วารสารพื้นถิ่นโขง ชี...

ปท 1 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2558

59 การจดการความเชอเรองพญานาคของชาวอสาน และสงทควรทบทวนใหม

การจดการความเชอเรองพญานาคของชาวอสาน และสงทควรทบทวนใหม The Management of Northeastern Thai People’s Belief in NAGA and Some Issues that Should Be Reviewed

เกณกา ชาตชายวงศ 1 / Kenika Chartchaiwong

บทคดยอ

ความเชอเรองพญานาคผกพนและปรากฏเปนสญลกษณอยในวถการด ารงชวตของชาวอสาน ทงในดานพธกรรมการเกษตร ศลปะ และ สถาปตยกรรม สบเนองมาจากอทธพลดานความเชอโบราณและศาสนา ลวนผสมผสานกนจนกลายเปนอตลกษณของชาวอสาน จากการสมภาษณเชงลกกลมตวอยางทเปนชาวอสานเรองความเชอเกยวกบพญานาค พวกเขาตางเชอมนวาพญานาคมจรงและพญานาคคอสญลกษณของความมงมและโชคลาภ สวนความเชอของบคลากรในหนวยงานภาคเอกชน และในหนวยงานรฐทองถน พวกเขาตางสนบสนนความเชอดวยการน าเสนอภาพลกษณแหลงทองเทยวเชงศกดสทธ หากแตเปนการพฒนาเชงวตถจนสรางปญหาสงแวดลอมและท าลายระบบนเวศ เมอวเคราะหความเชอของชาวอสานและภาครฐ พบวา ความเชอศรทธาได

1 นกวชาการอสระ ปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาปรชญาและศาสนา มหาวทยาลยเซนตจอหน อเมล [email protected]

mailto:[email protected]


60

ถกแฝงเรนหรอแทนทโดยกเลสวตถ ซงขดแยงกบหลกค าสอนในทางพระพทธศาสนา เมอวถความเชอความศรทธาในปจจบนไมไดชวยสงเสรมอตลกษณอนสบทอดวฒนธรรมทบรสทธงดงามอกตอไป นอกจากนนการถกเถยงเรองความเชอหรอไมเชอจงไมส าคญเนองจากเปนสงทเรยกวา “อจนไตย” ฉะนน สงทควรทบทวนและสรรคสรางแนวทางใหม คอ ทกภาคสวนควรรวมมอกนเพอตความใหมและจดการเรองความเชอพญานาคใหเปนไปในเชงสรางสรรค กอใหเกดสมมาทฏฐ ลดการเบยดเบยน/อกศลระหวางกน ตลอดจนหนทางทถกตองในอรยสจ 4 เพอสรางความเขาใจในแกนแทพระพทธศาสนา ค าส าคญ: พญานาค การจดการความเชอ Abstract

Northeastern Thai people and their belief in NAGA are deep bond which are explicitly seen towards their ways of life through agricultural rites, art, and architecture. These are influenced by combination of religious faith and their ancient beliefs which later becomes their obvious identity.

Results from the in-depth interview utilized for northeastern Thai villagers, northeastern Thai entrepreneurs from individual sectors, and northeastern Thai local government officers revealed that all of them strongly believe in NAGA that it exists and symbolizes supernatural power, wealth, and fortune. In order to support this belief,



all of them have highlighted their sacred tourist attractions through object–oriented development. Unfortunately, this afterwards causes environmental problems and destroys ecology. This investigated comes an analysis of northeastern Thai people’s belief which indicated that their nowadays belief is latent and replaced by object desire, and this absolutely conflicts with Buddhist doctrines.

When the principal purpose of nowadays people’s belief does not aim to preserve or inherit their valuable traditional belief identity, debates on belief in NAGA is unnecessary to be mentioned since this has been known as Ahinati or meaningless in Buddhist doctrines. Consequently, what should be reviewed and focused on is every section should cooperate in interpretation on belief in NAGA and management of belief in NAGA according to moral principles, for the people comprehend moral right view; do not encroach on each other; and behave themselves according to the four noble truths. Keywords: NAGA, Management of belief in NAGA บทน า สงทท าใหมนษยอยเหนอสตวทงหลาย คอ การรจกพนจพเคราะหสงรอบตว ท าความเขาใจและหาเหตผลสนบสนนหรอคดคาน ซงเปนทมาของการสรางสรรค สงเคราะหใหไดองคความรใหมเกดขนมา


62

มนษยรจกวธการวเคราะหและน ามาเปนขอมลสนบสนนเพอส รางความเชอมน ซงกคอความเชอพนฐานนนเอง ดงนนการทมนษยไดรบการอบรมจากครอบครว การรบประเพณวฒนธรรมจากสงคม และการไดรบการศกษาเลาเรยน ฯลฯ ทงหมดจงประมวลรวมกนกลายเปนความเชอพนฐาน ซงเปนแนวทางเดยวกนกบเรองเทวรปทง 4 ทเปนสาเหตของอคต โดยนกปรชญาฟรานซส เบคอน (Bacon,1901) มรายละเอยดคอ

1. เทวรปแหงเผาพนธ (Idol of the Tribe) อนไดแก รสนยมสวนตวในจตของแตละบคคล เพราะถอวารสนยมสวนตวนตกทอดมาทางตระกล เผาพนธ 2. เทวรปแหงถ า(Idol of the Cave) ไดแก สงแวดลอมและการอบรมสงสอน ท าใหลอมกรอบเราเหมอนถกกกในถ ามองเหนแคบๆ เฉพาะภายในถ าและคดวาโลกมอาณาบรเวณเพยงถ า 3. เทวรปแหงตลาดนด (Idol of the Marketplace) ไดแก ภาษาทเราใช กฎไวยากรณ และหลกภาษาตลอดจนค าศพท ลวนแตบงคบความคดของเราใหอยในขอบเขตของมน และ 4. เทวรปแหงโรงละคร (Idol of the Theatre) ไดแก ระบบปรชญา กระแสความคดความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ ความศรทธาตอศาสนาและอดมคตวางมาตรฐานใหตดสน สงทเปนความเคยชนจงเปนสงทถกตอง สงตางๆ ทกลายมาเปนบรบทรอบๆ ตวและถกปลกฝงในจตใจมนษยมาตงแตเกด ไดแก สงแวดลอม ศาสนา อารยธรรมใกลเคยง อทธพลของผปกครองอาณาจกร ฯลฯ อนเปนองคประกอบพนฐานส าคญตอคตความเชอของคนกลมตางๆ ความเชอพนฐานของชาวอสานกเชนเดยวกน ทไดรบการหลอหลอมคตความเชอตงแตลทธดงเดมทนบถอผ เทพยดา ดน น า ลม ไฟ สตว และอทธพลของศาสนาพราหมณ – ฮนด ทมการแผขยายเขามาใน



สมยโบราณ จวบจนมการเผยแผของศาสนาพทธเขามาจงท าใหมการผสมผสาน จนกลายเปน อตลกษณเฉพาะของชาวอสาน 1. ทมาความเชอเรองพญานาค หนงในบรรดาความเชอพนฐานทโดดเดนของชาวอสาน คอ ความเชอเกยวกบพญานาค ซงเชอวาอยในโลกใตบาดาลอนศกดสทธ บนดาลใหฝนตกลงในทงจกรวาลประกอบดวย มหาสมทร โลก และปาหมพานต พญานาคจงสมพนธกบการท านา เนองจากเกยวของกบการพนน าใหฝน ประเพณใหญของทกปของชาวอสานคอ งานบญบงไฟทจดขนบรเวณล าน าโขงทกวนออกพรรษา ประเพณไหลเรอไฟซงเปนการบชาพระพทธเจา บางกวาเปนการบชาพญานาค พญานาคมกปรากฏในสถานทศกดสทธในลกษณะสญลกษณ โดยพบไดจากงานสถาปตยกรรมวดวาอารามในพระพทธศาสนา และปราสาทอารยธรรมขอมส าคญๆ ทกระจายตวในภาคอสาน เชน ปราสาทพนมรง จงหวดบรรมย ปราสาทพมาย จงหวดนครราชสมา กมรปพญานาคทอดยาวไปตามราวบนได 2 ดงรายละเอยดสนบสนนจากงานวจยทเกยวของ กลาววา “ระบบสญลกษณของพญานาคหากแบงตามกฎเกณฑตามบรบทสงคมวฒนธรรม

2 การสรางปราสาทในอารยธรรมขอม มคตวาเปนการจ าลองเขาพระสเมรทเปนทสถตของเทพเจามาไวในโลกมนษย มการใชสญลกษณตางๆ เชน การท าหลงคาปราสาทเปนเรอนซอนชน ซงหมายถง “สวรรค” หรอ “วมาน” ของเทพเทวดา บนไดทอดสปราสาทจงมรปพญานาคทอดยาวทราวบนได เพอสอถงจดเชอมโยงระหวางโลกมนษยและสวรรค


64

อนเปนรองรอยความคดแหงอดตทวาดวยเรอง “พญานาค” สามารถแบงไดเปน 3 ขอคอ 1. พญานาคเปนสญลกษณของกลมชนดงเดม 2. พญานาคเปนสญลกษณของเจาแหงดนและน า 3. พญานาคเปนลทธทางศาสนา ทงน พญานาคมกปรากฏอยในลทธความอดมสมบรณของสงคมอสาน โดยถกผสานความเชอดงเดมและความเชอทางพระพทธศาสนาในเรองสวรรคและนรก (จตกร เอมพนธ, 2545: บทคดยอ)

สะพานนาคราชชนทสองกอนเขาสปราสาทหนพนมรง จงหวดบรรมย

ทมา: topicstock.pantip.com/blueplanet/topicstock/2008/12/E7279491/E7279491.html



อนทจรงเรองราวของพญานาคเปนทกลาวขานกนมากทงในประเทศไทย และประเทศลาว โดยเฉพาะในพนททมแมน าโขงไหลผาน มหลกฐานทสะทอนความเชอเรองราวเกยวกบพญานาคมาตงแตสมยทวารวด วฒนธรรมขอมสมยลพบร จนถงลานชาง นอกจากนพญานาคยงสมพนธกบรปแบบสงคมเกษตรกรรมในฐานะทเปนสญลกษณของน า ความอดมสมบรณ มต านานและหลกฐานทแสดงใหเหนเกยวกบความเชอเรองพญานาคในหลายแงมมของความเชอดงน

มตนก าเนดความเชอเรองพญานาคทอนเดยใต โดยในสมยทยงไมมการเผยแผศาสนามการบชาตามลทธความเชอตางๆ จากภมประเทศทเปนปาทบ มสตวราย งพษชกชม จงเกดลทธทนบถองเปนเทพเจา ในศาสนาพราหมณ – ฮนดไดกลาวถงพญาอนนตนาคราชผ เปนบลลงกของพระวษณ ณ เกษยรสมทร ซงปรากฏในมหากาพยเรองรามเกยรตตอนทเทวดาและอสรตองการท าพธกวนเกษยรสมทรเพอความเปนอมตะของตนโดยใชพญานาคเปนเชอก อนนตนาคราชจงเปนตนตระกลของพญานาคทงหมดและเชอวานาคเปนสะพานเชอมระหวางโลกมนษยกบสวรรคอนศกดสทธ สงเกตไดจากราวบนไดททางเขาปราสาทหนของอารยธรรมขอม ขณะทในพระไตรปฎกของพระพทธศาสนา ในพระอรรถกถาจมเปยยชาดก ขททกนกายชาดก เลม 3 ภาค 7 มเนอหาเกยวกบพระพทธองคทรงแสดงธรรมเทศนาวา พระองคทรงเคยเกดเปนพญานาคทตงจตมนตอพทธภม และในวนยปฎกมหาวรรคกไดกลาวถง มจจลนทนาคราชไววาขณะทพระพทธเจาทรงเสวยวมตตสข ฝนตกพร าเจอดวยลมหนาวตลอด 7 วน มจจลนทนาคราชจงออกจากทอยของตนไดแวดวงพระกายพระผ มพระภาคเจาดวยขนด 7 รอบไดแผพงพานใหญ


66

เหนอเศยรเพอเปนทก าบง เมอครบ 7 วนอากาศปลอดโปรงแลวจงจ าแลงรปตนเปนมนษยและกราบนมสการสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เมอพจารณาแกนค าสอนในทางพระพทธศาสนาเกยวกบเรองน มกลาวไวมากมายเกยวกบความปรารถนาในพทธภมของเหลาพญานาคทมสมมาทฏฐ เชน พญานาคซงศรทธาจ าแลงกายขอออกบวช สมเดจพระสมมาสมพระพทธเจาไมอนญาต เนองจากแมวาพญานาคเปนเทพแตกงสตวเดรจฉาน มธาตขนธไมบรบรณจงไมสามารถบรรลธรรมขนสงได 3 หากแตพระพทธเจาไดผอนปรนตามศรทธาค าขอของพญานาคโดยการใชสญลกษณของผบวชใหมใหหมขาวนงขาวเปนนาค กอนเปลยนผานเขาสสภาวะความเปนภกษนงหมจวรเหลอง หรออกกรณหนงทพญานาคพบพระอรยสงฆ คอ หลวงป ชอบ ฐานสโม ททานเลาวา มชายผหนงมรศมงามเหนอสามญมาท าบญกบทาน ทานทราบวาชายผ นเปนพญานาคจงถามวาตองการอะไร ซงพญานาคนนตอบวาเขาเพยงประสงคจะใหทานแกพระผทรงศล รกษาศล และเจรญสมาธภาวนาเทานน

ดนแดนในแถบภาคพนทวปเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลายแหงทมความเชอเรองพญานาคปรากฏอย มต านานทองถนมากมายทเกยวกบ

3 สามารถอธบายดวยเหตผลหนงคอ การเกดเปนนาคนนเนองจากชาตกาลกอนท าบญมากแตเจอดวยราคะ นาคจดอยในฝายสคตภม อยสวรรคชนจาตมหาราชกา ทานปการสตรไดกลาวถงเหตการณการเกดเปนพญานาคไววา เปนเพราะมนษยบางคนไดฟงมาวาพญานาคมอายยนมวรรณะงามมความสขมาก พวกเขาจงตงความปรารถนาวาเมอตายไปแลวขอใหไดไปเกดเปนพญานาคในก าเนดทงสตามทตวเองตองการ



พญานาคซงสรางเมองในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน อาณาจกรพระนครในกมพชา เวยงจนทนในประเทศลาว และในอกหลายเมองทอยในประเทศไทย (สจตต วงษเทศ, 2543: 37, 85)

ในต านานสงหนวตซงเปนต านานพนบานทเกาแกทางภาคเหนอของประเทศไทยไดกลาวถง ทมาของอาณาจกรลานนาของพญามงรายวา มตนก าเนดจากแควนโยนกนคร ซงมพญานาคมาชวยชทตงเมอง นอกจากนยงมต านานพนบานเกยวกบตนก าเนดของแมน าโขง และแมน าสายตางๆ ในลาวและในภาคอสานวา เกดจากการแขงขนกนสรางแมน าทมทางออกสทะเล ระหวางพญานาคศรสทโธ และพญานาคศรสวรรณ 2. ความคดเหนตอความเชอเรองพญานาค จากทกลาวมาในหวขอแรกจะพบวาพญานาคไมใชเรองราวทถกกลาวถงอยางเลอนลอยไรหลกฐาน แตพญานาคผกพนอยทงในดานความเชอเรองศาสนา ศลปวฒนธรรมและวถการด ารงชวต และโดยเฉพาะในสงคมเกษตรกรรมของผคนทวไปโดยเฉพาะในหมชาวอสาน ทมทอยอาศยในแถบสองฝงแมน าโขง และแมวาสงคมในยคปจจบนจะกาวเขาสยคอตสาหกรรม และเทคโนโลยสารสนเทศแลว แตจากการทผ เขยนไดสมภาษณชาวอสานกลมตวอยางในเชงลก ท าใหผ เขยนพบวาพวกเขามความเชอเรองพญานาคแตกตางกนออกไปโดยสามารถแบงไดเปน 3 กลมคอ 1.เชอมนวามจรง 2.เชอครงไมเชอครง ดวยเกรงจะถกประณามวาเชอในเรองงมงาย แตขณะเดยวกนกไมกลาสบประมาทลบหล และ 3.ไมเชอเลย เพราะไดรบการพสจนทาง


68

วทยาศาสตรแลววาไมมจรง เชน ลกไฟทขนจากล าน าโขงคอกาซทเกดจากซากพชและสตวททบถมเปนตะกอน

ชาวอสานทเ ชอมนวาพญานาคมอยจรง มกเปนกลมทนบถอพระพทธศาสนา แตกไมใชทงหมด เนองจากชาวพทธทเปนชาวอสานอกมากมายกอยในกลมทเชอครงไมเชอครง จนถงกลมทไมเ ชอเลยวามจรง โดยมการอางถงการพสจนไมไดในทางวทยาศาสตร ซงเปนอกหนงความเชอพนฐานทไดรบจากระบบการศกษาสมยใหม แมวาพญานาคจะถกกลาวถงในหลกฐานตางๆ เชนพระไตรปฎก และต านานพนบานทเกาแกดงไดกลาวมาแลวในขางตน ตลอดจนมประวตของพระอรยสงฆไทยหลายรปทมเรองเลาวาไดเคยพบกบพญานาคมาแลว ผ เขยนไดสมภาษณกลมตวอยางทเปนชาวอสาน และเชอมนวาพญานาคมจรง โดยผ ใหสมภาษณชอคณนด (นามสมมต) อาชพขาราชการเกษยณ นบถอและศรทธาในพระพทธศาสนา มภมล า เนาอยทจงหวดขอนแกน เธอม “เพชรพญานาค” ซงมลกษณะเชนเดยวกบอญมณไวในครอบครอง ซงไดมาเพราะรวมบรจาคเงนและเขารวมในพธสรางเทวสถานเพอหนนเสรมบารมบานเมอง โดยคณนดไดท าพธรบเพชรพญานาค ณ ปาค าชะโนด ซงเปนสถานทศกดสทธ และเชอวาเปนหนงในจดส าคญทเปนจดขนลงระหวางโลกมนษยและโลกศกดสทธใตบาดาล ทงน หลงจากทคณนดไดเพชรพญานาคกไดอธษฐานขอใหพญานาคค มครองใหแคลวคลาดปลอดภย ชวยรกษาตนใหปราศจากภยนตราย (นางนด นามสมมต, 2557)



อกกรณศกษาหนงจากกลมตวอยาง คอบคคลทศรทธาและตองการครอบครองเพชรพญานาคหรอทเธอเรยกวา “ลกแกวพญานาค” โดยบคคลดงกลาวไดรบทส านกสงฆแหงหนง ในอ าเภอตระการพชผล จงหวดอบลราชธาน เนองจากมพระสงฆรปหนงในส านกสงฆแหงนนสามารถคายลกแกวพญานาคได หรอไมกเกบลกแกวไดจากล าน าเพอเปนวตถมงคลใหญาตโยมทมารวมสรางศาลาปฏบตธรรม

กลาวกนวาเมอไดบชาลกแกวพญานาคนแลวจะท าใหท ามาคาขายร ารวย รวมถงสามารถแกไขอปสรรคในชวตไดและจะมผ เขามาชวยเหลอ ไดรบโชคลาภอยางไมคาดฝน ฯลฯ เชน คณนอย(นามสมมต) เปนชาวพทธทมถนเกดในอสาน แตยายมาตงครอบครวและรบราชการทจงหวดในภาคกลาง หากแตความเชอศรทธายงฝงในจตส านก เธอจงแวะเวยนกลบไปทบานเกดทจงหวดอบลราชธานแทบทกเดอน เพอชวยหาทนในการสรางศาลาปฏบตธรรมตลอดจนสงปลกสรางอนๆ เชน หองน าภายในส านกสงฆแหงน คณนอยไดครอบครองลกแกวพญานาค และเกบในหองพระเพอบชาโดยมงหวงใหลกแกวชวยเธอมจตทตงมนในการสวดมนตท าสมาธ และเพอใหไดอานสงสเปนเงนทองโชคลาภ เธอกลาววาตงแตเธอไดบชาลกแกว ชวตของเธอดขนมโชคลาภเขามามากมาย เชน ถกหวย ไดเงนทองมาโดยไมคาดฝน กจการคาขายทเปนงานรองของเธอกดขนทนตาเหน (นางนอย นามสมมต, 2557)


70

3. หนวยงานภาครฐกบการจดการความเชอเรองพญานาค นอกจากในระดบบคคลแลว ความเชอในพญานาคยงไดถกน ามาเปนจดขายใหกบอตสาหกรรมการทองเทยวของหนวยงานภาครฐและเอกชน เชน การทองเทยวแหงประเทศไทยไดชประเดนการทองเทยวอสานในแนวคด “กาลคร งหนง ตองไป…Dream Destination” ทอ าเภอสงคม จงหวดหนองคาย เกยวกบมหศจรรยธรรมชาตทท าใหทรายและตะกอนมาทบถมรวมกน สรางใหรวทรายบนผนดนชายฝงแมน าโขงเปนลวดลายคลนรอยหยกคลายเกลดพญานาค

ปาค าชะโนดลอยน า อ.บานดง จ.อดรธาน ทมา: http://pantip.com/topic/32493313



ในจงหวดอดรธานมกจกรรมทเกยวของกบความเชอเรองพญานาคในหลายรปแบบ เพอสงเสรมอตสาหกรรมการทองเทยวภายในจงหวด เชน การจดการปาค าชะโนดของหนวยงานภาครฐในจงหวดอดรธาน หนวยงานภาครฐในระดบจงหวด อ าเภอ และต าบล ไดสรางปายทางหลวงและสงปลกสรางเพอเชญชวนนกทองเทยวเขาไปชมปาค าชะโนด อ าเภอบานดง จงหวดอดรธาน ซงเปนพนททเปนเกาะลอยน ากลางทงนา เดมทการเขาออกเปนไปอยางยากล าบาก หนวยงานทองถนจงไดสรางสะพานปนเชอมเขาไปทเกาะ และยงไดปรบปรงพนทบรเวณบอน าศกดสทธซงเชอวาเปนทางขนลงของพญานาค

นอกจากน ยงมการสรางรปเคารพและบอน าแหงใหม เพอรองรบนกทองเทยวทเพมมากขนดงขอความในส านกขาวทองถนทวา

ปจจบนนค ำชะโนดเปนสถำนทศกดสทธมชอเสยงในระดบประเทศ เรอตรอนวรรตน พะโยมเยยม อดตนำยอ ำเภอบำนดง ไดชกชวนขำรำชกำรทกฝำยตลอดทงต ำรวจ อส. พอคำ ประชำชนไดสรำงสะพำนทำงเขำเมองชะโนด ตลอดทงปรบปรงบอน ำศกดสทธ เพอใหเปนสถำนทเคำรพสกกำระของชำวอ ำเภอบำนดงและจงหวดอน และจนไดรบกำรคดเลอกจำกจงหวดอดรธำน ใหน ำน ำจำกบอศกดสทธค ำชะโนดไปรวมงำนพระรำชพธมหำมงคลเฉลมพระชนมพรรษำ 5 รอบ ณ มณฑลพระรำชพธทองสนำมหลวงกรงเทพมหำนคร ในวนเสำร ท 5 ธนวำคม 2530 และในป พ.ศ. 2533 นำยมงกร มำเวยง ปลดอ ำเภอบำนดง(หวหนำฝำยกจกำรพเศษ) ไดชกชวนขำรำชกำร พอคำประชำชน ผมจตศรทธำรวมกน


72

จดท ำบญทอดผำปำสรำงสะพำนคอนกรตเสรมเหลก เพอควำมมนคงแขงแรงเขำไปเมองชะโนด (เมองค ำชะโนด, ม.ป.ป.)

เนองจากเดมปาค าชะโนดเปนปาพรอนอดมสมบรณ ทหนาแนนทบดวยตนไมมอายเกาแกราว 2,000 ป หากแตมผ คน หนวยงานตางๆ และสอมวลชน ขอเขาไปเพอพสจนขอเทจจรงของความเชอในชมชนดวยวธการทางวทยาศาสตร และเมอหนวยงานภาครฐในทองถนมแนวคดในการพฒนาปาค าชะโนดใหเปนแหลงทองเทยวโดยขาดความรความเขาใจตอการพฒนาทยงยน สถานทแหงนจงถกพฒนาในลกษณะทเนนวตถ ดานงบประมาณมหาศาลถกใชเพอสงปลกสราง เชน ถนน สะพาน อาคารรานคา ฯลฯ เพออ านวยความสะดวกแกนกทองเทยวและกระตนเศรษฐกจในชมชนทอยรอบๆ ปาค าชะโนด พอคาแมคาชมชนกมสวนท าลายระบบนเวศในปาค าชะโนดดวยการตกน าธรรมชาตในบอศกดสทธออกมาเรขาย ปจจบนปาค าชะโนดจงมปญหาทางระบบนเวศ จงท าใหปาไมสมบรณเหมอนดงเกากอน กลาวคอ ตนไมบางสวนเรมเปนสเหลองตายลง พนดนเรมแหงไมชมน าเรมมกลนเหมน อากาศรอนขน ทส าคญคอปาค าชะโนดทถกท าใหเปนธรกจจงถกลดทอนความศกดสทธและคณคาลงไป ดงในขอความทมาจากชาวบานในพนทคอ “นายเขมพร เพงสวรรณ” ชาวบานมชยไดกลาววา

ดำนกำรทองเทยวมผลดขนคนรจก มคนมำทศนศกษำมำกขน สวนดำนธรรมชำต ตนชะโนดมกำรตำยบำงบำงสวนเพรำะน ำทวม มกำรแกไขโดยสบน ำจดเขำมำรอบๆ เกำะค ำชะโนด และไมใหท ำนำเกลอใกลๆ บรเวณน มนเปนผลกระทบถง(ควำมสมบรณของปำ



ค ำชะโนด) แมมนไมเปนผลกระทบโดยตรง ตอนนไดมกำรน ำน ำในบอน ำศกดสทธมำขำยขำงนอกบรเวณวดโดยกำรใหผสนใจบชำเพอเปนสรมงคลกบชวตและครอบครว กำรพฒนำเปนเรองทดแตตองดผลทตำมมำดวยวำจะมผลดหรอผลเสยมำกนอยอยำงไร ผมมองดรอบๆ ทำงเขำสงกอสรำงเดมๆ ทเตบโตมำพรอมกบผม ไดถกท ำลำยไปแลว ไมวำจะเปนตนดอกจำนสเหลองทออกดอกบำนสวยงำมชวงหนำหนำวขำงสะพำน ซมประตโขงทำงเขำททบทง สะพำนทตองพำยเรอเขำไปในค ำชะโนดตอนน ำทวม จะมเหลำบรรดำสตวน ำ ป ปลำ หอย ปลงควำย วำยน ำมำตอนรบคนทเขำไปในเมองค ำชะโนดเพอสกกำระเจำป ศรสทโธ สงเหลำนทเตบโตมำพรอมกบผม มนไดหำยไปหมดแลว เหลอไวเพยงแคควำมทรงจ ำใหผมไดคดถง” สวนนำยอทย ไพเรำะ จ ำป ศรสทโธ (รำงทรงทำงภำคอสำน) ซงเปนผดแลปำค ำชะโนด กลำววำ “ไมเหนดวยกบกำรสรำงสงใหมๆ เหลำน มแตปนซเมนตมนอำจท ำใหดนเคมตนชะโนดในนอำจตำยได หำกตนไหนตำยกจะหกลมลง จงเปนกำรเปดชองทำงลมใหพดเขำมำแรงเกนไป หำกไมมตนไมใหญบงลมขำงนอกอำจจะท ำใหตนไมขำงในโดนลมพดหกหมด แลวมนจะเหลออะไร เคยเสนอใหใชหนใชศลำแลงมำใชในกำรกอสรำงมนจะไมขดกบสงแวดลอมนก เขำกหำวำผมดกด ำบรรพเตำลำนป (สทน ทองสเหลอง, 2543)


74

จากขอมลดงทกลาวมา จะพบวาปาค าชะโนดไดเกดปญหาดนเคมขนแลว ซงไดกลายเปนปญหาในระดบจงหวด โดยหนวยงานรฐไดใหขอมลเบองตนวามาจากการท าเกลอสนเธาวของชาวบานทอยรอบๆ พนทค าชะโนด แตอกขอทปฏเสธไมไดคอเปนผลพวงมาจากการกอสรางถนน คอ น าจากขางนอกนนไหลมาทางทอลอดใตถนนทหนวยงานทองถนสรางเขาสปาค าชะโนด และไมวาทอหรอถนนกลวนสรางดวยคอนกรต ปนซเมนตทงสน

สะพานทางเขาปาค าชะโนดทสรางขนใหม ทมา: http://pantip.com/topic/32439591



บอน าศกดสทธทกอสรางเพมเตม ซงเชอวาเปนทขนลงของพญานาค

ทมา: http://pantip.com/topic/30615449

4. พญานาคกบพระพทธศาสนาและสงทควรทบทวนใหม ผ เขยนตงขอสงเกตวา สงทเชอมโยงระหวางพญานาคในมตโลกศกดสทธใตบาดาลใหสามารถเขามาสมพนธกบโลกมนษยได กโดยความทพญานาคมศรทธาในพระพทธศาสนา นนคอ ในทางพระพทธศาสนาอธบายไววา พญานาคมจดประสงคทจะสรางผลบญในอนทจะเกอกลตนใหมโอกาสเขาถงนพพานในอนาคตกาลขางหนา ซงผลบญทจะไดมานนกโดยการบ าเพญทาน ศล และภาวนา ทงน หากการท าบญท าทานของคณนดและคณนอย ซงเปนกลมตวอยางทผ เขยนไดสมภาษณเชงลกนน เปนไปเพอลดละกเลสทยดมนถอมน

http://pantip.com/topic/30615449


76

กจะถอเปนการท าทานโดยไมหวงผลตอบแทน อกประการหนง การบนบานขอพรตอพญานาคเพอหวงถกหวยไดทรพยสนเงนทองอยางงายดาย ถอเปน การขดตอหลกพระพทธศาสนาในเรองการลดละกเลส ใหเปนทพงแหงตนโดย รจกประกอบสมมาอาชวะ ไมใชมงมนเรองหวยทขดตอสมมาอาชวะอนประกอบดวยการเลยงชพชอบและไมแสวงหาลาภโดยปราศจากการประกอบความเพยร การทหนวยงานทองถนไดเขาไปบรหารจดการพนท จนมผลกระทบตอความอดมสมบรณของปาค าชะโนด โดยอางวาเปนสถานททองเทยวประจ าจงหวดอดรธาน นอกจากจะเปนการสงเสรมการท าลายธรรมชาตสงแวดลอมแลว ยงเปนการรบกวนและเปดทางใหแกผ ทชอบลองของ ไดเขาไปลวงละเมดสถานทศกดสทธไดอยางงายดาย ซงในขณะเดยวกนกท าใหคนเหลานนไดพบกบอทธปาฏหารยตางๆ และโชครายทเขาหา หลงจากทไดลองของ สงนจงขดแยงกบจดประสงคทแทจรงของพญานาคในอนทตองการสรางแตกศล ปรารถนาพทธภมเปนทหมาย เปนทนาเสยดายหากการทมนษยพยายามตดตอเชอมเขาหา กลบท าใหเกดการกาวลวง เกดความเปน“อกศล” ระหวางกนอยางงายดายไมวาจะดวย “กาย” และ “วาจา”

เมอมการยดโยงระหวางโลกมนษยและโลกใตบาดาล อนเปนทสถตของพญานาคทเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา พญานาคจงตองอาศยการสรางกศลบารมจากการใหทานพระสงฆ การฟงเทศนฟงธรรม รกษาศลและเจรญสมาธภาวนา ซงยอมตองการความสงบวเวกเปนส าคญ จงมประเดนทควรน ามาทบทวนใหม เพอหาแนวทางทเหมาะสม ดงตอไปน



1. เปนสงสมควรและเหมาะสมหรอไมทมนษยพยายามบนบานตอพญานาคเพอขอโชคลาภและทรพยสนเงนทอง โดยไมพยายามใชความเพยร ในการด ารงชพ

2. จากขอ 1 ถอวาเปนการขดตอหลกค าสอนในพระพทธศาสนาเรองมรรคมองค 8 ในขอทวาดวย “สมมาอาชวะ” และ “สมมากมมนตะ”

3. เปนสงสมควรเหมาะสมแลวหรอไม ทหนวยงานภาครฐใชความความเชอความศรทธาเปนเครองมอในการดงดดนกทองเทยวมายงสถานทศกดสทธทเกยวของกบความเชอพญานาคเชนท “ค าชะโนด” รวมไปถงการสรางสงปลกสรางใหมๆ เพอท ากจกรรมการคาขายของชมชนโดยรอบ เพราะสงเหลานลวนมสวนท าลายระบบนเวศและสงแวดลอมในสถานทดงกลาว

4. เปนสงทเหมาะสมหรอไมทมนษยพยายามเขาไปพสจนความจรง วาพญานาคมจรงหรอไม เพราะทายทสดกเปนเรองของ “อจนไตย” 4 กลาวคอ ไมมประโยชนตอทางไปสมรรคผลนพพาน เปลาประโยชนทจะถกเถยงกนเนองจากไมไดชวยใหเขาใจสจธรรมทแทจรง อกประการหนงอจนไตยนสามารถรบรไดดวยการบรรลธรรมขนสงเทานน ความเชอของชาวอสานเกยวกบเรองพญานาค จากทเคยไดรบการถกทอดวยศลปวฒนธรรม ศาสนา พธกรรม การด ารงชวตดานการเกษตร ผคนใหความเคารพแตไมแสวงหากาวลวง แตปจจบนเราไมสามารถเหนความเปนอตลกษณวฒนธรรมทสบทอดตอกนมา แตกลบกลายเปนการแฝง

4 “อจนไตย” แปลวา “สงทไมควรคด” หมายถง สงทไมอาจเขาใจไดดวยตรรกะสามญ ของปถชน ม 4 อยาง ไดแก พทธวสย ฌานวสย กรรมวสย และโลกวสย


78

เรนดวยความมงหมายตอผลประโยชนและวตถ หากทกภาคสวนชวยกนตความความเชอพนฐานของชาวอสานในเรองพญานาคไปในแนวทางสรางสรรค ตวอยางเชน การเกดเปนมนษยถอวาประเสรฐกวาสตวเดรจฉานแลว เพราะการเปนมนษยนนสามารถประกอบคณงามความด ทงการบวช การใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา ขณะทพญานาคแมจะมก าเนดเปนเดรจฉานกงเทพแตกมขอจ ากด เชน การไมสามารถบวชไดตามทผ เขยนยกตวอยางมาในตอนตน

ดงนน การถกเถยงเรองเชอหรอไมและมงหาเหตผลมาพสจนความจรงเรองพญานาคจงไมส าคญอกตอไป เพราะถอเปนเพยงความเหนทแตกตางกนในสงคมเทานน และไมวาอยางไร ความเชอหรอไมเชออาจไมใหผลทถกตองตามทศนะของพระพทธศาสนาเสมอไป สงทเหนอกวานนคอการรจกท าความเขาใจในแกนแทค าสอนของพระพทธศาสนา ทงในเรองกรรม การตงมนในกศลกรรมทพรอมดวยมรรคมองค 8 การลดละกเลสสวนตนดวยทาน ศล ภาวนา เชนเดยวกน หนวยงานแตละภาคสวนควรมองถงประโยชนสงคมสวนรวมและสงแวดลอมเปนทตง ดงตวอยางทปาค าชะโนด ซงควรไดรบการอนรกษเปนพนทสเขยวใหกลายเปนเขตอนรกษพนธพชพนธสตวปาอาจจะเปนสงทเหมาะสมมากกวา ทงนเพอประโยชนแกการศกษาสวนรวมตอไป 5. บทสรป ดงทผ เขยนไดกลาวไวในบทน าวา ความเชอพนฐานมทมาจากปจจย หลายอยางประกอบกน และเปนคณลกษณะส าคญของมนษย จงเปนเรอง



ปกตในสงคมมนษย ทมการอยอาศยรวมกนในความแตกตาง หากแตผ เขยนมความเหนวาสงทเปนจดเหมอนหรอจดรวมส าคญ ททกคนในสงคมควรยดถอรวมกนคอความดงาม รจกเหนแกประโยชนสวนรวมในทกๆ ดาน รวมถงธรรมชาตและสงแวดลอม การถกประเดนความเชอเรองพญานาคกอใหเกดชองทางใหมของผ มกเลสวตถ กอใหเกดการทาทายสงศกดสทธ เกดการหกลางความเชอดวยการพสจนทางวทยาศาสตร รวมถงการจดการของภาครฐทผลกดนความเชอเรองพญานาคใหน าไปสการสงเสรมการทองเทยวเชงศกดสทธ อนเปนการเบยดเบยนท าลายระบบนเวศอยางรนแรง ภาพลกษณชาวอสานโบราณ ทเคยมความเชอและศรทธาอนบรสทธ โดยถกน ามาแสดงออกผานวฒนธรรมหลากหลายรปแบบอยางงดงาม เชน พญานาคเปนสญลกษณของน า และความอดมสมบรณในสงคมเกษตรกรรม รวมถงเปนสญลกษณแหงการเชอมโยงโลกของมนษยไปสสวรรคผานงานสถาปตยกรรมในศาสนสถาน ปจจบนความเชอความศรทธาในพญานาคโดยชมชนก าลงเปนสงผลกดนผคนใหตกอยในอกศล การจดการความเชอโดยภาครฐก าลงกระตนใหเกดท าลายสงแวดลอมและธรรมชาต การจดการความเชอทถกตองจงเปนสงส าคญในการปรบทศทางใหผคนเขาสความมสมมาทฏฐ เมอจดรวมส าคญของสงคมคอความดงาม ยดถอประโยชนสวนรวมเปนทตง รวมถงเรองการอนรกษระบบนเวศ ยอมสงผลตอการมทศนะทดในความเชอเรองนาค ดงนน ภาครฐสวนกลาง สวนทองถนและภาคเอกชนควรใหความรวมมอกนในทกๆ ดาน ดวยการตความใหมและจดการความเชอเรองพญานาคแนวทางใหม


80

โดยชใหเหนถงแกนของความสมพนธทแทจรงระหวางมนษยและพญานาคทมความศรทธาในพทธศาสนา

กลาวคอไมวามนษยหรอพญานาคกตางเวยนวายตายเกดอยในวฏสงสาร และมเปาหมายการเกดเหมอนกนคอตองการบรรลมรรคผลนพพาน แททจรงแลวมนษยมความสามารถในการบรรลมรรคผลนพพานไดเนองจากครบขนธบรบรณซงเหนอกวาพญานาค การจดการโดยการตความหมายในแนวทางเชนนจะเปนการสรางสรรคมมมองใหมทอาจเปนประเดนท าใหชมชนมองขามกเลสวตถ และหนมาสนใจในความโชคดของมนษยทมคณคาและศกยภาพในตนเองทจะสามารถบรรลธรรมขนสงได ผลทจะเกดขนคอ การเกดสมมาทฏฐขนในกลมชมชนอนจะยงประโยชนใหเกดความดงาม การสบทอดค าสอนในพระพทธศาสนาอยางถกตอง และสามารถเปนประโยชนตอสงคมสวนรวม และสงแวดลอมในระบบนเวศ



เอกสารอางอง

เกลดพญานาค อ.สงคม จ.หนองคาย. (ม.ป.ป.). หนงสอมนไกดบค. จตกร เอมพนธ. (2545). พญานาคเจาแหงแมน าโขง : พธกรรมกบระบบ ความเชอพนบานแหงวฒนธรรมอสาน. วทยานพนธมหาบณฑต สาขาศลปศาสตร(มานษยวทยา) บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. พระธรรมปฎก(ประยทธ ปยตโต). (2545). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบ ประมวลธรรม. (พมพครงท 10). กรงเทพฯ: เอสอาร พรนตง แมส โปรดกส. พนธกานต กมทอง.(2553). พญานาคกบพระอรยสงฆไทย. นครราชสมา : ธญญพทธ. เมองค าชะโนด. (ม.ป.ป.). สบคนเมอ 10 กมภาพนธ 2557, จาก udonthani.com/chanode.htm สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก. (2557). วธสรางบญบารม. นครปฐม: ศนยเผยแพรพระไตรปฏกและหนงสอ พระพทธศาสนา. สจตต วงษเทศ. (2543). นาคในประวตศาสตรอษาคเนย. กรงเทพฯ: มตชน. สทน ทองสเหลอง. (2543). อาถรรพปาค าชะโนด: ปาผนสดทายตนไม

2,000 ป. สบคนเมอ 2 กมภาพนธ 2557, จากoknation.net/blog/ sutin/2008/10/03/entry-1.

http://www.udonthani.com/%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20chanode.htm


82

Bacon Francis IV (1901) 1889 –1901. Francis Bacon the Works. สบคนเมอ 8 ตลาคม 2557, จาก wikipedia/francis bacon.com. Dream Destinations กาลครงหนงตองไป. กรงเทพฯ: การทองเทยวแหง ประเทศไทย.

สมภาษณ

นางนด (นามสมมต). (3 พฤษภาคม 2557). สมภาษณ. ขาราชการบ านาญ ส านกงานทดนจงหวดขอนแกน อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน. นางนอย (นามสมมต). (20 มถนายน 2557). สมภาษณ. ขาราชการคร โรงเรยนชมชนวดบานเลอก ต าบลบานเลอก อ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร.

วารสารพื้นถิ่นโขง ชี...

Documents

Transcript of วารสารพื้นถิ่นโขง ชี...