Book
-
Upload
wim-van-der-berg -
Category
Documents
-
view
563 -
download
29
description
Transcript of Book
150 Jaar van Suid-Afrikaanse Rugby
150 Jaar Book.indd 1 2352011 5:24 PM
150 Jaar Book.indd 2 2352011 5:24 PM
150 Jaar van Suid-Afrikaanse Rugby
Wim van der Berg
150 Jaar Book.indd 3 2352011 5:24 PM
First published jointly in 2011
by Bookstorm (Pty) Ltd and
Pan Macmillan South Africa
Suite # 10
Private Bag 12
Cresta, 2118
Johannesburg
South Africa
ISBN 978-1-920434-14?-4
Text © Wim van der Berg, 2011
Photographs © Christiaan Kotze and others (see pxx)
All rights reserved. No part of this publication may be
reproduced, stored in or introduced into a retrieval system,
or transmitted, in any form, or by any means (electronic,
mechanical, photocopying, recording or otherwise) without
the prior written permission of the publisher. Any person who
does any unauthorised act in relation to this publication may
be liable to criminal prosecution and civil claims for damages.
Editing by Patricia Botes
Proofreading by Vanessa Perlman
Design and typesetting by Triple M Design, Johannesburg
Printed and bound by Ultra Litho (Pty) Limited
Above: Springbok victory 1995.
Half title page: Bok front row, CJ van der Linde, Chiliboy Ralepelle and Güthro Steenkamp.
Title page: FNB Stadium, venue for the 2009 Tri-nations test against New Zealand.
150 Jaar Book.indd 4 2352011 5:24 PM
Preface viiAcknowledgements ix
1 Official champions at last! The Springboks in the World Cup 1995–2007 1
2 The early beginnings – Schools, clubs and soldiers pave the way 23
3 Turmoil at the top – Woes and fortunes of South Africa’s 13 rugby presidents 43
4 Segregation, frustration and infighting – The history of multiracial rugby in
South Africa 65
5 A competition of two phases: The Currie Cup: SA rugby’s Holy Grail 81
6 The struggle for the golden cup – A new Currie Cup giant emerges 101
7 Two teams dominate the nineties – Natal and Lions break the Currie Cup drou-
ght 121
8 The pillars of South African rugby – Craven Week, Vodacom Cup and so
much more 141
9 Test matches – The grip of South African rugby loosens 159
10 The SANZAR disillusion – The reality of professionalism in rugby 177
Statistics 201Bibliography 226Index 228
Contents
150 Jaar Book.indd 5 2352011 5:24 PM
150 Jaar Book.indd 6 2352011 5:24 PM
vii
Outeursnota
Die grootste uitdaging met die skryf van 150 Jaar van Suid-
Afrikaanse Rugby was om die ryke geskiedenis van die spel
in ons land saam te vat, en terselfdertyd reg te laat geskied
aan die groot rugbygeeste en hul dade oor dié tydperk.
Dit is ’n geskiedenis wat, ideaal gesproke, vyf of ses vo-
lumes benodig. Die oplossing was om te poog om die storie
van Suid-Afrikaanse rugby sedert 1861 te vertel, eerder as
om die geskiedenis op ’n absolute wyse te probeer uiteensit.
Omdat ek bevoorreg genoeg was om die spel in Suid-
Afrika sedert die 1950’s te volg – eers as ’n jong seun van
sewe, en later as speler, administrateur en joernalis – was
dit ’n vreugdevolle voorreg.
Die navorsing het heelwat persoonlike herinneringe
opgeroep. Dit het ook my oë oopgemaak vir ons rugby se
tog deur die jare – ’n reis deur tye van swaarkry, politieke
toutrekkery, drie oorloë, administratiewe onstuimig-
heid, en ook glorie.
Die grootste leemte wat ek tydens die voorbereiding
en skryf van die boek geïdentifiseer het, was ongetwy-
feld die verhaal van Suid-Afrikaanse rugby onder die
swart mense en sogenaamde kleurlinge. Die beskikbare
dokumentasie oor daardie deel van ons rugbygeskiede-
nis is egter onvolledig en gefragmenteerd. Dit is dus met
spyt dat die hoofstuk oor Suid-Afrikaanse rugby buite
die IRR-erkende SA Rugby Football Board (later die SA
Rugby-Voetbalraad en tans die SA Rugbyunie) reg aan
daardie deel van ons ontwikkeling laat geskied nie.
Ek hoop nietemin dat die boek genoeg van die Suid-
Afrikaanse rugbyverhaal bevat om lesers trots te maak op
dit wat oor die afgelope 150 jaar bereik is.
WvdB
Caption
150 Jaar Book.indd 7 2352011 5:24 PM
150 Jaar Book.indd 8 2352011 5:24 PM
ix
Erkennings
Die skryf van 150 Jaar van Suid-Afrikaanse Rugby was in alle opsigte ’n heerlike taak –
en daar is sommer baie, baie mense wat bedank moet word dat die boek ’n werklikheid
geword het.
Ten eerste is daar die uitgewers, Bookstorm. Aan elke personeellid, dankie vir jul
ondersteuning en hulp. En aan die HUB, Louise Grantham, ’n spesiale woord van dank
vir jou vertroue dat die boek kon slaag; vir jou humor en geduld, maar veral vir jou raad
en leiding.
Ook aan my vrou Alida wil ek baie dankie sê. Sy het ondersteun, voorgestel, byge-
staan en geredeneer – en ook die Afrikaanse vertaling gedoen om, soos sy dit stel, “die
mense te laat verstaan wat jy skryf”!
Daar is ook so baie ander uit wie se tyd en kennis ek kon put. In die besonder dankie
aan die voormalige logistieke bestuurder van die Springbokke, Mac Hendricks, vir sy
insette oor “kleurlingrugby”; en aan Derek Jardine vir die foto’s wat hy voorsien het van
daardie afgeskeepte, maar baie belangrike afdeling van Suid-Afrikaanse rugby.
’n Mens het nie baie naslaanwerke nodig as jy vriende soos die voormalige rugbys-
krywers Gerhard Burger en Herman le Roux het nie – en my dank ook aan Gerhard en
Collis Janse van Rensburg vir hulle hulp met Afrikaanse en Engelse grammatiese on-
sekerhede. Dan is daar ook Christiaan Kotze wat op ’n baie groot dankie geregtig is vir
die baie foto’s wat in die boek gebruik is; so ook die onderskeie rugbyunies en hulle
beamptes vir hul bystand.
Laastens, dankie aan al die spelers en beamptes op alle vlakke vir hul bydrae tot die
groei van die wonderlike spel in Suid-Afrika oor die afgelope 150 jaar. Sonder hulle sou
daar nie ’n rugbygeskiedenis gewees het nie.
WvdB
Caption
150 Jaar Book.indd 9 2352011 5:24 PM
x 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 10 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 1
Dit is 24 Junie 1995 – daardie onvergeetlike Saterdag toe die Amabokoboko volksbe-
sit geword het. Vanaf die noordgrens met Zimbabwe tot so ver suid as Kaap Agulhas
was daar ongekende vreugde toe die Springbokke met hul eerste deelname aan die
Wêreldbekertoernooi die All Blacks op Ellispark in ’n drielose eindstryd 15–12 na
ekstra tyd geklop het.
Die grondslag vir hierdie triomf is gelê op meer as net passie en toewyding wat oor
135 jaar gestrek het. Redelik bekwame administrasie, sterk plaaslike kompetisies soos
die Curriebeker, en goed georganiseerde skolerugbystrukture het ook bygedra. Dit het
ook gevolg op jare se teenkanting en onderhandeling met die Suid-Afrikaanse regering
oor die apartheidsbeleid. Hierdie beleid het gelei tot die verbod op die kies van anders-
kleurige spelers op enige vlak van Suid-Afrikaanse rugby; vandaar die uitsluiting van
die Springbokke van internasionale rugby.
Hierdie faktore, wat Suid-Afrika se rugby meer as ’n eeu lank gedra én vertroebel
het, het die gemiddelde fanatiese, bittereinder-ondersteuners daardie dag in Junie
min getraak. Vir hulle het die Wêreldbekeroorwinning Suid-Afrika se status as die
beste ter wêreld oor die afgelope eeu bevestig. Per slot van sake, hul geliefde Bokke
het meer wedstryde teen elke rugbyspelende land gewen as verloor. Hulle het die All
Blacks in Nieu-Seeland geklop, iets wat die All Blacks toe nog nie hier in Suid-Afrika
reggekry het nie. Boonop het die Bokke vier agtereenvolgende Grand Slams op toere na
die Verenigde Koninkryk (VK) en Ierland gewen waartydens die vier tuisunies die knie
moes buig – die All Blacks en die Wallabies kon dit slegs een keer regkry.
Vir hierdie ondersteuners was die Springbokke die kampioenspan sedert daardie
heel eerste reeksoorwinning teen die Britse Leeus van Mark Morrison in 1903. Net
1
Oplaas – amptelike wêreldkampioene!Die Springbokke in die Wêreldbekertoernooie
Proud Springbok fullback, Percy Montgomery, with his 2007 World Cup winner’s medal.
150 Jaar Book.indd 1 2352011 5:24 PM
2 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Morné du Plessis – geluk speel ook ’n rol
1971–1980: 22 toetse, 15 keer kaptein
Morné du Plessis het tussen 1971 en 1980 in 22 toetse gespeel, waarvan hy vyftien keer die kaptein was. Hy is ’n wyse man wat nie baie praat nie, maar in die euforie na die 1995-Wêreldbekeroorwinning het hy gesê dit was asof ’n onsigbare mag die Springbokke se lot in ’n gunstige rigting gestuur het. Dit was inderdaad so, want daar was ’n aantal gebeure wat die Springbokke gelukkig getref het. Sake kon so maklik anders verloop het in hierdie toernooi wat ongetwyfeld ’n hoogtepunt in Suid-Afrikaanse rugby was.
Die eerste krisis was die uitskop van die afrigting- en bestuurspan ’n skamele nege maande en vyf toetse voor die afskop van die Wêreldbekertoernooi. Na swak resultate – net vier oorwinnings en twee gelykopuitslae uit twaalf toetse – is Ian McIntosh summier deur Louis Luyt in die pad gesteek. As daar in gedagte gehou word hoe swak McIntosh se lang lys voorgangers teen Frankryk, Engeland, Nieu-Seeland en Australië gevaar het, was sy vertoning as afrigter glad nie so beroerd nie. Hy het net twee makliker toetse teen Argentinië gehad. Luyt was berug daarvoor dat hy afrigters van Transvaal en die Leeus nie enige tyd gegun het om hul voete te vind en ’n span op te bou nie. Van agterna beskou was Luyt miskien oorhaastig, maar alles het goed afgeloop. Kitch Christie se fabelagtige sukses met Transvaal en die Leeus, nadat Luyt hom by Harlequins in Pretoria se tweede span gaan haal het, het net agtien maande later aan hom die hoogste afrigtingspos in die land besorg.
Die ommekeer binne nege maande in die standaard van die Springbokke se vertonings is een positiewe aspek van die aanloop tot die Wêreldbekertoernooi. Toe volg die besering van Chester Williams, wat hom gedwing het om aan die groep te onttrek. Die noodlot waarna Du Plessis verwys het, het weer saamgespeel en Williams se plaasvervanger, Pieter Hendriks, het ’n briljante drie in die openingswedstryd teen Australië aangeteken. Goed begin is half gewin! Na die skorsing van Hendriks en James Dalton vir hul aandeel in die bakleiery in die wedstryd teen Kanada, het ’n fikse Williams op sy beurt Hendriks se plek ingeneem en vier drieë in sy eerste Wêreldbekerwedstryd gedruk!
Nog ’n ernstige terugslag was die handbesering wat André Joubert, die sogenaamde Rolls Royce van heelagters, opgedoen het. Hy was so ampertjies nie beskikbaar vir die halfeindstryd teen Frankryk en die eindstryd teen Nieu-Seeland nie. Die Samoaanse heelagter, Mike Umaga, het in die kwarteindstryd vir Joubert met ’n stywe arm probeer stuit en Joubert het die slag op sy hand gekry. Joubert vertel dat hy eers vyf minute na die laagvat besef het dat iets ernstigs met sy hand gebeur het: “Ek het probeer om aan te hou speel, maar ek kon nie.” Dit was onmiddellik duidelik dat hy sy hand gebreek het. Joubert is met Brendan Venter vervang en Gavin Johnson is van die vleuel na heelagter verskuif.
Dit was ’n dreigende krisis. So goed soos wat hy was, het Johnson maar ’n gemiddelde wedstryd teen die Samoane ge-had. Christie is dus sonder enige keuse gelaat en Joubert is dieselfde aand na die wedstryd teen Wes-Samoa geopereer. Hy moes ure in ’n dekompressiekamer deurbring en ’n week later het hy op die veld gedraf vir die kwarteindstryd teen die Franse in Durban. Hy moes ’n stut wat in die Ierse sport “hurling” gebruik word, aan sy beseerde linkerhand dra. Hy het die beskermende groen stut ook die volgende week in die eindstryd teen Nieu-Seeland gedra. Joubert erken dat sy beseerde hand die hele tyd in sy gedagtes was, en die baie hoë balle waarmee die Franse hom van meet af aan getreiter het, het ook nie gehelp nie. Dit was maar ’n kwessie van
150 Jaar Book.indd 2 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 3
Frankryk en die Britse Leeus met reeksoorwinnings in
1958 en 1974 onderskeidelik het die skoon rekord van
die Bokke tot en met 1995 bederf. Ja, die Bokke was die
kampioene – en die refrein van die rockgroep Queen se
liedjie “We are the champions” het nog lank ná die eind-
fluitjie en die oorhandiging van die Webb Ellis Cup in die
paviljoene weerklink, waar 60 000 toeskouers steeds
bankvas gestaan het.
Dit was ook op daardie dag dat die charisma van
Madiba ’n nasie verenig het. President Nelson Mandela
het die Springbokke voor die wedstryd in hul kleedkamer
besoek en ná die wedstryd met ’n Springbokpet op sy kop
en ’n nommer 6-Springboktrui (kaptein Francois Pienaar
se nommer) die trofee aan die Springbokkaptein oorhan-
dig met die woorde: “Thank you for what you have done
for South Africa.” Pienaar se antwoord was: “We could
never have done what you have done for South Africa.”
Die oorwinning en wat dit in Suid-Afrika beteken en
bereik het, was werklik die verwesenliking van die span
se slagspreuk vir die duur van die Wêreldbekertoernooi,
naamlik “Een nasie, een span”.
Daardie helder, koue Hoëveldse wintersmiddag, net
meer as 106 jaar na die stigting van die eerste nasio-
nale beheerliggaam, naamlik die South African Rugby
Football Union (SARFU) in Kimberley in 1889, was on-
getwyfeld die grootste dag in die trotse geskiedenis van
Suid-Afrikaanse rugby. Weens die kort bestaan van die
nuwe demokrasie en die invloed wat die titel op die land
se mense gehad het, was dit beslis ’n groter gebeurtenis
as die Wêreldbekertitel wat die Springbokke in 2007 in
Frankryk verower het. Vreemdelinge het mekaar omhels,
60 000 toeskouers het op Ellispark saamgesing en op en af
gespring – en in die strate dwarsdeur die land het toeters
geblaas en die nuwe Suid-Afrikaanse vlag is oral gewaai.
Die openingsrillerPresies vier weke voor die eindstryd het die openings-
wedstryd die toon aangegee vir die toernooi toe die
Springbokke van Francois Pienaar teen alle verwagting
vasbyt en deurdruk, het Joubert toegegee.Die skorsing van die twee spelers na die wedstryd
teen Kanada het so ampertjies Suid-Afrika ontneem van die kans om in die eindstryd te speel. Die Springbokke moes die Franse in Durban klop om deur te dring, maar niks is ooit eenvoudig nie … Reën in die winter is nie die norm nie, maar drie van die vyf wedstryde wat aan die kus gespeel moes word, is deur nat weer beïnvloed. Die halfeindwedstryd in Durban het amper uitgereën. Dit sou beteken dat die Springbokke uitgeskakel is en Frankryk, wat ’n beter dissiplinêre rekord het, sou die kans kry om in die eindstryd te speel.
Durban het gelyk of dit deur ’n moeson getref is. Die veld was letterlik ’n dam water. Die afskop is met negentig minute vertraag en skeidsregter Derek Bevan moes oor die veiligheid van die spelers besluit.Weerlig was die grootste gevaar, maar die skrums kon ook ineenstort en as die spelers ’n hopie vorm met ’n losskrum, was die poele water diep ge-noeg om die speler wat onder lê, te verdrink. Die geluk was egter aan die Springbokke se kant en die reën het opgehou in die tydperk voor die uitgestelde afskop. Skeidsregter Be-van het besluit dat die wedstryd kon voortgaan. Tien minute na die afskop het die hemele weer oopgegaan!
Die Springbokke het deur die reën en modder na ’n oor-winning van 19–15 voortgeploeter. Hulle was baie gelukkig toe Abdel Benazzi, die groot Franse flank, net voor die einde van die wedstryd in die nattigheid gly op pad doellyn toe. Hy was net-net kort van die doellyn en as daar destyds ’n TV-skeidsregter was, is die drie dalk toegeken.
Toe kom die eindstryd op Ellispark en die geluk is nog steeds aan die Springbokke se kant. Met die telling 9 elk twee minute voor die einde van die wedstryd, skop Andrew Mehrtens, die jong All Black-losskakel, die eenvoudigste skepskop van reg voor die pale mis! Daardie skepskop sou die Wêreldbeker aan Nieu-Seeland besorg het.
Hoewel geen Nieu-Seelandse beampte dit ooit amptelik gesê het nie, het die Nieu-Seelandse pers te kenne gegee dat voedselvergiftiging die All Blackgroep die dag voor die eindstryd getref het. Hulle het verkondig dat dit ’n skelmstreek was om te sorg dat die All Blacks nie op hul beste sou wees nie. Die persmanne het egter nooit enige bewyse gekry om dié bewerings te staaf nie. !
150 Jaar Book.indd 3 2352011 5:24 PM
4 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
in die verdedigende kampioen Australië op Nuweland
geklop het. Net drie jaar vantevore het die Wallabies
die Springbokke op hierdie tradisionele setel van Suid-
Afrikaanse rugby met 26–3 verneder. Daar was twee
hoogtepunte op daardie wonderlike wintersdag in
Kaapstad, naamlik die geesdriftige skare met hul oor-
weldigende optimisme tydens die onvergeetlike ope-
ningseremonie; en die wyse waarop Pieter Hendriks om
die Wallabie-ikoon, David Campese, geswenk het op pad
doellyn toe om die Bokke se toernooi op koers te kry.
Die Springbokke is drie jaar tevore, in 1992, hertoe-
gelaat tot die internasionale arena na die vrylating van
Mandela uit die gevangenis en met die eerste demokra-
tiese verkiesing in 1994 net om die draai. Daar was ’n
aantal gebeure tydens die toernooi waar die geluk toe-
vallig na Suid-Afrika se kant gekom het. Nie dat Suid-
Afrika nie die Wêreldbeker verdien het nie, maar dit kon
ook so maklik anders verloop het. Meer daaroor soos die
toernooi verder ontvou vanaf daardie eerste wedstryd
teen Australië …
Hendriks se drie net voor rustyd – terloops, hy beskou
dit slegs as sy derde mees onvergeetlike drie – was uit-
staande en dalk deurslaggewend. Dit het ’n agterstand
van 13–9 vir die Springbokke omgeskakel na ’n rustyd-
voorsprong van 14–13, nadat die Wallabies die wedstryd
begin het soos die kampioenspan wat hulle inderdaad
was. Die Springbokke het stadig begin, maar het met ’n
passie gespeel wat aangevuur is deur die algemene gees
in die land, en die luidrugtige skare van meer as 53 000.
Die Bokke het algaande teruggeveg, en kenmerkend
van die afgelope eeu was dit die Springbokskrum wat die
Wallabies voorlangs laat disintegreer het. Voeg daarby
die ongenaakbare verdediging wat deur die geesdrif en
die opwinding van die dag geïnspireer is. Die adrenalien-
aangevuurde plettervatte het die Australiese span van
stryk gebring. Namate die Bokke se selfvertroue toege-
neem het, het die Wallabies al hoe meer foute begaan.
Die Springbokke was klinies en geduldig, en het die
Wallabies se aanvalle goed gelees en maklik afgeweer.
Die losskakel Joel Stransky, die eerste Springbok wat
op al vier moontlike wyses punte in ’n enkele toetsweds-
tryd aangeteken het, het die Springbokke se voorsprong
na 27–13 laat rek toe hy in die 64ste minuut vir sy drie
oor die doellyn is. Sy 22 punte het gekom deur ’n drie,’n
vervyfskop, ’n skepskop en vier strafskoppe. Die skok van
Hendriks se drie net voor rustyd het die verdedigende
kampioen geskud. Die Springbokke was ongetwyfeld
die beste span in die tweede helfte, maar die Aussies is
teen die einde vir hul veggees beloon toe die haker, Phil
Kearns, in die laaste minute ’n drie druk en die Wallabies
en die Springbokke dus twee drieë elk gehad het.
Die beste span het egter gewen en dit oortuigend reg-
gekry, ten spyte daarvan dat baie min rugbykenners van
mening was dat hulle die toernooi, of selfs net die eerste
wedstryd, sou wen. Die telling van 27–18 het nie werk-
lik die Springbokke se oorheersing weerspieël nie. Die
Australiërs was goeie verloorders, maar het in die aanloop
tot hul tweede wedstryd besef dat dit nou ’n opdraande
pad sou wees om die Wêreldbekertrofee te behou.
’n Teleurstellende tweede wedstrydDie tweede wedstryd ses dae later het die Springbokke
met ’n slag teruggebring aarde toe. Die teenstander was
die nederige Roemenië en die Bokke het spelers wat nie
in die eerste wedstryd gespeel het nie, onder die kap-
teinskap van Adriaan Richter ingespan. Die basiese be-
ginsels is geïgnoreer en die span het van die wedstryd-
plan afgewyk. Die toeskouers – weer op Nuweland – het
die Bokke sien sukkel teen die vasbeslote verdediging
van ’n trotse span wat nie juis iets anders gehad het om
op terug te val nie.
Richter se twee malende oorstootdrieë is al wat die
Suid-Afrikaanse span vir hul moeite kon wys, asook ’n
doelskop en drie strafskoppe deur Gavin Johnson. Die
Roemeniërs het ’n enkele drie deur Nicolae Raceanu
en ’n strafskop aangeteken vir ’n eindtelling van 21–8,
wat die Bokke gevlei het. Die Springbokke se vertoning
was, om die minste te sê, teleurstellend en het die Suid-
Afrikaanse ondersteuners bekommerd gelaat. Hoeveel
150 Jaar Book.indd 4 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 5
diepte het die span gehad? Wat sou gebeur as daar kwali-
teitplaasvervangers gebruik moes word?
Die Veldslag van Boet ErasmusHierdie vrae sou weldra beantwoord word soos wat die
drama van die Wêreldbekertoernooi ontvou het. Die be-
rugte “Veldslag van Boet Erasmus” wat op die powere
vertoning teen Roemenië gevolg het, het geensins meer
vertroue ingeboesem nie. Toe die Boet Erasmus-stadion
in Port Elizabeth se ligte net voor die afskop uitgaan,
was dit as’t ware ’n slegte voorbode van wat sou voorlê,
want dit was inderdaad ’n donker dag vir rugby én in die
besonder vir Suid-Afrikaanse rugby. Die Springbokke
was rustyd 17–0 voor teen Kanada, en kort daarna 20–0.
Behalwe vir goeie verdediging teen ’n robuuste, aggres-
siewe span is dit waar die telling en die doeltreffendheid
van die Bokke geëindig het.
Toe, tien minute voor die eindfluitjie blaas, is drie spe-
lers van die veld afgestuur. Dit het begin met ’n gestam-
pery tussen die held van die Australiese oorwinning,
Pieter Hendriks, en sy teenstander, Winston Stanley.
Onnosele instorming van spanmaats om te gaan help, het
die voorvalletjie in ’n volskaalse bakleiery laat ontaard.
Springbokhaker James Dalton en die Kanadese speler
Rod Snow en kaptein Gareth Reed is afgestuur. Later is
Hendriks en Kanada se Christian Stewart, wat ter onder-
steuning by die aanvanklike stampery ingestorm het, uit-
gewys en geskors. Al vyf spelers se verdere deelname aan
die toernooi is opgeskort. Die afstuur van twee Bokke het
later amper ernstige gevolge vir die Springbokke voor die
kwarteindronde teen Frankryk gehad.
Terloops, Christian Stewart, ’n broerskind van die
Springbok Dave Stewart wat in die sestigerjare losska-
kel en senter gespeel het, het vir die Westelike Provinsie
(WP) gespeel voor hy internasionale roem in Kanada
gaan soek het. Drie jaar na die voorval in 1995 het die
jong Stewart saam met die Springbokke na die VK getoer.
Destyds kon spelers nog meer as een land verteenwoor-
dig. Hy het in drie toetse vir die Bokke gespeel.
Die groepsrondes is suksesvol afgehandel, met een
uitstaande uitslag, een swak wedstryd en een skandalige
vertoning – maar die Springbokke het die kwarteindron-
de gehaal waar Wes-Samoa op hulle gewag het. Hierdie
James Dalton was suspended in the match against Canada. André Joubert played the semifinal and final with a broken hand.
150 Jaar Book.indd 5 2352011 5:24 PM
6 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Jake White herstel die trots
Springbokafrigter, 2004–2007
Jake White het in 2004 die Springbokafrigter geword na afloop van die berugte Kamp Staaldraad-affêre en die gevolglike swak vertoning van die Springbokke by die 2003-Wêreldbekerkompetisie. Dié toernooi het sy slagoffers geëis, onder andere afrigter Rudolf Straeuli, en die Spring-bokke is in die kwarteindronde uitgeskakel.
White se aanstelling het dadelik ’n uitwerking gehad. Sy ampstermyn het in 2004 begin en in dieselfde jaar is die Springbokke as die IRR se Span van die Jaar aangewys. Schalk Burger, skaars uit junior geledere, was die IRR se Speler van die Jaar, en die Springbokke het vanaf sesde na vierde plek op die wêreldranglys geklim. White het ook met sy eerste poging die Drienasiesreeks gewen – in die nege bestaansjare van die kompetisie was dit slegs die tweede keer dat Suid-Afrika dit reggekry het. Die gevolg van hierdie suksesvolle jaar was dat White tot ná die 2007-Wêreldbeker-toernooi as Springbokafrigter aangestel is.
Dié voormalige lid van die Jeppe High School for Boys se eerste span het nooit enige groot rugby gespeel nie en was nooit in beheer van ’n provinsiale span nie. White was in 2000 assistentafrigter van die Sharks. Trouens, hoewel hy by die Goue Leeus in sy hoedanigheid as direkteur van rugby op klubvlak hand bygesit het, het hy nooit ’n klubspan afgerig nie. Sy ondervinding op provinsiale vlak was beperk tot junior skoolspanne van onder-19’s en onder-21’s. Toe trek Nick Mallett hom nader om te help met video-ontleding vir die Springbokke, en in 2001 word hy hulpafrigter van die Springbokke onder Harry Viljoen. Daarna word hy aangewys as die afrigter van die nasionale onder-21-span. White het die onder-21’s na die nuwe kompetisie, ’n wêreldkampioens-kap, geneem en hulle het met die titel huis toe gekom.
In 2004 word hy die nuwe Springbokafrigter. Met die intrapslag klop die Bokke die Iere in twee toetse in Suid-Afrika, en daarna vir Wallis, ook tuis. Die Drienasiestitel het gevolg en toe ’n baie gemiddelde Grand Slam-toer waartydens die Springbokke twee wedstryde teen Wallis en Skotland gewen het, en twee teen Engeland en Ierland verloor het.
In 2005, na White se suksesvolle eerste jaar as Springbokafrigter, het Suid-Afrika na die tweede plek op die wêreldranglys opgeskuif. Dit het gevolg op ’n goeie ver-toning in die Drienasiesreeks. Hulle het wel die Wallabies drie keer geklop, maar nie die titel behou nie. Die spelpeil van die Springbokke het egter afwaarts begin neig en hierdie tendens is in 2006 voortgesit, wat ’n slegte oesjaar vir Jake en sy span was. Die Springbokke is in 2006 met ’n rekordtelling van 49–0 deur die Wallabies afgeransel, en hulle het ook tuis en weg teen die All Blacks verloor. Hulle kon slegs twee keer daarin slaag om tuiswedstryde te wen. Die jaareindtoer het ’n nederlaag van 32–15 teen Ierland ingesluit en hulle het ook in die eerste toets teen Engeland 31–23 verloor. In die tweede toets kon hulle darem ’n klein bietjie salf aan die wonde smeer deur Engeland met 25–14 te klop.
Die Springbokke het net vyf van hul twaalf wedstryde gewen. Maar 2006 was ook ’n jaar waarin White deeglike beplanning gedoen het. Hy het ’n verswakte span op toer na die VK gestuur sodat hy van sy spelers ’n blaaskansie kon gee. Die wêreldbekende prof. Tim Noakes van die Hoëpresta-sie-instituut in Kaapstad het White oortuig dat dit belangrik is om sy spelers voor die 2007-Wêreldbekertoernooi te laat rus. Nogtans het Engeland op hul toer na Suid-Afrika in 2007 twee keer goed pak gekry.
Nadat die Springbokke tuis in die Drienasieskompe-tisie een wedstryd gewen en een verloor het, het White die res van die kompetisie opgeoffer deur ’n tweede span Springbokke vir die oorsese been van die kompetisie na Australasië te stuur. Daarna het hulle die Namibiese span in Kaapstad geklop – dit was beswaarlik ’n ordentlike opwar-mingswedstryd – voor hulle na Frankryk vertrek het vir die 2007-Wêreldbekertoernooi. Die Springbokke het Connacht 18–3 in Galway geklop en na ’n aanslag van ses minute 26–3 met Skotland afgereken. Toe volg die opmars Parys toe vir hul Wêreldbekerveldtog … Die Springbokke het die toernooi gewen en Jake White het die teuels neergelê. Sedertdien het hy geen noemenswaardige afrigting gedoen nie.
150 Jaar Book.indd 6 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 7
keer was die Springbokke op die Hoëveld en het hulle
Ellispark se skare in vervoering gehad met goeie hardlo-
oprugby wat uit ’n indrukwekkende voorspelervertoning
gespruit het.
Dit was Chester Williams se eerste verskyning by die
Wêreldbekertoernooi, wat hy dan ook met vier drieë ge-
vier het – ’n Suid-Afrikaanse toetsrekord! Nog twee drieë
is onderskeidelik deur die slot Mark Andrews en die ha-
ker Chris Rossouw aangeteken. Die Bokke was 35–0 voor.
Tu Nu’uali’itia en Shem Tatupu het in die laaste twintig
minute twee verdoelde drieë vir die besoekers aangete-
ken, voordat Chester se vierde drie die telling 42–14 ge-
maak het.
Dit was ’n aanskoulike wedstryd, maar deurspek van
onaanvaarbare stywearm-verdediging en laatvatte deur
die Samoane, wat eintlik gelukkig was om nie meer as
net strafskoppe teen hulle te kry nie. Daar is altesaam
twintig strafskoppe aan die Bokke toegeken, terwyl hulle
slegs agt afgestaan het. Die statistiek dui op ’n span wat
hulle klaarblyklik nie veel aan die reëls van die spel ge-
steur het nie.
Die oorwinning oor Wes-Samoa het beteken dat die
Springbokke vir die halfeindronde teen Frankryk gekwa-
lifiseer het. Dié harde wedstryd het egter sy tol aan bese-
rings geëis. Slotte Kobus Wiese se knie en Mark Andrews
se rib, flank Ruben Kruger se skouer en heelagter André
Joubert se hand is beseer. Daar was ook kommer oor
Joost van der Westhuizen. Tog is almal fiks verklaar vir
die wedstryd teen Frankryk. Joubert moes egter eers ’n
operasie aan sy gebreekte hand ondergaan en daarna tyd
in ’n dekompressiekamer deurbring om betyds gereed te
wees vir die halfeindstryd!
Die weer bedreig die Bokke se semifinaalIn die eerste van die twee kragmetings tussen spanne van
die Noordelike en Suidelike Halfronde moes Suid-Afrika
ná stortreën op ’n deurdrenkte Kingspark in Durban teen
Frankryk speel. Engeland en Nieu-Seeland sou die vol-
gende dag op Nuweland kragte meet.
Op die keper beskou is White se afrigtingsrekord nie so indrukwekkend nie. Van sy 54 toetse het hy 36 gewen. In 2006, wat sy swakste jaar was, het hy slegs vyf uit twaalf toetse gewen. Ter versagting moet mens in aanmerking neem dat hy sy spelers vir die jaareindtoer laat rus het.
Jake White
150 Jaar Book.indd 7 2352011 5:24 PM
8 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Dit was so amper of die wedstryd in Durban is afgelas.
Weerlig, die gevaar van beserings as gevolg van skrums
wat ineenstort, en selfs moontlike verdrinking in die
baie poele water tydens losskrums het daartoe bygedra
dat die afskop met negentig minute vertraag is. Derek
Bevan, die Walliese skeidsregter, moes die besluit
maak. Die Fransman, Marcel Martin, ’n direkteur van
die Wêreldbekertoernooi, het wederregtelik op die veld
gegaan om die skeidsregter te probeer oortuig om die
wedstryd af te stel. Sy motief was duidelik: as die wed-
stryd nie plaasvind nie, sou die span met die beste dis-
siplinêre rekord na die volgende ronde deurdring. Die
skandes by Boet Erasmus kon nou by die Springbokke
kom spook!
Dr. Louis Luyt, president van die Suid-Afrikaanse
Rugby-Voetbalunie (SARVU) en lid van die organise-
rende komitee, was ook daar en hy het aan Bevan gesê
dat net die skeidsregter kan besluit of die wedstryd moes
voortgaan al dan nie, en dat hy Bevan se besluit sou
aanvaar. Die halfeindstryd het toe in haas onspeelbare
omstandighede begin en tien minute later het die reën
weer uitgesak. Maar die koeël was deur die kerk en die
opskorting van die wedstryd is nie weer oorweeg nie.
Die Springbokke het hul fokus behou terwyl hulle vir
die afskop van die wedstryd gewag het. Die Franse het
Joubert met hul eerste balbesit probeer ontsenu. Joel
Stransky het met ’n vroeë strafdoel geslaag, maar met
twee pogings misluk toe die reën weer neerstort. Toe was
dit ’n kwessie van foute beperk en geleenthede aangryp,
en tien minute voor rustyd is Ruben Kruger na dryfwerk
deur die voorspelers oor die doellyn gestoot. Die doels-
kop was oor en die Bokke was 10–0 voor. Die toekomstige
Sharksspeler, Thierry Lacroix, het daarna met twee straf-
skoppe geslaag en die Bokke was teen rustyd net 10–6
voor.
In die tweede helfte was die wind teen die Springbokke
en strafskoppe was die logiese manier om punte op die
telbord te kry terwyl die twee spanne deur die modder
ploeter en gly. Stransky het net na rustyd nog ’n straf-
skop oorgeskop en die telling was 13–6. Lacroix ant-
woord ’n minuut later met ’n strafskop, en daarna was
dit weer Stransky se beurt na ongeveer sewe minute in
die tweede helfte. Die Bokke was 16–9 voor, maar na 57
minute het die voorsprong na 16–12 verminder toe die
Franse senter weer sukses behaal. Met net elf minute oor
maak Stransky die telling 19–12, en dit lyk asof Suid-
Afrika op pad is na die eindstryd. Frankryk moes nou
twee maal punte aanteken om te wen, waarvan een ’n
drie sou moes wees. Dit het onwaarskynlik gelyk totdat
Lacroix die Franse agterstand tot net vier punte laat
krimp het, met nog vyf minute speeltyd oor.
Die uitslag was weer in die weegskaal. Die Bokke was
vasgepen in hul eie gebied en meestal op hul eie doellyn,
terwyl die Franse verbete alles in die stryd gewerp het.
Dit het gelyk of hulle suksesvol sou wees, maar toe gly
Benazzi in die modder en wat gelyk het na die wendrie
word nie gedruk nie. Met hul eerste probeerslag dring
die Bokke dus deur na die Wêreldbekereindstryd.
Die semifinaal tussen Engeland en Nieu-SeelandDie ander halfeindstryd op Nuweland was bykans ’n on-
gelyke stryd en Engeland kon die blaam hiervoor plaas
op die Kiwi’s se Speler van die Toernooi, die twintigjarige
Jonah Lomu. Hy is nie deur die groot name of die Engelse
se verdediging gestuit nie en het vier drieë aangeteken.
Na slegs vier minute was die All Blacks 10–0 voor na Lomu
se eerste drie en ’n verdoelde drie van Josh Kronfeld. Dit
was gou 18–0 na ’n strafskop deur Mehrtens en ’n ver-
rassende skepdoel deur agsteman Zinzan Brooke. Teen
rustyd was die telling 25–3 na Rob Andrews se strafskop
vir Engeland en nog ’n vervyfde drie deur Lomu.
Die Kiwi’s het altesaam ses drieë gedruk – Lomu se
vier, plus een elk deur Kronfeld en Graeme Bachop.
Mehrtens het net drie van Nieu-Seeland se drieë omskep,
maar ook met ’n strafskop en ’n skepdoel geslaag. Saam
met Brooke se skepdoel het die Kiwi’s 45 punte aangete-
ken. Engeland se vier drieë is almal in die tweede helfte
gedruk nadat hulle van 25–3 af teruggeveg het toe die
uitslag eintlik al ’n voldonge feit was. Die naaste wat hul-
150 Jaar Book.indd 8 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 9
Kitch Christie – die man wat moes raakvat en regruk
Springbokafrigter, 1994–1996
Kitch Christie, wat Suid-Afrika na hul eerste Wêreldbekertitel gelei het, het dit reggekry met minder as drie seisoene in beheer van ’n provinsiale span. Ian McIntosh het die trekpas as Springbokafrigter gekry na die Nieu-Seelandse toer in 1994, toe hulle twee toetse verloor en gelykop in die derde toets gespeel het. SARVU se nuwe president, Louis Luyt, het besluit dat Christie die leisels moes oorneem. Luyt was ook die Gauteng Leeus Rugbyunie se president en het Christie van oorkant die Jukskeirivier uit Noord-Transvaal laat kom om die Leeus na twee opeenvolgende Curriebekertitels in 1993 en 1994 te lei. Dit was die eerste titels sedert 1972 toe hulle (as Transvaal) vir Oos-Transvaal om die titel geklop het. Die Leeus het onder Christie en sy assistent Ray Mordt die Lionbeker en die M-Netreeks in albei seisoene gewen en die Super 10 in 1993. (Mordt het die Leeus in 1994 na ’n Curriebekeroorwinning gelei, aangesien Christie reeds na die Springbokkamp opgeroep is.) Christie se sukses as afrigter was vir die groot indoena van rugby indrukwekkend genoeg om as Springbokafrigter aangestel te word.
Christie het vir Pretoria Harlequins gespeel en afgerig, en ook vir Glenwood Old Boys in Durban afgerig. In 1988 het hy die Chicago Lions in die VSA na ’n streekstitel gelei. Hoewel hy Quins
se tweedespan-afrigter was toe Luyt hom nadergetrek het om na die Leeus oor te kom, het hy deur die jare baie bekers en trofeë vir die klub verower. Hy het ook vir Noord-Transvaal diens gedoen as ’n keurder en hulpafrigter. Hierdie “gentleman” van min woorde het seker die moeilikste afrigtingspos in die rugbywêreld gekry, met slegs nege maande oor voor die afskop in Suid-Afrika, en ons rugbymense wat die Wêreldbeker eis!
In Suid-Afrika was daar nog altyd, en is daar steeds, die vaste oortuiging dat die Springbokke die beste span in wêreldrugby is. Christie moes hierdie geloof regverdig. Sy eerste oorwinnings was twee keer teen Argentinië tuis, en daarna klop die Springbokke vir Skotland en Wallis met die jaareindtoer in 1994. In 1995 het die Springbokke net een opwarmingswedstryd teen Wes-Samoa voor die groot toernooi gehad. Onder Christie se
leiding het hulle al ses wedstryde in die Wêreldbekertoernooi gewen – drie in die groepwedstryde, die kwart- en halfeindrondes, en dan die onvergeetlike eindstryd. Hy was nog verantwoordelik vir die span toe hulle later 40–11 met Wallis in 1995 afgereken het en die Italiaanse span in Rome afgeransel het. Sy laaste toets as afrigter was in November 1995 toe die Springbokke vir Engeland in ’n wegwedstryd met 24–14 geklop het.
Christie, wat reeds in 1979 met leukemie gediagnoseer is, se gesondheid het agteruitgegaan. Hy was onoorwonne in die veertien toetse waarvan hy die afrigter was – ’n rekord wat hy met Fred Allen van Nieu-Seeland gedeel het, totdat Nick Mallett dit met sewentien toetse oortref het. As gevolg van sy swak gesondheid het Christie vroeg in 1996 bedank. Hy het tog in so ’n mate herstel dat hy sy droom om Noord-Transvaal af te rig, kon verwesenlik. Hy was egter te siek om hulle in 1997 vir hul Super 12-toer na Australasië te vergesel en is in April 1998 oorlede.
Hierdie stil en nederige man se nalatenskap vir rugby was dalk die wyse waarop hy sy spelers kon identifiseer en kies, asook sy bereidwilligheid om bekwame buitestanders te betrek om hulp by tegniese aspekte van die spel te verleen.
150 Jaar Book.indd 9 2352011 5:24 PM
10 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Chester Williams en Pieter Hendriks
Chester Williams –Springbok, 1993–2000: 27 toetse
Pieter Hendriks – Springbok, 1992–1996: 14 toetse
Toe Chester Williams opgeroep is om die geskorste Pieter Hendriks na die Boet Erasmus-veldslag in 1995 te vervang, was dit asof die noodlot die Kaapse vleuel net regverdig behandel het. Hy is oorspronklik gekies om in die Wêreldbekergroep te wees, maar moes weens ’n besering onttrek. Hendriks was egter nie oorspronklik gekies nie. Hy het Williams se plek gevul en dan ook daardie wonderlike drie in die openingswedstryd op Nuweland teen Australië gedruk. Toe hy geskors is vir sy aandeel in die bakleiery in Port Elizabeth in die wedstryd teen Kanada, was die vleuel van Roodepoort Rugbyklub se deelname aan die Wêreldbekertoernooi na net drie wedstryde verby.
Williams het sy tweede kans aangegryp en vier drieë in sy eerste Wêreldbekerwedstryd teen Samoa aangeteken. Dit was ’n nuwe Suid-Afrikaanse rekord. Hy het ook in die
halfeindstryd en eindstryd gespeel. Hy was egter nie ’n nuweling op die toetsveld nie, en het voor die Wêreldbeker-kompetisie reeds tien wedstryde vir Suid-Afrika gespeel.
Williams het 27 toetse vir die Springbokke gespeel en veertien drieë gedruk. Hy het ook twintig toerwedstryde vir die Springbokke gespeel, en ’n verdere dertien drieë in die wedstryde gedruk. Hendriks het in vier toetse voor die openingswedstryd van die Wêreldbekertoernooi gespeel en Suid-Afrika in ’n verdere sewe wedstryde verteenwoordig om die totaal op veertien toetse te staan te bring. Hy het twee toetsdrieë gedruk, asook ’n verdere vier drieë in die sewe toerwedstryde wat hy vir die Springbokke gespeel het. Dit is interessant dat hy die drie op Nuweland, toe hy om die ikoon David Campese gehardloop het, net as sy derde beste drie beskou.
Pieter HendriksChester Williams
150 Jaar Book.indd 10 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 11
le aan Nieu-Seeland se telling gekom het, was inderdaad
net voor die eindfluitjie toe Rory Underwood sy tweede
drie druk. Rob Andrews het vervyf en die punteverskil na
’n meer respektabele 16 laat krimp. Twee van Engeland se
ander drieë is deur Will Carling gedruk, met Andrews wat
met ’n strafskop en twee vervyfskoppe geslaag het. Die
eindtelling was 45–29 in Nieu-Seeland se guns.
Engeland het hul kans om in die eindstryd te speel,
verbeur – en dit was ’n bittere pil nadat hulle in 1991 as
die beste span in die toernooi die eindstyd teen Australië
op Twickenham verloor het. Dit blyk Engeland se lot te
wees om die Wêreldbekertoernooi met leë hande te ver-
laat, want in 1999 het die Springbokke onverwags hul
glorie gesteel.
Suid-Afrika en hul ou geswore vyand Nieu-Seeland,
wat ongetwyfeld die twee voorste spanne in die rugbyge-
skiedenis tot en met 1995 was, sou mekaar op Ellispark
die stryd aansê om te bepaal wie in 1995 die wêreldkam-
pioen sou wees. Nieu-Seeland was die onbetwiste gun-
steling om te wen. Dit was ’n luisterryke dag. Helikopters
met die wapperende vlae van die sestien deelnemende
lande het oor die volgepakte stadion gesirkel. Daar was
’n tromvertoning deur die verskillende lande, valskerm-
springers en verbyvlugte van straalvliegtuige om die
62 000 toeskouers te vermaak wat gelukkig genoeg
was om in die reusagtige stadion plek te kry. Net voor
die afskop het ’n Jumbostraler van die Suid-Afrikaanse
Lugdiens van die suidekant af laag oor die stadion ge-
vlieg, met die woorde “GOOD LUCK BOKKE” onder sy
vlerke.
’n Epiese eindstrydDit was ware rugby – ’n wedstryd tussen die twee reu-
se, die leiers van die rugbywêreld sedert die 1890’s toe
die eerste treë gegee is om dié wonderlike sportsoort te
vestig. Na 44 jaar se wedywering en 41 toetswedstryde
tussen die twee lande was hul resultate só gelykop! Toe
hulle op die veld draf, was Suid-Afrika ’n kortkop voor,
met twintig toetse gewen teenoor die agtien van Nieu-
Seeland. Hulle het drie keer gelykop gespeel. Sedert die
eerste ontmoeting in 1921 in Dunedin, het Suid-Afrika in
die 41 toetse altesaam 460 punte teenoor die All Blacks
se 430 aangeteken. Beide spanne het die ander al met 17
punte geklop. Die Springbokke het in 1928 met 17–0 in
Durban gewen, en die All Blacks het in 1965 met 20–3
in Auckland geseëvier. Die individuele rekords was ook
baie gelyk – Naas Botha se rekord van 20 punte in 1981
in Wellington is net twee meer as Shane Howarth se 18
punte wat in 1994 in Auckland aangeteken is.
Tydens die nabetragting oor die wedstryd is daar be-
werings gemaak van vergiftiging van die All Blacks in die
paar dae voor die eindstryd. Daar was allerlei teorieë en
beskuldigings. Die aanvaarde sondebok was ene Suzie
wat ’n kelnerin by een van die All Blacks se eetplekke
was. Inmenging deur die Britse beroepswedders om die
uitslag van die wedstryd te beïnvloed, is ook as ’n moon-
tlikheid genoem en joernaliste het die bewering verder
probeer ondersoek. Maar dit was mosterd na die maal.
Tot vandag toe het nóg die Nieu-Seelandse spanbestuur
nóg enige speler kommentaar oor die bewerings gelewer,
en geen spelers wat aan voedselvergiftiging gely het, is
geïdentifiseer nie. Daar heers onsekerheid of dit kos was
wat geëet is, of die water wat by ’n oefening gedokter is.
Mens kan volstaan deur te noem dat toe die All Blacks in
1980 die eerste keer in 49 jaar die jaarlikse kompetisie
met Australië vir die Bledisloebeker verloor, voedselver-
giftiging ook die skuld gekry het!
Dis interessant dat die Springbokke voor hul ope-
ningswedstryd self deurgeloop het as gevolg van slegte
pasta wat hulle geëet het – “ in ’n stadium was ons bang
dat hulle almal aan erge voedselvergiftiging ly, maar ons
het nie ’n woord laat val nie,” skryf Luyt in sy outobio-
grafie.
Dit was net logies dat Nieu-Seeland die gunstelings-
pan was. Hulle was skitterend op dreef teen Engeland en
het 222 punte in hul drie groepwedstryde aangeteken.
Hul tellings was 43–19 teen Ierland, 34–9 teen Wallis
en ’n massiewe 145–7 teen Japan in ’n wedstryd wat
nie goed was vir rugby of die Wêreldbeker nie. Daardie
150 Jaar Book.indd 11 2352011 5:24 PM
12 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
loesing is steeds die hoogste Wêreldbekertelling; die 21
All Black-drieë was ’n nuwe rekord; Simon Culhane se 45
punte was ’n nuwe Wêreldbekerrekord vir ’n enkele wed-
stryd (en die meeste punte ooit vir ’n speler in sy debuut-
wedstryd); en Mark Ellis het ses drieë gedruk, die meeste
ooit deur ’n speler in die toernooi.
In die kwarteindronde klop Nieu-Seeland vir Skotland
met 48–30 en en verniel daarna vir Engeland 45–29 in
die halfeindronde. Hulle het deurgaans aantreklike en
konstruktiewe rugby gespeel, in teenstelling met die
Springbokke wat deur hul tweede en derde groepweds-
tryde gestotter het, en amper in die modder en reën teen
Frankryk vasgeval het.
Die eindstryd was nie ’n skouspel van sprankelende
hardlooprugby nie, ondanks die feit dat die All Blacks uit
die staanspoor ’n patroon van hardlooprugby op die wed-
stryd probeer afdwing het in ’n poging om met hul totale
rugby te oorheers. Dit het vroeg vrugte afgewerp toe ’n
strafskop aan Nieu-Seeland toegeken is na goeie werk
deur Frank Bunce, Glen Osborne en Graeme Bachop, en
Andrew Mehrtens die All Blacks 3–0 laat voorloop. Die
Springbokke het egter die bordjies verhang na twee
strafskoppe en ’n skepskop, om met drie punte voor te
loop na nog ’n strafskop deur Mehrtens. Die 22-jarige
buksie van Canterbury het dertien minute na rustyd ’n
skepskop deur die pale gestuur om die telling gelykop te
maak. Dit het so gebly tot die einde van die speeltyd.
Merhtens is in Durban gebore. Sy oupa het vir die
All Blacks gespeel en sy pa, Terry, het in 1970 vir Natal
teen die All Blacks uitgedraf. Hy het ook Curriebeker-
en vriendskaplike wedstryde vir Natal gespeel. Die jong
Andrew het sy geboorteland ’n groot guns bewys toe
hy twee minute voor die einde van die normale tyd ’n
verspot maklike skepskop verbrou het nadat die senter
Frank Bunce na ’n stormloop ’n losskrum afgedwing het.
Die Springbokke het met ’n gelykoptelling van 9 elk
’n ongenadig harde wedstryd oorleef, wat gekenmerk is
deur hul verbete verdediging om die All Blacks – en die
magtige Jonah Lomu – uit hul doelgebied te hou. Trouens,
Jonah Lomu het nooit ’n drie teen die Springbokke kon
Die 1995-Wêreldbekerspan
Die groep wat die Wêreldbeker in 1995 gewen het, het uit 28 spelers en ’n bestuurspan van vyf mense bestaan. (Dit sluit die deskundiges uit wat Kitch Christie met die voorbereiding van die span gebruik het.)
Francois Pienaar (kaptein)Gavin JohnsonAndré JoubertPieter HendriksJames SmallBrendan VenterJapie MulderChristiaan ScholtzJoel StranskyHennie le RouxJoost van der WesthuizenJohan RouxRudolf Straeuli
Adriaan RichterRuben KrugerRobby BrinkMark AndrewsKobus WieseHannes StrydomKrynauw OttoPieter (Os ) du RandtBalie SwartMarius HurterGarry PagelJames DaltonChris Rossouw
Chester Williams*Naka Drotské*
* By die oorspronklike groep gevoeg na die
skorsing van Pieter Hendriks en James Dalton
na afloop van die wedstryd teen Kanada in Port
Elizabeth.
SpanbestuurSpanbestuurder: Morné du PlessisAfrigter: Kitch ChristieHulpafrigter: Gysie PienaarSpandokter: Frans Verster
150 Jaar Book.indd 12 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 13
druk nie. Nou het twee helftes van tien minute elk vir die
spanne voorgelê om die groot prys te kan verower.
Feitlik onmiddellik na die aanvang van die ekstra tyd
het Mehrtens vir sy vroeëre blaps vergoed deur ’n baie
lang strafskop oor te skop. Net voor die halfpadmerk
dwing Os du Randt na ’n stormloop ’n strafskop af, en
Stransky maak die telling weer gelykop, 12 elk. Dit was
weer Stransky wat die Springbokke na ’n reuse hoë skop
op die aanval plaas. Die daaropvolgende skrum word aan
die Springbokke toegeken en Joost van der Westhuizen
gee die bal sekuur aan na Stransky – en Suid-Afrika se
groot oomblik breek aan. Stransky het egter die beplan-
de beweging geïgnoreer en die bal suiwer en hoog deur
die noordelike regoppale gestuur. Jubelspronge moes
wag vir later. Hy het eenvoudig net omgedraai en terug-
gehardloop om sy posisie in te neem, baie bewus daarvan
dat daar nog net ses of sewe minute voor die einde van
die wedstryd oor was. Die feit dat hy later met ’n straf-
skop misluk het, was uiteindelik nie ter sake nie. Suid-
Afrika het gewen!
Hulle het ook verdien om te wen. Ruben Kruger, Joost
van der Westhuizen, James Small en André Joubert het
almal amper daarin geslaag om drieë te druk. Die span
het met rotsvaste verdediging en volgehoue fokus ver-
hoed dat die All Blacks hul kenmerkende spelpatroon in
hierdie harde, spannende wedstryd kon speel. Dit was ’n
tipiese toetswedstryd tussen hierdie twee groot rugby-
lande, wat nie altyd aanskoulike rugby was nie.
Na afloop van die oorhandiging van die gesogte Webb
Ellis Cup, toe president Nelson Mandela en Francois
Pienaar mekaar vir elkeen se onderskeie bydrae be-
dank het, het Pienaar die gevoel van samehorigheid in
die nuwe Suid-Afrika verder versterk toe hy sê dat die
Springbokke die trofee nie net vir die 60 000 toeskouers
van die eindstryd by Ellispark gewen het nie, maar ook
vir die 43 miljoen burgers van Suid-Afrika!
Joel Stransky drops the goal that won the 1995 World Cup.
1995-Wêreldbeker – Madiba open die groot skouspel
President Nelson Mandela, wie se rol in die Springbokke se wen van die Wêreldbeker nooit gering geskat moet word nie, het die derde Rugbywêreldbekertoernooi op 26 Mei 1995 op Nuweland in Kaapstad met die volgende woorde geopen:
It is with great pride and pleasure that I welcome you to the opening of the Rugby World Cup in South Africa.
There can be no greater expression of a nation’s pride, nor nobler path to universal understanding than for the cream of its youth to compete on the playing field. It is through their love of the game, their desire to succeed through skill and sacrifice, that mighty links are forged.
In this spirit of healthy rivalry, let play begin. And may the better team win!
150 Jaar Book.indd 13 2352011 5:24 PM
14 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Die 1995-Wêreldbekertoernooi sou die laaste keer ’n
toernooi vir amateurspelers wees. Spelers is al jare lank
vergoed vir hul dienste in weerwil van die amateurreëls
wat gegeld het. Hierdie verbreking van die amateurkode
is ook reeds jare lank deur die vernaamste rugbyspelen-
de lande aanvaar, met die uitsondering van Argentinië,
waar die genot van die sport nog die belangrikste was.
Die dag voor die Wêreldbekereindstryd het die president
van SARVU, dr. Louis Luyt, ’n opskudding in rugbygele-
dere veroorsaak met die aankondiging van die stigting
van SANZAR (’n akroniem vir South Africa, New Zealand,
Australia Rugby). ’n Nuwe Super 12-kompetisie tussen
die beste provinsiale spanne van die drie toplande van
World Champions! Francois Pienaar holds the Webb Ellis Cup aloft.
die Suidelike Halfronde sou in 1996 afskop, asook ’n
Drienasieskompetisie op nasionale vlak wat jaarliks op
’n tuis-wegbasis sou plaasvind.
Hierdie verwikkelinge het gevolg op maande se onder-
handelinge, konkelwerk en rugstekery tussen amptena-
re, met SANZAR se kontrak wat uiteindelik met Rupert
Murdoch se Newscorp gesluit is. Die Springbokkaptein
Francois Pienaar en Hennie le Roux, ’n lid van die
Wêreldbekerspan, het intussen in die geheim met
Murdoch se groot mededinger, Kerry Packer, onderhan-
del. ’n Onsmaaklike konfrontasie tussen die spelers en
Luyt het gevolg. Dit was veral die Wêreldbekerspelers
van Transvaal wat teen die SANZAR-ooreenkoms gerebel-
leer het, na hulle ’n kontrak met Packer se televisiegroep
gesluit het toe hulle gaste van SARVU by Sun City was.
Volgens Luyt het die spelers teruggekeer en ’n verhoging
in hul besoldiging van die Goue Leeus Rugbyunie nie al-
geëis.
Luyt het opdrag gegee dat die rebelse Leeus nie vir
provinsiale diens oorweeg mag word nie en die vers-
wakte span het hul volgende Curriebekerwedstryd teen
Oostelike Provinsie (OP) in Port Elizabeth net-net ver-
loor. Die spelers het egter hul eise laat vaar, openlik om
verskoning gevra en na die oefenveld teruggekeer. Die
lokroep van geld het egter reeds die sport besoedel, en
kameraadskap en lojaliteit het verdwyn. Volgens Luyt
het elke speler sy eie finansiële belange naarstiglik bes-
kerm. Hy sien dit as ’n situasie waar die bestuur teenoor
die werkers staan – en dan baklei die werkers ook nog
onderling vir ’n groter porsie van die groot geldkoek!
Pienaar het uiteindelik weggestap met die $300 000
wat hy aanvanklik van Packer gevra het. Die idee was om
gemengde spanne te kies uit die beste spelers ter wêreld
om in ’n reeks wedstryde te speel, soos wat Packer in die
laat-1970’s met krieketspelers gedoen het. As deel van
die versoeningsproses is Pienaar se fooi deur SANZAR via
SARVU betaal. Na ’n vergadering van die Internasionale
Rugbyraad (IRR) in Parys in Augustus van dieselfde
jaar het rugby wêreldwyd ’n professionele sport ge-
word en het die aard van dié sportsoort na meer as ’n
150 Jaar Book.indd 14 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 15
die slot van Uruguay. Hy is vir 21 dae geskors en sou
eers die dag voor die eindstryd weer kon speel – as Suid-
Afrika dit sou haal.
Die Springbokke het na Parys vertrek vir hul kwar-
teindstryd teen Engeland op Stade de France. Martin
Johnson se Engelse span was die gunsteling om te wen.
Teen rustyd het die Springbokke 16–12 voorgeloop, te
danke aan ’n twyfelagtige drie. Kort na rustyd verander
die telling na 16–15. Toe volg seker die mees uitsonder-
like vertoning van skopwerk wat nog in ’n toetswedstryd
gesien is. Tussen die 47ste en 84ste minuut het Jannie de
Beer vyf skepskoppe oorgeskop! Hy het ook vyf strafskop-
pe en en twee doelskoppe deur die regoppale gestuur.
Suid-Afrika wen die wedstryd met ’n telling van 44–21.
Die halfeindstryd teen Australië op Twickenham was
’n baie spannende wedstryd. Met die telling op 18–12 het
die Springbokke die agterstand met twee strafskoppe in-
gehaal en toe die eindfluitjie blaas, was die telling 18 elk.
Dit was weer De Beer se skopwerk wat die Springbokke
se bas gered het – die laaste strafskop was ’n moeilike
skuinsskop net voor die fluitjie geblaas het. Daar moes
ekstra tyd gespeel word.
De Beer het die Springbokke met 21–18 in die eerste
tien minute van die ekstra tyd laat voorloop, maar toe
is dit die Springbokke se beurt om, soos die All Blacks
vier jaar vantevore in Johannesburg, die onderspit te
delf. Matt Burke het die telling eers gelykop gemaak. En
toe, twee minute na die begin van die tweede deel van
die ekstra tyd, het die Wallabies se losskakel, Stephen
Larkham, losgetrek met ’n skuins skepskop vanaf die
Springbokke se tientreëlyn. Larkham was nie juis be-
kend vir sy skopwerk nie en hy het die bal nie eens skoon
getref nie, maar dit was goed genoeg om sowat vyftig
meter deur die lug en tussen die regoppale deur te trek.
Die Wallabies was 24–21 voor. In ’n omstrede beslissing
is Van der Westhuizen gestraf vir hande in die skrum, en
Burke skop sy agste strafskop oor. Die Australiese span
het gekwalifiseer om die eindwedstryd teen Frankryk
te speel. Frankryk het vir ’n verrassing gesorg en die All
Blacks in die ander halfeindronde ’n dag later geklop.
honderd jaar vir altyd verander. Pienaar het aangebly
as Springbokkaptein, maar afrigter Kitch Christie het
in 1996 weens gesondheidsredes uitgetree. Hy is deur
André Markgraaff opgevolg.
Die nuwe afrigter het die onbenydenswaardige onders-
keiding behaal om aan die stuur van sake te staan toe
Suid-Afrika die eerste keer ’n reeks teen Nieu-Seeland in
Suid-Afrika verloor. Markgraaff het in 1996 vier van vyf
wedstryde teen die All Blacks verloor, waarvan drie die
reeks uitgemaak het. Dit was die laaste reeks wat tussen
die twee lande gespeel is.
Markgraaff het Pienaar van sy kapteinskap onthef na-
dat hy hom daarvan beskuldig het dat hy voorgegee het
dat hy beseer is. Gary Teichmann het as Springbokkaptein
oorgeneem. Nóg Markgraaff nóg Teichmann was deel van
die span vir die 1999-Wêreldbekertoernooi wat deur
Wallis aangebied is, en in die VK en Frankryk gespeel
is. Markgraaff het bedank nadat ’n bandopname aan
die lig gekom het waarop hy neerhalende aanmerkings
oor swart spelers gemaak het. Teichmann is nie deur die
afrigter Nick Mallett gekies nie. Mallett het in November
1997 vir Carel du Plessis, Markgraaff se opvolger, vervang
nadat Du Plessis na slegs agt wedstryde as afrigter in die
pad gesteek is. Dit het ’n nederlaag in ’n reeks teen die
Britse Leeus ingesluit.
Die 1999-toernooiDie 1999-Wêreldbekertoernooi is voorafgegaan deur
eienaardige keuses deur Mallett. Hy het ’n onfikse
Bobby Skinstad gekies, en Os du Randt en Joost van der
Westhuizen, wat albei kniebeserings gehad het, is ook
ingesluit. Om sake te vererger, het Henry Honiball net
voor die eerste wedstryd ’n dyspier geskeur. Die span
het voortgestrompel en Skotland, Spanje en Uruguay
geklop, maar Brendan Venter is in die laaste wedstryd
weens “gevaarlike spel” geskors. Venter het na ’n bal
geskop wat op daardie oomblik deur sy kaptein, Van der
Westhuizen, weggeraap is. In die afwesigheid van die bal
maak hy toe kontak met die skrumpet van Mario Lame,
150 Jaar Book.indd 15 2352011 5:24 PM
16 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Suid-Afrika en Nieu-Seeland wat vier jaar vantevore in
die spannende eindstryd betrokke was, moes nou tevre-
de wees om vir die derde en vierde plekke uit te speel. Die
twee ou vyande het in ’n wedstryd deurspek van foute ’n
teleurstellende toernooi vir albei afgesluit met ’n telling
van 18–14 in die Springbokke se guns.
’n Kenmerk van die 1999-Wêreldbekertoernooi was hoe
min drieë daar in die uitspeelwedstryde aangeteken is,
moontlik vanweë die nuwe vertolking van die reëls wat
verdediging bevoordeel het. Die Springbokke het slegs
drie drieë in hul laaste drie wedstryde gedruk en die uit-
eindelike kampioene, Australië, net vyf. Nieu-Seeland het
sewe aangeteken en Frankryk nege. Daar is dus 24 drieë in
sewe wedstryde aangeteken, waarvan agt in die wedstryd
tussen Frankryk en Nieu-Seeland gedruk is, en vier deur
Frankryk teen ’n swak Argentynse span. Die gebrek aan
drieë het nie juis bygedra tot die belangstelling in ’n toer-
nooi wat eintlik net teen die einde opwindend geraak het
nie. Australië het die eindstryd teen Frankryk in Cardiff
35–12 gewen en sodoende die eerste land geword wat die
Wêreldbeker vir ’n tweede keer verower het.
Die flouerige belangstelling in die toernooi kan voor
die deur van swak bemarking gelê word, asook die po-
were vertonings van die tuisunies, met die uitsondering
van Engeland en Frankryk.
Diegene wat die stadige pas van transformasie in die
Springbokspan gekritiseer het, het gevoel hul kritiek is
geregverdig, want net vier swart spelers is in die span
ingesluit, naamlik Deon Kayser, Kaya Malotana, Wayne
Julies en Breyton Paulse. Daar kan geredeneer word dat
hulle werklik die enigste spelers was wat op meriete ge-
kies kon word, en dit versterk die beskuldiging van ’n ge-
brek aan transformasie. Dit is ook debatteerbaar of hulle
op grond van meriete verdien het om in meer as daardie
ses Springbokwedstryde te speel.
Die middelmatige vertoning van die Springbokke in
die 1999-Wêreldbekertoernooi was teleurstellend, veral
in ag geneem die puik vertonings sedert Mallett die span
in 1997 voor die jaareindtoer oorgeneem het. Hy het ses-
tien opeenvolgende wedstryde as afrigter gewen. Saam
met Carel du Plessis se laaste toetswedstryd as afrigter, is
dit sewentien opeenvolgende oorwinnings – ’n prestasie
wat die All Blacks se wêreldrekord geëwenaar het.
Maar toe raak die Springbokke die spoor byster. Aan
die einde van 1998 verloor hulle teen Engeland; hulle
klop Italië twee maal in Suid-Afrika met tellings van
74–3 en 101–0; hulle verloor vir die eerste keer ooit teen
Wallis in Cardiff; en hulle verloor twee keer teen Nieu-
Seeland en een keer teen Australië. ’n Oorwinning teen
Australië in die Drienasiesreeks het egter vir hulle ’n
hupstoot gegee en hulle kon die Wêreldbekertoernooi
met meer moed tegemoetgaan. Teichmann is na die oor-
sese deel van die Drienasiesreeks uit die span gelaat en
is deur Joost van der Westhuizen as kaptein opgevolg.
As 1999 as ’n teleurstellende Wêreldbekertoernooi
beskou kan word, was 2003 niks minder as ’n ramp nie,
beide op en van die veld af. In die aanloop tot die toer-
nooi was daar die onaangename voorval waar Geo Cronje
nie ’n kamer met Quinton Davids wou deel oor die kleur
van sy vel nie. Daar was ’n voortslepende ongelukkigheid
onder die swart spelers in die Springbokoefengroep en is
’n ondersoek na rassisme in Suid-Afrikaanse rugby gelas.
Die berugte Kamp Staaldraad se besonderhede is ook
na afloop van die toernooi aan die groot klok gehang. Die
Springbokke het druipstert van die toernooi teruggekeer
nadat die All Blacks hulle in die kwarteindronde met
29–9 afgeransel het. Rudolf Straeuli het self uit sy afrig-
terspos bedank na al die bohaai oor Kamp Staaldraad in
die media, maar hy sou hoogs waarskynlik nie die valbyl
ontglip het nie, aangesien die span net twaalf uit 23 wed-
stryde onder sy afrigting gewen het. Onder sy ampster-
myn het die Springbokke oorwinnings behaal teen Wallis
(twee keer), Argentinië, Samoa, Australië, Skotland
in Suid-Afrika (twee keer), Argentinië en Australië
(albei in Suid-Afrika), Uruguay, Georgië en Samoa
(Wêreldbeker). Voor hulle in 2003 die kwarteindronde
van die Wêreldbekertoernooi teen Nieu-Seeland verloor
het, het die Springbokke ’n baie belangrike groepweds-
tryd teen Engeland verloor nadat hulle met rustyd 6 elk
gelykop was. Engeland het die wedstryd 25–6 gewen,
150 Jaar Book.indd 16 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 17
wat Suid-Afrika na die tweede plek in daardie groep laat
afskuif het. Die gevolg was ’n ontmoeting met die All
Blacks in die kwarteindronde.
Die blaam vir die swak vertoning kan gedeeltelik aan
’n gebrek aan ondervinding toegeskryf word. Alles in ag
geneem was die Wêreldbekertoernooi gedoem deurdat
die Suid-Afrikaanse rugbyadministrasie se optrede deur
die jare nie vertroue in hul leierskap gekweek het nie.
Hulle het ook nie die nodige insette gelewer om die on-
aangenaamhede in die aanloop tot die toernooi te vermy
nie. Kamp Staaldraad, vertel latere Springbokkaptein
John Smit in sy outobiografie, kan nie verantwoordelik
gehou word vir die swak vertonings nie.
Die stand van sake het na die toernooi nie juis ver-
beter nie. Corné Krige was die kaptein van die span
wat die kaptein van die vorige Wêreldbekertoernooi
in 1999, Joost van der Westhuizen, ingesluit het. Die
2003-Wêreldbeker was vir Krige die laaste strooi. Na ag-
tien toetse het hy die tuig as kaptein neergelê. Hy het
net sewe van daardie toetse gewen – ’n wenrekord van
slegs 39 persent. Krige was nie die rede vir hierdie swak
vertonings nie en het altyd sy span met sy voorbeeld ge-
lei. Daar was egter nie juis ’n goeie kans op sukses tydens
hierdie moeilike tydperk, op en van die veld af, in Suid-
Afrika se rugbygeskiedenis nie.
In 2004 het Jake White die afrigter geword en
die nuwe kaptein was John Smit. Smit was reeds
een keer Springbokkaptein teen Georgië tydens die
Wêreldbekertoernooi in 2003. Smit sou ’n nuwe wêreld-
rekord opstel vir die meeste wedstryde as kaptein van
’n internasionale span. Hy was ook slegs die tweede
Springbok na Percy Montgomery om 100 toetse vir Suid-
Afrika te speel. Dié wedstryd is teen Nieu-Seeland by die
FNB-stadion net buite Soweto gespeel. Smit het ten tye
van hierdie skrywe reeds 102 wedstryde, en 76 wedstryde
as kaptein, op sy kerfstok. Onder die leierskap van White
en Smit het Suid-Afrika in 2007 ’n tweede Wêreldbeker
gewen. Frankryk was hierdie keer die gasheerland, maar
die wedstryde is ook in Wallis gespeel. Dit was ’n rugby-
seisoen wat oor 44 weke gestrek het – die langste ooit in
Springbokrugby!
Na die oorwinning is White se kontrak nie weer hernu
Nick Mallett – strange selections. Kaya Malotana the first black World Cup Bok in 1999.
150 Jaar Book.indd 17 2352011 5:24 PM
18 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
nie. Ondanks sy besluit om uit te tree, het die wyse waar-
op hy die pos verlaat het, tog ’n slegte nasmaak gehad.
Dit was te wyte aan ’n agteruitgang in die verhouding
met baie van die land se voorste administrateurs en die
uitgesproke kritiek in sy boek teen die leiers van SARVU,
wat nou die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) geword
het.
Die triomf in 2007Die 2007-Wêreldbekertoernooi was ’n eienaardige toer-
nooi wat heelwat verrassings vroeg in die kompetisie op-
gelewer het. Suid-Afrika het nie juis probleme teëgekom
in sy opmars na die uitspeelwedstryde nie. Die feit dat vyf
van die ses topspanne vasgeval het, het sake nog verder
vergemaklik. Nieu-Seeland, wat weer eens die gunste-
lingspan was, het teen Frankryk in die kwarteindronde
verloor. Australië het ook nie die halfeindronde gehaal
nie en Argentinië het met hul oorwinning oor die Franse
die gashere se kanse op die titel beëindig.
Die Franse se oorwinning oor die All Blacks was
inderwaarheid ’n gelukskoot na ’n onoortuigende
Wêreldbekervertoning. Hulle het teen Engeland in die
halfeindronde vasgeval. Frankryk se oorwinning oor die
All Blacks in die kwarteindronde was maar die tweede
keer uit twaalf wedstryde. Die Franse het wonderbaarlik
nie ’n enkele strafskop in die tweede helfte afgestaan
nie! Hierdie wedstryd is eerder deur die vertolking en
foute van die Engelse skeidsregter Wayne Barnes gewen
as wat dit deur die All Blacks verloor is.
Jake White het vir ’n geruime tyd volgehou dat dit on-
dervinding sou wees wat die Wêreldbeker vir Suid-Afrika
sou wen. Hy het dit bewys toe hy die span met die meeste
ondervinding ooit in Springbokgeskiedenis op die veld
gestuur het om die eindstryd te speel. Dit kon meer as
668 toetse gewees het, as dit nie was vir die kniebese-
ring wat Jean de Villiers tydens die toernooi opgedoen
het nie. BJ Botha se knie het hom ook van die veld ge-
hou. Pierre Spies het tuis gebly as gevolg van ’n probleem
met bloedklonte op die long. Nog ’n terugslag vir die
Springbokke was die skorsing van Schalk Burger na ’n
hoogvat in die openingswedstryd teen Samoa. Hy is vir
twee wedstryde geskors, maar met die inbring van Wikus
van Heerden en die bestaande diepte in die groep was die
Springbokke steeds slaggereed.
SamoaIn hul eerste wedstryd teen Samoa was die Springbokke
na agtien minute slegs 9–7 voor. Hul teenstanders was
’n aggressiewe span wat dikwels hoog en laat gevat het,
maar relatief ongestraf deur skeidsregter Paul Honiss
gelaat is. Twee drieë in die sewe minute voor halftyd –
die eerste van Bryan Habana se vier en een deur Percy
Montgomery – het aan die Bokke ’n gemaklike voor-
sprong van 21–7 besorg. Na rustyd het Suid-Afrika egter
nog ses drieë bygekry, met Habana wat vier keer gaan
druk het en Montgomery een keer. Fourie du Preez en JP
Pietersen was verantwoordelik vir die ander twee drieë.
Die telling van 59–7 het egter nie reg laat geskied aan die
Samoane se dapper vertoning nie.
EngelandDie volgende groepwedstryd was teen die verdedigende
kampioen Engeland, wat vroeër in die jaar twee keer
’n groot pak slae met 58–10 en 55–22 op hul toer na
Suid-Afrika gekry het. Hierdie keer was dit weer so! Die
Springbokke het Engeland so deeglik met 36–0 afgeran-
sel dat hulle nooit eens kans gekry het om pale toe te
skop nie. Teen rustyd was die Springbokke reeds 20–0
voor in wat moontlik hul beste vertoning in die toer-
nooi was. Hulle het na ses minute die voortou geneem
toe Fourie du Preez steelkant om breek om Juan Smith
oor die doellyn te stuur. Dit was net na rustyd toe Du
Preez dié keer vir JP Pietersen wegstuur doellyn toe. Die
Springbokke se voorspelers was uitstekend en het die
hele tyd beheer gehad.
Dit was die Bokke se vierde agtereenvolgende oor-
winning oor Engeland en ook die kampioene se grootste
150 Jaar Book.indd 18 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 19
nederlaag in ’n Wêreldbekerwedstryd. Dit het selfs die
nederlaag van 1999 oortref, toe Jannie de Beer hulle uit
die toernooi geskepskop het. Toe was die punteverskil
net 23.
TongaTonga het in die volgende groepwedstryd verbete ge-
speel en Suid-Afrika het met net 30–25 gewen. Die
Springbokke se tweede span was nogtans deurgaans
in beheer en die punteverskil kon groter gewees het
as dit nie vir vier verbroude strafskoppe was nie. Die
Springbokke was slegs twee keer in die hele toernooi
agter, en albei kere was dit in hierdie wedstryd, al was
dit telkens net vir ’n kort rukkie. Tonga het vroeg in die
eerste helfte met 3–0 die eerste punte aangeteken, en
weer vier minute in die tweede helfte in die voortou ge-
neem met 10–7 nadat die Springbokke met rustyd 7–3
voor was. Daarna het drie drieë binne ses minute gevolg
nadat White die voorste spelers as plaasvervangers opge-
stuur het na die groot skrik in die 44ste minuut! Na 65
minute was Suid-Afrika 27–10 voor.
Hoewel die Springbokke die beste span op die veld
was en die oorwinning verdien het, het Tonga na die
sirene vir groot opwinding gesorg. Hulle het ’n goeie
kans gehad om ’n glorieryke drie te druk, maar die bal
het in die Springbokke se kwartgebied vir hulle ver-
keerd oor die kantlyn gespring en Suid-Afrika het met
30–25 gewen.
Die VSA en FidjiSuid-Afrika het die Eagles van die VSA met nege drieë
verwoes, maar hul ongefokusde, ontspanne houding
was opmerklik. Die wedstryd sal deur baie mense ont-
hou word oor die oomblik toe die blitsvleuel, Takudzwa
Ngwenya, rats geswenk het en om Bryan Habana gehard-
loop het! Habana is na afloop van die eindwedstryd as
Speler van die Toernooi aangewys. Die oorwinning van
64–15 het beteken dat Suid-Afrika na die kwarteindron-
de teen Fidji gevorder het.
Dit sou die derde keer wees dat die Springbokke
’n teenstander van die Suidsee-eilande in die
2007-Wêreldbekertoernooi het, en dit sou beslis nie
net ’n formaliteit wees nie. Trouens, met net 21 minute
speeltyd oor was die telling 20 elk. Twee drieë deur Juan
Smith en Butch James in die laaste elf minute kon die
spanne behoorlik skei, en die Springbokke het 37–20 ge-
wen. Vroeër was Suid-Afrika na 51 minute gemaklik voor,
toe Fidji terugslaan met twee drieë binne twee minute
om die telling gelykop te maak. Suid-Afrika het daarna
die leiding geneem en met behulp van Butch James en
Fourie du Preez die spel na Fidji se kwartgebied verplaas.
Hulle het sodoende verseker dat daar nie enige onaange-
name verrassings sou wees nie!
Corné Krige – 2003 World Cup Captain.
150 Jaar Book.indd 19 2352011 5:24 PM
20 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
ArgentiniëArgentinië was die span wat in 2007 verras het. Hulle
het Frankryk twee keer geklop en het hul plek in die
kwarteindronde teen die Springbokke deeglik ver-
dien. Die gehalte van die Suid-Afrikaanse span was
egter vir hulle een te veel. Daar is in die eerste helfte
drie drieë aangeteken, onderskeidelik deur Fourie du
Preez, Bryan Habana en Danie Rossouw. Die rustyd-
telling was 24–6 en die naaste wat die Pumas aan die
Springboktelling gekom het, was na hul drie vroeg in
die tweede helfte, wat die telling 24–13 gemaak het.
Percy Montgomery het twee strafskoppe oorgeskop en
ook Habana se tweede drie verdoel. Die eindtelling was
37–13.
Kamp Staaldraad – ’n drilkamp vir die Springbokke
Die Springbokafrigter Rudolf Straeuli het ter voorbereiding vir die 2003-Wêreldbekertoernooi die spelers aan “Kamp Staaldraad” laat deelneem. Dit was ’n drilkamp in militêre styl en die oogmerk was om samehorigheid en spangees te bou. Die besonderhede oor wat die kamp behels het, is eers na die rampspoedige toernooi waartydens die Springbokke in die kwarteindronde uitgeskakel is, aan die media uitgelek. Die publiek het die kamp verdoem en dit het ’n paar amptenare hul posisies gekos omdat hulle die kamp verdedig het. Ook Straeuli het as gevolg van die negatiewe nadraai van Kamp Staaldraad bedank.
Piet Heymans, uitvoerende hoof van die Suid-Afrikaanse Rugbyspelersvereniging (SARPA), was op daardie tydstip in Australië en volgens die webwerf Independent Online, het hy gesê spelersverenigings oor die wêreld heen het die aktiwiteite van Kamp Staaldraad ten sterkste afgekeur. Verteenwoordigers van die voorste rugbyspelende lande het hom meegedeel dat die idee van so ’n kamp nooit in die professionele era geduld kon word nie. Lande soos Nieu-Seeland, Australië en Engeland het ook sogenaamde spanbousessies gehou, maar dit is “op ’n baie professionele, wetenskaplike, humanitêre en waardige wyse hanteer”. Heymans het gesê dat die aktiwiteite by Kamp Staaldraad duidelik onaanvaarbaar was.
Die kamp is onder die beheer van die Springbokke se lyfwag, Adriaan Heijns, deur vyf gewapende instrukteurs aangebied. Een van die spanbouoefeninge was om ’n nag in die koue naby Thabazimbi deur te bring, waartydens hulle hoenders moes slag en gaarmaak, maar nie eet nie. Die spelers moes ook naak in ’n poel staan, en vier ure lank in ’n put met ’n seil oor hulle sit. Hulle is in jakkalsgate
ingedwing waar hulle die volkslied moes sing, na die Engelse volkslied en die All Blacks se haka moes luister terwyl koue water oor hulle gegooi is, en hulle geen slaap gegun is nie. Vuurwapens is ook tydens die oefeninge gebruik.
Dit is later uitgewys dat die plan om ’n span tot ’n hegte eenheid te smee deur alle individualiteit uit te wis, nie noodwendig positiewe gevolge het nie aangesien individuele flair dikwels die verskil tussen wen of verloor op die rugbyveld tot gevolg het.
Nieteenstaande die openbaarmaking van die spelers se ernstige kritiek op Kamp Staaldraad, het baie van hulle in privaat gesprekke te kenne gegee dat dit nie so erg was as wat die media dit gemaak het nie. Dit het die span tot ’n groot mate verenig, maar het min invloed op die speelveld gehad. Trouens, John Smit wat sy eerste van baie wedstryde as kaptein op die toernooi gespeel het, sê in sy boek dat hulle na afloop van die kamp ’n gevoel van samehorigheid gehad het en trots was dat hulle iets bereik het. Die braai saam met die instrukteurs wat hulle so gemoor het, beskryf hy as die lekkerste braai ooit. Op pad terug was die gees in die bus baie goed en elkeen het ’n “army”-storie gehad om te vertel. Hy sê dat daar vandag toe nog oor Kamp Staaldraad gepraat en gelag word.
Die kamp het egter ’n tragiese nadraai gehad. Die Springbokke se video-analis, Dale McDermott, het selfmoord gepleeg. Hy was die persoon wat Kamp Staaldraad onder die publiek se aandag gebring het toe hy beeldmateriaal beskikbaar gestel het. Hy is gevra om te bedank uit sy pos by die WNNR, wat hom aanvanklik aan die Springbokke uitgekontrakteer het.
150 Jaar Book.indd 20 2352011 5:24 PM
Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 21
Die finaal teen EngelandDie Engelse afrigter, Brian Ashton, het uit sy diepte
geblyk te wees. Met nuutgevonde vasberadenheid en
insette van die spelers self oor hoe hulle die wedstryde
moes benader, het Engeland vir Australië in die kwart-
eindronde met 12–10 geklop, en daarna vir Frankryk in
die halfeindronde met 14–9. Hulle sou ongetwyfeld ’n
ander en ’n beter span in die eindstryd wees as die een
wat voorheen 36–0 teen die Springbokke pak gekry het.
Die verbetering in die spelpeil van die Rose kan daar-
aan gemeet word dat die Springbokke meer laagvatte
moes maak, minder besit by die afbreekpunte gewen
het, en meer foute in hul taktiese skopwerk gemaak het.
Die Springbokke het minder tyd in hul teenstanders se
kwartgebied deurgebring, en die gebiedsvoordeel (56–
44) en balbesit (55–45) was ook in Engeland se guns. Die
Springbokke meer druk uitgeoefen.
Suid-Afrika se ses kanse om pale toe te skop, teenoor
net twee van Engeland, is sprekend van die verloop van
die wedstryd. Daar was net een mislukte poging, wat die
Springbokke ’n oorwinning van 15–6 laat behaal het.
Engeland het probeer om lynstane op die Springbokke se
ingooi te vermy, maar dit het nie ’n verskil gemaak nie.
In sewe van die dertien lynstane wat die Springbokke
gewen het, het hulle die bal van die Engelse span afge-
neem. Victor Matfield was weergaloos in dié faset van die
spel en ook op die veld. Die Springbokke was dus doodte-
vrede om die bal vir gebiedsvoordeel uit te skop en meer
as ’n kwart van Engeland se besit so te wen.
Dit was ’n harde, ongenaakbare stryd wat selde aan-
skoulike rugby gelewer het, maar dit was deurgaans ’n
boeiende kragmeting. Die wedstryd het een uitstaande
twispunt opgelewer toe die linkervleuel, Mark Cueto, in
die 43ste minuut na ’n breekslag van Matthew Tait en ’n
vinnige losskrum amper ’n drie gedruk het. Elke Engelse
speler op die veld en elke Engelse ondersteuner het ge-
glo dit was ’n geldige drie. Danie Rossouw het Cueto oor
die kantlyn geboender net toe hy vir die drie oorduik.
Die TV-skeidsregter het sy tyd gebruik terwyl die wêreld
asem opgehou het. Die drie is nie toegeken nie. Dit was
die korrekte beslissing, aangesien die televisiebeeld dui-
delik wys dat die vleuel se voet die kantlyn geraak het.
Cueto het volgehou dat sy voet in die lug was.
Per slot van rekening kon Engeland net die skuld vir
die nederlaag op hulself pak. Hulle het nie hul kanse
benut nie, en het verkeerde opsies uitgeoefen en te veel
lynstane verloor. Die verdediging van die Springbokke,
waarvan die dekwerk van Danie Rossouw om Cueto se
drie te verhoed ’n sprekende voorbeeld is, het moontlik
meer as enigiets anders die oorwinning verseker.
Jake White het ’n span wat heelwat van die
Wêreldbekerspan verskil het, op die jaareindtoer na
Engeland geneem. Hulle het Wallis 34–12 geklop, met vyf
drieë teen twee, maar 22–5 teen die Barbarians verloor.
Caption
150 Jaar Book.indd 21 2352011 5:24 PM
22 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
150 Jaar Book.indd 22 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 23
Skole, klubs en soldate het die weg vir rugby gebaan. Die entoesiasme waarmee die
Springbokke se twee Wêreldbekertitels begroet is, het nie eers in 1995 en 2007 begin
nie. Wat wel nuut was, is die ondersteuning wat rugby uit die swart gemeenskap begin
kry het na die opskorting van apartheid en die ontwikkeling in rugby sedert die 1970’s.
Rugby – oftewel die primitiewer vorm daarvan – is ’n sportsoort wat so ver terug as
1860 gespeel is. Dit het sedertdien ontwikkel en in gewildheid toegeneem, sodat dit
nou as Suid-Afrika se nasionale sport (hoewel nie die grootste sport nie) beskou kan
word. Die twee wêreldtitels het die trots van ’n verenigde nasie geword.
Die voetbal wat in die vroeë jare gespeel is, was op die sogenaamde Winchesterreëls
geskoei. Skole het eerste die spel uitprobeer en soos wat die deelname toegeneem het,
het die behoefte aan ’n formele struktuur en meer gereelde wedstryde tot die stigting
van die eerste rugbyklubs gelei. Die heel vroegste groeipunt was Kaapstad, maar die
kusstreke het weldra gevolg, hoofsaaklik as gevolg van die regimente wat daar gestasi-
oneer was. Die ontwikkeling van die sport in die binneland het op die ontdekking van
diamante en goud gevolg. Die kombinasie van die landswye groei van rugby, die ge-
brek aan eenvormige reëls en die toenemend beter vervoermiddele het in 1889 op die
stigting van die South African Rugby Football Board (SARFB) in Kimberley uitgeloop,
wat baie jare later ook bekend was as die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalraad (SARVR).
Die man wat die vroeë vorm van rugby ter plaatse begin het, was George Ogilvie (MA,
DLitt). Hy was vanaf 1861 tot 1885 skoolhoof van die Diocesan College, beter bekend as
Bishops, in Kaapstad. Daardie vroeë spel was egter nie rugby soos ons dit vandag ken
nie. Dit is so ver terug as 1861 by die Kaapstadse skool gespeel, selfs voordat sokker ’n
2
Die vroegste jareSkole, klubs en soldate baan die weg
The oldest known rugby photograph in South Africa. The players are unknown.
150 Jaar Book.indd 23 2352011 5:24 PM
24 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
erkende sportsoort geword het. Dit is egter nie te betwy-
fel nie dat die spel wat by Bishops gespeel is, een van twee
voetbalsoorte was wat mettertyd in hedendaagse rugby
ontwikkel het. Dit was ’n vorm van Winchestervoetbal
wat volgens die reëls van die elite-Winchesterskool in
Engeland gespeel is, net soos skole soos Rugby en Eton
ook hul eie reëls en spel gehad het.
Die spel by Bishops is by die grootte van die beskik-
bare veld en die aantal spelers aangepas – en ook by
Ogilvie se giere! Dit het bekend geword as “Gog’s game”
of “gogball”. Die naam het ontstaan toe een van die
leerlinge Ogilvie se voorletter en die eerste twee let-
ters van sy van saamgevoeg het. Die spel by Bishops
het verskil van die reëls van die voetbal wat Ogilvie as
skoolseun by Winchester in Engeland gespeel het, soos
die reëls van Rugby, Eton en ander Engelse skole ook
van mekaar verskil het. Rugby en sy voorgangers, soos
Winchestervoetbal, is heel moontlik reeds voor 1861 el-
George Ogilivie, principal of Diocesan College from 1861 to 1885.
Bishop’s 1882.
150 Jaar Book.indd 24 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 25
Hoe die reëls ontwikkel het
Voetbal, in die wydste sin van die woord, het in 1806 met die Britse besetting na die Kaap gekom. Die soldate het sport in die algemeen laat posvat, en die skole wat dit van hulle geleer het, het dit verder gevoer en geleidelik ’n spel ontwikkel wat in Kaapstad gespeel is.
Hoewel die eerste aangetekende wedstryd in Suid-Afrika in 1862 gespeel is, en die Diocesan College (Bishops) beskou word as die plek waar voetbal vir die eerste keer gespeel is, is daar min twyfel dat wedstryde wel in die tydperk tussen 1806 en 1861 elders plaasgevind het. Dit was egter nie rugby wat hulle in die 1860’s gespeel het nie, maar Winchestervoetbal. Winchester, soos ander eliteskole soos Rugby, Eton, Cheltenham en Westminster, het elkeen hul eie stel reëls gehad. Aangesien die reëls die spel bepaal het, het elkeen van die skole ’n eie vorm van voetbal gehad wat uniek aan daardie skool was.
Selfs die bal het in daardie dae van plek tot plek verskil na gelang van die reëls wat gebruik is. Aanvanklik was dit rofweg rond en heelwat gevalle is gerapporteer waar die bal beskadig is en afgeblaas het! Dit was seker maar moeilik om onder sulke omstandighede te dribbel ... Interskoolaktiwiteite het gevolg en in ’n poging om eenvormigheid te verkry, het Cambridge in 1842 die leiding geneem. Dit was egter eers in 1863 dat sommige skole onderneem het om wedstryde volgens die reëls te speel. Dit is waar sokker begin het, en hande kon aanvanklik gebruik word om “die bal te stop”.
By Bishops is Winchestervoetbal se reëls aanvaar. Volgens dokumentasie van daardie vroeë jare kon die bal net in buitengewone omstandighede hanteer word, soos wanneer die bal van ’n teenstander afbons en gevang word voordat dit op die grond land. Wedstryde het begin met ’n “hot”, wat aan vandag se skrums verwant is. Die bal mag nie gehaak word nie en die mikpunt was om die ander span van die bal af te druk. Soms het die “hot” die hele wedstryd lank geduur – en die reëls het bepaal dat die wedstryd vir vyf dae mag duur!
As die bal eers uit die “hot” was, was die doel en die vaardigheid van die spel daarin geleë om die bal oor die teenstanders se lyn te dribbel. Die “doelpale” was twee togas wat op die gras neergelê is. As die bal die doelpale mis, het dit net een punt verdien en is ’n “shit” (!) genoem.
As die bal wel tussen die twee togas oor die lyn gegaan het, maar deur die “behind” (iets soos ’n heelagter of doelwagter in sokker) geraak is, het die span twee punte verdien. As die bal nie deur die “behind” geraak is nie, het dit drie punte verdien. Aanvanklik is die kantlyne deur lang rye juniors aan die sykante van die veld aangedui, maar die rye is later met seile vervang. As die bal oor die kantlyn gaan, is ’n lynstaan gevorm. Die bal mag egter nie gevang word nie, dus het die spelers mekaar geskouer en wild na die bal geskop. Dit het uiteraard kneusings en beserings tot gevolg gehad.
Soos reeds genoem, het George Ogilvie, wat in 1861 die skoolhoof van Bishops geword het, die Winchesterreëls aangepas en dit het die basis gevorm van die voetbal wat by Bishops gespeel is. Ogilvie was per slot van sake ’n oudleerling van Winchester! Sy voorletter, G, en die eerste twee letters van sy van, het aan hom die bynaam Gog besorg by die net agtien seuns van Bishops toe hy as hoof oorgeneem het. Die aangepaste spel wat hy by die skool ingevoer het, was dus bekend as “gogball”. Bishops het ook hul eie unieke stel reëls gehad, soos die ander eliteskole in Engeland. Daar was egter ’n groot verskil: “gogball” het toegelaat dat die bal hanteer word en laagvatte was ook toelaatbaar. ’n Span het uit 22 spelers bestaan, van wie twintig in die sogenaamde “hot” was en die ander twee die “behind” was.
Die spel is gespeel op ’n veld wat “nie meer as 200 jaart in die lengte en 100 jaart in die breedte oorskry nie”. Stel jou voor, met vandag se reëls as ’n speler op sy eie doellyn onderskep en dan die lengte van die veld moet hardloop – ’n “furlongresies” in die ou dae! ’n Doel is aangeteken as die bal tussen die pale deurgaan; daar was egter nie ’n dwarslat of dwarspaal nie. Daar was ’n onkant as jy voor die skopper is. As die opposisie die bal oor die doellyn skop, was daar ’n afskop vanaf 10 jaart van die verdedigers se doellyn. Laagvatte is toegelaat soos in “gogball”, maar geen balhantering behalwe dié van ’n skoonvang of van ’n teenstander af nie. Let wel, ’n “hot” is gevorm wanneer ’n speler die bal vang, daarmee hardloop en dan geduik word. Dit was sekerlik die onverfynde voorloper van vandag se losskrum! Hantering, wat die basis van moderne rugby is, is daarna geleidelik bygebring.
150 Jaar Book.indd 25 2352011 5:24 PM
26 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
ders in Suid-Afrika gespeel, maar geen rekord van sulke wedstryde bestaan nie. Daar
word dus aanvaar dat Bishops die eerste voetbal in Suid-Afrika gespeel het, hoewel
hulle nie by die eerste wedstryd betrokke was nie.
Die eerste aangetekende wedstryd het in 1862 op die resiesbaan by Groenpunt
plaasgevind, het die Cape Argus van 21 Augustus daardie jaar berig. Die wedstryd het
tussen die offisiere en staatsamptenare plaasgevind. Nog wedstryde tussen raap-en-
skraapspanne het gevolg en die spel het ’n gewilde toeskouersport geword. (Daar is ook
melding gemaak van ’n wedstryd tussen offisiere en burgerlikes op 23 Augustus 1860,
maar geen rekords ter stawing kon gevind word nie.)
Ondanks die gewildheid van die sport is wedstryde selde gespeel en wedstrydbe-
palings is nie vooruit gemaak nie. Elke wedstryd was sowel ’n sport- as ’n sosiale ge-
leentheid, en dames het dit ook graag bygewoon. Die chaos rondom die bepalings was
vir die spelers en die toeskouers onbevredigend. Na meer as ’n dekade van informele
wedstryde was die onafwendbare gevolg dat voetbal meer georganiseerd moes raak. Die
wyse waarop dit bereik sou word, was deur die stigting van klubs.
Die Hamilton Rugbyklub (oftewel Hamiltons) wat in Maart 1875 gestig is, se lede
was hoofsaaklik mans van die Seepuntgebied en nou, 136 jaar later, is die klub steeds
in Groenpunt geleë. Die klub word amptelik as Suid-Afrika se oudste rugbyklub beskou.
(Swellendam maak daarop aanspraak dat hul klub ouer as Hamiltons is, maar die klubhuis
en al die stawende dokumente is in ’n brand vernietig.) Hamiltons het gespeel volgens
die Winchesterreëls en al die variante daarvan wat Ogilvie ingebring het. Hulle het egter
net die twee kolleges – Bishops en die South African College School (SACS) – as teenstan-
ders gehad. Daar was ook geen rugbytuiste vir die manne van die suidelike voorstede nie,
en uit hierdie behoefte is die Westelike Provinsie Rugbyklub in 1876 gestig.
Hierdie nuwe klub het verkies om volgens die Rugbykode te speel, maar dit het twee-
South Africa’s two oldest clubs, Hamiltons and Villagers, 1877
150 Jaar Book.indd 26 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 27
spalt onder die lede veroorsaak. Dit was onvermydelik dat
hulle sou wegbreek na ander klubs toe, wat toe wel ’n paar
weke daarna gebeur het toe Villagers gestig is. Die nuwe
klub, die Villager Rugby Football Club, het ’n kode van hul
eie begin speel, naamlik “rugbyvoetbal”. Op 2 Junie 1876 is
die eerste derbywedstryd in Rondebosch tussen Hamiltons
en Villagers onder die Winchesterkode gespeel. Dit is gepas
dat die eerste ontmoeting van die twee spanne wat in die
toekoms sulke groot mededingers sou bly, in ’n gelykopuit-
slag sonder enige punte sou eindig. Die twee spanne het
weer op 24 Augustus teen mekaar gespeel, weer onder die
Winchesterkode en die uitslag was weer 0 elk.
Deurbraak vir rugbyvoetbalDie Westelike Provinsie Rugbyklub het in 1877 dood-
geloop en dus was daar weer net wedstryde tussen
vier klubs, naamlik die twee kolleges en Hamiltons en
Villagers. In 1878 het ’n voormalige Engelse heelagter,
William H. Milton, by Villagers aangesluit. Hy het die
Rugbykode ondersteun en dit ook begin afrig. Moontlik
het sy status as internasionale speler ’n rol gespeel, maar
hy was so invloedryk dat oorwegend Rugby teen die ein-
de van daardie jaar gespeel is. Milton – later Sir William
Milton, die administrateur van Suid-Rhodesië – het ook
in die laat-1880’s vir Suid-Afrika krieket gespeel.
Die twee kolleges en die twee klubs het tot 1882 hul
onderlinge wedstryde gereël toe ’n nuwe klub, Tuine
(oftewel Gardens), by hulle aangesluit het. ’n Jaar later
het die Woodstock Club gevolg, en die spel rugby het nou
behoorlik vastrapplek in Kaapstad en omstreke gekry. In
1878 het die beroemde Stellenboschse Rugbyklub nie-
amptelik hul ontstaan gehad toe die universiteit, wat toe
nog as Victoria Kollege bekend gestaan het, ’n wedstryd
Diggers won the Arates Grand Challenge competition in 1896.
150 Jaar Book.indd 27 2352011 5:24 PM
28 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
teen Bishops gespeel het en deeglik geklop is.
Wat later as die Maties bekend sou staan, was nie
studente nie, maar mans van die dorp en die kontrei.
Hulle het die volgende jaar teen Bishops gespeel. Teen
1880 was Stellenbosch ’n georganiseerde klub. Hierdie
beroemste van alle rugbyklubs in Suid-Afrika – en later
moontlik ter wêreld – het rugby op die platteland só ’n
hupstoot gegee dat ’n plattelandse uitdaagreeks ont-
staan het. Vanselfsprekend het die span, wat toe al as
die Maties bekend gestaan het, die reeks in die eerste
jaar (1885) gewen, asook die twee jare daarna. (Daar was
tevore ’n nieamptelike plattelandse kompetisie waaraan
die Maties nie deelgeneem het nie, maar dit was toe nog
nie geformaliseer of erken nie.)
Twee jaar na Stellenbosch se klub nieamptelik in
1880 ontstaan het, het hul tradisionele intervarsity-
vyande, die Ikeys, ’n rugbyklub gestig. Hierdie klub het
later as die Universiteit van Kaapstad baie beroemde
Springbokke en honderde Westelike Provinsie (WP) rug-
byspelers opgelewer. Die universiteit het ontwikkel uit
die SACS waarna vroeër verwys is.
Intussen het die ontstaan en organisasie van die klubs
in Kaapstad en die plattelandse distrikte die stigting van
’n beheerliggaam noodsaaklik gemaak. Op 31 Mei 1883 is
Bepaalde probleme rondom bepalings
Die reël van bepalings is nooit maklik nie, maar in 1891 toe Griekwas Natal toe is op een van hul baanbrekertoere was dit ’n nagmerrie! Dit was ’n besondere jaar in Suid-Afrika se rugbygeskiedenis met die besoek van Bill Maclagan se Britse toerspan. Vir Natal se rugby wat nog in sy kinderskoene (oftewel stewels) gestaan het, was die Britse toerspan se besoek aan Pietermaritzburg ’n uitstaande hoogtepunt. Dit was ’n jaar na die vestiging van die Natalse Rugbyunie, en onderhandelinge was aan die gang om aan die Curriebekertoernooi deel te neem. Die nuus dat die toerspan ingewillig het om teen Natal te speel, het natuurlik alles verander.
Kimberley het op 1 Augustus 1891 teen Savages afgeskop en nog drie wedstryde op die Landbouskougronde in Pietermaritzburg gespeel. Na afloop van die laaste wedstryd is ’n “genotvolle aandfunksie wat deur almal geniet is” by die Horseshoe Hotel gehou, waartydens ’n lys indrukwekkende toesprake gelewer is en daar ook gesing is, luidens die persberig. Die hoogtepunt sou egter ’n wedstryd teen ’n Durbanse span wees.
Die Natalse span wat teen die Britte sou speel, was eintlik ’n span van die Maritzburg Club en al vyftien spanlede was van die Natalse hoofstad afkomstig. Die datum vir die wedstryd was 11 Augustus en is ook (uiteindelik!) gespeel. Die Britse toerspan het maklik 25–0 gewen. Dit is egter nie die volle verhaal nie. Met
al die opwinding rondom die toerspan se besoek het die reëlingskomitee heeltemal vergeet dat daar reeds ’n ander belangrike wedstrydbepaling vir dié dag was – Pietermaritzburg en Durban moes op dieselfde veld om die Brownebeker speel! Dus het Maritzburg ’n dubbelbepaling op dieselfde dag gehad en boonop teenstand op die hoogste vlak waarteen hulle nog gespeel het!
Maar dis nie al nie. Kimberley moes ook op dieselfde dag op dieselfde plek teen Durban speel – en die besoekers uit die Kaapkolonie wou nie die bepaling verander nie, selfs al moes hul teenstanders van Durban óók teen Maritzburg om die Brownebeker speel. Die wedstryd kon nie uitgestel word nie en hulle moes Natal op 15 Augustus verlaat, kom wat wil – selfs al sou die wedstryd dan afgestel moes word! ’n Oplossing is gevind toe Association Football se komitee goedgunstiglik hul wedstryd op dieselfde veld afgestel het sodat daar drie wedstryde op die skougronde kon plaasvind.
Maritzburg het die wedstryd teen Durban, en die beker, met twee drieë teen nul gewen. Toe is ’n gekombineerde span uit die twee teenstanders gekies om teen Kimberley te speel. Vyf spelers van Durban het goed genoeg in hierdie voorwedstryd vertoon om op te draf in die wedstryd waarin hulle oorspronklik moes speel. Die Gekombineerde Natalspan (in plaas van Durban) was egter teen dié tyd baie moeg en Kimberley het met twee drieë teen nul gewen. Eers tóé kon die groot wedstryd van die dag teen die Britte plaasvind!
150 Jaar Book.indd 28 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 29
die Western Province Rugby Football Union (WPRFU) by die
Masonic Hotel in Kaapstad gestig. Die klubs van Hamiltons,
Villagers, Stellenbosch, Woodstock, Rugby en United Bank
was teenwoordig, maar nie Bishops en SACS nie.
Na die stigting van die nuwe beheerliggaam is die be-
roemde Groot Uitdaagreeks ingestel. Dit is volgens ’n
uitklopformaat gespeel en Hamiltons het gewen. SACS
het deelgeneem, maar Bishops nie. Hamiltons het met
Villagers, Rugby en ’n plattelandse span van Malmesbury
afgereken op pad na hul eerste WP-titel. Hamiltons het
hierdie kompetisie oorheers en ses van die eerste tien ti-
tels gewen. Hul groot rugbyvyande, Villagers, het drie keer
gewen en Tuine een keer. Die toenemende getal klubs wat
wou deelneem, het gemaak dat die formaat van die kom-
petisie na ’n ligastelsel verander is. ’n Junior Uitdaagreeks
vir die klubs se tweede spanne is ook ingestel.
Aangesien die helfte van die spanne na die eerste
ronde uitgeskakel sou word, was daar ’n behoefte aan
’n aansporing om te bly speel. (Bishops het dit afgekeur
aangesien hulle gevoel het dat deelname belangriker is
as die motivering om te wen.) Bishops en SACS het as
gevolg van die jeugdigheid van hul spelers wat teen gro-
ter en ouer mans moes speel, nie te waffers in die Groot
Uitdaagreeks gevaar nie.
In 1892 is ’n interkollegekompetisie ingestel. Die drie
deelnemers was Bishops, SACS en Victoria Kollege, wat
later die Universiteit van Stellenbosch sou word. Bishops
en SACS het vanaf skole wat teen groot mans moes speel,
tot kolleges uitgebrei en het meegeding om die Anderson
Seniorbeker vir eerste spanne, die Anderson Juniorbeker
vir tweede spanne, en die Harrisbeker vir derde spanne.
Die trofeë vir die eerste en tweede spanne is geskenk
Hamiltons 1881.
150 Jaar Book.indd 29 2352011 5:24 PM
30 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
deur Henry Anderson, die vader van Biddy wat in 1896 ’n
Springbok sou word. Die trofee vir die derde spanne was
die Harrisbeker, wat geskenk is deur (en vernoem is na)
die juwelier M. Harris van Kaapstad, by wie die ander be-
kers gekoop is. Die kompetisie was nie ’n groot sukses nie,
maar het die grondslag gelê vir die beroemde intervarsity
tussen Stellenbosch en die Universiteit van Kaapstad, in
die wandel bekend as die Ikeys. Hierdie interkollegekom-
petisie is in 1889 vir die laaste keer gespeel.
Die vroeë rugbyjare was nie maklik nie. Mens hoef net
aan die probleme rondom vervoer te dink! Daar was ’n ge-
brek aan geld, velde en spelers, asook toestemming van
die owerhede. Een van George Ogilvie se groot besware
toe Bishops na rugby wou oorskakel, was dat die spel te
rof vir seuns is. “As julle julself wil verongeluk, maak dan
so!”, sou Ogilvie gesê het toe Ryk Myburgh sy toestem-
ming vra om na die Rugbykode oor te skakel.
Al die ander klubs het toe reeds oorgeskakel en
Bishops se spanne was sonder teenstanders gestrand.
Nie dat “gogball” enigsins minder skadelik was nie! Daar
is verwysings na gebreekte neuse en ore, twee gebreekte
bene wat suksesvol gespalk is, en dies meer. Myburgh het
sy rugbyloopbaan beëindig ’n jaar na hy Ogilvie se teë-
sinnige toestemming gekry het.
InterdistrikkompetisiesDie klubs in Kaapstad en die Kaapse platteland was teen
die vroeë 1880’s al stewig gevestig. Dieselfde was besig
om elders te gebeur, veral in Kimberley en omstreke.
Dit was ’n bloeitydperk vir die nuwe spel en die eerste
streeks- en provinsiale kompetisies was net om die draai.
First Maties 1880.
150 Jaar Book.indd 30 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 31
Rugby is al langs die kus van die voormalige Kaapkolonie
gevestig. Wedstryde is in 1884 tussen Kimberley en
Kaapstad gespeel, en in 1885 tussen Grahamstad en Port
Elizabeth. Teen 1886 het die sport in die Diamantvelde
só gewild geword dat die Griqualand West Rugby Union
gestig is. Rugby het verder uitgebrei na Wes-Transvaal en
toe na Johannesburg en Pretoria, waar die eerste weds-
tryd tussen dié twee dorpe so vroeg as 1888 gespeel is.
Die Transvaal Rugby Football Union (TRFU) is in 1889
gestig. In die volgende jaar het die kode reeds as die ge-
wildste sportsoort oorgeneem by Association Football in
Pietermaritzburg, waar die hoofkwartiere van die Britse
Weermag geleë was, en ook in Durban. Hierdie vin-
nige uitbreiding het gelei tot die stigting van die South
African Rugby Football Union (SARFU) in 1889.
Volgens beskikbare bronne het die eerste wedstryd
tussen twee dorpe op 22 Julie 1881 tussen Kimberley
en Bloemfontein plaasgevind. Die spelers van die
Diamantvelde het die 100 myl na Bloemfontein afgelê.
Dit was egter nie die eerste “toer” van ’n rugbyspan nie
– daardie onderskeiding behoort aan Natal (of eerder
Pietermaritzburg), wat Kimberley in 1876 besoek het. Die
Kimberley-Bloemfonteinwedstryd is op die veld van die
Bloemfonteinse Krieketklub gespeel. Kimberley was die
wenner, met vyf drieë en ’n skepskop, terwyl Bloemfontein
geen punte kon behaal nie. Soos wat gebruiklik was, is
die wedstryd onder die aangepaste Winchesterreëls en
Rugbyreëls gespeel, wat toe reeds in Kaapstad die ge-
wildste vorm van rugby was. Klubwedstryde in Kimberley
het, soos dit ook in Kaapstad die geval was, tussen allerlei
Kimberley Rugby Club’s first touring side, 1884.
Newlands’ first international match, 1891.
150 Jaar Book.indd 31 2352011 5:24 PM
32 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
spanne plaasgevind, soos die Koloniste teen die Plaaslikes
(die belangrikste wedstryd van die jaar!), Kimberley
teen die Amptenary, Getroud teen Ongetroud, Dorp teen
Platteland, en derglike kombinasies.
Die Kimberleyse span het hulle fiks gehou met on-
gereelde wedstryde teen Beaconsfield. Die eerste aan-
getekende “georganiseerde” wedstryd in Kimberley is
op 4 Oktober 1873 gespeel tussen ’n span van West End
en ’n groep spelers van Grahamstad wat in Kimberley
werksaam was – heel moontlik prospekteerders. Hierdie
ongereelde wedstryde was baie gewild onder sowel spe-
lers as toeskouers, en die bywoning was altyd goed. Dit
het daartoe gelei dat Kimberley in 1884 vir ’n toer van
sewe wedstryde na Kaapstad genooi is. Grahamstad het
nie die uitnodiging aanvaar nie. Kimberley, wat die uit-
nodiging van die nuutgestigte WPRVU aanvaar het, het
hiermee hul latere faam bevestig as die span wat die pas
aangee as dit by toer kom.
Villagers, 1884.
’n Span van 24 spelers het per muilwa vanaf Kimberley
vertrek en sestig uur later die trein op De Aar na Kaapstad
gehaal, ’n reis wat dus altesaam langer as vyf dae geduur
het! Die Diamantvelders het drie wedstryde gewen, drie
verloor en een gelykop gespeel. Dit was duidelik dat die
nuwe rugbystreek murg in hul pype gehad het. Die laa-
ste wedstryd was teen Union, ’n span wat uit elf klubs
se spelers gekies is, en inderwaarheid die beste was wat
WP op die veld kon stuur. Dit was die hoogtepunt van
die toer. Kimberley moes versterkings gebruik weens die
beserings wat sommige van die spelers in die vorige we-
dstryde opgedoen het, maar het hulle goed van hul taak
gekwyt. Hulle het die wedstryd net-net verloor.
Daar was ’n baie bekende naam op die lys spelers van
die Unionspan, naamlik Loftus Robert Versveld. Hy het
’n groot rol gespeel in die vestiging van rugbyklubs
en unies dwarsdeur die land, en die wêreldberoemde
Loftus Versveld-stadion in Pretoria is na hom vernoem.
150 Jaar Book.indd 32 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 33
Terloops, die Griekwaspelers het voor hul lang en uitput-
tende terugreis eers aan ’n atletiekbyeenkoms deelge-
neem en sewe van die elf items gewen!
Die sukses van die toer kan ook gemeet word aan die
belangstelling wat dit in Kaapstad en die omliggende
distrikte gewek het. Slegs ’n jaar later is die eerste inter-
distriktetoernooi met meer as drie deelnemende spanne
in Grahamstad tydens die Grahamstadskou in 1885 ge-
hou. (Dié skou vind steeds jaarliks plaas.) Grahamstad
en Port Elizabeth het by die baanbrekers van Kaapstad
en Kimberley aangesluit, en hierdie vier spanne het vir
’n baie suksesvolle toernooi gesorg. Kaapstad was die
wenners, Grahamstad was tweede en Kimberley het der-
de gekom. Port Elizabeth kon nie ’n wedstryd wen nie.
Daar was egter ’n ernstige, knaende probleem! Die ge-
brek aan eenvormigheid met die verskillende reëls en die
toepassing daarvan, en die gevolglike appèlle wat teen
die uitslae aangeteken is, was ’n frustrasie vir almal. Die
daarstelling van ’n nasionale beheerliggaam het ’n drin-
gende noodsaaklikheid geword, maar daar is eers nog
vier jaar gesloer voordat dit gebeur het!
Die GWRFU word gestigGriekwas was die tweede rugbyunie wat in Suid-Afrika
gestig is. Op 6 Februarie 1886 het ses klubs in die Central
Hotel in Kimberley bymekaar gekom om die Griqualand
West Rugby Football Union (GWRFU) tot stand te bring.
Die klubs teenwoordig was Pirates, Kimberley, Newton,
West End, De Beers en Dutoitspan, beter bekend as Die
Pan en later as Beaconsfield. Daar is besluit om jaarliks
om die Groot Uitdaagtrofee mee te ding. Die verteen-
woordigers van die ses stigtersklubs sou in die toekoms
spanne kies om die nuwe unie te verteenwoordig.
Die eerste amptelike wedstryd (wat nie deel van die
Groot Uitdaagreeks was nie, maar vir die Uniebeker ge-
speel is) het op 15 Mei 1886 plaasgevind. Die wedstryd
is op ’n oop stuk grond voor die Pavilion by Gardens
gespeel. Daar was 2 000 toeskouers, en Pirates en
Beaconsfield was die twee spanne wat mekaar die stryd
Loftus Versfeld
aangesê het. Beaconsfield het 6–2 met “’n doel teen
twee drieë”, soos dit gestel is, gewen. Die trofee vir die
Groot Uitdaagkompetisie het in Kimberley aangekom
twee weke na die eindstryd van die formele liga wat la-
ter in die seisoen gespeel is! Die seisoen het egter tra-
gies geëindig. Alfred Schlemmer is met ’n laagvat in die
tweede helfte ernstig beseer. Hy het ’n week later in die
hospitaal gesterf en is so ver bekend die eerste rugbyver-
wante sterfgeval in Suid-Afrika.
Die Kimberley Rugbyklub het weer in 1886 na
Kaapstad getoer, en twee jaar later met hul derde besoek
is die eerste stappe geneem om ’n nasionale beheerligg-
aam vir rugby in die lewe te roep. Die 24-jarige Percy Ross
Frames van Kimberley en die 21-jarige Bill Bisset van
Kaapstad het saamgestem dat iets gedoen moes word om
eenvormigheid in die reëls en die vertolking daarvan te
verkry. Niks het sedertdien verander nie, sal party mense
seker sê! SARFU het die volgende jaar die lig gesien en
die eerste vergadering is in die Craven Hotel in Kimberley
gehou. Moontlik was die naam van die hotel ’n voorspel-
150 Jaar Book.indd 33 2352011 5:24 PM
34 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
Alles net uit liefde vir die spel
Hoewel daar beskrywings bestaan van Kimberley se eerste toere na Bloemfontein, Kaapstad, Port Elizabeth en Natal, is die swaarkry van individuele spelers minder goed gedokumenteer. Dit is baie duidelik dat van die individue regtig lief was vir die spel.
Paul Roos, wat in 1906 die eerste persoon sou wees om ’n Suid-Afrikaanse span as kaptein op die veld te lei, was in 1903 ’n onderwyser op Rustenburg. Week na week het hy per fiets vanaf Rustenburg na Pretoria gery om vir Pretoria Rugbyklub se eerste span te speel. Ná ’n vinnige koeldrank na die eindfluitjie het hy weer in die pad geval en die gruispad van 130 km terug Rustenburg toe aangedurf. Daar was nie tyd om saam met spanmaats te kuier nie, want dié toekomstige Volksraadslid was ’n godsdienstige man wat voor middernag tuis wou wees sodat hy nie op die Sondag nog op die pad is nie!
Nog ’n Rustenburger wat so gemaak het, was Gerald Pilditch van Harlequins Rugbyklub. Hy was in die 1920’s en 1930’s vir ’n dekade lank betrokke by onderhandelinge om selfbestuur vir Noord-Transvaal te verkry, wat toe nog ’n sub-unie van die TRVU was. Wat hierdie reis van Pilditch des te meer merkwaardig maak, is dat hy nie eens vir die eerste span van Quins gespeel het nie!
Willie Collins, later ’n Kabinetsminister, het nog ’n stap verder gegaan. Hy het 100 km per fiets vanaf Ermelo na Standerton afgelê om daar die trein na Pretoria te haal, rugby te speel en dan op dieselfde manier weer huis toe te gaan. En hierdie drie manne is maar net die spelers van wie ons weet ...
Heelwat van die spelers moes destyds spesiale reëlings by hul werk tref om ’n oefensessie in te pas voor hulle te perd in die koue Pretoriase winters kon terugkeer huis toe. Dit het oral in die land gebeur, ook waar die winters nóg kouer was. Rugbyspanne het ook opofferings moes maak. In die 1880’s, nog voor die goudstormloop, was
wedstryde in Johannesburg nie altyd moontlik nie weens ’n tekort aan velde – en om Potchefstroom toe te reis, sou ses dae van ’n speler se week in beslag neem! Later, toe ligawedstryde teen Johannesburgse klubspanne ’n georganiseerde aktiwiteit geword het, het spanne van Pretoria dikwels met drie of vier spelers kort opgedaag omdat hulle nie van die werk kon afkry nie – Saterdag was meestal nog ’n werksdag.
Spelers van Pretoria het die reis na Johannesburg in perdekarre afgelê en die uitwerking daarvan is feitlik in elke wedstryd opgemerk. Sulke reise het gereeld hul tol in die tweede helfte van ’n wedstryd geëis, is daar berig. Ondanks die feit dat Pretoria se klubs in die vroeë jare van die twintigste eeu en daarna dié van Johannesburg oorheers het, het die wedstrydbepalings vir jare nog in die Goudstad gebly.
Die swaarkry om by ’n rugbyveld uit te kom, is nie net tot die verlede beperk nie. Selfs vandag nog reis spanne in die uitgestrekte gebied van Griekwaland-Wes 400–600 km in een rigting net om by ’n SuperSport-ligawedstryd uit te kom. Sishen, Kuruman, Upington en Kimberley is van die klubs wat só geraak word. Baie spelers moet lang afstande aflê om ’n oefening of tuiswedstryd by te woon.
Staaltjies soos dié oor die legendariese Springbokvleuel Jannie Engelbrecht en die voormalige Transvaalse kaptein Toy Dannhauser is nie ongewoon nie. Albei moes sowat 650 km-retoer reis vir ’n oefensessie. In Engelbrecht se geval moes hy van Koekenaap aan die Weskus na Stellenbosch of Kaapstad reis, afhangende daarvan of dit ’n klub- of provinsiale wedstryd was. Dannhauser het twee keer per week van Vryheid na Durban gereis vir ’n oefening en natuurlik drie keer as hulle speel, óf na Kingspark vir ’n tuiswedstryd, óf na die lughawe as hulle iewers heen moes vlieg vir ’n wegwedstryd.
ling van die belangrike rol wat dr. Danie Craven, Suid-
Afrika se mees invloedryke rugby-ikoon, in die toekoms
sou speel. Die eienaars van die hotel was egter glad nie
verwant aan Dok Craven, wat eers 21 jaar later gebore sou
word nie!
Rugby neem toe langs die kusPirates en Kimberley was die twee sterkste spanne in die
Kimberley-omgewing. In daardie dae was punte in ’n
wedstryd maar skaars, en daar was dikwels gelykopbe-
slissings. In 1887 moes die twee spanne ses keer kragte
150 Jaar Book.indd 34 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 35
meet alvorens die wenner van die Groot Uitdaagtrofee
bepaal kon word. Kimberley en Pirates, wat aartsvyande
op die rugbyveld was, het in 1890 ’n gekombineerde
span op ’n toer Kaapstad toe geneem. Hier het hulle drie
wedstryde gespeel waarvan hulle een gewen, een verloor
en een gelykop geëindig het. Hulle het gesamentlik 16
punte aangeteken en 16 punte afgestaan, en het ook vir
die eerste keer op die beroemde Nuweland uitgedraf! In
1891 was dit weer sulke tyd – dié keer ’n toer Natal toe.
Amptelik was die Natalklub een jaar oud, maar hul struk-
ture en rugby was nie naastenby so ver ontwikkel soos
dié van Griekwas se klubs, of die klubs in en om Kaapstad
nie. Die gewildheid van rugby in Natal was die gevolg van
die geleidelike bekendstelling van die spel al met die kus
langs deur studente afkomstig van die Kaap, asook for-
tuinsoekers wat moed verloor het en Kimberley verlaat
het, en Britse soldate van die regimente wat langs die
kus en in die Natalse middelande gestasioneer was.
In Port Elizabeth was die ontwikkeling van rugby soort-
gelyk aan dié in Kaapstad. Daar was aanvanklik net twee
klubs wat vir ’n klompie jare teen mekaar gespeel het. Die
Olympic Voetbalklub is in 1880 gestig, en die Crusaders in
1887. Union van Uitenhage het gevolg en die spanne het in
driehoekige kompetisies gespeel. Een van die voorste en
bekendste klubs was Uitenhage Swifts, wat in 1890 deur
die span van St. Katherine’s se kerkkoor tot stand gebring
is! Soos baie ander spanne is Swifts as ’n “junior” span
beskou, maar toe die ander almal ingee, was Swifts die
enigste span wat saam met die Arabs van Port Elizabeth ’n
vyfde span vir die kompetisie voorsien het.
Die eerste nieamptelike kompetisies het tot die
Oostelike Provinsie (OP) se Groot Uitdaagbekertoernooi
in 1888 gelei. Hulle het hierdie kompetisie op dié van die
Kaap geskoei, met plattelandse spanne wat geleidelik
die sport begin speel het, soms jare na die ontwikkelings
in Kaapstad. Grahamstad Klub (later Albany), Cradock
Pirates, 1884.
150 Jaar Book.indd 35 2352011 5:24 PM
36 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
Rovers, Somerset-Oos en Bedford het aangesluit, en
Humansdorp, Graaff-Reinet en Middelburghet gevolg.
Port Elizabeth het in 1885 aan die eerste streekskom-
petisie deelgeneem met ’n gekombineerde span wat uit
die spelers van Olympic en Crusaders gekies is. Hulle het
egter nie te waffers gevaar nie. Crusaders het ’n baie
spesiale plek in Suid-Afrika se rugbygeskiedenis. Hulle
het altyd hul velde op St. George’s Park gehad, waar
die Port Elizabeth Krieketklub geleë is. Dit is op hier-
die veld waar die eerste toets tussen Suid-Afrika en die
Britse toerspan van Bill Maclagan in 1891 gespeel is. St.
George’s Park is ook bekend vir sy krieket en rolbal. Dit
is hier waar die eerste kriekettoets gespeel is; die eer-
ste vrouekriekettoets gespeel is; en die laaste toets voor
Suid-Afrika uit wêreldkrieket verban is. Dit is ook die
veld waar die eerste reeksoorwinning oor Australië be-
klink is; die sogenaamde Rebelletoets van 1980 gespeel
is; en die eerste toets na Suid-Afrika se hertoelating
tot internasionale krieket. St. George’s Park is sedert
14 Augustus 1882 ook steeds die tuiste van die Port
Elizabeth Rolbalklub, Suid-Afrika se oudste rolbalklub.
Net 120 myl noordoos van Port Elizabeth het Grens
reeds in die laat-1870’s klubs gestig en rugby gespeel.
Hoewel daar baie min inligting oor hul beginjare bes-
kikbaar is, is dit tog bekend dat Alberts van King
Williams Town, wat in 1878 gestig is, die eerste klub was.
Buffaloes, wat vandag nog ’n krag in Grensrugby is, is
twee jaar later gestig. Queenstown en Stars van Oos-
Londen was reeds gevestig toe die rugbyunie in 1891 ge-
vorm is, asook Swifts wat in 1882 gevolg het, en Pirates
in 1889. Daar was ook ’n Pirates Klub in King Williams
Town. Die klubs het slegs om een trofee, naamlik die
Grensbeker, meegeding. Die Staatsdiens- en Starsklubs
was ook deel van hierdie kompetisie. Swifts en Alberts
het in 1892 die eindwedstryd vir die Grensbeker gespeel.
Swifts het met twee doele teen nul gewen. In 1893 is ’n
ligastelsel ingevoer en Pirates was die wenners. Alberts
het die jaar daarna gewen – hulle het van 1897 tot 1899
die kompetisie gedomineer deur drie keer agtereenvol-
gens die liga te wen.
Die stigting van die Border Rugby Football Union in
1891 het na dié van Natal in 1890 gevolg. As mens vandag
die twee unies beskou, is dit interessant dat Grens wat
toe so sterk was, deesdae sukkel en beswaarlik hul status
as een van Suid-Afrika se veertien unies verdien. Natal
wat laat begin het, het nie op provinsiale vlak presteer
nie en het aanvanklik miskien meer as die ander unies
gesukkel as gevolg van die sterk houvas wat Association
Football in daardie gebied gehad het. As die Sharks was
Natal egter in 2010 die houers van die Curriebeker en is
hulle vandag steeds ’n rugbykrag, nie net in Suid-Afrika
nie, maar ook in die Suidelike Halfronde.
Die eerste wedstryde in Natal is om en by 1873 onder
’n mengsel van die Winchester- en Rugbyreëls gespeel.
Dit was ’n jaar na die ontstaan van Bishops College, die
voorloper van Michaelhouse, wat 137 jaar later hul eer-
ste Springbok gelewer het toe Patrick Lambie in 2010
teen Ierland op die veld gedraf het. In 1876 is ’n wed-
stryd tussen ’n span Natallers en die “Ou Kolonie” in
Kimberley gespeel vir die Moorbeker, wat saam met die
Sir Donald Currie.
150 Jaar Book.indd 36 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 37
Murraybeker Natal se vernaamste trofeë geword het.
Die beroemde Maritzburg College is in 1877 as ’n hoërs-
kool gestig en het volgens albei kodes voetbal gespeel.
Wedstryde tussen die Bo-dorp en die Onderdorp was baie
gewild, asook tussen die “Past”- en “Present”-spanne
by die skole. Dit het die belangstelling in die sport aan
die gang gehou. Die eerste aangetekende wedstryd tus-
sen Pietermaritzburg en Durban was in 1880 – en vir jare
daarna is hierdie derby met passie en aggressie gespeel.
Dit was nie ’n wedstryd vir kleinmoediges nie!
Hoewel Natal later as van die ander streke aan die
gang gekom het, was hulle nogtans bereid om te toer.
Dit was nie so maklik as mens in gedagte hou dat daar
nie spoorverbindings tussen al die dorpe was nie. Soos
oral die geval was met die unies aan die kus, het die
regimente in Durban en Pietermaritzburg saam met die
skole ’n belangrike rol gespeel in die uitbreiding van eers
die Winchester-Kaapse mengsel en later die Rugbykodes
van die spel. ’n Skamele drie maande na die Slag van
Majuba is die eerste wedstryd tussen Newcastle en die
leërmag op Newcastle gespeel! Barberton in die Suidoos-
Transvaal en Komati het as rugbyspelende dorpe gevolg
weens die koms van prospekteerders en fortuinsoekers
na die Barbertonse goudvelde.
Association Football het ’n sterk houvas op die rugbyspe-
lende gemeenskappe gehad, veral omdat hulle die meeste
van die velde besit het. Interessant genoeg, dit het tot ge-
Kimberley’s first international, 1891.
Western Province – winners of he SARFB Trophy, 1889.
150 Jaar Book.indd 37 2352011 5:24 PM
38 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
volg gehad dat baie spelers twee wedstryde op ’n Saterdag
gespeel het – die een volgens die Association se reëls en die
ander volgens die Winchester-Kaapse rugbyreëls.
Dit is te verstane waarom (later kanunnik) Ogilvie van
Bishops teësinnig was om sy skoolseuns toe te laat om
in die laat-1880’s na die Rugbykode oor te skakel. Daar
was dié berig in die pers oor ’n wedstryd wat in 1889 in
Natal gespeel is: “Die Rugbyunie is as uiters rof beskryf,
en luitenant Sparks se knie is so erg beseer dat hy huis
toe gedra moes word.” Die berig verwys verder na ’n in-
ternasionale wedstryd tussen Skotland en Engeland wat
“deur die mat geval het”, en noem dat die breuk tussen
die twee lande “onwaarskynlik herstel sal kan word”. Dit
blyk dat ruwe spel die rede vir die verwydering was: “By
die Oval in Pietermaritzburg was die wedstryd Saterdag,
soos mens te wagte kon wees, uiters rof. As ’n speler so-
veel selfbeheer oor sy optrede verloor dat hy veglustig
raak, sal die spel, wat dit ook al mag wees, die toeskouers
sekerlik met ’n mate van weersin laat.”
Dit is interessant om te weet dat Walter Webb Ellis in
die vroeë jare van rugby in Natal die hoof van Hilton net
buite Pietermaritzburg geword het, en heel gepas blyk-
baar rugby by dié skool ingestel het. Sy vader was die le-
gendariese William Webb Ellis, wat volgens oorlewering
die spel by Rugby begin het.
Rugbyunies het nie net langs die kus ontstaan nie,
en het in die laat-1880’s en vroeë 1890’s oral in die
land verskyn. Een van die nuwe unies wat nie so ’n
lang ontstaansgeskiedenis soos dié van Kaapstad en
Kimberley gehad het nie, was Transvaal, wat metter-
tyd ’n reus in die provinsiale kompetisies sou word. Die
Vrystaat- en Basoetolandse Rugbyunie is in 1895 gestig.
Bloemfontein het teen 1893 reeds vier spanne gehad en
rugby is ook in Kroonstad gespeel, asook in Naauwpoort,
net oor die grens op pad na De Aar en sowat 300 km
vanaf Bloemfontein. Die klubs het spelers gewerf uit
studente wat van oorsee en die Kaap teruggekeer het,
asook uit die ontnugterde manne wat sonder rykdom uit
Kimberley padgegee het en hulle in die Oranje-Vrystaat
kom vestig het.
Grey Kollege, die toekomstige voorsiener van so baie
Springbokke, was een van die eerste klubs. Die feit dat
hulle nog nie ’n unie gestig het of by SARFU geaffilieer
was nie, het die Oranje-Vrystaat nie verhoed om in 1894
aan die Curriebekertoernooi deel te neem nie. Die groot
aantrekkingskrag was ook die feit dat die toernooi op die
reeds beroemde Nuweland in Kaapstad gehou is!
Transvaal word ’n kragNog voordat die Oranje-Vrystaat hulself in ’n unie geor-
ganiseer het, het die TRFU tot stand gekom. Transvaal
het gou ’n rugbykrag geword en deur die jare so gebly,
met die hoogte- en laagtepunte wat alle unies maar on-
dervind. Dit was nie, soos algemeen geglo word, die ont-
dekking van goud wat tot die sterk groei in Transvaalse
rugby aanleiding gegee het nie. In die vroeë-1880’s is
Sir TK Murray, first president of the Natal Rugby Football Union.
150 Jaar Book.indd 38 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 39
die spel Transvaal toe gebring deur terugkerende stu-
dente wat dit in Johannesburg gevestig het. Tussen 1877
en 1881 was daar natuurlik ook Britse soldate in die
Transvaal wat aanvanklik onderling en later teen saam-
geraapte spanne gespeel het, soos wat die spel toene-
mend gewilder geword het. Na die ontdekking van goud
het delwers uit Brittanje, Nieu-Seeland en Australië na
Johannesburg gestroom op soek na rykdom. Saam met
hulle het ’n groter ondersteuning vir rugby asook nuwe
ontwikkelings in die spel gekom. Daar was ook ’n migra-
sie van spelers vanaf Kimberley na Johannesburg.
Die grondslag vir die groot derbywedstryde tussen
Transvaal en Noord-Transvaal (later die Leeus en die
Blou Bulle) is so vroeg as 1888 gelê toe Johannesburg en
Pretoria ten minste een maal per jaar slaags was.
Transvaal was geografies ’n uitgestrekte gebied wat
gestrek het van die grens met Rhodesië in die noorde tot
by Volksrust op die Natalse grens, en af met die Vaalrivier.
Die huidige unies van die Blou Bulle en hul sub-unie
Limpopo, die Valke, die Pumas, die sub-unie Laeveld en
ook die Luiperds was almal deel van die TRFU wat in 1889
gestig is. Mens kan maar net wonder hoe moeilik dit was
om die beste spelers in die unie te kies, en hulle daarna
bymekaar te kry vir ’n wedstryd of ’n toer.
Dit was eintlik vanselfsprekend dat bogenoemde unies
sou wegbreek om hul eie paadjie te volg. Dit was in ’n
groot mate ook te wyte aan die outokratiese houding van
die Transvaalse administrateurs teenoor die plattelandse
distrikte. Klubwedstryde is selde nie in Johannesburg
gehou nie, en die klubs moes maar ewe gedwee na die
Goudstad reis vir wedstryde. Die situasie het tot in 1920
voortgeduur en toe die stelsel die Curriebeker in 1922 na
tuis-en-wegwedstryde in plaas van ’n toernooi verander
het, het Johannesburg al die tuiswedstryde vir hulself
Hilton School and Old Boys, 1889.
150 Jaar Book.indd 39 2352011 5:24 PM
40 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
toegeëien, al was die meerderheid spelers van Pretoria!
Trouens, eers met die derde toer van ’n Britse span na
Suid-Afrika in 1903 het Pretoria sy eerste toerwedstryd
gekry. Geen toerwedstryd is daarna in 1910 in die hoof-
stad gespeel nie, en in 1924 het hulle ’n enkele wedstryd
gekry. Teen dié tyd het vyf toerspanne al sestien weds-
tryde in Johannesburg gespeel!
Hoe punte oor die jare aangeteken is
In 1884 het een van die reëls waarvolgens gespeel is, soos volg gelui: “Die wedstryd word gewen deur die span wat twee doele aanteken. Alle wedstryde is gelykop na vyf dae se spel [nie aaneenlopend nie!] of na drie dae as geen doel deur enige span geskop is nie.” Dit klink vergesog, maar daar was talle geleenthede in die 1880’s waar geen punte aangeteken is nie. Dis duidelik dat die reëls maar vaag, verwarrend en redelik naïef was. Dit is veral die ewige verandering destyds aan die ingewikkelde puntestelsel wat vandag deurmekaar klink.
Die tabel hieronder sit uiteen hoe punte in die 1880’s aangeteken kon word, maar dit was nie al nie. Die verde-digende span kon byvoorbeeld vir die teenstanders punte aanteken deur die bal agter hul eie doellyn dood te maak. Dit is ’n “minor” of “rouge” genoem, ’n soort “eie doel” wat aangeteken is. Vandag sal ons dit ’n dooddruk of oordra van die bal noem. In daardie dae het dit egter reëlverander-ings geverg voordat ’n speler kantlyn toe kon skop in plaas daarvan om punte vir die teenstanders aan te teken.
Dit was dus nie buitengewoon om te hoor dat ’n wedstryd deur twee “rouges” teen nul gewen is nie. Wat vandag as drieë (“tries”) bekend staan, was nie die hoofdoelwit van die spel nie en het net ’n enkele punt getel. In 1889 het die Internasionale Rugbyraad (IRR) ’n drie se waarde na twee punte verhoog, en in 1891 het dit drie punte werd geword. So het dit gebly tot in 1971, waarna ’n drie vier punte getel het. In 1990 is die waarde van ’n drie verder verhoog na vyf punte.
Die konstante verandering aan die puntestelsel in die 1880’s maak dit vir ons moeilik om te bepaal wat die telling in ’n wedstryd eintlik was. Mens moet na die stelsel van die dag kyk om uit te werk wat daar aangegaan het!
Die tellings in artikels en boeke van daardie tyd verwys byvoorbeeld na ’n span wat wen “met een doel teen drie drieë” of met “’n drie en twee dooddrukke teen nul”!
Wat die puntestelsel betref, het Kimberley reeds in 1889 gedoen wat Stellenbosch sedert die dae van dr. Danie Craven gedoen het. Hulle is gevra om met die puntestelsel te eksperimenteer. Percy Ross Frames, die eerste president van Suid-Afrikaanse rugby, is deur Engeland se beheerliggaam, die Rugby Football Union (RFU), gevra om terugvoer op die toetse te lewer. Engeland was in daardie stadium nie ’n lid van die IRR nie, waar geen punte vir ’n strafdoel toegeken is nie, en het eers in 1891 lid geword.
Die sogenaamde “double whammy” wat in bofbal geld, is ook in rugby toegepas. Wanneer ’n drie gedruk is, kon die opvolg van ’n doelskop tot nog ’n drie met ’n tweede vervyfskop lei! Die veranderende puntestelsel is soos volg (ons laat die wyse van punte aanteken in Engels omdat die huidige terminologie nie die ware toedrag van sake sal weergee nie):
Jaar “Goal” “Try” “Conver- “Penalty” “Drop” “Goal sion” from mark”
1886 3 1 2 – 3 3 1889 3 1 2 2 3 3 (RFU) 4 2 2 – 3 3 (IRB) 1891 3 1 2 3 3 3 1894 5 3 2 3 4 4 1905 5 3 2 3 4 3 1948 5 3 2 3 3 3 1971 6 4 2 3 3 1977 6 4 2 3 3 – 1990 7 5 2 3 3 –
Drie van die eerste vyf Transvaalse klubs bestaan van-
dag nog, naamlik Wanderers en Pirates van Johannesburg
en Pretoria Rugbyklub, wat ook die eerste wenners van
die Groot Uitdaagkompetisie (later die Pirates Groot
Uitdaagbeker) was. Pretoria was die eerste wenners toe
hulle Pirates in 1889 met 1–0 op die Wanderers se velde
by Krugerpark geklop het. Pirates het die volgende drie
150 Jaar Book.indd 40 2352011 5:24 PM
Die vroegste jare 41
kompetisies gewen, en na hul driekuns die eienaars
van die trofee geword, wat hulle terug geskenk het. Die
kompetisie is herdoop na die Pirates Groot Uitdaagreeks,
vandag nog die Goue Leeus se vernaamste kompetisie.
Die eerste Transvaalspan – wat nie op vol sterkte was
nie, aangesien nie al die spelers beskikbaar was vir hier-
die skielike toer nie – het in 1889 na Kimberley gereis om
deel te neem aan die toernooi vir die Raadsbeker. Hulle
het twee wedstryde verloor, maar WP, wat die uiteinde-
like wenner was, geklop.
Almal het oral dieselfde probleme ondervind. ’n
Gebrek aan geld en behoorlike velde en ander oefenge-
riewe het die ontwikkeling van die spel teruggehou. Die
velde was hard, sonder gras en oortrek met rooi stof. In
die helder sonskyn was daar ’n weerkaatsing wat sowel
die spelers as die toeskouers gepla het. ’n Sportskrywer
het só geskryf: “Tydens ’n skrum is ’n spul stof opgeskop
wat een of twee keer die spelers heeltemal verberg het,
The Rev. Adrian Roberts’ team in Pretoria, 1879. It is not known who their opposition was.
sodat dit moeilik was om te sien wat aangaan.”
Ander unies wat vroeg gestig is, was South Western
Districts Rugby Football Union in 1899 en North
Eastern Districts Rugby Football Union in 1893.
Rhodesië het in 1898, 1899, 1908 en 1914 spanne na die
Curriebekertoernooie gestuur. Hoewel die Rhodesiër
Freddie Brooks genooi is om in 1906 vir Suid–Afrika te
speel, is daar vasgestel dat hy nie lank genoeg in Suid-
Afrika gebly het om te voldoen aan die verblyfsper-
mit waarvoor mens na vyf jaar gekwalifiseer het nie.
’n Hele aantal Rhodesiërs het beroemde Springbokke
geword en Rhodesië het trouens ’n Springbokkaptein
gelewer, naamlik Des van Jaarsveldt teen Skotland in
1960. Spelers met ’n Rhodesiese/Zimbabwiese verbinte-
nis was later kapteins van die Springbokke, insluitend
Bobby Skinstad, Salty du Rand, Gary Teichmann en Piet
Greyling. Corné Krige was van Zambië afkomstig, wat
voor onafhanklikheid Noord-Rhodesië was.
150 Jaar Book.indd 41 2352011 5:24 PM
42 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 42 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 43
Die eerste sewentig jaar van Suid-Afrika se rugbyadministrasie is deur ’n tydperk van
relatiewe stabiliteit en kalmte gekenmerk. In die 1960’s is die nasionale beheerliggaam
egter meteens onder toenemende internasionale druk geplaas as gevolg van die rege-
ring se apartheidsbeleid. Oorsese politici en rugbybase wou hê dat gemengde spanne
op meriete gekies word. Dr. Danie Craven, wat toe president van die Suid-Afrikaanse
Rugby-Voetbalraad (SARVR) was, het ook interne druk van die regering ondervind.
Hulle wou nie toegee aan sy aanhoudende versoeke om die sportbeleid te verander en
die kies van gemengde spanne toe te laat nie.
Na die eenwording van Suid-Afrika se onderskeie rugbybeheerliggame in 1992 het
die aard van die probleme verander, en in baie opsigte het dit aanleiding gegee tot ’n
meer intense en vyandige tydperk in Suid-Afrikaanse rugby. Die spel se administrasie
is sedertdien deur politiekery, stormagtigheid, venyn en hofsake gekenmerk. Die ide-
alistiese waardes wat voorheen met rugby verbind is, het grotendeels verdwyn. Die dae
toe administrateurs eerder deur ’n liefde vir die spel as deur persoonlike of politieke
gewin gelei is, was helaas verby.
Die eerste president, Percy Ross FramesDie aanvanklike hoë standaard vir administrasie is gestel deur die eerste president,
Percy Ross Frames, wat in 1889 met die stigting van die South African Rugby Football
Board (SARFB) tot dié pos verkies is.
Ondanks die gesonde grondslag wat Frames vir die nuwe rugbyunie gelê het, sal hy nie
3
Die hoogste bome …Die wel en weë van dertien rugbypresidente
Management of the first Springboks, 1906: captain Paul Roos, manager Daddy Carden and vice-captain Paddy Carolin.
150 Jaar Book.indd 43 2352011 5:24 PM
44 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
in die geskiedenis onthou word met dieselfde mate van
eerbied en ontsag as dr. Daniël Hartman Craven nie, wat
vanaf 1956 tot 1993 die rugbypresident was. Dok Craven
is waarskynlik die mees uitstaande rugbypersoonlikheid
in wêreldrugby tydens die amateurjare. Dr. Louis Luyt sal
ook met respek onthou word as die mens aan die stuur
toe Suid-Afrika die Wêreldbekertoernooi in 1995 aange-
bied en gewen het. Ebrahim Patel sal onthou word as die
eerste swart president van SARVU. Dan was daar ook W.V.
Simkins van Grens wat president was in die moeilike jare
van die Anglo-Boereoorlog (1899–1902) en, behalwe vir
kort afwesighede, net drie maande minder as twintig jaar
aan die stuur van sake was. Dit is die derde langste dien-
stermyn van ’n Suid-Afrikaaanse rugbypresident.
Frames het heelwat gemeen met Dok Craven – die pre-
sidentskap is ook op hom afgedwing. Hy het ook nie die
personeel of finansiering gehad om ’n beleid te implemen-
teer nie. Soos Craven se nalatenskap, het dié van Frames
Suid-Afrika tot op die kruin van wêreldrugby laat klim.
Frames se aanstelling as president het gevolg na ’n
gesprek met W.M. (Bill) Bisset van Kaapstad in 1888.
Bisset en Frames, wat later ’n internasionale skeidsreg-
ter was, was onderskeidelik betrokke by die toerspan van
Kimberley en die klubspanne van Kaapstad. Die gesprek
na ’n wedstryd het gegaan oor die ongelukkigheid oor
die verskillende reëls en vertolkings daarvan wat in die
distrikspanne, trouens ook in die klubwedstryde van die
onderskeie unies, na vore gekom het. Nog ’n knelpunt
was die verdeling van winste wat gemaak is.
Hierdie kwessies is tot ’n punt gedryf met die
Kimberleyspan se tweede besoek aan Kaapstad. Met
Bisset as bondgenoot, het Frames besluit dat ’n nasio-
nale beheerliggaam noodsaaklik is om die spel te admi-
nistreer en beheer waar dit ook al in Suid-Afrika gespeel
word. Hulle het saam met ander invloedryke toeriste
van die Kimberleytoerspan ooreengekom dat wanneer
die nasionale beheerliggaam gestig is, die gashere van
die volgende interdistriktetoernooi die president moes
aanwys. Kimberley, wat toe al ’n direkte spoorverbinding
met die Kaap gehad het, sou die toernooi in 1889 aan-
bied, en Frames is as president aangewys.
Dit was die eerste provinsiale toernooi. Die vorige
toernooie in Kaapstad in 1884 en Grahamstad in 1885 is
as interdistrikkompetisies beskou. Frames is tot 1893 as
president herkies.
Tydens Frames se dienstermyn het die eerste interna-
sionale toer in 1891 plaasgevind. W.E. (Bill) Maclagan se
Britse span het deur Suid-Afrika getoer en 23 wedstryde,
insluitend drie toetse, gespeel. Al die spelers was óf van
Engeland óf van Skotland afkomstig. Net agt spelers het
al in rugbytoetse gespeel, en daar was veertien studente
in die groep van 24, wat ’n bestuurder en ’n assistentbe-
stuurder ingesluit het.
Percy Ross Frames was ook president toe die
Curriebekertoernooi die eerste keer gespeel is. Daar
is geen amptelike rekords van die SARFB se verga-
derings in die eerste drie jaar nie, maar in 1892 het
die Curriebekertoernooi plaasgevind, weer eens in
Kimberley. Terloops, die SARFB-trofee waarvoor daar die
eerste keer in 1889 gespeel is, is weer aan die wenners
Percy Ross Frames.
150 Jaar Book.indd 44 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 45
tydens die 1892-toernooi oorhandig. Westelike Provinsie
(WP) het dus nie net die eerste Curriebeker in 1892 ge-
wen nie, maar ook die SARFB-trofee behou wat hulle in
1889 gewen het.
Frames het rugby gespeel en ook die fluitjie hanteer in
Suid-Afrika se tweede internasionale wedstryd ooit teen
die 1891-Britse toerspan in Kimberley. Hy het natuurlik
die spel in Kimberley geadministreer, waar hy eers ere-
sekretaris en later ook president van Griekwaland-Wes
was – poste wat hy elf jaar lank ononderbroke beklee het.
Hoewel Frames die eerste president van die SARFB ge-
word het, moet die rol wat Bill Bisset in die administrasie
van Suid-Afrikaanse rugby gespeel het, nie gering ge-
skat word nie. Hy was maar net 21 jaar oud op daardie
dag toe hy en Frames die behoefte aan ’n beheerliggaam
vir rugby bespreek het. Hy het die wedstryd wat sy toets-
debuut in Kimberley in 1891 sou wees, misgeloop omdat
hy by ’n hofsaak betrokke was, maar het in die derde
toets in Kaapstad gespeel.
Bisset het nie weer gespeel nie, maar was steeds ak-
tief by die spel betrokke. Bisset was in 1896 die Suid-
Afrikaanse spanbestuurder van Johnny Hammond se
span en het drie van die 21 wedstryde as skeidsregter
hanteer, insluitend die derde toets. Sodoende het hy
een van net ses Suid-Afrikaanse toetsspelers geword wat
ook as ’n skeidsregter in ’n toets opgetree het. Bill Bisset
word beskou as Suid-Afrika se eerste ware losvoorspeler.
Hy was nie baie groot gebou nie, maar rateltaai en beson-
der vinnig. Later jare het hy ’n mynmagnaat en die pre-
sident van die Suid-Afrikaanse Regsvereniging geword.
Die oudste bestaande rekords van SARFB-vergaderings
dateer uit 1892, waarin Frames ’n balans van £24 19s 0d
rapporteer. Alle rekords van vorige vergaderings het
soek geraak tydens die samesmelting van De Beers en
die Central Mining Maatskappy, waar die rekords gestoor
is. By die vergadering in 1892 is besluit dat die reëls van
Engeland se beheerliggaam, die RFU, aanvaar sou word.
Destyds was daar twee gedagterigtings oor watter reëls
moes geld, hetsy dié van die RFU, of dié van die IRR.
Frames het ongelooflik hard gewerk, as mens in ge-
dagte hou dat hy ook die eresekretaris en later presi-
dent van Griekwaland-Wes se rugby was. Dit was eers
nadat hy as president van die SARFB uitgetree het dat
H.G. Cadwallader as eresekretaris aangestel is om na
sake soos die notules van vergaderings en finansies om
te sien. Dit het ’n permanente pos op die raad geword.
Op ’n vergadering in 1893 is daar ooreengekom dat die
SARFB sou bestaan uit ’n president, ’n sekretaris en twee
verteenwoordigers van “elke staat, kolonie of provinsie
geaffilieer by die SARFB; vyf om ’n kworum te vorm”. Dit
is nie duidelik of die “vyf” na stemgeregtigdes of unies
verwys nie, aangesien daar net vier geaffilieerde unies
was, naamlik die Westelike Provinsie, Griekwaland-Wes,
Transvaal en die Oranje-Vrystaat.
Dit is interessant dat daar in 1894 tydens ’n SARFB-
vergadering ’n brief van mnr. Donald Currie – later Sir
Donald – voorgelees is waarin hy versoek dat die trofee
wat die Britse toerspan in 1891 aan Griekwaland-Wes ge-
skenk het, ’n wisseltrofee moes word. Dit was toe reeds
deur die Griekwas aan die SARFB geskenk, en in 1892 het
WP die eerste wenners van die beker geword. Of dit toe al
die Curriebeker genoem is, is nie duidelik nie.
Die Curriebekertoernooie het egter ongereeld plaas-
gevind, en nie jaarliks soos deur Currie versoek is nie.
Simkins, die groen trui en die SpringbokW.V. Simkins het Frames in 1894 opgevolg. Transvaal was
in 1895 die gasheerunie en Simkins kon ’n nettowins van
£1 059 8s 8d verklaar. Dit was ’n tydperk van ontwikke-
ling op administratiewe vlak. ’n Vroeëre besluit om ’n
grondwet vir die SARFB op te stel, het vrugte afgewerp
deurdat daar ’n gevestigde beheerliggaam was wat hul
probleme met kontantvloei kon oplos. Die SARFB was in
’n posisie om weer ’n uitnodiging aan ’n Britse toerspan
na Suid-Afrika te rig.
Dit was ook die jaar waarin die provinsiale spanne
vir die eerste keer hul kleure kon registreer. WP se be-
roemde en kenmerkende blou-en-wit gestreepte trui is
nog steeds in gebruik! Grens het ’n sjokoladebruin trui
150 Jaar Book.indd 45 2352011 5:24 PM
46 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
gekies wat hulle tot in die 1990’s gebruik het. Hoewel
hulle die kleur behou het, het die trui baie verander. Die
Oranje-Vrystaat het ’n maroenkleurige trui met ’n oranje
kraag geregistreer. Griekwas het ’n vlootblou trui gekies,
en Transvaal het ’n donkerblou-en-wit trui en kouse en
’n donkerblou broek gehad. Die Oostelike Provinsie (OP)
het met ’n donkerblou broek en ’n wit trui gespeel.
Simkins was die president toe Suid-Afrika die eerste
keer in groen truie gespeel het. In 1896 kon die kaptein
van die nasionale span nog besluit oor die kleure van
die span. Barry (met die bynaam “Fairy”) Heatlie het
die kleure van die gewese Old Diocesan Club se trui ge-
kies. Dit is gepas dat daardie toets op Nuweland gespeel
is, want die veld word sedertdien as die setel van Suid-
Afrikaanse rugby beskou. Kaapstad was egter nie altyd
die tuiste van die SARFB nie.
Suid-Afrika het hul eerste wedstryd in groen truie ge-
wen. Nuweland is ook die veld waar Suid-Afrika op dié
dag in 1896 sy eerste toets gewen het. ’n Hoogtepunt ty-
dens Simkins se termyn was die eerste toer oorsee deur ’n
Suid-Afrikaanse span. Paul Roos was die kaptein, en die
gewilde Daddy Carden die spanbestuurder. Hy is die man
wat baie van die teorieë oor waar die naam Springbok
vandaan kom, verkeerd bewys het. In sy brief aan outeur
I.D. Difford skryf hy soos volg (vertaal):
Die feit is dat die Springbok as ’n embleem bestaan
het toe my span van Suid-Afrika vertrek het, en hier
is positiewe bewyse. Ons het op die aand van 19 Sep-
tember 1906 in Southhampton aan wal gegaan en
van die Daily Mail van die 20ste het ek die volgende
beriggie uitgesny: “Die span se kleure sal mirtegroen
truie met ’n goue kraag wees. Hulle sal donkerblou
kortbroeke en donkerblou kouse dra en die trui sal
op die linkerbors, in sydraad geborduur, ’n Spring-
bok hê – ’n klein bokkie wat net so tipies van Afrika
is as wat die kangaroe van Australië is.”
Nou, wat die benaming betref. Daar was geen
uniforms of kleurbaadjies voorsien nie en ons was
maar ’n bont spul wat by die oefening in Richmond
opgedaag het. Daardie aand het ek met Roos (die
kaptein) en Carolin (onderkaptein) gesels en vir
hulle daarop gewys dat die spitsvondige Londense
pers die een of ander snaakse naam vir ons sal
uitdink as ons dit nie self eers doen nie. Ons het
voorts besluit om onsself die Springbokke te noem
en die persmanne te vertel dat ons graag so genoem
wil word. Ek kan dit baie goed onthou, want Paul het
ons daarop gewys dat “Springbokken” die korrekte
meervoud is. Ewenwel,die Daily Mail het ons na die
eerste oefening Springbokke genoem en die naam
het gebly. Ek het dadelik donkergroen kleurbaadjies
met ’n goue omboorsel bestel, en ek het vandag nog
die eerste Springboksakwapen wat gemaak is.
Die bekende storie is dat Roos op die eerste perskon-
ferensie gesê het sy span moet die Springbokke ge-
noem word, met verwysing na die groen trui en die bok
wat oor die groen vlaktes van Suid-Afrika swerf. Die
Springbokembleem is egter so ver terug as 1894 gebruik
toe ’n Suid-Afrikaanse atletiek- en fietsryspan aan die
Engelse kampioenskappe deelgeneem het. Een van die
atlete, P.J. Blignaut, wat later ’n aantal wêreldrekords in
Amerika verbeter het, het ’n groen frokkie vir die kom-
petisie gedra. Die span van 1898, waarvan hy ook ’n lid
was, het die Springbokwapen as hul embleem op die by-
eenkomste gedra.
Simkins het in 1913 bedank met ’n aantal eerstes
op sy kerfstok – al het nie alles deur sy toedoen of met
sy goedkeuring geskied nie, soos die keuse van die
Springbok as embleem in 1906. Saam met eresekretaris
Jack Heyneman, wat in 1915 president sou word, het
hulle puik werk gedoen en Suid-Afrikaanse rugby het in
bekwame hande gebly.
Die Eerste Wêreldoorlog, Schreiner en HeynemanBill Schreiner, voormalige Eerste Minister van die
Kaapkolonie, was net ’n paar maande die president van
die SARFB. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog
150 Jaar Book.indd 46 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 47
het hy as Suid-Afrika se hoë kommissaris na Londen ver-
trek en is in 1915 deur Jack Heyneman as rugbypresident
opgevolg.
John Heyneman, meer bekend as Jack, was goed toe-
gerus vir die veeleisende pos met baie jare se ondervin-
ding in administrasie. Sy eerste uitdaging was om rugby
gedurende die oorlogsjare van 1914–1918 aan die lewe
te hou. Daar was egter nie veel wat hy kon doen nie.
Curriebekerrugby is vir ses jaar vanaf 1914 tot 1920 op-
geskort, en in 1920 het die laaste Curriebekertoernooi
plaasgevind. Daarna het Heyneman die kompetisie se
formaat verander en die wedstryde is tot in 1939 op ’n
tuis-wegbasis gespeel. Onder sy leiding en die nuwe for-
maat het die SARFB groter wins gemaak.
Heyneman was ook die man wat aan die stuur van
sake was toe die eerste (redelik amptelike) kontak tus-
sen Suid-Afrikaanse en Nieu-Seelandse rugby gemaak
is. Dit was in 1919, toe ’n skip met die span rugbyspe-
lers van die gedemobiliseerde Nieu-Seelandse imperi-
ale magte onderweg van die oorlogsfront in hul tuisland
Suid-Afrika aangedoen het. Hul besoek was die direkte
gevolg van onderhandelinge deur die voormalige SARFB-
president Schreiner, wat toe Hoë Kommissaris in Londen
was en as koördineerder tussen die soldate en die SARFB
opgetree het. Die Kiwisoldate het in veertien wedstryde
gespeel, plus ’n laat nieamptelike wedstryd teen Natal
om hul inkomste te verhoog.
Heyneman was ’n outokraat, soos ook ander presidente
van die SARFB, SARVU, die Suid-Afrikaanse Rugbyraad
(SARR) en die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) voor
en na hom was, maar dit was op ’n tydstip wat hierdie be-
stuurstyl nodig was. Die sukses van die Springbokke in sy
ampstermyn vanaf 1917 tot 1927 spreek boekdele vir ’n
gesonde administrasie. Terwyl hy in beheer was, het die
Springbokke hul eerste toer na Nieu-Seeland aangepak vir
die eerste kontak op internasionale vlak tussen dié twee
toonaangewende rugbylande. Dit was in 1921.
Daar was onsekerheid aan beide kante, aangesien die
twee spanne sedert die begin van die Eerste Wêreldoorlog
geen internasionale wedstryde gespeel het nie. Suid-
Afrika het deeglik begin beplan nadat hulle in 1920 die
uitnodiging gekry het om in Nieu-Seeland te gaan speel.
Sodoende het hulle ’n goeie begin gehad in die wedywe-
ring wat tussen die twee sterk rugbylande sou voortduur.
Die reeks is gedeel met een oorwinning elk en ’n ge-
lykopstryd, sonder dat enige punte in die laaste toets
aangeteken is. Heyneman het daarop aangedring dat
die verhoogde status van die Springbokke na hul reeks
teen die “onoorwinlike” Nieu-Seelanders vir meer inter-
nasionale kontak gebruik moes word. Dit het toe ook in
1924 gebeur, toe Ronald Cove-Smith se Britse span Suid-
Afrika besoek het. Heyneman het in 1927 bedank en is
deur A.J. “Sport” Pienaar opgevolg.
Die bewind van Sport Pienaar en Craven as afrigterTerwyl Heyneman deur sy tydgenote en skrywers as ’n
welwillende en verligte outokraat beskou is, was Pienaar
’n perd van ’n ander kleur – hy was ’n outokratiese dikta-
tor! Hoewel Dok Craven nooit in een van sy dertig boeke
of in die openbaar vir Pienaar aangevat het nie, was dit
tog duidelik dat hulle nie om dieselfde vuur gesit het nie,
maar later meer hieroor. Craven het by Pienaar oorge-
neem en die langste dienstyd as rugbypresident gehad.
Sport Pienaar was tot en met sy dood in 1954 die rugby-
president, en gedurende sy bewind het die Springbokke
ongetwyfeld die voorste span in wêreldrugby geword.
Hulle het die All Blacks in 1937 in Nieu-Seeland geklop,
nadat hulle weer ’n reeks in 1928 in Suid-Afrika gedeel
het. Die Bokke het die Grand Slam in 1931/32 en in
1951/52 gewen. Hulle het die Britse Leeus (soos hulle al
in 1938 bekend gestaan het) geklop na hulle in 1924 ook
met die Britse toerspan afgereken het, en het Australië
in Suid-Afrika in 1933 en 1953 gewen, asook die All
Blacks op toer in Suid-Afrika in 1949. Met slegs sewe ne-
derlae in 34 wedstryde teen die voorste rugbyspelende
lande het die Springbokke ’n wengemiddelde van 79
persent gehad, wat die afgelope jare se vertonings dus
in perspektief stel.
Hierdie uitmuntende vertonings is bereik tydens die
150 Jaar Book.indd 47 2352011 5:24 PM
48 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
termyn van ’n man wat die bynaam “Sport” gekry het oor
sy liefde en betrokkenheid by baie ander sportsoorte, nie
net rugby nie. Trouens, hy was ’n groot krieketaanhanger
en was tegelykertyd president van die Suid-Afrikaanse
Krieketraad en die SARFB! Suid-Afrika se prestasies in
Sport Pienaar se jare moet ook gesien word teen die ag-
tergrond van die Tweede Wêreldoorlog. Pienaar en die
administrateurs wat in die land agtergebly het, moes nie
net die sport op ’n ordentlike standaard aan die gang hou
nie, maar ook vrederegter speel tussen die pro-oorlog- en
anti-oorloggroepe in Suid-Afrika, wat rofweg tussen die
Engels- en Afrikaanssprekendes verdeel was.
Die hoofrede vir die onenigheid was die wyse waarop
geld wat met liefdadigheidswedstryde gemaak is, aan-
gewend moes word. Nie almal was daarvoor te vinde
dat geld aan die soldate via die Goewerneur-Generaal se
Oorlogfonds geskenk moes word nie. Wedstryde is oor
hierdie kwessie gekanselleer, soos die wraakwedstryd
tussen WP en Boland. Boland, wat toe ’n unie was, was
nie bereid om fondse na enigiets anders as rugby te ver-
sprei nie. Drie unies, naamlik WP, Griekwas en OP, het eg-
ter nie by die reëling gebly dat spanne hulle moes weer-
hou van wedstryde wat ten doel gehad het om geld vir
die Oorlogfonds in te samel nie. Dit het gelei tot interne
verdeeldheid in die unies.
’n Verdere gevolg was dat Stellenbosch Rugbyklub
van WPRFU-kompetisies onttrek het, en klubs onder die
beheer van die Western Province Rugby Football Union
(WPRFU) is gewaarsku om nie teen Maties te speel nie.
Vir twee seisoene lank het Stellenbosch, Tuine, Paarl,
Maitland en die junior klubs Tiervlei en Bellville weg-
gebreek om deel uit te maak van ’n nuwe rugbyunie wat
Theo Pienaar’s 1921 Springbok side that toured New Zealand – the first international contact between the two great rugby nations.
150 Jaar Book.indd 48 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 49
nie onder die WPRFU val nie. Die wegbreek- Wes-Kaapse
Rugbyunie het sy ledetal verder versterk met ’n aantal
studente van die Universiteit van Kaapstad (UCT), wat as
die Groote Schuur Klub aangesluit het. WP se klubs het
toe net bestaan uit Hamiltons, Villagers, UCT, Somerset-
Wes en die nuwe klub, Union. Twee spanne wat uit solda-
te bestaan het, naamlik Fortress Green en Fortress White,
het ook senior klubstatus gekry.
Ondanks die verbod het die Maties baie wedstry-
de op die platteland gespeel. Hulle het ook gespeel
teen wat later die Pukke sou word, en teen die Paarl
Onderwysopleidingskollege in Paarl. Daar was selfs ’n
wedstryd op volle sterkte teen Tukkies. (Dié twee spanne
is in die 1970’s as die beste spanne in die land beskou
en het 50 000 toeskouers na die wedstryde gelok.) Die
Tukkie-Matiestryd het veral vir WP omgekrap, omdat die
Noord-Transvaalse Rugbyunie nie die wedstryd teen die
“onwettige” Maties stopgesit het nie. Die gevolg was dat
WP in 1943 twee vriendskaplike wedstryde teen Noord-
Transvaal afgestel het. Die WP-bestuur is erg ontstel deur
die Bolandse wedstryde wat gevolg het weens Boland se
klubs se gewilligheid om teen Maties en die ander spanne
van die wegbreekunies van WP en OP te speel.
Die SARFB het gevolglik ’n ondersoek gelas na klub-
spanne wat teen spanne van ander unies speel. Ondanks
al die probleme en ’n gebrek aan getalle om behoorlike
klubkompetisies te hou, het rugby tog voortgegaan –
dikwels met die ondersteuning van skole en die militêre
eenhede wat in sommige unies gestasioneer was. Daar is
deur die soldate getoer, vernaamlik ’n verteenwoordi-
gende militêre span wat deur Dok Craven afgerig is. Dié
span het weer die belangstelling onder die toeskouers
aangewakker, wie se getalle aan die kwyn was weens die
swak gehalte van rugby wat gespeel is.
Pienaar se diktatoriale bestuurstyl het gesorg dat hy
dinge in baie moeilike omstandighede bymekaar gehou
het. Ondanks die administrateurs se pogings het die oor-
log veroorsaak dat die volgende uit- of afgestel is: die be-
plande, maar onbevestigde All Blacktoer na Suid-Afrika
in 1940; die tweede ronde van die Curriebekerkompetisie
in 1939; die viering van die eerste vyftig jaar van die
SARFB se bestaan; en ’n internasionale rugbykonferen-
sie.
Pienaar was die man wat uiteindelik die eerste naoor-
logse toer beding het toe die All Blacks in 1949 na Suid-
Afrika gekom het. Die Springbokke het die reeks 4–0 ge-
wen. Dit is tot vandag toe die enigste reeks waarin die All
Blacks nie ’n enkele toets kon wen nie! Die Springbokke
van 1951/52 het daarna onder die bekwame afrigting van
Craven onoorwonne teruggekeer van ’n Grand Slam-toer
na die Verenigde Koninkryk (VK) en Ierland, en dit was
nog ’n hoogtepunt van Pienaar se termyn as president.
Hierdie toer, en veral die aanstelling van Craven as as-
sistentbestuurder en dus vanselfsprekend as afrigter, is
’n goeie voorbeeld van Sport Pienaar se outokratiese be-
stuurstyl. Hy wou nie vir Craven as ’n assistentbestuur-
der hê nie. Pienaar het vir Bert Kipling gesteun en selfs
stemme vir hom gewerf. Craven was toe die verteenwoor-
diger van Oos-Transvaal en het van sy unie die opdrag
gehad om vir Kipling te stem. Craven het sy stembrief vir
J.D. de Villiers en George van Reenen gewys as bewys dat
hy sy unie se opdrag uitgevoer het en nie vir homself ge-
stem het nie. Daar was twee keer ’n gelykop-stemming
tussen Craven en Kipling. Toe, in die derde ronde, het
iemand sy stem verander en Craven het gewen. Pienaar
het daarna by ’n middagete voor die span se vertrek
vir Craven beveel om “onder geen omstandighede” die
Springbokspan af te rig nie.
Craven erken in sy biografie dat hy bitterlik teleurge-
steld was. Hy wou weet wat sy pligte op die toer sou wees.
Pienaar het bloot geantwoord dat Frank Mellish, die toer-
bestuurder, hom sou vertel wat sy pligte was.
Die president van die SARFB het egter nie rekening ge-
hou met Basil Kenyon, die toerkaptein, nie. “Hoe lyk dit
Dok, wanneer begin jy?” het Kenyon gevra, drie dae nadat
hulle die seereis na die VK begin het. Craven was uit die
veld geslaan en het geantwoord dat hy nie toegelaat is om
die span af te rig nie. Kenyon het voet by stuk gehou. “Ek
weet wat Pienaar gesê het, Dok, maar ek stem nie saam
nie en ek wil hê jy moet die span afrig. Kom ons gaan praat
150 Jaar Book.indd 49 2352011 5:24 PM
50 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
met Frank Mellish en ek sal hom sê wat ek wil hê.”
Kenyon was vasberade en Craven het afgerig. Hulle
het al vier toetse teen die tuisunies en een teen Frankryk
gewen. Hulle het net een van hul 31 wedstryde ver-
loor, 562 punte aangeteken en net 167 afgestaan. Basil
Kenyon het ongelukkig nie ’n enkele toets op die toer
gespeel nie – of ooit weer daarna nie – nadat hy vroeg in
die toer beseer is.
In daardie tyd moes die SARFB vergaderings hou waar
ook al hulle ’n leë vertrek kon kry, aangesien hulle nie hul
eie kantore gehad het nie. Afgevaardigdes in Kaapstad
of omstreke het die unies van die Oranje-Vrystaat en
Transvaal verteenwoordig. Gewoonlik was hul vergader-
plek die kantoor van die Argus-koerant, maar die aanwe-
siges moes loop sodra die gebouopsigter besluit dis tyd
om toe te sluit. Dis dan wanneer Pienaar sou sê: “Moenie
bekommerd wees oor wat nog [op die agenda] oor is nie.
Ek weet hoe julle almal voel. Ek sal self die agenda by die
huis afhandel.”
Craven het as afrigter ’n benydenswaardige rekord ge-
had van sewentien toetsoorwinnings in 23 wedstryde. Dit
is ’n wengemiddelde van 74 persent. (Vergelyk dit nou met
die Springbokke van 2009 en 2010 wat 26 wedstryde ge-
speel het en sestien gewen het vir ’n gemiddelde van 61
persent.)
Craven se rekord as afrigter is slegs verbeter deur Kitch
Christie se veertien opeenvolgende oorwinnings, en Isak
van Heerden se rekord van 75 persent in die reeks teen
die Britse Leeus in 1962.
Tudhope – en toe Craven, die presidentNadat Danie Craven in 1956 omgepraat is om homself
as president verkiesbaar te stel, is hy versoek om aan te
bly as bestuurder en afrigter vir die Springbokke se toer
na Australasië. Dit het ’n feitlik onuithoubare situasie
geskep, soos hy weldra op die toer uitgevind het. As be-
stuurder het hy nie die vrymoedigheid gehad om sake wat
die toerspan gepla het, te bespreek nie – soos die beroer-
de gehalte van skeidsregting – want hy het as afrigter ’n
belang in elke uitslag gehad. Die situasie is ook nie mak-
liker gemaak deur die feit dat hy die president van Suid-
Afrika se hoogste rugbyliggaam was nie. Dit het beteken
dat enige klagte ’n amptelike status gekry het!
Edgar Tudhope, destyds Pienaar se adjunk, het inge-
stem om na Pienaar se dood in 1953 die pos van presi-
dent te vul. Hy het vanaf Februarie 1954 tot 1956 diens
gedoen, maar altyd gevoel ’n jonger man moes oorneem.
Craven was daardie jonger man, en het in April 1956
president van die SARFB geword. Hy sou hierdie pos die
langste beklee – sy ampstermyn het eers met sy dood in
Januarie 1993 geëindig, meer as 36 jaar later.
Die gesiene Dok Craven was 62 jaar van Suid-
Afrikaanse rugby se eerste 104 jaar by Springbokrugby
betrokke. Louis Luyt mag dalk in sy vyf jaar as presi-
dent meer aggressiewe teenstand en rugstekery van die
African National Congress (ANC)-regering se sportbe-
amptes en hul meelopers ondervind het, maar die baas-
spelerige inmenging van die Nasionale Party (NP) en die
Broederbond wat Craven moes verduur, het vir die duur
van sy termyn as president aangehou. Hy moes die volge-
houe druk en voorskrifte van die apartheidsregering ten
opsigte van die insluiting van swart spelers en kontak
Basil Kenyon didn’t play in any of the 1951/52 Grand Slam tests.
150 Jaar Book.indd 50 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 51
met die Maori’s hanteer. Voeg daarby die internasionale
druk en boikotte …
Craven se persoonlike doelstelling om rugby vir alle
spelers en alle rasse toeganklik te maak, is dikwels met
weerstand begroet. Hy moes sowel dikvellig as diploma-
ties wees om die groeiende ongeduld en ongelukkigheid
vanuit internasionale rugbygeledere teë te werk. Hy
het nie die lae hou verdien wat hy in 1965 deur Eerste
Minister Hendrik Verwoerd se uitsprake in die berugte
Loskopdam-toespraak gekry het nie. (Meer hieroor la-
ter.) Die feit dat Craven, soos Luyt, nie ’n ondersteuner
van die NP was nie, het die druk op hom net vererger.
Gemene, selfs venynige aanvalle deur eerste ministers en
kabinetslede, was deel van sy lewe.
Dit is nie hier die plek om die hele politieke stryd van
Suid-Afrikaanse sport te probeer ontleed sedert die NP in
1948 aan bewind gekom het nie, ook nie om redes aan te
voer vir die optrede van ANC-sportleiers teen rugby, veral
in die afgelope twee dekades nie. Die feit dat gekleurdes
van nasionale sport uitgesluit was lank voordat apart-
heid formeel as ’n ideologie ingestel was, is ook nie hier
’n onderwerp van bespreking nie. Dit is voldoende om te
meld dat rugby en krieket so ver terug as die laat-1800’s
hul eie beheerliggame vir swart mense en kleurlinge ge-
had het. Dit is ’n aanduiding dat kleur al lankal ’n kwes-
sie in Suid-Afrikaanse sport was.
Die kleurkwessie is beklemtoon deur die optrede van
die Maorispelers na ’n rowwe, selfs vuil wedstryd teen
die 1921-Springboktoerspan wat die Springbokke naels-
kraap met 9–8 gewen het. Die tuisspan het die skuld vir
die ongeoorloofde spel op die Springbokke se veron-
derstelde houding teenoor nieblankes gepak. Maurice
Brownlie se All Black-toer na Suid-Afrika in 1928 het
amptelik geen Maori’s ingesluit nie, maar daar was wel
liggekleurde lede van hierdie inheemse Nieu-Seelandse
nasie in die span. Selfs in 1937, voor die oorname van die
NP, is die wedstryd van die Springbokke teen die Maori’s
van die toerprogram geskrap oor die Nieu-Seelanders se
siening dat die Springbokke die Maori’s as minderwaar-
dig sou beskou.
Die optrede van Craven as onderkaptein het daartoe
bygedra om die vyandigheid uit die weg te ruim, en teen
die einde van die 1937-toer is die Springbokke na ’n
Maorikonsert in Rotorua genooi.
Craven, Verwoerd en die Loskopdam-toespraakCraven se nagmerrie het in 1955 gestalte gekry toe die
NP riglyne vir hul sportbeleid opgestel het. Sy grootste
vernedering, ’n optrede wat hy in een van sy biogra-
fieë as ’n “verfoeilike” daad beskryf, was egter in 1965.
Terwyl Craven op pad Nieu-Seeland toe was waar die
Springbokke op toer was, het Eerste Minister Hendrik
Verwoerd sy toespraak by Loskopdam net noord van
Middelburg in Transvaal gelewer. Hy het onder meer
gesê dat Maorispelers nooit welkom in Suid-Afrika sou
wees nie. Salig onbewus van die toespraak het Craven op
Christchurch van die vliegtuig afgeklim om deur ’n horde
joernaliste gekonfronteer te word.
Hy het toe na Rotorua, die hartland van die Maori’s,
gevlieg om die Springbokke te sien speel en die aand
’n funksie saam met die Maori’s by te woon. ’n Suid-
Afrikaanse diplomaat het hom ingewag en ingelig oor
’n brief wat hy van Verwoerd ontvang het. Hy moes die
Springbokke inlig dat dit onder Verwoerd se aandag ge-
kom het dat daar “baie sosiale kontak” met die Maori’s
na wedstryde was en, in Craven se woorde, het Verwoerd
“te kenne gegee hy wil die toerspan daarop wys dat
hulle Suid-Afrikaners was en dat hulle nie sosiale kon-
tak in Nieu-Seeland behoort te hê met mense met wie
hulle nooit in Suid-Afrika sou meng nie. Die diplomaat
se boodskap was kortliks dat die regering wil hê die
Springbokke moet hulle weerhou van vriendskap met
die Maori’s”.
Die Maori’s het sedert 1937 gereeld kontak met Craven
gehad en hulle het hom geken en vertrou. Daardie aand
het hulle vir Craven uit sy hotelkamer gaan haal waar hy
besluit het hy sal bly. Hy was te skaam oor wat aan sy
gashere gedoen is. Hulle het hom omgepraat om saam
te gaan. Die aand was ’n onvergeetlike ondervinding vir
150 Jaar Book.indd 51 2352011 5:24 PM
52 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
die toerspan en vir Dok ’n besonderse herinnering aan
vriendskap.
Verwoerd se toespraak is nie openlik deur die
Springbokkaptein Dawie de Villiers verdoem nie. Hy het
toegegee dat dit ’n groot verleentheid was om teen hier-
die “wonderlike mense” te speel en vriendskaplik met
hulle te verkeer, net om hulle dan in die oë te moet kyk
en te sê hulle is nie welkom in ons land nie. “Dit het ons
in ’n ongemaklike posisie geplaas, beide met die spelers
teen wie ons gespeel het en die publiek – dit was nie iets
waarvoor ons gesoek het en nog minder verdien het nie,”
erken De Villiers.
SA-rugby kry die wind van voorNog was dit het einde niet! Nie baie mense onthou die
herrie rondom die 1976-Olimpiese Spele in Montreal wat
gevolg het op die Nieu-Seelandse toer na Suid-Afrika nie.
Omrede die toer het baie Afrikalande die Internasionale
Olimpiese Komitee (IOK) gedreig om Nieu-Seeland uit
die Olimpiese Spele te verban, of hulle sou die Spele boi-
kot. Die IOK het geen seggenskap oor rugby nie, maar
ondanks hul pogings om die Afrikalande te oortuig om
nie die Olimpiese Spele as weerwraak te gebruik nie, het
26 van die lande tog die spele geboikot.
Dan was daar die betogerstoere na die VK in 1969/70,
Australië in 1971 en Nieu-Seeland in 1981. Daar was die
uitspraak van Nieu-Seeland se Eerste Minister, Dave
Lange, dat die president van die SARR nooit weer welkom
sou wees in sy land nie. Craven het baie konfrontasies
gehad met Suid-Afrika se Eerste Minister en later staats-
president John Vorster, staatspresident P.W. Botha, asook
sportminister Piet Koornhof en die toekomstige staatspre-
sident F.W. de Klerk, toe nog die Minister van Onderwys.
Daar was ook baie besprekings met Cuthbert Loristen
se wegbreek- kleurling beheerliggaam, die South African
Rugby Football Federation (SARFF), wat sy lot in 1977 by
die SARFB (nou al die SARVR genoem) ingegooi het. Dit
het gelei tot die SARVR se naamsverandering na die Suid-
Afrikaanse Rugbyraad (SARR). Craven het ook kontak
gehad met Abdullah Abass se Suid-Afrikaanse Rugbyunie
(SARU), wat by die meer militante South African Council
on Sport (SACOS) geaffilieer was, en selfs met die ANC.
Tydens Craven se kort termyn as president van die IRR
in 1959, was dit net die respek wat mense vir hom gehad
het en ou vriendskappe wat verhoed het dat die kritiek
en merkbare spanning in openlike vyandigheid ontaard.
Craven moes maar hierdie moeilikhede verdra, asook die
sterk afkeur van die regses in Suid-Afrika.
Dok Craven het uiteindelik na ’n amperse rusie vir
Vorster sover gekry om in te stem dat ’n span met ’n paar
nieblanke spelers gekies kon word om teen die Franse
toerspan in 1975 te speel. Vorster het hom gewaarsku dat
gemengde proewe nie moontlik sou wees nie.
Craven het gevoel dat die wyse waarop hy en Abass en
hul afvaardiging na minister Koornhof in die sewentigs
behandel is, ’n groot verwydering nie net in sportverhou-
dings nie, maar ook in rasseverhoudings tot gevolg gehad
het. Tot en met Abass se dood in 1983 het hy en Craven,
wat sy goeie vriend geword het, maniere gesoek om die
verskillende beheerliggame te verenig.
Eers in Februarie 1991 het SARU en SARR ooreengekom
Hannes Marais, captain of the 1971 unbeaten Springboks to Australia.
150 Jaar Book.indd 52 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 53
om een beheerliggaam te vorm. Die basis van die ooreen-
koms was dat daar een nierassige beheerliggaam vir rugby
in die land sou wees; dat alle klubs oop vir almal sou wees;
en dat spelers toegelaat moes word om te speel waar hulle
wil. Hierdie ooreenkoms het natuurlik gekom nadat die
verbod op die ANC opgehef is, en die vrylating van Nelson
Mandela. Mense soos Verwoerd, Vorster en Botha het net
nare herinneringe vir die rugbymense geword.
Nog voor die samesmelting was Craven die eerste om
die sogenaamde rugbyklinieke in te stel en het hulle
spoedig veelrassig gemaak. Hy het ook saam met swart
spelers en beamptes deur die land getoer om met die aan-
bieding van klinieke te help. Hy het by Stellenbosch met
reëls geëksperimenteer wat later internasionale reëls ge-
word het. Soms het dit konflik met die IRR meegebring,
maar dit is deur sy werwing en aandrang dat onder meer
die geenskopreël buite die 22 m-lyn ’n werklikheid ge-
word het, asook die 10 m-onkantlyn by lynstane.
Ongeag die politieke druk en binnegevegte was daar
ook die alledaagse take waarna ’n president moes om-
sien, soos om fondse vir die SARFB te bekom, kantore te
kry en personeel aan te stel. Craven het al dié take ver-
rig en teen 1957 het die SARVR na 68 jaar sy eie admi-
nistratiewe hoofkwartier gehad. ’n Jaar later het Kockie
de Kock die eerste voltydse sekretaris geword, en Craven
het ’n distribusiefonds met bydraes van al die unies be-
gin. Dit sou hulle in staat stel om in die toekoms besluite
met finansiële implikasies te kon maak, eerder as om
geld van die twee groot unies, WP en Transvaal, te leen
en hulle dan uit die opbrengste van toekomstige toere en
toernooie te moet terugbetaal.
In 1971 het die beheerliggaam nader aan die rugby-
aksie getrek met hul nuwe kantore by Nuweland. Vandag
is hulle net meters weg van die beroemde rugbyveld in
die aangrensende Sportinstituutgebou.
1992–2006: Skade en skande, en ses presidentePolitieke inmenging sedert die samesmelting het die
doeltreffende bestuur van Suid-Afrikaanse rugby by-
kans onmoontlik gemaak. Die Nasionale Sportraad
(NSR) het openlik en onophoudelik daaraan gewerk
om hul doel te bereik, naamlik om beheer oor rugby te
kry, en hulle is heelhartig deur die regering gesteun.
Die onmiddellike integrasie op alle vlakke van die spel,
insluitend internasionale wedstryde, het heel gerieflik
die feit geïgnoreer dat rugby by al die rasse, behalwe
wit, verwaarloos was.
Van 1992 tot 2006 was Suid-Afrikaanse rugby, maar
veral sy administrasie, dikwels die teiken van interna-
sionale bespotting. In dié tyd het daar meer skandale
uit die kantoor van die rugbypresident gekom as in die
hele voorafgaande eeu! Dit was die gevolg van politieke
skynhoofde aan die roer van sake, wat eerder politieke
agendas gehad het as ’n belangstelling om vir rugby
te werk; ’n gebrek aan ondervinding in die bestuur
van rugby op nasionale en internasionale vlak; en ’n
gedisintegreerde benadering tot die administrasie as
gevolg van ses presidente (Danie Craven, Fritz Eloff,
Ebrahim Patel, Louis Luyt, Silas Nkanunu en Brian van
Rooyen). Op die keper beskou was dit waarskynlik die
donkerste sestien jaar in Suid-Afrika se internasionale
rugbygeskiedenis. Dit oortref selfs die tydperk toe die
Springbokke oor apartheid uit internasionale deelna-
me geskop is.
Die probleme is net deels veroorsaak deur die nuwe
politieke bedeling in Suid-Afrika, met die ANC wat in
1994 aan bewind gekom het, en die gepaardgaande pro-
gramme en agendas om te verseker dat daar meer anders-
kleuriges op alle vlakke in spanne sou wees. Die feit is
dat dr. Danie Craven, die formidabele en gerespekteerde
administrateur wat vir so lank die hoogste pos beklee
het, in 1992 ’n siek man was en nie veel meer was as
president net in naam in ’n tyd toe sterk leierskap nodig
was nie. Sy vaste hand en weerstand teen die politieke
druk van die voormalige NP-regering en die nuwe ANC-
regering sou baie gehelp het om die oorgang na hierdie
nuwe era gladder te laat verloop.
Ebrahim Patel is as medepresident aangestel tot
Craven se dood in Januarie 1993 en daarna saam met
150 Jaar Book.indd 53 2352011 5:24 PM
54 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Krisis as Luyt weier om te bedank
Die weiering van SARVU-president Louis Luyt in Mei 1998 om na ’n mosie van wantroue deur SARVU uit sy pos te bedank, het gelei tot dreigemente en ’n ultimatum van die Nasionale Sportraad (NSR). Dit het skokgolwe deur wêreldrugbykringe gestuur. Die NSR se dreigement om toere en Suid-Afrika se deelname aan die Super 12-kompetisie te kanselleer, sou miljoene rande se nagevolge hê.
Hier volg die artikel wat op 8 Mei 1998 op die webwerf van die invloedryke Londense koerant, Sunday Independent, verskyn het. Die inhoud weerspieël die chaos en stormagtige emosies van ’n kritieke tydperk in Suid-Afrikaanse rugby. South African rugby plunged into crisis as Luyt refuses to quit
The future of South African rugby was in crisis last night
after the country’s white rugby supremo Louis Luyt refused
to resign despite a demand by more than half his executive
that he go to avert an international boycott.
In an ominous split along racial lines, the four black
members of the executive of the South African Rugby Foot-
ball Union (SARFU) resigned after the notoriously stubborn
Big Louis, SARFU president, refused to follow the majority
decision.
As a National Sports Council deadline for the resignation
of Luyt and his executive expired, the rugby president also
refused to support a decision of his executive to apologise
to President Nelson Mandela for what they called his
‘humiliating’ appearance in court last month after a judge
insisted he appear in person to defend his decision to order
an inquiry into allegations of racism and graft in the game.
Luyt refused to allow a government inquiry. Although
SARFU won its court battle with the government it was widely
predicted that it would lose the wider war.
Last night Muleki George, the president of the Sports
Council, said that the council’s threat to invoke an
international boycott still stood, after Luyt refused to quit.
A boycott would jeopardise millions of pounds of
promised sponsorship in South Africa, Australia and New
Zealand, and throw international competition
into disarray.
Mr Luyt started the day in typical
swaggering style, telling a breakfast meeting
organised by a business publication that he
would not resign and that the row between
him and President Mandela’s government was
to do with race rather than sport.
With international isolation again
looming for a sport which in the apartheid
era earned a reputation for attracting racist
and right-wing supporters, Luyt said little to take the racial
sting out of the confrontation.
‘Are we going to remain a lawless society? Because that’s
what we are, you know,’ he said to the loud applause of the
audience of white, middle-aged men.
Luyt said that the bitter row with government was not
about SARFU but about Louis Luyt. ‘This was about someone
being in the way, and, let me tell you, I intend to be in the
way for a long time to come,’ he said. He added that he
would bow before no man – presumably not even President
Mandela – only to God.
But last night, at the end of the SARFU executive meet-
ing, the usually bullish Luyt looked uncharacteristically shell
shocked. It is unlikely that he expected that eight of the 14
affiliated provincial rugby unions would turn against him.
The fear now is that the row over rugby’s apparent failure
to reach out to the black majority will spill over into an even
more overtly racial conflict.
Mr George has warned that protesters will block any
tours planned in South Africa by Ireland, England and
Wales which begin later this month; though it is doubtful
that they would attempt to ignore a boycott urged by
President Mandela.
For big sponsors like Rupert Murdoch, who are funding
the multi-million pound Tri-Nations competition between
South Africa, New Zealand and Australia, a fortune is at risk.
Silas Nkanunu, SARFU senior vice president and one of
the four executive members to resign, said last night that
the prospect for rugby was now ‘gloom’ and that the blame
rested squarely with Mr Luyt.
150 Jaar Book.indd 54 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 55
Fritz Eloff vir nog ’n jaar. Volgens die bepalings van die
eenwordingsooreenkoms moes Patel daarna ’n jaar as
uitvoerende president dien. Hy was grootliks oneffektief
en daar was ook ’n paar verleenthede in sy ampstermyn.
Hy was nie beskikbaar vir ’n heraanstelling nie en is in
1994 deur dr. Louis Luyt opgevolg. Anders as Patel was
Luyt briljant en doeltreffend, maar selde diplomaties. Sy
ampstermyn is gekenmerk deur omstredenheid en ver-
leenthede, en het in 1998 met ’n oneervolle bedanking
tot ’n einde gekom. Luyt is opgevolg deur Silas Nkanunu,
’n man uit die ANC-elite, wat geen bande met rugby ge-
had het nie. Hy het nie as leier oortuig nie, veral oor sy
gebrek aan ’n rugby-agtergrond.
Nkanunu het nie veel verkeerd gedoen nie, maar hy
het ook nie baie gedoen om rugby te bevorder nie. Na
twee termyne het hy plek gemaak vir Brian van Rooyen,
wie se bestuurstyl en verontagsaming van gesonde sake-
praktyk in ’n hofsaak geëindig het. Dit het plek gemaak
vir Oregan Hoskins, wat in 2006 sy eerste termyn as pre-
sident begin het. Hoewel hy ook foute gemaak het, het
hy daarin geslaag om relatiewe stabiliteit terug te bring
en Suid-Afrikaanse rugby was weer op koers. Omdat die
land so lank van internasionale rugby uitgesluit was, het
die aanvang van professionalisme die administrateurs
onkant betrap. Suid-Afrika was minder voorbereid daar-
op as die ander groot rugbylande – en dit het ook nie met
die oorgangsfase gehelp nie.
Die eenwording het nie op die ingewing van die oom-
blik geskied nie, maar was die resultaat van baie jare se
volgehoue werk deur Craven. Hy wou ’n beter bedeling
vir spelers van kleur verseker deur ontwikkelingshulp te
voorsien en ’n enkele beheerliggaam daar te stel. Craven
is gekortwiek deur ’n gebrek aan fondse en die apart-
heidsregering se onversetlike houding jeens “gemeng-
de” rugby. Hy is jare lank deur eerste ministers, staats-
presidente en sportministers verguis in sy strewe om die
spel vir almal beter te maak.
Craven het reeds voor 1977 samesprekings gevoer met
SARU, die voormalige kleurling rugbyunie van Abass. Hy
het voorts in die 1980’s met die ANC onderhandel nadat
hy dit aanvanklik aan Luyt oorgelaat het om kontak te
maak met behulp van die voormalige Springbokkaptein
Tommy Bedford. Die verwagte onaangenaamheid wat
vanuit die geledere van die regering, sommige van die
SARR se geaffilieerde unies en die Afrikaanse pers ge-
volg het, het nie vir Dok Craven van stryk gebring nie.
Rugstekery, vals beloftes en die verlies van vriends-
kappe is deels wat hy moes verduur, maar hy het die be-
vrediging en plesier gesmaak toe eenwording in 1992 ’n
werklikheid word.
Hierdie is net ’n deel van Danie Craven se beproewinge
weens politiek. Sy bydrae, wat elders saam met dié van
sy voorgangers bespreek is, het die grondslag gelê vir die
sukses van Suid-Afrikaanse rugby tot en met 1992, toe ’n
bejaarde en sieklike Craven sy werkslas afskaal. Hy is op
4 Januarie 1993 oorlede.
Prof. Fritz Eloff, die adjunkpresident voor eenwor-
ding, was die tussentydse uitvoerende president in die
twee maande na Craven se dood. Patel het die amp in
Maart 1993 oorgeneem en sodoende die eerste persoon
van kleur geword om die hoogste amp in Suid-Afrikaanse
rugby te beklee.
Brian van Rooyen.
150 Jaar Book.indd 55 2352011 5:24 PM
56 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Louis Luyt en sy dinge …Luyt se termyn as president van SARVU was alles behalwe
vervelig! Daar was briljante hoogtepunte, politieke twis-
punte, hofsake, die begin van die professionele era, en
dan sy oneervolle en kontroversiële vertrek na ’n mosie
van wantroue van SARVU deurgevoer is.
Luyt het drie ontmoetings met die ANC – twee in Europa
en een in Harare – bygewoon, twee keer as ’n gesant vir
Craven. Dit het uiteindelik gelei tot die eenwording van
rugby in die land. Luyt het aanvanklik ’n bondgenoot in
Steve Tshwete gevind, maar die vriendskap het versuur,
soos duidelik gesien kan word in die volgende verklaring
van die minister toe Luyt op 10 Mei 1998 gedwing is om
as president van SARVU te bedank:
Louis Luyt’s departure from the centre-stage of
South African rugby has ushered in a breath of
fresh air for many rugby-loving people here at home
“Afrikaanse arrogansie versuur Springbokke se soete oorwinning”
Dit is die vertaling van die opskrif van ’n artikel deur Mick Cleary en Lawrence Donegan wat die Maandag na die eindstryd op 26 Junie 1995 op die webwerf www.guardian.co.uk verskyn het. SARVU se president Louis Luyt het tydens sy toespraak by die afsluitingsdinee na die wedstryd dinge gedoen en gesê wat eerder kon gebly het, en wat afbreuk gedoen het aan wat ’n glorieryke geleentheid moes gewees het. Hier volg die volledige artikel.
Afrikaans arrogance sours Springboks’ taste of victoryThe rugby world was most definitely not in union yesterday
after remarks by South Africa’s rugby president, Louis
Luyt, reduced a banquet to mark the end of the World Cup
tournament to acrimonious farce.
In a speech which resonated with the old Afrikaans
arrogance, Mr Luyt proclaimed the victorious Springboks as
the first ‘true’ world champions.
‘There were no true world champions in the 1987 and
1991 World Cups because South Africa were not there. We
have proved our point,’ he said.
This prompted New Zealand’s defeated captain, Sean
Fitzpatrick, to lead his side out of the dinner – but not before
some players had approached the top table to take issue with
Mr Luyt.
The All Blacks were quickly followed by the French and
English. ‘It’s disgusting. I cannot believe what he has said,’
Mr Fitzpatrick said afterwards.
The South African Rugby Football Union president’s
remarks spoiled what should have been a day of celebration
for 43 million South Africans. Morné du Plessis, manager of
the new world champions, led the apologies.
‘Tired and emotional are the words that come to mind,
though I am not sure that I followed the theme at that part
of Mr Luyt’s speech,’ he said.
‘The difference between being winners and being a
sorrowful lot is fragile. We were not there in ‘87 or ‘91, and I
have my personal doubts about us being able to do anything
in terms of winning the World Cup in those years.’
Mr Luyt, who is to diplomacy what Jonah Lomu is to
English wingers, compounded his country’s embarrassment
by inexplicably singling out the Welsh referee Derek Bevan
– who officiated at the Springboks’ crucial semi-final
against France – for special praise. The match, which South
Africa won 19–15, was marked by controversy after Mr
Bevan denied the French a last-minute try because of an
infringement.
To the astonishment of the 1,000 diners – and to the
Welshman’s obvious embarrassment – Mr Luyt presented him
with a £1,000 gold watch, calling him ‘the most wonderful
referee in the world’.
‘If everyone does not think that, I certainly do. I would
ask him to step up and receive this gift as the outstanding
referee in the World Cup,’ the SARFU president said.
In the spirit of a rapidly disintegrating social event, the
mortified Welshman joined his fellow officials as they staged
their own walkout in protest at Mr Luyt’s behaviour.
‘It was something I could have done without,’ Mr Bevan
said. ‘It came out of the blue: I have no idea why he singled
me out. It could be misconstrued, and if that is the case, it
leaves a bitter taste.’
150 Jaar Book.indd 56 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 57
and abroad. His autocratic behaviour and outright
arrogance as he presided over the fortunes of one of
the country’s most treasured assets were a painful
embarrassment for rugby in particular and sport in
general.
He shall be remembered more by the consistent
manner in which he resisted all efforts to take rugby
across the threshold into the new era, and the way
in which he alienated this sport from the major-
ity of our people. Under his autocratic leadership
rugby deteriorated to a point where it had become a
divisive instrument in the hands of a man who “will
not bow to any man”.
There is a great deal of work for the new adminis-
tration. The pieces are scattered all over the place.
They must be put together speedily in order to restore
lost confidences and loyalties, including the morale
of the players at all levels.
Development must not just be talked about. It
must be seen to be done in a visible way that marks a
break with the past autocratic one-man-show.
Once again, the courage of the executive members
and the unions that terminated one of the saddest
chapters in the history of rugby must be commended.
Luyt was ’n enigma. Hy was ’n briljante sakeman, ’n sterk,
erg outokratiese figuur wat sonder aansiens des persoon
of konvensies sy doelstellings nagejaag het. By tye was hy
amper naïef in sy gebrek aan diplomasie. Hy het sy baie be-
kwame kinders en skoonseun in sy projekte en onderne-
mings aangestel, onder meer terwyl hy die president van
Transvaal (later die Goue Leeus) en SARVU was.
Aan die pluskant moet mens hom krediet gee
vir die manier waarop hy die aanbieding van die
1995-Wêreldbekertoernooi in Suid-Afrika gereël het; sy
hantering van die dreigende wegbreekfaksie nadat die
spel professioneel geword het met die aankondiging net
na dié toernooi; en sy onderhandelinge met die ANC en
die plaaslike swart en gekleurde rugbyunies wat nie on-
der die beheer van die destydse SARR was nie. Hy het ook
sonder die wete van SARVU twee internasionale toere
na Suid-Afrika bewimpel, naamlik die Nieu-Seelandse
Kavaliers in 1986 en die gekombineerde Suidseespan
daarna. Luyt het die professionele era vooruitgeloop toe
hy ’n span rugbysterre, meestal van Noord-Transvaal, ge-
koop het om sy ambisie te bereik om die Curriebeker met
die Leeus te wen – wat hy dan ook in 1993 en 1994 reg-
gekry het. Hy het in 1994 vir Ian McIntosh as nasionale
afrigter met Kitch Christie vervang, wat toe wel die groot
prys in 1995, naamlik die Wêreldbeker, vir Suid-Afrika
gewen het.
Louis Luyt het vanaf ’n nederige begin sy pad boontoe
oopgewerk en ’n fortuin gemaak. Hy het oor ’n aantal
jare provinsiale rugby vir die Oranje-Vrystaat gespeel,
insluitend ’n wedstryd teen die All Blacks in 1960, en
ook ’n wedstryd vir Noord-Transvaal. Suid-Afrika was
op die toppunt van sy voorspelerspel en Luyt het nie ’n
nasionale span of die Junior Springbokspan gehaal nie.
Net soos latere presidente Brian van Rooyen en Oregan
Hoskins was hy ’n slot.
Twee van Luyt se grootste diplomatieke blapse het
plaasgevind by die afsluitingsdinee na afloop van die
eindstryd van die 1995-Wêreldbekertoernooi. Suid-
Afrika het met 15–12 in ekstra tyd teen Nieu-Seeland
gewen. In sy toespraak, wat die Nieu-Seelandse pers
as “boorish” (lomp) beskryf het, het hy verklaar dat in-
dien Suid-Afrika toegelaat was om in die vorige twee
Wêreldbekertoernooie te speel, die Springbokke hulle
ook sou gewen het. Die All Blacks, die 1987-kampioene,
se reaksie hierop was om op te staan en uit te stap – som-
mige eers na ’n woordewisseling met Luyt by die hoof-
tafel. Engeland en Frankryk, die twee spanne wat in die
halfeindstryde uitgeval het, het ook aanstoot geneem
en die dinee verlaat. So baie van die positiewe dinge wat
vroeër daardie dag deur die Springbokke se oorwinning
en die nasionale eenheid bereik is, is deur Luyt se op-
trede ongedaan gemaak.
Die tweede onvergeeflike blaps wat Luyt gemaak het,
was om vir die skeidsregter van die Springbokke se half-
eindstryd teen die Franse, Derek Bevan, ’n duur horlosie
150 Jaar Book.indd 57 2352011 5:24 PM
58 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Dr. D.H. Craven (1909–1993)
President van SARVR, SARR en SARVU, 1956–1993 Springbokspeler, 1931–1938: 16 toetse Springbokafrigter, 1949–1956: 23 toetse, 17 oorwinnings (74%)
Dr. Daniël Hartman Craven was sonder twyfel die invloedrykste man in die 150 jaar van Suid-Afrikaanse rugbygeskiedenis. Hy was vir 62 van hierdie 150 jaar op die hoogste vlak betrokke as speler, keurder, afrigter of president van Suid-Afrikaanse rugby. Hy het hom ook op vele ander maniere onderskei op die lang pad wat hy saam met rugby geloop het.
Sy toewyding aan Suid-Afrikaanse rugby is veral duidelik as mens in aanmerking neem dat hy vir sewe jaar tydens die Tweede Wêreldoorlog, terwyl hy nie by rugby op nasionale vlak betrokke was nie, wel ’n reuse bydrae gemaak het tot die spel in Griekwaland-Wes waar hy gevestig was.
Craven het op 21-jarige ouderdom sy debuut as Springbok gemaak as lid van Bennie Osler se Grand Slam-toer na die Britse Eilande en Ierland in 1931/32. Hy het in sy loopbaan as speler in sestien toetse gespeel, waarvan hy vier keer die kaptein was. Hy was ook die eerste Springbok wat toetsrugby in vier posisies gespeel het, naamlik as ’n skrumskakel, losskakel, senter en agsteman. Dit was in die dae toe spesialisasie die norm was, en plaasvervangers nie oorweeg is nie, nie soos vandag waar die veelsydige speler in verskillende posisies gebruik word nie.
In die Westelike Provinsie (WP) was Craven nie die gewildste man nie, want Maties se rugby was vir hom belangriker as die provinsie s’n. In die Noorde het die mense ook nie baie van hom gehou nie, want hy is daarvoor verkwalik dat WP-spelers plek in die Springbokspan kry bo spelers uit die Noorde. Hoe meer Noord-Transvaal die Curriebeker begin oorheers het, hoe minder het die mense van Dok Craven gehou!
Craven was ook die langsdienende president van die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalraad (SARVR), wat later verander het na die Suid-Afrikaanse Rugbyraad (SARR), en in 1992 met eenwording weer verander het na die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU). Hy was vanaf 1956
tot 1993 37 jaar lank in die pos.As die nasionale afrigter het Craven sy
eerste tien wedstryde gewen, insluitend vier toetse teen die All Blacks in 1949; ’n Grand Slam en ook ’n oorwinning oor die Franse tydens die 1951/52 toer; ’n gedeelde reeks van vier wedstryde teen die 1955 Britse Leeus; en drie oorwinnings op die toer na Australië en Nieu-Seeland in 1956. Drie van sy nederlae was toe die Springbokke 3–1 in die reeks op die toer na die Kiwi’s verloor het.
Dok Craven was ’n briljante akademi-kus wat drie doktorsgrade voltooi het. Die Universiteit van Stellenbosch het ook ’n eredoktorsgraad aan hom toegeken. Hy het met die moed van sy oortuiging sy man teen staatspresidente, eerste ministers, kabinetslede en die Broederbond gestaan, en het hard gewerk om die SARR en die SARU, te verenig.
Soos die meeste sterk leiers het hy ook maar ’n diktatoriale streep in hom gehad. Hy was bekend vir sy droë humorsin en ’n uitstekende vermoë om mense te verstaan, veral sy spelers. Nie almal het van hom gehou nie, maar die meeste het hom gerespekteer – selfs sy vyande.
Craven het die Curriebekerkompetisie as SA Rugby se lewensbloed beskou en die skaal waarop ’n speler geweeg word. Hy was een van die eerste spelers wat ’n Springbok geword het sonder dat hy self vir die Currriebeker gespeel het. Hy was sy lewe lank trots daarop! Hy was in die WP-span wat die Curriebeker met Grens in 1932 en 1934 gedeel het. Hy het ook vir Oostelike Provinsie in die Curriebekertoernooi gespeel en het vir altwee spanne as kaptein uitgedraf. Hy was in 1938 kaptein van Noord-Transvaal, maar dié jaar was daar nie ’n Curriebekerkompetisie nie.
Craven het gedurende die Tweede Wêreldoorlog as offisier uitgeblink, en sy invloed op Griekwas se rugby was veral te sien in die ontwikkeling van sommige uitblinkerspelers vir die toekoms.
150 Jaar Book.indd 58 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 59
as geskenk te gee aangesien hy, volgens Luyt, die beste
skeidsregter in die toernooi was. Dit het ook aanstoot
gegee, veral as die drama rondom die wedstryd onthou
word! Eerstens, die beoordelaars van die skeidsregters het
nie gedink Bevan is die beste nie en, tweedens, Bevan het
in die doodsnikke van daardie wedstryd nie ’n drie aan die
Franse, wat aan hulle die oorwinning sou gee, toegeken
nie. (Bevan was ook die persoon wat die besluit geneem
het dat die wedstryd ondanks die reën en die haglike toe-
stand van die veld mag plaasvind.) Luyt se optrede het
Bevan baie erg in die verleentheid gestel, het die skeids-
regter later erken. Toe was dit die beurt van al die skeids-
regters teenwoordig en die internasionale skeidsregter-
administrateurs om op te staan en uit te loop!
Nietemin, hierdie was bloot ’n gebrek aan goeie oor-
deel en smaak. Dit was ’n groot fout, ook in Luyt se op-
trede in die sakewêreld, dat hy enige opposisie uit sy
pad sou stoomroller, maar dit was tipies van die man se
dominante persoonlikheid. Dit is ironies dat sy uiteinde-
like val as SARVU-baas aangebring sou word deur ander
mense se leuens, insluitend dié van die Minister van
Sport, Steve Tshwete, en sy direkteur-generaal Mthobi
Tyamzashe, in ’n hofsaak in Februarie en Maart 1998. In
’n gedetailleerde uitspraak het regter De Villiers ook die
geloofwaardigheid van president Mandela se getuienis
bevraagteken.
Hierdie hofsaak het gespruit uit beskuldigings wat
deur ’n latere president van SARVU, Brian van Rooyen,
gemaak is. Hy is in 1997 met ’n meerderheid van 55–3
stemme verslaan toe hy teen Luyt gestaan het vir die
amp van president van die Gauteng Leeus Rugbyunie. Op
grond van die beskuldigings deur Van Rooyen is ’n kom-
missie aangewys om SARVU te ondersoek. SARVU het
met ’n stemming van 18–4 besluit om die geldigheid van
die kommissie te bevraagteken. Twee van die vier stem-
me was van Mluleki George van Grens en Silas Nkanunu
van die Oostelike Provinsie, altwee stoere elites van die
ANC, soos Luyt hulle genoem het.
Die getuiedagvaarding van meneer Mandela het van
regter Willem de Villiers gekom en nie van Luyt nie.
Nietemin is Luyt deur ’n vyandige pers, die regering en
instellings soos die NSR daarvoor blameer. Die aansoek
van SARVU was suksesvol en president Mandela se be-
sluit om die kommissie aan te stel, is ter syde gestel.
Dannie Craven’s famous dive past in the 1937 series against New Zeeland.
150 Jaar Book.indd 59 2352011 5:24 PM
60 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Mluleki George het in 1997 by die jaarvergadering
jammerlik misluk om Luyt as die president van SARVU
te vervang, maar het daarna die president van die NSR
geword. Dit was baie duidelik dat die beheer van rugby
deur die NSR vir hom van die grootste belang was. Die
NSR het gedreig om toekomstige toetswedstryde, die
Super 12-kompetisie en beplande besoeke aan Ierland,
Wallis en Engeland te verhoed indien die hele uitvoe-
rende bestuur nie saam met Luyt bedank nie. Luyt skryf
in sy outobiografie dat oorlede Bill Jardine, Gautengse
president van die NSR, gesweer het om die oorlog teen
rugby voort te sit. George het SARVU tot 7 Mei gegee om
van Luyt ontslae te raak en by die NSR en die regering se
eise in te val.
Daar is gedreig dat die alternatief die opskorting
van internasionale toere en die verwydering van die
Springbok-embleem sou wees. Op 7 Mei, tydens ’n kri-
sisvergadering van SARVU by Ellispark, is ’n mosie van
wantroue in Luyt met 22 teen 15 stemme aanvaar, maar
hy het geweier om te bedank. Hy moes eers deur die ap-
pél van die ANC teen regter De Villiers se uitspraak gaan,
het Luyt gesê. Vier swart lede van SARVU het uit protes
uit die vergadering gestap.
Silas Nkanunu neem oorLuyt het die situasie egter heroorweeg en op 10 Mei sy
bedankingsbrief ingestuur. Silas Nkanunu het by die
jaarvergadering aan die einde van die jaar die eerste
swart president van SARVU geword. Politiek het sy tol
geëis, en soos Nkanunu vroeër teenoor Luyt voorspel
het, sou die “oerwoudwet” van toe af geld. Geen wit ad-
ministrateur het sedertdien homself verkiesbaar gemaak
vir die posisie van president van SARVU nie. Trouens,
net André Markgraaff wat sy pos as nasionale afrigter as
gevolg van rassistiese opmerkings verloor het, het onder
Van Rooyen die posisie van adjunkpresident gevul, maar
hy het voor die einde van sy termyn bedank.
Nkanunu en Luyt het hul onderonsies gehad, maar
die prokureur, en later advokaat, van die Oos-Kaap het
eintlik ’n kalm ampstermyn gehad. Hy is in 1998 onbe-
strede verkies en weer in Augustus 2001. In 2003 het
hy op die nippertjie aan die verkiesing onttrek – en hy
verdien respek vir die redes wat hy daarvoor aangevoer
het. “Ek is tevrede dat ek by daardie deur kan uitstap met
my kop omhoog gehou,” het hy in sy laaste toespraak by
SARVU gesê. Nkanunu het sy jaarverslag voorgelê voor
hy sy besluit om aan die verkiesingstryd te onttrek by die
jaarvergadering van SARVU bekend gemaak het. Hy het
deels aanspreeklikheid vir die onlangse krisis in Suid-
Afrikaanse rugby aanvaar. “Leierskap moet verantwoor-
delikheid aanvaar as dinge verkeerd loop,” het hy gesê,
“en ek aanvaar verantwoordelikheid daarvoor – nie dat
ek die probleme veroorsaak het nie, maar dat dit in my
termyn gebeur het.”
Van Rooyen het op 5 Desember 2003 vir Nkanunu as
president opgevolg. Reg of verkeerd, maar Nkanunu
het die blaam moes dra vir die fiasko in 2003 toe
die Springbokke in die kwarteindronde van die
Wêreldbekertoernooi in Australië uitgeval het. Hy was
die laaste ongeval van die lang lys name van administra-
teurs wat na die Kamp Staaldraad-skandaal die tol moes
betaal. Nkanunu se ontrekking as kandidaat het gevolg
’n dag na die Springbokafrigter Rudolf Straeuli en die
besturende direkteur Riaan Oberholzer weens die Kamp
Staaldraad-episode bedank het.
Daar was baie bitterheid en verwyt uit alle oorde met
Nkanunu en Oberholzer se vertrek, maar hulle het tog ’n
gesonde balansstaat agtergelaat. SARVU se nettowins vir
die finansiële jaar tot 30 September 2003 was R4,9 miljoen,
wat die unie se reserwes tot R47,7 miljoen verhoog het.
Dat Silas Nkanunu maar min van rugby geweet het, is
duidelik uit die volgende drie insidente. Hy het in die
openbaar die Springbokflank André Venter se naam uit-
geroep terwyl dit eintlik die kaptein André Vos was wat
hy wou naderroep. Met ’n ander geleentheid in 2002 in
Frankryk was Corné Krige in die verkeer vasgevang en
die president vra toe vir Bobby Skinstad om die toespraak
na die wedstryd in die afwesigheid van die kaptein te
doen – maar Skinstad was, soos almal teenwoordig ge-
150 Jaar Book.indd 60 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 61
weet het, in Suid-Afrika om van ’n besering te herstel! Sy
grootste blaps wat werklik skade gedoen het, was egter
nie in die openbaar nie. Die Springbokke het so pas die
heersende wêreldkampioene, Australië, geklop. Hierdie
goeie oorwinning was belangrik, want dit was net voor
die Wêreldbekertoernooi op ’n tydstip toe dit met die
Springbokke sleg gegaan het. Nkanunu het hulle in hul
kleedkamer gaan uittrap oor hul swak vertoning! Dit het
baie skade gedoen aan ’n span wie se selfvertroue reeds
laag was.
Brian van RooyenUitgaande president Nkanunu het sy opvolger Brian van
Rooyen gewaarsku dat 2004 ’n moeilike jaar sou wees.
Hy het voorts daarop gewys dat hy aan die Springbokke
se vertoning beoordeel sou word. “I must admit we failed
here. We [also] failed to deliver on our promise of trans-
formation. It is a responsibility I accept with a heavy
heart,” het hy gesê.
Brian van Rooyen kan – en is ook –van baie goed
beskuldig, insluitend wanadministrasie, maar anders
as sy voorganger, was die gemoedelike Van Rooyen ’n
rugbyman in murg en been. Hy was ook ’n geesdriftige
klubman en was as speler en ook beampte betrokke by
Eldoronains Rugbyklub, wat deel van die voormalige
Transvaal Independent Rugby Football Union (TIRFU)
was. Soos sy voorgangers Patel en Nkanunu was hy egter
nie genoegsaam toegerus vir die veeleisende posisie nie.
Van Rooyen se twee jaar as president van SARVU was
omstrede. Daar was beskuldigings van finansiële wanbe-
stuur, swak administrasie, partydigheid en voortrekkery.
Die gevoel was dat hy meer besorgd was oor sy posisie as
om die belange van die spelers te beskerm, en dié persep-
sie het later teen hom getel. Die nuwe professionalisme,
wat nog in sy eerste dekade was, het aan die spelers nuwe
mag gegee. Die spelersvereniging het hul ontevredenheid
met Van Rooyen as president met ’n stem van 67,1 persent
ten gunste van Oregan Hoskins aangedui.
Van Rooyen het ook politieke voordele aangebied om
sodoende ondersteuning te werf. Só het Rustenburg ’n
All Black-toets gekry, terwyl unies wat hom teengestaan
het, soos KwaZulu-Natal en die Vrystaat, met minder
belangrike of geen toetse tevrede moes wees. Soos te
veel rugbybestuurders en leiers deesdae maak, het hy
homself ook weerspreek. Hy sou byvoorbeeld kla dat die
spelers te veel rugby speel, maar dan self ekstra toetse
reël en selfs onderneem dat die Springbokke op toer in
Oregan Hoskins. Peter de Villiers.
150 Jaar Book.indd 61 2352011 5:24 PM
62 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Engeland ’n wedstryd teen ’n wêreldvyftiental sal speel.
Die feit dat Van Rooyen reeds aan die einde van 2004
gevra is om te bedank, was ’n sterk aanduiding dat hy in
elk geval geen kans sou staan om teen Oregan Hoskins
te wen tydens die jaarvergadering in Februarie 2006 nie.
Van Rooyen het nogtans nie teruggestaan nie. Hy het
die verkiesing teen Hoskins aangepak en verloor. Hy het
beklemtoon dat sy foute eerlike foute was, en dat daar
nooit by hom die bedoeling was om SA Rugby (Emds)
Bpk te besteel of bedrog te pleeg nie. Die twee verslae oor
swak bestuur het nie Van Rooyen se eerlikheid in twyfel
getrek nie, en daar was geen finansiële verliese as gevolg
van sy foute nie.
Oregan Hoskins skep weer ordeSoos sy voorgangers, het Oregan Hoskins ook foute ge-
maak – in sy geval oordeelsfoute en ’n gebrek aan diplo-
masie. Nogtans het die voormalige prokureur wat nou
sy aandag voltyds by sy werk as rugbypresident bepaal,
verseker stabiliteit in SARU gevestig.
Hoskins het Brian van Rooyen in 2006 opgevolg. Van
Rooyen het die steun van die adjunkpresident Mike
Stofile gehad, wat hard gewerk het om Van Rooyen sy po-
sisie as president te laat behou. Die twee jaar wat gevolg
het, was nie ’n gelukkige tyd vir die twee teenstanders in
die topposte van SARU nie, maar Hoskins het deurgedruk.
Met sy herverkiesing in 2008 het Hoskins egter Stofile –
wat duidelik meer vir die politiek as vir rugby daar was
– se ambisies gestuit. Sy broer, eerwaarde Makhenkesi
Stofile, was per slot van sake die nasionale Minister van
Sport, met baie min simpatie vir rugby se welsyn.
Dit was ’n bitter stryd. Daar word gesê die omstrede
Cheeky Watson het vir Stofile gehelp in sy veldtog om
president te word. Watson is ’n bekwame administra-
teur wat nou aan die hoof van die Southern Kings staan.
Hy het ’n groot aandeel daarin gehad dat die Southern
Kings vanaf 2013 ’n gewaarborgde plek in die Super
Rugbykompetisie sou hê. Van Rooyen het hom vergeefs
beywer om Stofile verkies te kry, en Hoskins het met
’n enkele stem die verkiesing gewen. Die uitslag het
Stofile laat sê dat daar geen plek vir ’n swart man in Suid-
Afrikaanse rugby is nie.
Hoskins het president geword met die steun van die
vyf Super Rugby-franchises, naamlik die Bulls, Stormers,
Sharks, Lions en Cheetahs (laasgenoemde twee spanne
was toe nog gekombineer as die Cats). Die franchises het
vir hom gestem met die duidelike mandaat om die Oos-
Kaap-franchise, die Southern Spears, uit die Super 12 te
hou. (Dié franchise het in 2009 sy naam na die Southern
Kings verander.) Van Rooyen het gedurende sy termyn
die Spears ’n plek in die Super Rugbykompetisie belowe,
wat dan ook die rede was waarom Watson weer vir Van
Rooyen as president wou hê.
Die bestaande franchises het Hoskins gesteun omrede
die Spears die plek van een van die ander vyf spanne in
die Super Rugbykompetisie sou moes neem. Hoskins het
sy bes gedoen om dit ter syde te stel, maar na sy verkie-
sing is verskeie aansoeke van SA Rugby in dié verband by
die hooggeregshof van die hand gewys. Die finale nekslag
is toegedien toe regter Dennis Davis ten gunste van die
Southern Spears beslis het. Volgens sy uitspraak het SA
Rugby oneties en onwettig opgetree, en die Spears het ’n
geldige en bindende ooreenkoms gehad om Super Rugby
te mag speel. Dit is nou ’n voldonge feit dat die Southern
Kings in 2013 by die Super Rugbykompetisie sal aansluit.
Een van die foute wat Hoskins gemaak het, was sy er-
kenning dat die aanstelling van Peter de Villiers as nuwe
nasionale afrigter nie uitsluitlik op rugbyredes gebaseer
was nie. De Villiers het geen noemenswaardige geskiede-
nis in afrigting gehad nie, behalwe ’n ellendige tyd by
die Valke, en hy het maar in die laer ligas in WP en die
nasionale junior span afgerig. Dit was ’n groot verrassing
dat hy gekies is bo Heyneke Meyer, wat die goeie naam,
prestasies, geloofwaardigheid en respek gehad het wat
so ’n posisie waardig is. De Villiers was sedert sy aanstel-
ling meer as een keer ’n groot verleentheid vir SARU met
sy eienaardige uitsprake in die media.
Hoskins was ook uitgesproke in sy oortuiging dat
daar ’n anti-Suid-Afrikaanse vooroordeel in die IRR is,
150 Jaar Book.indd 62 2352011 5:24 PM
Die hoogste bome … 63
iets waarmee baie mense met hom sal saamstem. Hy het
Australiese en Nieu-Seelandse skeidsregters uitgeson-
der en gesê: “Australië en Nieu-Seeland behoort goed
na hul skeidsregters [se optrede] te kyk as dit wedstryde
is waarby Suid-Afrika betrokke is.” Hierdie siening het
waarskynlik in De Villiers se guns getel toe hy in twee van
sy berugte stellings daarna verwys het:
Speaking to IRB referee’s boss Paddy O’Brien is a
complete waste of time … People don’t want to
see other teams being successful. That is my big-
gest problem at the moment. We can’t go public
about certain things because we don’t have all the
evidence, but the body language of certain officials
when things went against us in that game made us
worry … The officials were so happy when decisions
went against us on the day.
Net nadat die span keer op keer deur die All Blacks afge-
ransel is, het De Villiers op die Australiaanse televisie ge-
impliseer dat die skeidsregter doelbewus toegeeflik was
teenoor die All Blacks:
I’ve got my own observations about the last two
tests, and maybe I can’t say it in public, but we do
have a World Cup in New Zealand next year and
maybe it was the right thing for them to win the
games so they can attract more people to the games
next year.
De Villiers moes vir laasgenoemde opmerking op ’n
aanklag van wangedrag voor ’n SANZAR-tugverhoor
verskyn, maar is onskuldig bevind.
Kwotas – die gedwonge insluiting van ’n aantal swart
spelers in ’n span – is amptelik onder Hoskins op alle
vlakke van die sport afgeskaf. In die praktyk het kwotas
almal ontstel. Wit spelers was omgekrap omdat hulle uit-
gesluit kon word vir ’n swakker speler oor die kleur van sy
vel; swart spelers was daarvan bewus dat hulle nie nood-
wendig die beste was nie en hul insluiting het dus ’n on-
gemaklike situasie geskep. ’n Swart speler is maklik as
’n “kwotaspeler” afgemaak ongeag sy spelpeil. Hoskins
het egter deurgaans die Super 14-spanne en die nasio-
nale span aangemoedig om meer swart spelers in te sluit.
Onder di belied van transformasie moet spanne by di
jeugweke steeds ’n minimum aantal swart spelers insluit.
Dit is ironies, en miskien ook ’n aanduiding van die
verwydering tussen kleurlinge en etniese swart mense
in rugbyadministrasie, dat die vyandige Mike Stofile in
Augustus 2009 in ’n verrassende ommeswaai uitgesproke
was oor die afskaffing van kwotas. Stofile het gesê dat dit
malligheid sou wees om die kwotastelsel terug te bring.
Hy het gevoel dis onregverdig teenoor swart spelers om
hulle aan sulke praktyke bloot te stel.
Konflik tussen SARU (die naam het in 2005 veran-
der na die Suid-Afrikaanse Rugbyunie) en die regering
het voortgeduur. In ’n stadium het die Parlementêre
Portefeuljekomitee vir Sport daarop aangedring dat
Hoskins en sy bestuur bedank. Daar was ook die nimmer-
eindigende vete tussen SARU en Jake White, die afrigter
van die 2007-Wêreldbekerkampioene, nadat White aan-
gesê is om aansoek te doen om sy posisie te behou.
Die onaangenaamheid tussen die twee partye was
dus nie ’n verrassing nie. En dan was daar die kwessie
rondom Luke Watson se insluiting in die Springbokke
se oefengroep sonder White se medewete. Watson is ’n
omstrede figuur en ook ongewild by baie blankes vir die
“sondes van sy vader”. White was van mening dat Luke
Watson as speler te klein en nie goed genoeg was nie.
Daar is geen twyfel dat hy van internasionale gehalte was
nie, maar miskien nie die beste in sy posisie nie.
Hoskins kan vir enkele voorbeelde van eienaardige
optrede en vreemde verklarings gekritiseer word, maar
hy is op die keper beskou ’n goeie president wat op die
regte tyd vir SA Rugby gekom het. Hy is vir ’n derde ter-
myn herverkies en die termyn is in 2010 met twee tot vier
jaar verleng. Mark Alexander, ’n gesiene sakeman van
Johannesburg en vir baie jare ’n bekende rugbyman, is
ook as adjunkpresident herverkies. Sy rol in die nuutge-
vonde stabiliteit moet nie onderskat word nie.
150 Jaar Book.indd 63 2352011 5:24 PM
64 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 64 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 65
Meer as vyftig jaar voor apartheid die amptelike beleid van die regerende Nasionale
Party geword het, het die sogenaamde swart en kleurling spelers reeds hul rugby gese-
gregeerd gespeel en is hulle nie op enige vlak vir blanke spanne oorweeg nie.
Dit moet met die intrapslag duidelik gemaak word dat verwysings na die woorde
“swart”, “kleurling” en “blank” om tussen spelers voor eenwording in 1992 te onders-
kei, onvermydelik is wanneer die geskiedenis beskryf word van die rugby wat deur et-
niese swart mense en kleurlinge (mense van gemengde afkoms, asook Kaapse Maleiers)
gespeel is. Verwysings na kleur in hierdie boek en na terme soos Afrikane, Bantoe en
“native” onderskei bloot tussen die verskillende rasse wat om uiteenlopende redes hul
beheerliggame tot stand gebring het.
Die blanke South African Rugby Football Board (SARFB) se naam het geleidelik ver-
ander na die South African Rugby Board (SARB), oftewel Suid-Afrikaanse Rugbyraad
(SARR). Soos die SARFB het die ander beheerliggame se name geleidelik verander, met
die terme “coloured” en “African” wat grootliks in die 1970’s en 1980’s vir identifika-
sie gebruik is – tot en met 1992, toe al die beheerliggame in die South African Rugby
Football Union (SARFU) of die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) verenig is.
Volledige rekords van die spel soos dit onder die verskeie swart en kleurling unies ge-
speel is, is skaars. Dis óf nie gehou nie, óf het oor die jare weggeraak. ’n Gedetailleerde
voorstelling van die ontwikkeling van die spel is dus nie moontlik nie en die feite wat
hieronder berig word, is van bestaande rekords en individue verkry.
Die kleurling spelers was destyds toe die Kaapkolonie onder Britse beheer was, ver-
plig om hul eie beheerliggame te vorm om die spel aan die gang te hou. Hulle het reeds
4
Segregasie, frustrasie en woelingeDie geskiedenis van veelrassige rugby in Suid-Afr ika
Bantu team 1944.
150 Jaar Book.indd 65 2352011 5:24 PM
66 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
in 1886 die Western Province Union (WPU) in die lewe
geroep, slegs drie jaar na die stigting van die Westelike
Provinsie (WP) se eerste rugbyunie, die Western Province
Rugby Football Union (WPRFU) en dit nog voor enige an-
der unie in Suid-Afrika gestig is. Dit is onteenseglik ’n
aanduiding van hoe ernstig hulle oor rugby gevoel het.
Kimberley se plek in Suid-Afrikaanse rugbygeskiede-
nis is verder uitgebrei toe die amptelike beheerliggaam
vir kleurling rugby in 1896 daar gestig is, net soos SARFU
sewe jaar tevore. Dié dorp het ook die hoofkwartier
van die South African Coloured Rugby Football Board
(SACRFB) geword.
Kimberley het weer ’n rol gespeel toe die eerste pro-
vinsiale toernooi van die SACRFB in 1898 daar gehou
is. Dieselfde provinsies wat aan die SARFB-kompetisie
in 1889 deelgeneem het, naamlik Griekwas, Transvaal,
WP en die Oostelike Provinsie (OP), het in die SACRFB-
kompetisie meegeding. Die logiese gevolgtrekking is dat
die deelnemers nie almal kleurlinge was nie, aangesien
die OP en in ’n mindere mate Transvaal se nieblanke rug-
by toe deur swart spelers oorheers is, en waarvan som-
mige in die onderskeie spanne ingesluit sou gewees het.
Rugby is reeds in die laat-1880’s in die Oos-Kaap ge-
speel waar dit aan die swart bevolking bekend gestel is
deur die Britse setlaars, asook die Britse regimente wat
in die streke gestasioneer was om die setlaars teen die
inheemse volke te “beskerm”. Klubrugby was baie gewild
onder die Xhosas. Van die oudste rugbyklubs in Suid-
Afrika is in die Oos-Kaap gestig en heelwat van die klubs
was die sogenaamde “bantoeklubs” van dié era.
Die eerste provinsiale Oos-Kaapse beheerliggaam was
die Eastern Province Native Rugby Board (EPNRB), wat in
Dan Qeqe, ’n man van daad
Die Oos-Kaap het die pas aangegee vir swart rugby in Suid-Afrika en dit was in geen geringe mate te danke aan Dan Qeqe se ywer en toewyding aan die spel nie. Sy betrokkenheid was nie tot rugby beperk nie. In die 1970’s het hy ook aktief probeer om nierassige sport in die algemeen in die Oos-Kaap te vestig, veral krieket.
Qeqe het nie net gepraat nie – hy kón die woord by die daad voeg. Toe swart spanne deur die Bantoe-Administrasie Raad toegang tot sportgronde geweier is, het hy die gemeenskap bymekaar gebring om self vir hulle ’n stadion vir rugby en krieket te bou. Die hoofpaviljoen is deur Qeqe self ontwerp, gebaseer op die paviljoen op Healdtown. Met die stadion se opsigter Nyawuza en plaaslike arbeid het Qeqe die struktuur gebou waar krieket en rugby mettertyd floreer het. (Healdtown, wat in die 1990’s ’n naamsverandering na Healdtown Comprehensive School ondergaan het, is ’n Metodisteskool naby Fort Beaufort in die Oos-Kaap waar rugby en ander sportsoorte beoefen word.)
’n Aansienlike donasie vir die bou van die stadion is van die Amerikaanse burgerregte-aktivis, eerwaarde Jesse Jackson, ontvang deur die bemiddeling van ’n
motormaatskappy in Port Elizabeth.Qeqe het hom ook beywer vir beter
lewensomstandighede. Hy is as ’n aktivis beskou en is deur die veiligheidspolisie aangehou. Qeqe was ’n diaken van die Edward Memorial Congregational Church en was betrokke by die bou van twee ander kerke in die Motherwell- en KwaMagxaki-townships.
Hy was ’n goeie haker en het in die vroeë 1950’s vir Spring Rose begin rugby speel. Qeqe se rugbyloopbaan het as speler begin, toe afrigter en daarna administrateur. Boonop was hy ’n goeie sakeman. Hy het ’n veldtog vir nierassige sport gelei deur die ontwikkeling van onontginde jong swart talent in die townships van New Brighton, KwaZakhele, Fort Beaufort en Uitenhage. Sy geesdrif en ywer is een van die vernaamste redes waarom rugby se gewildheid byna kultusstatus verkry het. Qeqe was tot met sy dood die tesourier van Spring Rose Rugbyklub.
Dan Qeqe was die rugbykoning van die Oos-Kaap. Dit is gepas om hierdie besonderse man ’n legende te noem. Hy was met sy dood in 2005 76 jaar oud.
150 Jaar Book.indd 66 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 67
1905 gevestig is. Die South African Bantu Rugby Board
(SABRB) is eers in 1935 gestig, maar interstedelike weds-
tryde, plaaslike provinsiale ligas en selfs provinsiale kom-
petisies het reeds sover terug as die 1880’s plaasgevind.
Die eerste amptelike swart provinsiale toernooi is in
1936 gehou – en waar anders as in Kimberley! Drie van
die vier provinsies wat in die eerste SARFB-toernooi in
1889 en in die SACRFB-toernooi die vorige jaar gespeel
het, was by die eerste swart toernooi teenwoordig. Die
spanne in die toernooi was Noordoos-Kaap, Griekwas,
Transvaal en OP. Laasgenoemde twee spanne het in die
eindstryd gespeel, wat gelykop geëindig het sonder dat
enige punte aangeteken is.
Sover vasgestel kan word, is daar nie veel gedoen om die
swart en kleurling beheerliggame by die SARFB in te lyf
nie. Die SARFB was die amptelike beheerliggaam wat deur
die Internasionale Rugbyraad (IRR) erken is en by hulle
ingelyf is. Die strewe van nieblanke spelers om in die twee
Britse kolonies van Natal en die Kaap, en in die twee repu-
blieke, die ZAR (Transvaal) en die Oranje-Vrystaat, op die
hoogste vlak te speel, sou egter net ’n droom bly. Pogings
om te toer het voortgeduur na die Anglo-Boereoorlog – en
dus steeds onder Britse beheer, asook na die vorming van
die Unie van Suid-Afrika in 1910.
Rugby onder die kleurlinge en swart mense het in dié
tydperk aan die kortste ent getrek. Dit is wel gedane
sake, maar geskiedkundiges het met nawete tot die ge-
volgtrekking gekom dat Brittanje grootliks bygedra het
Die Oos-Kaap – ’n geskiedenis van ontwrigting
Die Oos-Kaap, waar rugby bykans ’n “godsdiens” en die setel van swart rugby in Suid-Afrika was, het ’n ongeluk-kige geskiedenis van ontwrigting en dwarstrekkery.
Bedrog, wanaanwending van fondse, rusies oor geld, faksie-onenigheid, wegbreekaksies, verkiesingsprose-dures, dissiplinêre aksies wat in die hof geëindig het, en toeskoueropstande wat tot sterfgevalle gelei het, het alles meegewerk om rugby in hierdie deel van die land ’n onstabiele sport te maak. Sommige toernooie het in chaos geëindig, met spanne wat óf laat óf glad nie opdaag nie, spelers wat na woordewisselings met die skeidsregter som-mer die veld verlaat en amptenare wat geskors word.
So ’n chaotiese toernooi is in 1969 onder die vaandel van die SAARB in Umtata gehou. Vooraanstaande mense is geskors, insluitend die invloedryke Norris Singaphi, Alfred Dwesi en Curnick Mdyesha. Die hooggeregshof het in 1970 die skorsings ter syde gestel en die ontwrigting is gedeeltelik gekeer.
In 1982 het die krieket-ikoon, Eric Majola, gesterf. Spring Rose Rugbyklub, wie se voorsitter die beroemde Dan Qeqe was, het versoek dat ’n wedstryd uitgestel word sodat die begrafnis bygewoon kan word. Die Port Elizabeth African Rugby Board het egter stappe geneem teen diegene wat die begrafnis bygewoon het. Tien van die twaalf klubs in die eerste afdeling het hierna weggebreek en die KwaZakhele
Rugby Union (KWARU) gestig. KWARU het by die kleurling beheerliggaam SARU onder Abass aangesluit.
SARU was ’n nierassige liggaam wat die bestaande rugbyorde uitgedaag het, en hulle was ook een van die stigterslede van die South African Council on Sport (SACOS). Die oorlopery van KWARU na die kleurling beheerliggame (soos ook in krieket) het verdere verdeeldheid in swart sport veroorsaak. Nietemin wou SACOS en die South African Cricket Board of Control (SACBOC) nie die suiwer swart klubs as entiteite aanvaar nie, want hulle het dit as ’n voortsetting van rassebeleid beskou. Stadig maar seker het kleurlinge by swart klubs aangesluit, en omgekeerd.
Mono Badela was die voorsitter van die nuutgestigte KWARU. Ses jaar later, in 1977, is hy op grond van wanbesteding van fondse vervang en sy plek is deur Dumile Kondile ingeneem, wat op sy beurt plek gemaak het vir Silas Nkanunu. Nkanunu is die eerste etniese swart man wat tot die pos van president van die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) verkies is, nadat Louis Luyt die pos moes verlaat. Nkanunu is op sy beurt as voorsitter van KWARU deur Amon Nyondo teëgestaan. Dit het tot verdere tweespalt gelei en was dan ook die rede waarom vier spanne terselfdertyd op dieselfde veld ’n wedstryd gespeel het! (Dit word elders bespreek.)
150 Jaar Book.indd 67 2352011 5:24 PM
68 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
tot die oorheersing van Afrika-gemeenskappe. Hierdie
beleide was die grondslag waarop gekleurdes nie onder
die beskerming van die SARFB kon speel nie.
Met die vorming van die Unie van Suid-Afrika op 31
Mei 1910, het die politiekery agter die skerms die be-
leid van segregasie van die 1800’s onder die Britse vlag
voortgesit. Dit het ’n belangrike rol gespeel deurdat dit
toegelaat het dat die hoeksteen van apartheid gelê kon
word. In die nuwe Unie het elkeen van die vier voorma-
lige state, wat nou provinsies was (die Kaapprovinsie,
Natal, Oranje-Vrystaat en Transvaal), hul bestaande
stemregkwalifikasies behou. Die Kaap was die enigste
provinsie wat stemreg gegee het aan nieblankes wat
grondeienaars was.
’n Afvaardiging van swart en wit “liberaalgesin-
des” het onder die leierskap van die voormalige Eerste
Minister van die Kaap, William Schreiner (wat van 1913
tot 1915 president van die SARFB was) na Londen gereis.
Hulle het protes aangeteken teen die kleurskeidslyn wat
in die 1910-grondwet vasgelê is. Die Britse regering het
hulle min daaraan gesteur, en het meer daarin belang ge-
stel om ’n verenigde land binne die Britse Ryk te vestig
wat homself sou kon onderhou en verdedig.
Die swart mense en kleurlinge het heeltemal uitgeskuif
gebly, en dit sou in die volgende klompie jare net erger
word. Die Naturellen Grondwet van 1913 was die eerste
groot segregasiewetgewing wat deur die Unieparlement
deurgevoer is en het ’n stelsel geskep wat die meeste in-
woners van Suid-Afrika die reg ontneem het om grond
buite sekere gebiede te besit. Dit het verreikende sosio-
ekonomiese probleme veroorsaak. Die wetgewing het ook
op rugby ’n invloed gehad. Sportgronde was nie meer vir
nieblankes beskikbaar nie en gemeenskappe is van hul
woonplekke verwyder en moes elders hervestig word.
Wetgewing beëindig die hoop op rugbysamewerkingBogenoemde Naturellen Grondwet van 1913 was ’n uit-
breiding van die segregasiewetgewing van die 1880’s en in
die besonder die volgende (van die wette is slegs in Engels
Errol Tobias word die eerste nieblanke Springbok
Errol Tobias het sy plek in Suid-Afrikaanse rugbygesk-iedenis verseker deur die eerste swart speler te word om ’n toets vir die Springbokke te begin, toe hy op 30 Mei 1981 teen Ierland op Nuweland gespeel het.
Hy was met sy debuut 31 jaar oud. Ongelukkig het hy gespeel toe Suid-Afrika waarskynlik sy beste agterlyn ooit gehad het, met Naas Botha op losskakel en Willie du Plessis as binnesenter.
Dis nog meer ironies dat ’n groot deel van die land se kleurling bevolking daarteen gekant was dat Tobias vir die Springbokke gekies is. Hy is as ’n “sell-out” gesien, van samewerking met die blankes beskuldig, en ook dat hy nie ’n standpunt teen apartheid inneem nie. Die verbete verkramptes was net so ontevrede – hulle wou nie ’n gekleurde speler naby “hulle” Springbokke sien nie.
Tobias was sonder enige twyfel op meriete gekies en met geen politieke bymotiewe nie. Hy was ’n loskakel wat sterk
kon hardloop en ’n oog vir ’n gaping gehad het. Hy het oor die skaars vaardigheid beskik om die bal met sy hande deur die gaping te kon uitgee. Saam met groot name soos Danie Gerber en Carel du Plessis het Tobias die Springbokagterlyn gehelp om twaalf drieë in ses toetse aan te teken. Hy het slegs in drie toetsreekse gespeel, hoofsaaklik weens die teenwoordigheid van die legendariese Naas Botha.
In 1971 het Tobias saam met die sogenaamde Proteas – wat die nasionale span van die SARFF, die kleurling wegbreekliggaam was – na Engeland getoer. In 1979 het hy saam met die Barbarians na die VK getoer. In 1981 is hy saam na Nieu-Seeland op die berugte betogerstoer, maar het nie die toetsspan gehaal nie.
Hy het vyftien keer vir die Springbokke op die veld gedraf, insluitend ses toetse. Hy het 22 punte in daardie toetse aangeteken, met een drie, vier strafskoppe en drie doelskoppe.
150 Jaar Book.indd 68 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 69
gepromulgeer en ander weer voor die koms of erkenning
van Afrikaans): die Franchise and Ballot Act (1892); die
General Pass Regulations Bill (1905), wat die stemreg van
swart mense beperk het deur finansiële en geleerdheids-
kwalifikasies daar te stel; die Natal Legislative Assembly
Bill (1894), wat Indiërs stemreg ontneem het; die General
Pass Regulations Bill (1905), wat swart mense geheel en
al stemreg ontneem het, hulle slegs tot bepaalde gebiede
beperk het en die berugte passtelsel ingevoer het; die
Asiatic Law Amendment Act (1907), wat van alle Indiërs
vereis het om te registreer en ’n pas te dra; die Zuid-
Afrika Wet (1909), wat aan blankes stemreg gegee het en
sodoende algehele politieke beheer oor alle ander rasse-
groepe verleen het; die Wetsontwerp van die Naturellen
(Stadsgebieden) Wet (1918), wat ontwerp is om swart
mense wat in “wit” Suid-Afrika bly as ’n veiligheidsmaat-
reël na spesifieke gebiede of “lokasies” te verskuif; die
Naturellen (Stadsgebieden) Wet (1923), wat formeel re-
sidensiële segregasie in Suid-Afrika ingelui het; en die
Naturellen (Stadsgebieden) Wet (1936), wat swart mense
heeltemal van die Kaapse kieserslys verwyder het.
Die 1923-wetgewing wat formeel die beginsel van af-
sonderlike woongebiede deurgevoer het, was die doods-
koot vir gekleurde spelers in Suid-Afrika se strewe om in
die amptelike, IRR-erkende rugbysisteem onder die bes-
kerming van die SARFB opgeneem te word.
Die jare daarna tot 1992, met die eenwording van die
verskeie beheerliggame as die Suid-Afrikaanse Rugbyunie
(SARU), is gekenmerk deur voortgesette segregasie, bit-
terheid, hatigheid, rugstekery, boikotte en binnegevegte.
Die aanhoudende wegbreekgroepe en opstandigheid was
egter nie tussen die beheerliggame van verskillende ras-
segroepe nie, maar eerder die gevolg van uiteenlopende
sienswyses en, dit moet gesê word, magstryde binne die
onderskeie groepe. Eers na 1992 is daar na alle spelers wat
nieblank of Asiaties is, as “swart” verwys.
Die eerste gekleurde SpringbokIn 1981, elf jaar voor die eenwording van die rugbylig-
game, het die losskakel/senter, Errol Tobias, die eerste
gekleurde speler geword wat vir die Springbokspan ge-
kies is. Dit is ironies dat hy moes wag vir sy debuut in die
Springbokke se groen trui wat so hoog geag is, aange-
sien sy eerste wedstryd teen Ierland in Kaapstad was. In
daardie dae het die besoekende span die eer gehad om in
hul tradisionele kleure te speel, terwyl die tuisspan maar
daarby moes aanpas – en Ierland het in groen gespeel!
Tobias was reeds 31 met sy toetsdebuut en dit was ont-
eenseglik op meriete. Drie jaar later het Avril Williams
hom gevolg toe hy teen Suid-Amerika gespeel het. Dit
sou eers twaalf jaar na Tobias se debuut wees voor die
derde kleurling speler ’n Springbok geword het.
Chester Williams het in 1993 sy debuut gemaak in die
tweede toets teen Argentinië, tydens Suid-Afrika se eer-
ste toetsreeks teen die Pumas. Thinus Linee, ’n kragtige
senter, het ook sy Springbokkleure vir die toer na Suid-
Amerika gekry, maar hy het nie in ’n toets gespeel nie.
Owen Nkumane, deesdae ’n bekende rugbykommen-
Chester Williams.
150 Jaar Book.indd 69 2352011 5:24 PM
70 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
SA Barbarians doen baanbrekerswerk
In Oktober 1979, minder as twee jaar nadat die SARVR, SARA en SARFF saamgesmelt het om die Suid-Afrikaanse Rugbyraad (SARR) te vorm, het Springbokflank Rob Louw die eerste Barbariansspan* op ’n toer oorsee geneem. Hierdie toer van vier weke na die Verenigde Koninkryk was die eerste goedgekeurde veelrassige toer deur ’n Suid-Afrikaanse span.
Die toergroep het agt wit spelers van die voormalige SARVB ingesluit, agt kleurling spelers van die voorma-lige SARFF, en agt spelers van wat eers SARA was. Die spanbestuurder was Chick Henderson, ’n oud-Transvaalse rugbykaptein wat ook Oxford Universi-teit, Richmond en Coventry verteen-woordig het. Hy het nege toetsweds-tryde vir Skotland gespeel terwyl hy in die VK gestudeer en gewoon het.
Die span het sewe wedstryde gespeel, waarvan die Baa-Baa’s vier gewen het, twee teen Hawick en Newport verloor het, en een wedstryd gelykop gespeel het teen ’n baie sterk Scottish Border Club met tien Skotse toetsspelers. Die uitslae was:
Devon (Exeter), wen 27–18, Cornwall (Camborne), wen 23–7, Scottish Border Club (Galashiels), gelykop 20–20, Co-Optimists (Hawick), verloor 24–4, Coventry, wen 41–24, Llanelli, wen 15–6, Newport, verloor 21–15.
Die sterkte van die toerspan, kan daaraan gemeet word dat sewe van die spanlede in die daaropvolgende twee jaar Springbokke geword het. Oranje-Vrystaat se stut Martiens le Roux, Noord-Transvaal haker Ewoud Malan,
en WP-spelers Rob Louw en Divan Serfontein het almal in die toetse teen Bill Beaumont se 1980-Britse Leeus gespeel. Die toerspan van die Barbarians het ook vir Errol Tobias, wat die eerste nieblanke Springbok geword het, ingesluit en hy het in 1981 teen Ierland gespeel. WP se twee slotte, Hennie Bekker en De Villiers Visser, was in 1981 deel van die “betogerstoerspan” na Nieu-Seeland.
In 1980 het sewentien van die Baa-Baa’s se toergroep na die VK teen die Leeus se toerspan hier plaaslik gespeel. Dit het ’n wedstryd tussen die Leeus en die Baa-Baa’s ingesluit.
Twee kleurling spelers, Errol Tobias en Charles Williams, wat ook op die Barbarianstoer na die VK was, is vir die Junior Springbokke gekies om in 1980 teen die besoekende Britse Barbarians te speel. Sedert die stigting van SARVR negentig jaar tevore, was hulle die eerste twee gekleurde spelers om ’n nasionale Suid-Afrikaanse span te verteenwoordig.
Die 1979-Barbarians se agt swart spelers was Morgan Cushe, Timothy Nkonki, Lillee Jonas, Sydney Ncate, Bridgman Sonto, Welcome Mtyongwe, Solomon Mhlaba en Arthur Poro. Die SAARB het ook die assistentbestuur-der, Alfred Dwesi, voorsien.
Die kleurling spelers van die SARFF was Hennie en Turkey Shields, Nicky Davids, Charles Williams, Louis Paulse, Hanne Meyer, Errol Tobias en Pompies Williams. Die afrigter van die span was die Federasie se Dougie Dyers.
In Suid-Afrika was die spelers as
lede van twee beheerliggame wat met die SARVR saamgesmelt het, as uitverkopers of “sell-outs” deur die SARU-lede gebrandmerk. SARU het onwrikbaar bly staan by sy beginsel van “no normal sport in an abnormal society”, wat ook deur ander anti-apartheidsorganisasies soos SACOS en SACBOC voorgestaan is.
Hierdie standpunt het deur die wêreld weerklink, en die SA Barbari-ans van Rob Louw het meer as genoeg betogings tydens die sewe wedstryde verduur – en van die veld af ook! Britse en Europese verslaggewers was voortdurend op soek na inligting oor die sosiale aspekte van die toer, en het selfs tot sulke uiterstes gegaan as om teen die geute op te klim om te probeer sien of die lede van die gemengde toer werklik meng!
Die toer van die SA Barbarians was in vele opsigte ’n deurbraak en veelrassige rugby het op alle vlakke, behalwe op internasionale vlak (toetse), met rasse skrede vooruitgegaan. Die SA Barbarians het ’n belangrike rol gespeel om die vestiging van veelrassige rugby te verhaas. Vyf jaar later het hulle hul tweede oorsese toer aangepak, dié keer na Wes-Duitsland. Die groep het uit twaalf blanke en dertien kleurling en swart spelers bestaan. Die gehalte van die teenstanders was egter baie swak, en in slegs vier wedstryde het die Barbarians 314 punte versamel en net 27 afgestaan.
*Die Suid-Afrikaanse Barbarians het in 1960 gestalte gekry.
150 Jaar Book.indd 70 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 71
tator, was die eerste (etniese) swart Springbok na een-
wording toe hy in 1998 saam met die Springbokke na die
Verenigde Koninkryk (VK) en Ierland getoer het. Hy het
egter nie in enige toetse gespeel nie.
Hierdie keuses was ’n deurbraak. Daar was egter ’n ge-
skiedenis wat oor een honderd jaar gestrek het, wat as
voorbereiding gedien het vir hierdie kleurling en swart
pioniers om uiteindelik die internasionale rugbyarena te
betree.
Swart rugby het in die Oos-Kaap begin. Nadat die setlaars
die vroeë vorms van die spel, soos die Winchesterreëls, na
Suid-Afrika gebring het, het die grootste invloed op die
spel gekom uit die geledere van die sendingstasies en
skole – en dikwels was dié twee ’n enkele inrigting, soos
St Philip’s Mission School, wie se leerlinge later vir die
Winter Rose Rugby Club in Grahamstad speel het. Skole
waar rugby gespeel is, was Healdtown, Fort Hare en St
Matthews, om net ’n paar te noem.
Grahamstad, wat vandag nog bekend is vir sy skole, was
dan ook die “hoofstad” van rugby in die streek. Swart spe-
lers het gedurende die 1880’s rugby op ’n informele wyse
gespeel. Die eerste swart span was Winter Rose Rugbyklub,
wat in 1887 begin is, maar eers in 1891 amptelik gestig is.
Lily White Rugby Club is Grahamstad se tweede oudste
klub en is in 1894 deur eerwaarde White gestig vir swart
leerlinge van die St Andrews College. Hoewel hulle leerlin-
ge van die skool was, is hulle nie toegelaat om in dieselfde
span as die blanke leerlinge te speel nie.
Hierdie en ander klubs in Grahamstad het egter ge-
volg op die oudste swart klub in Port Elizabeth, naam-
lik Union. Die Union Rugby Club is in 1887 gestig en hul
tuisveld was kwaMpundu. ’n Wegbreekgroep het later die
Frontiers Rugby Club gestig, maar eers nadat ’n tweede
rugbyklub, die Orientals, in 1894 gestig is.
Aanvanklik het Union teen die kleurling klubs in Port
Elizabeth gespeel, maar toe die Orientals op die toneel
verskyn, het daar ’n wedywering ontstaan waarmee daar
vir jare volgehou is. Tigers is in 1895 in Somerset-Oos
gestig. Hul enigste (swart) teenstanders was myle ver
weg en daarom het hulle dikwels teen die wit klub van
die dorp gespeel. Hulle het ook soms op Cookhouse gaan
speel. Cookhouse was 40 km ver en hulle het tot in 1926
soontoe gestap; toe het hulle die gebruik van ’n vragmo-
tor gekry. (Om dit in perspektief te stel: ’n standaardma-
rathon is 42 km lank. Dalk moet hierdie “staptog” met ’n
knippie sout geneem word, want teen ’n stywe pas sou
dit ongeveer agt uur neem om die afstand af te lê en dan
moes hulle nog huis toe gaan ook!)
Fort Hare teen Transvaalse universiteiteEen van die hoogtepunte was die wedstryd in 1935 tus-
sen ’n gekombineerde span van Fort Hare en Lovedale
wat teen ’n gekombineerde span van Transvaalse univer-
siteite (waarskynlik Tuks en Wits) gespeel het. Die weds-
tryd is op Alice, die hoofkwartier van Fort Hare, gespeel.
In 1901 is ’n tradisie met die eerste Paastoernooi in
Grahamstad gevestig. Daar was vier deelnemers, naam-
lik Grahamstad, Oos-Londen, die Middelande en Port
Elizabeth. Die toernooi het geleidelik al hoe groter en
belangriker geword. Die gewildheid en die uitbreiding
van die spel het meegebring dat die organisasie van rug-
by in die Oos-Kaap in ’n groter mate geformaliseer moes
word. Die EPNRB is in 1905 op die been gebring as ’n uit-
vloeisel van die eerste toernooie.
PaastoernooieDie konsep van Paastoernooie het oor die jare in verskeie
sentra gekom en gegaan, maar die afgelope jare het dit
met die ingryping van SARU op ’n meer georganiseerde
basis plaasgevind. Die jaarlikse toernooie in Langa,
Soweto, Kimberley, Peddie, Mangaung en elders is nou
heringestel as hoogtepunte vir townshipspanne.
Xhanti Lamani, SA Rugby se bestuurder vir klu-
brugby, het in 2008 gesê dat toernooie soos die een in
Langa deel is van ’n ryk rugbykultuur in die townships.
Die toernooie “is deel van ons missie om die rugbybasis
op gemeenskapsvlak uit te brei, en die ou gees van die
Paastoernooie se feestelikhede in die townships te laat
150 Jaar Book.indd 71 2352011 5:24 PM
72 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
herlewe”.Oor die Paasnaweek in 2011 het Universal-klub
van Kimberley hulle 125ste bestaansjaar gevier met ’n
toernooi vat goed ondersteun is.
Die SABRB se tussenprovinsiale toernooieDie interstedelike toernooie het geleidelik in die vroeë
interdistriktekompetisies ontwikkel, en in 1936 het die
eerste provinsiale toernooi onder die beskerming van die
nuutgestigte South African Bantu Rugby Board plaasge-
vind. Die SABRB is die vorige jaar in Kimberley in die
lewe geroep, net soos sy voorgangers, die SARFB en die
SACRFB, ongeveer veertig jaar tevore. J.M. Dippa was die
eerste voorsitter en Halley Plaatje die sekretaris.
Die swart trekarbeiders na die myne in Transvaal, as-
ook dié na werksgeleenthede in die Wes-Kaap, het rugby
na die swart mense van daardie omgewings ingevoer.
Transvaal was dus in staat om ’n baie goeie span in die
eerste provinsiale toernooi in die veld te stoot. Hulle het
OP, wat die gunstelingspan was, in die eerste provinsiale
eindstryd laat les opsê, en die uitslag was gelykop son-
der dat daar punte aangeteken is. Hulle het die Native
Recruitment Cup (NRC) wat deur die Kamer van Mynwese
geskenk is, gedeel.
Die volgende twee jaar is die NRC-beker deur die OP
gewen, maar die relatief nuwe span van Noordoostelike
Distrikte het verras toe hulle in 1939 die titel wen. Later
van tyd is die NRC-beker aan die wenner van die ligafase
van die kompetisie toegeken, en die algehele wenner het
ná die eindstryd die Graham Remedies-trofee ontvang.
Die trofee is herdoop na die Partonsbeker, maar die rede
daarvoor is nie bekend nie. Die NRC-beker as ’n provin-
siale trofee is in die vyftigerjare heeltemal afgeskaf as
verset teen die uitbuiting van swart arbeid in die myne.
Weens die koste verbonde aan die aanbieding van toer-
nooie het die provinsiale toernooi al hoe minder plaasge-
vind. Net 28 toernooie in 38 jaar vertel die verhaal van
interprovinsiale rugby tussen swart spanne. Van die 28
toernooie het OP elf gewen – en om die status van die
Oos-Kaap as die vesting van swart rugby verder te ver-
Die name van die verskillende beheerliggame
(Die SARFB was ’n Engelse geregistreerde liggaam. Die Afrikaanse naam SARVR
is eers in die 1940’s toenemend deur die Afrikaanse pers gebruik.)
SARFB – South African Rugby Football Board. Dit is in 1889 gestig en was die erkende en geaffilieerde liggaam by die Internasionale Rugbyraad (IRR). Die naam het oor die jare na SARB verander met gebruik deur die publiek en pers, maar het eers in November 1977 amptelik geword met die samesmelting met die SACRFF en SARU (sien hieronder).
SACRFB – South African Coloured Rugby Football Board. Dit is in 1886 gestig en was die aanvanklike beheerliggaam van kleurling rugby. In 1977, onder die toentertydse president Dullah Abass, wou die SACRFB nie deel wees van die amalgamasie van die kleurling (SARFF), swart (SAARB) en die IRR-erkende SARVR nie, omdat dié steeds hul spanne volgens kleur gekies het. Die SACRFB is mettertyd na SACRB en South African Rugby Union (SARU) verander.
SACRFF – South African Coloured Rugby Football
Federation. Dit is in 1959 gestig na ’n bittere wegbreek-aksie van die SACRFB. Die naam is verander na die South African Rugby Football Federation (SARFF). Die liggaam is deur SACRB/SARU beskou as “uitverkopers”, omdat hulle in 1977 by die SARB aangesluit het.
SABRB – South African Bantu Rugby Board. Dit was die eerste swart nasionale beheerliggaam en is in 1935 gestig. Eers in 1982 het SARA ander spelers as Xhosas vir die toetsspan oorweeg. Naamsveranderings na die SA African Rugby Board (SAARB) en SARA het gevolg, laasgenoemde waarskynlik in 1978.
EPNRB – Eastern Province Native Rugby Board. Dit is in 1905 gestig en was die eerste beheerliggaam vir swart rugby in die Oos-Kaap.
SARVU – Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie. Dit was die nuwe beheerliggaam na eenwording in 1992. Die naam is in 2005 verander na die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU).
150 Jaar Book.indd 72 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 73
hoog, het Grens die titel vyf keer gewen en een keer met
Transvaal in 1949 gedeel. Griekwas en Noordoostelike
Distrikte (een titel elk), Transvaal (drie keer en een met
Grens gedeel) en WP (vier keer) was die wenners van die
ander titels. Geen titels is in 1956 en 1969 toegeken nie,
laasgenoemde as gevolg van chaotiese organisasie.
In 1975 is die toernooi vervang deur die Bols Brandy-
kompetisie wat op tuis-wegwedstryde gebaseer is, soort-
gelyk aan die Curriebekertoernooi. Die eerste eindstryd
in die nuwe, gedesentraliseerde rondomtaliekompetisie
het in 1975 plaasgevind. OP het weer hul heerskappy ge-
toon deur die eindstryd 12–7 te wen teen Grens, die span
wat al vir jare tweede plek behaal het.
Nietemin, lank voor dié gebeure het die eerste toets
tussen die spelers van die SACRFB en die SABRB in 1950
op Port Elizabeth se skougronde plaasgevind. Volgens
beskikbare bronne het meer as 15 000 toeskouers
die toets bygewoon tussen die twee spanne wat albei
Springbokke genoem is. Die Bantoe-Springbokke het die
eerste kragmeting 14–3 gewen, omdat hul skerper agter-
lyn vergoed het vir die skrobbering wat die voorspelers
van die groter kleurling Springbokvoorspelers gekry het.
Grant Khomo was die swart span se kaptein. Hy was ’n
goeie, veelsydige sportman en ook ’n Springbok in swart
sokker en tennis. In 1970–1975 was hy die president van
die South African Rugby Association (SARA). SARA was
die nuwe naam vir die SA African Rugby Board (SAARB),
wat vroeër die SABRB was. Die bekende provinsiale sko-
leweek vir onder-16-spelers, die Grant Khomo-week, is
na hierdie staatmaker in swart rugby vernoem.
Mini-samesmeltingKhomo is as president deur Curnick Mdyesha opgevolg. Hy
was van 1975 tot 1985 aan die stuur van sake. Gedurende
sy ampstermyn het SARA met die Suid-Afrikaanse
Rugby-Voetbalraad (SARVR) – nou die Afrikaanse naam
vir die SARFB – saamgesmelt onder leiding van Danie
Craven en Cuthbert Loristen se South African Rugby
Football Federation (SARFF), ’n wegbreekgroep van die
SACRFB wat kleurling rugby beheer het. Hierdie mini-
samesmelting in November 1977 het tot gevolg gehad
dat die beheerliggame met gekleurde spelers aanvaar is
in die hoofstroom van die kompetisies onder die besker-
ming van die Suid-Afrikaanse Rugbyraad (SARR), soos
dit vanaf 1977 bekend was.
Die Suid-Afrikaanse Rugbyunie, SARU (voorheen die
South African Coloured Rugby Football Board), het on-
der leiding van hul sterk president, Dullah Abass, besluit
om nie deel te wees van die samesmeltingsproses nie.
Dit was te verwagte toe die destydse Minister van Sport,
Piet Koornhof, verklaar het dat gemengde rugby nooit op
alle vlakke toegelaat sou word nie. SARU se standpunt
het onwrikbaar gebly: “No normal sport in an abnormal
society.” Dit het beteken dat hul spelers steeds nie toe-
gelaat is om in saamgestelde swart en kleurling spanne,
of spanne wat met wit spelers gemeng is, teen interna-
sionale toerspanne mee te ding nie. Sulke gemengde
spanne is wél deur die Suid-Afrikaanse regering toege-
laat sedert die besoek van Engeland in 1972 vir hul toer
met net een toets teen die Springbokke.
In die 1970’s het die SAARB en die SARVR nader aan
mekaar beweeg. Die voortdurende druk van die SARVR
Cuthbert Loristen
150 Jaar Book.indd 73 2352011 5:24 PM
74 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
se president, dr. Danie Craven, op die regering om toe
te gee, het vrugte afgewerp in die vorm van ’n wedstryd
teen die besoekende Engelse span in die Wolfson-stadion
in Port Elizabeth. Die Engelse het ’n maklike oorwinning
van 36–6 gehad, en die volgende jaar is die swart toets-
span, die Luiperds, weer in die Wolfson-stadion 24–4
deur ’n Italiaanse toerspan geklop. Die Luiperds het hul
internasionale ondervinding in 1974 met ’n toer na Italië
voortgesit. ’n Wedstryd teen die onoorwonne Britse
Leeus van Willie John McBride was ook in die Britte se
toerplan ingesluit! Ondanks ’n telling van 56–10 het die
Luiperds gewys dat hulle die wil het om te slaag deur die
Leeus, wat een van die heel beste spanne was wat ooit in
Suid-Afrika kom toer het, weer en weer te duik en grond
toe te bring!
Hierdie wedstryde teen die toerspanne, en ook
die wedstryde teen Italië tydens hul toer, is deur die
Luiperds as toetswedstryde beskou – so ook die weds-
tryde wat hulle sedert 1950 teen die twee kleurling span-
ne onder die beskerming van die SARFF en die SACRFB
gespeel het. Laasgenoemde liggaam, wat na SARU ver-
ander is om weg te beweeg van die woord “coloured” in
sy naam, het in 1970 hierdie reeks toetswedstryde om
politieke redes gestaak. Hulle was nie langer bereid om
wedstryde te speel teen spanne wat suiwer op ’n etniese
grondslag gekies is nie. Hulle was daarom sterk gekant
teen die (kleurling) federasie wat voortgegaan het om
dit te doen. Hierdie standpunt het ’n hoogtepunt bereik
met hul besluit om nie in 1977 by die samesmelting van
die ander drie beheerliggame in te val nie.
Die statistiek van die SAARB/SARA, wat die wedstry-
de teen toerspanne en tydens hul Italiaanse toer uitsluit,
is soos volg:
Teen SARFF: 25 gespeel, 13 gewen, 11 verloor, 1 gelykop
Teen SACRB/SARU: 12 gespeel, 3 gewen, 6 verloor, 3 ge-
lykop
Die rekords van die verskillende beheerliggame stem nie altyd ooreen
nie. Van die wedstryde is byvoorbeeld in sekere gevalle nie deur die een
beheerliggaam as ’n toets beskou nie, maar wel deur die ander.
Oorsese toere’n Aantal spelers van SARA – die nuwe naam van die
SAARB waarop besluit is sodat daar geen beskuldigings
van etnisiteit teen hulle gemaak kon word nie – is de-
styds dikwels uitgenooi om in uitnodigingspanne te
Twee wedstryde saam op een veld
In 1982 in Port Elizabeth is die toekomstige president van SARU, Silas Nkanunu, as president van die KwaZakhele Rugby Union (KWARU) deur Amon Nyondo ontsetel. Die unie se twintig klubs het toe in twee kampe verdeel, wat aanleiding gegee het tot ’n unieke situasie in Suid-Afrika se rugbygeskiedenis.
Dan Qeqe is saam met Nkanunu uitgestoot. Hy was ’n invloedryke man in Zwide in die Oos-Kaap en ’n rugbyveld is daar na hom vernoem. Dit was op dié veld in Maart 1982 dat vier spanne van die twee wegbreekfaksies amper gelyktydig op die veld gedraf het om terselfdertyd hul onderskeie wedstryde te speel. Daar was sestig spelers, twee skeidsregters en vier lynregters in twee wedstryde betrokke!
Net vir die rekord: Easterns het Spring Rose 30–4 in die een wedstryd geklop, terwyl St Cyprian met 9–4 een te veel vir die African Bombers in die ander wedstryd was. Toe eersgenoemde wedstryd voltooi is, het die Wallabies en Orientals opgedraf vir hul kragmeting. Wat dus hier plaasgevind het, is dat negentig spelers en drie stelle beamptes op ’n enkele rugbyveld oorvleuel het in die tyd wat dit gewoonlik neem om een wedstryd te voltooi!
Die kwade gevoelens tussen die twee faksies van KWARU het tragiese nagevolge gehad. Die ondersteuners van die Wallabies, wat geglo het hulle is van die titel beroof, het kort daarna met die ondersteuners van die opponerende faksie gebots. Byle en selfs motors is as wapens gebruik, wat die dood van ses mense veroorsaak het.
150 Jaar Book.indd 74 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 75
speel en oorsee te toer. In 1977 is gekleurde spelers die
eerste keer uitgenooi om aan die Springbokproewe deel
te neem. Die verkose span sou teen ’n wêreldvyftiental
by die inhuldiging van die nuwe paviljoene op Loftus
Versveld speel.
Timothy Nkonki en sy sentermaat Hennie Shields het
daarna saam met die Noord-Transvaalse kaptein,Thys
Lourens, na Argentinië gereis om in ’n uitnodigingspan
te speel as deel van die rugbyklub, Club Atlético San
Isidro (CASI), se gedenkvieringe. Nkonki en Morné du
Plessis het ook in ’n feeswedstryd in Frankryk gespeel.
Gemengde proewe was nou vry algemeen, maar steeds
is geen ander spelers as die blankes van SARR in die nasi-
onale span ingesluit nie. Dit het in 1978 baie waarskynlik
gelyk dat dit sou gebeur, maar internasionale druk het
die Franse Rugbyfederasie gedwing om die toer na hul
land af te stel. Voor die slegte nuus van Frankryk gekom
het, het Nkonki, Andrew Msuki en Solomon Mhlaba aan
die Springbokproewe deelgeneem. Die Franse se terug-
trekking van die uitnodiging het heel moontlik Nkonki
die eer ontneem om die eerste nieblanke speler te wees
wat vir die Springbokspan speel.
Dit was nietemin ’n seisoen waarin daar nog ’n tree na
normalisering geneem is toe die spanne van SARA (Wes
en Oos) deelgeneem het aan die Sport Pienaarkompetisie,
so ook die span van die SARFF. Die gehalte van die rugby
was ’n wrede ontnugtering vir die nuwelinge in Suid-
Afrika se laagste provinsiale liga, en die twee SARA-
spanne het die volgende jaar gekombineer om só die
kompetisie aan te durf.
Die Ierse toer in 1981 was nog ’n treetjie nader aan
normalisering toe die besoekers in elke wedstryd teen
gemengde tuisspanne gespeel het, insluitend die toetse
waar Errol Tobias die eerste gekleurde speler geword het
om Springbokkleure te verwerf toe hy op Nuweland vir
die eerste toets uitgehardloop het.
Minder as drie jaar na die samesmelting van drie van
Suid-Afrika se vier beheerliggame, het ’n aantal swart
spelers al ’n groot indruk op Suid-Afrikaanse rugby
Owen Nkumane – first black Bok.
Caption
150 Jaar Book.indd 75 2352011 5:24 PM
76 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
gemaak. Name soos Michael Mboto, Morgan Cushe,
Timothy Nkonki, Dolly Ntaka, Aubrey Gidane en Sydney
Ncate het bekende spelers geword in hierdie rugbydol-
land wat gaandeweg al hoe meer op internasionale vlak
geïsoleerd geraak het.
Met die oog op die All Blacks wat sou kom toer, is
vier swart spelers in 1985 na die Springbokproewe ge-
nooi. Die toer is egter afgestel na die bohaai wat die
1981-Springboktoer na Nieu-Seeland veroorsaak het.
Ntaka, die nieamptelike SpringbokDolly Ntaka was die eerste swart speler om die
Springboktrui oor sy kop te trek toe hy vir die binneland-
se Springboktoer gekies is wat die afgestelde besoek van
die All Blacks in 1985 vervang het. Die Springbokke het
nie kleure ontvang vir die wedstryde wat hulle teen die
Suid-Afrikaanse Barbarians (Baa-Baa’s) gespeel het nie.
Die Barbarians se span het van die een wedstryd na die
volgende gewissel, na gelang van watter provinsiale unie
die gasheer vir die wedstryd was. Michael Mboto het be-
vestig dat hy ’n bogemiddelde speler is deur vir twee van
die wedstryde teen die Springbokke gekies te word; hy
het vir die Sentrale en die SA Barbarians gespeel.
Swart rugby moes tot 1998 op sy eerste Springbok
wag toe Owen Nkumane vir die Springboktoer na die VK
en Ierland gekies is. Dit is ’n treurige aanklag teen die
provinsiale unies dat spelers wat goed genoeg vir inter-
nasionale kleure geag is, dikwels oor die hoof gesien is
en nie plek in provinsiale en selfs klubspanne kon kry
nie.
Sedertdien het ’n aantal etniese swart spelers wel
internasionale rugby vir Suid-Afrika gespeel – en drie
van hulle was hakers soos Nkumane, naamlik Hanyani
Shimange, Chiliboy Ralepelle en Bandise Maku (laas-
genoemde twee was van Pretoria Boys’ High School).
Saam met Lawrence Sephaka was hulle die voorry se
sterk manne. Dan is daar Solly Tyibilika wat op flank
speel; die 1999-Wêreldbekersenter Kaya Malotana;
flank Thando Manana; die sterk senter Gcobani Bobo;
en die Noord-Transvaalse flank Tim Dlulane, moontlik
die belowendste totdat ’n nekbesering sy loopbaan
beëindig het. Aan die einde van 2010 het Lwazi Movo
sy toetsdebuut gemaak, en met sy vaardigheid, spoed
en krag het hy die potensiaal om een van die grotes te
word.
In die agterlyn het Sewes-Springbokke Tonderai
Chavhanga en Jongi Nokwe met hul spoed beïndruk,
Bandise Maku, Tonderai Chavhanga, Odwa Ndungane, Akona Ndungane.
150 Jaar Book.indd 76 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 77
maar hulle het nie gereelde spelers in die nasionale
span geword nie. Die eerste tweeling om vir Suid-Afrika
te speel, is die twee vleuels Akona en Odwa Ndungane.
Hulle is albei goeie, betroubare spelers wat in Super
Rugby en op toetsvelde hul merk gemaak het. Die stut
Brian Mujati speel oorsee goeie rugby. Daar is ook die
stut Tendai “Beast” Mtawarira, maar hy het soos Mujati ’n
Zimbabwiese rugbyagtergrond en het nie deur die Suid-
Afrikaanse strukture gekom nie.
Die etniese swart spelers is ongetwyfeld baie beter
daaraan toe as dertig of veertig jaar gelede, en is nou ten
volle deel van die rugbysisteem. Tóg bly die beskuldiging
dat daar nie genoeg vir die ontwikkeling van spelers in
die townships gedoen word nie. Hierdie standpunt het
wel meriete, maar diegene wat vingers wys, is nie altyd
op hoogte van die koste van ontwikkeling vir die beheer-
liggame nie. Die harde werklikheid is dat baie min van
die topfranchises in Suid-Afrika kwalik meer as solvent
is, en die onderskeie ontwikkelingsliggame moet baie
beproewinge verduur.
Politiek speel onteenseglik nog ’n groot rol in Suid-
Afrikaanse rugby. Baie van die kritiek oor die stadige
ontwikkelingsproses is gegrond op ’n misplaaste poli-
tieke agenda oor transformasie in ’n sport waar die indi-
vidu wat te vinnig boontoe gedruk word, op die ou einde
benadeel word. Dat daar nog baie werk vorentoe nodig is,
is egter nie te betwyfel nie.
Bogenoemde faktore geld uit die aard van die saak
ook vir dit wat voorheen “kleurling rugby” genoem is.
Beter kompetisie het tot gevolg dat spelers in groter
getalle na die provinsiale en nasionale speelveld deur-
breek. Daar is ook meer klubs wat in die eerste ligas
van verskeie unies speel. Tygerberg Rugbyklub in die
Westelike Provinsie het al die eindstryd van die nasi-
onale klubkampioenskappe gehaal, en spanne soos
Raiders, SK Walmer en Spring Rose is sterk teenstan-
ders in hul onderskeie unies. Raiders het werklik die
konsep van die nuwe “reënboogrugby” ter harte ge-
neem en gebruik al jare lank spelers uit alle bevolkings-
en etniese groepe.
Die eerste kleurling klubsSoos wegbreekfaksies deur die jare by swart rugby voor-
gekom het, het sulke faksies ook by kleurling rugby se
beheerliggame voorgekom. Dit was egter nie so dikwels
nie, en ook nie soseer op kleinlikhede gebaseer nie –
hoewel dit ook gebeur het. Daar was die botsing van
persoonlikhede tussen die twee vooraanstaande ad-
ministrateurs, Dullah Abass van SACRFB, en Cuthbert
Loristen, wat later die SARFF sou stig.
Soortgelyk aan die blanke klubs van die WPRFU, het die
kleurling klubs rondom bepaalde woonplekke ontwikkel.
Trouens, daar is heelwat voorbeelde waar ’n groep mense
van dieselfde straat ’n klub sou stig en vir ’n buitestander
om daar aanvaar te word, sou bykans onmoontlik wees.
Uit beskikbare rekords blyk dit dat Roslyn die eerste
klub in Kaapstad was. Of dit waar is, is egter debatteer-
baar. Dit was in dieselfde jaar as die stigting van die
WPCRU – en dit is onwaarskynlik dat ’n unie in die lewe
geroep sou word om ’n enkele klub te akkommodeer!
Ander vroeë klubs vir gekleurde spelers was Brooklyn,
Violets, Caledonian Roses, Olympics, Good Hopes,
Meidevlei en Vygieskraal.
Rugbyklubs het regoor Kaapstad en omstreke verskyn en
uit dié geledere het verskeie beheerliggame ontstaan.
Teen 1930 het die WP-gebied meer as 200 klubs gehad
en beheerliggame het daarop gevolg. In 1936 het die
Western Province League as die invloedrykste beheerlig-
gaam oorgeneem, nadat die Western Province Union en
ook die Western Province Board grootliks tot op daardie
tydstip sake beheer het. Daar was onder meer ook die
Suburban Independent Union en die Kensington Union.
Rugby se gewildheid het na die Oos-Kaap en Transvaal
versprei. Die PE Rugby Union is in 1893 gestig, met Swans
en St Marks as die oudste klubs sover bekend. Daar word
beweer dat die Transvaal Coloured Rugby Union in 1897
tot stand gekom het, maar soos ook in baie ander gevalle
is bewyse hiervan nie beskikbaar nie. Dit kan ook nie be-
wys word dat Transvaal, Griekwas en die OP almal in 1896
beheerliggame gekry het nie. Dit is nietemin bekend dat
die SACRFB wél in 1898 in Kimberley gestig is, en dat die
150 Jaar Book.indd 77 2352011 5:24 PM
78 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
eerste provinsiale toernooi in dieselfde jaar gehou is.
Cecil John Rhodes het ook sy deel vir die ontwikke-
ling van kleurling rugby gedoen deur die Rhodesbeker
te skenk, wat ’n gesogte prys vir die wenspan van die
provinsiale Rhodeskompetisie was. Soos ook in die
Curriebekertoernooi in 1892, was WP en Griekwas die
twee topspanne. WP het die eerste provinsiale kompetisie
van die SACRFB gewen toe hulle die tuisspan 5–3 klop,
met ’n drie in die laaste oomblikke deur H. Keenie en ’n
doelskop deur Seldon.
Dit was nog lank nie ’n provinsiale kompetisie in die
ware sin van die woord nie. Die verskillende beheerlig-
game het elkeen die reg gehad om deel te neem en hulle
het ook. Dit het die krag van die provinsie verminder
omdat die spelers tussen twee of meer spanne verdeel is.
Anders as die swart klubs, was kleurlinge – hoofsaak-
lik omdat hulle nader aan die blanke gebiede gebly het
– groot aanhangers van die provinsiale rugby wat onder
die beskerming van die SARFB gespeel is. Hulle het ook
die Springbokke ondersteun, maar net tot en met die
Tweede Wêreldoorlog. Die werklikheid van die omstan-
dighede en wetgewing waaronder hulle moes lewe en
ook hul sport moes speel, het onder die bewind van die
nuwe Nasionale Party-regering vererger, en het ’n weer-
stand teen die stelsel veroorsaak.
In die 1930’s was Gamat (volle name Gasant
Ederoos Behardien) die bagasiemeester van WP en die
Springbokke as hulle in Kaapstad gespeel het. Selfs in
daardie dae, en vir jare daarna, is die kleurlinge hul eie
staanplek voor die suidelike paviljoen, nou die Danie
Craven-paviljoen, toegewys. Maar weens die ontnugte-
ring het ’n aggressiewe ondertoon begin ontwikkel en
waar die plan in 1938 ’n oorsese toer was om hul spelers
in een of ander internasionale kragmeting meer bloot-
stelling te gee, het politiek die idee gekelder. ’n Toer
sou beteken dat ’n belangrike beginsel prys gegee word,
naamlik dat rugby nie volgens enige vorm van etnisiteit
gespeel moet word nie.’n Binnelandse toer is nogtans
gereël en na afloop van die 1938-Rhodestoernooi in
Kaapstad is ’n span van 25 spelers gekies.
Swart Springbokke teen kleurling SpringbokkeDie toerspan se lede het destyds kleure verwerf vir hierdie
geleentheid toe sowel die swart mense as die kleurlinge
nog hul spanne die Springbokke genoem het. Verkose
spelers het elk ’n Springbokdas, ’n groen kleurbaadjie en
’n sakwapen met ’n springende Springbok ontvang. Die
kaptein van die span was die losskakel, Johnny Niels.
Die toerspan het nege wedstryde teen provinsiale
spanne en unies gespeel, waarvan hulle sewe gewen het.
Die nasionale span het teen die einde van die toer teen
Worcester en die WP Raad/Board verloor. Na nege wed-
stryde binne vier weke op harde velde het beserings hul
tol geëis. ’n Dergelike toer is in 1953 vir die sogenaamde
Federasie beplan, maar het egter deur die mat geval.
In 1959 is die South African Rugby Football Federation
deur afgevaardiges in die Paarl gestig. Dit moet nie met
die 1953-Federasie (hierbo genoem) verwar word nie, en
die nuwe liggaam was nie die gevolg van enige politieke
motivering nie. ’n Groep ontevrede klubs het weggebreek
en onder die leierskap van Cuthbert Loristen, die presi-
dent, ’n nuwe beheerliggaam in die lewe geroep. Die on-
tevredenheid met die SACRFB het daaruit gespruit dat die
verdeling van fondse na toernooie nie behoorlik na al die
unies versprei is nie; die feit dat die beheerliggaam as ’n
geslote kliek beskou is; en omdat besluite ongeag die ver-
gadering se besluite geïmplementeer is. Die gevolg was dat
die WP League sy meer as 10 000 spelers van die SACRFB
onttrek het, en ander unies kort daarna gevolg het.
Die gebeure het aanleiding gegee tot die
Paarlvergadering in 1959, en Loristen het die Federation
deur die samesmeltingsproses in 1977 gelei. Sy verkie-
sing was ook instrumenteel in die eerste veelrassige
rugby op internasionale en provinsiale vlak, asook die
aanvaarding van die WP League (WP Liga) in 1978 in die
SARR se kompetisiestrukture.
Die SACRFB was egter nie deel van die nuwe verwikkelin-
ge nie. Hul president Dullah Abass was ’n beginselvaste man
– daar sou geen sport gespeel word indien spanne volgens
hul etnisiteit gekies word nie. Hy en Craven het op ’n per-
soonlike vlak nader aan mekaar beweeg, maar die Minister
150 Jaar Book.indd 78 2352011 5:24 PM
Segregasie, frustrasie en woelinge 79
van Sport se uitlatings in 1977 (soos elders bespreek) het ’n
stokkie voor enige verdere samewerking gesteek.
Die nuwe WP Liga, en by uitstek die nuwe Federasie,
het die tweespalt en onenigheid tussen die twee kleur-
ling beheerliggame verder aangeblaas. Dit het uitein-
delik gelei tot die onttrekking van die SACRFB aan die
toetswedstryde teen die SAARB in 1963. Die Federasie
het toe hul plek in die toetsskedule ingeneem – dit was ’n
belangrike rede waarom hulle ook in 1977 met die sames-
melting saam met SARA aangesluit het. Hulle het mekaar
geken en vertrou.
Deelname aan die SARR-kompetisiesIn die sewentigerjare het WP se groot rykdom van talent-
volle kleurling spelers in die SARR-kompetisies begin
speel. In 1978 het twee spanne van die sogenaamde ge-
kleurde South African Rugby Football Federation wat in
1959 gestig is, aan die Sport Pienaarbeker deelgeneem,
so ook twee spanne van die SARA.
Die WP Ligaspan het goed gevaar, maar die ander drie
spanne – SWD League, SARA West en SARA East – het
swaargekry teen spanne van gemiddelde sterkte. Hierdie
drie spanne het besluit om nie in 1979 deel te neem nie,
en het na die Golden Cup-kompetisie oorgeslaan waar
wit spanne van semiprovinsiale sterkte gespeel het. WP
Liga het egter gesamentlik vierde in Afdeling 1 van die
Sport Pienaarkompetisie geëindig nadat hulle vier van
hul sewe wedstryde gewen het. Hulle het in 1981 op ’n
proefbasis by die WP Rugbyunie aangesluit en in 1984 ’n
permanente lid geword.
Agt Federasiespelers is in die SA Barbarianspan vir die
1980-toer na die VK ingesluit, onder meer Errol Tobias, wie
se pad na die Springbokspan deur die Federasie en later
Boland geloop het. Hy het in die 1980-Curriebekerreeks
vir Boland gespeel.
Avril Williams en Wilfred Cupido het in 1982 WP se
provinsiale span gehaal, en meer spelers sou met gere-
elde tussenposes in hul voetspore volg. Williams het in
1984 vir die Springbokke in die reeks teen die Engelse
toerspan gespeel, en Cupido het vir die nasionale onder-
23-span, die Gaselle, gespeel.
In 1985 het die Western Province League-span, soos
hulle toe genoem is, net-net ’n moontlike promosie na
die Curriebekerkompetisie misgeloop.
Daar was al vyf keer ’n Speler van die Jaar aangewys uit
die groep wat vroeër kleurlinge genoem is. Vier van hulle
was vleuels, naamlik Chester Williams (1994), Breyton
Paulse (2000), Ashwin Willemse (2003), Bryan Habana
(2005 en 2007), en die voorryman Gurthrö Steenkamp
(2010).
Ander spelers wat vir die Springbokke gekies is,
is heelagters Conrad Jantjes, Bevin Fortuin en Zane
Kirchner; losskakel/heelagter Earl Rose; vleuels McNeil
Hendricks en Gavin Passens; senter/vleuel Deon Keyser;
senters Waylon Murray, Adi Jacobs, Juan de Jongh en
Wayne Julies; losskakel Elton Jantjies; skrumskakels
Bolla Conradie, Norman Jordaan, Heini Adams en Ricky
Januarie; stutte Eddie Andrews en Etienne Fynn; haker
Dale Sandton; slot Quinton Davids; losvoorspelers Hilton
Lobberts, Ashley Johnson, Davon Raubenheimer en
Kabamba Floors.
Western Province Rugby Union playing Western Province Rugby Board at Gugulethu Stadium in 1981.
150 Jaar Book.indd 79 2352011 5:24 PM
80 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 80 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 81
Die Curriebeker word dikwels die “heilige graal” van Suid-Afrikaanse rugby genoem
omdat daar so ’n gevoel van eerbied en ontsag rondom die gesogte goue beker ontstaan
het. Die eerste toernooi het so ver terug as 1892 plaasgevind, wat dit die oudste pro-
vinsiale rugbykompetisie ter wêreld maak en moontlik ook die taaiste. Die belangrik-
heid van die Curriebeker in rugbyliefhebbers se lewens is die hoofrede waarom Suid-
Afrikaanse rugby die isolasiejare so goed oorleef het.
Die provinsiale passie waarmee die kompetisie ondersteun word, en die skare toes-
kouers wat veel groter is as by enige ander vergelykbare nietoetskompetisie ter wêreld,
onderstreep die rol wat dié kompetisie in Suid-Afrikaanse rugby speel.
In die 120-plus jaar sedert die Curriebeker in Suid-Afrika aangekom het, is die kom-
petisie deur twee spanne oorheers. Die Westelike Provinsie (WP) het met 34 en Noord-
Transvaal/Blou Bulle met 23 altesaam 54 van die 71 titels gewen of gedeel, waarvan
twee teen mekaar was. Die oorheersing van die twee spanne kan verder in twee dui-
delike fases verdeel word. Die eerste was die vroeë jare van die kompetisie toe ’n li-
gastelsel gebruik is – tot 1920 was dit by toernooie, en tot 1936 op ’n tuis-wegbasis; en
daarna weer met drie geleenthede in die vyftiger- en sestigerjare.
In daardie vroeë jare is die toernooie heeltemal oorheers deur WP, wat sewentien
titels en twee gedeelde titels verower het – dus negentien titels uit die 22 kompetisies
wat gehou is. Trouens, WP se rekord vertoon eintlik beter as mens in aanmerking neem
dat hulle weens die naderende Anglo-Boereoorlog nie aan die kompetisie in 1899 deel-
geneem het nie. WP het dus negentien titels uit ’n moontlike 21 gewen.
5
’n Kompetisie in twee fasesDie Curriebeker – die heilige graal van Suid-Afr ikaanse rugby
The first clash in a final between the two Currie Cup giants, Northern Transvaal and Western Province, was won 11–9 by the Light Blues
150 Jaar Book.indd 81 2352011 5:24 PM
82 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
In 1968 het die formaat van die kompetisie verander
en dit is geleidelik oorheers deur Noord-Transvaal, wat
eers in 1938 gestig is. Die Curriebeker het ’n jaarlikse
kompetisie geword en die wenner is met ’n eindstryd be-
paal. Uit die vyftig eindstryde wat gespeel is, het Noord-
Transvaal 23 gewen, waarvan vier gedeel is. WP het tien
gewen en twee gedeel, en vier ander provinsies het ook
hul kans gekry.
Die Curriebekerkompetisie word deur die jare ge-
kenmerk aan die strawwe en soms bittere wedywering
tussen die spanne – en ook tussen die getroue onder-
steuners! Eers was dit WP en Griekwas wat sake uitbak-
lei het om die land se beste span te wees; toe volg ’n
tydperk waar Transvaal die grootste bedreiging was, en
vanaf 1968 was Noord-Transvaal die span wat die toon
aangegee het. WP het die bittere vyand gebly. Dit was,
en is steeds, ’n kwessie van “noord teen suid”. Selfs die
land se politiek is oor die jare in dié twee rugbyspanne
se benadering weerspieël – WP se spel was oop en libe-
raal, terwyl dié van Noord-Transvaal konserwatief was
en aan die beginsels van die verlede vasgeklou het!
Natal het sedert 1990 ’n vernuwing en vuur aan die
kompetisie toegevoeg. Die Vrystaat in die 1970’s, en later
as die Vrystaat Cheetahs in die nuwe millennium, het ook
’n vars dinamika meegebring. Die span uit Bloemfontein
was oor die afgelope tien jaar of so waarskynlik die Blou
Bulle se gevaarlikste teenstanders.
Transvaal het in die 1920’s en 1990’s uitstekende rug-
byspanne gehad, maar andersins was hulle nooit werklik
’n gevaar vir die twee topspanne nie. Hoewel Griekwas
mededingend was, kon hulle net ’n enkele keer in 1970
die Curriebeker omhoog hou. Hul klubs was oor ’n groot
gebied versprei en die aanvang van geldrugby het hulle
sonder voldoende finansiële steun gelaat. Hulle het wel
The Griquas team of 1891. They were awarded what was later known as the Currie Cup for their performance against the 1891 British side.
150 Jaar Book.indd 82 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 83
Barry Heatlie – ’n legende
Heatlie was ’n besonderse mens en inderdaad ’n besonderse rugbyspeler. Hy het in 1890 as agtienjarige in sy tweede rugbyseisoen vir WP uitgedraf. ’n Jaar daarna het hy toetsrugby teen die Britse toerspan gespeel. Meer nog, toe die Britse span in 1891 genooi is om in Suid-Afrika te toer, was Heatlie ’n lid van die WP-komitee, nog voor die unie gevestig is. Hy was maar negentien jaar oud. Oor die volgende de-kade sou hy ’n reuse bydrae tot rugby in die Westelike Provinsie en Suid-Afrika lewer, op die veld en van die veld af.
Tot vandag toe hou Heatlie die rekord vir die langste tydperk as kaptein van ’n provinsiale span. Hy was vanaf 1891 tot 1904 WP se kaptein, met die uitsondering van 1895, toe Alf Richards die span aangevoer het. Heatlie se 28 Curriebekeroorwinnings het binne WP se reeks van 45 onoorwonne wedstryde geval – hy het dus nooit in al sy jare wat hy vir WP gespeel het, in ’n verloorspan teen Suid-Afrikaanse teenstand gespeel nie! Hy het in 34 wedstryde vir WP gespeel, wat vyf wedstryde teen drie Britse toerspanne in 1891, 1896 (twee keer as kaptein) en 1903 (twee keer as kaptein) ingesluit het.
Heatlie het Suid-Afrika ook twee keer op die veld gelei, een keer teen die Britse toerspan in 1896 en een keer teen Mark Morrison se toerspan in 1903, waartydens hy Suid-Afrika na ’n oorwinning gelei het. Dit was die derde toets in die reeks, en die eerste twee wedstryde was gelykop, eers 8 elk en toe 0 elk. Heatlie en sy span het daardeur aan Suid-Afrika sy eerste reeksoorwinning besorg.
Heatlie het op ’n plaas in die Worcesterdistrik grootgeword en was werklik ’n grootgeboude man. Hy het 208 pond (95 kg) geweeg en was sesvoet-drie (1,91 m) lank. Om dit in perspektief te stel: hy was langer en swaarder as enige ander speler in die eerste Springbokspan wat in 1906 onder die kapteinskap van Paul Roos deur die VK en Frankryk getoer het.
Heatlie was 34 jaar oud toe Paul Roos in 1906 die eerste Suid-Afrikaanse toerspan na Brittanje geneem het, maar hy was nie ’n lid van daardie span nie. Hy het toe
reeds uitgewyk na Argentinië om van sy skuldeisers te ontsnap! Daar word vertel dat hy in die donkerte deur van sy vriende na ’n skip buite die hawe geroei is. Hy het twintig jaar lank in Argentinië gebly.
Dat Heatlie ’n uitstekende voorspeler was, is nie te betwis nie. Die legendariese Stellenboschse speler, afrigter en nasionale keurder, oubaas Markötter, het die volgende van hom gesê: “Ek het saam met hom gespeel en ek het teen hom gespeel. Heatlie is die beste veelsydige voorspeler wat
Suid-Afrika nog gelewer het. Ek dink ook hy is die beste kaptein wat nog ’n Springbokspan gelei het.” Oubaas Mark se stelling is natuurlik baie jare gelede gemaak en toe hy in 1957 oorlede is, het talle ander uitstekende spelers vir Suid-Afrika reeds gekom en gegaan. Nietemin beklemtoon sy woorde dat Heatlie ’n besonderse speler was.
Heatlie is ook die man wat die groen trui vir die Suid-Afrikaanse nasionale span gegee het. Die gebruik destyds was dat die Suid-Afrikaanse span óf in wit truie, óf in die truie van die unie of klub wat die wedstryd aanbied, speel. Dikwels was die wapen van die betrokke klub nog op die trui. Met die derde toets van die 1896-reeks het dit verander. “Ek het daardie tyd ’n voorraad donkergroen truie beskikbaar gehad van die (gewese) Old Diocesan’s Club. Daar is besluit om die truie op Nuweland te dra en sedertdien is Suid-Afrikaanse vyftientalle in groen geklee,” word Heatlie in verskeie vertellings aangehaal.
Heatlie se skielike vertrek na Argentinië in 1905 was die eerste “hoëvlak”-kontak tussen Suid-Afrikaanse en Argentynse rugby. Hierdie groot man het vir Lomas Rugbyklub gespeel. Hy het die kaptein en afrigter van Gimnasia y Esgrima geword, en het hulle in 1911 en 1912 na die nasionale titel gelei. Teen daardie tyd het hy al langer as twintig jaar rugby op ’n hoë vlak gespeel. Hy het Argentinië in twee “toetswedstryde” verteenwoordig in wedstryde teen ’n nieamptelike Britse toerspan. Heatlie was 43 jaar oud toe hy as gevolg van gebreekte ribbes sy rugbystewels in 1915 moes ophang. Hy het in die ouderdom van 79 jaar op ’n tragiese wyse in Suid-Afrika gesterf.
150 Jaar Book.indd 83 2352011 5:24 PM
84 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
in 1899 en 1911 die titel verower.
Die sage van die Curriebeker het in 1892 begin, ’n
jaar na die eerste oorsese rugbyspan deur Suid-Afrika
getoer het. W.E. (Bill) Maclagan was die kaptein van die
span wat sedertdien amptelik tot die span van die Britse
Eilande herdoop is. Dit het hoofsaaklik uit Skotse en
Engelse studente, asook ’n paar internasionale spelers
bestaan. Twintig wedstryde is op hierdie toer gespeel.
Saam met die span het die manjifieke beker gekom,
wat soos ’n nagmaalskelk gevorm is. Dit was van suiwer
goud en is vir £45 gewaardeer. Dit is deur mnr. (later Sir)
Donald Currie geskenk. Hy was ’n skeepsmagnaat en die
eienaar van die Castle Packet-maatskappy wat later in
1900 met die maatskappy Union Shipping saamgesmelt
het om die reuse en bekende Union-Castle Line te word.
Currie het Suid-Afrika in 1889 besoek en hy is deur
die land betower. Sy opdrag was dat die beker oorhan-
dig moet word aan die eerste span wat die toerspan klop.
Dit het nie gebeur nie, en Griekwas het die beker aan
die beheerliggaam, die South African Rugby Football
Board (SARFB), geskenk nadat hulle dit ontvang het as
die span wat die beste teen die Britte vertoon het. Sir
Donald het ook trofeë vir krieket (selfs vóór rugby), sok-
ker, seiljagsport en waterpolo geskenk. Hierdie trofeë is
ook Curriebekers deur die betrokke sportsoorte genoem.
Dié bekers het egter in onbruik verval na die eerste de-
mokratiese verkiesing in Suid-Afrika.
Die voorloper van die Curriebekerkompetisie het in
1884 ontstaan toe ’n tussendorpse kompetisie ingestel
is, en in 1889 is die toernooi uitgebrei na ’n interdistrik-
tetoernooi. Na hul oorwinning in die eerste provinsiale
toernooi in 1889, wat ook in Kimberley gehou is, het
WP in 1892 ook die eerste Curriebekertitel gewen. Vier
spanne, naamlik Griekwas, WP, Transvaal en Oostelike
Provinsie (OP), het in dié toernooi vir die Raadsbeker
gespeel, wat deur die SARFB geskenk is. WP het nie die
Raadsbeker regstreeks gewen nie. Hulle was gelykop met
Griekwaland-Wes nadat hulle met 5–2 ’n onverwagte ne-
derlaag teen Transvaal gely het. Transvaal is as nie veel
beter as ’n raap-en-skraapspan beskou nie. Hul enigste
oorwinning het gemaak dat WP op ’n uittelling moes
staatmaak, aangesien hulle Griekwaland-Wes in hul
wedstryd geklop het. WP was volgens die toernooireëls
dus die wenner. In die eerste Curriebekertoernooi in
1892 het vyf spanne deelgeneem, naamlik WP, Transvaal,
Grens, Griekwaland-Wes en Natal.
Westelike Provinsie oorheersDie oorwinnings van WP in daardie toernooi van 1892
was die eerste in ’n reeks van 45 onoorwonne weds-
tryde – ’n rekord wat deesdae met professionele rugby
onwaarskynlik verbeter sal word. Die vyf opeenvolgende
Curriebekertitels in daardie vroeë jare is steeds ’n re-
kord, hoewel dit nie in opeenvolgende jare gebeur het
nie, omdat die toernooi nie jaarliks plaasgevind het nie.
WP het in 1892, 1894, 1895, 1897 en 1898 gewen. Hulle
het wéér vyf opeenvolgende Curriebekertitels gewen en
sodoende hul eie rekord geëwenaar, maar dié keer het
dit elke jaar gebeur en is die kompetisie met ’n eindstryd
beslis. Van 1982 tot 1986 was WP elke jaar die kampioen.
Vyf van hul tien Curriebekertitels wat met eindstryde be-
slis is, kom uit hierdie wenreeks, en vyf ander eindstryd-
titels en twee gedeelde titels is versprei oor die tydperk
tussen 1939 en 2010.
Hulle het in die toernooi van 1898 vier wedstryde ge-
speel en gewen, en 62 punte aangeteken sonder om ’n
enkele punt af te staan toe punte nog skaars was. In die
eerste vyf toernooie vanaf 1892 tot 1898 is slegs 24 punte
teen WP in 22 Curriebekerwedstryde aangeteken.
Dit is ironies dat die onoorwonne WP-span as
kampioene onttroon is tydens daardie reeks van 45
Curriebekeroorwinnings tussen 1892 en 1911. Dit was
omdat hulle in 1899 besluit het om weens die naderende
Anglo-Boereoorlog nie aan die toernooi deel te neem nie.
Transvaal het ook onttrek en net Griekwas, OP, Rhodesië
en Grens het deelgeneem. Griekwas het die eerste van
hul drie titels by die 1899-toernooi in Kimberley gewen.
Tydens die 1911-toernooi in Kaapstad het hulle dit met ’n
tweede titel opgevolg toe hulle WP, wat op daardie tydstip
150 Jaar Book.indd 84 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 85
vir 45 wedstryde onoorwonne was, 12–0 klop. Griekwas
moes daarna 59 jaar wag om weer Curriebekerkampioene
te word ondanks hul reeks van amperse oorwinnings in
die vroeë jare. Hulle was darem die eerste nieamptelike
houers (maar nie wenners nie) van die Curriebeker. Hul
plaatjie is in 1891 die eerste op die trofee aangebring om
te bevestig dat hulle die span was wat die beste teen die
toerspan van Bill Maclagan gevaar het.
Die vroeë oorheersing van WP was vanselfsprekend.
Die aankoms van die setlaars, veral na die Britse oorname
van die Kaap, het die politieke en kulturele invloed van
die Britte in die gebied laat versprei. Voetbal en krieket,
om net twee voorbeelde te noem, is na Suid-Afrika toe
gebring, en Kaapstad was die setel vanwaar die Britse
invloed versprei het. Setlaars en soldate het tussen 1875
en 1890 na Kaapstad toe gestroom, teen ’n ongelooflike
tempo van 15 000 per jaar.
Die immigrante en soldate het die sportsoorte bekend
gestel deur self te speel en af te rig. Dit is danksy hul ini-
siatief dat die eerste klubs gestig is, die eerste kompeti-
sies ingestel is, en die eerste beheerliggame gevorm is.
Die Western Province Rugby Football Union (WPRFU) is in
1883 gestig. Dit is duidelik dat WP ’n groot hupstoot ge-
kry het met die toevloei van mense, en hulle het voordeel
daaruit getrek in die tussenstedelike kompetisies. Die
noodwendige gevolg van die groot getalle spelers was die
vorming van die eerste klubs, en dit het gesonde wedy-
wering meegebring. Al die faktore het daartoe meegewerk
dat topspelers in die Westelike Provinsie ontwikkel is.
Elke era lewer sy rugbylegendes op, en die heel
eerste Suid-Afrikaanse legende is Barry Heatlie. Hy
het tussen 1892 en 1898 in al 28 van daardie onoor-
wonne Curriebekerwedstryde vir WP gespeel, wat vyf
Curriebekertitels ingesluit het. Selfs nadat Heatlie in
1905 na Suid-Amerika is en van die Suid-Afrikaanse to-
neel verdwyn het, het WP steeds die maatstaf gebly waar-
The first winners of the Currie Cup were Western Province in 1892..
150 Jaar Book.indd 85 2352011 5:24 PM
86 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
aan ander spanne gemeet is. Griekwas was hul vernaam-
ste teenstanders. Na die Anglo-Boereoorlog het WP die
eerste drie titels in 1904, 1906 en 1908 gewen. In 1911
was Griekwas die Curriebekerkampioene.
WP se oorwinning in 1908 was veral indrukwekkend.
Bob Loubser, WP- en Suid-Afrikaanse vleuel, het verby-
sterende spoed gehad en kon ’n beweging uitstekend
afrond. Hy is inderdaad vir die Olimpiese span as ’n nael-
loper oorweeg. Aan sy binnekant was Japie Krige, wat
ook vir die Maties, WP en die Springbokke gespeel het.
Die nederige Loubser het altyd die krediet vir sy sukses
op die veld aan sy boesemvriend Krige gegee. Hulle twee
was dan ook lede van die “Thin Red Line”, ’n naam wat
die Britse pers in 1906/07 aan die agterlyn van Paul Roos
se span gegee het. Dit het verwys na die invloed van die
Maties in hul maroentruie in die agterlyn.
In die 1908-Curriebekerwedstryd teen Transvaal het
Loubser gewys wat in hom steek; Krige het toe al uitge-
tree. Loubser was die held na die oorwinning van 5–0
oor Transvaal, wat daardie dag met net sewe voorspelers
gespeel het in ’n poging om die aanvallende agterlyn
van WP te stuit. Sommie Morkel en Dougie Morkel was
die twee spelers wat om die beurt die Transvaalse agter-
lyn met die verdediging gehelp het. Transvaal het albei
Morkels in hul eie kwartgebied in die agterlyn gebruik en
met ’n sesmanskrum gespeel.
Transvaal het goeie voorspelers gehad en WP het ’n
puik agterlyn gehad. Transvaal se vertroue in hul voor-
spelers het hulle laat besluit om met sewe, soms ses,
voorspelers klaar te kom. Enkele minute voor die eind-
fluitjie het Bob Loubser die bal uit ’n agterlynbeweging
ontvang. Sy vaart het hom tussen die twee Morkels laat
deurglip en heelagter Billy Stoll kon hom nie keer nie.
Selfs Loubser se voormalige spanmaat, Anton Stegmann,
kon nie byhou nie. Loubser het die wendrie gedruk en
WP het nog ’n Curriebeker gewen!
Die hoogtepunt in 1908 is in 1911 gevolg deur WP se
eerste nederlaag in ’n Curriebekerwedstryd én in die
kompetisie. Hoewel dit Griekwas se tweede titel was,
was dit WP se eerste nederlaag in ’n toernooi – en om
die pyn te vererger, was dit op hul tuisveld, Nuweland!
Griekwas het met hul goeie voorspelers en uitstekende
verdediging ’n onaangename verrassing aan ’n goeie WP-
span besorg en hulle deeglik 12–0 geklop. WP het egter
nie gaan lê nie en met die volgende toernooi in 1914 het
hulle die verdedigende kampioene, Griekwas, oorweldig
Boy Morkel, captain in the 1921 tests against New Zealand.Japie Krige, brilliant Maties centre.
150 Jaar Book.indd 86 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 87
en 16–0 gewen. Hulle het ook 193 punte aangeteken en
net ses punte afgestaan in die nege wedstryde wat hulle
gespeel het. Transvaal, wat tweede in die toernooi in
Durban was, is ook deeglik 10–0 geklop.
Tydens hierdie toernooi het WP ’n nuwe benadering
tot Suid-Afrikaanse rugby ingebring. Hulle het gebruik
gemaak van ’n skrumskakel en ’n losskakel, soos tans ge-
doen word. Destyds het WP met ’n skrumskakel en twee
binneskakels gespeel.
Die Eerste Wêreldoorlog onderbreek die BekerOorlog het weer ’n stilstand in die Curriebeker-
aktiwiteite gebring. Hierdie keer was dit die Eerste
Wêreldoorlog, en geen Curriebekerwedstryde nie
en baie min ander provinsiale wedstryde is in die
tydperk van 1914 tot 1920 gespeel. Die volgende
Curriebekerkompetisie is in 1920 gehou. Die toernooi
het in Kimberley plaasgevind en daar was baie amper ’n
skokkende verrassing. Dit is ironies dat Transvaal deur
Billy Millar – gewond, maar nie oorwonne nie
Springbokkaptein, 1910–1913: 6 toetse, 37 wedstryde Internasionale skeidsregter
Een van die Westelike Provinsie en Suid-Afrika se grootste spelers en leiers was Billy Millar. Hy is in twee oorloë gewond, maar het vasbeslote daaraan gewerk om sy beserings te oorkom. Hy het ’n provinsiale en nasionale speler geword, en later ook ’n internasionale skeidsregter. Hy het intussen afgerig en was ’n provinsiale keurder.
Millar het in 1906 sy toetsdebuut gemaak tydens Suid-Afrika se eerste oorsese toer teen Engeland. Dit was sy enigste toets op die toer. In 1910 het hy in die tweede en derde toetse teen die Britse span van Tommy Smyth gespeel en is aangewys as kaptein van die 1912/13-span wat na Engeland, Ierland en Frankryk getoer het. Hy was kaptein in vyf van sy ses toetse, waarvan hy net een verloor het. Dit was die eerste een waarvan hy die kaptein van die span was, naamlik die tweede toets teen die Britse toerspan van 1910; hy het die eerste toets weens werkverpligtinge misgeloop. Millar het altesaam 37 wedstryde vir die Springbokke gespeel.
Wat Millar se sportprestasies buitengewoon en prysenswaardig maak, is dat hy ernstig gewond is gedurende die Anglo-Boereoorlog. Hy was maar net sestien jaar oud. Die dokter se raad was dat hy baie moes stap en bergklim, en hy moes ook boks. Dié raad het
vrugte afgewerp en Millar het vir die Westelike Provinsie geboks en aan die stap-item op die Suid-Afrikaanse Atletiekkampioenskappe deelgeneem. Hy was ook lid van die onoorwinlike WP-rugbyspan van 1904. Teen 1906 was hy verseker van sy plek in Paul Roos se toerspan.
Millar, met sy vurige persoonlikheid, was ’n groot sukses as WP-kaptein. Hy was nie die nasionale keurders se keuse as kaptein vir die Springboktoer van 1912/13 nie, maar die SARFB het hul besluit ter syde gestel en Millar as kaptein aangewys. Hy het die span in drie van die vyf toetse teen Ierland, Wallis en Frankryk gelei. Dougie Morkel en Uncle Dobbin het die kapteinskap teen Engeland en Skotland oorgeneem. Die wedstryd teen Engeland op Twickenham is 9–3 deur Suid-Afrika gewen, en daarmee saam het hulle skoonskip
gemaak van die vyf toetse in Suid-Afrika se eerste Grand Slam! Hulle sou dit vier keer na mekaar regkry. Twickenham is eers vanaf 1910 vir toetsrugby gebruik, en Engeland se eerste nederlaag op dié beroemde veld was teen Billy Millar se Springbokke.
Die Springbokke was net meer as drie maande van die huis af weg en het 27 wedstryde gespeel. Hulle het slegs drie keer verloor: teen Newport, London Counties en Swansea.
150 Jaar Book.indd 87 2352011 5:24 PM
88 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
een van hul sub-unies, Wes-Transvaal, van hul eerste
Curriebekertitel ontsê is. Wes-Transvaal het daardie
jaar weggebreek om hul eie unie te stig, en die jong
unie het gelykop teen hul “moeder-unie” gespeel. Dit
het beteken Transvaal sou nie die beker met WP deel nie
en laasgenoemde was weer bo!
Dit was die tweede jaar wat Transvaal net-net die beker
misgeloop het, maar dit sou met die volgende kompetisie
Die legendariese oubaas Mark
“Ek kon aanvoel dat ek in die teenwoor-digheid was van iemand wat my hele lewe sou beïnvloed.” Dit is hoe Danie Craven sy eerste kontak onthou met ’n man wat ’n belangrike invloed op sy lewe as speler, afrigter en administrateur sou hê.
Dié man was August Frederick Markötter, wat deur die land meer bekend was as Oubaas Mark – sy skoolnaam, en as Mister Mark vir sy spelers. Die geleentheid was by Craven se eerste rugbyoefening op Coetzenburg toe hy daar as negentienjarige van Lindley in die Oos-Vrystaat aangekom het. Na net drie uur se proewe onder die oë van Markötter het hierdie beroemde Matie-afrigter gesê: “Julle kyk na die Springbokskrumskakel wat oor twee jaar Brittanje toe sal gaan.”
En dit is hoe Markötter was, wat waarskynlik die beste afrigter nog in Suid-Afrikaanse rugby was. Hy was nie ’n Curriebekerheld of selfs ’n geëerde Curriebekerafrigter nie, en hy het nooit die Springbokke afgerig nie.
Maar wie was hy nou eintlik? Oubaas Mark is die man wat die Universiteit van Stellenbosch binne vyf jaar van ’n baie goeie mededingende span na vier Groot Uitdaagtitels in die vyf jaar van 1903 tot 1907 geneem het. Dit was die vroeë impetus van ’n klub wat deur die jare sonder twyfel die voorste klub in Suid-Afrika geword het, en wêreldbekend is vir hul rugby. Gedurende hierdie jare was hy ook die kaptein van die Westelike Provinsie Platteland. Hulle was die eerste span (toetsspanne uitgesluit) om ’n Britse toerspan te klop, naamlik die span van Mark Morrison se Britse toerspan in Suid-Afrika. Die telling was 13–7 en die wedstryd is op Nuweland gespeel. Markötter was in 1903 die kaptein van Maties, en hy het ook vir die klubs Paarl, Villagers en Wellington gespeel.
Dit was egter sy gawe om talent in jong spelers te kon raaksien wat Markötter bo ander afrigters laat uitstyg
het. Feitlik tot en met sy afsterwe het Oubaas Mark se vermoë om spelers te identifiseer en dan te slyp, baie Maties vir WP opgelewer. WP het dan ook provinsiale rugby, en veral die Curriebeker vanaf sy oorsprong, tot in 1936 oorheers.
Dit was onder Markötter dat die Maties in die vernaamste talentfabriek in die land ontwikkel het. Paul Roos se Springbokto-erspan in 1906 het elf spelers ingesluit wat
Oubaas Mark in Stellenbosch ontwikkel het. Sy afrigtings-metodes was taai, maar altyd op die basiese vaardighede gebaseer. Sy soms stroewe geaardheid het ’n fyn humorsin verbloem, en hy was ’n gewilde en gerespekteerde man wat hom nie met onsinnighede opgehou het nie.
Soos so baie ander invloedryke karakters in die rugbywêreld was hy diktatoriaal. Die volgende staaltjie illustreer dit goed. Tydens die jaarvergadering van Stellenbosch Rugbyklub waartydens lede vir die komitee verkies moes word, het Oubaas Mark as voorsitter die vergadering só toegespreek: “Ek stel Kockie de Kock as sekretaris voor en Herman Steytler as sy assistent. Daar is nie verdere voorstelle nie.” Toe Springboklosvoorspeler André McDonald by dieselfde vergadering as klubkaptein voorgestel word, het Markötter gesê: “André McDonald is as klubkaptein voorgestel. Wie gaan dit waag om iemand anders voor te stel?” Natuurlik is De Kock, Steytler en McDonald toe verkies!
Markötter het in 1898 gegradueer en in 1900 ’n prokureursfirma, Kriege en Markötter, begin. Dit was egter toe reeds duidelik dat die man wat eers op sestienjarige ouderdom in 1893 begin rugby speel het, meer tyd op en langs die veld as in sy praktyk sou deurbring. In ’n brief aan ’n vriend skryf hy: “Ek het vas besluit om die res van my lewe aan rugbyvoetbal te wy.” En dit is wat hy tot en met sy dood in 1957 gedoen het.
150 Jaar Book.indd 88 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 89
verander. Die toernooi in 1920 was die laaste een wat op
een sentrale plek gehou is.
Daar was reeds voor die oorlog aanduidings dat
Transvaal ’n nuwe krag in rugby sou word, en hul uit-
stekende vertonings in 1914 en 1920 was ’n waars-
kuwing aan die ander spanne. In 1921 het hulle ses
Springbokke gehad wat in die eerste Springbokspan na
Australasië ingesluit is, en die ondervinding en self-
vertroue het die kern vir die 1922-Transvaalspan by die
toernooi gevorm.
’n Nuwe formaatDit was die eerste Curriebekerkompetisie wat op ’n ba-
sis van tuis- en wegwedstryde beslis is, maar daar was
bepaalde probleme. Die bepalings is gemaak ten einde
die reisreëlings vir elke span so maklik moontlik te
maak, maar daar was nie gelykheid tussen die spanne
met die aantal tuis-wegwedstryde nie. Trouens, in 1927
het Transvaal ses tuiswedstryde gehad en hulle moes
net drie keer weg speel. In 1929 kon die bepalingsko-
mitee nie al Westelike Provinsie se wedstryde inpas nie
en WP het toe die vreemdste reëling aanvaar om twee
Curriebekerwedstryde op een dag te speel! WP het eg-
ter die diepte gehad om dit te kon doen. Hoewel hul
“A-span” met 11–9 teen Transvaal in Johannesburg pak
gekry het, het die “B-span” darem vir Grens 24–3 op
Nuweland geklop. Hierdie dubbelbepaling het bygedra
tot die 48 spelers wat WP in een seisoen gebruik het, iets
wat in daardie dae ongehoord was. En hulle het boonop
die Curriebeker gewen!
In 1922 het Griekwas vir Transvaal gehelp deur WP 9–6
in ’n ligawedstryd te klop. Al wat Transvaal daarna moes
doen om die gesogte titel te wen, was om gelykop teen WP
te speel. Dit het bars gegaan, maar hulle het vasgebyt en
toe die eindfluitjie blaas, was die telling 3 elk! Meteens
was WP nie meer onoorwinlik nie. Baie mense het gesê
dis goed vir rugby. Tog het WP selfs sterker teruggekom
en die volgende drie titels in 1925, 1927 en 1929 gewen.
In die daaropvolgende twee kompetisies in 1932 en 1934
The Transvaal team won the first Currie Cup competition that was played on a home-and-away basis in1922.
150 Jaar Book.indd 89 2352011 5:24 PM
90 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
moes hulle die beker met Grens deel, maar het daarmee
tog nóg twee titels by die ander gevoeg.
Grens se grootste oomblikGrens se twee gedeelde titels was werklik ’n groot presta-
sie. Hulle het dit bereik in die jare toe Westelike Provinsie
van die heel grotes in hul span gehad het, soos Bennie
Osler, Danie Craven, Pierre de Villiers, Boy en Fanie Louw,
André McDonald, JC van der Westhuizen, Dai Williams,
Maurice Zimmerman en Koffie Hofmeyr. Hulle was almal
Springbokke en deel van Suid-Afrika se skitterende inter-
nasionale era vanaf 1931/32 tot 1938. Die meeste van hulle
was lede van die span wat in 1937 na Nieu-Seeland is.
Die gedeelde titel van 1932 het gekom nadat Grens
vir WP op ’n sopnat Nuweland 8–3 geklop het. Die voor-
spelers was baie goed en die span het die basiese dinge
reg gedoen. Die bal is eerder gedribbel en hantering is
sodoende beperk. Hulle het inderdaad beter gedink en
beter gespeel as WP se sterbelaaide span.
Teen die einde van die 1932-kompetisie het WP 101
van hul 110 Curriebekerwedstryde gewen – ver voor
Transvaal, wat 73 uit ’n moontlike 109 wedstryde, en
Griekwas, wat 63 uit 112 gehad het. Grens, wat in 1934
wéér die goue beker met WP moes deel, was maar sewen-
de op die rangorde, met ’n skamele 35 oorwinnings na
100 wedstryde en ’n wenrekord van minder as 40 persent.
Grens se tweede gedeelde titel is in Oos-Londen ge-
wen. Wéér was dit ’n groot verrassing, hoewel albei
spanne met die afskop nog onoorwonne was. In 1934 het
WP 136 punte aangeteken en net 23 punte afgestaan, en
Grens het 34 punte aangeteken en 24 afgestaan. As mens
na dié statistieke kyk, is dit baie duidelik dat Grens ’n
opdraande stryd teen WP sou voer. Hulle het egter hul
oorwinning van 11–8 oor WP deeglik verdien. Toe WP ook
teen Transvaal verloor, was Grens die gunstelinge om die
Curriebeker te wen. Maar toe gaan verloor Grens onver-
wags 8–6 teen Natal in Durban. Grens en WP het vir die
tweede agtereenvolgende reeks die Curriebeker gedeel!
In 1936 het WP hul sestiende titel gewen, waarvan die
vorige twee gedeel was. Hul oorheersing van die kompe-
tisie blyk daaruit dat dit sestien titels is uit die moontlike
negentien Curriebekerkompetisies, waarvan hulle in net
agtien gespeel het.
Eindstryde verhang die bordjiesMaar die wiel draai … en vir Westelike Provinsie het die
wiel heel dramaties gedraai. In 1939 is die eerste van
die vyftig Curriebekereindstryde tot einde 2010 gespeel
en om die een of ander rede het die nuwe formaat WP
glad nie gepas nie. Tot dusver het hulle in 22 eindwed-
stryde uit ’n moontlike vyftig gespeel, waarvan hulle
net tien gewen en twee keer gelykop gespeel het. Noord-
Transvaal/Blou Bulle het vir hul 23 titels in 31 wedstryde
gespeel, waarvan hulle negentien gewen en vier gelykop
geëindig het. Vrystaat/Vrystaat Cheetahs het in dertien
eindstryde gespeel, en twee keer gewen en een titel ge-
deel; Natal/Sharks het ook in dertien eindwedstryde
Brothers Fanie and Boy Louw – Bok team mates in 1938: referee and captain in the first Currie Cup final a year later.
150 Jaar Book.indd 90 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 91
gespeel en ses keer met die titel weggestap. Transvaal/
Leeus was by agtien eindstryde betrokke en het sewe
oorwinnings en een gedeelde titel gehad. Oos-Transvaal
en Boland het elk in een eindstryd gespeel en dit verloor.
Griekwaland-Wes het hul enigste eindstryd gewen.
WP se eindstryd-nagmerrie het met die heel eerste
Curriebekereindstryd begin. Die kompetisie is verkort as
gevolg van die Tweede Wêreldoorlog. Die beplande dub-
belronde moes plek maak vir ’n enkelronde, en WP het
teen Transvaal op Nuweland gespeel.
Na hul oorwinning in 1922 het dit Transvaal sewen-
tien jaar geneem om weer die Curriebeker te wen. Op 30
September 1939 het Transvaal ’n bielie van ’n span op
Nuweland in die veld gestoot. Springbokstut Fanie Louw
was die kaptein van die span wat die bekende name van
Otto van Niekerk, Floris Duvenhage, Tony Harris en Jan
Lotz ingesluit het. Hulle het 17–6 gewen teen ’n WP-span
aangevoer deur Freddie Turner, wat nog die vorige sei-
soen vir Transvaal gespeel het. Vyf drieë teen een het
duidelik gewys wie baas was. Duvenhage het binne die
eerste vyf minute ’n drie gedruk, en Van Niekerk het
nog twee drieë voor rustyd gaan druk. Fatty Pretorius
het die wedstryd so te sê met ’n drie na rustyd beklink.
Turner het ’n strafskop vir WP oorgeskop en Piet de Wet
het ’n troosdrie aangeteken. GJ Roos het vir Transvaal
met ’n strafskop en ’n vervyfskop geslaag. Die skeids-
regter was Boy Louw. Hy het die vorige seisoen nog
saam met sy broer Fanie (kaptein van Transvaal) in die
Springbokskrum teen die 1938-Britse Leeus gesak.
Rugby tydens die Tweede WêreldoorlogTot 1945 was daar nie verdere Curriebekerwedstryde nie,
net ’n erg ontwrigte provinsiale program. Nietemin is
daar tydens die oorlog goeie rugby gespeel deur ’n klom-
pie Springbokke, wat aangevul is deur ander topspelers
van Suid-Afrika bo in die noorde se slagvelde. Daar is
wedstryde tussen divisies gespeel en ook verskeie “inter-
nasionale” wedstryde binne ’n divisie tussen spelers van
verskillende lande. Die tellings was nie amptelik deel van
die wedstryde onder die beheer van die SARFB nie, en
dit is ook reg so, maar dié rugby het die soldate – sowel
spelers as toeskouers – welkome afleiding gegee terwyl
hulle in die noorde geveg het.
Die Suid-Afrikaanse soldate het nie net rugby in hul
eie eenhede gespeel nie, maar het ook as gekombineerde
spanne teen dergelike spanne van ander lande in dieself-
de streek gespeel. Met die minder belangrike wedstryde
het die soldate dikwels kaal bolyf gespeel en soms ook
kaalvoet. In belangrike wedstryde het hulle truie “ge-
maak” en met weermagstewels gespeel.
Daar is later na die spelers as Springbokke verwys
en dit blyk dat hulle die titel verdien het. Bekende
Springbokke soos Louis Babrow, Jimmy White, Ebbo
Bastard en Pat Lyster het vir die Suid-Afrikaanse span-
ne in hul onderskeie streke gespeel. Proefwedstryde is
gereël. Die keurders het tussen eenhede gereis om te
verseker dat hulle die beste spanne kry om teen spanne
soos die baie sterk Wallis en Nieu-Seeland te speel.
By Helwan in Egipte is ’n viernasiereeks gehou.
Engeland het te staan gekom teen ’n Suid-Afrikaanse
span wat met sorg gekies is om teenstand vir die bestes
te bied. Die Suid-Afrikaanse kaptein was die voorma-
lige losskakel van Transvaal, Charlie Newham, en die
Springbok captain Hennie Muller introduces the Duke of Edinburgh to future Bok captain Stephen Fry before a 1951/52 test.
150 Jaar Book.indd 91 2352011 5:24 PM
92 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
El Alamein klop. Dit was die perfekte voorbereiding vir
die viernasiereeks, wat met ’n wedstryd teen Engeland
weggespring het. Suid-Afrika het 21–8 gewen.
Twee jaar voor hierdie wedstryde, op 21 Oktober 1942, is
sameroeper van die keurkomitee was die voormalige
Springbok, Attie van Heerden. Daar was 18 000 toeskou-
ers in Desember 1944 toe die “Springbokke” die Britse
Artillerie Skool 14–0 in ’n “vriendskaplike” wedstryd by
Die formaat van die Curriebeker – ’n voortdurende verrassing
Sedert 1939, toe die Curriebeker die eerste keer met die speel van ’n eindstryd beslis is, was daar net drie kompetisies wat volgens die ou ligastelsel gespeel is, en die span met die meeste ligapunte was die wenners. Dit het eers sedert 1968 ’n jaarlikse instelling geword om ’n eindstryd te speel wat die wenner van die kompetisie sou bepaal. Tot onlangs toe het die unies nie voor die tyd geweet watter stelsels vir die kompetisie gebruik sou word om die finaliste te bepaal nie. Niks was van jaar tot jaar seker nie, want die besluite oor wat die volgende jaar sou gebeur is deur die unies se eie belang beïnvloed.
In 2004 het daar stabiliteit gekom toe besluit is dat die voorste agt spanne in die Premier Liga op ’n krag-teen-kragbasis sou meeding. Daar sou dan ’n Eerste Liga vir die ses ander spanne wees. Sedertdien word dubbelrondewedstryde gespeel, met uitspeelwedstryde wat die wenner bepaal.
Die aanvanklike formaat van ’n gesentraliseerde toernooiliga het in 1922 verdwyn. In die beginjare was die gesentraliseerde kompetisie die praktiese uitweg, aangesien ’n gebrek aan geld en vervoerprobleme die deelnemende spanne aan bande gelê het. Die Curriebekerkampioen is destyds aangewys na ’n rondomtalieformaat wat oor ’n tydperk van ’n week tot tien dae gespeel is. Slegs vyf spanne het in 1892 in die eerste toernooi gespeel. WP was die wenners en Griekwas was in die tweede plek.
Weens die naderende Anglo-Boereoorlog het net vier spanne in 1899 deelgeneem. Die plek waar die toernooi plaasgevind het, het voor 1920 geroteer. In die beginjare is die toernooi ook nie elke jaar gespeel nie. Internasionale toere het voorkeur geniet en die kompetisie is deur die oorloë onderbreek. Boonop was daar ’n onderbreking van vyf jaar tussen 1959 en 1964 as gevolg van struwelinge oor die stelsel en ’n besondere vol internasionale program.
Die aanvanklike liga- en toernooistruktuur is tot 1920 met ’n wisselende aantal spanne gebruik. In 1904 was daar
sewe deelnemende spanne, wat Grens ingesluit het. In die volgende toernooi in 1906 het Rhodesië ook deelgeneem, en in 1908 het Noordoos aangesluit. In 1911 was die Suidwestelikes (vandag se SWD) ook daar, wat die aantal deelnemende spanne tot tien laat styg het.
Die 1920-toernooi was ’n logistieke nagmerrie! Dit is gelyktydig op twee plekke, naamlik Bloemfontein en Kimberley, gespeel en dit was uiteraard problematies om die wenner aan te wys! Daarna is die gesentraliseerde toernooie in 1922 vervang met ’n ligastelsel wat op ’n tuis-wegbasis gespeel is. WP, wat tien van die eerste dertien kompetisies gewen het, het weer eens oorheers deur vier van die volgende ses toernooie regstreeks in 1925, 1927, 1929 en 1936 te wen. Hulle het in 1932 en 1934 die goue beker in die ander twee kompetisies met Grens gedeel. In 1936 is die ligaformaat vir die laaste keer gebruik, behalwe by nog drie geleenthede in 1957–1959 (vir een kompetisie!), 1964 en 1966.
Teen 1939 het twaalf spanne om die Curriebeker meegeding en hulle is in ’n noordelike en suidelike gebied verdeel. Die wenners van die afdelings sou dan teen mekaar in die eerste Curriebekereindstryd speel. Dit was ongelukkig net na ’n enkelronde, want die dubbelronde moes weens die naderende Tweede Wêrldoorlog geskrap word. Dit was ’n herdenking van die vyftigste jaar van provinsiale rugby, wat in 1889 met die Raadsbeker begin het. Transvaal het WP in 1939 met 17–6 op Nuweland geklop. Dit was die eerste Curriebekereindstryd in die nuwe formaat wat vir WP vorentoe nog lang trane sou laat huil.
Die struktuur van die Curriebekerkompetisie is weer in 1954 verander. Vyftien spanne is in drie afdelings verdeel en halfeindrondes is die eerste keer gespeel. Noord-Transvaal en die Vrystaat het in so ’n halfeindstryd teen mekaar te staan gekom. Noord-Transvaal het gewen en toe in die eindstryd teen WP verloor. Die wedstryd is op Nuweland gespeel en die telling was 11–8 in WP se guns.
150 Jaar Book.indd 92 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 93
kort sou gebeur nie. Twee dae later het vier van die spelers
wat aan die skynwedstryd deelgeneem het, gesneuwel en
elf ander is gewond tydens hierdie veldslag wat finaal die
houvas van Rommel se Afrikakorps gebreek het.
die Suid-Afrikaanse span deur die Geallieerde Agste Leër be-
veel om ’n “wedstryd” agter die spoorwegstasie by El Alamein
te speel. Dit was twee dae voor die Slag van El Alamein, en die
doel was om die Duitsers te bluf dat niks belangrik binne-
Noord-Transvaal het in 1956 die Curriebeker gewen deur Natal 9–8 op Kingsmead se krieketveld te klop. Natal moes die lang pad deur ’n halfeindronde loop om by die laaste wedstryd uit te kom. Noord-Transvaal is egter direk deur na die eindstryd sonder om ’n halfeindstryd te moes speel.
Die volgende Curriebeker is weer op ’n ligabasis beslis – en wel oor twee seisoene heen, maar altesaam ’n tydperk van drie jaar! Die kompetisie het in 1957 begin; in 1958 is geen wedstryde gespeel nie omdat die Franse toerspan hier was; en die liga is in 1959 voltooi. WP het een ligapunt meer as Noord-Transvaal gehad en het die beker dus teruggewen. Daar was geen eindstryd nie. Ontevredenheid oor hierdie stelsel en ’n vol internasionale program het veroorsaak dat die Curriebekerkom-petisie die volgende vyf jaar, tot 1964, nie plaasgevind het nie.
In 1964, en weer in 1966, is elke span wat by die SARVR ge-affilieer was, ’n kans gegun om die Curriebeker te wen. Dit het so gewerk: die kompetisie is in vyf afdelings van drie spanne elk verdeel. Die vyf afdelingswenners het dan ’n verdere liga sonder ’n eindstryd gespeel. WP het boaan die punteleer geëindig en was dus die Curriebekerkampioene vir 1964. Dieselfde stelsel is in 1966 gebruik. Die Franse het in 1967 kom toer, en dus was daar nie ’n kompetisie in daardie jaar nie.
In 1968 is daar teruggekeer na die speel van ’n eindwedstryd, en van toe af is daar elke jaar in ’n finaal om die Curriebeker gespeel. In 1968 is die getal spanne na sestien opgeskuif en hulle is in twee afdelings verdeel. Noord-Transvaal het hul derde titel gewen nadat hulle Transvaal in die eindstryd geklop het.
Dit het vier keer gebeur dat spanne in die eindstryd gelykop speel en dan die beker deel. In 1971 het Transvaal en Noord-Transvaal met 14 elk op Ellispark gelykop gespeel. Toe het Noord-Transvaal en WP dit in 1979 met 15 elk, en weer in 1989 met 16 elk gedoen, albei kere op Nuweland. In 2006 het Vrystaat en die Blou Bulle in Bloemfontein met 28 elk gelykop gespeel. Na hierdie wedstryd is daar besluit om in die toekoms nie weer die beker te deel nie, en dat ’n wenner vasgestel moes word as die twee spanne na ekstra tyd nog gelykop is.
Sedert 1968 is daar op verskeie maniere te werk gegaan
om die wenner van die kompetisie te bepaal. In die 1970’s het die topvyftien- en later topsestien-spanne om die Curriebeker meegeding, terwyl die Paul Roos-kompetisie vir die ander unies ingestel is, asook vir die Natal Plattelandse Distrikte en die Transvaal Sub-unies. Al die Curriebekerspanne is in afdelings verdeel en soms is selfs een groot liga gebruik.
In die vroeë 1980’s is ’n plan bedink om die B-afdeling se belangstelling in die kompetisie enduit te probeer volhou. Die twee topspanne in die B-afdeling het dus in die halfeindrondes teen die twee topspanne in die A-afdeling gespeel. Só het dit gebeur dat Natal in 1984 vanuit die B-afdeling in die eindstryd teen WP gespeel het nadat hy Vrystaat, die A-afdeling se tweede beste span, in so ’n halfeindstryd geklop het!
Later in die 1980’s is daar besluit om die voorloper in die uitsoekliga sonder ’n uitspeelwedstryd tot die eindstryd toe te laat, terwyl die tweede en derde spanne op die punteleer mekaar in ’n “halfeindronde” die stryd moes aansê om te bepaal wie die ander span in die eindstryd sou wees.
Al veertien spanne het in 1999 ’n rondomtalie oor ’n enkelronde gespeel. Die Leeus en die Sharks, wat gelykop was met 52 ligapunte elk, het in die eindstryd gespeel. Teen 2001 is die veertien spanne in twee afdelings verdeel, met die boonste vier in elke afdeling wat dan in ’n agtspan-Curriebekerkompetisie speel. Die onderste drie spanne het in die Bankfin Beker-kompetisie gespeel, en beide kompetisies het halfeindrondes gehad. Dieselfde formaat is in 2002 gebruik. Dit het al die spanne kans gegee om die Curriebeker te wen, maar daar was te veel maklike of ongelyke wedstryde, wat ’n klug van die kompetisie gemaak het.
Sedert 2003 het die voorste agt spanne in die Premier Liga dit uitbaklei en die ander ses spanne het dieselfde in die Eerste Liga gedoen. Daar was nie ’n halfeindronde in 2003 nie, maar dit is in 2004 hervat. Twee promosie- of relegasiewedstryde aan die einde van die seisoen het die topspanne van die Eerste Liga die geleentheid gegee om die volgende jaar na die boonste afdeling bevorder te word.
150 Jaar Book.indd 93 2352011 5:24 PM
94 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
’n Leier en kaptein met vele talente
Jan Pickard – WP-president en -kaptein Springbokvoorspeler, 1951/52–1956
’n Onderpresteerder, sal sommige mense van Jan Pickard sê. Hy was WP se kaptein in die 1950’s. Deels is dit moontlik waar, maar daar steek veel meer in die man as wat so ’n ondeurdagte mening te kenne gee. Hy was ’n skitterende slot, ook ’n agsteman in toetse en ’n speler van wie sy teenstanders altyd bewus was. Hy was ’n taai en genadelose opponent, een van rugby se “hardemanne”.
Dr. Danie Craven het Pickard beskryf as ’n “great footballer”. Dit is die hoogste eer wat Dok Craven aan ’n speler kon gee. “Hy het uitstekende wedstryde gespeel, maar hy het waarskynlik nie die hoogtes wat hy moes, bereik nie. Hy het soveel potensiaal gehad,” het Craven geskryf. “Wat ek sonder enige huiwering kan sê, is dat hy ’n puik kaptein was. Sy spanne het nie net goed gevaar nie, maar Pickard het ook altyd deur sy voorbeeld gelei.”
Pickard was by menige voorvalle op en van die veld af betrokke. Een van sy gunstelingstreke was om tydens ’n wedstryd op een van sy teenstanders wat goed speel, te begin pik en die skeidsregter teen die speler te beïnvloed. Met ’n wedstryd tussen WP en Natal was die Junior Springbokslot, Lappies Labuschagne, ’n erge doring in WP se vlees. Toe daar ’n onderonsie uitbreek, het Pickard sy skrumskakel, Aubrey Luck, beveel om grond toe te val. Toe hy dit doen, skree Pickard vir die skeidsregter: “Ref, kyk wat het Labuschagne aan ons skrumskakel gedoen!” Daarna het die skeidsregter Labuschagne fyn dopgehou en hy kon nie met sy gewone aggressie speel nie!
In 1956 was Salty du Rand reeds gekies as die kaptein van die Springbokspan vir die toer na Australië en Nieu-Seeland toe hy met sy voormalige Matie- en WP-spanmaat, Pickard, in ’n voorval betrokke was. Dit het Du Rand die kapteinskap gekos, maar albei het saam getoer.
Pickard het slegs in vier toetse en drie reekse gespeel. Hy was nie altyd so fiks as wat hy moes wees nie. Sy beeld as die hardeman – waardeur hy in vandag se rugby meer áf van die veld as daarop sou wees! – en sy voorliefde om in die agterlyn te staan, was “swakhede” wat by die keurders teen hom getel het.
Pickard was op 29 reeds ’n gevestigde sakeman, selfs voor hy in 1956 op die toer na Australasië gegaan het. In sy eerste jare as ’n sakeman het hy begin om sy eie besigheid te ontwikkel tot hy uiteindelik dertien genoteerde maatskappye op die Johannesburgse Aandelebeurs gehad het. Pickard se drankwinkels was die basis van sy sakeryk, en Sportman’s Warehouse, Comair, Rennies en KIC is ander sakebelange waar sy invloed geld.
Hy het vanaf 1981 as president van die Westelike Provinsie Rugbyunie die gemiddelde vertonings sedert 1936 dramaties laat verbeter, en het sy komitee en die provinsiale span na ’n rekord van vyf opeenvolgende Curriebekertitels gelei. Dié prestasie is in die jare 1982–1986 bereik. Toe hy rugbypresident geword het, het WP sedert 1936 nog net twee uit ’n moontlike ses eindstryde gewen.
Pickard het WP die eerste keer in 1953 in ’n wedstryd teen Boland op die veld gelei. Hy het die kapteinskap oorgeneem en in 1954 die Curriebekertitel gewen, en weer in daardie lang seisoen van 1957 tot 1959. Dit was ’n besonderse oorwinning, want geen ander span kon nog die titel wen in kompetisies wat volgens die tuis-wegligaformaat én ’n eindstryd gespeel word nie. Hy is ook die enigste speler wat as kaptein en later as president van ’n unie ’n Curriebeker omhoog kon hou.
150 Jaar Book.indd 94 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 95
1946: Noord-Transvaal steek hul kleim afDie Noord-Transvaalse losskakel, Hansie Brewis, het sy
span in die wedstryd gehou met twee skepskoppe, een
met elke voet! ’n Skepskop was toe nog vier punte werd,
maar WP was met minder as ’n minuut se speeltyd oor 9–8
voor. Noord-Transvaal wen toe ’n lynstaan diep binne hul
eie halfgebied. Brewis skop skuins oor die veld en die
vleuel Johnny Lourens sit die bal agterna. Die bal het
gerol en gerol en gerol. Lourens het dit sowat 75 meter
gejaag met WP-spelers kort op sy hakke.
Met die bal naby aan die doellyn wou die jong WP-
heelagter Con de Kock die bal oor die kantlyn tik, wat
maar ’n voet of so weg was. Dit was egter winter op die
Hoëveld en die gras was droog en die grond hard … Hy
het gegly en die tikskoppie kantlyn toe was mis. Lourens
Hannes Brewis – outstanding kicker and elusive runner.
Suid-Afrikaanse spanne het, waar moontlik, met
groen truie gespeel. Die kleur het hulle onder meer ge-
kry van die Russiese soldate se seile wat in kookwater
geweek is. Die goue krae is in een geval verkry van die
grond langs ’n krygsgevangenis!
Aan die einde van die oorlog, maar voor hulle gede-
mobiliseer is, het die lede van die Suid-Afrikaanse Sesde
Divisie se rugbyspan op ’n toer van vier maande ge-
gaan. Hulle het wedstryde in Italië, Duitsland, Engeland
en Frankryk gespeel. Die span het die toekomstige
Springbokkaptein Stephen Fry (teen die 1955-Britse
Leeus) ingesluit, asook Cecil Moss wat in 1949 vir die
Springbokke gespeel en hulle later ook afgerig het.
Die toerspan is deur Springbokstut en -onderkap-
tein Boy Louw afgerig. Basil Kenyon, kaptein van die
Springbokspan wat in 1951/52 die Grand Slam gewen
het, was die kaptein van die Sesde Divisie-span wat ty-
dens die oorlog die kampioenspan in die Midde-Ooste
was. (Hoewel Kenyon kaptein van die 1951/52-span
na die Britse Eilande, Ierland en Frankryk was, het hy
weens ’n oogbesering nie in een van die toetse gespeel
nie. Hennie Muller het vir al vyf toetse oorgeneem en het
in 1953 sy kapteinskap teen die Wallabies voortgesit.)
Noord-Transvaal se eerste titelMet die soldate weer terug in die land het klub- en pro-
vinsiale rugby stadig maar seker na normaal begin terug-
keer. In 1946 is die Curriebekerkompetisie hervat. WP en
Noord-Transvaal – die twee spanne wat oor die volgende
64 jaar 35 van die vyftig eindstrydtitels tussen hulle sou
wen of deel – het deurgedring na die eerste naoorlogse
eindstryd om die Curriebeker. Die wedstryd is op Loftus
gespeel en was die eerste van sewentien eindstryde tot
en met 2010 op dié veld. Noord-Transvaal en later die
Blou Bulle het veertien van die wedstryde op Loftus ge-
wen en net drie verloor. Ses van die wedstryde was teen
WP, waarvan Noord-Transvaal net een verloor het. Dit
was in 1983, die tweede van WP se vyf agtereenvolgende
oorwinnings van 1982 tot 1986.
150 Jaar Book.indd 95 2352011 5:24 PM
96 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
die eerste keer dat WP in vier eindstryde na mekaar sou
speel; hulle het dit in 1982–1986 verbeter toe hulle in vyf
eindstryde gespeel het.
In 1950 was Hennie Muller die kaptein van Transvaal.
Hy het Jan Lotz opgevolg nadat dié legendariese ha-
ker die vorige jaar uitgetree het. In 1949 het Lotz die
Transvaalspan teen die All Blacks aangevoer – die ou
Grote was toe reeds 39 jaar oud! Die Wes-Randse haker
was jare daarna nog betrokke as ’n afrigter by sy ou klub
en hy het ’n belangrike rol as administrateur, afrigter en
keurder in Transvaal gespeel.
Transvaal het in 1950, soos in 1947, vir Noord-Transvaal
op pad na die eindstryd uitgeskakel met ’n deeglike oor-
winning van 17–9. Hulle sou op hul tuisveld teen WP
speel. Dit was weer ’n stryd tussen Transvaal se voorspe-
lers en WP se agterspelers. Die steunende, beurende en
malende manne van Transvaal het die stryd gewen, en
die Streeptruie het uit vier eindstryd-probeerslae net
een keer die gesogte goue beker gewen. WP het groot
name in sy agterlyn gehad, soos die swierige Dennis Fry
op losskakel en as skakelmaat nog ’n Springbok, Ballie
Wahl, asook Chum Ochse en Roy Dryburgh.
Dié keer sou Transvaal nie weer die beker deur hul vin-
gers laat glip nie en hulle wen 22–11. Die Transvaalspan
het baie groot name gehad. Selfs hul agterlyn was nie
naastenby so “middelmatig” as wat die Kaapse pers
hulle wou afmaak nie! Die Rooibontes se krag het egter
by die voorspelers gelê, met spelers soos Okey Geffin,
Barry Schmidt, Franz van der Ryst, Basie van Wyk, Gert
Dannhauser, Gert Kruger, Piet Malan en Hennie Muller.
Agt van Transvaal se spelers wat in die eindstryd ge-
speel het, was ingesluit in die Springboktoerspan wat ’n
bietjie meer as ’n jaar later na die Verenigde Koninkryk
(VK), Ierland en Frankryk getoer het.
WP het eerste voorgeloop na ’n drie deur Jan Visser,
wat deur Richard Boyes vervyf is. Johnny Buchler het
met ’n 45 m-skepskop teruggeslaan. Ochse se onvervyfde
(eerste) drie het die voorsprong van 8–3 aan WP terug-
besorg. Twee strafskoppe deur Geffin het Transvaal met
rustyd 9–8 laat voorloop. Kaptein Muller het nog ’n drie
het opgetel en Noord-Transvaal het met ’n wentelling van
11–9 hul eerste Curriebekertitel gehad. WP verloor dus
hul tweede eindstryd na mekaar – al het daar sewe jaar
tussen die twee wedstryde verloop. Dit was die eerste van
baie spannende wedstryde in toekomstige eindstryde.
Die Kapenaars was baie krities teenoor die wyse waarop
die Ligbloues die wedstryd gespeel het – die bal het dan
nie ’n enkele keer by die vleuels uitgekom nie!
1947: Derde keer skeepsregWP het in 1947 die derde keer na die Curriebekereindstryd
deurgedring, dié keer teen Transvaal wat hulle agt jaar te-
vore in die eindstryd voor die oorlog geklop het. Dit was
nou WP se beurt, en die Streeptruie klop die Rooibontes
16–12 voor ’n Nuwelandse skare. Die tuisspan se agterlyn
was besonder goed en hulle kon ook Transvaal se sterk pak
voorspelers in toom hou. Na rustyd, met die telling 9 elk,
het die senter Dirkie de Villiers ’n onverwagse skepskop
deur die pale gestuur om WP te laat voorloop en op pad na
’n oorwinning te plaas. Dit was ’n deurmekaar seisoen vir
WP, wat onverwags teen Rhodesië verloor het en 6–5 teen
die OP deurgeskraap het om die eindstryd te haal.
Noord-Transvaal, wat die vorige jaar se wenners was,
kon op die ou einde nie die mas opkom toe dit reg-
tig saak maak nie. Dit het gelyk asof hulle op pad na
die eindstryd was, maar toe klop Transvaal hulle in
die ligawedstryd en eindig boaan die afdeling – en die
Rooibontes is Nuweland toe vir die finale wedstryd van
die Curriebekerseisoen. Daar sou ’n bittere negentien
jaar verloop voor Noord-Transvaal weer die Curriebeker
omhoog kon hou - hul langste tydperk sonder die titel.
1950: Die Transvalers is plesierigVir die volgende twee dekades is daar nie ’n
Curriebekerkompetisie gehou as ’n internasionale toer-
span na Suid-Afrika gekom het nie, soos in 1949 toe die
All Blacks hier kom toer het. In 1950 was WP weer in die
eindstryd, met Transvaal as hul teenstanders. Dit was
150 Jaar Book.indd 96 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 97
op die veld gestuur het. Daar was vyf Springbokke, of spe-
lers wat Springbokke sou word, naamlik Buks Marais op
senter, Steve Hoffman op vleuel, Bertus van der Merwe
as haker, en die Koch-broers, Chris en Bubbles. Chris se
broer Willem was ook in die uitmuntende pak voorspe-
lers wat deur Jan Burger gelei is. Willem Koch het vir die
Junior Springbokke gespeel.
Die Transvaalspan het ook vier toekomstige
Springbokke ingesluit, naamlik Natie Rens, Hansie
Oelofse, Franz van der Ryst, Basie van Wyk en die Junior
Springbok, Pa Pelser. Laasgenoemde het later as kaptein
en afrigter een van Transvaal se legendes geword ten
spyte daarvan dat hy nooit ’n Springbok was nie.
Boland kón daardie dag gewen het … Hulle het met
twee maklike strafskoppe en ’n vervyfskop misluk. Daar
was ook ’n drie wat nie toegelaat is nie. Transvaal was met
die aanbreek van rustyd 8–6 voor na ’n drie deur Pa Pelser,
en ’n strafskop en vervyfskop deur Natie Rens. Boland
se Buks Marais het twee skepdoele oorgeskop. Steve
vir Transvaal gedruk, wat die telling op 12–8 gelaat het,
maar na Ochse se tweede drie was dit 12–11. Daarna het
die toekomstige Springboksenter Des Sinclair met sy eie
vervyfde drie en dié van Fancy van Staden wat hy aange-
voor het die oorwinning met 22–11 beklink.
1952: Rens breek Boland se harteIn 1951 was daar nie ’n Curriebekerkompetisie nie. In
1952 loop WP egter hul eerste Curriebekereindstryd mis
toe Transvaal met ’n nuwe kaptein, Basie van Wyk, en ’n
nuwe span Wellington toe gaan om hul titel teen Boland
te verdedig. Tydens die ligawedstryde het WP met 20–3
vir Boland ’n deeglike loesing gegee, maar hulle het ook
op verrassende wyse gelykop gespeel teen Grens en OP,
met 6 elk in albei wedstryde. Boland en WP moes toe uit-
speel om die eindstryd te haal. Dit was eintlik maar soos
’n halfeindronde, en die Wynboere het met 5–0 geklop.
Dit was waarskynlik die sterkste span wat Boland nog
Natie Rens broke the Boland hearts.Chris Koch, Boland’s Springbok prop.
150 Jaar Book.indd 97 2352011 5:24 PM
98 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Hoffman het ’n skitterende drie gedruk en Boland het tot
kort voor die eindfluitjie voorgeloop. Toe slaag Rens met
’n baie goeie skepskop en die Wynboere verloor 9–8.
Transvaal het hul titel behou al moes hulle met ’n jong,
onervare span teen Boland speel. Die Rooibontes moes
egter negentien jaar wag vir hul volgende titel, wat hulle
in 1971 met Noord-Transvaal moes deel. Hulle het die
jaar daarna weer die Curriebeker gewen. Nog twintig jaar
het verbygaan voor hulle weer ’n titel kon verower, en toe
is dit weer twee na mekaar. Transvaal het tot op datum
nege titels gewen, en ses van hulle was in pare!
Weens die Wallabies se besoek aan Suid-Afrika in 1953
is daar in dié jaar geen Curriebekerkompetisie gehou
nie. Die volgende Curriebekereindstryd is in 1956 ge-
speel, wat gevolg sou word deur seker die eienaardigste
Curriebekertoernooi nog wat op die eindstryd in die
Kingsmead-stadion sou volg. Voor daardie twee kompe-
tisies was daar ook nog die 1954-titel wat besleg moes
word.
1954: Die ligastelsel keer terug en WP floreerIn 1954 het die Springbokslot, Jan (Bull) Pickard, by
WP die leisels as kaptein oorgeneem. Jan Bull, soos hy
alom bekend was, was taai, onverskrokke en vol streke,
soos menige skeidsregter kon getuig. Hy was miskien
so effens lui, maar volgens dr. Danie Craven wat hom op
Stellenbosch help slyp het, was Pickard ’n skitterende
kaptein wat by uitstek met sy voorbeeld gelei het. In
die pensketse van spelers wat voor die Springboktoer
van 1956 verskyn het, word hy beskryf as ’n “bullocking
player of amazing strength”. Hy het WP na hul volgende
Curriebekertitel gelei, wat hulle eerste sedert 1947 was.
Dié keer, in die finaal in 1954, het WP op nuweland die
bordjies verhang. Noord-Transvaal, wat WP in 1946 met
11–9 op Loftus Versfeld geklop het, is met ’n telling van
11–8 sonder die Curriebeker huis toe gestuur.
Pickard het die oorwinning goed beplan. Hy het
die vinnige flank Dawie Ackermann en agsteman Ivor
Dorrington opdrag gegee om Hansie Brewis van sy agter-
lyn af te sny. WP het van die vaste fasette gedryf om die
druk van die Ligbloues se losvoorspelers op hul agterlyn
te verlig. Toe hulle teen rustyd teen die wind reeds 8–0
voor was, het dit gelyk of die uitslag veilig is. Die tel-
ling het na 11–0 gevorder voor Francois (Lucky) Roux vir
Noord-Transvaal ’n drie gedruk het en Brewis ouderge-
woonte ’n skepdoel aangeteken het. ’n Tweede drie deur
Roux is nie deur skeidsregter Ralph Burmeister toegeken
nie, maar die beste span het die titel gewen.
Die nederlaag het Noord-Transvaal in 1946 met net
’n enkele titel uit ses Curriebekereindstryde gelaat, en
hulle het in net twee van die eindstryde gespeel. WP,
met twee titels uit vyf eindstryde, was voor in die wed-
loop teen die span wat hul grootste teenstanders sou
word.
1956: Die laaste eindstryd in twaalf jaarDie Ligbloues het Natal in 1956 in Durban geklop. Hulle
het gespeel sonder hul Springbokke, wat vroeër op toer
na Australasië was. Al die ligawedstryde moes deur al
die spanne gespeel word sonder hul internasionale spe-
lers wat op toer was. ’n Drie in die doodsnikke van die
wedstryd het die titel vir Noord-Transvaal beklink. (Hoe
dikwels het Noord-Transvaal en die Blou Bulle dit nie al
gedoen nie!) Die wendrie is deur Schalk van Dyk aange-
teken en hulle het met ’n telling van 9–8 deurgeskraap.
Dit kon so maklik op daardie trietsige, reënerige dag
op Kingsmead anders verloop het. Noord-Transvaal het
gekies om sonder sy Springbokke te speel, maar Natal
het besluit om Roy Dryburgh te kies. Ondanks ’n puik
vertoning in die halfeindronde teen WP – sy ou span –
en in die eindwedstryd, het hierdie ervare toetsspeler
’n maklike skop diep in die tweede helfte verbrou, wat
aan Natal die oorwinning kon besorg het. Natal moes 28
lange jare wag voor hy weer ’n kans gekry het om in ’n
Curriebekereindstryd te speel! Dit was in 1984 teen WP,
na ’n eienaardige halfeindronde in Durban wat vir die
Natallers baie pret besorg het.
Die Curriebeker was belangrik genoeg dat die SARFB
150 Jaar Book.indd 98 2352011 5:24 PM
’n Kompetisie in twee fases 99
nie sou toelaat dat internasionale toere afbreuk aan dié
kompetisie doen nie en daarom was daar in 1955 geen
Curriebekerkompetisie toe die Britse Leeus hier kom toer
het nie. Die toernooi in 1956, net die jaar daarna, was ’n
afwyking van die normale patroon.
1957–1959: ’n Baie lang ligaIn 1957 is die eerste deel van die kompetisie wat oor
twee seisoene sou plaasvind, gespeel. Dit op sigself was
buitengewoon, maar dat die tweede deel eers in 1959 ge-
speel sou word, was vreemd, om die minste te sê. In 1958
het ’n Franse toerspan die eerste keer na Suid-Afrika ge-
kom en die Curriebekertoernooi moes vir eers oorstaan.
Spanne wat in die eerste ronde swakkerig was, het in
1959 baie verbeter vertoon, en ook andersom. Dit het ’n
groot invloed op die eindresultaat gehad. WP was nie-
temin in albei seisoene in hul eie klas en het die titel
deur en deur verdien. Hulle kon die goue beker langs
die SA Raadstrofee uitstal. Om die Curriebekertitel te
wen, moes hulle in hul laaste bepaling vir Transvaal op
Nuweland klop, of ten minste gelykop speel. Hulle het
hierin met ’n gelykoptelling van 11 elk geslaag. WP het
drie drieë teenoor die twee van Transvaal gedruk.
1959–1964: Die Curriebeker vergader stofNa die uitgerekte affêre van tussen 1957 en 1959 het
die langste onderbreking in die Curriebekergeskiedenis
gevolg, behalwe tydens die twee wêreldoorloë. Daar
was ongelukkigheid oor die vorige toernooi, maar ’n
baie vol internasionale program het veroorsaak dat die
Curriebekertoernooi eers vir vyf jaar – tot 1964 – moes
wag. In hierdie tyd was daar ’n Junior Springboktoer na
Argentinië in 1959, ’n Skotse toerspan op eie bodem in
1960, en die heel grote – die reeks teen die All Blacks in
1960; gevolg deur die Grand Slam-toer in 1960/61, die
toer van die Britse Leeus in 1962, en dié van die Wallabies
na Suid-Afrika in 1963. Wallis was ook in 1964 hier vir ’n
enkele toets wat in Durban gespeel is.
1964–1967: Die laaste sien van die ligastelselDie ligastelsel is weer in 1964 gebruik om ’n
Curriebekerwenner aan te wys. ’n Werklik belaglike for-
maat is egter in dié jaar se kompetisie toegepas. In ’n po-
ging om elke geaffilieerde unie van die Suid-Afrikaanse
Rugbyraad ’n kans te gee om die Curriebeker te wen, is
die kompetisie in vyf afdelings met drie spanne elk ver-
deel. Die vyf afdelingswenners is dus na net twee weds-
tryde elk bepaal en het daarna in ’n eie uitsoekliga ge-
speel. WP het weer boaan die punteleer geëindig en is as
die Curriebekerkampioene gekroon. Dieselfde formaat is
in 1966 gebruik, met dieselfde span wat die titel verower
het. In 1967 het ’n Franse toerspan na Suid-Afrika gekom
en is daar nie om die Curriebeker meegeding nie.
Roy Dryburgh – the only 11956 Springbok in the final.
150 Jaar Book.indd 99 2352011 5:24 PM
100 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 100 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 101
Presies twintig jaar na hul eerste Curriebekeroorwinning het die Sharks in 2010 die
prestasie herhaal. Hierdie keer was dit in Durban, en dit was hul sesde titel. In 1990
was hul oorwinning oor Noord-Transvaal op Loftus welverdiend en tog was Natal, soos
hulle toe genoem is, nie gedurende die seisoen die beste span nie. Met die besluit dat
die Curriebekerwenner vanaf 1968 met die speel van ’n eindstyd bepaal sou word, het
verrassende resultate deel van die kompetisie geword. Dit was dan ook die geval in
1990 toe Natal die ietwat arrogante Noord-Transvaal op “Fort Loftus”, soos dit toe al
bekend was, in die eindstryd klop.
Die Sharks se oorwinning in 2010 oor WP het gevolg op ’n verstommende reeks ver-
tonings in die ligadeel van die kompetisie, wat uit ’n dubbelronde van die agt top-
spanne in Suid-Afrika bestaan het. Dit was ’n briljante vertoning deur die Sharks. Soos
in 1990, was dit teen die verwagting van die rugbypubliek in. Die wedstryd was eintlik
’n eensydige affêre en die eindtelling van 30–10 was die vierde grootste punteverskil in
die geskiedenis van vyftig eindstryde. Die twintigjarige losskakel, Patrick Lambie, was
die ster van die dag. Hy het 25 punte aangeteken – die tweede meeste in ’n eindstryd
na Derick Hougaard se 26 punte teen die Leeus op Ellispark in 2002. Hy het nie net
geskop nie, maar ook twee drieë gedruk.
Na ’n baie goeie seisoen het Lambie sy Springbokkleure vir die 2010-jaareindtoer ver-
werf waartydens hy in al vier toetse, asook die wedstryd teen die Barbarians, gespeel
het. Hy is die eerste voormalige leerder van Michaelhouse aan wie Springbokkleure
vir rugby toegeken is. Die Sharks se goeie vertonings in die seisoen het gesorg dat
ses van hul jong spelers Springbokke geword het, naamlik Lambie, Lwazi Mvovo, Charl
McLeod, Willem Alberts, Andries Strauss en Keegan Daniel. Saam met Odwa Ndungane,
Adi Jacobs, Alistair Hargreaves, Tendai “Beast” Mtawarira, Ryan Kankowski en die Du
Plessis-broers, Bismarck en Jannie, het die Sharks dertien spelers in die toergroep na
6
Stryd om die goue beker’n Nuwe Curriebekerreus verskyn op die toneel
Coach John Plumtree celbrates the Sharks’ 30–10 Currie Cup final win over Western Province in 2010.
150 Jaar Book.indd 101 2352011 5:24 PM
102 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
die Verenigde Koninkryk (VK) gehad.
Maar dit was nie net Lambie nie. Die Sharks se voorspe-
lers was puik en die span se verdediging toe WP probeer
terugveg, was selfs beter. Die indrukwekkendste verto-
ning van die Sharks was in die halfeindstryd twee weke
vantevore toe hulle die verdedigende kampioene, die
Blou Bulle, in Durban geklop het. Dit was ’n taai weds-
tryd, maar die Sharks het verbete geveg en naelskraap
met 16–12 ’n plek in die eindstryd verdien. Dit moet in
gedagte gehou word dat hulle die 2010 Super 14-fina-
liste, die Stormers en die Bulls, in die uitspeelwedstryde
geklop het om die Curriebekerkampioene vir 2010 te
word. Die 52 000 toeskouers het Kingspark volgesit om
rugby van ’n hoë gehalte te geniet – ’n yslike skare vir ’n
wedstryd wat nie eers ’n toets is nie, is iets waaroor ander
lande net van kan droom!
Na 26 minute, met die telling op 23–3,was die slag
eintlik klaar gelewer. Schalk Burger en sy manne het
alles probeer, maar dit is net Lambie wat punte by die
rustydtelling van 23–10 kon voeg. Hy het ’n drie gedruk
en dit self verdoel. WP se kaptein het na die wedstryd
toegegee dat die Sharks heeltemal te goed vir hulle was.
Die uitgelate Sharksafrigter, John Plumtree, het eerste-
handse ondervinding daarvan om in ’n wenspan te wees
– hy was deel van die span wat in 1990 die Curriebeker
die eerste keer vir Natal gewen het. Hy is ook ’n voor-
malige Springbok-Sewesspeler. Hy het die oorwinning
toegeskryf aan ’n spanpoging, ongeag die vaardighede
van die individue. Die feit dat niemand hulle ’n kans
gegee het om te wen nie, het hulle ook gemotiveer,
het Plumtree gesê. Hy is in Nieu-Seeland gebore en het
veertig wedstryde vir Taranaki en tagtig wedstryde vir
Natal/Sharks gespeel. Gedurende hierdie tyd het hy
twee Curriebekermedaljes in 1990 en 1996 ontvang. Hy
het ’n paar jaar lank teruggekeer Nieu-Seeland toe en vir
Hawkes Bay gespeel en is na die All Black-proewe genooi.
Dit was in 2010 die Sharks se tweede titel in twee jaar,
maar dit was ook net hul tweede titel sedert 1996 toe
hulle die Goue Leeus 33–15 op Ellispark geklop het. Vir
hul oorwinning in 2008 het hulle die Blou Bulle 9–3 op
Kingspark geklop - ’n groot prestasie teen ’n span wat se-
dert 2002 met sewe eindstryde in agt jaar oorheers het.
Net soos Westelike Provinsie (WP) die Curriebeker oor-
heers het in die tyd voor die wenner deur ’n eindstryd
bepaal is, het Noord-Transvaal, wat na 1998 as die Blou
Bulle bekend gestaan het, die 43 seisoene sedert 1968
oorheers. Van 1939 tot 1968 was daar slegs sewe einds-
tryde waardeur die kampioenspan bepaal is (m.a.w. nie
’n ligawenner nie), maar in 1968 is daar besluit dat die
Curriebekertoernooi ’n jaarlikse kompetisie sou wees
en die wenner altyd met ’n eindstryd bepaal sou word.
Dit was ’n welkome en baie geslaagde verandering, want
die belangstelling het geweldig toegeneem en daarmee
saam die publisiteit en inkomste. Om die kroon te span,
het al die spanne wat deesdae as franchises aan Super
Rugby deelneem, naamlik die Bulls, Stormers, Sharks,
Cheetahs (die Vrystaat Cheetahs en Griekwas tesame)
en die Lions, sedertdien die glorie ondervind om ’n
Curriebeker te wen!
Patrick Lambie – 25 points in the final.
150 Jaar Book.indd 102 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 103
Rugbysterftes
Hoewel twee spelers na Curriebekerwedstryde in die hospitaal oorlede is, is die eerste en enigste speler wat tydens ’n Curriebekerwedstryd self noodlottig beseer is, die WP-heelagter Chris Burger. Dit was ’n wedstryd in Augustus 1980 tussen WP en die Vrystaat in Bloemfontein. Burger het ’n nekbesering in ’n losskrum opgedoen en hy is die Sondagoggend in die Universitas-hospitaal oorlede. Hy was ’n veelsydige en vaardige speler wat ook op losskakel en senter vir WP gespeel het.
Dit is ironies dat Burger dit oorweeg het om aan die einde van die seisoen sy rugbystewels weg te pak. Slegs negentig minute voor die voorval wat sy lewe geëis het, was hy deel van ’n erewag vir die Vrystaatse en Springbokstut, Rampie Stander. Stander het die Donderdag voor die wedstryd waarin Burger beseer is, inmekaar gesak terwyl hy vir die wedstryd voorberei het. Hy is aan ’n beroerte oorlede.
Ockert Brits, Transvaal se jong agsteman, het in 1984 aan ’n hartaanval beswyk na ’n wedstryd teen Noord-Vrystaat in Welkom. Brits het tydens rustyd inmekaar gesak en is op pad na Welkom-hospitaal dood. Sy dood het egter nie verband gehou met ’n rugbybesering nie.
In 1989 is ’n jong speler, Petro Jackson van Kylemore in Stellenbosch, tydens ’n wedstryd dood. Die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) het die Petro Jackson Fonds gestig.
In 1991 het Jan Lock, die kragman van Noord-Transvaal se skrum, sy terugkeer op Loftus gemaak ná ’n besering in ’n voorwedstryd vir ’n Curriebekereindstryd. Die versengende Oktober-hitte was blykbaar vir die groot man te veel en hy is na die wedstryd in die kleedkamer dood.
Burger se dood het gelei tot die stigting van die Chris Burger Fonds deur die kaptein in daardie wedstryd in Bloemfontein, Morné du Plessis, en sy spanmaats. Met eenwording in 1992 het die twee fondse saamgesmelt om die Chris Burger/Petro Jackson Spelersfonds te word.
Die doelwit van die fonds is om hulp te verleen aan slagoffers van ernstige rugbybeserings, ongeag die vlak waarop hulle gespeel het, asook vir die ontwikkeling en implementering van inisiatiewe met die doel om inligting te versprei en bewusmaking rondom rugbybeserings te skep.
Die fonds het in Augustus 2010 sy dertigste bestaansjaar
gevier en Morné du Plessis, wat nou in sy vroeë sestigs is, is steeds aan die voorpunt hiervan. Du Plessis het die Springbokke vyftien keer in toetse op die veld gelei en hulle het dertien keer gewen. Hy was ook die bestuurder van die Wêreldbekerspan in 1995. Die traumatiese gebeure daardie middag in Bloemfontein het indirek aanleiding gegee tot sy besluit om as speler uit te tree, slegs ’n paar maande voor die Springbokke se toer na Nieu-Seeland.
In 1987 het die fonds verhuringsregte gekoop van ’n suite in die Danie Craven-paviljoen op die Nuweland-rugbystadion wat spesiaal ontwerp is vir die eksklusiewe gebruik deur gestremde rugbyspelers in rolstoele.
Die fonds bedryf ook ’n program, naamlik “Power of Prevention”, wat daarop gemik is om beserings te voorkom. Die “Spineline” is ingestel, wat ’n 24-uur nooddiens is vir rugbybeserings; daar is ook die “Rugby Medic Club” wat honderde klub- en hoërskoolnoodhelpers oplei. Die “Coaches’ Logbook” is ’n handleiding wat jaarliks verskyn en bevat praktiese raad oor spelers se kondisionering, veiligheid, tegnieke, en dies meer.
Die Springbokke hou ’n jaarlikse fondsinsameling met ’n inbelprogram, en maak onder meer ook gebruik van gholfdae en ’n jaarlikse dinee om die fonds te onderhou.
Rugby is uiteraard ’n sport met risiko’s omdat daar fisiese kontak ter sprake is. Daar is jaarliks ’n ontstellende hoeveel-heid ernstige rug- en ander beserings, selfs noodlottige beserings. Deur reëls te verander, beter oefengeriewe te voorsien, seker te maak dat daar altyd noodhulp- en reaksie-eenhede is wat ingeroep kan word, en ’n deurlopende veldtog van bewusmaking te loods, werk almal saam om die moontlike tragiese gevolge van die spel te verminder.
Die eerste aangetekende sterfgeval in Suid-Afrikaanse rugby was in 1884, toe Alfred Schlemmer van West End op sy pad doellyn toe geduik is in die heel eerste eindstryd van die Groot Uitdaagkompetisie teen Beaconsfield in Kimberley. Hy is ’n week na die wedstryd in die hospitaal dood.
In 1907 het ’n fratsongeluk nog ’n lewe geëis. Walter Wright, ’n talentvolle skrumskakel vir Pirates, het blykbaar tydens ’n wedstryd vasgeduik teen een van die groot vlagpale wat destyds in gebruik was. Dit het op die B-veld van die ou Wanderersklub gebeur.
150 Jaar Book.indd 103 2352011 5:24 PM
104 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Noord-Transvaal/Blou Bulle het die trotse prestasie
behaal om negentien eindstryde te wen en vier te deel
van die vyftig wat al gespeel is. Hulle het nog agt keer
op die veld gedraf, maar nie gewen nie; dus was hulle by
31 van die vyftig eindstryde betrokke. Hul eerste goue
era was in die jare 1968 tot 1980, onder die afrigters
Buurman van Zyl vir dertien seisoene en Salty du Rand
vir een seisoen. Hulle het in dié tyd twaalf keer die eind-
stryd gehaal, nege keer gewen en twee maal die beker
moes deel, en net die 1970-eindstryd teen Griekwas ver-
loor. Hulle het die eindstryd in 1972 misgeloop toe Van
Zyl siek was, en weer in 1976.
Noord-Transvaal het eers in 1938 ’n onafhanklike unie
geword. Van die eerste ses kompetisies het hulle net twee
in 1946 en 1956 gewen, en ook een keer in die finaal ver-
loor. Hulle het dus drie keer nie die eindrondes gehaal
nie. WP het toe die volgende drie titels in 1957–1959,
1964 en 1966 gewen, toe die Curriebeker weer met ’n liga
beslis is. Na 1968 het Noord-Transvaal egter tot hul reg
gekom deur in 1968 en 1969 die gesogte goue beker op
Loftus te wen. Transvaal is met 16–3 en WP met 28–13 op
indrukwekkende wyse met leë hande huis toe gestuur.
Daar het egter ’n kommerwekkende patroon begin kop
uitsteek. In die ses eindstryde onder Buurman van Zyl
wat hulle weg van Loftus gespeel het, het Noord-Transvaal
net drie gewen, almal in Bloemfontein teen die Vrystaat
in die sewentigerjare. Dit sou nog erger word. Eers het
hulle in 1970 in Kimberley die eerste keer, en teen alle
verwagting in, met 11–9 teen Griekwas verloor. Daarna
was dit teen Transvaal in 1971. Ondanks ’n vreemde be-
slissing deur die skeidsregter en ’n onbeheerste skare op
Ellispark kon Noord-Transvaal met ’n telling van 14 elk
gelykop speel. Noord-Transvaal het hul kwesbaarheid
getoon in die wegwedstryde teen Griekwas, wat hulle
verloor het, en in die gelykopwedstryde teen Transvaal
in 1971 en teen WP op Nuweland in 1979.
Noord-Transvaal se onvermoë om eindstryde weg van
hul geliefde Loftus Versfeld te wen, het weer in 1982 en
1985 kop uitgesteek met die eindstryde op Nuweland. ’n
Oorwinning teen Transvaal op Ellispark in 1987 was ’n
uitsondering, en twee jaar later kon Noord-Transvaal in
’n eindstryd teen WP op Nuweland darem gelykop speel.
Teen 1989 was hul uitslae in eindstryde wat sedert 1968
weg gespeel is, soos volg: tien gespeel, vier gewen, drie
verloor en drie gelykop.
Toe rugby amptelik in 1996 ’n professionele sport
word, was Noord-Transvaal nie daarvoor gereed nie. Die
Ligbloues het gesukkel, terwyl die Leeus onder Louis
Luyt een van hul beste eras beleef het. Saam met die
Sharks het hulle die jare 1990–1999 oorheers deur drie
keer die Curriebekerkampioene te word, en drie keer die
eindstryd te haal.
Noord-Transvaal het weer die Curriebeker in 1991 ge-
wen nadat hulle dit die vorige jaar in ’n onverwagte ne-
derlaag aan Natal moes afstaan. Toe het sewe maer jare
gevolg – die swakste tydperk ooit, want hulle het eers
weer in 1998 die Curriebeker gewen. Wat die situasie vir
die ondersteuners van Loftus nog erger gemaak het, was
dat hul geliefde span nie eers ’n eindstryd kon haal nie
Western Province’s Hennie Bekker and Divan Serfontein with the Ross Frames Cup and Currie Cup 1982.
150 Jaar Book.indd 104 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 105
Die Curriebeker se grootste wedstrydwenner
Oor 120 jaar se Curriebekerkompetisies
waarin meer as 20 000 spelers gespeel
het, troon een naam bo almal uit as die
grootste wedstrydwenner, naamlik Naas
Botha. Dit is geen toeval dat Noord-
Transvaal in Botha se speeljare die
Curriebekertoneel oorheers het nie.
Uiteraard was daar oor die jare heen
’n hele rits skitterende vertonings deur
baie spelers. Ongelooflike drieë, yslike
strafskoppe en uitsonderlike individuele
flair en vaardigheid in wedstryde dra
alles daartoe by om die Curriebeker-
toernooi stellig die beroemdste en bes
ondersteunde eersterangse kompeti-
sie in wêreldrugby te maak. Botha se
prestasies oor ’n tydperk van sestien Cur-
riebekerseisoene (1977–1992 ingesluit)
het deurgaans wedstryde vir Noord-
Transvaal gewen. Dit is nie toeval dat hul
oorheersing in die kompetisie ingekort
is in die twee jaar wat Naas oorsee was
en Amerikaanse voetbal vir die Dallas
Cowboys uitprobeer het nie.
Naas se rugbyloopbaan was nie
beperk tot net daardie sestien seisoene
nie, want hy het tot 1995 aangehou
speel, met ’n klein bietjie klubrugby vir
Adelaar in Pretoria en ’n eersteklas-uit-
nodigingswedstryd. Daar is gehoop dat
hy sy vaardigheid in die wedstryd sou
vertoon sodat Kitch Christie kon besluit
of hy hom vir sy Wêreldbekergroep wou
kies. Maar Vader Tyd het sy tol begin eis
en Christie moes sy planne met hierdie
37-jarige rugbylegende laat vaar.
Twee stellings van dr. Danie Craven,
een van die beste beoordelaars van spe-
lers in die 150 jaar van Suid-Afrikaanse
rugbygeskiedenis, vat die briljantheid
van Naas Botha soos volg raak: “Gee my
Naas Botha en ek sal die wêreld verower.”
Na Botha se tweede toets, in 1980
teen Suid-Amerika in Durban, het Dok
gesê: “Hy sal ons grootste ooit wees.”
Drie skepskoppe, ’n strafskop en die
vervyfskop van kaptein Morné du Plessis
se drie in dié toets het Botha ’n totaal
van 26 van die Springbokke se 44 punte
in daardie tweetoetsreeks gegee.
Botha was onteenseglik ’n briljante
skopper, uit die hand uit en ook pale
toe, maar sy taktiese insig en visie was
nog beter. Ondanks kritiek dat Naas
Botha net kon skop, is Suid-Afrika se
agterlyn dwarsdeur die rugbywêreld
gevrees. Dit was waarskynlik die beste
agterlyn wat die Springbokke gehad
het, met spelers soos Divan Serfontein,
Danie Gerber, Willie du Plessis, Gerrie
Germishuys, Ray Mordt, Michael du
Plessis en Carel du Plessis, wat almal in
daardie era gespeel het. Voeg daarby
gehalte-heelagters soos Johan Heunis
en Gysie Pienaar, en dan is die punt
gemaak dat Botha inderdaad met ’n
agterlyn kon speel en nie net tot skop-
rugby beperk was nie.
Die skeptici moet Botha se skit-
terende hardlooprugby onthou, vir die
wêreldvyftiental op Twickenham tydens
die Internasionale Rugbyraad (IRR) se
eeufeesviering in 1986. Dit was die Naas
Botha wat die klubrugbyondersteuners
in Pretoria leer ken het.
Dit het ’n cliché in sekere (oninge-
ligte!) kringe geword om te sê: “Naas
kan nie ‘tackle’ nie!” Sulke mense het
gerieflikheidshalwe sy laagvat in die
noordoostelike hoek van die Vrystaat-
stadion teen die 1980-Britse Leeus
vergeet. Dit was ’n duikslag wat ’n
drie en die toets gered het. Dit was in
sy eerste jaar van toetsrugby en vele
ander belangrike laagvatte het gevolg.
Buurman van Zyl het Naas beveel om
op sy voete te bly: “Jy help ons nie deur
op die grond of in ’n losskrum te wees
nie.” Van Zyl het geredeneer dat ander
spelers die verdediging kan behartig, en
hy het selfs ’n spesiale verdedigingstra-
tegie bedink om dié wedstrydwenner
op sy voete te hou sodat hy sy span na
taktiese oorwinnings kon skop, of sy
dodelike skepskoppe kon gebruik.
Botha was ’n skraal, negentienjarige
langhaarstudent aan die Universiteit
van Pretoria toe die Noord-Transvaalse
afrigter, Buurman van Zyl, hom uit
Tukkies se onder-20-span gaan haal
het. Sy senior debuutwedstryd was teen
Suidoos-Transvaal. Die kaptein was Thys
Lourens, wat vyftien jaar ouer as Botha
was. Hulle twee sou saam met Buurman
van Zyl ’n bykans onoorwinlike Noord-
Transvaalse driemanskap vorm.
Botha het in slegs 28 toetse vir Suid-
Afrika gespeel, maar hy hou steeds ’n
lang lys rekords op provinsiale en inter-
nasionale vlak. Hy het oor die jare heen
die Curriebekerrekords oorheers met
die meeste punte, skepskoppe, titels en
eindstryde (saam met sy spanmaat, Bur-
ger Geldenhuys). Hy was ook ’n rekord
128 keer kaptein van Noord-Transvaal
en het ’n rekord 2 511 eersteklaspunte
aangeteken, insluitend ’n rekord 1 699
punte in die Curriebekerkompetisie.
Botha het baie wedstryde vir die
Ligbloues gewen, maar daar is twee
150 Jaar Book.indd 105 2352011 5:24 PM
106 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
wat waarskynlik as sy beste vertonings
beskou kan word, naamlik die Lionbeker-
modderbad teen WP op Nuweland in
1985, en die Curriebekereindstryd teen
Transvaal op Ellispark in 1987.
Die 1985-LionbekerDie wedstryd op Nuweland was ’n uitklop-
wedstryd om die Lionbeker. Alles het die
tuisspan bevoordeel en hulle was op die
kruin van ’n golf. Hulle het die Curriebe-
ker die vorige drie seisoene gewen, en
sou dit in 1985 en 1986 voortsit vir ’n vyf-
titel-Curriebekerrekord. Die veld was nat
en die modder was dik. Noord-Transvaal
was glad nie gewoond aan nat toestande
nie en die modder het konstruktiewe
rugby amper onmoontlik gemaak.
Feitlik onherkenbaar in die Nuweland-
se modder het Botha egter alles gedoen.
Hy het gedek, verdedig en spelers geduik,
maar veral WP met sy taktiese skoppe
weer en weer laat omdraai. Die enigste
drie is deur sy neef en spanmaat, Hendrik
Kruger, gedruk. Die modderbesmeerde
Ligbloues het 12–3 gewen.
Was dié modderstryd sy beste verto-
ning? “Nee,” sê Botha, “die oorwinning
in 1987 teen Transvaal was my beste
wedstryd. Moenie vergeet nie, dit was ’n
Curriebekerfinaal.”
Die 1987-eindstrydDie Curriebekereindstryd in 1987 was
inderdaad baie bevredigend vir die
Ligbloues. Hulle het in daardie stadium
die Curriebeker laas in in 1981 gewen. Die
Transvaalse pers het dit wyd en syd ver-
kondig dat 1987 die Rooibontes se groot
jaar was, en hulle het inderdaad in die
vroeë seisoen onstuitbaar gelyk. Trans-
vaal het die vorige jaar in die eindstryd
teen WP verloor, en in 1987 was hulle éérs
reg vir groot dinge! Botha het hulle egter
daarop gewys dat “die Curriebeker nie in
Mei gewen word nie” – en hy het lekker
laaste gelag. Hy het vier strafskoppe en
vier skepskoppe op ’n koue, reënerige dag
oorgeskop – en dit het boonop tydens
die wedstryd gehael. Sy voorspelers het
aan hom die bal besorg, en hy het die
wedstryd heeltemal gedikteer, ondanks
’n gemotiveerde Transvaalspan wat met
rustyd 15–9 voor was. Die 24–18 oorwin-
ning was een van Botha se gunstelinge,
en hy meen dié wedstryd was sy beste
provinsiale vertoning.
Oorsee en terugBotha was ses maande in elke jaar ’n pro-
fessionele speler vir Rovigo in Italië. Dit
was voor geldrugby regtig aanvaarbaar
geword het. Hy het vanaf 1987 tot 1993
vir Rovigo gespeel en twee nasionale
kampioenskappe gewen. Aan die einde
van die Europese seisoen het hy huis toe
gekom om die Bulle met hul Curriebeker-
wedstryde te help. Botha se insette by die
Italiaanse klub het aan hom die titel van
ereburger van Rovigo besorg.
Toe Botha terugkom van sy Dallas-
ervaring in die VSA het Noord-Transvaal
ná WP se heerskappy van vyf jaar weer
die Curriebeker gewen. Die Ligbloues het
die goue beker in 1987 en weer in 1988
gewen toe hulle WP geklop het. In 1989
het hulle die beker op Nuweland met WP
gedeel. Die jaar daarna het hulle die titel
aan Natal afgestaan, net om dit weer in
1991 teen Transvaal terug te wen. Botha
se laaste Curriebekerseisoen was in 1992,
toe Transvaal weer die eindstryd teen
Natal verloor het.
Naas Botha het in 1992 uit Curriebe-
kerrugby getree. Hy het steeds by Rovigo
gespeel en toe vir Adelaar, voordat Kitch
Christie hom in 1995 teruggelok het.
Hier volg ’n opsomming van Naas
Botha se voortreflike rugbyloopbaan.
Plaaslike rugby: ❏ Botha het in 1977 op negentienja-
rige ouderdom sy provinsiale debuut
vir Noord-Transvaal gemaak.
❏ Teen 1980, toe hy maar 22 jaar oud
was, was hy Noord-Transvaal se
kaptein.
❏ Op die ouderdom van 22 jaar en 217
dae was hy die jongste wenkaptein
van die Curriebeker.
❏ Hy hou die Curriebekerrekord van
1 699 punte. Hy het in 1992 vyf
skepskoppe teen Natal geskop, en ’n
totaal van twintig skepskoppe in die
1985-Curriebekerseisoen.
❏ Sy totaal van 179 wedstryde,
waarvan 128 as kaptein vir Noord-
Transvaal was, sluit 123 Curriebe-
kerwedstryde in.
❏ Botha het in elf Curriebekereinds-
tryde gespeel en deel die rekord met
die flank Burger Geldenhuys, wat ook
’n Noord-Transvaalse kaptein was.
❏ Saam met Thys Lourens en Buurman
van Zyl het Botha ’n driemanskap
gevorm wat die kern was van die
Ligbloues se sukses in die 1970’s en
1980’s. Botha en Lourens hou kont-
rasterende rekords: Botha was die
jongste kaptein wat die Curriebeker
gewen het (op 22 jaar en 217 dae),
terwyl Lourens die oudste wenkap-
tein was (op 35 jaar en 138 dae).
❏ Botha se Suid-Afrikaanse rekord van
138 punte in Curriebekereindstryde
is ver voor die speler in die tweede
plek, naamlik die Vrystaat Cheetahs
en WP se Willem de Waal wat 62
punte het.
150 Jaar Book.indd 106 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 107
❏ Botha is aangewys as Suid-Afrika se
Speler van die Jaar in 1979, 1981,
1985 en 1987, wat ’n rekord is. Slegs
twee ander spelers, naamlik Gerald
Bosch en Uli Schmidt, het die toe-
kenning meer as een keer gekry.
❏ Naas het 210 skepskoppe vir Noord-
Transvaal en Suid-Afrika aangeteken.
Dit sluit in twintig skepskoppe in ’n
enkele Curriebekerseisoen in 1985.
In 1992 het hy in sy laaste Cur-
riebekerseisoen vyf skepskoppe in ’n
wedstryd teen Natal aangeteken.
Internasionale rugby: ❏ Botha het sy debuut in 1980 teen
die Suid-Amerikaanse Jaguars
gemaak en ook teen die Britse Leeus
gespeel.
❏ In die derde toets teen die
1980-Britse Leeus in Port Elizabeth
het hy die oorwinning beklink met
’n strafskop vanaf die kantlyn in by-
kans stormsterkte wind en gietende
reën. Die Britse pers het hom “Nasty
Booter” gedoop.
❏ In 1981 het hy 20 van die Spring-
bokke se 24 punte in die tweede toe-
ts teen die All Blacks in Wellington
aangeteken.
❏ Botha was in 1980 die kaptein met
Suid-Afrika se reeksoorwinning
oor die Nieu-Seelandse Kavaliers,
en ook in 1992 met Suid-Afrika se
hertoelating tot internasionale
rugby. Hy het altesaam in 28 toetse
gespeel en was kaptein in nege.
❏ In 2006 het hy die onderskeiding
behaal toe hy tot die IRR se Helde-
saal toegelaat is, wat erkenning
aan sy uitsonderlike rugbyloopbaan
gegee het.
❏ Botha het 312 punte in internasion-
ale wedstryde aangeteken, wat toe
’n Suid-Afrikaanse rekord was. Dit
het agtien skepskoppe ingesluit.
❏ In 1992 het hy die Staatspresidents-
toekenning ontvang.
150 Jaar Book.indd 107 2352011 5:24 PM
108 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
en amper hul A-afdeling Curriebekerstatus verloor het!
Die dekade vanaf 2000 het nog ’n goue era vir die Blou
Bulle ingelui. Hulle het tussen 2002 en 2009 sewe eind-
stryde gehaal en vyf keer (waarvan een gedeel is) die
Curriebeker gewen. Die Vrystaat Cheetahs was ook ’n
krag om mee rekening te hou en het tussen 2004 en 2009
vyf eindstryde gehaal, waarvan hulle twee gewen en een
met die Blou Bulle gedeel het.
Na hul rekord van vyf agtereenvolgende titels vanaf
1982 tot 1986, het WP ’n “droogte” van ses jaar tussen
hul gelykopstryd in 1989 en 1995 beleef waarin hulle
nooit eens die eindstryd gehaal het nie. Toe was daar
tussen 1995 en 2001 ’n oplewing waarin WP in vyf eind-
stryde drie keer gewen en twee keer verloor het. Daarna
was daar ’n windstilte wat tot 2010 geduur het. In 2010
het WP teen die Sharks verloor en was tot toe nege jaar
sonder die goue trofee.
Die Leeus het hul laaste Curriebeker in 1999 gewen en
was onsuksesvol in die twee eindstryde wat hulle daarna
gehaal het. Hoewel Griekwas al die topspanne en fran-
chises geklop het, het hulle nie die diepte gehad om tot
by die halfeindrondes en daarna te vorder nie.
In 2009 is die grootste prestasie bereik deur ’n Suid-
Afrikaanse span wat in ’n kompetisie in ’n laer vlak as in-
ternasionaal speel. Die Blou Bulle het die Curriebeker én
die Super 14 gewen. Hulle het oortuigend gewen. Hul tel-
ling teen die Chiefs was 61–17, en die Vrystaat Cheetahs
is in die Curriebekereindstryd met 36–24 afgestof.
2009: ’n Dolk word verwyderDie oorwinning oor die Vrystaat was soete wraak vir die
Bulle na die nederlaag op Loftus in 2005. Dit het na ’n
baie eensydige wedstryd gelyk, want die Blou Bulle het
na 25 minute reeds 24–0 voorgeloop teen ’n span wat
verras het deur so ver te vorder na ’n rampspoedige Super
14-toer na Australasië. Die Bulle se groot voorsprong was
hoofsaaklik te danke aan Fourie du Preez. Hy het al drie
vroeë drieë aangevoer deur twee goedgeplaaste skoppe
wat gelei het tot verspot maklike drieë deur Francois
Hougaard en Bryan Habana. Fourie du Preez het ook met
perfekte tydsberekening na Habana toe uitgegee vir die
vleuel se tweede drie. Die Cheetahs het egter verbete te-
ruggeveg en met die telling op 30–21 was hulle terug in
die wedstryd. Twee suksesvolle strafskoppe deur Morné
Steyn het die Vrystaters die nekslag toegedien.
As iemand dalk getwyfel het of die Curriebeker na
die Super 14-sukses vir die spelers belangrik was, moes
hulle die Bulle se hardeman, Bakkies Botha, gehoor het.
Die groot slot het gesê dit voel soos ’n dolk wat verwy-
der is, en het bygevoeg dat die nederlaag in 2005 teen
die Cheetahs “regtig seergemaak het”. Hierdie oorwin-
ning het natuurlik ook effens vergoed vir die vorige
jaar toe die Bulle 14–9 teen die Sharks verloor het. Die
2009-eindstryd was die negende keer dat die Blou Bulle
en die Vrystaat Cheetahs in die finaal slaags was.
Die spanne se name het in die negentigerjare verander.
Sewe oorwinnings, een gelykop en die enkele nederlaag
in 2005, dui duidelik aan hoe Noord-Transvaal/Bulle die
Vrystaat/Cheetahs in die eindstryd oorheers het.
Eindstryde – en Noord-Transvaal is op die kruinMet slegs twee oorwinnings uit sewe eindstryde van
die tien toernooie waaraan hulle deelgeneem het, het
Noord-Transvaal aan die begin nie juis waffers in die
Curriebekerkompetisie gevaar nie, maar vanaf 1968 het
hulle skielik tot hul reg gekom. Tot vandag toe is daar heel-
wat mense, selfs spelers wat hy afgerig het, wat beweer dat
Buurman van Zyl nie ’n goeie afrigter was nie. Hy het on-
getwyfeld die fiksste span gehad wat die beste gemotiveerd
was, en het geweet hoe om met sy spelers te werk – die sta-
tistieke spreek vanself. Onder Van Zyl het die span meer ge-
reelde oefensessies en ’n vaste spelplan gehad.
Tot in 1967 het Noord-Transvaalse keurders beurte
geneem om die provinsiale span gedurende die seisoen
af te rig. Die eerste span wat agtergekom het dat dinge
in Pretoria verander het, was Transvaal in die 1968-einds-
tryd. Hulle is 16–3 in Pretoria geklop in ’n seisoen waarin
WP se gebrek aan gehalte-voorspelers hulle uit die wed-
150 Jaar Book.indd 108 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 109
loop om die beker gehaal het. Transvaal het egter deur-
gaans met hul voorspelers beïndruk, en die algemene
voorspelling was dat die Ligbloues hulle nie in toom sou
kon hou nie. Wat niemand kon voorsien nie, was dat
Noord-Transvaal voortreflike rugby sou speel. Die skade is
by uitstek aangerig deur hul voorspelers, en in besonder
die voormalige Transvaalse losskakel, Alan Menter, wat
nie deur die Rooibontes na waarde geskat is nie.
Dit was Noord-Transvaal se eerste tuisfinaal sedert
hul eerste oorwinning in 1946. Hulle het die skare ge-
trakteer op bykans foutlose spel deur die voorspelers
en presiese taktiese skopwerk deur Menter. Rustyd was
hulle 10–0 voor na twee verdoelde drieë deur die groot
Koos Meiring en sy medevleuel, Willem Stapelberg. Kort
daarna was dit 13–0 met ’n skepskop deur Meiring na ’n
skoonvang. Transvaal se enigste punte is na 55 minute
aangeteken met ’n strafskop van Jannie van Deventer.
Die eindtelling was 16–3.
1969: Frik se eindstrydIn 1969 is Westelike Provinsie ook oortuigend ge-
klop, met 28–13 in nog ’n eindstryd op Loftus. WP het
in die halfeindronde 11–9 teen Boland deurgeskraap. Die
Springbokkaptein Dawie de Villiers was dié dag kaptein
van die verloorspan. WP het ’n beter seisoen as die vorige
jaar beleef, maar hul voorspelers het steeds nie oortuig
nie. Noord-Transvaal was nie so indrukwekkend soos
die vorige jaar nie, en rustyd was hulle slegs 11–9 voor.
In die tweede minuut van die tweede helfte het WP die
voortou geneem. Gert Muller, hul stoomrollervleuel wat
ook ’n provinsiale naelloper was, het sy tweede drie ge-
druk, en H.O. deVilliers het vanaf die kantlyn vervyf. WP
het 13–11 voorgeloop.
Toe volg een van die mees uitstaande individuele ver-
toning in die Curriebekergeskiedenis, met Frik du Preez
in die hoofrol. Binne die bestek van nege minute het hy
die wedstryd heeltemal omgeswaai deur twee strafskop-
pe en ’n drie aan te teken toe sy span tien minute in die
tweede helfte in net 16–13 voor was. Dié groot man, net
ses weke duskant sy 34ste verjaardag, was selfs in daar-
die dae nie lank vir ’n slot nie, maar hy kon hoër spring
as enige voorspeler ter wêreld – en hy het dit dikwels
gedoen. Dalk kon hy in sy speeldae ’n bietjie fikser ge-
wees het en ’n bietjie harder in die vaste los gewerk het.
Nietemin was hy een van die beste spelers wat uit Noord-
Transvaal en Suid-Afrika gekom het.
Dit was ’n taai wedstryd en nog glad nie gewen nie, on-
danks die Ligbloues se 16–13 voorsprong. Toe, na ’n WP-
skrumoortreding, gooi die tuisspan se kaptein Piet Uys
die bal vir Frik om pale toe te mik. Dit was 60 meter ver,
maar Du Preez het losgetrek met ’n skepskop wat suiwer
deur die pale getrek het. Daar was ’n uitbundige gejuig
en die nasionale keurders is deur die Noord-Transvalers
Frik du Preez – ‘gedrop, geplace en gescore.’
150 Jaar Book.indd 109 2352011 5:24 PM
110 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Buurman van Zyl, Thys Lourens and the Currie Cup.
Die man wat Noord-Transvaal ’n rugbykrag gemaak het
Buurman van Zyl: 13 seisoene afgerig, 9 oorwinnings, 2 gelykop, 1 nederlaag, 1 eindstryd misgeloop
In die dertien jaar wat Buurman van Zyl aan die stuur van sake was, was Noord-Transvaal die suksesvolste span. Hy het met die Ligbloues nege titels gewen en twee gedeel. Sy enigste nederlaag was in 1970, toe Griekwas Noord-Transvaal verras het en 11–9 in Kimberley gewen het. In 1972 het Van Zyl weens swak gesondheid nie afgerig nie, en in 1976 het Noord-Transvaal nie die eindstryd gehaal nie.
Tussen 1968 en 1981 het Buurman van Zyl se Noord-Transvaalspanne 116 Curriebekerwedstryde gespeel en 99 gewen, vier was gelykop en net dertien is verloor. Hoewel daar kritici en selfs spelers is wat sê sy sukses was eerder te danke aan sy dissipline as aan goeie afrigting, bly dit ’n onreg dat Van Zyl nooit gevra is om die Springbokke af te rig nie. Hy sou Suid-Afrika in 1982 afrig, maar is in Januarie van daardie jaar oorlede.
“Oom Buurman”, soos hy alom bekend was, het in 1968 Noord-Transvaal se afrigter geword. Hy was toe die afrigter van die baie sterk Pretoria Polisieklub. Hy het
fiksheid en dissipline hoog geag, maar sy sterkpunt was om die beste uit sy spelers te haal. Dit moet darem genoem word dat hy ’n besonder talentvolle groep spelers gehad het om mee te werk – 35 van sy spelers het Springbokke geword. Natuurlik help dit ook om ’n lid van ’n uitstekende span te wees.
Buurman van Zyl, Thys Lourens en Naas Botha was die pilare waarop die sukses van Noord-Transvaal se goue era gebou is. Onder Van Zyl het Noord-Transvaal voortgegaan met die eenvoudige, basiese spelpatroon wat in 1946 aan hom sy eerste
Curriebekertitel besorg het.
Van Zyl se rekord in Curriebekereindstryde is:1968: klop Transvaal (Loftus) 16–31969: klop WP (Loftus) 28–131970: verloor teen Griekwas
(Kimberley) 9–111971: gelykop teen Transvaal
(Ellispark) 14–141972: Van Zyl siek; span afgerig deur
Salty du Rand1973: klop Vrystaat (Loftus) 30–221974: klop Transvaal (Loftus) 17–151975: klop Vrystaat (Bloemfontein)
12–61976: Noord-Transvaal het nie die
eindstryd gehaal nie*1977: klop Vrystaat (Bloemfontein)
27–121978: klop Vrystaat (Bloemfontein)
13–91979: gelykop teen WP (Nuweland)
15–151980: klop WP (Loftus) 39–91981: klop Vrystaat (Loftus) 23–6
* In 1976 het die Vrystaat WP 33–16 in die
eindstryd in Bloemfontein geklop.
gehekel vir hul besluit om Frik weg te laat. Daarna het
Frik se drie gevolg. Sy groot vriend Mof Myburgh het dit
aangevoor toe hy deur ’n lynstaan gebars het. Myburgh
was nie bekend vir sy beweeglikheid of balhantering nie,
maar het perfek na Du Preez aangegee toe dié op vol-
spoed langs hom verskyn. Du Preez het twee verdedigers
agtergelaat in sy 30 meter-naelloop doellyn toe. Die drie
was amper ’n herhaling van sy beroemde drie teen die
1968-Britse Leeus, ook op Loftus. Hierdie keer was die
laaste speler die WP-heelagter H.O. de Villiers oor wie hy
gehardloop het om sy drie te druk.
Die wedstryd was klaar gewen, maar Frik wou die keur-
ders se stiksienigheid om hom uit die toetsspan weg te
laat so ’n bietjie invryf. Noord-Transvaal het ’n strafskop
150 Jaar Book.indd 110 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 111
binne hul eie halfgebied gekry en op die skare se aan-
drang het kaptein Uys die bal weer vir Frik gegee. Dit
het na ’n onmoontlike skop gelyk, maar dit was suiwer
en reguit deur die pale! Frik du Peez het in daardie nege
goue minute die Curriebeker vir Noord-Transvaal gewen.
Mof Myburgh het dit later so opgesom: “Ou Frik het ge-
drop, geplace en gescore!” Die eindtelling was 28–13 en
WP is weer met die kous oor die kop huis toe in hul vierde
nederlaag in ses eindwedstryde.
Twee jaar later, toe hy op Nuweland met drie drieë en
’n strafskepskop vir Noord-Transvaal gehelp het om WP
21–9 te klop, is Frik du Preez vir minute lank deur die
Nuwelandse skare toegejuig. Die gewone vyandigheid
teenoor ’n ligbloutrui het verdwyn toe die toeskouers op
die veld hardloop en Frik van die veld afdra. Destyds was
die skare nog toegelaat om na ’n wedstryd op die veld te
hardloop. Dit was die laaste keer wat Frik op Nuweland,
die bakermat van Suid-Afrikaanse rugby, sou speel.
1970: Kirkpatrick se triomfIn 1970 is die hiërargie van Curriebekerspanne op ’n ver-
rassende wyse omgeskommel. WP is met ’n wegwedstryd
22–18 deur Griekwas geklop, en Transvaal verloor toe
ook 16–9 teen die manne van Kimberley. Die tekens was
daar dat Griekwas ’n faktor sou wees wanneer die uit-
speelwedstryde begin. Ian Kirkpatrick het die kern van
die Griekwasspan oor ’n tydperk van sewe jaar met net
een doel voor oë gebou, naamlik om die Curriebeker te
wen. Hulle het dit ook teen alle verwagting in gedoen!
Dié groot dag in Griekwas se Curriebekergeskiedenis
was 26 September 1970; die plek was die De Beers-
stadion in Kimberley. ’n Rekordtelling deur Noord-
Transvaal is vir die wedstryd voorspel. Kirkpatrick, een
van Suid-Afrika se grootste afrigters, was die dryfveer
agter die keuse van sy voormalige Springbokspanmaat,
Mannetjies Roux, vir die span. Kirkpatrick se rol in dié
triomfjaar moet nooit onderskat word nie. Hy het die
span net vir tien of twaalf sessies in ’n hele seisoen onder
hande gehad, omdat baie van die spelers honderde kilo-
meters moes ry om hul Curriebekerwedstryde te speel.
Die spanoefeninge het op Vrydagaande plaasgevind, wat
die enigste sessie sedert die vorige wedstryd was! Daar
was ook nie ligte nie, met die gevolg dat oefening met
die bal slegs sowat ’n halfuur geduur het!
Die sukses van 1970 het gevolg op ’n opbouproses wat
agt jaar tevore begin het toe die voormalige Springbok
van Griekwas, nadat hy sy laaste internasionale wed-
stryd die vorige jaar gespeel het, van Bloemfontein na
Kimberley teruggekeer het. ’n Jaar na Kirkpatrick se
uittrede as speler het hy hierdie nuwe uitdaging aan-
gepak. Die 1964-kompetisie het sonder baie van die ou
spelers begin, wat óf verhuis óf uitgetree het. Griekwas
het sy kaptein en ander staatmakers as gevolg van be-
serings verloor. Al die land se provinsiale spanne het in
die Curriebekerreeks gespeel. Net die eerste twee spanne
in die vyf Curriebekerafdelings het om dié trofee meege-
ding, terwyl die res om die Sport Pienaarbeker meege-
ding het, wat Griekwas dan ook gewen het. In 1966 het
Griekwas gelykop gespeel teen WP, wat die uiteindelike
Curriebekerwenners was, maar nie veel meer in die kom-
petisie reggekry het nie. In 1968, die eerste jaar van wat
van toe af ’n jaarlikse kompetisie sou wees, het Griekwas
weer die Sport Pienaartrofee gewen. Teen dié tyd het Piet
Visagie, wat in 1967 Springbokkleure teen die Franse
verwerf het, met sy algemene spel en briljante skopwerk
’n moeilike teenstander geword.
In 1969, in nog ’n eienaardige kompetisiestruktuur, is
Griekwas 13–0 deur Boland geklop en uitgeskakel in ’n
kwarteindwedstryd teen WP. Griekwas was nog nie een
van Suid-Afrika se sterkste spanne nie. Hulle het wel
ander spanne vasgevat en soms gewen, maar nie met ge-
noeg reëlmaat om as ’n gevreesde span beskou te word
nie. Hul teenstanders het egter al hoe versigtiger vir
hulle begin word.
In 1970 het ’n paar gelukkige oorwinnings deur die
loop van die jaar vir Griekwas gehelp. Hulle het naels-
kraaps oorwinnings oor Natal op Kingspark en ook Grens
in Oos-Londen behaal. Die wedstryde teen Noordwes-
Kaap en Noordoos-Kaap was albei maklik. Hulle was op
150 Jaar Book.indd 111 2352011 5:24 PM
112 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
koers na die Curriebeker en veral hul vertoning teen WP
in Kimberley het die rugbykenners laat regop sit. Die
telling was 22–18 in Griekwas se guns, en ’n weghol-
oorwinning van 43–16 oor Oos-Transvaal het gewys
dat Griekwas klaar was met speletjies! Ander spanne
se uitslae het hulle ook gehelp. Natal het gelykop teen
Transvaal gespeel – as Transvaal gewen het, sou Griekwas
’n uitspeelwedstryd moes speel.
Om hul skerpheid te behou en aandag aan spanwerk
te gee, het Griekwas ’n vriendskaplike wedstryd teen
Vrystaat gespeel. Mannetjies Roux, die spil waarom die
span gedraai het, is in die wedstryd beseer. Hy is geluk-
kig kort voor die eindstryd fiks verklaar. Dit was sy 44ste
wedstryd vir die unie waar hy grootgeword het, maar eers
laat in sy rugbyloopbaan verteenwoordig het. Dit was
ook Roux se 25ste wedstryd as kaptein.
Na die wedstryd het die Ligbloues erken dat hulle
oorgerus was, maar ook dat die beste span gewen het.
Hulle het nie gekla oor die strafskop vier minute voor die
eindfluitjie wat Griekwas se agsteman, Peet Smit, vanaf
53 meter oorgeskop het nie. Griekwas se skeidsregter,
Ben Calitz, was die man met die fluitjie. Destyds het die
tuisspan drie skeidsregters se name vir die besoekers
gegee om uit te kies, maar die verloorspan het nie oor
die skeidsregter gekla nie. Voor die wedstryd het Frik du
Preez vir sy vriend en kamermaat Mof Myburgh gesê: “Dis
nie hoe ’n mens voel voor ’n Curriebekerfinaal nie.” Daar
was ’n gebrek aan fokus by die Noord-Transvaalse spelers
merkbaar.
Griekwas was die grootste deel van die wedstryd voor.
Nogtans kon die sowat 16 000 toeskouers wat die De
Beers-stadion volgepak het, nie glo dat dit moontlik was
dat hul span die magtige Noord-Transvaal kon klop nie.
Twee goeie breekslae deur die tuisspan se senter Koos
Waldeck en skrumskakel Joggie Viljoen (wat die volgen-
de jaar Springbok sou word) het vleuel Buddy Schwartz
vir twee onverdoelde drieë oorgestuur. Dit was maar
Schwartz se tweede wedstryd vir Griekwas. Waldeck se
gaping het op die middellyn gekom. Hy het uitgegee na
sy kaptein, Roux, wat vir Schwartz aangegee het en hy is
reguit doellyn toe. Na dertig minute was Griekwas dus na
die twee onverdoelde drieë 8–0 voor.
Die Ligbloues het geweldige druk op Griekwas se lig-
ter pak voorspelers geplaas en hul volgehoue stryd om
Noord-Transvaal se voorspelers in toom te hou, het ’n
groot bydrae tot die oorwinning gelewer. Springbok
Piet Visagie het met sy slim skopwerk die teenstanders
laat omdraai, maar nogtans wou die skare nie te opge-
wonde raak toe die rustydtelling 8–3 vir Griekwas was
nie. Noord-Transvaal het toe hul beproefde taktiek om
veld-op te dryf, gebruik en Griekwas was na rustyd in
die moeilikheid teen die sterk wind. Noord-Transvaal se
Chris Luther het sy tweede strafskop oorgeskop, en Frik
du Preez het die tuisskare se grootste nagmerrie met ’n
tipiese “storm-drie” laat waar word. Skielik was Griekwas
Mannetjies Roux captained Griquas to a surprise title.
150 Jaar Book.indd 112 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 113
9–8 agter en die Ligbloues was besig om beheer oor te
neem.
Vier minute voor die einde het Roux sy veteraan agste-
man Peet Smith vir die baie belangrike strafskop nader
geroep. Dit was teen die wind. Die skop was perfek en die
bal het soos ’n pyl uit ’n boog die regte koers gevat. “Ek
het net gehoop en gebid dat dit die lengte moet hê,” het
Smith later gesê. Hy het vertroue in sy vermoëns gehad
het. Hy het al tevore langer skoppe oorgeskop. Daar was
trane in Griekwas se kaptein, Mannetjies Roux, se oë en
trane het oor die spelers se wange gerol toe hulle besef
wat hulle reggekry het. Lank na die eindfluitjie het die
ondersteuners nog voor die hoofpaviloen saamgedrom.
“We want Mannetjies, we want Mannetjies” het bly weer-
klink totdat die beroemde Springbok op die balkon vers-
kyn het met net sy kortbroek aan.
1971: Dié een is vir die toeskouers!Die eindstryd in 1971 tussen Transvaal en Noord-
Transvaal op Ellispark was weer eens ’n spannende wed-
stryd. Transvaal moes Vrystaat en Griekwas in uitspeel-
wedstryde klop, want die spanne se ligapunte was na die
rondomtalieliga gelykop. Daarna het ’n halfeindstryd
teen Natal gevolg, wat Transvaal 21–10 gewen het. In
Pretoria het die mense hulle verlekker dat Transvaal drie
moeilike wedstryde moes speel voor die groot ontmoe-
ting met Noord-Transvaal – hulle sou mos uitgeput wees!
Transvaal se president, Jannie le Roux, het op die ver-
gadering van die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalraad
(SARVR) die halfeindronde en die eindwedstryd se da-
tums laat aanskuif om vir Transvaal ’n blaaskans tussen
die klomp uitspeelwedstryde te gee. Die Ligbloues sou
dan aan die kortste ent trek, met vyf weke sonder enige
rugby om hul spelpeil hoog te hou. Hulle het ’n vinnige
vriendskaplike wedstryd teen die destydse Rhodesië ge-
reël, maar dit was hul enigste wedstrydvoorbereiding in
die vyf weke voor die eindstryd.
Die wedstryd het in omstredenheid geëindig met
’n drie deur Transvaal in die doodsnikke, wat die tel-
ling 14 elk gemaak het. ’n Drie deur Noord-Transvaal se
slot, Piet du Plessis, is deur Chris Luther vervyf, gevolg
deur ’n drie van Tobias du Toit van Transvaal. Noord-
Transvaal het met rustyd 5–3 voorgeloop. ’n Strafskop
en ’n skepskop deur die Rooibontes se heelagter, Jannie
van Deventer, het Transvaal met 9–5 die voortou gegee.
Noord-Transvaal se losskakel, Dudley Gradwell, het twee
skepskoppe oorgeskop en Luther het net voor die eind-
fluitjie ’n moeilike strafskop oorgeplaas. Die telling was
14–9 en Transvaal se ondersteuners het op die veld ge-
hardloop om hul helde af te dra … Maar skeidsregter Gert
Bezuidenhout was nog lank nie klaar nie.
Die oorhaastige toeskouers was nog op die veld toe
Transvaal afskop en weer besit van die bal kry. Kaptein
Piet Greyling en medeflank Simon Norwood het ’n aan-
val geloods. Toe hulle naby die doellyn gestuit word, was
Springbokstut Theo (Sakkie) Sauermann daar om oor te
dryf. Van Deventer het met die allerbelangrikste vervyfs-
kop geslaag en die wedstryd was toe regtig verby, met
die telling op 14–14. Die president van die Goue Leeus
Rugbyunie, Kevin de Klerk, het in die wedstryd gespeel.
1972: Die dag behoort aan BoschIn 1972 moes Transvaal eers uitspeel en Vrystaat uits-
kakel voor hulle Oos-Transvaal 25–19 geklop het in die
enigste Curriebekereindstryd wat nog op Springs gespeel
is. Die dag het aan die Rooibontes se losskakel, Gerald
Bosch, behoort. Rustyd het dit gelyk of die wedstryd
reeds verby was. Transvaal was 18–3 voor na twee vroeë
skepskoppe van Bosch die tuisspan op die agterste voet
geplaas het. Oos-Transvaal het egter na rustyd terugge-
veg en Transvaal behoorlik opgekeil. Beide spanne het
twee drieë in die wedstryd gedruk, maar Gerald Bosch se
skopskoen het die verskil gemaak. Sy totaal van 17 punte
vir die wedstryd het drie skepskoppe ingesluit, wat toe ’n
rekord vir ’n eindstryd was.
Tommy Symons en Johan Esterhuizen het drieë vir
Transvaal gedruk en Bosch het drie skepskoppe, twee
strafskoppe en ’n vervyfskop oorgeskop. Koos Mulder en
150 Jaar Book.indd 113 2352011 5:24 PM
114 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
interne beserings in die hospitaal beland na ’n toelaat-
bare laagvat deur Moaner van Heerden. Van Heerden het
self gesukkel om op te staan na die afskop. Thys Lourens
het na die ongenadige stryd gebreekte tande gehad.
Steve Strydom, wat ongelukkig was om in 1965 ’n
plek in die toerspan na Australië en Nieu-Seeland mis te
loop, was nooit een van die gunstelingskeidsregters in
Pretoria nie. Sy aansien het dié dag ’n verdere knou ge-
kry toe hy nie ’n enkele strafskop binne trefafstand aan
Noord-Transvaal toegeken het nie!
Die spring van die bal het Transvaal by twee geleen-
thede in die tuisspan se doelgebied stief behandel. Met
net vier minute se speeltyd oor, het Gerald Bosch regge-
staan om te skepskop, met die telling 17–15 in Noord-
Transvaal se guns. Dit was Transvaal se skrumbal in die
dae toe skrumskakels nog reguit moes ingooi. Willie
Kahts het egter met die hulp van die grote Hans Weber ’n
vaskop gehaak, en Noord-Transvaal het die riller gewen.
1975: Spies se hartbreker drieDie 1975-Curriebeker is 12–6 deur Noord-Transvaal gewen
na heel moontlik die beroemste drie in die kompetisie se
geskiedenis. Die driedrukker was Pierre Spies, die oorlede
vader van die huidige Springbok-agsteman. Spies was ’n
vleuel wat werklik sy kanse met sy verbysterende spoed
kon benut. Hy was ’n Springbokhekkiesatleet en het met
’n hoë knie-aksie gehardloop. Dié vleuel het in die sewen-
tigerjare in Noord-Transvaal as driedrukker oorheers. Die
meeste van sy drieë het aan die einde van wedstryde ge-
kom nadat die Ligbloues die teenstanders se voorspelers
al sag gemaak het. Elders in die land word hierdie taktiek
moontlik as verbeeldinglose rugby beskou, maar dit is hoe
Noord-Transvaal gewen het en dit is steeds grootliks die
basis van hul suksesvolle wedstrydplan.
Die wedstryd is op ’n nat, modderige veld gespeel en
die telling was gelykop. Die wendrie het uit die laaste
beweging gekom toe Christo Wagenaar die bal voren-
toe skop en sodoende vir Spies die geleentheid vir die
wendrie skep. Noord-Transvaal se lynstaanspringers het
Ben Stander het elkeen ’n drie vir Oos-Transvaal gedruk;
Boesman Wilkinson het met twee strafskoppe en ’n ver-
vyfskop geslaag; en Bennie Dercksen met ’n strafskop.
1973: Vrystaat tree na voreIn 1973 was die Curriebekerkompetisie in vier afdelings
verdeel, en elke span het net vier ligawedstryde gespeel.
Transvaal het 18–7 teen WP verloor en dit het hulle vir
die eindrondes uitgeskakel. Noord-Transvaal was weer
terug na die vorige jaar se glips. Hulle het ’n gedugte
Rhodesiese span in die een halfeindronde op Loftus
geklop, terwyl Vrystaat die ondenkbare reggekry het,
naamlik om WP te klop op ’n nat Nuweland, wat volgens
logika die tuisspan moes bevoordeel.
Dit was ’n briljante eindstryd. Hoewel Noord-Transvaal
sonder ’n aantal beseerde spelers moes speel, het hulle
gou die wedstryd met hul indrukwekkende pak voorspe-
lers beheer. Dit was geen verrassing nie. Vrystaat het
egter met minder besit met die bal gehardloop. Vyf mi-
nute voor rustyd was die telling nog 10 elk. Toe druk die
Ligbloues se haker, Moffie de Klerk, ’n drie en Dirk de Vos
skop sy tweede skepskop oor. Dit was die teken vir Noord-
Transvaal om sy agterlyn in te span. Noord-Transvaal se
30 punte in die oorwinning van 30–22 was op daardie
tydstip die hoogste telling in ’n Curriebekereindstryd.
1974: Transvaal weer tweedeDie eienaardige drie afdelings waarvolgens die
Curriebeker weer in 1974 gespeel is, het Transvaal kans
gegee om vir die eindstryd teen hul ou vyand, Noord-
Transvaal, te kwalifiseer. Transvaal het net-net 17–15
verloor. Transvaal het al die spanne behalwe Oostelike
Provinsie (OP) in hul oorkruisligawedstryde geklop, maar
toe in die halfeindronde OP met 30–6 ’n loesing gegee. ’n
Eindstryd teen die Ligbloues op Loftus het gevolg.
Hierdie wedstryd was nog harder as die een in 1971 en
is destyds as die hardste Curriebekereindstryd nog bes-
kryf. Die Transvaalse haker, Dave Frederickson, het met
150 Jaar Book.indd 114 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 115
Gerber het afgeskop. ’n Maalbeweging het die bal vo-
rentoe gedra, steelkant om en weer vorentoe. Toe het
groot Louis Moolman die bal uitgepluk en na sy skrums-
kakel Tommy du Plessis uitgegee. Du Plessis het na Gerber
laat loop, wat op sy beurt die bal vir Christo Wagenaar
aangegee het. ’n Speler uit ’n onkantposisie was op hom
wat hom geen keuse gelaat het nie. Wagenaar het na regs
geskop, ’n hoë bal wat in niemandsland geland het. Die
bal het hoog gewip, buitengewoon hoog as mens in aan-
merking neem hoe nat die veld was.
Spies het gestrek en net sy vingerpunte by die bal ge-
kry, dit vorentoe getik en weer gevang, sonder om spoed
te verloor. Vrystaat se agsteman, Kleintjie Grobler, en
Spies se teenstander Gerrie Germishuys, kon nie veel
uitrig nie. Spies is in die hoek oor vir ’n wonderlike drie.
Keith Thoresson het oorgeskop om die eindtelling 12–6
te maak.
veertien ingooie deur Vrystaat gewen. Die Springbokke
John Williams en Louis Moolman, twee van Suid-Afrika
se heel bestes ooit, was die Ligbloues se slotte. As mens
die wedstryd in oënskou neem, is dit dié twee se werk
en Vrystaat se onvermoë om in die lynstane te slaag
(waar die reëls strenger geblaas is as met die vorige
wedstryd), wat Noord-Transvaal hul eerste driekuns in
Curriebekeroorwinnings laat behaal het.
Die Ligbloues se losskakel, Len Gerber, het die ge-
biedsvoordeel beheer in die nat toestande wat Noord-
Transvaal beter as die Vrystaat gepas het. Vrystaat wou
met die bal hardloop. Die manne van Pretoria het geskop
en gedryf en geskop en gemaal, en die lynstane heelte-
mal oorheers. Daar is geen drieë gedruk nie tot twee mi-
nute voor die einde, toe Vrystaat se senter Pikkie du Toit
deurbreek en onder die pale gaan druk. De Wet Ras het
oorgeskop en die telling was 6 elk.
Pierre Spies eludes the Free State defence, 1975.
150 Jaar Book.indd 115 2352011 5:24 PM
116 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
kan kom. Vrystaat het nie gaan druk nie. Naas Botha het
ontluik in ’n wedstrydwenner van die eerste water. Dit
was ook Thys Lourens se agste en laaste eindstryd, en
dit was die vierde keer dat hy die goue beker as kaptein
omhoog gehou het. Dis besonders dat hy nooit in daardie
agt wedstryde aan die verloorkant was nie.
1979: Du Plessis versus Du PlessisDit was die Du Plessis-kapteins se eindstryd. Morné was
die kaptein van WP en Daan was Noord-Transvaalse kap-
tein in die plek van ’n beseerde Thys Lourens. Dit was ’n
teleurstellende wedstryd en die telling van 15 elk was
gepas. Naas Botha het aan die einde van die wedstryd
besluit om te skepskop toe ’n drie ’n moontlikheid was.
Dit het die tellings gelykop gemaak. Botha het al sy span
se punte aangeteken, wat twee skepskoppe ingesluit het.
Daardie laaste skepskop het vir Morné du Plessis – een
van Suid-Afrika se grootste kapteins ooit – die plesier
ontneem om die Curriebeker as wenner omhoog te hou.
1980: Die groot pak slaeIn 1980 is WP weer verneder. Vier jaar tevore het
hulle met 33–16 die grootste nederlaag in die
1976: Vrystaat se titel – uiteindelik!In 1976 het Noord-Transvaal “geskitter in hul afwesig-
heid” in die eindstryd van die Curriebeker. Dit was die
eerste en enigste keer dat afrigter Buurman van Zyl ’n
eindstryd met die Ligbloues sou misloop. Vrystaat het
in 1976 hul eerste titel gewen deur WP op die Vrystaat-
stadion ’n goeie loesing van 33–16 te gee. Dit was slegs
die derde keer dat Vrystaat die WP kon klop, en wat die
oorwinning soveel lekkerder gemaak het, was die feit dat
Vrystaat albei wedstryde teen WP in die rondomtaliefase
van die kompetisie verloor het. Die ander spanne se uit-
slae het ook vir Vrystaat bevoordeel. Danksy Natal se oor-
winning van 7–6 oor Transvaal, en Transvaal se nederlaag
teen Noord-Transvaal, het Vrystaat die eindronde gehaal.
Vrystaat het toe hul kans aangegryp en die uitstaan-
de spanpoging van Wouter Hugo se span het aan hulle
die oorwinning besorg. Die agterlyn het hul potensiaal
verwesenlik en het die WP van hul voete af gehardloop.
Vrystaat was ook in die vaste spel baas. WP is teen die
einde meters ver in die skrums teruggedruk.
1977: Noord-Transvaal maak weer soIn 1977 het Noord-Transvaal die verdedigende kampi-
oene, Vrystaat, 27–12 op Loftus geklop. Dit was eintlik
’n ongelyke stryd en Noord-Transvaal het met die eerste
twee skrums met die Vrystaatse voorspelers op loop gesit.
Daar was drie drieë deur Noord-Transvaal se onderskatte
agterlyn, maar Vrystaat se andersins skitterende agter-
lyn het nie veel indruk gemaak nie. Naas Botha, toe net
negentien jaar oud, het 15 punte in sy eerste eindstryd
aangeteken, insluitend sy eerste skepskop in ’n finaal.
1978: Die Ligbloues trek noustropIn 1978 het Noord-Transvaal en Vrystaat weer teen
mekaar te staan gekom, weer in Bloemfontein. Noord-
Transvaal kon net met 13–9 wen, maar die telling het die
Vrystaat gevlei. Weer eens het die twee drieë van Noord-
Transvaal gewys dat hul agterlyn wel agter die doellyn
Morné and Daan du Plessis after Western Province and Northern Transvaal drew the Currie Cup final 15–all in 1979.
150 Jaar Book.indd 116 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 117
Westelike Provinsie neem weer oorIn die volgende vyf jaar vanaf 1982 het WP ’n rekord op-
gestel van vyf titels in vyf opeenvolgende eindstryde. Dit
ewenaar hul vyf titels in 1892–1898 en weer in 1925–1934,
hoewel laasgenoemde nie in opeenvolgende jare was nie.
Noord-Transvaal het ook van 1977 tot 1981 vyf titels na
mekaar gewen, maar moes die titel in 1979 met WP deel.
Dawie Snyman, die briljante voormalige Matie van
WP en die Springbokke, se veelsydigheid as agterspeler
het hom moontlik verhinder om die hoogtes te bereik
wat van hom verwag is. Hy het egter in ’n mate daarvoor
vergoed toe hy in 1982 die jongste afrigter geword het
wat ’n Curriebeker wen. Die seisoen het nog ’n rekord ge-
sien toe drie broers, naamlik Willie, Carel en Michael du
Plessis, saam in die eindstryd gespeel het.
Dit was WP se eerste keer as alleenhouers van die
Curriebeker vandat eindstryde in 1968 ingestel is. Die
oorwinning op Nuweland in 1982 was ’n treffende verto-
ning. Noord-Transvaal was nie meer so ’n gedissiplineer-
de span nie en het ook baie foute gemaak. Aan die an-
derkant het WP ’n goeie, hardwerkende vaste vyf gehad.
Daar was ook ’n nuwe gees in WP-rugby, wat selfs na die
laer vlakke van rugby deurgedring het. Hul president,
Jan Pickard, het feitlik elke oefening bygewoon, en het
oor die land gevlieg om by al die provinsiale wegweds-
tryde teenwoordig te wees. Die span het ook twee Maties
as leiers gehad, naamlik Divan Serfontein as kaptein en
Hennie Bekker as onderkaptein, wat goeie kontinuïteit
in beplanning en benadering verseker het.
Noord-Transvaal is vroeg in die 1982-seisoen 24–13
deur WP geklop en die Kapenaars het begin hoop dat dit
weer hul beurt was om die goue beker te wen wat hulle
laas in 1979 net kon deel. Naas Botha kon nie in die eind-
stryd speel nie. Sy linkerbeen was in gips na ’n laagvat
van Jannie Els in Noord-Transvaal se wedstryd teen Oos-
Transvaal. WP se voorspelers het egter so oorheers dat
selfs Naas nie sy span sou kon red nie. WP was na tien
minute reeds 14–3 voor, en een van die spesiale drieë van
die voortreflike vleuel, Carel du Plessis, het die telling na
agtien minute tot 18–3 laat vorder. WP het dwarsdeur
Curriebekereindstryde teen Vrystaat gely, en dié keer
was die loesing teen Noord-Transvaal op Loftus ’n alle-
mintige 39–9. WP was in 1980 net ’n skaduwee van die
eertydse beste span in Suid-Afrika. Morné du Plessis het
hom kort voor die wedstryd onttrek en Hennie Bekker
het as kaptein oorgeneem. Die punteverskil van 30 maak
dit die grootste nederlaag in ’n Curriebekereindstryd.
Dit was ’n ongewone seisoen vir WP. Hulle was soms
briljant op die veld, net om dan weer teleur te stel. Dit is
ook die seisoen wat onthou sal word vir die dood van hul
heelagter, Chris Burger, na ’n ernstige nekbesering teen
die Vrystaat in Bloemfontein. WP het Transvaal 37–0 af-
geransel, maar Noord-Transvaal het WP drie maal geklop,
waarvan die laaste nederlaag in die eindstryd uiteraard
die Kapenaars se laagtepunt van die seisoen was.
Noord-Transvaal het oor WP gehardloop en vyf drieë
gedruk. Nog ’n drie is nie toegeken nie. Twee drieë is
deur Edrich Krantz aangeteken, en een elk deur Thys
Burger, Willie Kahts en Moaner van Heerden. Naas Botha
het twee skepskoppe oorgeskop en 19 punte aangeteken.
1981: Die SpringbokdebatIn 1981 het Noord-Transvaal ’n bohaai veroorsaak deur
agt van hul tien Springbokke wat Nieu-Seeland toe was,
vir die eindstryd teen Vrystaat te gebruik. Die ander
twee, Theuns Stofberg en Willie Kahts, was beseer.
Die Ligbloues was die gunstelinge, veral omdat
Vrystaat besluit het om nie hul Springbokke vir die eind-
stryd te gebruik nie. Noord-Transvaal se 23–6 oorwin-
ning was daarenteen met die hulp van hul Springbokke
behaal, en dit verduidelik seker die groot punteverskil.
Noord-Transvaal het drie drieë gedruk en die Vrystaat
geen. Oudergewoonte het Naas Botha ook ’n skepskop
oorgeklits. Dit was egter die einde van ’n era. Buurman
van Zyl, wat tien jaar vantevore weens swak gesondheid
’n seisoen as afrigter misgeloop het, is in Februarie 1982
oorlede. Sy dood, asook WP se opgang en Naas Botha se
vertrek vir ’n proeftydperk by Dallas Cowboys in die VSA,
was die begin van vyf jaar sonder ’n titel vir die Ligbloues.
150 Jaar Book.indd 117 2352011 5:24 PM
118 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
was nie ’n goeie eindstryd nie, en WP het een van hul
swakste wedstryde van die seisoen gespeel. Kaptein
Divan Serfontein het vir die derde keer die Curriebeker
omhoog gehou, en daarna as speler uitgetree.
1985: Beserings is ’n kopseerBeserings het in die 1985-seisoen vir Dawie Snyman
hoofbrekens veroorsaak. Hoewel die streeptruie die
Curriebeker die vierde jaar agtereenvolgens gewen het,
was hul rugby nie van dieselfde hoë standaard as in die
vorige wenseisoene nie. WP het vier van die ligawedstryde
verloor en tweede na Noord-Transvaal op die punteleer van
die A-afdeling geëindig. Hulle het in die eindstryd weer
teen die Ligbloues op Nuweland te staan gekom, en die
vorige dekade se topspan 22–15 geklop.
Dit was oudergewoonte ’n taai wedstryd. Die Streeptruie
se voorspelers het Noord-Transvaal laat swaarkry, maar die
verloorders het die lynstaanstryd gewen. Ondanks die ver-
bete teenstand was daar nooit enige twyfel dat WP die bes-
te span op die veld was nie. Hennie Bekker en Neil Burger
het vir WP gaan druk. Noord-Transvaal het weer op Naas
Botha moes staatmaak. Hy het al 15 die Ligbloues se punte
met twee skepskoppe en drie strafskoppe aangeteken.
die seisoen beïndruk, en die dag met die eindstryd was
hulle ongetwyfeld die beste span op die veld. Met slegs
twee strafskoppe in die tweede helfte, het hul disspline
’n groot bydrae tot hul sukses gelewer.
1983: WP behou die bekerDie Westelike Provinsie het die Curriebeker in 1983 op
indrukwekkende wyse behou. Hulle het boaan die pun-
teleer geëindig en moes toe eers teen Natal in die half-
eindronde speel. Natal was tweede in die B-afdeling vir
die swakker spanne. WP het op Kingspark teen Natal ge-
sukkel, maar nogtans 7–3 gewen. WP moes toe weer teen
die Ligbloues in die eindstryd speel, dié keer op Loftus,
waar hulle 9–3 gewen het. Amper net so belangrik as
daardie Curriebekertitel was ’n oorwinning op Loftus!
WP het laas in 1964 ’n wedstryd op Loftus gewen, en dit
was ook die eerste keer dat Noord-Transvaal ’n eindwed-
stryd op Loftus verloor het.
1984: Onstuitbaar!In 1984 het die Streeptruie 53 Curriebekerdrieë gedruk
en slegs sewe afgestaan. Hulle het in die kompetisie 361
punte teenoor net 124 punte aangeteken. Dié keer het
hulle die Curriebeker op Nuweland teen Natal gewen.
Natal het uit die B-afdeling in die eindronde beland deur
Vrystaat, wat die tweede geplaaste span in die A-afdeling
was, in Durban te klop. (Volgens die stelsel wat toe in ge-
bruik was, het die voorste twee spanne van die swakker
B-afdeling uitspeelwedstryde teen die twee topspanne
van die A-afdeling gespeel om sodoende ’n kans te kry
om ook om die Curriebeker mee te ding.)
Natal is deur Wynand Claassen aangevoer. Hulle het
WP teen die verwagtinge in op Nuweland laat les opsê,
nadat Natal weer nie die vroeëre promosiewedstryd kon
wen om na die A-afdeling van die kompetisie bevorder
te word nie. WP moes hard werk om 19–9 te wen. Vroeër
het hulle ook gesukkel, en teen die Vrystaat verloor en
twee keer naelskraap teen Noord-Transvaal gewen. Dit
Wynand Claassen.
150 Jaar Book.indd 118 2352011 5:24 PM
Str yd om die goue beker 119
doen het. Die Kapenaars was na ’n goeie seisoen die gun-
stelinge, en boonop het Noord-Transvaal in die drie weke
tussen hul laaste ligawedstryd en die eindstryd geen
wedstryde gespeel nie. Naas Botha het egter met drie
strafskoppe, twee skepskoppe en foutlose taktiese skop-
werk die Streeptruie se hoop op nog ’n Curriebekertitel
verydel. Sy voorspelers het weer uitstekend gespeel.
1989: Weer gelykopDit was 1989 op Nuweland. Daar was net enkele minute oor
en Noord-Transvaal was 15–11 voor. Dit het gelyk of WP hul
tweede nederlaag in die eindstryd op Nuweland gaan ly.
Toe kom Carel du Plessis tot die Streeptruie se redding! Du
Plessis, wat moontlik die beste linkervleuel is wat Suid-
Afrika nog gelewer het, het na volgehoue druk van WP en
ook sy broer Michael se uitgee na ’n losskrum deurgesny
en in die hoek gaan druk.
Dit het van die onervare Riaan Gous, se vervyfskop af-
gehang of die goue beker sou terugkom Nuweland toe.
Die skop het goed gelyk, maar op die laaste oomblik ge-
swenk en verby die regoppaal getrek. Twee topspanne in
die kompetisie het oorheers deur al tien titels te wen. In
die dekade het WP vyf keer gewen, teenoor die vier titels
van Noord-Transvaal. Een eindstryd was gelykop.
1986: Vyf in ’n ry!Westelike Provinsie se mees indrukwekkende en volge-
houe goue era het in 1986 met ’n oorwinning van 22–9
oor Transvaal op Nuweland tot ’n einde gekom. Hul hard-
looprugby het Transvaal se konserwatiewe spelpatroon
oorrompel. Dit was ook Transvaal se kaptein, Jannie
Breedt, se eerste nederlaag in ’n eindstryd. Met die so-
veelste nuwe stelsel moes Transvaal in die halfeindronde
teen Natal in Durban speel, wat hulle 18–4 gewen het,
terwyl WP outomaties eindstryd toe is.
WP se oorwinning in die eindstryd op Nuweland het da-
rem meer behels as om net met elke bal te hardloop. Die
voorspelers het die Rooibontes se gedugte pak goed be-
sig gehou totdat die agterlyn oorgeneem het. Trouens,
kort voor die einde van die wedstryd was Transvaal nog
9–8 voor, maar toe het WP-senter Goggie van Heerden
twee keer kort na mekaar gaan druk. Die bekende radio-
omroeper John Robbie het in die eindstryd vir Transvaal
gespeel, en in die seisoen ook met vier skepskoppe ge-
slaag.
1987: Briljante Botha1987 se Curriebekereindstryd het een van die heel bes-
te individuele vertonings deur ’n speler opgelewer. In
die reën en hael op Ellispark het die twee ou vyande,
Transvaal en Noord-Transvaal, mekaar die stryd aangesê.
Dit was Naas se wedstryd. Hy het al 24 punte aangeteken
in die oorwinning van 24–18 (wat elders beskryf word).
Hy het vier skepskoppe en vier strafskoppe tussen die
pale deurgestuur, en sy foutlose taktiese skopwerk het
die voorspelers op die voorvoet gehou.
1988: Alweer Naas!Westelike Provinsie was nog steeds ’n faktor in die
Curriebekertoernooi en het in 1988 met 19–18 die eind-
wedstryd op Loftus met ’n enkele punt verloor. WP moes
eers die B-afdeling se voorste span Noord-Vrystaat in die
halfeindronde klop, wat hulle met 26–8 in Welkom ge-
Captain Naas Botha and his team celebrate their 1988 triumph.
150 Jaar Book.indd 119 2352011 5:24 PM
120 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 120 2352011 5:24 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 121
As die 1980’s aan Westelike Provinsie (WP) en Noord-Transvaal behoort het, was die
negentigerjare die dekade waarin Transvaal en Natal sterk na vore getree het. Sewe van
’n moontlike tien Curriebekertitels het na hierdie twee spanne se kant gekom nadat
hulle ’n geruime tyd Curriebekerglorie misgeloop het. In 1993 het Transvaal se naam
verander na die Gauteng Leeus, en het hulle na 21 jaar weer die Curriebeker gewen. Hul
oorwinning in 1972 teen Oos-Transvaal was hul vorige sukses. Maar die Natalspan het
sedert hul stigting in 1890 nog nooit ’n Curriebekertitel verower nie!
Gedurende die negentigs is drie titels weggeraap van die oorheersing deur die Leeus
en Natal, eers deur Noord-Transvaal in 1991 en later as die Blou Bulle in 1998, en ook
deur WP in 1997. Dit was ’n dekade wat deur omwenteling en aanpassing gekenmerk is.
In 1996 het rugby in Suid-Afrika uiteindelik ’n professionele sport geword nadat dit
al ’n hele ruk in dié rigting beweeg het. Nie ’n enkele rugbyland – met die moontlike
uitsondering van Argentinië – het stiptelik by die Internasionale Rugbyraad (IRR) se
streng reëls oor professionalisme gehou waaroor hulle so jaloers waggestaan het nie.
In Suid-Afrika was dit Transvaal wat die leiding geneem het om hul spelers te vergoed.
Dit is heel openlik gedoen. Sedert die laat tagtigerjare, nadat Louis Luyt in 1984 die
president van die Transvaalse Rugby-Voetbalunie (TRVU) geword het, het hulle sonder
geheimhouding spelers van ander provinsies gekoop.
Noord-Transvaal was die hoofverskaffer van sulke kwaliteitspelers en het ook
Transvaal voorsien van ’n uitnemende kaptein, Jannie Breedt. Net soos Morné du
Plessis, die Springbok- en WP-kaptein wat die Curriebeker slegs een keer gedeel het,
het Breedt nooit die voorreg gehad om dié beker as kaptein van Transvaal te wen nie.
7
Twee spanne oorheers die negentigerjareNatal en die Leeus breek die droogte in Curriebekerrugby
Lions captain Jannie Breedt laid the foundation for the Lions’ three Currie Cup wins in the 1990s.
150 Jaar Book.indd 121 2352011 5:24 PM
122 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Hy het Transvaal oor ’n tydperk van sewe jaar in 102 wed-
stryde op die veld gelei, insluitende die vier eindstryde
wat Transvaal verloor het. Dit is billik om te sê dat as dit
nie vir die briljante Naas Botha in twee van daardie eind-
stryde was nie, Transvaal twee meer titels sou gehad het.
Breedt se span was ook ongelukkig om in 1992 met ’n en-
kele punt 14–13 teen Natal op Ellispark te verloor.
Breedt het ongetwyfeld die grondslag vir die volgende
twee jaar gelê. Transvaal het as die Gauteng Leeus om-
trent elke moontlike trofee gewen, insluitend die Super
10, die M-Net-aandreeks en die Lionbeker.
Natal het op hul beurt sedert die sestigerjare totdat die
laaste twee Curriebekers met ’n ligastelsel in 1964 en 1966
beslis is, nie naby ’n titel gekom nie. Dié twee kompetisies
en die kompetisie in 1957–1959 was die enigste drie afwy-
kings van die sewe eindstryde tussen 1939–1956, en die
voortsetting in die speel van eindstryde in 1968.
In 1984 het Natal wel ’n eindstryd teen WP op Nuweland
gespeel, maar dit was nie eintlik die gevolg van ’n goeie
seisoen nie, eerder die eindproduk van een van die baie
kunsmatige kompetisiestrukture.
Natal was in 1984 die wenners van die B-afdeling en
verras toe vir die Vrystaat in Durban in die halfeindronde
met ’n oorwinning van 26–15. In die ander halfeind-
stryd het WP, die topspan, vir Oos-Transvaal met 53–0
afgeransel. En só het Natal in 1984 hul kans gekry om
in ’n Curriebekereindstryd teen WP te speel. As die stel-
sel in 2010 toegepas was, sou dit beteken dat Oostelike
Provinsie (OP), die wenners van die Eerste Liga, vir WP,
wat tweede in die Premier Liga was, moes klop om ’n plek
in die eindstryd te kry.
Van 1982 tot 1986 het Natal vyf seisoene lank in die
B-afdeling water getrap. In dié tyd was daar net die am-
perse wen in die 1983-Curriebekerhalfeindronde toe
Natal op Kingspark 7–3 teen WP verloor het, en die eind-
ronde in 1984 op Nuweland wat hulle 19–9 verloor het.
Dis ironies dat Natal in albei jare die B-afdeling gewen
het, maar nie hul uitspeelwedstryd teen Noord-Vrystaat
kon wen om na die A-afdeling te promoveer nie. Ná hier-
die promosie-nederlae moes Natal maar weer die moti-
vering vind om die halfeindstryde te speel ten einde die
Curriebekereindstryd te haal!
Maar niks bly ooit dieselfde nie. Toe Natal in 1990
die dramatiese deurbraak maak deur hul eerste
Curriebekertitel te wen, was dit die eerste van ses titels,
waarvan vier in die negentigerjare verower is. Daardie
oorwinning was die resultaat van opbou en beplanning,
Die nege slagvelde
Tot en met die einde van 2010 is vyftig Curriebekereindstryde op nege verskillende velde gespeel. Sewentien van daardie wedstryde is op Loftus Versveld beslis, terwyl Nuweland die tweede meeste Curriebekereindstryde, naamlik elf, beleef het. Ellispark (nou Coca-Colapark) was die gasheerveld vir ses eindstryde, terwyl vyf van die Vrystaat se ses eindstryde op die Vrystaat-stadion/Vodacompark gespeel is en een op Springbokpark.
Durban se eerste eindstryd in 1956 is op die Kingsmead-krieketvelde gespeel, en hul volgende ses daarna is op Kingspark/Absa-stadion gespeel.
Net drie eindstryde is elders as in Kaapstad, Johannesburg, Durban en Bloemfontein aangebied. In twee van hulle was daar op die nippertjie dramatiese heldedade wat ’n Curriebekeroorwinning besorg het. Die 1952-eindstryd is op die skilderagtige Bolandpark in Wellington gespeel. Natie Rens van Transvaal het die Bolanders se harte gebreek met ’n skepskop in die doodsnikke van die wedstryd wat sy span met 11–9 laat deurskuur het. Die De Beers-stadion was die veld waar Griekwas se Peet Smith in 1970 vir Noord-Transvaal drie minute voor die einde met ’n lang strafdoel teen die wind verras het. Die telling was 11–9 in Griekwas se guns. Twee jaar later het Transvaal vir Oos-Transvaal op die PAM Brink-stadion in Springs met 25–19 geklop.
150 Jaar Book.indd 122 2352011 5:24 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 123
wat vyf jaar in die B-afdeling ingesluit het. Die oorwin-
ning in 1990 was inderdaad die begin van Natal se vesti-
ging as ’n krag in Suid-Afrikaanse en wêreldrugby.
1990Onder aanvoering van Craig Jamieson het die span vir
Natal in hul eeufeesjaar die glorie behaal waarna hulle
so lank uitgesien het. Die Curriebekertitel het egter nie
sommer net in hulle skoot geval nie. Natal was geluk-
kig om hul eerste wedstryd van die 1990-kompetisie
teen die Vrystaat te wen nadat die Vrystaatse heelag-
ter, André Joubert, met vyf strafskoppe pale toe misluk
het. Natal se oorwinning van 18–9 het hulle inderwaar-
heid gevlei. Die wedstryd teen Transvaal was taai, maar
Natal het 25–19 gewen. In die wedstryd teen WP op
Nuweland moes Natal ’n agterstand van 12 punte inhaal
om in die laaste tien minute ’n gelykoptelling van 18
elk af te dwing.
Daarna het Natal op Welkom hul ou vyand, Noord-
Vrystaat, deeglik pak gegee en op Kingspark het hulle ’n
14-man Noord-Transvaalse span met 24–9 met die kous
oor die kop huis toe gestuur. Natal het Wes-Transvaal
net-net in Potchefstroom geklop en met slegs een punt
teen OP in Port Elizabeth geseëvier.
Groot Tom Lawton, die Wallabiehaker wat as die beste
ter wêreld beskou is, is nader gelok om Jamieson se span
deur die laaste deel van die 1990-kompetisie te help. Hy
het in agt wedstryde vir Natal gespeel, en sy grootte en
kundigheid het die deurslag gegee. Saam met die groot,
harde Wahl Bartmann – toe in sy eerste seisoen vir Natal
– en met Guy Kebble, die nuwe aanwins uit WP op los-
skop, het Natal skoongemaak. Hulle het WP dié keer op
Kingsmead 21–12 in die omkeerstryd geklop.
Natal was goed op koers, maar die Welkom-spooksel
het so byna weer toegeslaan. Hulle is op die ou einde
met ’n skepdoel van Joel Stransky teen Noord-Vrystaat
gered, net om in die omkeerstryd in Pretoria deur
Noord-Transvaal met ’n telling van 28–6 afgeransel te
word. Transvaal het Natal daarna op Kingspark groot
laat skrik, maar Natal het die wedstryd 27–25 gewen.
Natal het nietemin baie kwesbaar gelyk. Ondanks twee
nederlae en ’n gelykopstryd het hulle wel tweede op die
Curriebekerpunteleer geëindig. Hulle sou op 6 Oktober
1990 op Loftus Versveld teen Noord-Transvaal te staan
kom om die 1990-Curriebekerkampioen te bepaal.
Die 1990-eindstryd sal ook onthou word vir die slinkse
taktiek van die Natalkeurders onder leiding van die sa-
meroeper Piet Strydom, om ’n “vals” pak voorspelers aan
te kondig wat nie dieselfde was as die span wat op die
veld gedraf het nie. Voorts het Ian McIntosh die plaas-
vervangerreël baie slim tot Natal se voordeel toegepas.
Dan was daar ook een van die legendariese Currie-
bekerdrieë van Tony Watson, Natal se regtervleuel. Dit
was ’n skitterende drie. Watson het later erken dat dit
ietwat van ’n gelukskoot was, maar dit was nogtans uits-
Breakthrough! Captain Craig Jamieson holds the Currie Cup aoft after Natal’s first win in 1990.
150 Jaar Book.indd 123 2352011 5:24 PM
124 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
onderlik. Dit was moontlik nie so aanskoulik soos Pierre
Spies se drie vyftien jaar tevore toe Noord-Transvaal die
Vrystaat in die doodsnikke getroef het nie, maar Watson
se drie was in ’n paar opsigte betekenisvol.
Dié drie het Natal se 1990-oorwinning aangehelp – ’n
reuse deurbraak na ’n droogte van 100 jaar. Dié oorwin-
ning sou Natal as een van die voorste spanne vestig.
Die professionele era was net om die draai, en die oor-
winning het R1,5 miljoen in die bankrekening van die
Natalse Rugbyunie (NRU) geplaas. Vergeleke met van-
dag was dit ongeveer R20 miljoen werd.
Dit was maar nét nie Noord-Transvaal se dag nie. Met
die ophardloopslag het die senter, Pieter Nel, in die ton-
nel gegly en hom so beseer dat hy nie kon speel nie. Theo
van Rensburg, die toekomstige Springbokheelagter, is
senter toe geskuif en Gerbrand Grobler is opgestuur as
heelagter. Noord-Transvaal was stadig maar seker besig
om die oorhand te begin kry, toe Watson se drie ’n wen-
ding in die wedstryd meebring.
Van Rensburg het ’n desperate poging met dekverde-
diging uit die senterposisie aangewend, maar hy is op
die verkeerde voet betrap en Watson het teen die kantlyn
afgenael. Watson het later gesê dat dié drie ekstra spoed
benodig het, wat hy wel gehad het. Ook die wegskouer
van Van Rensburg deur Watson was briljant!
Die wendrie is deur ’n strafskop van die middellyn af
gevolg. Die Ligbloues se senter, Jannie Claassen, is ge-
straf vir ’n laatvat in die doelgebied net na die drie, en
Stransky het oorgeskop. Voor Watson die Loftusskare
laat stil word het, was die telling 12–9 in die tuisspan se
guns. Die drie en die strafskop het die bordjies verhang,
en Natal het 18–12 voorgeloop. Volgens afrigter Ian
McIntosh was dit die dag waarop Natal se rugby volwas-
senheid bereik het.
Ian McIntosh – coached Natal to their first Currie Cup victory. Tony Watson – a significant try.
150 Jaar Book.indd 124 2352011 5:24 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 125
1991In 1991 het Transvaal die kans laat verbygaan om wraak
te neem op Noord-Transvaal vir die nederlaag in 1987, toe
Naas Botha en sy voorspelers die eindstryd 24–18 in die
wind en reën op Ellispark gewen het. Noord-Transvaal
het vir oulaas die Curriebeker met Naas Botha as kap-
tein gewen. Hy het na die 1992-seisoen uit eersterangse
rugby in Suid-Afrika getree.
Vanaf 1987 tot 1991 het Noord-Transvaal vyf jaar na
mekaar in Curriebekereindstryde gespeel, waarvan hulle
twee gewen, twee verloor en een gelykop gespeel het.
Hul volgende eindstryd en titel sou eers sewe jaar later
in 1998 plaasvind, met nóg ’n droogte daarna wat eers in
2002 met ’n eindstryd gebreek sou word.
Vir Noord-Transvaal was die 1991-seisoen om die min-
ste te sê onvoorspelbaar. Hulle moes hard werk om weer
bo uit te kom na hul verrassende nederlaag teen Natal in
die vorige jaar se Curriebekereindstryd. Twee groot pak-
ke slae, wéér teen Natal met 54–15 en teen Transvaal met
24–9, was maar ’n trietsige begin van ’n seisoen waarin
hulle vir die vorige jaar se verbeurde kanse wou vergoed.
Ná Botha se terugkeer van Rovigo het die Lionbeker ge-
volg en hulle het Transvaal 35–12 geklop. Hulle het ook
vir WP in die Curriebekerkompetisie met 28–9 pak gegee.
Die opflikkering was egter te laat – of so het dit gelyk.
Om enigsins ’n kans te hê, moes Noord-Transvaal staat
maak op wat die ander spanne se uitslae was. Vrystaat
moes WP klop, wat hulle toe ook gedoen het, maar nie
sonder drama nie. ’n Toeskouer het op die veld gehard-
loop net toe WP se Springbok, FC Smit, doellyn toe storm.
Goed binne die Vrystaat se kwartgebied het die toeskou-
er hom grond toe gebring! ’n Drie beslis ’n moontlikheid.
Dit sou die wedstryd vir WP verseker. Izak Beneke het ’n
verrassende drie reg aan die einde vir Vrystaat aange-
teken, en drie spanne het saam die tweede plek op die
punteleer beklee. Transvaal was boaan die liga.
As ’n blyk van waardering teenoor die spelers en hul
vroue en meisies het die Ligbloues daardie naweek by
Sun City ontspan. Hulle moes toe skielik terugjaag om
voor te berei vir ’n uitspeelwedstryd die Woensdag teen
WP op Loftus. Hulle het die wedstryd 34–21 gewen, en in
Bloemfontein het hulle 27–23 in die halfeindronde met
Vrystaat klaargespeel.
’n Week later het Noord-Transvaal vir Transvaal, wat
die voorste span op die punteleer was, oortuigend geklop
nadat die rustydtelling 6 elk was. Die eindtelling was 27–
15 en die Ligbloues het die wedstryd oorheers met vier
drieë teenoor geen van Transvaal nie. Hul oorwinning
was die gevolg van beter balbesit vanaf die eerste fase,
en ook Botha se vermoë om gebiedsvoordeel te verseker.
Transvaal se besluit om spelers in die veld te stoot wat pas
van hul beserings herstel het, het meegehelp om Noord-
Transvaal die onwaarskynlike Curriebekerkampioene
van 1991 te maak.
1992Transvaal en die Gauteng Leeus het in vyf van die ses
eindstryde tussen 1991 en 1996 gespeel, maar vir Jannie
Breedt was daar geen beker om te wys nie.
In 1991 was die Curriebekerkampioene Natal net
’n skadu van die span wat die vorige jaar gewen het –
hulle het net elf van hul 21 wedstryde gewen. In 1992
was Natal egter weer ’n perd van ’n ander kleur. Hul oor-
winning oor WP op Kingspark met ’n rekord 31–19 was
’n aanduiding van ’n goeie seisoen wat voorlê. Daarna
verloor hulle op Loftus met 27–24, waarvan Naas Botha
al 27 punte aangeteken het. Dit was egter die laaste keer
dat hulle in dié seisoen ’n Curriebekerwedstryd sou ver-
loor. Hulle het 19–11 teen WP op Nuweland gewen, die
eerste keer sedert die halfeindronde in 1956 en slegs die
tweede keer ooit dat Natal op die “bakermat van Suid-
Afrikaanse rugby” wen. Natal het ook die eerste keer bo-
aan die Currie bekerpunteleer geëindig.
Natal moes Ellispark toe gaan vir die eindstryd. Destyds
was die reël dat die twee spanne na ’n vorige uitspeel-
wedstryd die tuisveld sal ruil – en dit was in 1986 met die
halfeindstryd in Durban. Dit sou egter nie ’n verskil ge-
maak het nie. Natal het rustyd 8–3 voorgeloop na ’n vroeë
drie deur Gary Teichmann, gevolg deur ’n breekslag van
150 Jaar Book.indd 125 2352011 5:24 PM
126 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Eindstrydskeidsregters
Craig Joubert het in 2010 die 25ste skeidsregter geword wat ’n Curriebekereindstryd hanteer toe hy in beheer was van die Natal Sharks en WP se kragmeting in Durban.
Aangesien eindstryde aanvanklik ongereeld gespeel is (die eerste sewe is tussen 1939 en 1968 gespeel), is daar slegs 25 skeidsregters wat die kans gehad het om in die hoogtepunt van die Suid-Afrikaanse seisoen op te tree.
André Watson se sewe eindstryde is boaan die lys; Steve Strydom is tweede met ses eindstryde, en Freek Burger en Jonathan Kaplan is volgende met vyf eindstryde elk. Watson het ses opeenvolgende eindstryde in 1996–2001 hanteer, en hy was ook in 1999 en 2003 die skeidsregter in twee Wêreldbekereindstryde.
Met dié dat skeidsregters nou deur die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) gekontrakteer word, het die beginsel van “neutrale” skeidsregters verval. Dit is selfs verder op Super 14-vlak gevoer, waar skeidregters sedert 2009 in beheer van wedstryde kan wees waar hul eie land se spelers betrokke is.
Hoewel ses toetsspelers ook in toetswedstryde as skeidsregters opgetree het, was daar net een voormalige Springbok, die stut Boy Louw, wat ’n Curriebekereindstryd beheer het. Dit was die heel eerste eindstryd in 1939, net ’n jaar na hy uitgetree het. Louw het die vorige jaar nog teen die Britse Leeus gespeel. Sy broer Fanie, wat ook ’n Springbokstut was, was die kaptein van Transvaal wat in daardie eerste eindstryd in 1939 teen WP op Nuweland gespeel het.
Hier volg ’n lys van die skeidsregters in Curriebekereindstryde. (Tuisspanne word eerste genoem. Skeidsregters is sedert 1998 nie meer lede van ’n bepaalde unie nie, maar van SARU – die verwysing na hul unies is dus ’n aanduiding van waar hulle in die jaar van hul Curriebekeraanstelling gewoon het.)
1939: Westelike Provinsie vs Transvaal: Boy Louw (Westelike Provinsie)
1946: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Carl Basson (Noord-Transvaal)
1947: Westelike Provinsie vs Transvaal: Albie Henkes (Westelike Provinsie)
1950: Transvaal vs Westelike Provinsie: Eddie Hofmeyr (Transvaal)
1952: Boland vs Transvaal: Chris Ackermann (Boland)1954: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Ralph Burmeister
(Westelike Provinsie)1956: Natal vs Noord-Transvaal: Bowden Coombe (Natal)1968: Noord-Transvaal vs Transvaal: Bertie Strasheim (Noord-
Transvaal)1969: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Fonnie van der
Vyver (Noord-Transvaal)1970: Griekwaland-Wes vs Noord-Transvaal: Ben Calitz
(Griekwaland-Wes)1971: Transvaal vs Noord-Transvaal: Gert Bezuidenhout
(Transvaal)1972: Oos-Transvaal vs Transvaal: Piet Robbertse (Oos-Transvaal)1973: Noord-Transvaal vs Transvaal: Piet Robbertse (Oos-
Transvaal)1974: Noord-Transvaal vs Transvaal: Steve Strydom (Oranje-
Vrystaat)1975: Oranje-Vrystaat vs Noord-Transvaal: Justus Moolman
(Oostelike Provinsie)1976: Oranje-Vrystaat vs Westelike Provinsie: Gert Bezuidenhout
(Transvaal)1977: Noord-Transvaal vs Oranje-Vrystaat: Jimmy Smith-Belton
(Oostelike Provinsie)1978: Oranje-Vrystaat vs Noord-Transvaal: Gert Bezuidenhout
(Transvaal)1979: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Steve Strydom
(Oranje-Vrystaat)1980: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Steve Strydom
(Oranje-Vrystaat)1981: Noord-Transvaal vs Oranje-Vrystaat: Johan Gouws (Oos-
Transvaal)1982: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Steve Strydom
(Oranje-Vrystaat)1983: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Johan Gouws
(Oos-Transvaal)1984: Westelike Provinsie vs Natal: Cassie Carstens (Noord-
Transvaal)1985: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Steve Strydom
(Oranje-Vrystaat)1986: Westelike Provinsie vs Transvaal: Steve Strydom (Oranje-
Vrystaat)1987: Transvaal vs Noord-Transvaal: Freek Burger (Westelike
Provinsie)1988: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Jimmy Smith-
Belton (Oostelike Provinsie)
150 Jaar Book.indd 126 2352011 5:24 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 127
1989: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Jimmy Smith-Belton (Oostelike Provinsie)
1990: Noord-Transvaal vs Natal: Freek Burger (Westelike Provinsie)
1991: Noord-Transvaal vs Transvaal: Freek Burger (Westelike Provinsie)
1992: Transvaal vs Natal: Freek Burger (Westelike Provinsie)1993: Natal vs Gauteng Leeus: Freek Burger (Westelike
Provinsie)1994: Oranje-Vrystaat vs Gauteng Leeus: Stef Neethling
(Boland)1995: Natal Sharks vs Westelike Provinsie: Tappe Henning
(Noord-Transvaal)1996: Gauteng Leeus vs Natal Sharks: André Watson (Oos-
Transvaal)1997: Westelike Provinsie vs Vrystaat Cheetahs: André Watson
(Gauteng Falcons)1998: Blue Bulls vs Westelike Provinsie: André Watson (Gauteng
Falcons)1999: Natal Sharks vs Leeus: André Watson (Gauteng Falcons)2000: Natal vs Westelike Provinsie: André Watson (Falcons)2001: Westelike Provinsie vs Natal Sharks: André Watson
(Falcons)2002: Lions vs Blou Bulle: Jonathan Kaplan (Boland)2003: Blou Bulle vs Sharks: Shaun Veldsman (Boland)2004: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: André Watson (Falcons)2005: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: Jonathan Kaplan
(Boland)2006: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: Jonathan Kaplan
(Boland)2007: Vrystaat Cheetahs vs Goue Leeus: Mark Lawrence
(Mpumalanga)2008: Sharks vs Blou Bulle: Jonathan Kaplan (Westelike
Provinsie)2009: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: Jonathan Kaplan
(Westelike Provinsie)2010: The Sharks vs Westelike Provinsie: Craig Joubert
(KwaZulu-Natal)
Belangrike naamsveranderinge:Noord-Transvaal word die Blou Bulle.Transvaal word die Gauteng Leeus, toe die Goue Leeus, toe net die Leeus, en toe weer die Goue Leeus.Oos-Transvaal het eers die Gauteng Valke geword, toe die Falcons/Valke, en toe die Valke.Oranje-Vrystaat het Vrystaat Cheetahs geword.Mpumalanga was eers Suidoos-Transvaal en toe Suidoos-Transvaal en Laeveld.Natal het Natal Sharks, toe net Sharks, en toe The Sharks geword.
Aantal eindwedstryde (50):7: André Watson6: Steve Strydom5: Freek Burger, Jonathan Kaplan3: Gert Bezuidenhout, Jimmy Smith-Belton2: Piet Robbertse, Johan Gouws1: Boy Louw, Carl Basson, Albie Henkes, Eddie Hofmeyr, Chris Ackermann, Ralph Burmeister, Bertie Strasheim, Bowden Coombe, Fonnie van der Vyver, Ben Calitz, Justus Moolman, Cassie Carstens, Stef Neethling, Tappe Henning, Shaun Veldsman, Mark Lawrence, Craig Joubert
Bron van statistieke: www.rugby365.com en Gabriel Pappas (GLRU).
Jonathan Kaplan refereed 143 Currie Cup matches by end 2010.
150 Jaar Book.indd 127 2352011 5:25 PM
128 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Pieter Muller. McIntosh se sogenaamde “direkte rugby”
is vir die eerste uur met groot welslae gebruik, met die
nuwe Natal-kaptein en voormalige Transvaalspeler, Wahl
Bartmann, aan die voorpunt. Hy het met sy sterk dryf-
spel Natal telkens oor die voordeellyn gekry.
Natal het deurgaans op die telbord voorgeloop, en op
die ou einde was dit ’n verbroude strafskop wat Natal
14–13 laat deurskraap het om die titel te wen. Die beste
span het tóg gewen, en hul rekord deur die seisoen het
bewys dat hulle die titel verdien het.
Vir die vierde keer was Jannie Breedt as kaptein van
Transvaal in ’n eindstryd aan die verloorkant, maar hy het
sy span sedert daardie eerste nederlaag in 1986 gelei om
deurgaans ’n sterk aanspraakmaker op die titel te wees.
1993Die Curriebekersukses in 1993 het gekom ondanks Louis
Luyt se ongeduld wat gelei het tot die aanstelling van ’n
klomp afrigters sedert hy die presidentskap in 1984 oor-
geneem het, totdat hy in 1998 deur Jomo King opgevolg
is. Trouens, Luyt het self die span vir ’n wedstryd of twee
afgerig!
Daar was ’n toevloei van spelers uit Noord-Transvaal –
hoofsaaklik Springbokke – wat by Transvaal aangesluit
het. Saam met hulle het afrigters soos Kitch Christie en
Ray Mordt die Jukskei oorgesteek. Dit was genoeg om
Luyt se Curriebekerdroom te bewaarheid. Die 1993-eind-
stryd is in Durban gespeel en dit was Transvaal/Leeus
se derde finaal in drie jaar. Dié keer het hulle die knoop
deurgehaak en Natal 21–15 op Kingspark geklop om die
1993-kampioenspan te word.
Dit was ’n wedstryd wat Natal waarskynlik moes gewen
het. Selfs teen ’n sterk wind het hulle in die eerste helfte
die gebiedsvoordeel gehad. Deeglike beplanning deur
Christie en Mordt het egter Natal se skrumvoordeel en
Bartmann se dryfspel geneutraliseer. Die Leeus se uitste-
kende fiksheid het die deurslag gegee, en die Natallers
het vir hulself ’n gat gegrawe met twee blapse wat tot
drieë vir die Leeus gelei het. Eerstens het Gavin Johnson
Celebrating after the 1993 Lions break the 21-year Currie Cup drought, Pieter Hendriks, Ian Macdonald, Lois Luyt, Hannes Strydom, Kobus Wiese.
150 Jaar Book.indd 128 2352011 5:25 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 129
’n los bal opgetel, Pieter Muller se laagvat afgeskud en met
Rudolf Straeuli se hulp oor die doellyn geduik. Daarna
het Uli Schmidt, die voormalige Noord-Transvaalse haker
wat in sy sewende Curriebekereindstryd gespeel het, sy
eerste drie in ’n eindstryd gedruk na ’n hanteerfout van
die Natalse vleuel, Cabous van der Westhuizen. Die Leeus
se ander punte was drie strafskoppe en ’n doelskop deur
Gavin Johnson.
1994Die Leeus se vierde agtereenvolgende Currie-
bekereindstryd is in 1994 op Springbokpark in
Bloemfontein gespeel, aangesien daar herbouings by
die Vrystaat-stadion aan die gang was. Hulle het die
Vrystaat 56–33 verpletter nadat hulle rustyd reeds 31–16
voor was. Die Leeus het sewe drieë gedruk, waarvan een
’n strafdrie was – dit was ’n rekord getal drieë vir ’n wen-
span. Nog rekords is opgestel, naamlik die wentelling
van 56 punte, 89 punte deur die twee spanne, sewe drieë
deur die wenners en tien drieë in ’n enkele wedstryd.
Dit klink na “sjampanjerugby”, maar die werklikheid is
dat albei spanne se verdediging bra gemiddeld was. Die
feit dat die verloorspan se 33 punte nog net twee keer
deur ’n wenspan in ’n eindstryd oortref is, stem mens ook
tot nadenke! Die oorwinning in 1994 is bereik terwyl Ray
Mordt die afrigter was. Christie het toe reeds die leisels
by Springbokafrigter Ian McIntosh oorgeneem.
1995In die negentigerjare het die topspanne behoorlik wip-
plank gery, en in 1995 was dit weer Natal se beurt om
bo te wees. Dit is die jaar waarin Natal hul eerste titel
op hul tuisveld gewen het, na hul nederlae teen Noord-
Transvaal in 1956 en teen die Leeus in 1993. Dit is ook die
jaar waarin Natal die Natal Sharks (later net die Sharks)
geword het en Ian McIntosh teruggekeer het as afrigter
nadat hy as Springbokafrigter deur Luyt afgedank is.
Mac, soos hy steeds bekendstaan, het ’n stormagtige
verwelkoming met sy terugkeer na Natal gehad. Nie al
die spelers wou hom terughê nie, en sommige seniorspe-
lers se koppe het gerol na die bestuursbesluit bevestig is
dat McIntosh in beheer van sake sou bly.
Die Sharks was gereed vir professionalisme. Keith
Parkinson, die president van NRU, het die Franse slot
Olivier Roumat en hulle losskakel Thierry Lacroix se
dienste vir die Sharks beding. Luke Smith, die skoppen-
de losskakel oorspronklik van Noord-Transvaal, het 158
Curriebekerpunte vir die Sharks aangeteken.
Die Natal Sharks het net twee in tien wedstryde ver-
loor – teen WP en die Leeus – in hul opmars na die einds-
tryd en nog ’n Curriebekertitel verloor. Die 1995-seisoen
het Gary Teichmann se era as die Sharks se kaptein inge-
lui. Bartmann, wat tussen Johannesburg en Durban ge-
vlieg het om te oefen en te speel, het na ’n besering en as
gevolg van sy sakebelange besluit om sy rugbyloopbaan
af te sluit. Cabous van der Westhuizen was hierdie keer
die held. Na ’n skoppie deur die Franse Shark, Thierry
Lacroix, het die bal vir hom reggespring en die langhaar-
vleuel kon vir sy vorige blaps in 1993 vergoed deur ’n drie
Ray Mordt – Lions winning coach in 1994.
150 Jaar Book.indd 129 2352011 5:25 PM
130 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
te druk. Lacroix se doelskop het dit 10–3 gemaak.
Lacroix en WP se Joel Stransky het om die beurt straf-
skoppe oorgeskop en die telling was 16–12. Tiaan Strauss
het ’n drie aangeteken en WP weer met 17–16 laat voor-
loop. Stransky het die doelskop verbrou, en twee straf-
doele deur die Sharks laat in die wedstryd het die tuis-
span 25–17 laat wen.
1996Die Leeus was in 1996 weer kaatjie van die baan en het in
hul vyfde eindstryd in ses jaar gespeel. Hulle moes weer
teen die Natal Sharks kragte meet, dié keer op Ellispark.
Die Curriebekertoernooi se formaat is weer verander.
Die krag-teen-kragbeginsel is laat vaar en die 22 spanne
is in twee afdelings verdeel. Wegholoorwinnings en dus
ook vernederende nederlae was eerder die norm as die
uitsondering. Die Sharks het die kwarteindronde 51–3
teen Griekwas gewen, asook die halfeindstryd 35–20
teen die Vrystaat Cheetahs, soos hulle sedert 1995 be-
kend gestaan het.
Die Sharks het die eerste punte aangeteken toe die
senter Jeremy Thomson na ’n losskrum gaan druk het.
Gavin Lawless – die seun van Springbok Mike wat in die
laat vyftigs en sestigs gespeel het – se skopskoen het die
tuisspan in die wedstryd gehou, sodat hulle teen rustyd
net 10–9 agter was. Lawless het die Leeus met 12–10 die
voortou laat neem toe hy sy vierde strafdoel aanteken,
Snyman behaal ’n rekord vir WP
Titels as afrigter: vyf (1982–1986) Loopbaan as speler: 10 toetse; 22 wedstryde vir die Springbokke
Dawie Snyman het in 1982 die jongste afrigter in die Curriebekergeskiedenis geword om die beker te wen. Sy rekord as afrigter word net deur dié van die legendariese Noord-Transvaalse afrigter, Buurman Van Zyl, oortref. Hy het inderwaarheid beter gedoen as Van Zyl toe hy vyf titels in vyf jaar vanaf 1982 tot 1986 gewen het. Van Zyl het ook vyf eindstryde gewen, tussen 1977 en 1981, maar een titel is in 1979 met WP gedeel.
Snyman was in 1982 net 32 jaar en 89 dae oud toe WP Noord-Transvaal geklop het. Hierdie rekord het 23 jaar gestaan voor Rassie Erasmus die jongste suksesvolle afrigter in ’n eindstryd geword het. Hy was 31 jaar en 351 dae oud toe Vrystaat in 2005 die Blou Bulle op Loftus geklop het.
Snyman, ’n voormalige leerling van Grey Kollege in Bloemfontein, is vir Hannes Marais se span “onoorwinlikes” gekies om in 1971 in Australië te gaan toer. Hy is as negentienjarige vir Maties se eerste span gekies. Snyman is een van ’n handjievol spelers wat vir Suid-Afrika gekies is voor hulle provinsiale rugby gespeel het. Hy het sy eerste toets in 1972 teen Engeland gespeel, wat Suid-Afrika 18–9 verloor het.
Snyman moes ongelukkig reeds vroeg weens beserings
uittree. Hy was egter so ’n goeie speler dat sy mentor, Dok Craven, die volgende van hom gesê het: “Hy was so begaafd dat hy nie geweet het hoeveel hy in sy spel moes insit nie.”
Craven het so ’n hoë dunk gehad van dié Matie wat as ’n onder-19-speler van die weermag in Pretoria na hom toe gekom het, dat hy hom as sy opvolger as afrigter geoormerk het. Craven het bewys dat hy nie net toekomstige spelers kon uitken nie, maar ook afrigters!
Snyman het ook ’n beurt as afrigter van die Leeus gehad. Dit was na Luyt se aanvanklike sukses met spelers wat gekoop is om die Curriebeker te wen, uitgeloop het en daar geen opvolgstrategie in plek was nie. Snyman het die Leeus in 1997 en 1998 afgerig. Toe hy nie die gewenste resultate kon lewer nie, het hy een van die talle afrigters van die Luyt-era geword wat vertrek het.
Snyman het in tien toetse en twaalf toerwedstryde vir die Springbokke gespeel. Sy ouer broer, Jackie, was ook ’n Springbok en het in drie toetse gespeel.
Dawie Snyman se briljante vermoë as rugbyspeler is moontlik gekortwiek deur sy veelsydigheid wat gemaak het dat hy nooit regtig kon spesialiseer nie en om die beurt as loskakel en heelagter gebruik is.
150 Jaar Book.indd 130 2352011 5:25 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 131
net om deur die Sharks se losskakel, Henry Honiball, met
’n strafdoel van sy eie getroef te word. Lawless het weer
met ’n strafskop geslaag en die Leeus was 15–13 voor.
Daar was net vyftien minute van die wedstryd oor toe
André Joubert insny en die bal van Thomson ontvang.
Die gaping was daar en Joubert het daardeur versnel om
te gaan druk.
Vyf minute later was dit weer Joubert wat met ’n korts-
koppie vorentoe met ’n gunstige spring van die bal geluk
het – ’n eenvoudige uitgee van die bal sou ook gewerk
het. Maar “eind goed als goed”, en die Natal Sharks het
met 33–15 twee opeenvolgende Curriebekertitels en hul
vierde titel in die negentigs verower.
Die volgende twee jaar moes die twee voorste span-
ne van die negentigerjare terugstaan, want WP (twee
keer) en die Vrystaat Cheetahs en Blou Bulle het in
die volgende twee eindstryde in 1997 en 1998 gespeel.
In dié twee jare moes André Watson, wat later in twee
Wêreldbekereindstryde die fluitjie geblaas het, moeilike
en kritieke beslissings maak.
In beide gevalle het die ontleding van die wedstrydvi-
deo’s bevestig dat sy beslissings korrek was. Dit beklem-
toon weer eens dat ’n skeidsregter wat met die spel kan
byhou, altyd beter sal wees as dié wat nie kan nie!
1997In 1997 het WP die Curriebeker gewen toe hulle die
Bloemfonteiners 14–12 op Nuweland klop. Heel aan die
einde van die wedstryd het Helgard Muller die bal na Jan-
Harm van Wyk op die vleuel uitgegee. Van Wyk het oor
baie vaart beskik, maar Watson was in die perfekte po-
sisie om te oordeel en die uitgee was vorentoe. Met ses-
tien Curriebekerdrieë was Van Wyk die seisoen se voorste
puntemaker. In ’n rugbyloopbaan wat oor 77 wedstryde
gestrek het, het hy 63 drieë as een van die land se do-
Gary Teichmann took over as Natal Sharks captain in 1995.
André Joubert – two tries in 1996.
150 Jaar Book.indd 131 2352011 5:25 PM
132 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
delikste aanvallende spelers gedruk. Hy is nooit vir die
Springbokke gekies nie, maar het die volgende jaar die
Springbok-Sewesspan gehaal.
Helgard Muller het in 245 wedstryde vir die Vrystaat
gespeel, wat ’n Suid-Afrikaanse rekord is. Hy was ook 89
keer die kaptein van die span. In ’n stadium in sy loop-
baan het hy 65 opeenvolgende wedstryde gespeel, almal
as kaptein! Sy jonger broer, Pieter, het 33 toetse vir die
Springbokke gespeel. Met al hulle Springbokke oorsee
het die Natal Sharks nogtans voortgegaan vanwaar hulle
in 1997 opgehou het. Hulle het 29 agtereenvolgende
oorwinnings behaal voordat hulle deur Noord-Transvaal
onttroon is, wat ook maar net met 33–28 gewen het. Die
Sharks het 40–22 teen die Vrystaat Cheetahs in die half-
eindronde verloor. Die Cheetahs het toe in die eindstryd
’n bitter teleurstellende nederlaag gely na die “wendrie”
(tereg) nie toegeken is nie.
1998Die tradisionele konings van die Curriebekertoernooi,
die Blou Bulle en WP, het mekaar die stryd aangesê in
die 1998-eindstryd wat op Loftus gespeel is. Noord-
Transvaal, nou die Blou Bulle, moes glad nie eers daar
gewees het nie! In die halfeindronde teen die Natal
Sharks was hulle 17–3 agter en dit het gelyk of dit neusie
verby is met hul kanse om die eindstryd te haal. Joost
van der Westhuizen het met briljante spel die verloop
van die wedstryd omgekeer. Hy het met ’n skerp breek-
slag sy span op die wenpad geplaas. (In die afwesigheid
van Ruben Kruger was hy op dié dag ook die kaptein.)
Die Blou Bulle het met 41–17 gewen!
Tydens die Curriebekereindstryd in 1998 moes Watson
weer ’n kritieke beslissing maak wat WP die oorwinning
gekos het. Sy besluit was omstrede, maar is later as kor-
rek bewys. Met rustyd was die Blou Bulle 14–6 voor.
Verdoelde drieë van Chester Williams en Charl Marais het
WP se agterstand uitgewis. Die wedstryd was amper verby
en die Bulle was 24–20 voor toe Springboksenter Robbie
Fleck vir Williams oorstuur hoekvlag toe vir sy tweede
drie. Watson was op die regte plek om te beslis dat die
aangee vorentoe was. Die Blou Bulle het met 24–20 deur-
geskraap om die titel voor WP se neuse weg te raap.
1999Net soos WP en die Blou Bulle die vorige jaar die rugbyon-
dersteuners daaraan herinner het dat húlle deur die jare
eintlik die toonaangewende spanne was, het die Leeus
en die Natal Sharks in 1999 die Curriebekereindstryd
gespeel asof hulle wou beklemtoon dat die afgelope de-
kade beslis aan hulle behoort het. Hierdie keer moes die
Natallers ’n paar groot geeste van hul 109 jaar as ’n unie
groet, naamlik André Joubert, Gary Teichmann en die
beseerde Henry Honiball, wat nie gespeel het nie. Die
afrigter Ian McIntosh het ook besluit om uit te tree.
Die Leeus is afgerig deur die Nieu-Seelander, Laurie
Mains, die voormalige afrigter van die All Blacks wat die
1995-Wêreldbeker verloor het. Hy is na afloop van die
Joost van der Westhuizen led the Blue Bulls to the 1998 title.
150 Jaar Book.indd 132 2352011 5:25 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 133
toernooi as afrigter vervang. Mains was die jongste aan-
stelling in Luyt se lang lys afrigters en nog een van die
Leeus se ingevoerde mense. Hy het ’n groot impak gehad,
maar die nuwe dissipline was een te veel vir Springbok en
Wêreldbekerheld, James Small, wat halfpad deur die sei-
soen sy rugbystewels weggepak het.
Dit was die Leeus se beurt om slae uit te deel na hul
nederlaag van 31–15 teen Natal op Ellispark in 1996. Hul
opwindende nuwe speelstyl het dwarsdeur die seisoen
beïndruk. Die Leeus het drieë ingeryg deur AJ Venter,
Thinus Delport (twee), Chester Williams en Leon Boshoff.
Kobus Engelbrecht het twee maal verdoel en ook ’n straf-
skop oorgeskop. Die telling van 32–9 was gelyk aan die
tweede grootste oorwinning in ’n Curriebekereindstryd.
Hoewel die Natal Sharks die eindstryd gehaal het, was
dit nie deurgaans ’n voorspoedige seisoen nie. Hulle het
die Vrystaat Cheetahs in die halfeindronde met 45–8 af-
geransel, maar het vroeër in die seisoen nederlae gely
teen Griekwas (29–23), SWD Arende (28–14) en OP (22–
16). Hul indrukwekkendste vertoning was teen WP, wat
met 65–29 afgeransel is. Dit is die grootste pak slae wat
WP ooit in ’n Curriebekerkompetisie gekry het! Tog was
die Sharks se vertonings te wisselvallig om te beïndruk.
Dit is interessant dat na die vierde eindstryd tussen
Transvaal/Leeus en Natal/Sharks dit altyd die span met
die tuisveldvoordeel was wat verloor het!
Die Natal Sharks het in die volgende twee eindstryde
in 2000 en 2001 weer teen WP in Durban en Kaapstad ge-
speel, en met onderskeidelik 25–15 en 29–24 verloor. Drie
nederlae in drie opeenvolgende Curriebekereindstryde
in 1999–2001 dui op ’n agteruitgang van die spel in
Durban na die goue era van 1990–1999 wat ses einds-
tryde en vier titels ingesluit het.
Die twee titels aan die begin van die nuwe dekade dui
weer op WP se oplewing na hul vorige titel in 1997. Dit
is egter ironies dat hulle sedert die titel in 2001 nog nie
weer die Curriebeker kon wen nie, en hulle het hul enig-
ste verskyning in ’n eindstryd in 2010 verloor. Natal het
egter sedertdien die Blou Bulle met 14–9 in 2008, en WP
oortuigend met 30–10 in 2010 geklop.
2000Rudolf Straeuli het na die uittrede van Ian McIntosh die
Natalse afrigtingspos oorgeneem. Hy het ook ’n nuwe
span gehad met die uittrede van Teichmann, Honiball
en Joubert, veral ook omdat ou staatmakers soos Steve
Atherton, Shaun Payne en Adrian Garvey nie meer deel
van die opset was nie. Ondervinding was in groot aan-
vraag. Hulle was nog nie opgewasse vir die harde baarde
nie, soos duidelik blyk uit hul Super 12-uitslae, waar
hulle laaste geëindig het.
WP het die Sharks se gebrek aan ondervinding
uitgebuit. Hulle het die laaste wedstryd van die
2000-seisoen in Durban 25–15 gewen en sodoende die
Curriebekerkampioene geword.
Thinus Delport – two tries in the 1999 final.
150 Jaar Book.indd 133 2352011 5:25 PM
134 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
2001Die 2001-formaat waarvolgens die Curriebeker gespeel
is, was weer waar die veertien unies in twee afdelings
verdeel word, en die boonste vier van elke afdeling na
die elite Top 8-kompetisie bevorder word. WP was die
beste span in die Top 8-afdeling en het met 40–18 korte
mette met die Vrystaat Cheetahs in die halfeindronde
gemaak. Insgelyks het die Sharks 16–9 met die Leeus
in Durban klaargespeel. WP het in 2001 die eerste keer
sedert hul goue era in die 1980’s twee opeenvolgende
Curriebekertitels gewen. Dit was ongetwyfeld losskakel
Braam van Straaten se wedstryd. Hy het Naas Botha se
rekord van 24 punte in ’n eindstryd met een drie, twee
doelskoppe en vyf strafskoppe geëwenaar.
WP het reeds vir die uitspeelrondes gekwalifiseer toe
hulle nog ’n ligawedstryd teen die Sharks moes speel,
wat die Sharks 36–13 gewen het. Dit het tot groot opti-
misme in Durban gelei, maar Van Straaten het ’n stokkie
daarvoor gesteek! Die besoekers was deurgaans in be-
heer en het hul oorwinning van 29–24 beslis verdien. Die
Blou Bulle het in die ligafase slegs met klein puntevers-
kille teen die twee finaliste verloor. Die tekens was daar
dat hulle in die nabye toekoms weer ’n bulspan sou wees.
WP se droë seisoene wat op 2001 gevolg het, het kom-
mer gewek dat die voortreflike rugbytalent van die om-
gewing, wat seker die meeste toprugbyskole het, nie
op junior nasionale vlak weerspieël word nie, en dat die
vloei van talent deur die provinsiale span nie so sterk was
soos in die verlede nie. Rassie Erasmus het na sy sukses
by Vrystaat na Kaapstad verhuis as Direkteur van Rugby.
Hy het teen die einde van die eerste dekade van die nuwe
millennium sake begin regstel. Die oorwinnings van WP
se onder-19’s en onder-21’s in die 2010-nasionale kom-
petisies dui op ’n blink toekoms en dis onderstreep deur
die Stormers wat op hul 2010-vorm as ’n topfranchise
voortgebou het.
Die Blou Bulle weer boRugby het amptelik in 1996 professioneel geword
en Noord-Transvaal is heeltemal onkant betrap! ’n
Sprekende voorbeeld van die finansiële impak in die be-
ginjare op die spanne was die kontrasterende vertonings
in die negentigerjare tussen Noord-Transvaal (wat in
1998 na die Blou Bulle herdoop is) en die span wat toe
die Gauteng Leeus was.
Die koms van professionalisme val saam met die
swakste tydperk in Noord-Transvaal se geskiedenis toe
hulle sewe maer jare tot 1998 sonder daardie goue beker
was. Wat dit soveel erger vir die getroue ondersteuners
gemaak het, was dat daar nie eens die opwinding van ’n
eindstryd was om te geniet nie. Trouens, die span het
amper hul A-afdelingstatus in die kompetisie verloor.
Dit was nie net die geldrugbykonsep wat die Ligbloues
laat struikel het nie. Hulle het ook sedert 1986 die kern
van hul span afgestaan aan Luyt se Transvaal/Leeusspan;
A Rassie Erasmus wins with Free State Cheetahs.
150 Jaar Book.indd 134 2352011 5:25 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 135
Naas Botha het uitgetree; hul langsdienende president,
prof. Fritz Eloff, wat sedert 1965 die pos gevul het, het
halt geroep; en baie belangrik, hulle het bloot nie die
diepte gehad waarvoor die unie in die verlede bekend
was nie. Hulle sou dit in die nuwe millennium weer te-
rugkry, en daarmee saam nuwe krag en invloed vir die
Blou Bulle.
Die jaar 2002 het die begin van die Blou Bulle se twee-
de goue era ingelui. In die agt jaar tussen 2002 en 2009
het hulle in sewe eindstryde gespeel en vier titels gewen.
Die Vrystaat Cheetahs het ook in 2004–2009 as ’n rugby-
krag na vore getree. Hulle het in vyf eindstryde gespeel,
twee gewen en een titel met die Blou Bulle gedeel. Vier
van daardie eindstryde was teen die Bulle.
Na hul vyf opeenvolgende titels tussen 1982 en 1986,
het WP ses maer jare beleef tussen 1989, toe hulle die ti-
tel gedeel het, en 1995. Daar was ’n opflikkering tussen
1995 en 2001, toe hulle in vyf eindstryde gespeel het en
drie gewen het. Toe volg nog ’n Curriebekerleemte. WP
het sedertdien nog net een maal in ’n eindstryd gespeel –
hul nederlaag teen die Sharks in 2010. WP is al nege jaar
sonder die gesogte beker.
Met die Leeus gaan dit egter nog slegter. Hul laaste
Curriebekertitel was in 1999. Van die faktore wat tot
hul sukses sedert 1986 bygedra het, was die feit dat die
Leeus se president, Louis Luyt, spelers na sy unie gelok
het, onder meer die kern van die Springbokspan wat die
Wêreldbeker in 1995 gewen het. Hierdie “geleende” spe-
lers het Transvaal/Leeus in so ’n mate gehelp dat hulle
ses eindstryde gehaal het en in 1993 en 1994 die titel
verower het. Die Leeus moes nietemin later ’n duur prys
vir die gebruik van die “huursoldate” betaal.
Daar is geen toekomsbeplanning gedoen nie en die
Leeus het in hul volgende drie eindstryde die slegste
daarvan afgekom. In 1996 het hulle 33–15 teen Natal
verloor. In 2002 het die Blou Bulle hulle ’n loesing gegee
met 31–7, wat die tweede grootste nederlaag in ’n eind-
stryd was! In 2007 het hulle in die doodsnikke teen die
Vrystaat Cheetahs in Bloemfontein 20–18 verloor.
Dit was eers in Januarie 2011 dat die Leeus die dienste
van Nico Serfontein verkry het. Hierdie afrigter wat met
die Blou Bulle se juniors en die Vodacombekerspan ge-
werk het, het ’n vername rol gespeel in die daarstelling
van die beroemde Blou Bulstrukture en ’n opvolgplan vir
die seniorspan wat hulle tot op die boonste sport geneem
het. Hy is deur die Goue Leeus Rugbyunie (GLRU) opdrag
gegee om dieselfde vir die Goue Leeus te doen. Na meer
as twintig jaar se verwaarlosing is daar baie om in te haal!
Al het Griekwas die topspanne en selfs franchises ge-
klop, het ’n gebrek aan diepte hulle verhinder om tot by
die halfeindronde of verder te vorder. Hul wisselvallige
prestasies is ook te wyte aan ’n tekort aan geld, wat die
verlies van topspelers aangehelp het. Daar is ook nie juis
toprugbyskole om as voedingsbronne te dien nie.
2002Onder die afrigting van Heyneke Meyer het die Bulls in
2002 al elf hul Super 12-wedstryde verloor. Hulle het 500
punte en 76 drieë afgestaan. Meyer is as Super 12-afrigter
afgedank, maar het steeds die Curriebekerspan afgerig.
Alles in ag genome was die 2002-Curriebekertitel ’n
groot verrassing. Dit was die Bulls se eerste titel sedert
1998 en slegs die tweede sedert 1991. Die druk op Meyer
was geweldig, want die besluit is geneem dat net ses
spanne die volgende jaar om die Curriebeker sou mee-
ding. Daardie ses spanne sou op hul vertoning in die
seisoene van 2000, 2001 en 2002 bepaal word. Die Blou
Bulle was in die moeilikheid na hul swak vertonings die
vorige twee jaar. In 2000 was hulle in die tiende plek, en
in 2001 in die sewende plek. Dit het beteken hulle moes
in 2002 ten minste die halfeindronde haal en dit was dan
ook die minimum prestasie wat aan Meyer in sy kontrak
gestel is.
Die Blou Bulle het vierde op die 2002-punteleer geëin-
dig. Hulle moes in Durban uitdraf teen die Sharks, wat
boaan die punteleer was. Daardie wedstryd, asook die
eindstryd teen die Leeus, het die negentienjarige Derick
Hougaard in die rugbykollig geplaas. Sy skoppe, en veral
sy skepskoppe, het die Sharks onaangenaam verras.
150 Jaar Book.indd 135 2352011 5:25 PM
136 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Net soos in die halfeindronde het Hougaard die spel
in die eindronde teen die Leeus op Ellispark beheer.
Twee skepskoppe, vyf strafdoele en boonop ’n drie het
die jong man, wat later Loftus se “Liefling” bekend sou
wees, ’n nuwe rekord vir die meeste punte (26) in ’n
Curriebekereindstryd laat opstel. Die telling teen die
Leeus was 31–7.
2003Die Curriebekereindstryd in 2003 het gewys hoe die
Blou Bulle in die vorige twee seisoene ontwikkel het
sedert Meyer die nuwe strukture vir sukses voorgestel
het. Hulle het met 19–15 teen Griekwas op Loftus ver-
loor, en is deur WP met 63–26 op Nuweland afgeransel.
Daarna het die Blou Bulle hul volgende sewe wedstryde
gewen, en 50 punte in drie van die kragmetings aange-
teken. (Geen halfeindstryde is in 2003 gespeel nie en die
Ligbloues is deur na die eindstryd toe.)
In die eindstryd het die Blou Bulle die tweede keer in
die 26 eindstryde wat hulle gespeel het, 40 punte aange-
teken. Hulle het Natal goed afgestof, vyf drieë gedruk en
met ’n wentelling van 40–19 met die goue beker wegge-
stap. Dit was ’n indrukwekkende vertoning, veral as mens
in gedagte hou dat Richard Bands, Danie Coetzee, Victor
Matfield, Bakkies Botha, Joost van der Westhuizen,
Derick Hougaard en Jaco van der Westhuyzen almal saam
met die 2003-Wêreldbekerspan in Australië was en dus
nie in die eindstryd gespeel het nie.
Op daardie tydstip was 2003 sekerlik die Blou Bulle
se suksesvolste seisoen. Die unie het in elke moontlike
eindwedstryd van ’n nasionale kompetisie gespeel.
2004Die Blou Bulle en die Cheetahs het in 2004 mekaar
die stryd aangesê vir die eerste van vyf eindstryde oor
die volgende ses jaar. Dié wedstryd staan uit weens
een van die mees uitmuntende drieë wat nog in ’n
Curriebekereindstryd aangeteken is. Die Bulle se senter,
Ettienne Botha, het gepypkan en gesystap om onder die
pale te gaan druk. Hy het die eerste speler geword wat op
twee geleenthede twee drieë in ’n Curriebekereindstryd
druk; hy het dit die vorige jaar ook reggekry.
Botha se skitterende spel het aan hom die toekenning
vir Curriebekerspeler van die Jaar besorg, maar die man
wat soms die Blou Bulle as kaptein op die veld gelei het,
het nooit ’n Springbok geword nie. Hy is in 2005 in ’n
motorongeluk dood.
Die Blou Bulle was ongetwyfeld die topspan van die
seisoen. Hulle was van begin tot end boaan die punte-
leer en het net een wedstryd 36–33 teen die Leeus ver-
loor. Die eindstryd teen die Vrystaat Cheetahs was ’n taai
kragmeting, wat kenmerkend was van al die eindstryde
in dié dekade. Die Blou Bulle was vir die grootste ge-
deelte van die wedstryd in beheer en het ’n welverdiende
oorwinning van 42–33 oor die Vrystaters behaal.
2005Meyer Bosman, ’n veelsydige agterspeler wat later die
jaar ’n Springbok geword het, het op Loftus Versveld
die wendrie vir die Vrystaat gedruk, en die Vrystaat
Cheetahs was die 2005-Curriebekerkampioene. Dié twin-
tigjarige speler het ses minute voor die einde gaan druk
en die telling was 29–25 in die Cheetahs se guns. Dit
was die enigste keer wat die Vrystaat in nege eindstryde
daarin kon slaag om die Ligbloues te klop.
Die jaar se kompetisie is weer eens deur wegholoor-
winnings gekenmerk. Al veertien spanne het in ’n eerste
ronde gespeel wat in twee afdelings verdeel is. Die boon-
ste vier spanne van elke afdeling het na die Premier Liga
deurgegaan, en die ander spanne het in ’n sogenaamde
Eerste Liga gespeel.
Die Vrystaat het tweede na WP in sy afdeling geëindig,
maar WP het die tweede keer in twee seisoene teen die
Vrystaat verloor toe hulle met 16–11 in die halfeind-
ronde op Nuweland in die Top 8-liga uitgeskakel is. Die
Vrystaat se spooksel om op Nuweland te speel, is verjaag
en hulle was rustyd 10–3 voor. Die Blou Bulle was boaan
150 Jaar Book.indd 136 2352011 5:25 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 137
die liga en was na agt wedstryde onoorwonne. Hulle het
die Leeus 31–23 op Loftus geklop en so deurgedring na
die eindronde.
In die sestien wedstryde wat die Vrystaat Cheetahs in
die kompetisie gespeel het, het hulle net 28 drieë afge-
staan, insluitend een in die halfeindstryd op Nuweland
en een in die eindstryd op Loftus. Dit was die rotsvas-
te verdediging en suiwer skopwerk van die losskakel,
Willem de Waal – wat 195 Curriebekerpunte daardie jaar
aangeteken het – wat die titel vir die Vrystaat gewen
het. Bevan Fortuin en Meyer Bosman het die seisoen met
twee drieë in die tweede helfte mooi afgerond. Dit het
die deurslag gegee, want met rustyd was Vrystaat agter
met die telling op 12–9. Dit was slegs die Blou Bulle se
derde nederlaag in die sestien eindstryde wat tot in daar-
die stadium op Loftus gespeel is.
2006Die kompetisie in 2006 is beslis tussen die agt topspanne
wat ’n dubbelronde gespeel het. Die vier spanne boaan
die punteleer sou dan halfeindrondes speel. In ’n taai
maar goeie eindronde in Bloemfontein wou die Vrystaat
Cheetahs eenvoudig nie bes gee nie. Trouens, dit was die
Blou Bulle wat twee keer ’n agterstand moes inhaal toe
dit lyk of hulle geklop is. Albei halfeindstryde is oortui-
gend gewen. Die Vrystaat Cheetahs het die Natal Sharks
30–14 in Bloemfontein getroef, en die Blou Bulle het WP
45–30 op Loftus geklop. Die eindstryd sou ’n herhaling
van die 2005-Curriebekereindstryd wees.
Die twee spanne het om die beurt die voortou geneem,
vier keer binne tien minute in die tweede helfte! Met die
tyd wat uitloop, het Kabamba Floors se drie en Willem de
Waal se strafdoel kort daarna klaarblyklik die goue beker
vir die Vrystaat verseker. Die laaste slag was egter nog nie
gelewer nie. Die Ligbloues se senter, JP Nel, het na ’n vol-
gehoue aanval deur die Bulle die lyn gebreek en gedruk,
en Morné Steyn, ’n plaasvervanger vir Derick Hougaard,
het met ’n moeilike doelskop geslaag. Daar was drie mi-
nute oor en die telling was 25 elk. In die ekstra tyd het
Steyn met ’n strafskop geslaag, terwyl Meyer Bosman se
strafskop die dwarslat getref het. Die Bulle was nog voor
met 28–25, maar ses minute voor die einde – in ’n herha-
ling van die vorige jaar se eindstryd – het Meyer Bosman
met ’n lang skuinsskop geslaag en die telling was 28 elk.
Maar die eindfluitjie het nog nie geblaas nie. ’n
Strafskop is naby die middellyn aan die Bulle toegeken.
Gary Botha, die Blou Bulle se kaptein, wou nie pale toe
laat skop nie – as die skop mis was, sou die Vrystaat van
hul eie doellyn kon hardloop en kon hulle sodoende nog
Meyer Bosman’s boot secured one title and brought a share of another for the Free State Cheetahs.
150 Jaar Book.indd 137 2352011 5:25 PM
138 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
die wedstryd en die titel wen. Botha het opdrag gegee
dat die bal uitgeskop moet word. Dié besluit van hom het
daartoe bygedra dat die Curriebekerregulasies sodanig
verander is om te verseker dat ’n eindwedstryd nie weer
met ’n gelykopuitslag sal eindig nie.
Die Vrystaat Cheetahs se skielike opgang oor die vori-
ge twee seisoene kan toegeskryf word aan die jong afrig-
ter, Rassie Erasmus. Dié voormalige Springbokflank, wat
ook in een toets die Springbokkaptein was, was ’n voor-
stander van minder hardlooprugby en ’n wedstrydplan
waar foute tot die minimum beperk is. In 2005 het hy op
die ouderdom van 32 jaar en 351 dae die jongste afrigter
geword om die Curriebeker te wen – hy was ongeveer drie
maande jonger as Dawie Snyman toe hy in 1982 die eer-
ste van WP se vyf opeenvolgende titels gewen het.
2007Die Leeus het in ’n taai eindstryd in Bloemfontein 20–18
teen die Vrystaat Cheetahs verloor. Die Leeus was 15–6
voor na drieë deur Willie Wepener wat gevolg het op bril-
jante spel deur Earl Rose en Jano Vermaak. Na 65 minute
het ’n strafdoel deur Rose die voorsprong na 18–6 laat
rek.
Heinrich Brüssow, die Vrystaat se flank wat as plaas-
vervanger op die veld gekom het, het egter ’n drie gedruk,
wat deur Willem de Waal, verdoel is. Tewis de Bruyn, die
Cheetahs se plaasvervanger-skrumskakel, het naby die
hoekvlag gedruk en met net drie minute oor was die tel-
ling gelykop. De Waal, wat die vierde seisoen na mekaar
die voorste puntemaker in die Curriebekerkompetisie
was, het vervyf en Vrystaat wen 20–18.
Dit was die tuisspan se derde titel binne drie jaar
(waarvan een titel gedeel is) en hul vierde titel ooit.
In die aanloop tot die eindstryd is dit interessant om
die invloed van oorgerustheid by ’n span te bekyk. Die
Leeus het die eindstryd gehaal nadat hulle in Durban
19–12 gewen het teen die Sharks, wat klaarblyklik te veel
selfvertroue gehad het. Net ’n paar weke tevore het die
Sharks die Leeus met 19–3 ’n pak slae gegee!
Willem de Waal – a points machine for the Free State Cheetahs and Western Province.
Heinrich Brüssouw – more than just a fetcher for the Free State Cheetahs.
150 Jaar Book.indd 138 2352011 5:25 PM
Twee spanne oorheers die negentigerjare 139
2008Die Sharks het twaalf van hul veertien wedstryde gewen
om boaan die Curriebekerpunteleer vir 2008 te eindig. In
die halfeindronde speel hulle 29–14 met die Leeus klaar
en maak hulle sodoende gereed vir ’n eindstryd teen die
Blou Bulle. Die Bulle het vir die eindstryd gekwalifiseer
deur die Vrystaat Cheetahs in die halfeindronde met 31–
19 op Loftus te klop.
Die Sharks het in die eindronde die Blou Bulle 14–9
geklop. Dit het ook die rits nederlae in eindstryde op hul
tuisveld beëindig. Die vorige twee in Durban het hulle
verloor, en hulle het net een van hul laaste vyf eind-
stryde gewen. Dit was ook hul eerste titel sedert hulle
die Leeus in 1996 in Johannesburg geklop het. Daardie
oorwinning is gevolg deur vier opeenvolgende nederlae.
Twee drieë deur Frans Steyn en Ruan Pienaar – wat
onderskeidelik deur die Fransman, Frédéric Michalak, en
Pienaar self verdoel is (teen geen drieë van die Blou Bulle
se kant nie) – vertel die verhaal van die Sharks se oor-
heersing in hul triomftog van 14–9 oor die Blou Bulle. Dit
was die Sharks se vyfde Curriebekertitel wat die twaalf
jaar se droogte sedert 1996 gebreek het. Dit het ook die
reeks van vier tuisnederlae in vyf Curriebekereindstryde
ietwat beter laat lyk.
John Plumtree, die afrigter van die Sharks, het die
belangrikheid van die oorwinning raak saamgevat: “…
hierdie Sharks-span moes tot die besef kom dat hulle ’n
eindstryd kan wen; dat ’n eindstryd nie iets is wat altyd
’n stap te groot vir hulle is nie.”
Twee jaar later in 2010 het die Sharks gewys dat hulle
inderdaad geleer het om te wen. Hulle het met 30–10 die
vloer met die gunsteling WP gevee in die derde grootste
Curriebekeroorwinning tot nog toe.
2009Die grootste prestasie deur ’n provinsiale span in die 120
jaar sedert die eerste Raadskompetisie in 1889 gehou
is, is ongetwyfeld in 2009 behaal toe die Blou Bulle die
Curriebekertoernooi en die Super 14-kompetisie gewen
het. Albei eindstryde is op Loftus gespeel in en dit was
twee oortuigende oorwinnings, naamlik 61–17 teen die
Chiefs en 36–24 teen die Vrystaat Cheetahs.
Die Blou Bulle het met hul oorwinning oor die
Cheetahs wraak geneem vir die nederlaag in 2005 teen
die Bloemfonteiners op Loftus. Die wedstryd in 2009
het baie eensydig gelyk, want die Bulle het binne slegs
25 minute ’n 24–0 voorsprong opgebou. Vrystaat het
verbasend goed gevaar om die eindstryd te haal na ’n
rampspoedige Super 14-veldtog in Australië en Nieu-
Seeland.
2010Dit was die Natal Sharks en Patrick Lambie se groot
Curriebekerjaar, soos vroeër bespreek. Vir WP was dit
ook ’n goeie jaar, ondanks die groot pak slae in die
Curriebekereindstryd.
Fourie du Preez set up the Blue Bulls’ first three tries that set them on the road to victory.
150 Jaar Book.indd 139 2352011 5:25 PM
140 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 140 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 141
Suid-Afrikaanse rugby is in sy eerste eeu gebou op die natuurlike krag van die spelers,
veral dié wat van plattelandse distrikte afkomstig was; natuurlike talent; en die groot
geesdrif en belangstelling in die spel vanaf ’n jong ouderdom.
Dit het gewerk en dit het goed gewerk. Suid-Afrika se toetsrekord tot 1991, presies ’n
eeu na die land se eerste toets, was die beste ter wêreld en die land se rugbygeesdrifti-
ges het in 1992 met groot verwagting na Suid-Afrika se hertoelating tot internasionale
rugby uitgesien.
Die Curriebeker, het hulle geglo, was die beste, sterkste en taaiste kompetisie in
die wêreld. Ander provinsiale kompetisies soos die Lionbeker, die Paul Roos- en Sport
Pienaarkompetisies, die Southern Cross-trofee, intervarsities en klubrugby was van ’n
baie hoë gehalte en die skolerugby, veral die Cravenweek, sou die rugbysterre van die
toekoms voorsien – só is geglo.
Aan die anderkant was daar net twee naelskraapse oorwinnings in 1989 teen ’n
wêreldvyftiental en ’n reeksoorwinning in 1986 teen die nieamptelike Nieu-Seeland
Kavaliers waaraan die rugbystandaard gemeet kon word. Dit was ’n era waarin profes-
sionele rugby onaanvaarbaar was, maar tóg oral in benadering en natuurlik ook finan-
sieel beoefen is ’n oral, behalwe in Suid-Afrika.
Die hertoelating in 1992 was dus ’n wrede ontnugtering. ’n Enkele oorwinning uit
vyf toetse in 1992, en slegs drie oorwinnings uit die sewe toetse wat die volgende jaar
gespeel is, het duidelik getoon dat die wêreld daar buite verder ontwikkel het terwyl
Suid-Afrika agtergebly het. Die interpretasie van reëls, afrigtingsmetodes, kondisio-
nering van spelers, taktiek en ook administrasie elders was Suid-Afrika ver vooruit.
8
Die pilare van Suid-Afr ikaanse rugbyAnder kompetisies
Youth weeks are the lifeblood of South African rugby.
150 Jaar Book.indd 141 2352011 5:25 PM
142 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Daar was weinig strukture in plek. Junior provinsiale
spanne het op ’n ad hoc-basis teen mekaar gespeel en
wedstryde tussen provinsies se B-spanne het ongereeld
plaasgevind. Eenderse afrigtingsmetodes, selfs binne ’n
spesifieke unie, is nie toegepas nie. Dit sou amper tien
jaar neem voor die Blou Bulle se Heyneke Meyer hierdie
konsep met groot sukses by sy unie ingevoer het.
Sedert daardie vroeë jare na eenwording, het die
Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) – wat toe
in 2005 die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) geword
het – goed gevorder met die invoer van strukture. SARU
het strategieë vir groei ontwikkel wat sowel spelers as
ondersteuners sou inkorporeer, en ’n aantal aktiwiteite
is reeds onderweg om die doelwitte te bereik. Dit sluit in
die ontwikkeling en implementering van programme om
volhoubare klubs te vestig; opleidingsprogramme om die
vaardighede van afrigters, skeidsregters en administra-
teurs te ontwikkel en te slyp; en ’n innoverende junior en
jeugbeleid om die volgehoue groei van die spel op skool-
vlak te verseker.
Behalwe die groot professionele kompetisies, word
rugby op die volgende vlakke gespeel:
’n Spesialis in Sportgeneeskunde se besorgdheid oor skolerugby
Hoewel die Jeugweke en Paas- en ander toernooie saam met die ligas en uitklopreekse ’n gesonde basis vir die toekoms van rugbykrag op provinsiale en internasionale vlak skep, is daar negatiewe aspekte wat die afgelope dekade kop uitsteek.
Dr. Jon Patricios, president van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Sportgeneeskunde, is heel uitgesproke oor wat uit ’n mediese oogpunt fout is – en dit sluit nie beserings in nie. Hierdie voormalige spandokter vir die Lions en Goue Leeus is ook ’n groot rugbyondersteuner, maar hy is bekommerd oor die tendense wat hy in die sport raaksien.
Een van sy grootste bekommernisse is die toename in die gebruik van prestasieverhogende middels en hy lê die blaam voor die deur van skolerugby se intense kompeterende aard. Hier volg uittreksels uit gepubliseerde artikels wat van dr. Patricios verkry is (vertaal):
Ek is ’n liefhebber van die spel, veral wat ek beskou as
skolerugby se vermoë om ’n plekkie vir alle liggaamstipes
te maak, soos die ratse skrumskakel, die vaardige skop-
per, die lenige driekwart, die onverskrokke losvoorspeler
en die vettie in die voorry. Maar ek kan deur die venster
wat my sportgeneeskundepraktyk my gee, agterkom
dat die situasie dramaties verander het. Die klem word
nou meer as enigiets anders, op grootte, sterkte en krag
geplaas. In ’n poging om gewigteikens te bereik (“die
afrigter sê ek moet 95 kg weeg om in die voorry te kan
speel”), gaan sommige skoolseuns na uiterstes toe met
die gebruik van beide toelaatbare en verbode aanvull-
ings.
Die wêreld van skolerugby het oor die afgelope tien
jaar buite verhouding mededingend geraak. Skoliere en
instellings word in die kollig geplaas op grond van hul
rugbyprestasies. Rangordes wat in die nasionale koerante
en op die Internet geplaas word, word bedink om skole
volgens hul vertonings op die sportveld te beoordeel.
Baie skole se status word deur hul vordering in die streek-
en nasionale toernooie bepaal. Die gevaarlikste is unies
wat onder-18-spelers kontrakteer en hulle sodoende in
die vinnige baan na professionele rugby plaas. Dit bete-
ken nie net die einde van mededingende jeugklubrugby
nie, waar onder-21-spelers in die rugbyklubomgewing
vaardigheid en karakter ontwikkel en provinsiale kleure
sou kon kry, maar as die speler nie op skoolvlak raakge-
sien word nie, bevind hy hom ook in die rugbywildernis.
Indien ’n speler nie vir die Cravenweek gekies word nie,
kan dit ’n doodskoot vir sy rugbyloopbaan beteken. Ten
minste een van die groot rugbyunies kontrakteer selfs
onder-15-spelers uit ander provinsies en plaas hulle dan
in ’n nuwe skool in hul nuwe provinsie!
Die gevolge van die uitklopkompetisies, rangordes,
jeugkontrakte en die gepaardgaande eise wat dit aan
jong spelers stel, is ’n stresvolle sportomgewing wat deur
wedywering, afrigters, ouers en ander spelers geskep word.
150 Jaar Book.indd 142 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 143
❏ Die nasionale Sewesspan, en ’n groeiende getal
Seweskompetisies en -toernooie deur die land, veral
die Noordstreek-Sewesreeks
❏ Die Vodacombekerkompetisie, die voedingsbron vir
toekomstige provinsiale sterre
❏ Die Varsitybekerkompetisie, wat die intervarsities
versterk wat deur die jare soveel pret, maar ook taai
wedywering opgelewer het
❏ Die nasionale klubkampioenskappe wat herleef
❏ Sub-uniekompetisies
❏ Unies se eie klubkampioenskappe
❏ Nasionale jeugweke en ’n groot aantal Paastoernooie
en ander skooltoernooie vir verskeie ouderdoms-
groepe.
❏ Daar is ook provinsiale kompetisies vir vrouespanne
en ’n Springbokvrouespan wat internasionaal deel-
neem – nou ook op onder-20-vlak.
Die VodacombekerDie Vodacombeker is ’n derdevlakkompetisie in rugbyu-
nies in Suid-Afrika, na Super Rugby en die Curriebeker.
Ek glo as die huidige stand van sake nie aangespreek word
nie, die “drukkoker”-toestand in skolerugby op ’n aantal
negatiewe scenario’s kan uitloop.
Eerstens sal ons waarskynlik minder seuns hê wat na
senior rugby deurbeweeg. Meer spelers sal ernstige bese-
rings opdoen; sommige spelers sal voel dat die “stelsel”
hulle agtergelaat het; en talle sal “uitgebrand” wees,
maar tog baie verlig dat die dae van verpligte sportdeel-
name verby is.
Tweedens sal daardie spelers wat wel aanhou rugby
speel, beperk wees tot spelers wat vroeg reeds in die
talentpoel geïdentifiseer is. Hulle is reeds so lank aan
voorbereiding van ’n hoë intensiteit blootgestel – alles
net om kompetisies te wen en die toppunt te bereik – dat
hulle aan fisiese en geestelike uitputting mag ly. Dus kan
die spelers nie die verwagte standaard rugby lewer in ’n
loopbaan wat eintlik twaalf jaar behoort te duur nie.
Laastens, in ’n poging om raakgesien en ingesluit te
word in ’n stelsel wat voordele soos beurse na “rugby”-
universiteite, provinsiale kontrakte en die ander ge-
paardgaande meevallers en borgskappe uitdeel, sal ons
jongmense dalk enigiets doen om vroeë rugbyerkenning
te bereik. Dit mag ’n oefenskedule insluit wat dwarsdeur
die jaar strek ten koste van ander sport of skoolwerk;
die gebruik van ’n reeks voedselaanvullings waarvan die
meeste geen wetenskaplike basis het nie; en onver-
bloemde kullery (Tour de France-styl) deur die gebruik
van anaboliese aanvullings en opkikkers om hul spelpeil
te verhoog en op die vereiste vlakke te hou.
Mens hoor dikwels die vraag waarom ons skoolspanne
en onder-19- en onder-21-spanne konstant so goed pres-
teer, maar dieselfde nie van ons Super 14- en nasionale
spanne gesê kan word nie.
Die wetenskaplike in my sê dat uitbranding en her-
haalde beserings ook belangrike redes mag wees, terwyl
my siniese kant sê dat beter kontrole van verbode middels
op die hoër vlakke maak dat die spelers wat gekul het nie
langer die ergogeniese hulpmiddels kan gebruik waarop
hulle gesteun het nie.
In ’n brief wat dr. Patricios vir die Super Schools se web-werf geskryf het, sê hy die volgende (vertaal):
Oorentoesiastiese vaders wat paranoïes is dat hul seuns
nie daardie uinversiteitsbeurs sal kry nie, en vasberade
is om ondanks ernstige beserings die seuns deur die sei-
soen te druk; die verligting op ’n seun se gesig wanneer
’n rustydperk voorgeskryf word om van sy beserings te
herstel; die rekmerke, geswolle tepels en erge aknee ken-
merkend van die gebruiker van anaboliese sterioïede; ’n
dertienjarige wat vra watter aanvullings hy moet gebruik
vir ’n rugbyliggaamsbou – al hierdie scenario’s speel met
ontstellende reëlmaat af.
Die tyd is ryp om jaarlange oefenskedules, sielkun-
dige en fisiese stres, professionele kontraktering, die
misbruik van aanvullings en verbode middels wat die
Suid-Afrikaanse skoolseun se rugbywêreld binnegedring
het, aan te spreek. Kom ons skep ’n stelsel wat ons jong
manne aanmoedig om te speel om te leef, en nie te lewe
om te speel nie.
150 Jaar Book.indd 143 2352011 5:25 PM
144 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Dit word ongeveer dieselfde tyd as die Super Rugbyreeks
gespeel en dien as ’n belangrike ontwikkelingsplatform
vir Suid-Afrikaanse rugby. Dit is die eerste keer in 1998
gehou, en is daardie jaar deur Griekwaland-Wes gewen
wat dit nes die Goue Leeus teen die einde van 2010 reeds
vier keer gewen het.
Die Vodacombeker is aanvanklik ingestel om ’n leemte
te vul. Professionele spelers wat nie by die spanne van
die Super Rugbyfranchise ingesluit is nie, maar tog nog
beskikbaar moes bly indien hulle benodig sou word,
sou meer as net kluboefeninge nodig hê om op peil te
bly. Die spanne sonder verteenwoordiging in die Super
Rugbyfranchises sou heeltemal uit hul diepte wees
wanneer daardie spelers later in die seisoen vir die
Curriebekerkompetisie terugkeer. Die Vodacombeker
skep dus ’n platform vir talentvolle jong spelers wat an-
dersins nie die kans sou kry om raakgesien te word nie.
Hierdie kompetisie is in ’n noordelike en suidelike af-
deling vir die ligafase verdeel. Wedstryde word die een
jaar teen spanne van dieselfde afdeling gespeel, en die
volgende jaar word daar oorkruiswedstryde met die ander
afdeling gespeel. Die boonste vier spanne van elke afde-
ling speel dan in die kwarteindronde vir plekke in die half-
eindronde, waarna die eindstryd volg. Sedert 2010 speel
die Namibiese Welwitschias en ’n span van Argentinië, die
Pampas, ook in die kompetisie sodat hulle ondervinding
teen goeie teenstanders kan opdoen. (Die Welwitschias
het in 1999–2001 in die kompetisie gespeel en weer in
2010 aangesluit, en veral in 2011 uitstekend gevaar.)
Die ontwikkelingsaspek van die kompetisie word be-
klemtoon deurdat ’n eerste prys van R1 miljoen aan die
wenners gegee word, waarvan R500 000 vir die ontwik-
keling van rugby aangewend moet word. Die Blou Bulle
het twee van die drie geldpryse gebuit deur die titels in
2008 en 2010 te wen. Griekwas was die ander geldwenner
in 2009.
Die afgelope klompie jare word die kompetisie
deur intenser wedywering en taai wedstryde geken-
merk. Dit blyk dat die kompetisie belangriker vir die
unies geword het. Terwyl die franchise-unies veral die
Vodacombekerkompetisie gebruik om jong talent te
skool, gee dit vir spanne soos Griekwas ’n gulde kans om
vir die Curriebekertoernooi voor te berei. Dit is dus geen
verrassing dat Griekwas die kompetisie al vier keer ge-
wen en twee keer in die eindstryd betrokke was nie. Dit
is die uitkoms van hul opbouproses na die grootste prys
in Suid-Afrikaanse rugby, naamlik die Curriebeker, wat
hulle laas in 1970 gewen het.
In die eerste twee jaar het die tellings in die eindstryd
eintlik ’n klug van die Vodacombekerkompetisie gemaak.
In 1998 het Griekwas die Goue Leeus 57–0 afgeransel, en
in 1999 is die rolle omgeruil en die Goue Leeus speel met
’n verbysterende 73–7 met Griekwas klaar!
Die volgende drie eindstrydtellings was darem ’n biet-
jie meer mededingend, maar het nog steeds nie ’n groot
wedywering weerspieël nie:
❏ 2000: 44–24 (Griekwas vs Vrystaat Cheetahs)
❏ 2001: 42–24 (Blou Bulle vs Boland Kavaliers)
❏ 2002: 54–38 (Blou Bulle vs Goue Leeus)
Dis nogal ironies dat Victor Matfield, die Bulls-, Blou
Bulle- en Springbokkaptein wat sy eerste treë in die
Vodacombekerreeks gegee het, vir Griekwas teen die
Leeus gespeel het toe laasgenoemde so ’n groot pak
slae gekry het. Dit was ook die seisoen waarin hy sy
Curriebeker- en Super Rugbydebuut vir die Cats gemaak
het nadat hy vanaf die Blou Bulle se onder-21-span
Kimberley toe verhuis het.
Matfield is een van baie Springbokke wat deur die
Vodacombeker na die volgende vlak gevorder het.
Hierdie kompetisie is ’n belangrike deel van die stel-
sel wat ontwikkel is. Sy slotmaat in die Springbokspan,
Bakkies Botha, is ook een van hulle. Hy het in 2000 eers
vir die Falcons (nou die Valke) gespeel en na sy skuif
Pretoria toe het hy in 2001 die toekenning as die Blou
Bulle se Vodacombeker Speler van die Jaar verwerf.
Vanaf 2001 tot 2004 het die spanne wat nie die boon-
ste vier plekke in die groepfase gehaal het nie, aan ’n
tweede kompetisie vir die Vodacomskild deelgeneem.
Uit die oogpunt van ’n buitestander was die afgelope
150 Jaar Book.indd 144 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 145
drie kompetisies dusver die hoogtepunte. In 2008 het die
Blou Bulle die Cheetahs op Loftus Versveld geklop toe ’n
vrou vir die eerste keer as TV-skeidsregter opgetree het.
Jenny Bentel, ’n toetsskeidsregter, het die bykans on-
moontlike taak gehad om ’n moeilike beslissing in die
84ste minuut van die wedstryd te maak. Sy het besluit dat
die Cheetahs nie ’n drie gedruk het nie en die Blou Bulle
het met 25–21 die beker en die groot prysgeld gewen.
Twee jaar later het dit in die laaste sekondes van die
wedstryd ’n desperate skepskop van Francois Brümmer
geverg om die wedstryd 31–29 op Loftus se B-veld te
wen. (Weens swaar reën in die voorafgaande weke is die
wedstryd na die B-veld verskuif om die Loftus-stadion
vir ’n Super Rugbywedstryd daardie middag te spaar.)
Cheetahs was rustyd 16–8 voor, maar die Blou Bulle
het met 28–22 weer die voortou geneem. Net toe dit lyk
of die besoekers die oorwinning beklink het, word Riaan
Vermeulen oorgedryf vir ’n drie. Dit is deur Louis Strydom
verdoel en die Cheetahs het in die doodsnikke met 29–28
voorgeloop. Dis toe dat Brümmer onder druk (die toeter
het reeds geskree!) en van amper 50 m ver met ’n skeps-
kop lostrek. Daardie skop was letterlik R1 miljoen werd!
Tussen die eindstryde van 2008 en 2010 was daar die
“eenmanvertoning” op Loftus van Griekwaland-Wes se
Riaan Viljoen. Hy het al 28 sy span se punte aangeteken
met ’n drie wat hy self verdoel het, asook sewe strafdoele.
Die Blou Bulle se punte is ook deur net een speler, Francois
Brümmer, aangeteken met ’n verdoelde drie, ’n skepskop
en drie strafskoppe. Griekwas het 28–19 gewen.
Die Bulle het die langste reeks verskynings in die
Vodacombekereindstryde gehad, en wel vier jaar na me-
kaar vanaf 2007 tot 2010, maar hulle het slegs twee keer
gewen. Die Goue Leeus se driekuns tussen 2002 en 2004
is die beste reeks oorwinnings tot op hede.
Die Vodacombekerkampioene is soos volg:
2010: Blou Bulle
2009: Griekwas
2008: Blou Bulle
2007: Griekwas
2006: Valke
2005: Griekwas
2004: Goue Leeus
2003: Goue Leeus
2002: Goue Leeus
2001: Blou Bulle
2000: Vrystaat Cheetahs
1999: Goue Leeus
1998: Griekwaland-Wes
Die JeugwekeDie Cravenweek is die eerste keer in 1964 gespeel, en is
beslis die grootste toernooi vir skolerugby ter wêreld. Dit
kan sonder vrees van enige teenspraak gesê word! Daar is
al 38 Cravenweektoernooie reg deur Suid-Afrika gehou,
met honderde van die voormalige provinsiale skolespan-
ne se spelers wat deurbeweeg het na die Suid-Afrikaanse
Skolespan, die provinsiale junior en senior vlakke, en
selfs na internasionale rugby.
Die idee van ’n provinsiale skolerugbyweek is die eer-
ste keer in 1964 aangevoor toe Suid-Afrikaanse rugby sy
75ste bestaansjaar gevier het. Die idee het nie by almal
byval gevind nie. Hoewel provinsiale skolerugby al se-
Francois Brümmer – last minute drop goal.
150 Jaar Book.indd 145 2352011 5:25 PM
146 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
dert die 1920’s gespeel is en met verloop van tyd beter
georganiseerde vriendskaplike wedstryde geword het,
het daar ’n konserwatiewe sienswyse bly voortbestaan
dat skoolseuns nie te vroeg gedruk moet word nie. By
baie skole – selfs in die ou Transvaal waar bekerrugby
hoogty gevier het – het die seuns sonder nommers op hul
truie gespeel om die benadering te versterk dat dit om
’n span gaan en nie om individue nie. Heelwat (meestal
Engelse) skole wou nie toelaat dat hul seuns vir provinsi-
ale spanne oorweeg word nie.
Daar was ’n sienswyse dat provinsiale rugby, en veral
in ’n georganiseerde toernooi, teen die gees van sko-
lesport indruis en teenstrydig is met opvoedkundige be-
ginsels. Die idee van ’n skoleweek is egter aanvaar en die
organisasie daarvan het voortgegaan.
Die eerste toernooi was ietwat amateuragtig. Daarmee
word geen kritiek teenoor die skole van Grens se orga-
nisasie uitgespreek nie. Hulle het min tyd gehad om die
grootste skoletoernooi ooit te reël en het puik werk ge-
doen. Hulle het egter geen ondersteuning gekry van die
South African Rugby Football Board (SARFB), soos dit
toe nog bekend was nie. Daar was ook geen oorkoepe-
lende Suid-Afrikaanse skoleliggaam van enige aard nie.
Net ’n bietjie meer as drie maande nadat die saak vir die
eerste keer deur die 1949-Springbok Piet Malan aange-
roer is, het Grens met trots die eerste toernooi aangebied.
Vyftien skole het deelgeneem. Vir baie van die unies was
die kies van ’n provinsiale span ’n nuwigheid ’n en dit is
regverdig om te sê dat baie spelers wat ’n plek verdien het,
oor die hoof gesien is weens die gebrek aan strukture en
48 toernooie versprei oor 29 stede en dorpe
Sedert 1964 het die 48 Cravenweke op 29 verskillende plekke, vanaf Kaapstad in die suide tot Windhoek in Namibië en Harare in Zimbabwe in die noorde, plaasgevind.
“Die Coca-Cola-Cravenweek is ’n Suid-Afrikaanse instelling en ons maak ’n punt daarvan om te verseker dat die groot sentra en die kleiner dorpe in staat is om die verskillende geleenthede aan te bied. Dit het uitstekend daarin geslaag om geleenthede en opkomende rugbytalent aan ’n wye spektrum van die Suid-Afrikaanse gemeenskap te toon te stel,” het Mervin Green van SARU gesê.
Die Cravenweek vir hoërskole het by die volgende plekke plaasgevind:1964: Oos-Londen 1965: Oos-Londen 1966: Pretoria
1967: Kaapstad 1968: Bloemfontein 1969: Pietermaritzburg 1970: Salisbury – nou Harare 1971: Kimberley 1972: Potchefstroom 1973: Stellenbosch 1974: Johannesburg 1975: Pretoria 1976: Wolmaransstad 1977: Oudtshoorn 1978: Middelburg 1979: Oos-Londen 1980: Stellenbosch 1981: Worcester 1982: Windhoek 1983: Upington 1984: Bloemfontein 1985: Witbank 1986: Graaff-Reinet 1987: Paarl 1988: Port Elizabeth 1989: Johannesburg
1990: Durban 1991: Oos-Londen 1992: Pretoria 1993: Secunda 1994: Newcastle 1995: Bloemfontein 1996: Stellenbosch 1997: Kimberley 1998: Vanderbijlpark 1999: George 2000: Port Elizabeth 2001: Rustenburg 2002: Pietermaritzburg 2003: Wellington 2004: Nelspruit 2005: Bloemfontein 2006: Johannesburg 2007: Stellenbosch 2008: Pretoria2009: Oos-Londen2010: Welkom2011: Kimberley
150 Jaar Book.indd 146 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 147
prosedures wat sterker spanne sou verseker het.
Die man wat die organisasie van die toernooi behar-
tig het, was Jan Preuyt, ’n onderwyser (vir 31 jaar) van
Oos-Londen. Die eerste Suid-Afrikaanse Skolekomitee
is tydens daardie eerste Cravenweek verkies waar Preuyt
as voorsitter verkies is. Hy sou 25 jaar lank die voorsit-
terskap behou. Die komitee wat verkies is, was soos
volg: Preuyt (Voorsitter), Trens Erasmus (Wes-Transvaal),
Wouter du Toit (Transvaal), Hennie Lochner (Boland) en
Meyer Sauerman (Oostelike Provinsie).
Preuyt was in 1974 die bestuurder van die eerste ver-
kose SA Skolespan wat na Italië en Frankryk getoer het.
Hy was ook die bestuurder van die nasionale skolespan
wat in 1983 na Wallis getoer het. In 1986 het hy die eer-
ste president geword van die Suid-Afrikaanse Skole-unie
(SASU), wat alle sportsoorte ingesluit het.
Die spanne wat aan die eerste Cravenweek deelge-
neem het, was Boland, Grens, Oostelike Provinsie, Oos-
Transvaal, Griekwaland-Wes, Natal, Noordoos-Kaap,
Noord-Transvaal, Oranje-Vrystaat, Rhodesië, Suidwes-
Afrika, Suidwestelike Distrikte, Transvaal, Westelike
Provinsie en Wes-Transvaal. Die getal spanne het egter
van jaar tot jaar gewissel en het net in die afgelope tien
jaar in ’n mate gestabiliseer. Meer en meer spanne, veral
van plattelandse distrikte, is uitgenooi en teen 2000 was
daar meer as 32 spanne. Namibië en Zimbabwe het as
deelnemers teruggekeer.
Hoewel die getal spanne wat aan die Cravenweek deel-
neem sedertdien verminder is, is die konsep uitgebrei
met ’n bykomende Akademieweek om spelers in te sluit
wat nie vir hul provinsie se beste vyftiental gekies is nie,
en ook om meer spanne van die plattelandse distrikte in
te sluit. ’n Onder-16-week is ook ingestel wat as ’n voe-
dingsbron vir die onder-18-spelers van die Cravenweek
dien. Dié week is vernoem na Grant Khomo, ’n invloed-
ryke administrateur en voormalige rugbyspeler van die
eertydse SABRF. Daar is ook ’n onder-13-Cravenweek, en
die Learners with Special Educational Needs (LSEN) het
hul eie provinsiale onder-18-week. Meer as 1 500 jong
rugbyspelers van dwarsoor Suid-Afrika neem jaarliks aan
Piet Malan, who suggested the Craven Week. Unions throughout South Africa cater for very young players.
150 Jaar Book.indd 147 2352011 5:25 PM
148 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
die vier jeugweke deel en ontvang provinsiale kleure.
Die Akademiespan is aanvanklik beskou as die tweede
beste vyftiental wat na die week se wedstryde uit al die
Cravenweekspelers gekies is. Dit het dikwels die nasio-
nale span se keurders in die verleentheid gestel as die
Akademiespan die SA Skolespan in die jaarlikse wed-
stryd klop! Deesdae, na afloop van die afsonderlike
Akademieweek, word die beste spelers gekies om as ’n
Akademie-vyftiental aan die Cravenweek deel te neem.
’n Voorloper van die Akademiespan was die
Projektoernooi in 1987, toe die voormalige Suid-
Afrikaanse Rugbyraad (SARR) ’n kwotavereiste van
50–50 vir spankeuses gestel het. In 2010 was dit weer
die vereiste vir Akademiespanne, terwyl die Cravenweek
vereis het dat ten minste nege swart spelers uit die 22 vir
’n provinsiale span gekies moes word.
Om vir die SA Skolespan gekies te word, span ongetwy-
feld vir enige Cravenweekspeler die kroon op ’n opwin-
’n Hupstoot vir klubrugby
Die besluit van SARU vroeg in 2011 om in die toekoms die nasionale klubkampioenskappe sonder die universiteitspanne te hou, is vir die sogenaamde oop klubs ’n positiewe ontwikkeling en word gesien as ’n soliede grondslag vir die heropbou van klubrugby in die land.
Die oop klubs het in die verlede aan die kortste ent ge-trek. Selfs voor die begin van die professionele era in 1996, het universiteite die eerste keuse van die beste spelers in die land gehad, want hulle kon beurse en huisvesting vir hul studentejare verskaf. En soos die rugbykrag van die univer-siteite verbeter het, wou die skoolverlaters juis na daardie instellings gaan waar hul rugbyloopbane deur die beste afrigters en spanmaats in die land bevorder sou word!
Die besluit van SARU in 2011 het ook die belofte van ’n op-windende eindwedstryd tussen die klubwenners en die voor-ste universiteitspan ingehou. Hierdie jaarlikse hoogtepunt in die seisoen sal dan vasstel wie Suid-Afrika se topklub is.
Dit is ironies dat die besluit, waarvoor daar al lank voor-brand gemaak is, juis kom na die twee vorige klubkampi-oenskappe deur oop klubs gewen is. College Rovers het die Maties, wat die Varsitybekerwenners van die vorige drie jaar was, in die 2010-eindstryd geklop en in 2009 het NWK-Pukke teen Hamiltons gewen. Pirates is die vorige oop klub wat as kampioen gekroon is toe hulle in 2001 ’n ander oop klub, Tygerberg, in die eindstryd geklop het.
Prakties gesproke het SARU se besluit beteken dat meer oop klubs nou ’n groter kans het om na die kompetisie van sestien spanne deur te dring. Op enkele uitsonderings na is die oop klubs in die verlede ook in die eerste ronde uitgeskakel, wat dit dan aan die universiteitspanne oorlaat
om sake onderling uit te baklei.Tot op hede het Maties twaalf van die vyftien eindstryde
waarin hulle sedert 1975 gespeel het, gewen. Hulle het sedert 1981 al agt van hul eindstryde gewen, tot hulle in 2010 verloor het. Hulle enigste eindstrydnederlae was in 1976 teen Tukkies; in 1980 teen ’n ander Westelike Provinsie-klub, Villagers; en in 2010 teen College Rovers van Durban.
Daar was ’n tydperk in die 1990’s toe die titel nie tydens ’n toernooi beslis is nie, maar op ’n tuis-wegbasis. Dit is egter in 2001 laat vaar.
Tot en met die 2010-kampioenskappe het die oop klubs slegs elf van die 36 klubkampioenskaptitels gewen. Durban Crusaders is die enigste klub wat dit twee jaar na mekaar reggekry het. Despatch is die enigste ander oop klub met twee titels. (Pretoria Polisie behoort miskien ook as ’n oop klub beskou te word, want in die jare wat hulle gewen het, naamlik 1995 en 1996, was hulle nie amptelik beperk tot net polisielede vir die span nie.) Die meeste opeenvolgende oorwinnings is Maties s’n in 1977, 1978 en 1979. Die enigste oop klubs wat die kompetisie gewen het, is Villagers (1980), Pretoria Harlequins (1983), Despatch (1985 en 1988), Roodepoort (1989), Old Greys (1991), Durban Crusaders (1993 en 1994), Pirates (2001), Hamiltons (2009) en College Rovers (2010).
Klubspelers word ook deur die nasionale klubkampioens-kappe die geleentheid gebied om op ’n hoër vlak as hul plaa-slike kompetisie deel te neem. Die provinsiale amateurliga gee aan die beste spelers ’n kans om saam met spelers van ander klubs in ’n provinsiale span teen soortgelyke spanne van ander unies te speel.
150 Jaar Book.indd 148 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 149
dende week. SARU het nou ook begin met die kies van
’n Hoë Prestasie- (HP) groep in die onder-18- en onder-
16-ouderdomsgroepe.
Hoë PrestasiegroepeNegentien spelers wat vir die 2010 SA Skolespan ge-
kies is, is ingesluit in die 32-man Suid-Afrikaanse Hoë
Prestasiegroep wat in ’n aantal internasionale vriends-
kaplike wedstryde in 2010 gespeel het.
Die onder-18-groep is deur die nasionale keurders
uitgesoek en die Springbok-Sewesafrigter, Paul Treu,
en die Suid-Afrikaanse onder-20-span se afrigter, Eric
Sauls, was ook betrokke. Treu se aanstelling was met die
oog daarop om potensiële spelers te identifiseer om die
Springbok-Sewes in die toekoms by die Internasionale
Rugbyraad (IRR) se Seweswêreldreeks te verteenwoor-
dig. Hy het dit ook gedoen, en in 2011 was Paul Jordaan,
wat skaars uit die skoolbanke was, ’n groot sukses in
die span. Jordaan is een van vyf belowende skoolseuns
wat in 2010 deur Treu gekontrakteer is. Die voormalige
Grey Kollege-leerder was pas negentien jaar oud toe hy
sy Springbokbaadjie ontvang.
SARU se HP-bestuurder, Herman Masimla, het in 2010
na afloop van die keuring van die HP-groep die volgende
gesê (vertaal):
Hierdie program is begin om potensiële spelers voor te
berei wat moontlik eendag die Suid-Afrikaanse onder-
20-span in die IRR-Junior Wêreldkampioenskap of in
die Springbok-Sewesspan in die IRR-Seweswêreldreeks
kan verteenwoordig. Die groep is deur ons nasionale
keurders geïdentifiseer wat die Coca-Cola-Jeugweke by-
gewoon het. Hulle het ook onder-18-spelers van tersiêre
instellings en klubs oorweeg.
Hierdie onder-18-groep sal die verdere aansporing hê
om die volgende jaar (2011) na die onder-19-groep aan
te beweeg. Ons is reeds by onderhandelinge betrokke om
volgende jaar internasionale vriendskaplike wedstryde
teen die Franse en Argentynse onder-19-spanne te reël.
Hierdie strukture is geskep om uiteindelik te verseker
dat ons die beste junior rugbyspelers ter wêreld lewer.
Die toekenning van nasionale kleure aan skoolseuns is
glad nie deur Danie Craven ondersteun nie. Hy wou hê dat
die Cravenweek ’n rugbyfees bly en nie ’n kompetisie word
nie, en beslis ook nie dien as proewe vir die kies van span-
ne nie. Dit is waarom geen “skooltoetswedstryde” teen
die Australiese span gespeel is wat in 1969 hier kom toer
het nie. In 1974 moes Craven egter toegee, en ’n nasionale
skolespan is gekies wat in Italië en Frankryk getoer het.
Sedertdien is daar elke jaar so ’n skolespan gekies, maar
wedstryde teen oorsese teenstanders is ongereeld.
Hoewel Craven se idealisme ’n gesonde basis was om
vanaf te werk, was dit onrealisties om te verwag dat die
toernooi nie mededingend van aard sou word nie. Daar
is nie ’n amptelike wenner nie, maar die laaste wedstryd
van die toernooi word as ’n eindstryd beskou en die wen-
ner is dan die nieamptelike Cravenweekkampioen.
Wat Dok Craven nog meer sou omkrap, is die feit dat die
Cravenweektoernooie, en selfs die meer junior toernooie,
insluitend die onder-13’s, deur talentsoekers gebruik
word om belowende spelers te identifiseer. Die onder-13’s
word na voorste rugbyskole gelok en selfs deur rugbyu-
nies in skole geplaas waar die unies dan (deels) die on-
koste betaal. Die onder-18’s word weer vir die toekomstige
provinsiale sukses van die unies geteiken.
Ondanks die negatiewe aspekte, speel die Cravenweek
Harry Viljoen – SA Schools player who became the national coach, and Louis Luyt.
150 Jaar Book.indd 149 2352011 5:25 PM
150 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
en al die ander Jeugweke ’n belangrike rol in die iden-
tifisering van rugbytalent. Dit was selfs nog meer die
geval toe Dok Craven in 1980 goedkeuring gekry het om
die week vir spelers van alle rasse oop te stel. In 1996
is die sogenaamde kwotastelsel ingevoer om te verseker
dat die beste gekleurde spelers, wat steeds nie dieselfde
geleenthede gehad het om hul rugbytalent te ontwikkel
nie, nie misgekyk word nie.
Dis interessant om te weet dat twee voorma-
lige SA Skolespelers, Nick Mallett en Harry Viljoen,
Springbokafrigters geword het.
Daar is natuurlik meer aan skolerugby as net die
Cravenweek en ander Jeugweke. ’n Aantal kompetisies –
selfs vir onder-9’s – vind in sommige unies plaas, al is dit
deesdae die neiging om weg te beweeg van uitklopreekse
en bekerrugby. Skole verkies om, soos in die ou dae, hul
wedstryde teen spanne van gelyke standaarde te reël.
’n Skool se prestige word nietemin steeds grootliks
Grey Kollege – ’n Springbokfabriek
Grey Kollege, die voorste voorsiener van Springbokke, het in 2010 nog vier name gevoeg by sy indrukwekkende lys Springbokke wat daar op skool was. Die Bulls se slot Flip van der Merwe en flank Deon Stegmann het onderskeidelik hul toetsdebute teen die besoekende Franse span in Junie en teen Skotland op die jaareindtoer gemaak. Andries Strauss, die neef van Springbokhaker Adriaan, is na ’n skitterende vertoning vir die Sharks in die Curriebekereindstryd gekies. Soos nog `n Grey-peler Coenie Oosthuizen het hy een wedstryd op die toer teen die Britse Barbarians gespeel.
Die voormalige Oranje-Vrystaat, nou die Cheetahs, het deur die jare swaar op Grey Kollege gesteun om hulle van spelers te voorsien. Dié oudste skool noord van die Oranjeri-vier het op 17 Januarie 1859 sy deure oopgemaak. Hulle het die eerste keer in 1881 teen ’n ander skool, die Anglikaanse St. Andrew’s skool in Bloemfontein, voetbal gespeel.
Die spel wat aanvanklik deur hulle gespeel is, was ’n vorm van die Winchesterkode wat uit Engeland na Suid-Afrika gebring is en in die 1870’s deur die Diocesan College in Kaapstad gespeel is. Grey Kollege het in die 1890’s gereeld teen manspanne in die Oranje-Vrystaat gespeel. In 1896 was hulle die tweede wenners van die OVS-Groot Uitdaagbeker.
Grey Kollege se ware rugbybloeitydperk was in die tweede helfte van die twintigste eeu, tussen 1986 en 1990, toe hulle tagtig wedstryde na mekaar onoorwonne was!
Grey Kollege het meer spelers vir die Cravenweek as enige
ander skool gelewer, so ook die meeste spelers vir nasionale skoolspanne. Hulle hou die rekord van ses spelers uit Grey Kollege in die 1981-SA Skolespan.
Herman van Broekhuisen, wat toe vir Westelike Provinsie gespeel het, het Suid-Afrika in 1896 verteenwoordig en was die eerste oudleerling van Greykollege om dit te doen.
Die oudleerlinge van Grey Kollege wat vir Suid-Afrika gespeel het, is: Herman
van Broekhuisen, Boet McHardy, Sarel Strauss, Henry Martin, Louis Babrow, Piet de Wet, Popeye Strydom, Gert Cilliers, John Wessels, Johan Spies, Morné du Plessis (kaptein), Dawie Snyman en sy broer Jackie, Theuns Stofberg (kaptein), Robbie Blair, Jaco Reinach, Helgard Müller en sy broer Pieter, Andries Truscott, Johan Styger, Heinrich Fuhls, Ruben Kruger, Ollie le Roux, Naka Drotské, Werner Swanepoel, CJ van der Linde, Ruan Pienaar, Tiaan Liebengerg, Jannie en sy broer Bismarck du Plessis, Frans Steyn, Heinrich Brüssow, Adriaan Strauss, Wian du Preez, Flip van der Merwe, Deon Stegmann, Andries Strauss en Coenie Oosthuizen.
Die skool het ook vyf toetsskeidsregters opgelewer, naamlik Reg Stanton, Att Horak, Steve Strydom, Justus Moolman en Gerrit Coetzer.
Paul Roos Gimnasium het 42 Springbokke gelewer, waarvan 33 voor die Tweede Weredoorlog was. Bishops het 35 gelewer, waarvan 10 na die oorlog was.Bron: www.rugby365.com, vertaal
150 Jaar Book.indd 150 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 151
aan sy sportprestasies gekoppel, veral rugby. Sommige
topskole identifiseer dus belowende onder-13-spelers,
wat dan beurse aangebied word. So begin die skool reeds
aan sy superspan bou wat oor vier jaar die skool se eer
moet verseker!
Een van die meer genotvolle rugbyervarings vir beide
spelers en toeskouers is die onderskeie skoleweke, wat
meestal oor die Paasnaweek gehou word. Skole van oor die
hele land word genooi na toernooie soos dié by Kearsney,
St. Stithians, St. John’s, die Wildeklawertoernooi en vele
meer. Die seuns kry die geleentheid om teen teenstan-
ders te speel wat hulle nie andersins sou ontmoet nie.
Daar is ’n ranglys vir skole, maar die bestaansreg
daarvan bly ’n netelige onderwerp. Wat ook al die me-
riete daarvan, is dit so dat die name van Grey Kollege,
Grey High, Paul Roos, Paarl Gimnasium, Outeniqua,
Monument, Waterkloof, Paarl Boys High, Boland
Landbou en Afrikaanse Hoër Seunskool al jare op die lys
is en waarskynlik boaan sal bly as die professionaliteit
wat in skolerugby ingesluip het, in ag geneem word.
SA Junior spanneHierdie skole verskaf in ’n groot mate die spelers vir Suid-
Afrika se junior spanne wat aan die IRR-Wêreldbeker vir
onder-20’s deelneem. Dit is sedert 2008 ’n jaarlikse toer-
nooi wat die twee aparte toernooie vir die onder-21’s en
onder-19’s vervang het. Suid-Afrika het die onder-21-ti-
tel in 2002 en 2005 gewen. Die onder-19’s was in 2005 die
kampioene. (Die IRR se onder-19-toernooi is van 1998
tot 2007 aangebied, en die onder-21’s het vanaf 1996 tot
2006 gespeel.) Baie van die spelers het Suid-Afrika later
op senior internasionale vlak verteenwoordig, insluitend
spanlede wat vir die 2011-Wêreldbekertoernooi in Nieu-
Seeland gekies is.
In Suid-Afrika is daar besluit om die twee ouder-
domsgroepe te behou. Albei provinsiale kompetisies vir
onder-19’s en onder-21’s is in twee afdelings van sewe
spanne elk verdeel. Die A-afdelings speel ’n dubbelron-
de, met ’n eindwedstryd aan die einde van die seisoen.
SewesIn ’n onverstaanbare miskenning van die rangorde word
Suid-Afrika se Springbok-Sewesspan die gebruik ontsê
van spelers wat die span op ’n volgehoue grondslag een
van die wêreld se beste spanne kan maak.
Slegs drie nasionale spanne word die eer toegelaat
om Springbokke genoem te word, naamlik die nasionale
span wat in toetswedstryde, die Drienasiesreeks en die
Wêreldbekertoernooi speel; die Sewesspan wat aan die
IRR se Seweswêreldreeks deelneem; en die nasionale
vrouespan.
Oorweeg egter vir ’n oomblik die situasie waarin Paul
Treu, afrigter van die Springbok-Sewes, hom bevind.
Treu, ’n voormalige Super 12-speler van die Stormers en
Bulls, en ’n Sewesspeler wat die Springbokke in die IRR-
reeks gelei het, het ook vir die Opkomende Springbokke
gespeel. Hierdie nederige Swellendammer is ’n voorma-
lige onderwyser wat ’n meestersgraad in opvoedkundige
sielkunde behaal het. Sedert hy in 2004 die leisels by
die voormalige Sewesafrigter, Chester Williams, oorge-
neem het, moes hy letterlik elke seisoen ’n nuwe span
bymekaar skraap! Enige afrigter aanvaar dat beserings
sy tol gaan eis, maar Treu word klokslag van sy sterspe-
lers ontneem deur die Super Rugbyfranchises en die
Curriebekerunies wat dié spelers se potensiaal op die in-
ternasionale Sewesverhoog raaksien.
Dit is nie algemeen bekend nie, maar Treu moet vir
die gebruik van elke speler afsonderlik met die betrokke
unie beding. Hy het dus nie vrye toegang tot die top-400
of 500 spelers in die land nie. Hy het ook nie die reg om
die nasionale onder-20-spelers te gebruik nie. In 2010
is hy die gebruik van twee Springbokke ontneem omdat
die unie hulle vir die nasionale onder-21-kompetisie se
uitspeelwedstryde benodig het! Hierdie louwarm bena-
dering tot Sewes in Suid-Afrika verskil byvoorbeeld van
die praktyk in Australië, waar die Seweskompetisie ge-
bruik word om spelers vir hoër spanne (d.w.s. die nasio-
nale span) voor te berei. Die Wallabies het byvoorbeeld in
2010 met ’n uitstekende agterlyn gespog, waarvan let-
terlik elke speler deur die nasionale Sewesspan na toets-
150 Jaar Book.indd 151 2352011 5:25 PM
152 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
vlak beweeg het! Die All Blacks maak ook van Sewes ge-
bruik as spelers na ’n lang afwesigheid weens beserings
weer begin speel.
Sewes verskil heeltemal van die vyftienmanspel. Dit
neem tyd, moeite en geduld om die verskillende struk-
ture aan te leer en in te dril, vir sowel die aanval as die
verdediging. ’n Groot deel van Treu se voorbereidingstyd
word deur die nuwe rekrute opgeneem wat hierdie struk-
ture moet leer. Dit is hoofsaaklik spelers wat nie deur die
provinsiale afrigters benodig word vir hul kompetisies
nie – en dit sluit die Vodacombeker in. Treu se ervaring
as Sewesspeler het hom goed voorberei om af te rig. Hy
het in 31 IRR-toernooie gespeel, waartydens hy 70 drieë
gedruk het, asook in die Wêreldbekertoernooi in 2001.
Treu het die Sewes begin afrig voor hy amptelik as
speler uit die spel getree het! Hy het in 2004 by Chester
Williams, ook ’n voormalige Springbok-Sewesspeler, oor-
geneem toe Williams ’n afrigtingspos deur die Super 12-
Cats aangebied is. Treu het gesukkel met ’n kniebesering
toe die pos vir hom aangebied is, maar sewe jaar later rig
hy nog steeds die Blitsbokke af. Ondanks ’n swak 2010
weens die verlies van feitlik die hele span van die vorige
jaar, het Suid-Afrika sedert 2004 verskeie van die IRR-
toernooie en ook die IRR-reeks in 2008/09 gewen. In
2010 het hulle die bronsmedalje by die Statebondspele in
Delhi gewen. Verskeie Springbok- en Super Rugbyspelers
het deur die Sewesstelsel na vore getree.
Treu het in slegs sy vierde toernooi as afrigter ’n
toernooi gewen. Springbokke soos Bryan Habana, Jaco
Pretorius, Gio Aplon, Kabamba Floors, Heinrich Brüssow,
Ryan Kankowski, Akona Ndungane, Jongi Nokwe, Juan
de Jongh, Tonderai Chavhanga en Earl Rose is deur Treu
se hande na die hoogste vlak, naamlik toetsrugby.
Twee Springbok-ikone, Bobby Skinstad en Chester
The Springbok sevens side after winning the 2007 IRB title in Dubai.
150 Jaar Book.indd 152 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 153
Williams, het die Sewes-Springbokke op die veld gelei.
Hulle is ook twee van die vier Maties wat kapteins was van
die Springbok-Sewesspan; die ander twee was die heel
eerste Springbok-Seweskaptein, Dion O’Cuinneagain in
1997, en Kevin Foote in 2004, wat in 2011 die Ikeys in die
Varsitybekerreeks tot die titel afrig. O’Cuinneagain het
later vir Ierland as agsteman in toetse diens gedoen toe
internasionale Sewesspelers nog toetsrugby vir ’n ander
land kon speel.
Hierdie reël is verander, so ook die reël oor die tyd-
perk wat nodig is om vir ’n verblyfpermit te kwalifi-
seer. Laasgenoemde reël het die SA Sewes groot skade
berokken. Suid-Afrika het die Zimbabwiër, Tonderai
Chavhanga, in 2003 in die Dubai-toernooi laat speel on-
der die indruk dat hy reeds vir die Springbokke kwalifi-
seer. Hy sou egter eers in 2005 kwalifiseer. Suid-Afrika se
boete was meer as ’n miljoen rand en hulle het ook die 20
punte verbeur wat hulle verdien het toe hulle die Dubai-
toernooi gewen het. ’n Verdere 12 punte oor hulle die
halfeindronde in George gehaal het, is ook weggeneem,
omdat Chavanga in George gespeel het. Die 32 strafpunte
het die SA Sewes hul derde plek op die IRR se rangorde
gekos.
Paul Treu is ’n toegewyde afrigter wat deurentyd deur
die wêreld op soek is na nuwe tegnieke en taktieke. Hy
word deur sy medeafrigters as ’n uitstekende taktikus
geag. Hy het ’n permanente basiskamp in Stellenbosch
gevestig waar die uitgebreide Sewesgroep vir internasi-
onale toernooie voorberei. Op Treu se aanbeveling kon-
trakteer SARU nou Sewesspelers. Dit gee Treu die eerste
Blou Diamante skitter
’n Ontwikkelingsprogram wat waarskynlik uniek aan Suid-Afrikaanse rugby is, is die Blue Diamond Rugbyklub. Dit is gestig om te verseker dat jeugrugby in die Blou Bulle-unie op ’n nierassige, niepolitieke en demokratiese wyse gespeel, ontwikkel, bestuur en gekoördineer word. Die Blue Diamond Rugbyklub is een van die jeugklubs in die unie en hul primêre funksie is om met die binnest-edelike skole van Pretoria te werk. Die klub rig af en gee ondersteuning wat gebaseer is op die beskikbare geriewe van deelnemende skole, soos Eendragt, Oost Eind en Jopie Fourie.
’n Skamele twee jaar na die projek aangepak is, het die Blou Bulle die vrugte gepluk toe sewe kinders uit die projek vir provinsiale spanne gekies is.
“Ons is trots op ons prestasies,” het Danie Lerm, proje-kleier van die Blue Diamond-inisiatief gesê. “Ons het agt spanne wat op laerskoolvlak deelneem en elke jaar sien ons ’n toename in die getal deelnemers, wat wonderlik is, want ons hoofdoel is om die kinders van die straat af te hou. Ons is hierdie jaar [2010] besonder trots, want sewe van ons spelers het vir provinsiale spanne gekwalifiseer; dis meer as dubbel die drie wat verlede jaar gekies is. Drie
van hulle is onder-14-spelers, twee is onder-13’s en twee is onder-18’s.”
Sover dit die toekoms betref, sê Lerm, word daar oorweeg om die projek tot op die onder-19-vlak uit te brei, wat dan as ’n deurgang vir spelers na die klubrugbystruk-ture kan dien.
“Die projek strek tans tot op die onder-18-vlak, maar ons vind dat sodra die seuns die ouderdomsperk bereik, hulle heeltemal ophou om te speel,” het Lerm gesê. “Om dit tot die onder-19-vlak uit te brei, sal dus daardie seuns ’n kans gee om klubrugby te speel. Gegewe die belangstel-ling wat sommige van hierdie kinders in die Blue Diamonds toon, sal dit help om hulle langer van die strate af te hou.”
Die voormalige Blou Bul onder-21- en Vodacom-bekerafrigter, Nico Serfontein, wat sedert 2011 by die Goue Leeus Rugbyunie is, was aanvanklik by die projek betrokke. “Vir jare het ons op gebiede soos Soshanguve en Mamelodi gefokus en van die ouens reg onder ons neuse vergeet. Hierdie program pas perfek in by die unie se strategiese plan om menslike kapitaal te ontwikkel en die getal spelers te vermeerder. Al die aspekte maak die projek so bevredigend.”
150 Jaar Book.indd 153 2352011 5:25 PM
154 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
opsie om hulle te gebruik en verseker darem ’n bietjie
meer kontinuïteit in die spankeuse. Die kamp maak dit
ook makliker vir spelers wat by die span moet aansluit as
gevolg van beserings.
In 2009 het Treu begin beplan en bou vir die verwagte
insluiting van Sewes in die 2016-Olimpiese Spele – iets
wat sedertdien ’n werklikheid geword het. Hy kyk toe-
nemend na jong talent, selfs op skolevlak, en die eerste
twee gekontrakteerde tienerjariges wat hy op internasio-
nale vlak ingespan het, was ’n openbaring. Paul Jordaan
en Tshotsho Mbovane het albei indruk gemaak teen die
meer ervare, groter en sterker spelers van onder meer
Fijdi, Samoa en Nieu-Seeland, en het gewys dat Treu se
beplanning inderwaarheid in die kol is.
Daar was deur die jare heen werklik uitstekende
Sewesspelers. Fabian Juries, wat in 2009 na die vyftien-
manspel oorgeslaan het, was teen die einde van 2010 met
sy 179 drieë derde op die lys van voorste driedrukkers.
Dit is ’n puik prestasie as mens in ag neem dat hy in re-
latief min toernooie (43) gespeel het in vergelyking met
die voorste twee driedrukkers, Argentinië se Santiago
Gómez Cora met 230 drieë, en Engeland se Ben Gollings
met 211 drieë. Juries is ook agste op die lys van voorste
puntemakers met sy 925 punte.
Stefan Basson, met slegs negentien toernooie in vier
jaar, is vyftiende op die IRR se lys van puntemakers met
sy 691 punte. Mzwandile Stick, wat die Sewes-arena ver-
ruil het om vir die nuwe franchise, Southern Kings, te
speel en waar hy ook kaptein is, is tiende op die lys van
puntemakers, met 855 punte in dertig toernooie, inslui-
tend 86 drieë. Marius Schoeman, wat in 41 toernooie ge-
speel het en 103 drieë gedruk het, en Renfred Dazel is
ander spelers wat uitgeblink het. Groot Frankie Horn, ’n
speler wat nie so dikwels oor die doellyn duik nie, is nog
besig om harde werk vir die Springbokke te doen.
Die 2010/11-seisoen het egter ook die verskyning van
’n Sewesspeler gekenmerk wat stellig nog Suid-Afrika
se heel beste sal word. Ondanks ’n besering wat hom
150 Jaar Book.indd 154 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 155
verhoed het om in twee van die agt toernooie te speel,
was Cecil Afrika reeds in sy tweede seisoen in die IRB-
reeks die voorste puntemaker. Ander spelers wat in
hierdie en die vorige seisoen die eerste keer ingespan
is, soos Branco du Preez, Sibusiso Sithole, Chris Dry en
Bernardo Botha, beloof om die basis te vorm waarop
Suid-Afrika met vertroue kan voortbou met die oog op
die 2016-Spele.
Die afgelope jare het Suid-Afrikaanse spanne op ’n
laer vlak as die nasionale span in ’n verskeidenheid kom-
petisies gespeel, waarvan daar deesdae al hoe meer is.
Die Zambiese internasionale toernooi; die top-Sewes-
toernooi in Afrika, naamlik die Safari Sevens in Nairobi;
die Middelburg-Sewes; die Singapore-Sevens; die Dubai
Sevens-kompetisies vir spanne laer as die uitgenooi-
des vir die IRR-Sewesreeks; die baie gewilde @lantic-
Sewesreeks vir skole; en die Nelson Mandela Bay-Sewes
is die belangrikste en gewildste toernooie en kompeti-
sies. Saheti High School in Johannesburg en Villagers in
Kaapstad bied ook toernooie vir skole aan.
Suid-Afrika het ook ’n uitstekende vertoningslys by
die Melrose Sevens in Skotland waar dié vorm van rugby
volgens oorlewering ontstaan het, en die eerste toernooi
in die jaarlikse reeks reeds in 1883 gehou is. Die Maties
(twee keer), Shimlas, Universiteit van Johannesburg en
Hamiltons het tussen 2004 en 2010 vyf van die sewe titels
gewen – en Hamiltons was in 2011 weer in Skotland met
sy veteranespan om die prestige-titel te gaan verdedig.
Die Suid-Afrikaanse Studentespan onder afrigting
van Tuks se Freddie Grobler het in 2008 die wêreld se
studentekroon gewen, en ’n studentespan speel nou
gereeld oorsee om in die jare tussen die studente se
Wêreldbekertoernooie vir die groot dag voor te berei.
By Tukkies se Akademie word ook heelwat aandag aan
Sewesspesialiste gegee.
’n Groot rolspeler in Sewesrugby onder nasionale vlak
is die Noordstreekreeks. Dit het in 2004 begin en het
dieselfde probleme as Treu ondervind. Deelnemende
spanne is dikwels nie toegelaat om selfs die onder-
19-spelers te kies van provinsiale groepe vir die nasio-
nale onder-19-kompetisie wat eers maande later sou
plaasvind nie. Dit belemmer die kwaliteit van die kom-
petisie wat dwarsdeur die jaar op dieselfde basis as die
IRR-Sewesreeks plaasvind, met ’n toernooi in elk van
die deelnemende unies, naamlik Limpopo, Pumas, Goue
Leeus, Valke, Blou Bulle, Luiperds en Laeveld. (Dit ont-
neem ook daardie spelers ’n geleentheid!) Soortgelyk
aan die IRR-kompetisie word daar in elke toernooi punte
verdien en na agt toernooie bepaal hierdie ligapunte aan
die einde van die reeks die wenner.
Hierdie reeks het in aansien toegeneem en ’n verteen-
woordigende Noordstreekspan word jaarliks gekies om
aan die internasionale toernooie in Kenya en Zambië
deel te neem. Hulle het ook in 2010 aan die Bafokeng
Internasionale Toernooi deelgeneem wat deur die
Springbokke gewen is.
Die gereelde provinsiale kompetisie wat deur die jaar
TAG-rugby is ’n leerskool
TAG Rugby Association het reeds in 1992 met hul akti-witeite begin en in 2009 ’n assosiaatlid van SA Rugby geword.
TAG-rugby is ’n vinnige, kontaklose weergawe van rugby waar die “laagvatte” op jou teenstander gedoen word deur ’n velcro-strook van sy lyfband af te ruk. Dit kan op enige oppervlak gespeel word en die minimum apparaat is nodig – net die lyfband, die tag-stroke en ’n bal. Selfs vyfjariges kan TAG speel. Seuns en meisies van alle ouderdomme kan deelneem aan hierdie spel wat sonder skrums, lynstane of skoppe gespeel word. Die fokus is op hardloop, aangee, aanval en ondersteuning.
Die spel is ’n manier waarop hantering verbeter kan word en die aantal kinders wat rugby speel, vermeerder kan word. Dit is ’n goeie afrigtingshulpmiddel vir skole en klubs wat reeds kontakrugby speel. TAG-rugby word ook aangewend om tieners en volwassenes van albei geslagte aan rugby bekend te stel, ook in hoërskole wat nog nie rugby as ’n buitemuurse aktiwiteit aanbied nie. Dit is veral die geval waar unies meisies wil aanmoedig om rugby te speel.
150 Jaar Book.indd 155 2352011 5:25 PM
156 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
nie. Daar is natuurlik akademies wat meer professioneel
funksioneer, hoofsaaklik dié wat deur unies en topklubs
bestuur word, en daar is ook akademies wat deur skole
bedryf word. Almal het een doelwit gemeen, naamlik om
goeie spelers te lok en dan tot voordeel van die unie, klub
of skool te ontwikkel.
Baie van hulle kombineer die rugbyakademie met ter-
siêre opvoeding – soggens loop jy klas en smiddae speel jy
rugby. In die geval van die Tukkies/Blou Bulle-akademie
word spelers ook vrygestel om by die “buur-unies”, die
Pumas en Valke, vir die nasionale onder-19- en onder-
21-kompetisies diens te doen. Hulle speel ook klubrugby
vir ander klubs, nie net Tukkies nie, en versterk sodoende
die klubstelsel. Skeidsregter-, afrigting- en noodhulpku-
rsusse en ander aspekte rondom die spel maak gewoonlik
deel uit van die akademies se leerplanne.
Daar is egter ’n aantal van hierdie akademies wat uit-
sluitlik as sakeondernemings bestuur word. Dit is nie on-
gewoon om advertensies te sien wat deelnemers uitnooi
na ’n vakansiekursus van drie weke wat mens R20 000
uit die sak gaan jaag nie. Die Hoë Prestasiegroepe wat
die afgelope jare deur SARU op die been gebring is, is ’n
groot stap om op die vlak van Australië se akademies te
kom. Die meeste Wallabies word hier tot op internasio-
nale vlak ontwikkel.
OntwikkelingOntwikkeling vind op verskeie maniere plaas. Die meeste
groter unies in Suid-Afrika het junior ligas, en afrigting
vind weekliks by senior klubs plaas. Vanaf die onder-
8-vlak word wedstryde tussen klubs gespeel en provin-
siale spanne wat uit die junior klubs se ouer ouderdoms-
groepe gekies word, speel in die tweede helfte van die
seisoen teen mekaar. Hierdie wedstryde bied aan die
sterker spelers wat nie die formele SARU-Jeugweke haal
nie die geleentheid om saam met en teen beter spelers
te speel. Daar is ook provinsiale geleenthede spesifiek
vir spelers in die townships. Die meeste van Suid-Afrika
se rugbyunies het ’n Jeugliga, aangesien baie van die
plaasvind, dra daartoe by dat drie van die vier halfeind-
finaliste by die provinsiale kampioenskappe in 2010 uit
die Noordstreekkompetisie gekom het. Heelwat spelers
het al vanaf die Noordstreek se stelsel na Curriebeker- en
Vodacombekerrugby gevorder.
RugbyakademiesRugbyakademies het die afgelope dekade uit die niet
soos paddastoele oor Suid-Afrika verskyn. Die akade-
mies was moontlik nie so suksesvol as wat verwag is
The women of the Lions and Blue Bulls do battle in the provincial competition.
150 Jaar Book.indd 156 2352011 5:25 PM
Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 157
varsities is in ’n mate afgewater en moes êrens tussen
al die provinsiale en internasionale bepalings ingedruk
word. Spanne soos Tukkies, Maties, Shimlas, Universiteit
van Johannesburg (UJ) en die NWU-Pukke word verswak
as gevolg van verskeie provinsiale spanne, insluitend
die onder-19- en onder-21-spanne, wat spelers vir “hoër
diens” oproep.
In 2008 is die FNB Varsitybekerreeks ingestel wat nuwe
lewe in universiteitsrugby geblaas het. Op Stellenbosch
is 9 000 seisoenkaartjies vir die 2011-seisoen ver-
koop en dit is nie slegs vir die Varsitybeker nie! Met die
Varsityskildkompetisie wat in 2011 bygevoeg is, speel
die twaalf topuniversiteite nou in ’n kompetisieformaat
waarvan Dok Craven al in die 1950’s ’n voorstander was.
In die 1970’s het die universiteite in die Ted Sceales-
uitklopkompetisie gespeel. (Dis ironies dat Maties nie
deelgeneem het nie, ondanks Craven se vroeëre wense!)
Hierdie kompetisie is deur Tukkies oorheers. Hulle was
op hul kruin en in ’n stadium het hulle vyftig wedstryde
na mekaar gewen. Hierdie kompetisie het ook aan die
swakker spanne die kans gebied om teen die land se
bestes te speel, wat destyds die provinsiale spelers en
die Springbokke ingesluit het. Daar was gereeld sowat
40 000 toeskouers by die wedstryde.
Op ’n laer vlak as die elite-universitêre kompetisies is
daar die ruggraat van universiteitsrugby, naamlik weds-
tryde wat met groot ywer tussen koshuise by die meeste
universiteite en by ander in fakulteitsligas gespeel word.
Soos die spel en studente in die besonder maar is, is
daar al sedert die vroegste tye wedstryde tussen koshui-
se aan Suid-Afrikaanse universiteite gespeel. Die eerste
amptelike koshuiswedstryd het egter eers in 1949 plaas-
gevind, toe Dagbreek die titel vir Maties gewen het. Met
meer as ’n duisend spelers by Maties en Tukkies sedert
die vyftigerjare het die kompetisies gedy. Die voorste
rugbyuniversiteite het vandag drie of selfs vier ligas vir
spelers van verskillende standaarde.
Koshuisrugby het nou op ’n laer vlak erkenning in die
Varsitybekerreeks gekry, waar een koshuis van elke span
uit dié reeks nou ook jaarliks teen mekaar meeding.
swart skole in die besonder nie rugby as sport aanbied
nie. Verskeie van die unies ding op provinsiale vlak in
die onder-12-, onder-13-, onder-16- en onder-18-ouder-
domsgroepe mee.
VrouerugbyVrouerugby voer ’n stryd om vastrapplek in Suid-Afrika
te kry. Hul vertonings by die twee Wêreldbekertoernooie
in 2006 en 2010 was nie op peil nie. Daar is nietemin nie
veel kompetisie om kwaliteitspelers te lewer nie, en nasi-
onale afrigter Denver Wannies se werk om sy span na die
tiende posisie in die 2010-Wêreldbekertoernooi te laat
vorder, is vrug op sy harde arbeid.
’n Provinsiale vroueliga met twee afdelings is steeds
nie behoorlik aan die gang nie. Spanne onttrek steeds
aan provinsiale bepalings en met die beste spelers wat
net in ’n paar unies gekonsentreer is, is die provinsi-
ale kompetisies ’n kunsmatige poging waar spelers aan
unies geleen word bloot om hul teenstanders aan die
gang te hou.
UniversiteitsrugbyRugby op universiteite was baie jare lank die hoeksteen
van Suid-Afrika se nasionale span. Toe Dawie Snyman
en Morné du Plessis, wat onderskeidelik Suid-Afrika
se 453ste en 455ste Springbokke is, in 1971 gekies is,
het hulle gesamentlik die Stellenboschse Universiteit
(Maties) se 100ste Springbokke geword. ’n Enkele uni-
versiteit het dus op daardie tydstip 22 persent van die
Springbokke voorsien. Die Universiteite van Kaapstad
(Ikeys), Pretoria (Tukkies), die Vrystaat in Bloemfontein
(Shimlas) en Potchefstroom (Pukke) – nou Noordwes
Universiteit – het ook ’n aantal uitstekende spelers vir
die nasionale span gelewer.
Deesdae het dinge egter verander. Professionalisme
het veroorsaak dat die belowendste spelers in die pro-
vinsiale ouderdomsgroepstrukture opgeneem is eerder
as wat hulle universiteit toe gaan. Vroeër jare se inter-
150 Jaar Book.indd 157 2352011 5:25 PM
158 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 158 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 159
In 2011, 150 jaar na die eerste treë in Suid-Afrikaanse rugby gegee is met die speel van
voetbal volgens die Winchesterreëls, was die Springbokke besig om voor te berei om die
Wêreldbekertitel in September en Oktober in Nieu-Seeland te verdedig.
Dit op sigself maak 2011 ’n spesiale jaar. Toetsskedules is verander en die spelers het
ander oefenprogramme gevolg sodat daar verseker kon word dat hulle op die regte tyd
piek. Provinsiale en franchise-afrigters is tot nadeel van hul eie loopbane versoek om
die land se topspelers spaarsaam te gebruik.
Dit was ’n seisoen waarin elke Springbokondersteuner asem opgehou het dat ster-
spelers soos Victor Matfield, Fourie du Preez en Morné Steyn nie in die Super Rugby-
of Drienasiesreeks beseer sou word nie, veral na die achillesbesering van Cheetah- en
Springbokflank, Juan Smith. Hy was gevolglik in ’n wedloop teen tyd gewikkel om fiks
te wees vir die vierjaarlikse hoogtepunt. Nog beserings aan sleutelspelers het gevolg.
Die fisiese bestuur van die Springbokke was geensins ’n maklike taak nie. Suid-Afrika
is kontraktueel verplig om sy beste spelers vir elke wedstryd van Drienasiesreeks van
SANZAR (South Africa, New Zealand, Australia Rugby) te kies. Hulle kon nie te na aan
die onkantlyn beweeg met spankeuses nie, nadat hulle in die Drienasiesreeks van 2007
nie juis die kompetisiereëls gerespekteer het nie en die ooreenkoms grootliks geïgnoreer
het. Dieselfde beginsel geld vir die afrigters van die Super Rugbyspanne wat in die eerste
plek ’n plig het om wedstryde vir hul franchise in hierdie taai en belangrike kompetisie te
wen. Tweedens hang die SANZAR-swaard oor hul koppe indien hulle nie volgens kontrak
die sterkste spanne, in opdrag van die Springbokbestuur, sou kies nie. Boonop was daar
ook ’n verlies aan vorm by van die groot name wat die titel moet gaan verdedig.
9
ToetswedstrydeSuid-Afr ikaanse rugby verloor sy houvas
A day to remember. The Springboks played the All Blacks at FNB Stadium in 2010.
150 Jaar Book.indd 159 2352011 5:25 PM
160 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Die Springbokke se afrigtingspan het ’n talent-
volle nasionale span gehad, van wie ’n hele paar spe-
lers in die 2007-Wêreldbekertoernooi deelgeneem het.
Veteraankaptein John Smit (33 jaar oud in April), Victor
Matfield (34 jaar in Mei) en Bakkies Botha (32 jaar in
September) het die jaar vol hoop begin dat hulle ’n derde
Wêreldbekertoernooi sou bywoon. Ondanks die waardevol-
le ondervinding van die “ou manne” wat afrigter Peter de
Villiers in sy beplanning kon gebruik om die Wêreldbekertitel
te verdedig, het dit druk op die Springbokbestuur geplaas
om nie die spelers te oorspeel nie.
Die druk van professionalisme het veroorsaak dat die
Super 14-kompetisie in 2011 na ’n kompetisie met vyf-
tien spanne en 33 persent meer wedstryde opgegradeer
is. Weens finansiële en kontraktuele oorwegings kon die
verandering na die nuwe kompetisie nie na die 2012-sei-
soen uitgestel word nie. Wat die Drienasieskompetisie
betref, was daar ook geen kans op respyt nie. Suid-Afrika,
Nieu-Seeland en Australië sou liewer hul eie teenstanders
vir opwarmingswedstryde voor die Wêreldbekertoernooi
wou kies, in plaas daarvan om mekaar op te dons. Die
enigste toegewing was ’n verkorte Drienasieskompetisie.
Elke span het net twee keer, in plaas van die gewone drie
keer, teen die ander spanne gespeel.
Enkele maande voor rugby vyftien dekades gelede sy
eerste treetjies hier op eie bodem by die Diocesan College
in Kaapstad gegee het, het die Springbokke die land se
250ste toetsoorwinning met 21–11 teen Engeland op
Twickenham behaal. Dit was hul laaste toets in 2010. Dit
was ’n gepaste mylpaal en ook die sewende opeenvol-
gende oorwinning teen Engeland sedert November 2006.
Hierdie oorwinnings teen ’n rugbykrag sedert die heel
vroegste jare het die krag van Suid-Afrikaanse rugby ver-
sterk. In die eerste 179 toetswedstryde tot en met eenwor-
ding van die land se vier beheerliggame in 1992, was Suid-
Afrika ongetwyfeld die rugbykoning. Die Springbokke het
teen al die lande meer wedstryde gewen as verloor, selfs
teen Nieu-Seeland, wat hul grootste rugbyvyand was.
Slegs twee tuistoetsreekse is in die 1900’s tot en met een-
wording verloor, naamlik teen die Franse span in 1958 tot
voor die Drienasieskompetisie in 2011, en die Britse Leeus
in 1974. Selfs ’n trotse rugbyland soos Wallis het teen 1992
nog nie teen die Springbokke gewen nie.
Meer rugby, minder tydIn 1991 was dit presies ’n honderd jaar sedert Suid-Afrika
sy eerste rugbytoets gespeel het. In hierdie tydperk het
Suid-Afrika 179 toetse gespeel. Dit stem mens tot na-
denke by die besef dat daar in die volgende twintig jaar,
tot 2011, as gevolg van geldrugby ’n verdere 216 toetse
gespeel is. Die Springbokke het byvoorbeeld teen 1992
nog net 37 toetse teen Nieu-Seeland gespeel, maar se-
dert eenwording is reeds ’n verdere 44 toetse bygevoeg!
Na die samesmelting van die vier beheerliggame was
die hertoelating tot die internasionale rugbytoneel egter
nie nét ’n plesier nie. In 1992 was daar net een oorwin-
ning uit vyf wedstryde wat gespeel is, en die volgende
Juan Smith – early season injury.
150 Jaar Book.indd 160 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 161
jaar slegs drie uit sewe. Dit het duidelik gewys dat Suid-
Afrika, die eertydse rugbykonings, agtergeraak het.
Die land se rugbykrag van weleer het dramaties ver-
ander. Negentien jaar later het Suid-Afrika nou net ’n
wenrekord van 40 persent teen die All Blacks gehad na-
dat hulle sedert 1992 33 wedstryde uit ’n moontlike 44
verloor het en een gelykop gespeel het. Dit verteenwoor-
dig ’n powere 23,87 persent vir hierdie “nuwe era”. Teen
Australië is die wenverhouding sedert die samesmelting
44,15 persent teenoor 78,57 persent voor hertoelating.
Ondanks hierdie ietwat neerdrukkende statistieke
vir ’n Suid-Afrikaanse ondersteuner, is die gemiddelde
oorwinnings sedert 1992 om en by 63 persent – en Suid-
Afrika het in die tydperk twee Wêreldbekertitels om te
wys teenoor geen van Nieu-Seeland!
Aan die ander kant is die wenpersentasie deur die
swak teenstanders skeefgetrek. Samoa met ses wedstry-
de, Roemenië (een), Kanada (twee), Italië (tien), Fidji
(twee), Tonga (twee), Spanje (een), Uruguay (drie), VSA
(twee), Suidsee-eilande (een) en Namibië (een) het aan
Suid-Afrika 31 maklike oorwinnings gegee, wat sy suk-
sesrekord sedert 1992 aansienlik beter laat lyk met 221
gespeel, 138 gewen, vier gelykop en 79 verloor.
As hierdie oorwinnings teen die spanne wat nie as
teenstanders van die hoogste orde beskou kan word nie,
buite rekening gelaat word, is Suid-Afrika se wenrekord
sedert hertoelating maar net 57,37 persent.
Hoe swak die teenstand van hierdie kleiner rugby-
lande is, kan afgelei word uit die punteverskille van die
volgende sewentien uit 31 wedstryde wat teen hulle ge-
speel is: 60–8, 74–10, 62–31, 101–0, 74–3, 39–3, 51–18,
60–14, 60–18, 72–6, 60–10, 134–3, 105–13, 59–7, 64–
15, 26–0 en 55–11.
Die hoogtepunte van Springbokrugby was ongetwy-
Die geringskatting van die Maori’s
Die Nieu-Seelandse Kavaliertoer het plaasgevind net sestien jaar na die All Blacks in 1970 toegelaat is om Maorispelers in hul toergroep na Suid-Afrika in te sluit. Hoewel dit nie die enigste rede was vir die onaangename omstandighede en betogings waarin die Springbokke in 1981 moes toer nie, het die Maori-saga al in 1921 begin.
Die onaangenaamheid het begin met ’n onsensitiewe verslag wat tydens die eerste Springboktoer na Nieu-Seeland in 1921 deur ’n joernalis, Charles Blackett, na Suid-Afrika gestuur is. Daarin is gesê dat dit “erg genoeg was om teen ’n span amptelik verkose Nieu-Seelandse naturelle [natives] te speel,” en dan vervolg dit: “duisende blankes het naarstiglik ’n groep gekleurde mans aangemoedig om lede van hul eie ras te verslaan … [ dit] was een te veel vir die Springbokke wat eerlik gesproke met weersin vervul is”.
Dit was ’n groot belediging vir die Maori’s, nog meer so omdat die Suid-Afrikaners in 1919 versoek het dat geen gekleurde spelers in die New Zealand Services-span wat in Suid-Afrika sou speel, ingesluit word nie. Die skitterende speler Ranji Wilson se weglating uit die toergroep was
ooglopend en die toer het sonder hom voortgegaan.Die geringskatting van die Maori’s is in 1928 herhaal toe
die skitterende heelagter George Nepia tuis moes bly met die besoek van Maurice Brownlee se All Blacks aan Suid-Afrika. Geen wedstryd is teen die Maori’s gespeel op die toer na Nieu-Seeland in 1937 nie. Hierdie situasie het in 1949 en 1960 nog steeds vir besoekende spanne van Nieu-Seeland gegeld, maar in 1970 was die Maori’s welkom.
Die skreiende ironie is dat die lede van die Springboktoerspanne tydens al die toere – selfs in 1937 toe hulle nie daar gespeel het nie – hartlik in Rotorua en Napier deur die Maori’s verwelkom is, en die Suid-Afrikaanse spelers het die gasvryheid en geselskap geniet van dié volk wat so lief vir rugby is. Tydens die 1981-toer wat deur betogings ontwrig is, is daar ’n wedstryd in goeie gees teen die Maori’s gespeel. Die uitslag was gelykop nadat die skeidsregter ’n mislukte skepskop as geslaagd beoordeel het! Dit was nogtans ’n goeie dag vir rugbyverhoudinge – die joviale Maorikaptein, Billy Bush, het by die vrolike onthaal na die wedstryd opgemerk: “Gelykop teen die Springbokke tel vir ’n wen!”
150 Jaar Book.indd 161 2352011 5:25 PM
162 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Springbokbloed in die stamboom en are
Die Stegmann-, Delport- en Olivier-verwantskapJan en Anton Stegmann, Willem Delport, Eben Olivier, Thinus DelportToe Thinus Delport in 1997 vir die Springboktoerspan na die VK en Europa gekies is, het hy die vierde geslag in sy familie geword wat Springbokrugby speel. Hoewel daar baie rugbyfamilies op verskillende vlakke in ons land is, insluitend Springbokke, is die geval van Delport tog iets besonders.
Aan moederskant het sy oupagrootjie, Ebbie Stegmann, sy kans om vir die Springbokke gekies te word weens ’n besering misgeloop, maar Ebbie se twee broers, Anton en Jan, het albei toetsrugby gespeel. Anton was ’n lid van Paul Roos se Grand Slam-span van 1906, wat die eerste Springbokke was om oorsee te toer. Anton het die eerste drie ooit in ’n Springboktrui gedruk, wat ook die eerste drie oorsee was. Dit was teen East Midlands, aangesien die toer in Northhampton begin het.
Die volgende geslag om die Springbokke te verteenwoordig, was aan die vader Gerard se kant van die familie. Willem Delport was die broer van Thinus se oupa Gert, en hy het saam met Basil Kenyon se beroemde Springbokspan in 1951/52 na die VK en Ierland getoer.
Willem Delport was op sy beurt die oom van Eben Olivier, wat die seun van Willem en Gert se suster is. Eben het in sestien toetse gespeel, nadat hy as ’n plaasvervanger vir die 1965-toer na Australië en Nieu-Seeland gekies is.
Met dié dat Eben Olivier en Gerard Delport neefs is, het die vierde geslag Springbokke gekom met Thinus Delport se insluiting in ’n Springbokspan. Hy het in negentien toetse, insluitend die 2003-Wêreldbekertoernooi, gespeel; die Goue Leeus, Cats en Sharks verteenwoordig; en het net minder as 150 Premier Ligawedstryde vir Gloucester en Worcester in Engeland gespeel.
Thinus het toe vir twee seisoene in Japan gaan rugby speel; ook vir die Noordelike Halfronde teen die Suidelike Halfronde in die wedstryd vir die Tsunamigedenkfonds; ses wedstryde vir die Britse Barbarians; en in ’n wêreldvyftiental teen ’n span voormalige All Blacks.
Kirkwood se rugbystamboom is egter nie tot hul Springbokke beperk nie. Die 1951/52-Springbokhaker Willem se seun, Kobus, ook ’n haker, het meer as tagtig wedstryde vir die Oostelike Provinsie (OP) gespeel en was ook die kaptein; Eben Olivier se broer, Eric, het vir die OP heelagter gespeel; en Eric se seun – ook Eric – het Vodacombekerrugby vir WP gespeel. Eric Jnr. se broer Otto was ’n losskakel vir Vrystaat Platteland. Thinus se pa, Gerard, het in 1971–1972 vir OP gespeel; en Thinus se oom Tertius, ’n voormalige kabinetminister, het skrumskakel vir OP gespeel en was ook per geleentheid kaptein. Tertius het voor Springbokke Dawie de Villiers, Dirk de Vos en Gert Brynard vir Maties skrumskakel gespeel, en het vir sowel die suidelike as die sentrale universiteite uitgedraf.
Ten slotte, op ’n laer vlak van verteenwoordigende rugby as die voorafgaande het Thinus se broer Fritz vir die Kwaggas gespeel en die jongste broer, Gerrie, het vir die Leeus se juniors diens gedoen. Die kleinseun van Tertius Delport, die jong Johann van Niekerk, was die kaptein van die OP se Cravenweek-laerskoolspan wat die toernooi onoorwonne klaargemaak het!
Pretoria se BekkersDaar is net drie gevalle waar drie broers Suid-Afrika vir rugby verteenwoordig het. Dit is klaar iets besonders, maar die geval van die vier Bekker-broers en hul suster is uniek.
Al vyf kinders het Springbokke geword. Jaap, Dolf en Martiens het rugby vir Suid-Afrika gespeel. Daan het ’n silwermedalje vir boks by die 1960-Olimpiese Spele in Rome en ’n bronsmedalje in die 1956-Olimpiese Spele in Melbourne gekry, albei in die swaargewigafdeling; hy het ook flank vir Noord-Transvaal gespeel. Hul suster, Connie Lategan, was ’n Springbokatleet.
Jaap, een van die sterkste stutte wat Suid-Afrika gelewer het, en Dolf, ’n vleuel, het saam in die derde en vierde toetswedstryde teen die Wallabies se toerspan in 1953 gespeel. Martiens het in 1960 sy Springbokkleure teen Skotland verwerf.
150 Jaar Book.indd 162 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 163
Jaap was die bekendste van die gesin Springbokke. Hy het tussen 1952 en 1962 in vyftien toetse gespeel en het ook 39 Springboktoerwedstryde gespeel. Van 1951 tot 1956 het hy 56 keer vir Noord-Transvaal in die skrum gesak.
Maties se drie Du Plessis-broersDrie Du Plessis-broers van Somerset-Oos het Suid-Afrika op die rugbyveld verteenwoordig toe hulle op Maties was, en al drie was besondere spelers.
Willie, die oudste, het sy debuut in 1980 gemaak. Hy het veertien toetse en twintig toerwedstryde vir die Springbokke gespeel en het die bal skitterend versprei. Hy het in ’n goue era gespeel toe die Springbokke moontlik hul beste agterspelers ooit saam op die veld gehad het, insluitend Divan Serfontein, Naas Botha, Danie Gerber, Ray Mordt, Gerrie Germishuys, Johan Heunis en ook sy broer, Carel du Plessis.
Carel is moontlik die beste linkervleuel wat vir ’n Springbokspan gespeel het. Soos sy broers, was sy toetswedstryde beperk as gevolg van Suid-Afrika se isolasie weens politiek, en het slegs in twaalf toetse en 22 toerwedstryde gespeel. Hy was WP-kaptein en het ook die Springbokke afgerig.
Die jongste Du Plessis om vir Suid-Afrika te speel, was Michael. Hy was briljant as losskakel of senter, en onortodoks. Met net agt toetse agter sy naam is die wêreld die geleentheid ontneem om hom op sy beste op internasionale vlak te sien.
’n Vierde broer, Jacques, het vir OP gespeel. Hy was ook ’n agterspeler wat as vleuel op Curriebekervlak uitgeblink het.
Drie Luyts saam op toer en saam op die veldSoos die Du Plessis’e en die Bekkers, is die drie Luyt-broers die enigste stel van drie broers wat Springbokrugby gespeel het, maar hulle is die ander vóór deurdat hulle saam getoer en drie toetse saam gespeel het.
Al drie Luyts was in die 1912/13-Springbokspan wat onder die kapteinskap van Billy Millar na die VK en Frankryk getoer het. John was ’n voorspeler, en Dick en Fred was in die agterlyn.
Fred was ’n puik losskakel en het in 1910 in al drie toetse teen die Britse Eilande gespeel. Sy broer Dick was saam in die agterlyn vir die laaste twee toetse.
Op die 1912/13-toer het al drie broers teen Skotland, Wallis en Engeland gespeel. John en Dick het albei teen Frankryk gespeel, terwyl Freddie en Dick spanmaats teen Ierland was.
Die Morkels – tien rugby-“broers”En dan was daar die Morkels. Hoewel hulle nie almal verwant was nie, het tien Morkels vir Suid-Afrika rugby gespeel. (Dit is egter nie ’n rekord nie, want deur die jare is elf Du Plessis’e vir Suid-Afrika gekies.)
Op die eerste drie Springboktoere in 1906/7 en 1912/13 na Frankryk en die VK, en in 1921 na Australasië, was daar Morkels in die span.
In 1906 was daar die broers Dougie en Sommie, asook Andrew. In 1912 was daar vier Morkels, Gerhard en Jackie, hul neef Boy, en Dougie wat op sy tweede toer was. Die Morkels se getalle in ’n toerspan het gegroei toe vyf Morkels in 1921 na Australië en Nieu-Seeland getoer het. Hulle was die broers Harry en Royal, asook Henry, Gerhard en Boy. In 1928 het P.K. Morkel teen die besoekende All Blacks gespeel.
Dougie was in 1910 en tydens die 1912/13-toer twee keer kaptein van die Springbokke. Boy was die kaptein in al drie toetse in daardie eerste reeks in 1922 teen die All Blacks in Nieu- Seeland.
Michael and Carel du Plessis played together in Sevens tests. Carel also played in a test with brother Willie.
150 Jaar Book.indd 163 2352011 5:25 PM
164 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
afsnypunt beskou word, twee groot eras! Vanaf 1921 tot
1953 het die Springbokke in 41 toetswedstryde gespeel,
waarvan hulle 31 gewen, twee gelykop gespeel en net agt
verloor het. Dit het hulle ’n wenpersentasie van 78 per-
sent gegee. In die proses het hulle een toetsreeks met die
All Blacks gedeel, en hulle twee keer in ’n reeks geklop
– eers in 1937 in Nieu-Seeland, en toe in 1928 en weer
in 1949 in Suid-Afrika, toe die Springbokke skoonskip
van hul teenstanders gemaak het. Die Springbokke klop
die Wallabies in 1933 in Suid-Afrika, in 1937 in Australië,
en weer in die 1953-toetsreeks in Suid-Afrika. Daar was
twee Grand Slam-toere, naamlik in 1931/32 en 1951/52.
Die Britse Leeus het twee van die drie toetswedstryde in
1938 verloor na hulle in 1925 drie verloor en een gely-
kop gespeel het. In 1951/52 het hulle die toets teen die
Franse 25–3 gewen.
In hierdie tydperk het Suid-Afrika met die 1951/52-toer
’n wêreldrekord (vir daardie jare) opgestel deur Skotland
met 44–0 op Murrayfield af te ransel. Dit word steeds as
een van die beste vertonings nog beskou. In 1937 was die
Springbokke die eerste en enigste span wat die All-Blacks
op eie bodem geklop het, totdat die Britse Leeus hulle
dit in 1974 nagedoen het. Die Springbokke was ook die
enigste span wat skoonskip in ’n reeks teen die All Blacks
gemaak het toe hulle in 1949 al vier toetse gewen het en
Okey Geffin se skopskoen die deurslag gegee het.
Danie Craven was hetsy as speler of as afrigter by 35
van daardie 41 toetse betrokke. Dit was ’n tyd toe dit be-
langriker was om ’n wedstryd vir jou land te wen as om
plaasvervangers vir drie minute op die veld te stuur; of
om spelers vir ’n toekomstige Wêreldbekertoernooi te
laat rus. Ja-nee, sedert geldrugby oorgeneem het, lyk
die wêreld nou anders.
Dit is opvallend dat ’n toetsreeks teen Nieu-Seeland
feitlik elke keer ’n goeie tydperk in Suid-Afrikaanse rug-
by ingelui het. Dit was so in 1921, toe die Springbokke
die mantel van die wêreld se beste rugbyspan vir die vol-
gende sestien jaar oorgeneem het. Sedert 1949 het hulle
’n skitterende tydperk tot 1956 beleef, waartydens hulle
veertien van die sewentien toetse gewen het. Vanaf 1960
feld die twee Wêreldbekertitels in 1995 en 2007, en die
Drienasiesoorwinnings in 1998, 2004 en 2009, wat el-
ders beskryf word. Daar was baie ander hoogtepunte in
die 120 jaar sedert daardie eerste toets in 1891, net soos
daar teleurstellende uitslae was en ander bittere laagte-
punte, wat dikwels die gevolg van politiek was.
Eers in 1921 het die Springbokke onder kaptein Theo
Pienaar in Nieu-Seeland gaan toer. Pienaar het nie in eni-
ge van die toetse gespeel nie, maar was ’n uitstekende lei-
er wie se invloed op die span baie belangrik was. Die span
het na ’n 13–5 nederlaag in die eerste toets in Dunedin
baie sterk teruggeveg en hul aansien herwin.
Boy Morkel het op die veld as kaptein oorgeneem en
die Springbokke het die tweede toets in Auckland 9–5
gewen. Toe volg die derde toets in ’n koue, nat en win-
derige Wellington, ’n plek wat nooit ’n goeie jagveld vir
Suid-Afrikaanse spanne sou wees nie. Die toets is op
’n veld wat aan ’n meer herinner het, gespeel, met net
hier en daar ’n stuk modder wat bo die water uitsteek
en ys wat in die spelers se gesigte waai. Die twee reuse
het mekaar die stryd aangesê en die uitslag was gelykop
sonder dat enige punte aangeteken is. Ondanks die ge-
lykoptoetsreeks, was dit ’n suksesvolle toer en die twee
spanne is as “gesamentlike wêreldkampioene” beskou.
Dit was ook die toer waar die netelige kwessie rondom
die Maori’s begin kop uitsteek het.
Op pad Nieu-Seeland toe het die Springbokke vier
wedstryde in Sydney gespeel – drie teen Nieu-Suid-
Wallis (nou bekend as die Waratahs) en een teen ’n ge-
kombineerde span, die Metropolitan XV. Daar was geen
toetswedstryde nie, maar die wedstryde was taai genoeg
om die Springbokke met agt ernstige beserings te laat
waarmee hulle die Nieu-Seelandse toer moes aanpak.
Jack Siedle is in sy eerste wedstryd vir die Springbokke
beseer en het nooit weer vir Suid-Afrika uitgedraf nie.
’n Goue tydperk breek aanDie 1921-toer was die begin van ’n goue tydperk in Suid-
Afrikaanse rugby – of, as die Tweede Wêreldoorlog as ’n
150 Jaar Book.indd 164 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 165
Morné du Plessis Felix du Plessis
Springbokkapteins is ’n familiesaak
Ondanks die feit dat Morné du Plessis in net 22 toetse gespeel het, was hy een van Suid-Afrika se grootste spelers en kapteins in ’n rugbyloopbaan wat vanaf 1971 tot 1988 gestrek het. Hy is deel van die unieke kombinasie van vader en seun wat albei Springbokkapteins was.
Sy vader, Felix, was die kaptein in drie van die vier toetse in 1949 toe die Springbokke op eie bodem al die toetse teen die All Blacks gewen het. Dit was die eerste toetsreeks vir Suid-Afrika na die Tweede Wêreldoorlog.
Soos sy vader 37 jaar tevore, het Morné in 1976 die Springbokke na ’n reeksoorwinning oor die All Blacks gelei. Suid-Afrika het die reeks 3–1 gewen.
Morné het sy toetsdebuut as agsteman in 1971 in ’n toetsreeks teen Australië gemaak. Hierdie eerste en enigste onoorwonne Springboktoerspan, wat deur Hannes Marais gelei is, het die drie toetse 18–6, 14–6 en 19–11 gewen.
Die volgende toetsreeks sou eers drie jaar later gespeel word. Daar was een toets teen Engeland in 1972 om die twee uiteenlopende reekse te skei. In 1974 was Marais die kaptein toe die Springbokke die toetsreeks 3–0 teen die Britse Leeus verloor, met die laaste toets op Ellispark gelykop.
Morné du Plessis het in die eerste twee toetse gespeel toe die Springbokke 12–3 en 28–9 (’n rekordnederlaag) verloor het. In die res van Du Plessis se toetsloopbaan sou hy net twee keer weer in ’n verloorspan speel.
Du Plessis het sy debuut as Springbokkaptein in 1975 gemaak toe Frankryk in Suid-Afrika getoer het. Die Spring-bokke het 38–25 in Bloemfontein, en 33–18 in Pretoria gewen.
En toe kom die 1976-All Blacks. Die Springbokke het die eerste toets 16–7 gewen, die tweede toets 15–9 verloor, en in die laaste twee toetse 15–10 en 15–14 met die All Blacks klaargespeel. In 1977 het die Springbokke teen ’n wêreldvyftiental in Pretoria gespeel en 45–24 met hulle
afgereken. Daarna het Du Plessis die span in 1980 na twee oorwinnings oor Suid-Amerika gelei, en in dieselfde jaar ook teen die Britse Leeus.
In Oktober 1980 het die Springbokke in Suid-Amerika getoer, maar Du Plessis het net in een van die twee toetse gespeel. Hy was die kaptein toe die Springbokke die Jagu-
ars 30–16 in Santiago geklop het. Sy laaste toets was in November in Pretoria teen die Franse.
Morné du Plessis het 22 toetse vir Suid-Afrika gespeel en was agtien keer aan die wenkant. Hy was die Springbokkaptein in vyftien wedstryde, het dertien keer gewen en net twee keer verloor. In 1995 was hy die spanbestuurder van die seëvierende Springbokspan wat die Wêreldbeker ter plaatse gewen het.
Hy is ’n stigterslid en voorsitter van die Chris Burger/Petro Jackson Spelersfonds, wat hulp verleen aan spelers wat ernstige beserings opgedoen het.
Die Laureus World Sports Awards het erkenning gegee aan sy statuur in die rugbywêreld, en in sport oor die algemeen. Du Plessis dien in die World Sports Academy, bestaande uit 42 wêreldberoemde en gerespekteerde sportfigure wat as die kieskollege van die Laureus World Sports se toekennings diens doen. Die akademie wil wêreldwyd die gebruik van sport om sosiale verandering te bewerkstellig, bevorder.
Du Plessis se moeder, Pat, was ook soos haar man en seun ’n Springbokkaptein! Sy het toetshokkie gespeel. Twee van Du Plessis se ooms, Horace en Norman, het sokker vir Suid-Afrika gespeel en Horace was ook die kaptein van die Suid-Afrikaanse span.
Du Plessis en Dawie Snyman, wat albei in 1949 gebore is, is aangeteken as die Maties se 100ste Springbokke toe hulle op dieselfde aand gekies is.
Hy het ook Curriebekerkrieket vir WP gespeel.
150 Jaar Book.indd 165 2352011 5:25 PM
166 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
het hulle vyftien uit 21 toetse gewen; in 1970 het hulle
oor ’n tydperk van twee jaar sewe toetse uit ’n moontlike
tien gewen; en vanaf 1976 was hulle in 21 van 26 toets-
wedstryde die oorwinnaars. Dit sluit in die 1981-be-
togerstoer in Nieu-Seeland wat een van die vreemdste
toetse in rugbygeskiedenis tot gevolg gehad het.
In 1965 het die Springbokke die toetsreeks in Nieu-
Seeland verloor. Dit het gevolg op ’n ellendige tydperk
van sewe opeenvolgende nederlae. Hulle het hulself eg-
ter reggeruk en Frankryk in 1967 geklop, en die toets-
reeks teen die 1968-Britse Leeus sonder te veel probleme
3–0 en met een toets gelykop gewen. Hulle het op die
toer in Frankryk twee keer gewys wie’s baas en daarna
ook die 1969-Wallabies geklop in ’n reeks van elf oorwin-
nings, twee nederlae en twee gelykoptellings – dit alles
na die Springbokrugby-ramp in 1965.
Die reeksnederlaag in 1956 teen die All Blacks in Nieu-
Seeland het egter weinig positiewe gevolge gehad. Die
volgende reeksnederlaag, na Suid-Afrika se eerste een
ooit sedert 1896, het in 1958 gevolg toe die Franse ge-
lykop teen die Springbokke in die een toets speel en die
ander een wen – die Springbokke se eerste reeksneder-
laag op eie bodem in die twintigste eeu.
Na eenwording van die bestuursliggame het die All
Blacks die rugbywêreld regeer. Hulle het hul vierde tuis-
reeks na mekaar teen die Springbokke se 1994-span van
Francois Pienaar oortuigend gewen, met twee oorwin-
nings en een gelykopuitslag. Die skeidsregter kan moon-
tlik vir die eerste toets se nederlaag die skuld kry, maar
die Springbokke se dissipline was skokkend. Dit het hulle
die eerste toets gekos, maar dit sou nog erger word. Een
van die groot sondebokke in die eerste toets was die stut,
Johan Strauss – en na die volgende toets is hy uitgewys vir
sy berugte byt van die All Black-kaptein, Sean Fitzpatrick,
se oor! Teen daardie tyd was hy egter reeds deur die
Springbokbestuurspan na Suid-Afrika teruggestuur.
Die reeks in 1994 sou die eerste keer wees dat
die Springbokke huis toe kom sonder om ’n enkele
toets op ’n toer te wen. Na Suid-Afrika in 1995 die
Wêreldbekereindstryd teen Nieu-Seeland op Ellispark
gewen het, het Sean Fitzpatrick se All Blacks in 1996
in Suid-Afrika kom toer. Die eerste van die vier toetse
in Kaapstad was bloot ’n Drienasieswedstryd en die
ander toetse is gehou om dit ’n volle toetsreeks tussen
die twee lande te maak. Dit was dan ook die laaste volle
toetsreeks tussen dié twee lande. Die All Blacks het die
Drienasieswedstryd 29–18 gewen en Francois Pienaar
het die Springbokke die laaste keer op die veld gelei.
Hy is daarna uitgelaat na beskuldigings van die afrigter,
André Markgraaff, dat hy voorgegee het hy is beseer.
Pienaar is as kaptein deur Gary Teichmann vervang.
Die Springbokke het twee van die volgende drie toetse
verloor: die eerste een 23–19 in Durban en toe 33–26 op
Loftus. Die trots is so ietwat herstel toe die Springbokke
die laaste toets in Johannesburg 32–22 gewen het.
All Blacks se sesde poging bring ’n reeksoorwinningDit was te laat vir die tuisspan om die reeks te wen en die
Gary Teichmann.
150 Jaar Book.indd 166 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 167
All Blacks het van die spooksel wat ’n reeksoorwinning
in Suid-Afrika verhoed het, ontslae geraak. Die lewe,
en die rugby, het egter nie vir die Springbokke verbeter
nie! Die All Blacks se triomftog het na die reeksoorwin-
ning in 1996 voortgegaan en die Springbokke moes in
2001–2004 in agt toetse na mekaar die knie voor hul ou
rugbyvyande buig.
In 1999 kon hulle die eerste keer sedert die gelykops-
tryd in Wellington in 1921 en in Dunedin in 1965 nie eni-
ge punte teen die All Blacks aanteken nie. Die All Blacks
het die Springbokke in Dunedin met 28–0 afgeransel,
en in 2008 het hulle dit weer in Kaapstad met ’n telling
van 19–0 in ’n Drienasieswedstryd gedoen. In dieselfde
tydperk het die Wallabies die Springbokke op derglike
manier verneder deur hulle in 2006 in Brisbane met
49–0 te oorrompel. Die All Blacks het meer as 50 punte
teen die Springbokke aangeteken, met 55–35 in 1997 in
Auckland. Engeland het dit ook in 2002 op Twickenham
gedoen, met ’n wegholoorwinning van 53–3.
Daar was natuurlik vele onvergeetlike wedstryde tus-
sen Suid-Afrika en Nieu-Seeland. Die eerste reeks in
1921 was ’n verbete stryd om heerskappy. Dit was eerder
stewige, harde werk as ’n briljante vertoning wat hulle
die reeks laat deel het, en die 0 elk-uitslag in Wellington
was ’n ware weerspieëling van die toetsreeks. Die derde
toets het plaasgevind op ’n dag waarop die span wat saam
met die sterk wind gespeel het, die wedstryd beheer het.
Op die toer het die Springbokke slegs dertien drieë in hul
negentien wedstryde afgestaan. Soos die gebruik daarna
sou wees, was die groetwoorde na die laaste toets: “Till
we meet again.”
Destyds toe die Internasionale Rugbyraad (IRR) nog
nie te veel seggenskap oor sake soos internasionale toere
gehad het nie, is die All Blacks deur die South African
Rugby Football Board (SARFB) genooi om in 1924 in Suid-
Afrika te toer. Hulle het verkies om nie te kom nie, weens
die belangrikheid van hul klubrugby! In 1926 het hulle
wel ’n uitnodiging aanvaar om in 1928 te toer, en dié toer
het sonder enige Maorispelers plaasgevind. Dit het ge-
volg op die 1924/25 All Black Invincibles se toer, waar-
tydens hulle op drie vastelande in 38 wedstryde gespeel
het. Hulle het die Grand Slam gewen en ook oorwinnings
oor Frankryk en Kanada behaal. Die Springbokke het die
toetsreeks teen Cove-Smith se 1924-Britse Leeus gewen.
Die 1928-toetsreeks het gelykop geëindig met twee
toetsoorwinnings elk – en dit is merkwaardig dat die
Springbokke se oorwinning van 17–0 in Durban nog
steeds die grootste oorwinning oor Nieu-Seeland is! Dit
was een van losskakel Bennie Osler se beste vertonings
in sy briljante rugbyloopbaan.
Nege jaar het verloop voor hulle weer in 1937 ont-
moet het. Die Springbokke het hul kaptein, Philip Nel,
uit die eerste toetsspan weggelaat en 13–7 in Wellington
verloor. In Christchurch het hulle die bordjies met 13–6
verhang en Nieu-Seeland geskok deur die laaste toets in
Auckland 17–6 te wen. Die taktiek wat die oorwinning
verseker het, was om eerder te skrum as om ’n lynstaan
te neem – die reëls het die keuse toegelaat. Die veld was
glad, maar nie modderig nie en die Springbokke se agter-
spelers was skitterend. Vyf drieë teen geen dui op totale
oorheersing. Die oorwinning was ’n deurbraak – dit was
die eerste keer dat ’n span ’n toetsreeks wen teen ’n span
wat later sy tradisionele rugbyvyand sou word.
Tydens die toer het die lang duikaangee van die
skrumskakel, Danie Craven, baie opspraak verwek. Die
Springbokke het dit uitgebuit. Craven het in die derde
toets aan losskakel Tony Harris beduie om verder en
verder van hom af te staan. Die All Blacks se losskakel
Dave Trevathan het toe ook verder en verder uitgeskuif
om hom te kon merk, net om te sien hoe Craven die bal
na Freddie Turner uitskiet, wat ingehardloop het in die
gaping wat geskep is. Die bal het toe na Flappie Lochner
gegaan, wat weer na Louis Babrow uitgegee het. Babrow
het gaan druk; dit was sy tweede drie en die Springbokke
se derde. Lochner het kort na die afskop ’n drie gedruk
en toe was die Springbokke se koppe deur.
Die beplande toer van 1940 is weens die Tweede
Wêreldoorlog afgestel en die wedywering tussen die
twee spanne is eers weer in 1949 in Suid-Afrika hervat.
Die skeidsregter se beslissings het die blaam vir Nieu-
150 Jaar Book.indd 167 2352011 5:25 PM
168 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Seeland se nederlaag gekry. Baie Suid-Afrikaners het
toegegee dat dit ’n “gelukkige” reeksoorwinning was;
4–0 telling was heeltemal buite verhouding as die ge-
halte van die twee spanne in ag geneem word.
Die All Blacks het die eerste toets 15–11 verloor nadat
Geffin vyf strafskoppe oorgeskop het. Dit was ’n rekord.
Ander strafskoppe is deur Jack van der Schyff misgeskop
en die All Blacks was omgekrap oor skeidsregter Eddie
Hofmeyr se hantering van die wedstryd. Hy het ook die
derde toets hanteer, wat ’n swak wedstryd was, en Geffin
het dit weer met drie strafskoppe gewen teenoor een drie
van die All Blacks. Die telling was 9–3.
Die toetsreeks was taai, selfs oninteressant, maar die
Springbokke sou Hansie Brewis se drie in die tweede
toets in Johannesburg met vreugde onthou. Welbekend
vir sy skopwerk, veral sy skepskoppe, het die geniale spe-
ler die bal van die skrum af gekry. Hy het gemik om ’n
skepskop te skop, maar sy teenstander, Jim Kearney, was
in die pad. Brewis het van rigting verander en na die lin-
kerkant van die skrum omgehardloop. ’n Grondskoppie
het na sy volgende opsie gelyk, maar hy het die gaping
gesien en ’n wonderlike individuele drie aangeteken. Die
Springbokke het die toets 12–6 gewen.
Om te toer was sekerlik pret, maar dit was ook veel-
eisend. Die 1949-All Blacks het byvoorbeeld die
Saterdagaand na die wedstryd teen Transvaal, wat
hulle 13–3 gewen het, Johannesburg verlaat en op die
trein na Bulawayo geklim. Hulle het Maandagoggend
daar aangekom, na die Victoriavalle vertrek en weer
Woensdagoggend in Bulawayo aangekom vir die weds-
tryd dieselfde middag teen Rhodesië. Na agt nagte op ’n
trein en drie nagte in hotelle was hulle terug in Pretoria
vir hul wedstryd teen Noord-Transvaal.
Die All Blacks sweer wraakNa die nederlaag in 1949 het die All Blacks wraak ge-
sweer. Hulle het die eerste toets in 1956 gewen; die
Springbokke het die tweede toets gewen. Die All Blacks
het die derde toets in Auckland gewen, wat as ’n oorlog
beskryf kan word met die insluiting van ’n professionele
bokser, Kevin Skinner, om die Springbokke ’n bietjie sag
te maak! Na die toets, wat die All Blacks 17–6 gewen het,
was Jaap Bekker se bebloede gesig sprekend van ’n toer
Okey Geffin – lethal boot.
150 Jaar Book.indd 168 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 169
wat selde aangenaam was. Craven, as die spanbestuurder
en toe ook al president van die SARFB, het dikwels moes
kla oor swak en bevooroordeelde skeidsregters. Dit was
’n ommekeer van die situasie in 1949. Die All Blacks het
ook die vierde toets gewen.
In 1960 was die uitstaande hoogtepunt die linker-
vleuel, Hennie van Zyl, se twee drieë in die eerste toets.
Dit was op ’n Natalse beweging geskoei, met nuweling
Keith Oxlee op losskakel wat na sy provinsiale vleuel, Mike
Antelme, aan die binnekant uitgegee het. Hulle het dit
twee maal gedoen, een keer in elke helfte. Antelme, ook ’n
debutant, het die lyn gebreek en die bal is na Van Zyl, wat
elke keer om die groot All Black-heelagter Don Clarke is
om te gaan druk. Dit was ’n taai reeks waarin Martin Pelser
naam as ’n ysterman gemaak het. Sy onderonsies met die
Kiwiskrumskakel, Kevin Briscoe, is legendaries.
In 1965, na sewe opeenvolgende nederlae teen
Frankryk, Ierland, Skotland, Australië (twee keer) en
Nieu-Seeland (twee keer), het die Springbokke die der-
de toets in ’n nat, modderige Christchurch gespeel. Ten
spyte van hul mededingendheid het die Springbokke
geen geluk gehad nie en 6–3 in die eerste toets verloor.
In die tweede toets was hulle met rustyd 16–5 agter. Die
Springbokondersteuners wat na die krakerige radiokom-
mentaar van 1965 moes luister, het begin vrede maak met
nog ’n nederlaag. Maar toe gebeur die wonderwerk en
John Gainsford, Mannetjies Roux en Gertjie Brynard was
die helde. Roux was meer as net ’n handvol, Brynard het
twee drieë gedruk en Gainsford een; en die telling was 16
elk. Toe het die groot slot, Tiny Naude, in daardie ellendige
toestande met ’n strafskop geslaag en die Springbokke
wen 19–16. Die reeks was weer in die weegskaal …
Die Springbokke was uiteraard ’n baie verligte span –
en ’n paar uur later was dit ’n span wat diep verneder is toe
hulle van die Loskopdam-toespraak van Eerste Minister
Hendrik Verwoerd hoor. Hulle het die derde toets en ook
die een in Auckland 20–3 verloor, maar daardie een glo-
rieryke oorwinning na ’n grootse terugvegpoging was ’n
ligpunt in ’n baie donker jaar vir Suid-Afrikaanse rugby,
sowel op as weg van die speelveld af.
In 1970 is die All Blacks se toerspan na Suid-Afrika die
eerste keer op meriete gekies. Nieu-Seeland was onwrik-
baar: sonder Maorispelers sou daar geen toer wees nie.
Drie Maori’s, Sid Going, Buff Milner en Blair Furlong, en
die Samoaan Bryan Williams is in die toerspan ingesluit
en dié span het met die trotse rekord van sewentien on-
oorwonne toetse hier aangekom. Hulle het ook die tien
provinsiale wedstryde voor die eerste toets gewen. Maar
toe klap Joggie Jansen hulle met ’n plettervat wat let-
terlik baie meters ver gehoor en selfs gevoel is. Die All
Blacks se losskakel, Wayne Cottrell, het om die steelkant
van die skrum gekom, waar hy gemeen het daar ruimte
is, toe hy amper middeldeur geduik is! Die Springbokke
was toe net 6–0 voor, maar daardie plettervat het ’n span
wat goed gespeel het, geskud. Die All Blacks was in so ’n
mate van stryk gebring dat die Springbokke ’n onwaars-
kynlike oorwinning van 17–6 behaal het.
Dit was tydens die toets in Kaapstad, wat die All Blacks
9–8 gewen het, dat die heelagter Fergie McCormack vir Syd
Nomis bygekom het. Nomis was besig om die bal te jaag toe
McCormack se stywe arm behoorlik sy tande los geskud
Jaap Bekker bore the brunt of the All Blacks revenge.
150 Jaar Book.indd 169 2352011 5:25 PM
170 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
het. Dit was ook ’n toer met oproer op die paviljoene, veral
in Kimberley, toe ’n klompie skobbejakke toeskouers aan-
geval het wat Bryan Williams van die veld gedra het. Ook in
Port Elizabeth het die skare hulle swak gedra.
Nog ’n merkwaardige toets teen die All Blacks het
in 1998 plaasgevind. Die Springbokke het hulle in
Wellington 13–3 geklop in ’n jaar waarin hulle twee
keer teen mekaar gespeel het en die Springbokke al-
bei kere gewen het. Pieter Rossouw het van die linker-
vleuel ingekom en die bal van losskakel Henry Honiball
ontvang, die lyn gebreek en ’n drie gedruk. Dit het die
Springbokke goed geplaas vir hul eerste oorwinning in
die Drienasiesreeks. In die volgende kragmeting teen
die All Blacks was die oorwinning in Durban een van die
beroemstes ooit teen Nieu-Seeland, toe die Springbokke
met ’n agterstand van 23–5 terugveg en 24–23 wen.
Die bisarre toer van 1981Geen vertelling van die geskiedenis van die All Blacks en
die Springbokke se kragmetings kan volledig wees son-
der om na die 1981-toer te verwys nie.
Dit was ’n toer wat deur venynigheid, betogings, ge-
weld en broedertwis ontsier is. Dit het geëindig met ’n
bittere strafdoel op Eden Park in Auckland, terwyl ’n
klein vliegtuigie die heeltyd oor die stadion vlieg en die
spelers met meelbomme pepper. Dit was ’n strafdoel wat
meer as net ’n geurtjie onregverdigheid en vooroordeel
gehad het. Die toer is deur die betogings oorheers. Die
Springbokke moes dikwels in of onder die paviljoene
slaap van die velde waar hulle sou speel en het min vry-
heid van beweging gehad. Boonop wou die bestuur nie
kaptein Wynand Claassen in die span hê nie en hulle het
ook baie min begrip vir die politieke kwessies aangaande
hierdie moeilike “politieke toer” getoon.
Die Springbokke het sonder Claassen hul eerste toets
14–9 verloor. Hulle was rigtingloos, onseker en baie
middelmatig. Min mense het in elk geval geglo dat hulle
die mas sou opkom. Hul oefensessies is dikwels agter
doringdraad gehou, met die polisie wat toekyk. Van die
skilderagtige Nieu-Seelandse landskap en pragtige dor-
pe en stede het hulle maar min gesien. Die toergroep is
ook dikwels verdeel, met die toetsspan wat voor die wed-
stryd by die veld oornag en die res wat by privaat mense
tuisgegaan het.
Hierdie verdeling van die toergroep het heelwat ver-
der gegaan. Die afrigter, Nelie Smith, en Claassen het die
toer met ’n kraak in hul werkverhouding begin, wat later
op tweespalt tussen hulle uitgeloop het. Die spelers is
uiteraard deur die probleme op bestuursvlak beïnvloed.
Die onaangenaamheid van die toer was egter nie
net tot die Springbokkamp beperk nie. Die hele Nieu-
Seeland was tussen protoer-ondersteuners en antitoer-
protesteerders verdeel. Families en selfs gesinne was oor
die kwessie verdeeld. ’n Toerwedstryd in Timaru is afge-
las om die polisie ’n blaaskans tydens die veeleisende
toer te gee. ’n Ander wedstryd teen Waikato in Hamilton
kon nie plaasvind nie, want die betogers het op die veld
gestorm en kon nie sonder geweld verwyder word nie.
Die Springbokke het die eerste toets sonder Claassen
gespeel, wat Dawie de Villiers in 1965 die enigste toer-
Joggie Jansen’s tackle turned the first test n 1970.
150 Jaar Book.indd 170 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 171
kaptein maak wat in ’n eerste toets in Nieu-Seeland ge-
speel het. In 1994 het Francois Pienaar ook die eerste
toets misgeloop, en Tiaan Strauss het vir hom ingestaan.
Terloops, al vyf eerste toetse is deur die All Blacks gewen.
Teen alle verwagting in het die Springbokke die twee-
de toets 24–12 gewen, wat die derde toets die beslissen-
de een gemaak het. As gevolg van beserings moes vier
spelers die oggend voor die toets bymekaar gekry word
om in die toets te speel. Dit was ietwat bisar, omdat hulle
aanvanklik nie gekies was nie en by mense gehuisves is.
Hulle het eers van hul insluiting in die toetsspan gehoor
toe hulle die Saterdagoggend aansluit by die spelers wat
by Eden Park geslaap het.
Die Springbokke het reg in die vlugpatroon inge-
speel van die ligte vliegtuig wat weer en weer oor die
veld geswiep het terwyl dit meelbomme laat val. Rustyd
was hulle 16–3 agter. Toe het die Bokke se verswakte,
maar steeds gevaarlike agterlyn ’n slag vir Suid-Afrika
geslaan. Ray Mordt het die wedstryd met ’n driekuns
drieë voltooi, die eerste wat die Springbokke teen die All
Blacks behaal het. Sy derde drie het die telling na 22 elk
laat opskuif. Gelykop!
Naas Botha het ’n moeilike vervyfskop misgeskop;
die tyd was verby, maar die wedstryd het aangehou. Die
Walliese skeidsregter, Clive Norling, het na die wedstryd
drie verskillende stories gehad waarom die Springbokke
’n Dag om te onthou
Die aankondiging deur Oregan Hoskins, president van die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU), dat die Springbokke op 21 Augustus 2010 by die FNB-stadion teen Nieu-Seeland sou speel, is met blye ongeloof deur die joernaliste wat teenwoordig was, aangehoor en is uiters goed deur die publiek ontvang.
“Dit is ’n historiese dag en een wat die hele Suid-Afrika kan vier,” het Hoskins gesê.
“Ek is bly om te kan sê dat die Leeus geen aanmoe-
diging van SARU nodig gehad het om die skuif te maak
nie. Dit het logistiese en kontraktuele uitdagings aan
hulle gestel, maar ek wil die Leeus se president, Kevin
de Klerk, en sy span gelukwens met hul vasbesloten-
heid om hierdie droom ’n werklikheid te maak,” het
Hoskins gesê.
De Klerk het gesê dat die besluit eers na samespre-
kings met belanghebbendes, soos die borge, losie- en
seisoenkaartjiehouers en die Leeus se rugbyklubs, ge-
hou moes word.
Die besluit om na die Nasionale Stadion met ’n
kapasiteit van 94 700 te verskuif, waar die Fifa-
Wêreldbekereindstryd gehou is, het die volgende inte-
ressanthede tot gevolg gehad:
❏ 5 000 kaartjies teen R100 is vanaf 26 Julie eksklusief by
Computicketverkoopspunte in Soweto verkoop.
❏ Meer as 9 000 van die beskikbare kaartjies is teen R350
verkoop, wat die laagste prys vir ’n belangrike Spring-
boktoets sedert 2005 is.
❏ Gratis parkering is vir elke vier kaartjies by die prys ingesluit.
Die vuvuzela-dilemmaDie opwinding oor die skuif na die FNB-stadion is ietwat getemper deur die aankondiging dat vuvuzelas nie by die toets waarmee die Springbokke die tuiswedstryde van die 2010-Drienasieskompetisie sou begin, toegelaat sou word nie.
Dié aankondiging deur die Goue Leeus Rugbyunie (GLRU) se president, Kevin de Klerk, het gevolg na ’n ondersoek oor die gebruik van vuvuzelas by rugbywedstryde gedoen is.
“Ons het ons navorsing gedoen en gevind dat vuvuzelas meer met rugby as met sokker inmeng,” het hy gesê. Vanuit sekere oorde is die stelling as ’n politieke besluit gesien.
Na die Super 14-eindstryd vroeër die jaar by die Orlando-stadion tussen die Bulls en die Stormers, het kapteins Victor Matfield en Schalk Burger wat ook albei vir die Springbokke speel, saamgestem dat die vuvuzelas kommunikasie met spanmaats en die skeidsregter bemoeilik. Hoskins het daarop gewys dat skeidsregter Craig Joubert ekstra tyd vir die kapteins moes toelaat om met hul spelers tydens die Super 14-eindstryd te praat.
150 Jaar Book.indd 171 2352011 5:25 PM
172 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
met ’n vryskop gestraf is, wat toe volgens die destydse
reël na ’n strafskop verander is. Sy verduideliking wat
seker die naaste aan die waarheid is, maar nie die volle
waarheid nie, is dat dit ’n jammerte sou wees as so ’n
wedstryd gelykop moes eindig.
Norling se vierde storie, volgens die voormalige Noord-
Transvaalse president Hentie Serfontein, was dat hy ’n
fout gemaak het om die strafskop toe te ken. Nietemin,
dis mosterd na die maal. Die eindtelling was 25–22 in
Nieu-Seeland se guns. Dit was ’n ongelooflike wedstryd
tussen die wêreld se twee beste spanne – en dit is nié on-
regverdig of bevooroordeeld om te sê dat die beste span
dié keer verloor het nie.
Die geheime toetswedstrydDie toer was nog nie op ’n einde nie, of nog ’n eienaardi-
ge toetswedstryd vind plaas. Die Springbokke was in die
VSA waar hulle teen die US Eagles sou speel in die eerste
toets tussen dié twee lande. Politiek en hofsake het die
vriendskaplike wedstryde teen Wisconsin en Eastern ge-
kenmerk, en die toetswedstryd wat die Saterdag gespeel
sou word, is skelmpies die Vrydagmiddag 38–7 deur die
Springbokke gewen. Selfs die niespelende Springbokke
is in die duister gehou!
Daar was slegs sowat 45 toeskouers by die poloveld
teenwoordig, maar die atmosfeer is deur die onmisken-
bare reuk van perdemis verskaf. Die speeloppervlak het
van kant tot kant ’n helling van 3 meter gehad. Die plaas-
vervangers in die toets het die veld gemerk en die rugby-
pale opgerig – sommige het ook gespeel en plaasvervan-
gerflank, Thys Burger, het ’n drie ook gedruk!
Betogings was niks nuuts vir die Suid-Afrikaanse toer-
spanne nie. Dit het al met vroeëre toere kop uitgesteek,
en die 1969/70-toer van die vier tuisunies was besonder
onaangenaam. Natuurlik het die betogings ’n invloed
op die spelers gehad, maar daar was geen verskoning
vir die eerste Springboktoerspan om van die Verenigde
Koninkryk (VK) terug te keer sonder ’n enkele oorwin-
ning nie. Dit was inderdaad ’n Grand Slam van ’n ander
aard! Hulle het teen Skotland en Engeland verloor, en
gelykop teen Ierland en Wallis gespeel.
’n Hoogtepunt van die wedstryde teen die tuisunies
is waarskynlik die oorwinning van 3–0 teen Wallis in
1960. Dit het dae aaneen gesous. Cardiff Arms Park was
deurdrenk en die ysreën het die Springbokke se gesigte
gekasty terwyl hulle voor ’n gepakte stadion wag vir die
sing van die onderskeie volksliedere. Die Walliese rug-
bytoeskouer steur hom mos nie aan slegte weer nie!
Die Springbokke het oudergewoonte vir die toer van
34 wedstryde tydens ’n nat Britse winter die wedstryd
met die voorspelers aangepak en op dié spesifieke dag
nie juis die agterspelers die bal laat kry nie. ’n Strafskop
– een van baie deur die Natalse losskakel, Keith Oxlee –
het die besoekers aan die einde van die eerste helfte laat
voorloop. Hulle het saam met die wind gespeel, maar die
wind was so rukkerig dat ’n maklike skop in die windvlae
rondgedobber het voor dit oor die dwarslat gesukkel het.
Die Springbokke het 3–0 voorgeloop, maar die rustyd-
telling het nie in die tweede helfte verander nie. Wallis
het feitlik die hele tweede helfte lank aangeval, maar die
kombinasie agter die skrum van die briljante agsteman
Doug Hopwood en die skrumskakel Piet Uys, wat in sy
eerste toets gespeel het, kon die Walliese aanslag afweer.
Enkele ure na die eindfluitjie geblaas het, was die
speelveld ’n meter onder water.
Hierdie 1960/61-toerspan van kaptein Avril Malan
het net hul laaste wedstryd van die toer teen die Britse
Barbarians verloor. Hulle het in die strik getrap om self
Barbarianrugby te probeer speel, terwyl die teenstanders
teen die tradisie besluit het en teen elke prys wenrugby
wou speel! Die toerrekord was 34 gespeel, 31 gewen,
twee gelykop en een verloor.
Die tuisunies het om die een of ander rede toe hulle be-
gin toer het – gewoonlik net vir een toetswedstryd – nie
juis die belangstelling van die plaaslike Suid-Afrikaanse
toeskouers geprikkel nie. Ierland en Skotland het in 1960
die eerste keer na Suid-Afrika gekom, en Wallis was eers
in 1964 hier. Engeland het in 1972 met hul eerste toets in
Suid-Afrika die Springbokke 18–9 op Ellispark geklop.
150 Jaar Book.indd 172 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 173
Die langste toerIn 1960/61 het die Springbokke binne net vier maande
34 wedstryde gespeel. Wat wedstryde betref, was dit die
langste toer wat deur ’n Suid-Afrikaanse span onder-
neem is. Die langste toer in maande was dié van Basil
Kenyon se Springbokke van 1951/52. Hulle het vir vier
maande gespeel, maar dit sluit nie die seereise na die VK
en terug in nie; hulle was dus langer van die huis af weg.
Frankryk is die eerste keer in 1906 deur die span van
Paul Roos besoek, wat die eerste “Springbokke” was. Die
John Smit, kaptein sonder weerga
John Smit hou omtrent alle Suid-Afrikaanse toets- en kapteinskaprekords denkbaar. Hy was 76 keer Suid-Afrika se eerste keuse as kaptein, wat ’n wêreldrekord vir toetse is, en sekerlik ook die statistiek waarin die meeste prestige opgesluit lê. Hy is sedert 2004 kaptein toe Jake White, afrigter van die 2007-Wêreldbekerwenners, hom aangestel het, en was sedertdien selde uit sy pos afwesig en dan slegs vir beserings.
John William Smit is in 1978 in Pietersburg gebore en was op Pretoria Boys’ High School op skool. Hy het van 1994 tot 1996 in die skool se eerste span gespeel, en was in 1996 hoofseun. Smit was in die Blou Bulle se Cravenweekspan, het SA Skole gespeel en was in 1999 die kaptein en vaskop van die onder-21-span wat die SANZAR/UAR-titel ingepalm het.
John bly in Durban saam met sy eggenote, Roxane, hul dogter Emma-Joan en hul seun Tyron. Hy speel sy provinsiale en Super Rugby vir die Sharks. In 2009 is Smit se outobiografie, Captain in the cauldron: The John Smit
story, geskryf deur Mike Greenaway, vrygestel.Smit hou die Springbokrekords vir die meeste toetse as
kaptein (76, ’n wêreldrekord), die meeste toetse as haker (80) en die tweede meeste toetse as speler (102). Tussen Oktober 2003 en Junie 2007 het Smit in 46 opeenvolgende toetse vir Suid-Afrika gespeel, hoewel hy eers vanaf 2004, nadat White hom kaptein gemaak het, ’n gereelde keuse vir die beginspan was.
Smit het die Springbokke na die Wêreldbekertitel in 2007 en die reeksoorwinning teen die Britse en Ierse Leeus in 2009 gelei. Suid-Afrika het ook tydens die 2009-Drienasiesreeks vyf van die ses wedstryde gewen, insluitend drie oorwinnings sonder ’n nederlaag teen Nieu-Seeland.
Aan die einde van 2010 was Smit Suid-Afrika se vierde suksesvolste kaptein, na Morné du Plessis, Joost van der
Westhuizen en Gary Teichmann. Hy het die Springbokke na oorwinnings in 51 van die 76 toetse gelei, met een gelykop, wat ’n wenpersentasie van 67,1 persent is. Hy het meer toetse as kaptein gewen as wat enige ander Springbokkaptein gespeel het!
Na die 2007-Wêreldbekertoernooi het Smit ’n kontrak vir twee jaar met Clermont gesluit, maar in 2008 was hy weer terug by die Sharks.
Spelersprofiel ❏ Posisie: Haker en stut ❏ Klub: Crusaders RFC ❏ Provinsies: Sharks en Natal Sharks (sedert 2000),
Clermont-Auvergne, Frankryk (2008) ❏ Springboknommer: 691 ❏ Toetsdebuut: 10 Junie 2000 vs Kanada in Oos-Londen,
ouderdom 22 jaar ❏ Totale aantal toetse: 102 ❏ Toerwedstryde: 1 ❏ Toere: Argentinië, Ierland, Wallis en Engeland (2000);
Frankryk, Italië, Engeland en die VSA (2001); Wêreld-beker in Australië (2003); Britse Eilande, Ierland en Argentinë (2004); Argentinië, Wallis en Frankryk (2005); Ierland en Engeland (2006); Ierland en Skot-land (2007); Wêreldbekertoernooi in Frankryk, Wallis en Skotland (2007); Wallis (2007); Wallis, Skotland en Ierland (2008); Frankryk, Italië, Ierland en Engeland (2009)
❏ Kaptein van Springboktoerspanne: Na die VK, Ierland en Argentinië (2004); Argentinië, Wallis en Frankryk (2005); Ierland en Engeland (2006); Ierland en Skot-land (2007); Wêreldbekertoernooi in Frankryk, Wallis en Skotland (2007); Wallis en Britse Eilande (2008); Frankryk, Italië, Ierland en Engeland (2009)
❏ Benoemings: SA Rugby se Jong Speler van die Jaar (1999); die Spelers se Speler van die Jaar (2005).
150 Jaar Book.indd 173 2352011 5:25 PM
174 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Franse is deeglik met 55–6 geklop, maar dit word nie as
’n amptelike toets of selfs ’n toerwedstryd beskou nie.
Dit is vinnig gereël teen ’n span wat letterlik op die veld
applous vir die Springbokke se goeie bewegings gegee
het – en die Bokke het dertien drieë gedruk! Frankryk
se eerste toets teen die Springbokke was in 1912, en toe
het die Springbokke 38–5 in Bordeaux gewen. Die Franse
was veral in die vroeë jare wisselvallig op internasionale
vlak, waar hul flair deur die toeskouers waardeer is.
Frankryk het meer gestruktureerd begin speel. Nadat
die Springbokke tussen 1974 en 1997 vyftien van die ag-
tien toetse gewen het (daar was ook twee nederlae en ’n
gelykopwedstryd), het die Springbokke die afgelope jare
net drie uit tien wedstryde gewen met een gelykop.
Springbokke se nemesisNet soos Frankryk, was die Wallabies welkome besoekers
in Suid-Afrika omdat hulle ’n “oop” soort rugby gespeel
het. Net soos die Franse, is hulle in die verlede – en tot
nou toe – nie juis hoog aangeslaan nie.
Australië het wel in 1933 vir ’n verrassing gesorg toe
hulle twee van die drie toetswedstryde op hul eerste
toer na Suid-Afrika gewen het. In 1937 is die Wallabies
naelskraap in beide toetse tydens die Springbokke se
toer na Australasië geklop. Die Springbokke het baie
sterk gefokus op die toetsreeks teen die All Blacks wat
voorgelê het. In 1953 het die Wallabies die eerste van
vier toetse tydens hul tweede toer na Suid-Afrika ge-
wen, en albei wedstryde teen die 1956-Springbokke
wat op pad Nieu-Seeland toe was, verloor. In 1963 het
swak spankeuses en die wipplankryery tussen die twee
Malankapteins, Abe en Avril, op ’n gedeelde reeks uitge-
loop. Die Springbokke het beide toetse in 1965 verloor;
dit was daardie jaar deel van ’n sewende opeenvolgende
nederlaag. Daarna het die Springbokke tussen 1969 en
1971 sewe opeenvolgende toetse teen die Wallabies ge-
wen. Die laaste drie was deel van Suid-Afrika se enigste
onoorwonne toerspan van Hannes Marais.
Op die keper beskou was die Wallabies destyds mede-
dingend, maar nie ’n werklike rugbykrag nie. Niks bly
egter ooit dieselfde nie! Na 1992 en die hervatting van
wedstryde teen die Wallabies is daar 43 toetse gespeel,
waarvan die Wallabies 23 gewen het en Suid-Afrika ne-
gentien, met een gelykoptelling. Suid-Afrika se tweede
grootste nederlaag ooit was in 2006 in Brisbane teen
Australië. Die telling was 49–0. Australiese sport word
in die eerste plek deur krieket oorheers; daarna volg
Australian Rules, Rugby League, sokker en dan eers
rugby. In ’n land met min rugbyspelers het hul stelsels,
wat doeltreffende akademies insluit, aan hulle twee
Wêreldbekertitels besorg. Hulle het hul laaste vier krag-
metings teen Suid-Afrika gewen en, sedert 2006, agt
oorwinnings uit veertien toetswedstryde behaal.
Dis merkwaardig dat Suid-Afrika hul laaste agt wed-
stryde in Brisbane verloor het. Hannes Marais se span
het in 1971 laas daar gewen. Selfs in 2009, toe die
Springbokke die Drienasieskompetisie gewen het, was
hul enigste nederlaag uit die ses wedstryde die een wat
in Brisbane gespeel is. Dit bly onverklaarbaar.
Suid-Amerika speel ook rugbyNog ’n sterk rugbyland, Argentinië, het eers na eenwor-
ding teen Suid-Afrika begin rugby speel. Hoewel hulle
deurgaans sterk teenstanders was, het hulle na dertien
wedstryde steeds nie ’n oorwinning op hul kerfstok ge-
had nie. In die era van sportboikotte het Danie Craven
dit reggekry om hulle te oortuig om ’n Suid-Amerikaanse
span te kies, ook met spelers uit die ander rugbyspelende
lande op hul vasteland, en hier te kom toer. Dit was ’n
groot verrassing toe hulle die Springbokke in 1982 in
Bloemfontein geklop het. Die briljante en bekende Hugo
Porta was die generaal van die span. Die telling was
21–12 nadat hulle die vorige week op Loftus ’n pak slae
van 50–18 op die lyf geloop het. Hulle het weer in 1984
kom toer, maar toe ’n as die Jaguars, aangesien hulle ’n
speler van Spanje in die groep ingesluit het. Die Suid-
Afrikaanse statistieke teen die “vermomde” Pumas was
agt wedstryde en een nederlaag.
150 Jaar Book.indd 174 2352011 5:25 PM
Toetswedstr yde 175
Sedert die 1930’s toe ’n Junior Springbokspan daar
getoer het, was daar gereelde kontak met Argentynse
rugby. In die 1970’s het die SARFB die suksesvolle afrig-
ter van Natal, Izak van Heerden, na Argentinië gestuur
om die Suid-Amerikaners met hul rugby te help. Die
Pumas, wat bekend is vir hul kragtige skrumwerk, is eg-
ter die laaste klompie jare wisselvallig. Dit is die gevolg
van die land se voorste spelers wat in Europa speel weens
hul nasionale beheerliggaam se finansiële onvermoë om
hulle in die land te hou. Die situasie kan egter binnekort
verander met Argentinië wat in die afsienbare toekoms
tot die Drienasiesreeks toegelaat word.
Die rebelse KavaliersDie reeks wedstryde tussen die All Blacks en Suid-Afrika
sluit nie die Nieu-Seelandse Kavaliers in wat in 1986 na
Suid-Afrika gekom het nie. Suid-Afrika is deur die rug-
bylande reg oor die wêreld vermy en uitgeskuif, en die
toer was ’n desperate poging om ordentlike teenstand vir
’n baie goeie Suid-Afrikaanse span te bied.
Dit was ’n rebelletoer en het amper die plek ingeneem
van die vorige jaar se amptelike Nieu-Seelandse toer wat
deur die Nieu-Seelandse Premier, John Lange, afgelas
is. Hy het egter toestemming gegee vir die spelers wat
as individue op ’n toer wou gaan. ’n Telegram het hulle
egter verhoed om op die vliegtuig te klim vir die vlug na
Suid-Afrika via Los Angeles. Die telegram het hulle inge-
lig dat hulle aan minagting van die hof na ’n hofuitspraak
skuldig sou wees.
’n Jaar later het die hele All Blackspan, op twee na,
in Suid-Afrika aangekom, met hul slot Andy Haden aan
die roer van sake, asook Robert Denton, destyds die be-
sturende direkteur van Ellispark (Edms) Bpk. (Net die
skrumskakel en kaptein, Andy Kirk, wat op pad Oxford
toe was, en vleuel Stuart Wilson, wie se vader baie siek
was, het die toer van die hand gewys.) Met die aan-
koms van die span het Danie Craven en Fritz Eloff hoog
en droog in Londen gesit waar hulle ’n vergadering van
die IRR bygewoon het. Craven het ontken dat hulle eni-
ge kennis van die toer dra, en die New Zealand Rugby
Football Union (NZRFU) het ook gesê húlle weet niks nie.
Dit was ’n veeleisende toer. Die eerste wedstryd was
teen die Junior Springbokke; drie dae later het hulle
teen Noord-Transvaal gespeel, toe teen die Oranje-
Vrystaat en Transvaal, en uiteindelik Westelike Provinsie
(WP), ’n week voor die eerste toets op Nuweland. Natal,
die SA Barbarians, Wes-Transvaal en nog drie toetsweds-
tryde het gevolg. Die Kavaliers het drie toetse verloor en,
getrou aan die tradisie van die twee lande, was hulle on-
tevrede met die skeidsregter van Wallis, Ken Rowlands,
wat al vier toetse beheer het. Die eerste keer in Suid-
Afrikaanse rugbygeskiedenis het die toer ’n borg gehad
(die Geelbladsye) en die Springbokke het ook ’n borg se
logo op hul truie gedra (Toyota).
Craven het later erken dat dié 1986-toer Suid-
Afrikaanse rugby gered het.
Robert Denton assisted with arrangements for the New Zealand Cavaliers tour.
150 Jaar Book.indd 175 2352011 5:25 PM
176 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 176 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 177
Die uitwerking van professionalisme het nie net in die raadsale ’n draai gemaak nie.
Dit het ook die manier beïnvloed waarop die spel gespeel word; kompetisies letterlik op
alle vlakke van laerskole tot toetswedstryde; die toekoms van spelers na hul uittrede;
en dit raak ook die ondersteuners.
Rugby het ’n groot sport geword. Op bestuursvlak werk die groter unies met ’n jaar-
likse omset van R150 miljoen tot R200 miljoen. Hierdie bedrag sluit die koste verbonde
aan die administrasie van die groter stadia uit, waar die omset wissel, maar R70 miljoen
kan as ’n gemiddelde bedrag beskou word. Afhangende van die bestuur daarvan kan
daar ’n stewige wins wees, maar ook ’n verlies!
Uit die omset van R150–R200 miljoen word ten minste R50 miljoen van die groter
unies se geld aan die spelers toegewys. ’n Beduidende bedrag word aan reis- en ver-
blyfskostes bestee, veral vir die Super Rugbyspanne, en dan is daar ook administra-
siekostes. ’n Verdere R15 miljoen word opsy gesit vir amateurrugby, soos provinsiale
Sewes, skole, vrouerugby, klubrugby, skeidsregters en dies meer.
Die Super Rugbyreeks en die Drienasiesreeks word deur die Suid-Afrikaanse
Rugbyunie (SARU) as belangriker as die Curriebekerkompetisie beskou. Hierdie
SANZAR-kompetisies het die eerste opsie as dit by die kies en gebruik van spelers
kom. Die nasionale spelers is dus nog by die Drienasiesreeks betrokke wanneer die
Curriebekertoernooi begin. Sommige van die spelers word op versoek van die nasio-
nale afrigter en sy bestuur toegelaat om te rus met die oog op die jaareindtoer na die
Verenigde Koninkryk (VK) en Europa. Indirek kan die nasionale afrigter se wense dus
’n groot invloed op die verloop van die Curriebekerkompetisie hê.
10
Die SANZAR-ontnugteringDie realiteit van professionalisme in rugby
Springbok flank Schalk Burger, who captained the Stormers in the history-making 2010 Super 14 final.
150 Jaar Book.indd 177 2352011 5:25 PM
178 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Die onregverdigheid van die stelsel is verder beklem-
toon in 2010, toe daar ’n onverstaanbare situasie was
waarin al die gekontrakteerde nasionale spelers moes rus
en nie toegelaat is om in die Curriebeker se laaste rondes
van die ligawedstryde te speel nie. Hierdie reëling het
nie in ag geneem dat beseerde spelers, wat ’n groot deel
van die seisoen noodgedwonge moes uitsit, ’n daadwerk-
like behoefte aan wedstrydtyd gehad het nie. Hulle moes
dus tydens die laaste paar weke van die Curriebekerreeks
op die bank sit, terwyl ander (niegekontrakteerde) spe-
lers, wat nie ’n enkele wedstryd uitgesit het nie en tam
gespeel is, wel vir hul provinsies mag speel!
Hierdie vreemde reëling om spelers te rus en ook
die verstaanbare voorkeurreg op die kies van spe-
lers vir toetse en Super Rugbywedstryde is veral vir
die sterker Curriebekerspanne ’n groot nadeel. Die
Curriebekerkompetisie as sodanig word ook verswak.
Daar is nietemin bepaalde voordele. Dit gee byvoor-
beeld die meerderheid provinsies die geleentheid om
hul jong spelers, die sterre van die toekoms, in die gro-
ter rugbywêreld touwys te maak. Die afwesigheid van
die Springbokke het trouens selfs ’n meer opwindende
Curriebekerkompetisie tot gevolg, want spanne sonder
Springbokke – Griekwas in die besonder – was meer me-
Clash of the young Boks: No 8 Ashley Johnson tackles another young 2009 Springbok, hooker Bandise Maku, in a super rugby clash between the Cheetahs and Lions. Ryno Benjamin is the Cheetahs player in suport.
150 Jaar Book.indd 178 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 179
dedingend teen die swakker groot spanne sonder hul
Springbokke. Die rugby in die Curriebekerkompetisie
was nietemin van ’n baie hoë standaard. In 2006 is daar
byvoorbeeld 24 spelers uit die kompetisie onttrek sodat
hulle voor die 2007-Wêreldbekertoernooi kon rus, maar
die eindstryd om die Curriebeker in Bloemfontein was
’n skitterende wedstryd tussen die Vrystaat Cheetahs
en die Blou Bulle, wat gelykop met 28 elk geëindig het.
SARU se kommunikasiehoof, Andy Colquhoun, het ges-
kryf dat die Curriebekerkompetisie die afwesigheid van
die groot sterre “gerieflik oorleef” het.
Daar is sekerlik meriete in die standpunt dat die terug-
keer van die nasionale spelers aan die kritieke einde van
die Curriebekerkompetisie die stand van sake aansienlik
verander. Afhangende van die Springbokafrigter het die
sterker spanne hul beste spelers terug en dus kry hulle ’n
“onregverdige voordeel”. Die teenargument is natuurlik
dat indien hierdie spanne tydens die eerste deel van die
kompetisie nie van hul beste spelers “beroof” is nie, hulle
in elk geval deurgaans sou oorheers het.
Hoe dit ook al sy, in die breë gesien gee hierdie stelsel
aan die jong talent, in die afwesigheid van die gevestig-
de Springbokke, die geleentheid om ’n indruk te maak –
in so ’n mate dat die Springbokafrigter, Peter de Villiers,
in 2009 en 2010 tydens die tradisionele jaareindtoer ’n
aantal nuwe, jong Springbokke gekies het.
Geldrugby het egter ook ’n negatiewe kant, soos hof-
sake oor kontrakte; lojaliteit wat deur geld oorheers
word; ryk unies wat spelers koop eerder as om ’n reser-
wekrag te ontwikkel; en spelers wat voor die lokstem van
die Britse pond, die euro en selfs die yen swig. Dié lys
nadele is geensins volledig nie. Daar word ook te veel
rugby gespeel en te min ruskans gegee, volgens ’n geres-
pekteerde sportwetenskaplike, prof. Tim Noakes.
Sommige Suid-Afrikaanse rugbyspelers sit hul loopba-
ne oorsee voort weens die wisselvalligheid in die keuse
van spanne op provinsiale en nasionale vlak, ’n onver-
moë om verby die invloed van die kwotastelsel te sien,
en die geldwisselkoers. Dit het die mededinging van die
Britse en Europese rugby ’n hupstoot gegee. Daar het in
2010, aldus SARU, 240 Suid-Afrikaners oorsee geldrugby
gespeel, en sowat sewentig van hulle het in die Franse
Top 14-liga gespeel. Daar het dus gemiddeld vyf Suid-
Afrikaners per klub in die topliga gespeel.
Met die Vodacombekerkompetisie word nóg meer spe-
lers professioneel, en die wegkwyn van rugbyklubs is ’n
verdere negatiewe gevolg van professionalisme. Dit word
vererger deurdat honderde jong spelers landswyd be-
langstelling in klubrugby verloor sodra hulle besef hulle
is nie in die vinnige baan om ’n professionele toekoms in
rugby te ontwikkel nie. Dit is feitlik onmoontlik om uit
die klubstelsel na die professionele geledere te vorder, en
daarom daal die ledetal, asook die klubgehalte.
Wat internasionale rugby betref, is daar heelwat nega-
tiewe aspekte te wyte aan professionalisme. Uitgeputte,
“oorspeelde” spelers word toegelaat om te rus of is beseer,
en dan word toere met verswakte spanne onderneem. Die
Noordelike Halfronde se spanne is veral hieraan skudig.
Die gevolg is yslike nederlae wat nie vir rugby goed is
nie, en ook nie die toeskouers se ondersteuning vir die
toetse van sulke toere behou nie.
Die lewe na rugbyEen van die langtermyn- en ernstiger gevolge van pro-
fessionalisme in Suid-Afrika is dat ontstellend baie van
die spelers wat nie suksesvol deurgebreek het na die pro-
fessionele vlak nie, of selfs na jare op die hoogste vlak,
moet ophou speel sonder dat hulle vir enige ander beroep
opgelei is. In ’n groot mate is dit die gevolg van verwag-
tinge wat vir die jonger spelers geskep word.
Dit is moontlik nie so algemeen bekend nie, maar van
die voorste unies identifiseer spelers reeds op onder-
12-vlak. Jong seuns word ná goeie vertonings by die
onder-13-Cravenweek deur hoërskole gekontrakteer.
Dit word deur die spelers (en dikwels die ouers) beskou
as die eerste stap na moontlike glorie en internasionale
roem. ’n Groot groep van die jong sterre wat op twaalf-
jarige ouderdom geïdentifiseer is, word nou onderwerp
aan die dissipline en oefening van verskeie hoë pres-
150 Jaar Book.indd 179 2352011 5:25 PM
180 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
tasiestelsels voordat hulle uiteindelik provinsiale sko-
lespanne en junior spanne (onder-19’s en onder-21’s)
haal. Hierdie sukses dien om hulle meer vasberade te
maak om op senior vlak deur te breek.
Die werklikheid lyk egter heelwat anders. Sowat 450
Cravenweekspelers kom jaarliks ná skool in die stelsel
in en daar is bloot nie plek vir hulle almal in die junior
provinsiale spanne nie. Per slot van sake is dit ook net
die voorste rugbyunies wat regtig ’n moontlike profes-
sionele loopbaan kan bied. Maar selfs vir die spelers wat
hierdie junior professionele vlak bereik waar hulle pro-
fessioneel afgerig en betaal word, is die volgende trappie
boontoe na die senior provinsiale vlak nóg moeiliker. In
werklikheid verloor die senior provinsiale spanne jaar-
liks nie naastenby soveel spelers as wat daar nuwe pro-
vinsiale spelers uit die junior geledere “op die mark” kom
nie. Nogtans volhard baie van die jong spelers met die
sport en hang hulle op die rand van die provinsiale oe-
fengroepe rond totdat hulle op die ouderdom van so 25 of
26 jaar besef dat hulle nie na ’n ordentlike professionele
rugbyloopbaan gaan deurbreek nie. Werkloos en dikwels
sonder ’n kwalifikasie van enige aard, is die arbeidsmark
’n moeilike nuwe uitdaging.
Selfs gevestigde provinsiale spelers – wat relatief
gesproke ’n beskeie vergoeding van die kleiner unies
ontvang het – staar dieselfde probleem in die gesig. ’n
Gebrek aan werksondervinding buite die rugbymilieu
dwing hulle om aan te hou speel totdat die werklikheid
hulle tref dat hulle ’n inkomste elders sal moet verdien.
En daar is doodeenvoudig nie genoeg geleenthede vir dié
uitgetrede spelers om professioneel af te rig nie.
Die toekoms van rugbyspelers na hul speeldae is ’n
groot probleem, sê Piet Heymans van die Suid-Afrikaanse
Rugbyspelersvereniging (SARPA). In Australië, en in ’n
mindere mate Nieu-Seeland, word spelers aangemoedig
om ’n akademiese kwalifikasie te verwerf om hulle vir
die toekoms voor te berei. Dit gebeur ook in Suid-Afrika,
maar op ’n kleiner skaal. Baie min van die topspelers
het akademiese kwalifikasies en bly onvoorbereid vir
die lewe na rugby. Heymans is as uitvoerende hoof van
SARPA aangestel toe dit in 1998 in die lewe geroep is, en
is ’n man wat die spel verstaan en begrip vir die spelers
het. Hy was in 1987 kaptein van die onder-20-span wat
Francois Pienaar en Joel Stransky ingesluit het. Heymans
sê sommige van die rugbyunies het na vyftien jaar se
professionele rugby steeds nie aangepas by die nuwe era
nie, en die wettige kontrakte tussen unies en spelers bly
’n bron van kommer en frustrasie vir SARPA.
Die voormalige Springbokvleuel, Pieter Hendriks, wat
in die era van skyn-amateurisme én die vroeë dae van
professionele rugby gespeel het, glo dat hoewel spelers
op die hoogste vlak goed betaal word en iets behoort te
hê om ná hul speeldae op terug te val, behoeftige voor-
malige rugbyspelers ’n ernstige probleem kan word.
“Hulle is vir niks anders as rugbyspeel opgelei nie en
het geen ondervinding in die arbeidsmark nie. Dit kan
’n groot maatskaplike probleem vir die rugbybase word.”
Verandering in bestuurMet geesdriftige amateurrugbymense, wat dikwels nie
baie goed onderlê was in die bestuur van geldsake nie,
was die oorgangsfase na bekwame bestuur van die nuwe
stelsel ’n tydsame proses, ook op nasionale vlak. Terwyl
Hennie le Roux.
150 Jaar Book.indd 180 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 181
hierdie en toekomstige probleme kop uitgesteek het, was
die swak vertonings van Suid-Afrika se beste spanne in
die Super Rugby- en Drienasiesreeks sedert die oorgang
na professionalisme ’n aantyging teen die onbekwame
administrasie op alle vlakke. Dit was ’n probleem sedert
die amateurdae, toe die rugbymense alles beheer het
sonder genoegsame kennis of belangstelling in geldsake.
Van Suid-Afrika se invloedrykste voormalige kap-
teins, nasionale keurders, provinsiale en selfs nasionale
afrigters en administrateurs, stem saam dat die swak
vertonings deels veroorsaak is deur die onaanvaarbare
gebrek aan vaardigheid by die spelers. Die algemene ge-
voel is dat die afrigters van die laagste tot die hoogste
vlakke die blaam daarvoor moet dra.
150 Jaar Book.indd 181 2352011 5:25 PM
182 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
As mens die amptelike statistieke aanvaar wat in toets-
wedstryde gehou word, onderskryf die volgende feite
die gebrek aan vaardigheid. Een van die Springbokke se
voorste spelers het in die laaste vier Drienasiestoetse in
2010 die volgende gedoen:
❏ Elf van sy 39 doodvatte op die teenstanders was
onsuksesvol (d.w.s. 72 persent suksesvol).
❏ Hy was vyftien keer verantwoordelik vir omkeerbesit,
dus amper vier keer per wedstryd.
❏ Selfs op dié vlak dra hy nog steeds die bal onder die
verkeerde arm om teenstanders te kan afstamp.
❏ Hy skiet op die verdediging steeds te vinnig uit sy
lyn uit, wat lei tot drieë wat só deur die gaping in die
verdedigingslyn gedruk word.
Daar is baie ander redes (of verskonings) vir die
Meyer se visie – vrug op die arbeid
In 2001 het Heyneke Meyer, die afrigter van die Bulls en Blou Bulle, begin met die kern van die span wat die Super 14-titel vir die derde keer in 2010 gewen het. Daardie kernspelers het toe al vyf Curriebekers, twee Vodacombekers en drie Super 14-titels verower.
Hierdie suksesse is op bepaalde strukture gebou en die uitkomste wat Meyer bereik het, strek baie verder as net die trofeë wat die Pretoriase spanne verower het. Dit het ’n nuwe standaard gestel en ook die bewustheid geskep dat strukture gebruik moet word om vir die toekoms te beplan. Hoewel dit ’n tydsame proses is, is dit die benadering om spelers vir die junior struktuur te identifiseer en hulle dan met ’n deurlopende benadering tot afrigting deur die verskeie vlakke te neem. Hierdie werkwyse is deur ander unies en franchises nagedoen en word nou op nasionale vlak ingevoer.
Na die aankoms en vertrek van ’n klomp afrigters in die maer jare na die laaste van die Blou Bulle se Curriebekersuksesse in 1991 (met die uitsondering van die titel in 1998), is Heyneke Meyer weer eens gevra om na die teleurstellende 2001-seisoen die afrigting oor te neem. Dit was nogal ’n verrassing, want net twee jaar tevore het hy vreeslik misluk toe sy span tweede laaste in die Super 12-kompetisie geëindig het. Hulle het toe net een oorwinning behaal!
Die 2002-seisoen was nie juis beter nie. Meyer se Bulls het die eerste Super Rugbyspan geword wat al elf hul wedstryde verloor het. Hulle het 500 punte en 76 drieë afgestaan. Meyer het sy pos as afrigter van die Bulls verloor, maar voortgegaan om die Blou Bulle vir die Curriebekerkompetisie af te rig. Hier het sy visie van
twee jaar tevore uiteindelik begin vrugte dra. In 2003 het elke Blou Bul-span wat aan ’n SARVU-kompetisie deelgeneem het, ten minste die eindronde gehaal. Meyer se Curriebekerspan het ook ’n nuwe blaadjie omgeslaan en vanaf 2002 tot 2004 die kompetisie drie keer na mekaar gewen. Daarna het daardie groot deurbraak in 2007 gekom: ’n Super 14-titel vir ’n Suid-Afrikaanse franchise, naamlik die Bulls teen die Sharks in Durban.
Onder Meyer het eers die Blou Bulle en daarna die Bulls die pasaangeërs op elke provinsiale vlak vanaf onder-19 boontoe geword. Meyer se visie het die unie ’n voorsprong bo die ander groot provinsiale unies gegee totdat hulle sy voorbeeld begin volg het. Die Sharks en Stormers het sedert 2008 al hoe meer mededingende vertonings op junior vlak gelewer om so hul deelname aan Super Rugby te verbeter.
Meyer het ’n formule vir sukses in die Super 14 gehad:Ten minste tien spelers met internasionale ondervinding’n Plaasvervanger in elke posisie wat net so goed as sy
eerste keuse is, wat ook as ’n impakspeler gebruik kan word
Ervare leiers, van wie ten minste vyf kaptein van ’n span op dié vlak was
Agt spelers wat ten minste vyftig Super 12- of 14- en vyftig Curriebekerwedstryde gespeel het
Kontinuïteit – in 2007 was dit ’n belangrike faktor. Dit was die derde jaar met feitlik dieselfde spelers, wat onder dieselfde afrigter tot ’n hegte eenheid ontwikkel het.
Sommige mense mag hiervan verskil, maar die bewyse is daar! Per slot van sake word die resep ook deur ander afrigters gevolg …
150 Jaar Book.indd 182 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 183
Springbokke se onvermoë om werklik hul stempel op die
Super Rugby- en Drienasieskompetisies af te druk, maar
hul middelmatige vertonings, soos ook oor die jare by die
Junior Wêreldbekerkompetisie die geval was, bly steeds
’n groot bekommernis.
Die treurmare van die DrienasiesreeksDie volgende statistieke vertel die hartseerverhaal van
Springbokrugby se eerste vyf jaar in die Drienasiesreeks
wat op die skuif na geldrugby in 1996 gevolg het. Suid-
Afrika het in die vyf jaar:
❏ net een van die toernooie gewen, en wel in 1998;
❏ net agt uit ’n moontlike twintig wedstryde gewen;
❏ net vier bonuspunte in die twintig wedstryde behaal;
❏ 414 punte teen 495 aangeteken;
❏ veertig drieë gedruk en 45 drieë afgestaan;
❏ ’n totaal van net 40 ligapunte in twintig wedstryde
aangeteken (Nieu-Seeland het 61 punte en Australië
het 46 punte verdien).
Die aanvanklike skok van professionalisme kan nie al-
leen die blaam hiervoor dra nie. In die daaropvolgende
tien seisoene vanaf 2001 tot 2010 het die Springbokke se
Drienasiesrekord verder verswak:
❏ die kompetisie net twee keer gewen (2004 en 2009);
hulle was een keer tweede en sewe keer laaste;
❏ slegs 93 ligapunte in 48 wedstryde versamel;
❏ net ses bonuspunte vir vier drieë of meer in ’n
wedstryd in daardie 48 wedstryde gekry;
❏ 91 drieë aangeteken en 120 afgestaan;
❏ net in 2004 (13 teen 10) en 2008 (13 teen 11) meer
drieë aangeteken as afgestaan.
Die Springbokke het net vier keer tussen 1996 en 2010
in die reeks meer punte aangeteken as afgestaan; en in
net drie kompetisies het hulle meer drieë gedruk as wat
hulle afgestaan het.
Daar is darem ’n paar positiewe statistieke. Die
Springbokke het in 1997 die hoogste telling in die kompe-
tisie aangeteken, in hul 61–22 oorwinning teen Australië
op Loftus. Hulle het ook in 2008 met 53–8 teen die
Wallabies in Johannesburg gewen. Ongelukkig is daar ook
die volgende statistieke: die Springbokke het die meeste
punte in ’n tuiswedstryd in die Drienasieskompetisie af-
gestaan. Dit was in 2003 teen Nieu-Seeland in Pretoria,
en die telling was 52–16. Die grootste nederlaag behoort
ook aan die Springbokke, toe hulle in 2006 in Brisbane
49–0 teen Australië verloor het!
1998: Mallett bring die beker huis toeDie Springbokke se eerste Drienasiestitel het regtig uit
die bloute gekom! Die All Blacks het al agt van hul wed-
stryde in die eerste twee kompetisies in 1996 en 1997
gewen, en Suid-Afrika, Wêreldbekerkampioene in 1995,
het net twee wedstryde gewen – een in elke jaar.
Hulle het ’n nuwe afrigter gehad, Nick Mallett. Hy
het Carel du Plessis, wat ’n swak rekord as afrigter ge-
had het, vervang. Dit is ironies dat Du Plessis se laaste
toets in 1997 die een is waar die Springbokke die hoog-
ste Drienasiestelling tot vandag toe aangeteken het, met
hul oorwinning van 61–22 oor die Wallabies.
Die Springbokke het in die 1998-kompetisie al vier
hul wedstryde gewen, en die All Blacks nie een nie, en
dit na agt oorwinnings na mekaar sedert 1996–1997! Dit
was die eerste keer sedert 1949 dat die All Blacks vier op-
eenvolgende toetse verloor het. Die 1998-seisoen was ’n
voortsetting van wat ’n onoorwonne reeks van sewentien
wedstryde onder leiding van Mallett sou word. (Hy was
met sestien van daardie toetse die afrigter na die oorwin-
ning van Du Plessis se laaste toets as afrigter.) Dit het
die All Blacks se rekord tussen 1964 en 1969 geëwenaar.
Twee naelskraapse oorwinnings, 14–13 teen Australië
in Perth (na Matt Burke vir die Wallabies met ’n dood-
maklike skop misluk het), en 24–23 teen die All Blacks
in Durban, het die Springbokke boaan die punteleer in
1998 geplaas. Agterna beskou het daardie mislukte skop
van Burke die verskil op die punteleer gemaak, maar dit
is hoe taai die kompetisie op toetsvlak is … Dit was ook
150 Jaar Book.indd 183 2352011 5:25 PM
184 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
die heel eerste toetswedstryd wat in Perth gespeel is.
Vir Suid-Afrika was 1998 se hoogtepunt hul poging om
in Durban terug te veg. Hulle was 23–5 agter, met net
vyftien minute van die wedstryd oor. Die Springbokke se
nuutgevonde selfvertroue en Mallett se uitstekende ge-
bruik van plaasvervangers het die knoop vir ’n onwaars-
kynlike oorwinning deurgehaak.
Eers het Joost van der Westhuizen, ’n drie gedruk en
daarna die plaasvervanger-losvoorspeler, Bob Skinstad.
Dit het die Springbokke binne trefafstand van die All
Blacks gekry. Toe, met die horlosie wat aanstap, is die
Springbokhaker James Dalton vanaf ’n aanvallende
lynstaan oor die doellyn gestoot. Die drie is deur skeids-
regter Peter Marshall toegeken. Dit was voor die dae van
die televisieskeidsregter. Die “kykweer” op die televisie
het duidelik gewys Dalton het nie die bal gedruk nie, en
hy het dit ook na die wedstryd bevestig. Maar die koeël
was deur die kerk en die eindfluitjie het geblaas – die
Springbokke wen 35–32. Die wraak was soet, want die
vorige jaar het die All Blacks vanaf ’n agterstand van
23–7 op Ellispark teruggeveg en die wedstryd gewen.
Daardie “inhaal-en-verbysteek”-oorwinning in Durban,
so belangrik as wat dit was, was egter nie deurslaggewend
nie. Ondanks die oorwinning oor die All Blacks moes die
Springbokke ten minste gelykop teen Australië op Ellispark
speel om as die Drienasieskampioene gekroon te word.
Die telling van 29–15 in die Springbokke se guns lyk
op die oog af na ’n maklike oorwinning en dit was in-
CAPTION
150 Jaar Book.indd 184 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 185
derdaad so. Twee verdoelde drieë en vyf strafdoele vir
die Springbokke, teen vyf strafdoele vir die Wallabies
dui op die Springbokke se oorheersing van die weds-
tryd. Hierdie Drienasiestitel was in ’n groter konteks
belangrik, want Suid-Afrika het die eerste keer sedert
hulle die Wêreldbekereindstryd in 1995 gewen het, soos
’n kampioenspan gelyk.
Die einde van Mallett se goue tydperkDie gety het egter gedraai en Mallett se sukses was iets
van die verlede. Die Springbokke se reeks van sewen-
tien ononderbroke oorwinnings is verbreek tydens die
jaareindtoer in 1998, met ’n nederlaag van 13–7 teen
Engeland op Twickenham. Daarna het hulle in 1999 vyf
uit dertien wedstryde verloor.
In 1999 het die Springbokke twee wegholoorwinnings
(74–3 en 101–0) teen ’n swak Italiaanse span gehad,
maar dit is gevolg deur Suid-Afrika se heel eerste neder-
laag teen Wallis in Cardiff. Die telling was 29–19. Daarna
het Nieu-Seeland in Dunedin in ’n Drienasieswedstryd
die Springbokke met 28–0 verneder. Dit was die eerste
keer in 49 toetse sedert die nul elk-gelykopstryd in 1921
dat Suid-Afrika nie ’n enkele punt in ’n toetswedstryd
teen die All Blacks kon aanteken nie. Nog was dit die
einde nie! ’n Week later het die Springbokke sleg teen die
Australiese span in Brisbane met 34–6 verloor, en daarna
’n nederlaag van 34–18 teen die All Blacks in Pretoria op
die lyf geloop. Die verdedigende kampioene se enigste
sukses in die 1999-Drienasieskompetisie was ’n naels-
kraapse oorwinning van 10–9 in hul laaste wedstryd teen
die Wallabies in Kaapstad. Uiteraard het die Springbokke
laaste in die 1999-kompetisie geëindig.
Hierdie patroon het met die onsuksesvolle
Wêreldbekertoernooi daardie jaar voortgeduur en, soos
met die Drienasieskompetisie, is dit gekenmerk deur die
eienaardige uitsprake en vreemde spankeuses van Nick
Mallett. Hy het voor die toernooi van die kaptein, Gary
Teichmann, ontslae geraak na hul werksverhouding ver-
suur het, maar het self nog ’n jaar na die Wêreldbeker in
die topafrigtingspos aangebly. In 2000 beskuldig Mallett
vir die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) van
gierigheid omdat hulle kaartjies vir die Drienasiestoetse
verkoop het teen wat hy gemeen het buitensporige pryse
is. Dit het hom nog verder van SARVU se uitvoerende
raad vervreem, na vroeëre uitlatings en sy swak onlangse
rekord as afrigter. Mallett het in September aan die begin
van ’n dissiplinêre verhoor as Springbokafrigter bedank.
Dit sou ses jaar duur voor Suid-Afrika weer sukses in
die Drienasiesreeks behaal. Die Springbokke se laaste
plek en enkele oorwinning in 1999 sou in die volgende
vier jaar herhaal word. Die Springbokke het vyf laaste
plekke en net vyf oorwinnings in die vyf kompetisies tus-
sen hul Drienasiessuksesse van 1998 en 2004 behaal.
Peter de Villiers – a good 2009 spoiled on the year-end tour.
150 Jaar Book.indd 185 2352011 5:25 PM
186 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Nog twee afrigtersNog twee afrigters het gevolg in hierdie periode tussen
Augustus 2000 toe Mallett bedank het, en November 2003
toe Rudolf Straeuli weg is. Die eerste, Harry Viljoen, het
in sy jaar as afrigter agt uit vyftien toetse gewen. Maar
Viljoen, ontnugter deur die rugbypubliek se kritiek wat
deel van die pos uitmaak, het sy kontrak byna twee jaar
vroeg gesluit. Dit was in lyn met die 42-jarige se afrig-
tingsloopbaan. Hy het sy afrigtingsposte by Transvaal,
Natal en die Stormers ook vroeg opgesê.
Dié keer was die kritiek van die media die rede vir
Viljoen se besluit. “Jy weet nie wat die druk is totdat jy
self daar is nie, en ek het gesukkel om dit te verwerk. Daar
is nog twee jaar oor voor die volgende Wêreldbeker en om
dit te hanteer, sal ’n probleem wees.” Onder Viljoen het
die Springbokke net vyf uit elf toetswedstryde gewen.
Rudolf Straeuli word toe die agtste Springbokafrigter
in minder as tien jaar. Dit was ’n aanklag teen die rigtin-
glose bestuur van SARVU, wat ’n bydraende faktor in die
swak vertonings van die Springbokke sedert 1992 was.
Straeuli het sy eerste vier wedstryde aan die stuur ge-
wen, met twee oorwinnings oor Wallis, ’n 20-punt-sege
teen Argentinië, en ’n wegholoorwinning van 60–18
teen Samoa. As dit egter by die toprugbyspanne kom,
was Straeuli se vertonings swak. Daar was nederlae teen
Frankryk (30–10), Skotland (21–6), Engeland (53–3) en
Nieu-Seeland (52–16). Met Straeuli as afrigter het die
Bokke net twee uit sewentien teen toplande gewen.
CAPTION
150 Jaar Book.indd 186 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 187
’n Tweede DrienasiestitelIn die swak seisoen in 2003, wat om verskeie redes een
van die laagtepunte in Suid-Afrikaanse rugbygeskiede-
nis was, het die Springbokke beide op en van die veld af
’n nagmerrie beleef. Hierna het die nuwe afrigter, Jake
White, dinge laat verander. Die skamele vier drieë in vier
wedstryde in die Drienasiesreeks in 2003 is in 2004 na
dertien opgeskuif. Hoewel hulle slegs twee van hul vier
Drienasieswedstryde gewen het, het die ander twee
spanne ook elk net twee keer gewen. Suid-Afrika het die
strawwe kompetisie met ’n enkele ligapunt gewen, om-
dat hulle in hul twee nederlae binne sewe punte van die
wentelling was en dus bonuspunte verdien het.
Daardie twee bonuspunte in die nederlae in
Christchurch en Perth is met twee baie goeie oorwin-
nings in Suid-Afrika opgevolg. In die reeks het al die
spanne hul tuiswedstryde gewen. Die 2004-titel is eers
reg aan die einde beslis. Soos in 1998, was die Wallabies
die Springbokke se teenstanders in die laaste wedstryd en
die Springbokke moes wen. In 1998 was die oorwinning
maklik, maar dié keer was dit ’n taai stryd tot die einde
toe en die Springbokke het die Drienasiestitel met die oor-
winning van 23–19 gewen. Australië het drie drieë aange-
teken. Lote Tuqiri, Stirling Mortlock en George Smith was
die driedrukkers. Suid-Afrika se twee drieë is deur Victor
Matfield en Joe van Niekerk gedruk. Percy Montgomery se
drie strafdoele en twee doelskoppe, teenoor Matt Giteau se
twee doelskoppe, het die verskil gemaak.
Suid-Afrika het eers driekwart deur die wedstryd
begin oorheers na Australië die eerste veertig minute
baas was. Die Springbokke was kort voor rustyd nog 7–0
agter, maar het die wedstryd toe begin oorheers en het
later 23–7 voorgeloop. Elf minute voor die eindfluitjie
is Percy Montgomery en Breyton Paulse gelyktydig met
geelkaarte van die veld afgestuur. Die wedstryd is weer
in die weegskaal geplaas met twee drieë binne die laaste
agt minute. Toe Mortlock sy drie druk en dit verdoel is,
was daar nog agt minute oor en die telling was 23–14 vir
Suid-Afrika. George Smith se drie kort voor die einde het
die Wallabies met die taak gelaat om ’n drie in die laaste
minuut te druk. Hul poging was egter tevergeefs en die
Springbokke het gewen.
2009 se vreugde en verwyteSuid-Afrika se derde Drienasiestitel is weer eens onder
leiding van ’n nuwe afrigter gewen. Die omstrede Peter
de Villiers het die Springbokke afgerig. In dié jaar het
die Springbokke ook die Britse en Ierse Leeus, wat ’n
vasbeslote dog gemiddelde span was, in ’n reeks van
drie toetswedstryde geklop. Wat ’n groot jaar vir Suid-
Afrikaanse rugby kon wees, is nietemin bederf deur
die enkele oorwinning teen die swakkerige Italiaanse
span op die jaareindtoer, wat drie toetswedstryde inge-
sluit het. De Villiers het ’n tweede span op toer geneem.
Daar was groot opwinding en die toer is gesien as ’n toer
van die ou soort met die sogenaamde Woensdag- en
Saterdagspanne. Dit het egter nie so uitgewerk nie en
was inderwaarheid twee afsonderlike toere met feitlik
twee stelle bestuurspanne. Die toetsspan en die ander
Bull’s coach Heyneke Meyer’s belief in planning structure and continuity paid off.
150 Jaar Book.indd 187 2352011 5:25 PM
188 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
span was trouens selde saam op dieselfde plek!
’n Goeie 2009 is verder bederf deur die “Woensdagspan”
se twee nederlae teen Engelse klubspanne. Hierdie span
het van verrassende keuses gewemel en baie min van
hulle het in 2010 toetsrugby gespeel. Die seisoen was op
die ou einde net 57 persent suksesvol vir die Springbokke
en De Villiers. Suid-Afrikaanse spanne het nogtans hul
vernaamste teenstanders in 2009 geklop, soos elders
verder bespreek word. Die Super 14-kompetisie is ook
deur die Bulls gewen, om by De Villiers se twee puik
prestasies te voeg en dit ’n goue jaar vir Suid-Afrikaanse
rugby te maak. Voorts is De Villiers as die Internasionale
Rugbyraad (IRR) se Afrigter van die Jaar benoem, en die
Springbokke as Span van die Jaar.
Die Bulls skop af vir ’n rugbyfeesDie Bulls se tweede Super 14-titel in 2009 moes mee-
ding teen die geesdrif rondom die Britse en Ierse Leeus
se toer, wat op dieselfde dag as die Super 14-eindstryd
afgeskop het. Loftus was stampvol, maar die Royal
Bafokeng-stadion in Phokeng net buite Rustenburg was
nie. ’n Super 14-eindstryd is duidelik belangriker geag as
die openingswedstryd van ’n toerspan!
Die eindstryd was ’n besonderse wedstryd in ’n toer-
nooi waarin die Suid-Afrikaanse spanne, om die minste
te sê, nie uitgeblink het sedert die begin van die kom-
petisie in 1986 nie. Die swak uitslae was onder meer die
gevolg van ’n onbillike en moeilike reisskedule waar die
Suid-Afrikaanse spanne in rotasie oor Australië en die
Tasmaniese See moes vlieg om in Nieu-Seeland te gaan
speel, terugkeer vir wedstryde in Australië, om daarna
weer na Nieu-Seeland te gaan; asook die onvermoë of
onwilligheid van Suid-Afrikaanse spanne om die fran-
chisestelsel ten volle te aanvaar; die oorskatte opinie
van Suid-Afrika se talentpoel; en veral die vaardigheids-
Die afbreek van grense
Toe die aankondiging gemaak is dat die Super 14-halfeindstryd en die eindstryd na Orlando-stadion verskuif, het die uitvoerende hoof van die Blou Bulle Maatskappy (Edms) Bpk, Barend van Graan, iets van stapel gestuur wat een van die mees onvergeetlike geleenthede vir nasiebou sedert die 1995-Wêreldbekertoernooi sou wees. Die uitspeelwedstryd was ’n groot sukses en al die rasse het ’n spesiale dag daarvan gemaak.
Die halfeindstryd was verreweg die grootste rugbywedstryd wat in ’n township plaasgevind het. Dit het ook alle televisierekords oortref. Rugby het beduidend meer swart kykers bygekry; amper 30 persent van die totale kykersgetal van 2,9 miljoen mense van sestien jaar en ouer. Dit was meer as dubbel die getal as in 2009 toe die Bulls die Chiefs in Pretoria geklop het.
Met dié dat die halfeindronde in Soweto plaasgevind het, het die SABC die wedstryd direk gebeeldsend. Die gevolg was dat die swart kykerstal 127 persent meer was vergeleke met die Super 14-eindstryd in 2009. Die totale swart kykerstal van 840 000 was bykans ’n derde van die
totale kykerstal. Daar was ook ’n beduidende toename in die vroulike kykers – 140 persent meer as in 2009, en boonop 51 persent van die kykerstal!
Maar dit was binne Soweto en die stadion waar die gees en opwinding werklik merkbaar was. Toeskouers het reëlings getref om in die erwe van die inwoners van die township te parkeer; hulle het in die sjebeens en eetplekke gekuier; hulle het vrylik met die gasvrye mense van Soweto gemeng, wat in groot getalle op die sypaadjies gestaan het om deel van die groot geleentheid te wees – baie van hulle met Bulls-hemde en vlae.
Ure voor die afskop het swart, wit, bruin en Indiër binne die stadion lekker op die maat van die tipiese Bulls-ondersteuners se “rugbymusiek” in die biertuin gedans en saamgesing. Toeskouers wat sonder kaartjies na die stadion gekom het, het die wedstryd op televisie in ’n sjebeen gevolg. Trouens, van hulle het ’n tafel vir die volgende week se eindstryd teen die Stormers bespreek. Na die Bulls se oorwinning oor die Crusaders is die 3 000 oorblywende kaartjies binne minute opgeraap.
150 Jaar Book.indd 188 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 189
vlakke van soveel van die Super Rugbyspelers wat onder
standaard was.
Super Rugby – die waarheidDie algemene vertonings van die Suid-Afrikaanse fran-
chises in die Super Rugbykompetisie die afgelope vyftien
jaar het getoon dat die veronderstelde diepte van Suid-
Afrikaanse rugby baie oorskat is. Die volgende verkorte
uitslae dien as bewys:
1996: Die Leeus (toe nog nie die franchise Lions nie)
en die Westelike Provinsie (WP) wen elk net drie wed-
stryde, met WP wat ook een wedstryd gelykop speel en
laaste eindig. Natal verloor die eindstryd teen die Blues
in Auckland 45–21.
1997: In ’n redelike goeie jaar vir die Suid-Afrikaanse
spanne wen Noord-Transvaal drie wedstryde en speel
drie keer gelykop. Natal word in die halfeindronde deur
die Blues met ’n telling van 56–3 uitgeskakel.
1998: Die Cats (gekombineerde Leeus- en Vrystaat
Cheetahsspan) wen net twee wedstryde en die Bulls
net drie. Die Sharks verloor die halfeindronde teen die
Crusaders 36–32.
1999: Die Bulls wen een wedstryd en die Cats vier. Die
Sharks, wat sewende uit die twaalf spanne is, is die beste
Suid-Afrikaanse span.
2000: Onder die nuwe afrigter, Laurie Mains, eindig die
Cats vierde, maar verloor 27–5 in die halfeindronde teen
die ACT Brumbies; die Stormers is vyfde. Die Sharks wen
een wedstryd en speel een gelykop; die Bulls wen een van
hul elf wedstryde en speel twee keer gelykop.
2001: Die Cats en die Sharks haal die halfeindronde! Die
Sharks klop die Cats 30–12, maar word in die eindronde
in Canberra deur die ACT Brumbies met 36–6 afgeransel;
die Bulls wen net drie wedstryde.
2002: Geen oorwinnings vir die Bulls nie, een vir die Cats
en vier vir die Sharks uit hul elf wedstryde besorg aan
die Suid- Afrikaanse franchises die laaste drie posisies
op die punteleer. Die Stormers is sewende in hierdie baie
swak jaar vir Suid-Afrikaanse rugbyspanne.
2003: Die Cats is laaste met twee oorwinnings en die
Sharks tweede laaste met drie oorwinnings. Die Stormers
wen vyf keer en eindig vierde van onder. Êrens is daar
groot fout met die Suid-Afrikaanse mededinging in die
kompetisie.
2004: Daar is een oorwinning vir die Cats; die Stormers
verloor ’n halfeindstryd 27–16 teen die Crusaders; en die
Bulls is in die sesde plek.
2005: Die Sharks kom laaste met een oorwinning en een
gelykopuitslag; die Cats is net een plek bo hulle met twee
suksesse en een gelykopwedstryd; en die Stormers is
vierde laaste. Die Bulls, wat in die derde plek is, verloor
Victor Matfield led the Bulls to three Super Rugby titles.
150 Jaar Book.indd 189 2352011 5:25 PM
190 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
hul halfeindstryd 23–13 teen die Waratahs.
2006: Die Western Force sluit as ’n nuwe span by die
kompetisie aan en beklee die laaste plek. Die Cats en die
Cheetahs stig af – die Cheetahs word een franchise en die
Johannesburgers gaan voort as die Cats. (Hulle word eers
later die Lions.) Die Cats van Johannesburg kom tweede
laaste met twee oorwinnings en een gelykopwedstryd.
Die Bulls verloor weer hul halfeindstryd, dié keer 35–15
teen die Crusaders.
2007: Oplaas! Die Sharks is boaan die punteleer en die
Bulls is tweede! Hulle wen albei halfeindstryde. Die
Sharks klop die Blues 34–18 in Durban, en dié keer is dit
die Crusaders se beurt om 27–12 teen ’n onkeerbare Bulls-
span in Pretoria te verloor. Die Pretoria-franchise is Durban
toe en wen die eindstryd op ’n dramatiese wyse met ’n drie
deur Bryan Habana in die doodsnikke van die wedstryd.
Die telling is 20–19. As mens egter nugter kyk na die Suid-
Afrikaanse vertonings, is die realiteit dat die Lions (12de
uit veertien plekke), die Cheetahs (11de) en die Stormers
(10de) nie opgewasse was vir die kompetisie nie.
2008: Die Bulls kon nie beter as ’n tiende plek behaal nie.
Die Lions wen twee keer en speel een keer gelykop; die
Cheetahs is tweede van onder, met net een oorwinning.
Die Sharks is derde op die punteleer en gaan Sydney toe
vir die halfeindronde, waar die Waratahs hulle 28–13 klop.
2009: Die Bulls wen hul tweede titel. Hulle eindig eer-
ste op die punteleer, verslaan die Crusaders 36–23 in die
halfeindstryd in Pretoria, en gee die Chiefs pak met 61–
17 in die eindstryd op Loftus. Die Cheetahs kom laaste
met twee oorwinnings uit dertien wedstryde, terwyl die
Lions derde laaste kom met net vier oorwinnings.
2010: Die Bulls doen dit weer! Hulle eindig boaan die pun-
teleer en speel hul halfeindstryd en eindstryd op Orlando-
stadion in Soweto. Loftus was nie beskikbaar nie, want
die veld is vir die 2010 Sokkerwêreldbekertoernooi aan-
gewend. Die Bulls klop die Crusaders die derde keer in ’n
ry in die halfeindronde. Die Stormers reken 25–6 met die
Waratahs op Nuweland af, net om 25–17 teen die Bulls
in die eindstryd op Orlando-stadion te verloor. Wanneer
die euforie van die Bulls se titel en Orlando-ervaring
verdwyn, is die werklikheid vir die Suid-Afrikaanse rug-
byondersteuners steeds daar: die Lions het ’n rekord
laagtepunt bereik deur al dertien hul wedstryde, plus die
laaste een van die vorige jaar te verloor, en het gemid-
deld bykans ses drieë per wedstryd afgestaan.
2011: Daar is ’n nuwe kompetisie met vyftien spanne
wat deelneem. Suid-Afrika voel ongelukkig dat Australië
toegelaat word om ’n vyfde span in die kompetisie te hê,
terwyl Suid-Afrika met hul vermeende diepte tot hul
huidige vyf spanne beperk word. Nog nie eers halfpad
in die toernooi in nie, word SANZAR se besluit egter reg
bewys, met die Lions en Cheetahs wat weer onderaan die
punteleer is, terwyl die Melbourne Rebels reeds met drie
oorwinnings kon spog.
Try time! An elated Bulls wing, Francois Hougaaard, sprints in for a semifinal try against Crusaders.
150 Jaar Book.indd 190 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 191
2007: Die groot Suid-Afrikaanse eindstrydIn 2007 was die Bulls die eerste Suid-Afrikaanse span
wat vyf wedstryde op hul Australasiese toer gespeel het.
Na twee vroeëre terugslae in Suid-Afrika – ’n nederlaag
teen die Sharks in Durban en nog een teen die Western
Force in Pretoria – het hulle die eerste Suid-Afrikaanse
span geword wat drie wedstryde in Australasië kon wen.
Dit het hulle in ’n posisie op die puntleer geplaas om ten
minste nog ’n kans te hê wanneer die laaste rondes van
die kompetisie gespeel word.
Voor hul laaste ligawedstryd (wat afrigter Heyneke
Meyer se 91ste wedstryd met die Bulls was) was hulle
sesde op die punteleer waar ’n hele paar spanne nog
goed geplaas was. Hulle het die maksimum punte teen
die Reds benodig om die halfeindronde teen die Sharks
in Durban te haal.
Daar was die vae moontlikheid dat die Bulls derde of
selfs tweede op die punteleer kon eindig. Volgens bere-
keninge sou ’n oorwinning van ten minste 45 punte oor
die Reds die Bulls in die derde plek plaas. Die halfeind-
stryd sou dan teen die Crusaders in Christchurch plaas-
vind. Indien hulle egter die ondenkbare kon regkry en
die Reds met 72 punte of meer klop, sou die Bulls ’n half-
Not the first choice of Springbok coach Peter de Villiers, Morné Steyn (above) and Heinrich Brüssouw (right) were the Bok stars of the series win against the 2009 British and Irish Lions.
150 Jaar Book.indd 191 2352011 5:25 PM
192 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
eindstryd op Loftus speel.
Die Vrydag voor die wedstryd het Heyneke Meyer elke
speler vertel hy het hulle ’n “aandeelhouer gemaak in sy
geloof dat hulle die Reds met ten minste 72 punte sou
klop,” het Bulls-bestuurder Wynie Strydom later vertel.
En Meyer se spelers het nie teleurgestel nie. Dit was die
grootste oorwinning in Super Rugbygeskiedenis toe
hulle die Reds 92–3 verneder. Die Bulls het dertien drieë
aangeteken nadat hulle na twee minute van die wedstryd
reeds 3–0 agter was! Rustyd was die telling 38–3 en die
Bulls het in die tweede helfte nog 54 punte bygevoeg.
Die Bulls se punteverskil van 89 punte was die grootste
in die kompetisie se geskiedenis. Dit het die Crusaders
se 77 punte in die 96–19 oorwinning teen die Nieu-Suid-
Wallis Waratahs in 2002 oortref.
Victor Matfield, wat toe al ’n hele klompie jare die Bulls
se kaptein was, het na die historiese oorwinning van
92–3 oor die Reds wat hulle ’n halfeindstryd tuis besorg
het, baie waardering vir sy span gehad. “Dit het alles met
die basiese goed begin, die skrums, lynstane en verdedi-
ging. Daarna was ons ingestel om aan te val en ons het
geduldig ons pad na die groot telling oopgespeel.”
“Sedert ons van Australasië teruggekom het, het ons
goed gespeel en die Stormers, die Lions en die Blues
geklop, maar dit kom nie naby wat ons vanaand regge-
kry het nie. Dit was awesome, werklik awesome.” Hy het
egter toegegee dat die Crusaders in die halfeindronde ’n
perd van ’n ander kleur sou wees.
Bok flankers Schalk Burger (left) and Heinrich Brüssouw (right) share the joy of clinching the series against the 2009 British and Irish Lions with fullback Frans Steyn.
150 Jaar Book.indd 192 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 193
Maar die seisoen was nog nie verby nie! Die gedugte
Crusaders het in die halfeindstryd voorgelê, al was dit in
Pretoria. Intussen het die Sharks die Stormers 36–10 ge-
klop en sodoende met 45 punte boaan die punteleer ge-
eindig. Dit het ’n halfeindronde teen die Blues in Durban
bevestig en, as hulle sou wen, ook ’n eindstryd op hul
tuisveld.
Daar was drie spanne in die tweede plek met 42 punte,
wat bewys hoe mededingend die reeks was. Slegs punte-
verskil het hulle onderskei, naamlik die Bulls met 165,
die Crusaders met 147, en die Blues met 120. Die Sharks
was die eerste Suid-Afrikaanse span wat aan die einde
van die Super Rugbyliga boaan die punteleer was. Dit
was ook die eerste keer sedert 2001, toe die Sharks en
Cats mekaar getakel het, dat daar twee Suid-Afrikaanse
spanne in die halfeindronde was.
Daar is in die halfeindstryd tussen die Bulls en
Crusaders nie ’n enkele drie gedruk nie. Derick Hougaard
het die wedstryd van agter die Bulls se se pak voorspe-
lers, wat beter as die besoekers s’n was, beheer en sy agt
strafdoele en ’n skepskop was die beloning vir die beste
span op die veld. Hulle het 27–12 gewen. Dan Carter het
al Crusaders se punte aangeteken.
Die Sharks het hul eindstryd in Durban bevestig deur
20 punte in die laaste kwart van die wedstryd teen die
Blues aan te teken en uiteindelik 34–18 te wen. Hulle
was rustyd 14–6 voor. Na dertien minute van die tweede
helfte het die Blues só teruggeveg dat hulle 18–14 voor-
geloop het. In die 62ste minuut het Percy Montgomery
hul voorsprong met ’n strafdoel na 18–17 laat krimp.
Die laaste dertig minute het egter aan die Sharks be-
hoort. Hulle is vir hul spel beloon met ’n strafdoel deur
Montgomery en twee drieë in die laaste agt minute deur
Butch James en Waylon Murray, wat sodoende die weds-
tryd buite die bereik van die Blues geplaas het.
Die Bulls se held in die 2007-eindstryd van die Super
14-kompetisie was ongetwyfeld Bryan Habana, toe hy na
die sirene vir die einde van die wedstryd ’n drie gedruk
het en die titel só voor die neuse van die Sharks wegger-
aap het. Die eindtelling in Durban was 20–19 in die Bulls
se guns. Die noodlot het die Sharks ’n wrede streep ge-
trek, want hulle was die beste span op die veld. Die weds-
tryd was eintlik verby toe die Sharks die besit van die bal
verloor en die Bulls toegelaat het om aan die hardloop te
gaan. Dit het gelyk of die wedstryd en die titel die Sharks
s’n is met die telling op 19–13 nadat slot Albert van den
Berg ’n drie gedruk het om sy span, met net twee minute
speeltyd oor, welverdiend die voortou te laat neem. Frans
Steyn het ’n maklike doelskop verbrou. Indien die skop
oor was, sou die Bulle twee keer moes punte aanteken.
Om sy blaps te vererger, het Steyn ook nie die kantlyn
gehaal toe die Bulls ’n laaste desperate aanval loods en
tot in die Sharks se kwartgebied vorder nie. Habana het
van die regtervleuel af deur die moeë Sharks se verdedi-
ging gesny om in die middel deur te glip en langs die pale
te druk. Derick Hougaard se maklike doelskop het die
Sharks se doppie geklink en die Bulls was die wenners.
“Ek het geweet ons het een kans uit ’n miljoen,” het
Habana agterna gesê. “Ek het die spel voor my sien oop-
gaan terwyl die Sharksspelers in ’n verdedigingskordon
op my afstorm. Ek het ’n gaping gesien om deur te glip
vir ’n drie wat een van my kosbaarste rugbyherinneringe
in die toekoms sal wees.”
Die volgende dag het ’n hele paar van Saterdag se teen-
standers van albei spanne saam in die bus Bloemfontein
toe gery om by die res van die nasionale span by die op-
leidingskamp aan te sluit met die oog op die tweetoets-
reeks teen Engeland.
2008: Suid-Afrikaanse spanne met leë handeDie Sharks het in 2008 die halfeindronde van die Super
14 met ’n derde plek op die punteleer gehaal, maar is in
die wegwedstryd 28–13 deur die Waratahs geklop. Maar
die Bulls was nêrens nie!
Daar word dikwels gesê dis moeilik om bo te kom, maar
nog moeiliker om daar te bly. Dit was die geval met die
Bulls in 2008, wat hul slegste jaar sedert die oplewing
in 2003 was. Hulle het die Curriebekereindstryd 14–9
teen die Sharks verloor en was veral teleurstellend in die
150 Jaar Book.indd 193 2352011 5:25 PM
194 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Super 14-kompetisie. As verdedigende kampioene kon
hulle nie beter as ’n tiende plek op die punteleer vaar nie.
Miskien kan mens hulle tog vir die insinking vergewe.
’n Groot groep van die span het die Wêreldbeker in 2007
gewen en by hul Super 14-kroon gevoeg. Die motivering
was dalk nie te sterk nie. Hulle het ook ’n nuwe afrigter
gehad. Heyneke Meyer het na Leicester vertrek ná die
teleurstelling om nie die pos as Springbokafrigter te kry
nie. SARU-president Oregan Hoskins het erken dat die
aanstelling van Peter de Villiers in die pos uit politieke
oorwegings gemaak is. Saam met Meyer het sy protégé
en wedstrydwenner, Derick Hougaard, ook na Leicester
vertrek. Die inspirerende kaptein Victor Matfield het vir
geld en ’n verandering van omgewing sy rugby in Toulon,
Frankryk gaan speel.
Op nasionale vlak was 2008 Peter de Villiers se eer-
ste seisoen as afrigter. Die Springbokke het twee van
hul ses Drienasieswedstryde gewen, Engeland 42–3 op
Twickenham geklop (die sesde opeenvolgende keer) en
drie keer teen Wallis gewen. Argentinië en Italië (tuis) en
Skotland is ook geklop. Dit was ’n redelike jaar, maar daar
was nie gereelde oorwinnings teen die topspanne nie.
2009: Die Springbokke en die Bulls se jaarMatfield was terug by die Bulls vir die 2009-seisoen. Hy
het gesê dat hy groot simpatie vir Frans Ludeke se pro-
bleme die vorige seisoen gehad het, en daarop gewys
Springbok prop Beast Mtawarira vaults over a ruck in the test series against the 2009 British and Irish Lions.
150 Jaar Book.indd 194 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 195
dat Ludeke eers in Desember 2007 as Meyer se opvolger
aangewys is. “Om in Desember met die werk te begin, be-
teken dat jy twee maande agter is. Dinge sal baie beter
gaan as hy eers sy voete gevind het. Ek sien daarna uit
om hom my volle steun te gee.”
Matfield was reg. Ludeke, wat net twee seisoene tevore
as afrigter by die Leeus in die pad gesteek is, het die Blou
Bulle gehelp en hulle het weer hul vorm herwin. In 2009
het hulle die Super 14- en die Curriebeker gewen. Meyer
was ook terug, maar nou was hy Direkteur van Rugby en
nie meer die hoofafrigter van die Bulls nie.
Die Bulls was in drie eindstryde en het al drie gewen.
Elke titel was in eie reg iets besonders. Waar die 2007-oor-
winning oor die Sharks die eerste Super Rugbytitel vir ’n
Suid-Afrikaanse span was, was die sukses in 2009 om
twee redes spesiaal. Dit was die eerste dubbeldoor – die
Super 14- én die Curriebeker is deur die span van Pretoria
gewen. Die 61–17 oorwinning teen die Chiefs op Loftus
was ook die grootste oorwinning in ’n eindstryd. In 2010
het die Bulls nog ’n eindstryd uniek gemaak deur die
halfeindstryd en eindstryd na Orlando-stadion te vers-
kuif. Dit was die eerste keer dat ’n verteenwoordigende
rugbywedstryd waaraan soveel prestige gekoppel is, in
Soweto gespeel is.
Die Bulls het die derde van drie eindstryde gewen –
en wat meer is, al drie titels is op verskillende speelvelde
verwerf. Die Crusaders was elke keer die span wat hulle
in die halfeindronde moes klop. As mens in gedagte hou
dat die “Saders” al sewe titels agter hul naam gehad het,
maak dit die Bulls se prestasie nóg indrukwekkender. Die
Crusaders se eerste nederlaag in nege halfeindstryde was
in 2007 op Loftus. Hulle het die volgende halfeindronde
gewen en ook die 2008-titel. In 2009 het hulle vir die
tweede keer ’n halfeindstryd in hul rekord van elf half-
eindwedstryde verloor, en weer teen die Bulls. In 2010
het die Bulls dit behoorlik ingevryf om dit drie nederlae
uit twaalf halfeindstryde vir die Crusaders te maak!
As individue was die Bulls se voorspelers heeltemal
goed, maar as ’n span was hulle in die eerste helfte nie te
waffers nie. Na 24 minute van die halfeindstryd op Loftus
in 2009 moes hulle van ’n agterstand van 20–7 terugveg.
Daar was te veel foute op die verdediging, op die aanval
en ook in die lynstane waar die Bulls van hul eie ingooie
aan ’n baie mededingende Crusadersspan moes afstaan.
Na rustyd was dit ’n ander Bulls-span. Hul momentum,
gepaard met ’n Crusaderspak wat moeg was, het die besit
en die geluk dramaties in die Bulls se guns laat draai. Die
Bulls se losskakel, Morné Steyn, het ’n rekord vier skeps-
koppe oorgeskop en nege ander punte verdien om sy
span vanaf ’n agterstand na ’n welverdiende oorwinning
van 36–23 te neem. Die Chiefs sou Loftus toe moes kom
vir die eindstryd. Morné Steyn was die bloue Loftus se
held. Uit tien pogings pale toe het hy net een ontsaglike
Fourie du Preez – brilliant on the break and an outstanding tactical player.
150 Jaar Book.indd 195 2352011 5:25 PM
196 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
lang (vyfde) skepskop verbrou, en een skop uit tien, wat
die regoppaal getref het.
Die Bulls was reg vir die eindstryd teen ’n span wat
hulle ’n maand tevore op Loftus geklop het. Toe was die
telling 33–27 na ’n taai wedstryd; hierdie keer was dit ’n
vloedgolf! Die Bulls het ’n rekord oorwinning behaal op ’n
aand wat Victor Matfield as “die beste aand van my lewe”
beskryf het. Dit was die Bulls se eerste tuiseindstryd en
Matfield het die aanwesiges vir hul ondersteuning be-
dank. Die mense het onmiddellik na die halfeindstryd se
oorwinning vir kaartjies begin toustaan. Met sy aankoms
Maandagoggend het Matfield almal sien toustaan. “Ons
kon amper nie by die oefening uitkom nie,” het hy gesê.
Die kaptein, wat een van die Bulls se agt drieë gedruk
het, het gesê dat kontinuïteit die sleutel tot sukses was.
“Ek dink dis net goed dat ons regdeur die jaar dieselfde
planne het. Dis een ding waarin ons glo by die Bulls. Ons
doen dieselfde goed; ons probeer net om dit elke week
beter te doen. Gelukkig het die bal vir ons reggespring
en ons is baie gelukkig met die uitslag.” Steyn het weer
’n uitmuntende wedstryd met sy skopskoen gehad. Hy
het ses doelskoppe oorgeskop (en net twee misgeskop),
asook twee strafdoele en ’n skepskop om met ’n verdere
20 punte sy glorieryke Super Rugbyseisoen af te sluit. Sy
191 punte het uit ’n drie, 33 doelskoppe, 29 strafskoppe
en ’n rekord elf skepskoppe bestaan.
Steyn sink die LeeusDit sou ’n nog groter jaar vir die Bulls-losskakel word. Hy
het sy eerste toetswedstryd in 2009 gespeel ondanks die
afrigter, Peter de Villiers, wat nie oortuig was dat hy die
eerste keuse op losskakel moes wees nie. Morné Steyn
het egter sy kans op nasionale vlak goed benut. Hy het as
plaasvervanger met ’n briljante poging die wendrie van
die Britse en Ierse Leeus in die eerste toets in Durban
verhoed. Tydens die tweede toets in Pretoria het hy na
die toeter reeds geblaas het, met ’n 55 meter-strafskop
geslaag om die reeks te beklink. Hy was weer op die veld
as ’n plaasvervanger.
Daarna het Steyn sy aansienlike bydrae in die
Drienasiestriomf gemaak én die Blou Bulle gehelp om die
Curriebeker te wen. Hy het in die halfeindronde teen WP
op Nuweland met ’n ongelooflike skop onder geweldige
druk geslaag, om die wedstryd 21–19 te beklink. Die tyd
was reeds verby en Steyn het ’n lang skuinsskop oorge-
klits sodat die Blou Bulle teen die Vrystaat in die einds-
tryd op Loftus kon speel.
Dankie tog vir Morné Steyn! In die reeksoorwinning
van 2–1 oor die Britse en Ierse Leeus was dit hy wat op
die ou einde die verskil gemaak het. De Villiers se swak
gebruik van die plaasvervangersbank; sy keuse van ’n
amperse tweede span Springbokke vir die derde toets; sy
Schalk Burger.
150 Jaar Book.indd 196 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 197
ondeurdagte en dikwels taktlose opmerkings na toets-
wedstryde; sy soms onmanierlikheid tydens mediaver-
gaderings; en die feit dat die Leeus hier aangekom het
sonder ’n paar van hul sterspelers, wat voor hul vertrek
beseer is, het alles meegewerk om dit ’n baie interessante
toer te maak.
Die Springbokke het die eerste twee toetse net-net
26–21 en 28–25 gewen. Die oorwinnings is grootliks
deur drie kritieke foute van die Leeus se spelers aange-
help. In die eerste toets het Ugo Monye twee keer met
die bal onder sy binne-arm, wat ’n afstamp moeilik maak,
doellyn toe gehardloop. Dit het Steyn se wen-laagvat op
die groot vleuel in die eerste toets in Durban soveel mak-
liker gemaak. Toe volg onverstaanbare foute van die ge-
soute Leeus-losskakel Ronan O’Gara in die tweede toets.
Eerstens het hy ’n bal nie uitgeskop nie. Daarna volg ’n
onwettige duikslag op Jaque Fourie, reg voor die skeids-
regter, en die toeter blaas vir die einde van die wedstryd.
Van binne sy eie halfgebied het Steyn, Suid-Afrika se
nuwe held, die bal oorgeskop.
Maar die belangrikste fout – en dit het waarskynlik
die uitslag van die reeks bepaal – het van die Leeus se
bestuur gekom. Hulle het in die eerste toets ’n vaste vyf
gekies wat nie die nodige krag gehad het nie, en hulle
is in die skrums oorheers. Die Leeus het verwag dat die
skrums Suid-Afrika se swak punt sou wees en het daarop
staat gemaak dat hulle die Bokke sou kon domineer.
Dit is ironies dat die twee Springbokhelde van die
reeks, Morné Steyn en die Cheetahs-flank, Heinrich
Brüssow, nooit De Villiers se eerste keuses was nie.
Nietemin, die Leeus se toer was weer ’n grootse on-
dervinding. Hierdie keer was daar die bonus om die
Springbokke se 1997-reeksnederlaag, toe hulle nege
drieë teenoor drie aangeteken en steeds verloor het, te
wreek. In die reeks was die rolle omgekeer, met die Leeus
wat weens Steyn tweede gekom het. Die toeskouerge-
talle was nie so goed as wat verwag is nie en die rede kan
moontlik net te veel rugby wees. Dan het die Leeus, met
die uitsondering van die Ierse senter, Brian O’Driscoll,
ook nie regtig wêreldklassterre gehad nie. Hul toergroep
het as gevolg van beserings heelwat van die groep vers-
kil wat deur die afrigter Ian McGeechan geïdentifiseer is.
Weens die verskillende tuisunies se selfsugtige belange
het McGeechan onvoldoende tyd gehad om spelers van
vier verskillende lande in ’n hegte eenheid saam te voeg.
Wat wel baie lekker was, was om ’n ware toer te hê,
al was dit dan die kortste in die Leeus se geskiedenis.
Benewens die toetse was daar wedstryde teen provinsi-
ale en gekombineerde spanne. Die Britse en Ierse span-
bestuur moet ’n pluimpie ontvang omdat hulle toegelaat
het dat die spelers en ondersteuners van die twee spanne
met mekaar kon meng.
Die nare werklikheid is egter dat daar met die groei
van professionalisme gaandeweg minder plek vir ’n ge-
kombineerde span uit vier unies sal wees. Die kanse op
die sukses van so ’n span word minder. Met net ’n maand
se voorbereiding met spelers van vier rugbykulture, be-
naderings en spelpatrone, word dit bykans ’n onbegonne
taak om sukses te behaal.
Orlando – Tutu gee applous
Die Bulls se besluit om die halfeindronde en eindronde van die Super 14-kompetisie op die Orlando-stadion in Soweto te speel, was ’n klinkende sukses en ’n geleentheid vir nasiebou wat die gees en sukses van die 2010 FIFA-Wêreldbekertoernooi voortgesit het. Dit is deur baie meer as net die rugbymense geloof.
Aartsbiskop (emeritus) Desmond Tutu, anti-apartheidstryder en wenner van die Nobelprys vir Vrede, het gesê dit was “die belangrikste ontwikkeling in die sport sedert die Springbokke die Wêreldbeker in 1995 gewen het”.
“Dit is een van daardie spesiale Suid-Afrikaanse oomblikke wat bewys ons is beter daaraan toe omdat ons mekaar het, en ondanks die uitdagings wat ons in die gesig staar, is ons gemeenskap op die regte pad,” het Tutu gesê.
150 Jaar Book.indd 197 2352011 5:25 PM
198 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
voortspruitend uit die nederlae in Australasië – dat die
Springbokke eendimensioneel is en net op hul teenstan-
ders se foute teer. Die Springbokke het teen die einde
van die wedstryd so effens begin slaplê, wat die Aussies
beter laat vertoon het as wat hulle verdien het. Met net
twaalf minute van die wedstryd oor was die Wallabies
32–13 agter. Na die vier oorwinnings en een nederlaag
was die wedstryd wat regtig saak gemaak het, die een
teen die All Blacks op Waikato Park. Die Springbokke
was onkeerbaar en het ’n voorsprong van 22–6 met drieë
deur Fourie du Preez en Jean de Villiers opgebou. Toe het
hulle vasgebyt in een van die klassieke wedstryde tus-
sen die twee reuse in wêreldrugby. Die eindtelling was
32–29. Om sout in die All Blacks se wonde te vryf, was dit
die eerste keer sedert 1949 dat Suid-Afrika drie toetse na
mekaar teen die Kiwi’s gewen het.
Ja nee, 2009 was ’n groot rugbyjaar … en selfs die te-
leurstellende jaareindtoere na die VK en Europa kon nie
die glans laat verdwyn nie. Die Springbokke is dan ook as
die IRR se Span van die Jaar aangewys en Peter de Villiers
as die Afrigter van die Jaar. Juis daarom is die afname
van die Springbokke se standaard en vertonings in 2010
so onverstaanbaar en onaanvaarbaar.
2010: Bulls blink, maar Springbokke struikelAs 2009 ’n goeie jaar vir Morné Steyn was, was 2010 selfs
beter. Steyn het sy Super 14-vertoning voortgesit en in
2010 Dan Carter se rekord van 221punte na 263 punte
verbeter. Hierdie keer is sy rekord in ’n Super 14-sei-
soen saamgestel uit vyf drieë en net drie skepskoppe, 38
doelskoppe en 51 strafdoele. Die afrigter, De Villiers, het
ook tot insig gekom en Steyn het die eerstekeuse-losska-
kel in die toetsspan geword. Die wedstryd was taai, maar
miskien makliker as wat mens uit die finale telling sou
kon aflei. Die Bulls het die eerste twintig minute totaal
oorheers en toe eintlik al die wedstryd gewen. Só deeglik
het die Bulls op die Stormers se kop gesit, dat as daar
’n gekombineerde span uit die spelers gekies sou word,
geen Stormers-voorspeler op grond van sy prestasie in
Die indrukwekkende 2009 DrienasiestitelDie eerste van Suid-Afrika se doelwitte vir 2009 is bereik.
Die Super 14-oorwinning in 2009 was natuurlik net ’n deel
van ’n uiters suksesvolle seisoen vir die Springbokke in
die Bulls-span. Baie van hulle het voorts ’n belangrike
rol in die reeksoorwinning teen die Leeus gespeel, en
van die Blou Bulle se jong klomp het in die suksesvolle
Curriebekerkompetisie se glorie gedeel terwyl die sterre
nie beskikbaar was nie. Daar was ook ’n klompie Bulls wat
saamgetoer het toe die twee groepe vir die Springboktoere
na die VK, Ierland en Europa aangekondig is.
Matfield en sy Springbokspanmaats het reeds twee
van die grootste oorwinnings op hul kerfstok gehad. Die
2009-Drienasiesreeks was die volgende groot uitdaging.
Dit was sonder twyfel die indrukwekkendste van
Suid-Afrika se drie Drienasiestitels. Hulle het agt
punte voor Nieu-Seeland in die tweede plek geëindig,
met vyf oorwinnings en net een nederlaag van 21–6
in daardie stad waar die Springbokke nooit kon wen
nie – Brisbane! Die beslissende wedstryde vir die titel
was met die tuiswedstryde. Hulle het 28–19 teen Nieu-
Seeland in Bloemfontein en 31–19 in Durban gewen, en
ook die Wallabies 29–17 in Kaapstad geklop. Dit was die
Springbokke se fisiese benadering wat hulle die vroeë
voordeel gegee het. Die Springbokke, wat reeds as die
wêreld se taaiste span beskou is, het met daardie twee
oorwinnings hul reputasie gestand gedoen.
Steyn het al 31 van sy span se punte in die oorwinning
van 31–19 oor die All Blacks in Durban aangeteken en
sodoende ’n string rekords daargestel. Daar is net twee
drieë in die wedstryd aangeteken, een deur elke span, en
Steyn het ’n doelskop en agt strafdoele by sy drie gevoeg.
Victor Matfield was weer onverbeterlik in die lynstane;
en Fourie du Preez en Morné Steyn het die Durbanse tak-
tiese skopstryd beheer van agter die platform wat deur
die voorspelers voorsien is.
’n Tikkie vermakerigheid kan sekerlik vir De Villiers
en sy span vergewe word na hulle die Wallabies 32–24
in Perth met ’n skitterende vertoning van hardloop-
rugby geklop het. Daar was baie kritiek – waarskynlik
150 Jaar Book.indd 198 2352011 5:25 PM
Die SANZAR-ontnugtering 199
gekry en die Bulls by 82 geleenthede. Craig [Joubert] het
25 keer met die Stormers en 28 keer met die Bulls by die
afbreekpunte gepraat.”
“Nie ’n enkele keer het hy ’n waarskuwing herhaal nie.
Hy het deurgaans beide spanne net een keer, waar nodig,
gewaarsku en hulle gestraf as hulle aangehou het.”
Die Bulls het so swak weggespring dat hulle teen die
halfpadmerk van die nuwe Super Rugbyreeks net drie uit
agt wedstryde gewen het en slegs ’n uiters skrale kans
gehad het om die uitspeelrondes te haal. Die Stormers,
daarenteen, was kookwater – en die hoop was daar dat
die Super Rugbytitel in Suid-Afrika kon bly.
Die Super 15-besluitDie Blou Bulle het weliswaar nie hul oorheersing in die
Curriebekerkompetisie in 2009 voortgesit nie, maar was
baie tevrede dat hulle twee opeenvolgende Super 14-ti-
tels verower het. Voor 2007, toe die Bulls die Sharks met
Habana se hartseer-drie geklop het, kon Suid-Afrika nie
’n Super Rugbytitel wen nie en dus is 2009 en 2010 se
dubbeldoor werklik iets om oor opgewonde te raak. Met
hul drie Super 14-titels in vier jaar het hulle ook die per-
manente houers van die Super 14-trofee geword, want
die nuwe Super 15 (wat as die Super Rugbykompetisie
bemark word) het sy eie nuwe trofee. Dié kompetisie het
in 2011 begin.
Brian van Rooyen se nalatenskap as SARU-president
het die netelige kwessie ingesluit dat hy die Southern
Kings insluiting in die Super Rugbyreeks belowe het. Dit
het die Suid-Afrikaanse administrateurs geen keuse ge-
laat as om Nieu-Seeland en Australië se voorstel vir uit-
breiding te steun nie. SARU het gehoop dit sou ’n ekstra
span vir Suid-Afrika beteken. Pleks daarvan het hulle
nou die kopseer van ’n hofbeslissing en ’n belofte aan die
Kings dat die span van die Ooskus teen 2013 toegelaat
sal word. Tensy die kompetisie verder na ’n Super 16 uit-
gebrei word, sal die swakste geplaaste Suid-Afrikaanse
span sy plek in die reeks moet prysgee, of hulle nou ster-
ker as die Southern Kings is of nie!
die wedstryd waarskynlik ’n plek sou kry nie. Die Bulls se
vaste vyf het beklemtoon dat die Stormers se vaste vyf,
ondanks die verbetering, nog ’n lang pad gehad het om
te loop. Dit het vir hul skrumwerk in die besonder gegeld,
waar hulle nie die Bulls se druk kon hanteer nie. Dan het
hulle ook die voorliefde gehad om by die agterlyn in te
val, en net twee of drie Stormers te los om teenstand in
die losskrums en losgemale te bied.
Dit was ’n wedstryd waarin die Bulls se skakelpaar,
Morné Steyn en Fourie du Preez, hul hoë skoppe ak-
kuraat uitgevoer het. Hulle het só die gevaar van die
Stormers se oop spelpatroon met hul taktiese skoppe
en gebiedsvoordeel in die kiem gesmoor. Die Bulls het
slegs die derde span geword wat die titel twee jaar na
mekaar kon wen. Die Blues het dit in die eerste twee jaar
van die kompetisie reggekry, en die Crusaders het twee
keer daarin geslaag, insluitend ’n driekuns! Saam met
Reuben Thorne en Richie McCaw van die Crusaders was
Matfield dus kaptein van ’n span wat drie Super 14-titels
gewen het. Dit was die Bulls se derde titel in vier jaar. Dit
was ook hul twintigste opeenvolgende oorwinning tuis.
Orlando-stadion het ongetwyfeld ’n tuiste vir die Bulls en
hul ondersteuners geword. Die wyse waarop die skeids-
regter, Craig Joubert, na die wedstryd deur die Stormers
se kaptein Schalk Burger en die afrigter Allister Coetzee
gekritiseer is, het die wenkbroue laat lig. Daar is wyd be-
spiegel of daar stappe teen hulle geneem sou word.
“Ons het gedink ons sal die vinnige bal kry, en ons
het geweet Craig was die soort skeidsregter wat verde-
digende spanne swaar straf. Maar soos Schalk gesê het,
hy het die een span gestraf en die ander een afgerig,” het
Coetzee bygevoeg. Dit was ’n ernstige aantyging, maar
die saak is nie na SANZAR verwys nie. Die baas van Suid-
Afrika se skeidsregters, André Watson, het dit egter bel-
angrik genoeg geag om ’n verklaring uit te reik dat daar
geen “afrigting” by die afbreekpunte was, soos Burger en
Coetzee beweer het nie.
“… Ek is deur elke raampie van die wedstryd – ons het
die tegnologie om dit te kan doen … Daar was 167 los-
skrums in die wedstryd. Die Stormers het die bal 85 keer
150 Jaar Book.indd 199 2352011 5:25 PM
200 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
150 Jaar Book.indd 200 2352011 5:25 PM
Statistics 201
Statistics
Caption to picture to go here.
TEST MATCHES By DECADE
Decade Played Won Lost Drawn Win% Prog. Win %1891–1900 7 1 6 0 14.3% 14.3%1901–1910 10 5 2 3 50.0% 35.3%1911–1920 5 5 0 0 100.0% 50.0%1921–1930 11 6 3 2 54.5% 51.5%1931–1940 17 13 4 0 76.5% 60.0%1941–1950 4 4 0 0 100.0% 63.0%1951–1960 28 18 8 2 64.3% 63.4%1961–1970 46 26 14 6 56.5% 60.9%1971–1980 28 20 6 2 71.4% 62.8%1981–1990 18 14 4 0 77.8% 64.4%1991–2000 94 60 32 2 63.8% 64.2%2001–2010 127 78 47 2 61.4% 63.3% 395 250 120 19
150 Jaar Book.indd 201 2352011 5:25 PM
202 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
SOUTH AFRICA TEST RESULTS SUMMARy – 1891 TO 2010
Opponents
Played
Won
Lost
Draw
n
% W
on
Points for
Points against
Tries
Conversions
Penalties
Drop goal
Tries
Conversions
Penalties
Drop goal
Argentina 13 13 0 0 100% 544 272 70 52 29 1 26 20 33 1
Australia 71 41 29 1 58% 1347 1239 164 94 148 17 128 81 152 12
British Isles 46 23 17 6 50% 600 516 95 48 52 7 68 30 59 14
Canada 2 2 0 0 100% 71 18 10 6 3 0 2 1 2 0
England 32 19 12 1 59% 661 491 61 44 84 12 34 22 89 7
Fiji 2 2 0 0 100% 80 38 10 6 6 0 4 3 4 0
France 38 21 11 6 55% 764 568 88 59 89 7 50 27 80 19
Georgia 1 1 0 0 100% 46 19 7 4 1 0 1 1 4 0
Ireland 20 15 4 1 75% 401 236 59 31 30 5 24 14 32 3
Italy 10 10 0 0 100% 533 129 74 59 15 0 11 7 19 1
Namibia 1 1 0 0 100% 105 13 15 12 2 0 1 1 2 0
New Zealand 81 33 45 3 41% 1261 1514 124 81 161 27 155 92 195 19
NZ Cavaliers 4 3 1 0 75% 96 62 7 7 15 3 5 3 11 1
Pacific Islands 1 1 0 0 100% 38 24 4 3 4 0 4 2 0 0
Romania 1 1 0 0 100% 21 8 2 1 3 0 1 0 1 0
Scotland 21 16 5 0 76% 518 237 66 44 43 5 24 17 30 3
South America 6 5 1 0 83% 156 86 22 16 6 6 7 5 13 3
S America & Spain 2 2 0 0 100% 54 28 9 3 4 0 3 2 4 0
Spain 1 1 0 0 100% 47 3 7 6 0 0 0 0 1 0
Tonga 2 2 0 0 100% 104 35 16 9 2 0 4 3 3 0
USA 3 3 0 0 100% 145 42 23 16 2 0 4 1 6 1
Uruguay 3 3 0 0 100% 245 12 38 23 3 0 0 0 4 0
Wales 25 23 1 1 92% 698 351 87 56 55 2 31 17 54 2
W Samoa/Samoa 6 6 0 0 100% 316 65 44 30 11 1 9 4 4 0
World Teams 3 3 0 0 100% 87 59 11 5 10 1 9 7 3 0
395 250 126 19 63.3% 8938 6065 1113 715 778 94 605 360 805 86
OPPONENTSSOUTH AFRICA
150 Jaar Book.indd 202 2352011 5:25 PM
Statistics 203
SOUTH AFRICA’S SEASONAL TEST RECORD
Year Played Won Drawn Lost Points for Points against Season Overall Total wins Total matches1891 3 0 0 3 0 11 0.00 0.00 0 31896 4 1 0 3 16 34 25.00 14.29 1 71903 3 1 2 0 18 10 33.33 20.00 2 101906 4 2 1 1 29 21 50.00 28.57 4 141910 3 2 0 1 38 23 66.67 35.29 6 171912–13 5 5 0 0 104 8 100.00 50.00 11 221921 3 1 1 1 14 18 33.33 48.00 12 251924 4 3 1 0 43 15 75.00 51.72 15 291928 4 2 0 2 39 26 50.00 51.52 17 331931–32 4 4 0 0 29 9 100.00 56.76 21 371933 5 3 0 2 50 42 60.00 57.14 24 421937 5 4 0 1 72 47 80.00 59.57 28 471938 3 2 0 1 61 36 66.67 60.00 30 501949 4 4 0 0 47 28 100.00 62.96 34 541951–52 5 5 0 0 100 14 100.00 66.10 39 591953 4 3 0 1 79 38 75.00 66.67 42 631955 4 2 0 2 75 49 50.00 65.67 44 671956 6 3 0 3 47 41 50.00 64.38 47 731958 2 0 1 1 8 12 0.00 62.67 47 751960–61 10 7 2 1 81 43 70.00 63.53 54 851961 3 3 0 0 75 22 100.00 64.77 57 881962 4 3 1 0 48 20 75.00 65.22 60 921963 4 2 0 2 50 29 50.00 64.58 62 961964 2 1 0 1 30 11 50.00 64.29 63 981965 8 1 0 7 55 102 12.50 60.38 64 1061967 4 2 1 1 62 31 50.00 60.00 66 1101968 6 5 1 0 89 58 83.33 61.21 71 1161969–70 8 4 2 2 101 62 50.00 60.48 75 1241970 4 3 0 1 59 35 75.00 60.94 78 1281971 5 4 1 0 81 40 80.00 61.65 82 1331972 1 0 0 1 9 18 0.00 61.19 82 1341974 6 2 1 3 57 91 33.33 60.00 84 1401975 2 2 0 0 71 43 100.00 60.56 86 1421976 4 3 0 1 55 46 75.00 60.96 89 1461977 1 1 0 0 45 24 100.00 61.22 90 1471980 9 8 0 1 208 130 88.89 62.82 98 1561981 6 4 0 2 128 83 66.67 62.96 102 1621982 2 1 0 1 62 39 50.00 62.80 103 1641984 4 4 0 0 122 52 100.00 63.69 107 1681986 4 3 0 1 96 62 75.00 63.95 110 1721989 2 2 0 0 42 35 100.00 64.37 112 1741992 5 1 0 4 79 130 20.00 63.13 113 1791993 7 3 1 3 169 146 42.86 62.37 116 1861994 9 5 1 3 225 164 55.56 62.05 121 1951995 10 10 0 0 308 121 100.00 63.90 131 2051996 13 8 0 5 352 260 61.54 63.76 139 2181997 13 8 0 5 535 307 61.54 63.64 147 2311998 12 11 0 1 361 136 91.67 65.02 158 2431999 13 8 0 5 447 236 61.54 64.84 166 2562000 12 6 0 6 301 301 50.00 64.18 172 2682001 11 5 1 5 271 223 45.45 63.44 177 2792002 11 5 0 6 284 318 45.45 62.76 182 2902003 12 7 0 5 338 280 58.33 62.58 189 3022004 13 9 0 4 408 276 69.23 62.86 198 3152005 12 8 1 3 416 243 66.67 63.00 206 3272006 12 5 0 7 258 321 41.67 62.24 211 3392007 17 14 0 3 658 257 82.35 63.20 225 3562008 13 9 0 4 360 195 69.23 63.41 234 3692009 12 8 0 4 276 249 66.67 63.51 242 3812010 14 8 0 6 397 344 57.14 63.29 250 395Totals 395 250 19 126 8938 6065
% Won
150 Jaar Book.indd 203 2352011 5:25 PM
204 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
ARGENTINA
Played 13 Won 13 Lost 0 Drawn 0 PF 544 PA 272
year Winner Score Venue1993 South Africa 29–26 Buenos Aires1993 South Africa 52–23 Buenos Aires1994 South Africa 42–22 Port Elizabeth1994 South Africa 46–26 Johannesburg1996 South Africa 46–15 Buenos Aires1996 South Africa 44–21 Buenos Aires2000 South Africa 37–33 Buenos Aires2002 South Africa 49–29 Springs2003 South Africa 26–25 Port Elizabeth2004 South Africa 39–7 Buenos Aires2005 South Africa 34–23 Buenos Aires2007 South Africa 37–13 Paris2008 South Africa 63-9 Johannesburg
AUSTRALIA
Played 71 Won 41 Lost 29 Drawn 1 PF 1347 PA 1239
year Winner Score Venue1933 South Africa 17–3 Cape Town1933 Australia 6–21 Durban1933 South Africa 12–3 Johannesburg1933 South Africa 11–0 Port Elizabeth1933 Australia 4–15 Bloemfontein1937 South Africa 9–5 Sydney1937 South Africa 26–17 Sydney1953 South Africa 25–3 Johannesburg1953 Australia 14–18 Cape Town1953 South Africa 18–8 Durban1953 South Africa 22–9 Port Elizabeth1956 South Africa 9–0 Sydney1956 South Africa 9–0 Brisbane1961 South Africa 28–3 Johannesburg1961 South Africa 23–11 Port Elizabeth1963 South Africa 14–3 Pretoria1963 Australia 5–9 Cape Town1963 Australia 9–11 Johannesburg1963 South Africa 22–6 Port Elizabeth1965 Australia 11–18 Sydney1965 Australia 8–12 Brisbane1969 South Africa 30–11 Johannesburg1969 South Africa 16–9 Durban1969 South Africa 11–3 Cape Town1969 South Africa 19–8 Bloemfontein1971 South Africa 19–11 Sydney
1971 South Africa 14–6 Brisbane1971 South Africa 18–6 Sydney1992 Australia 3–26 Cape Town1993 South Africa 19–12 Sydney1993 Australia 20–28 Brisbane1993 Australia 12–19 Sydney1995 South Africa 27–18 Cape Town1996 Australia 16–21 Sydney1996 South Africa 25–19 Bloemfontein1997 Australia 20–32 Brisbane1997 South Africa 61–22 Pretoria1998 South Africa 14–13 Perth1998 South Africa 29–15 Johannesburg1999 Australia 6–32 Brisbane1999 South Africa 10–9 Cape Town1999 Australia 21–27 London2000 Australia 23–44 Melbourne2000 Australia 6–26 Sydney2000 Australia 18–19 Durban2001 South Africa 20–15 Pretoria2001 Drawn 14–14 Perth2002 Australia 27–38 Brisbane2002 South Africa 33–31 Johannesburg2003 South Africa 26–22 Cape Town2003 Australia 9–29 Brisbane2004 Australia 26–30 Perth2004 South Africa 23–19 Durban2005 Australia 12–30 Sydney2005 South Africa 33–20 Johannesburg2005 South Africa 22–16 Pretoria2005 South Africa 22–19 Perth2006 Australia 0–49 Brisbane2006 Australia 18–20 Sydney2006 South Africa 24–16 Johannesburg2007 South Africa 22–19 Cape Town2007 Australia 17–25 Sydney2008 Australia 9–16 Perth2008 Australia 15–27 Durban2008 South Africa 53–8 Johannesburg2009 South Africa 29–17 Cape Town2009 South Africa 32–25 Perth2009 Australia 6–21 Brisbane2010 Australia 13–30 Brisbane2010 South Africa 44-31 Pretoria2010 Australia 39–41 Bloemfontein
SOUTH AFRICA’S TEST RESULTS By OPPONENT
150 Jaar Book.indd 204 2352011 5:25 PM
Statistics 205
BRITISH ISLES
Played 46 Won 23 Lost 17 Drawn 6 PF 600 PA 516
year Winner Score Venue1891 British Isles 0–4 Port Elizabeth1891 British Isles 0–3 Kimberley1891 British Isles 0–4 Cape Town1896 British Isles 0–8 Port Elizabeth1896 British Isles 8–17 Johannesburg1896 British Isles 3–9 Kimberley1896 South Africa 5–0 Cape Town1903 Drawn 10–10 Johannesburg1903 Drawn 0–0 Kimberley1903 South Africa 8–0 Cape Town1910 South Africa 14–10 Johannesburg1910 British Isles 3–8 Port Elizabeth1910 South Africa 21–5 Cape Town1924 South Africa 7–3 Durban1924 South Africa 17–0 Johannesburg1924 Drawn 3–3 Port Elizabeth1924 South Africa 16–9 Cape Town1938 South Africa 26–12 Johannesburg1938 South Africa 19–3 Port Elizabeth1938 British Isles 16–21 Cape Town1955 British Isles 22–23 Johannesburg1955 South Africa 25–9 Cape Town1955 British Isles 6–9 Pretoria1955 South Africa 22–8 Port Elizabeth1962 Drawn 3–3 Johannesburg1962 South Africa 3–0 Durban1962 South Africa 8–3 Cape Town1962 South Africa 34–14 Bloemfontein1968 South Africa 25–20 Pretoria1968 Drawn 6–6 Port Elizabeth1968 South Africa 11–6 Cape Town1968 South Africa 19–6 Johannesburg1974 British Isles 3–12 Cape Town1974 British Isles 9–28 Pretoria1974 British Isles 9–26 Port Elizabeth1974 Drawn 13–13 Johannesburg1980 South Africa 26–22 Cape Town1980 South Africa 26–19 Bloemfontein1980 South Africa 12–10 Port Elizabeth1980 British Isles 13–17 Pretoria1997 British Isles 16–25 Cape Town1997 British Isles 15–18 Durban1997 South Africa 35–16 Johannesburg2009 South Africa 26–21 Durban2009 South Africa 28–25 Pretoria2009 British Isles 9–28 Johannesburg
CANADA
Played 2 Won 2 Lost 0 Drawn 0 PF 71 PA 18
year Winner Score Venue1995 South Africa 20–0 Port Elizabeth2000 South Africa 51–18 East London
ENGLAND
Played 32 Won 19 Lost 12 Drawn 1 PF 661 PA 491
year Winner Score Venue1906 Drawn 3–3 London1913 South Africa 9–3 London1932 South Africa 7–0 London1952 South Africa 8–3 London1961 South Africa 5–0 London1969 England 8–11 London1972 England 9–18 Johannesburg1984 South Africa 33–15 Port Elizabeth1984 South Africa 35–9 Johannesburg1992 England 16–33 London1994 England 15–32 Pretoria1994 South Africa 27–9 Cape Town1995 South Africa 24–14 London1997 South Africa 29–11 London1998 South Africa 18–0 Cape Town1998 England 7–13 London1999 South Africa 44–21 Paris2000 South Africa 18–13 Pretoria2000 England 22–27 Bloemfontein2000 England 17–25 London2001 England 9–29 London2002 England 3–53 London2003 England 6–25 Perth2004 England 16–32 London2006 England 21–23 London2006 South Africa 25–14 London2007 South Africa 58–10 Bloemfontein2007 South Africa 55–22 Pretoria2007 South Africa 36–0 Paris2007 South Africa 15–6 Paris2008 South Africa 42–6 London2010 South Africa 21–11 London
FIJI
Played 2 Won 2 Lost 0 Drawn 0 PF 80 PA 38
year Winner Score Venue1996 South Africa 43–18 Pretoria2007 South Africa 37–20 Marseille
150 Jaar Book.indd 205 2352011 5:25 PM
206 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
FRANCE
Played 38 Won 21 Lost 11 Drawn 6 PF 764 PA 568
Year Winner Score Venue1913 South Africa 38–5 Bordeaux1952 South Africa 25–3 Paris1958 Drawn 3 –3 Cape Town1958 France 5–9 Johannesburg1961 Drawn 0–0 Paris1964 France 6–8 Springs1967 South Africa 26–3 Durban1967 South Africa 16–3 Bloemfontein1967 France 14–19 Johannesburg1967 Drawn 6–6 Cape Town1968 South Africa 12–9 Bordeaux1968 South Africa 16–11 Paris1971 South Africa 22–9 Bloemfontein1971 Drawn 8–8 Durban1974 South Africa 13–4 Toulouse1974 South Africa 10–8 Paris1975 South Africa 38–25 Bloemfontein1975 South Africa 33–18 Pretoria1980 South Africa 37–15 Pretoria1992 South Africa 20–15 Lyon1992 France 16–29 Paris1993 Drawn 20–20 Durban1993 France 17–18 Johannesburg1995 South Africa 19–15 Durban1996 South Africa 22–12 Bordeaux1996 South Africa 13–12 Paris1997 South Africa 36–32 Lyon1997 South Africa 52–10 Paris2001 France 23–32 Johannesburg2001 South Africa 20–15 Durban2001 France 10–20 Paris2002 France 10–30 Marseilles2005 Drawn 30–30 Durban2005 South Africa 27–13 Port Elizabeth2005 France 20–26 Paris2006 France 26–36 Cape Town2009 France 13–20 Toulouse2010 South Africa 42–17 Cape Town
GEORGIA
Played 1 Won 1 Lost 0 Drawn 0 PF 46 PA 19
year Winner Score Venue2003 South Africa 46–19 Sydney
IRELAND
Played 20 Won 15 Lost 4 Drawn 1 PF 401 PA 236
year Winner Score Venue1906 South Africa 15–12 Belfast1912 South Africa 38–0 Dublin1931 South Africa 8–3 Dublin1951 South Africa 17–5 Dublin1960 South Africa 8–3 Dublin1961 Ireland 24–8 Cape Town1965 Drawn 6–9 Dublin1970 South Africa 8–8 Dublin1981 South Africa 23–15 Cape Town1981 South Africa 12–10 Durban1998 South Africa 37–13 Bloemfontein1998 South Africa 33–0 Pretoria1998 South Africa 27–13 Dublin2000 South Africa 28–18 Dublin2004 South Africa 31–17 Bloemfontein2004 South Africa 26–17 Cape Town2004 Ireland 12–17 Dublin2006 Ireland 15–32 Dublin2009 Ireland 10–15 Dublin2010 South Africa 23–21 Dublin
ITALY
Played 10 Won 10 Lost 0 Drawn 0 PF 533 PA 129
year Winner Score Venue1995 South Africa 40–21 Rome1997 South Africa 62–31 Bologna1999 South Africa 74–3 Port Elizabeth1999 South Africa 101–0 Durban2001 South Africa 60–14 Port Elizabeth2001 South Africa 54–26 Genoa2008 South Africa 26–0 Cape Town2009 South Africa 32–10 Udine2010 South Africa 29–13 Witbank2010 South Africa 55–11 East London
NAMIBIA
Played 1 Won 1 Lost 0 Drawn 0 PF 105 PA 13
year Winner Score Venue2007 South Africa 105–13 Cape Town
SOUTH AFRICA’S TEST RESULTS BY OPPONENT CONTINUED
150 Jaar Book.indd 206 2352011 5:25 PM
Statistics 207
NEW ZEALAND
Played 81 Won 33 Lost 45 Drawn 3 PF 1261 PA 1514
year Winner Score Venue1921 New Zealand 5–13 Dunedin1921 South Africa 9–5 Auckland1921 Drawn 0–0 Wellington1928 South Africa 17–0 Durban1928 New Zealand 6–7 Johannesburg1928 South Africa 11–6 Port Elizabeth1928 New Zealand 5–13 Cape Town1937 New Zealand 7–13 Wellington1937 South Africa 13–6 Christchurch1937 South Africa 17–6 Auckland1949 South Africa 15–11 Cape Town1949 South Africa 12–6 Johannesburg1949 South Africa 9–3 Durban1949 South Africa 11–8 Port Elizabeth1956 New Zealand 6–10 Dunedin1956 South Africa 8–3 Wellington1956 New Zealand 10–17 Christchurch1956 New Zealand 5–11 Auckland1960 South Africa 13–0 Johannesburg1960 New Zealand 3–11 Cape Town1960 Drawn 11–11 Bloemfontein1960 South Africa 8–3 Port Elizabeth1965 New Zealand 3–6 Wellington1965 New Zealand 0–13 Dunedin1965 South Africa 19–16 Christchurch1965 New Zealand 3–20 Auckland1970 South Africa 17–6 Pretoria1970 New Zealand 8–9 Cape Town1970 South Africa 14–3 Port Elizabeth1970 South Africa 20–17 Johannesburg1976 South Africa 16–7 Durban1976 New Zealand 9–15 Bloemfontein1976 South Africa 15–10 Cape Town1976 South Africa 15–14 Johannesburg1981 New Zealand 9–14 Christchurch1981 South Africa 24–12 Wellington1981 New Zealand 22–25 Auckland1992 New Zealand 24–27 Johannesburg1994 New Zealand 14–22 Dunedin1994 New Zealand 9–13 Wellington1994 Drawn 18–18 Auckland1995 South Africa 15–12 Johannesburg1996 New Zealand 11–15 Christchurch1996 New Zealand 18–29 Cape Town1996 New Zealand 19–23 Durban1996 New Zealand 26–33 Pretoria1996 South Africa 32–22 Johannesburg1997 New Zealand 32–35 Johannesburg1997 New Zealand 35–55 Auckland
1998 South Africa 13–3 Wellington1998 South Africa 24–23 Durban1999 New Zealand 0–28 Dunedin1999 New Zealand 18–34 Pretoria1999 South Africa 22–18 Cardiff2000 New Zealand 12–25 Christchurch2000 South Africa 46–40 Johannesburg2001 New Zealand 3–12 Cape Town2001 New Zealand 15–26 Auckland2002 New Zealand 20–41 Wellington2002 New Zealand 23–30 Durban2003 New Zealand 16–52 Pretoria2003 New Zealand 11–19 Dunedin2003 New Zealand 9–29 Melbourne2004 New Zealand 21–23 Christchurch2004 South Africa 40–26 Johannesburg2005 South Africa 22–16 Cape Town2005 New Zealand 27–31 Dunedin2006 New Zealand 17–35 Wellington2006 New Zealand 26–45 Pretoria2006 South Africa 21–20 Rustenburg2007 New Zealand 21–26 Durban2007 New Zealand 6–33 Christchurch2008 New Zealand 8–19 Wellington2008 South Africa 30–28 Dunedin2008 New Zealand 0–19 Cape Town2009 South Africa 28–19 Bloemfontein2009 South Africa 31–19 Durban2009 South Africa 32–29 Hamilton2010 New Zealand 12–32 Auckland2010 New Zealand 17–31 Wellington2010 New Zealand 22–29 Soweto
NEW ZEALAND CAVALIERS
Played 4 Won 3 Lost 1 Drawn 0 PF 96 PA 62
year Winner Score Venue1986 South Africa 21–15 Cape Town1986 NZ Cavaliers 18–19 Durban1986 South Africa 33–18 Pretoria1986 South Africa 24–10 Johannesburg
PACIFIC ISLANDS
Played 1 Won 1 Lost 0 Drawn 0 PF 38 PA 24
year Winner Score Venue2004 South Africa 38–24 Gosford
150 Jaar Book.indd 207 2352011 5:25 PM
208 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
ROMANIA
Played 1 Won 1 Lost 0 Drawn 0 PF 21 PA 8
year Winner Score Venue1995 South Africa 21–8 Cape Town
SAMOA
Played 6 Won 6 Lost 0 Drawn 0 PF 316 PA 65
year Winner Score Venue1995 South Africa 60–8 Johannesburg1995 South Africa 42–14 Johannesburg2002 South Africa 60–18 Pretoria2003 South Africa 60–10 Brisbane2007 South Africa 35–8 Johannesburg2007 South Africa 59–7 Paris
SCOTLAND
Played 21 Won 16 Lost 5 Drawn 0 PF 518 PA 237
year Winner Score Venue1906 Scotland 0–6 Glasgow1912 South Africa 16–0 Edinburgh1932 South Africa 6–3 Edinburgh1951 South Africa 44–0 Edinburgh1960 South Africa 18–10 Port Elizabeth1961 South Africa 12–5 Edinburgh1965 Scotland 5–8 Edinburgh1969 Scotland 3–6 Edinburgh1994 South Africa 34–10 Edinburgh1997 South Africa 68–10 Edinburgh1998 South Africa 35–10 Edinburgh1999 South Africa 46–29 Edinburgh2002 Scotland 6–21 Edinburgh2003 South Africa 29–25 Durban2003 South Africa 28–19 Johannesburg2004 South Africa 45–10 Edinburgh2006 South Africa 36–16 Durban2006 South Africa 29–15 Port Elizabeth2007 South Africa 27–3 Edinburgh2008 South Africa 14–10 Edinburgh2010 Scotland 17–21 Edinburgh
SOUTH AMERICA
Played 8 Won 7 Lost 1 Drawn 0 PF 210 PA 114
year Winner Score Venue1980 South Africa 24–9 Johannesburg1980 South Africa 18–9 Durban1980 South Africa 22–13 Montevideo1980 South Africa 30–16 Santiago1982 South Africa 50–18 Pretoria1982 South America 12–21 Bloemfontein1984 South Africa 32–15 Pretoria1984 South Africa 22–13 Cape Town
SPAIN
Played 1 Won 1 Lost 0 Drawn 0 PF 47 PA 3
year Winner Score Venue1999 South Africa 47–3 Edinburgh
TONGA
Played 2 Won 2 Lost 0 Drawn 0 PF 104 PA 35
year Winner Score Venue1997 South Africa 74–10 Cape Town2007 South Africa 30–25 Lens
UNITED STATES OF AMERICA
Played 3–Won 3–Lost 0–Drawn 0–PF 145–PA 42
year Winner Score Venue1981 South Africa 38–7 Glenville2001 South Africa 43–20 Houston2007 South Africa 64–15 Montpellier
URUGUAY
Played 3 Won 3 Lost 0 Drawn 0 PF 245 PA 12
year Winner Score Venue1999 South Africa 39–3 Glasgow2003 South Africa 72–6 Perth2005 South Africa 134–3 East London
SOUTH AFRICA’S TEST RESULTS BY OPPONENT CONTINUED
150 Jaar Book.indd 208 2352011 5:25 PM
Statistics 209
WALES
Played 25 Won 23 Lost 1 Drawn 1 PF 698 PA 351
year Winner Score Venue1906 South Africa 11–0 Swansea1912 South Africa 3–0 Cardiff1931 South Africa 8–3 Swansea1951 South Africa 6–3 Cardiff1960 South Africa 3–0 Cardiff1964 South Africa 24–3 Durban1970 Drawn 6–6 Cardiff1994 South Africa 20–12 Cardiff1995 South Africa 40–11 Johannesburg1996 South Africa 37–20 Cardiff1998 South Africa 96–13 Pretoria1998 South Africa 28–20 London1999 Wales 19–29 Cardiff2000 South Africa 23–13 Cardiff2002 South Africa 34–19 Bloemfontein2002 South Africa 19–8 Cape Town2004 South Africa 53–18 Pretoria2004 South Africa 38–36 Cardiff2005 South Africa 33–16 Cardiff2007 South Africa 34–12 Cardiff2008 South Africa 43–17 Bloemfontein2008 South Africa 37–21 Pretoria2008 South Africa 20–15 Cardiff2010 South Africa 34–31 Cardiff2010 South Africa 29–25 Cardiff
WORLD TEAMS
Played 3 Won 3 Lost 0 Drawn 0 PF 87 PA 59
year Winner Score Venue1977 South Africa 45–24 Pretoria1989 South Africa 20–19 Cape Town1989 South Africa 22–16 Johannesburg
150 Jaar Book.indd 209 2352011 5:25 PM
210 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
INTERNATIONAL TOURS TO SOUTH AFRICA 1891–2010 (exclude tours where only test matches were played) Tour Total Points Points Tries TriesYear Tour Captain matches Tests matches Won Lost Drawn for against for against1891 British Isles WE Maclagan (Scotland) 16 3 19 19 0 0 224 1 89 11896 British Isles JF Hammond (Cambridge University) 17 4 21 19 1 1 310 45 64 101903 British Isles MC Morrison (Scotland) 19 3 22 11 8 3 231 138 49 291910 British Isles T Smyth (Ireland) 21 3 24 13 8 3 290 236 68 541924 British Isles R Cove-Smith (England) 17 4 21 9 9 3 175 155 45 261928 New Zealand MJ Brownlie (Hawke’s Bay) 18 4 22 16 5 1 339 144 70 231933 Australia AW Ross (New South Wales) 18 5 23 12 10 1 299 195 67 291938 British Isles S Walker (Ireland) 20 3 23 17 6 0 407 272 79 431949 New Zealand FR Allen (Auckland) 20 4 24 14 7 3 230 146 43 81953 Australia HJ Solomon (New South Wales) 23 4 27 16 10 1 450 413 92 681955 British Isles RH Thompson (Ireland) 20 4 24 18 5 1 418 271 94 391958 France M Celaya (Biarritz) 8 2 10 5 3 2 137 124 26 171960 Scotland GH Waddell (Cambridge University) 2 1 3 2 1 0 61 45 13 91960 New Zealand WJ Whineray (Auckland) 22 4 26 20 4 2 441 164 75 231961 Ireland AR Dawson (Wanderers) 3 1 4 3 1 0 59 36 8 61961 Australia KW Catchpole (New South Wales) 4 2 6 3 2 1 90 80 15 161962 British Isles AR Smith (Scotland) 20 4 24 15 5 4 351 208 62 371963 Australia JE Thornett (New South Wales) 20 4 24 15 8 1 303 233 46 281964 Wales DCT Rowlands (Pontypool) 3 1 4 2 2 0 43 58 5 61964 France M Crauste (Lourdes) 5 1 6 5 1 0 117 55 18 41967 France C Darrouy (Mont-de-Marsan) 9 4 13 8 4 1 209 161 30 231968 British Isles TJ Kiernan (Ireland) 16 4 20 15 4 1 377 181 55 211969 Australia GV Davis (New South Wales) 22 4 26 15 11 0 465 353 78 541970 New Zealand BJ Lochore (Wairarapa) 20 4 24 21 3 0 687 228 135 231971 France C Carrere(Toulon) 7 2 9 7 1 1 228 92 42 91972 England JV Pullin (Bristol) 6 1 7 6 0 1 166 58 23 41974 British Isles WJ McBride (Ireland) 18 4 22 21 0 1 729 207 107 161975 France J Fouroux (La Voulte) & R Astre (Beziers) 9 2 11 6 4 1 282 190 41 201976 New Zealand AR Leslie (Wellington) 20 4 24 18 6 0 610 291 89 271977 World Team WJ McBride (Ireland) 2 1 3 0 3 0 76 142 13 231980 South America H Porta (Argentina) 5 2 7 4 3 0 174 134 23 161980 British Isles WB Beaumont (England) 14 4 18 15 3 0 401 244 47 271980 France J-P Rives (Toulouse) 3 1 4 3 1 0 90 95 13 121981 Ireland JF Slattery (Blackrock College) 5 2 7 3 4 0 207 90 30 101982 South America H Porta (Argentina) 12 2 14 12 1 1 448 179 62 251984 England JP Scott (Cardiff) 5 2 7 4 2 1 156 145 19 181984 South America & Spain H Porta (Argentina) 5 2 7 4 3 0 146 140 17 201986 New Zealand Cavaliers AG Dalton (Counties) 8 4 12 8 4 0 275 229 33 161989 World Team P Berbizier (France) 3 2 5 1 4 0 100 130 14 201992 New Zealand SBT Fitzpatrick (Auckland) 4 1 5 5 0 0 167 79 20 61992 Australia NC Farr-Jones (New South Wales) 3 1 4 4 0 0 130 41 15 41993 France J-F Tordo (Nice) 6 2 8 4 2 2 169 159 14 121994 England WDC Carling (Harlequins) 6 2 8 3 5 0 152 165 11 131994 Argentina MH Lofreda (Buenos Aires) 4 2 6 3 3 0 216 216 27 281995 Western Samoa P Fatialofa (Auckland, New Zealand) 2 1 3 0 3 0 38 104 4 121995 Wales MH Humphreys (Cardiff) 1 1 2 0 2 0 17 87 1 101996 Fiji J Veitayaki (King Country, New Zealand) 1 1 2 1 1 0 62 80 7 91996 New Zealand SBT Fitzpatrick (Auckland) 4 3 7 5 1 1 190 139 24 141997 British Isles MO Johnson (England) 10 3 13 11 2 0 480 278 56 321997 Tonga L Katoa (Siutaka) 3 1 4 2 2 0 77 149 9 231998 Ireland PS Johns (Saracens, England) 5 2 7 2 5 0 126 214 11 26
150 Jaar Book.indd 210 2352011 5:25 PM
Statistics 211
SPRINGBOK TOURS 1906–2010 (exclude tours where only test matches were played)
Total matches Won Lost Drawn Pts for Pts against Tries for Tries against 28 25 2 1 553 79 130 19 27 24 3 0 441 101 103 22 23 19 2 2 327 119 74 21 26 23 1 2 407 124 86 23 26 24 2 0 753 169 161 29 31 30 1 0 562 167 120 26 29 22 6 1 520 203 108 31 34 31 1 2 567 132 132 25 5 0 4 1 37 53 7 8 30 22 8 0 669 285 144 42 6 5 1 0 84 43 12 5 24 15 5 4 323 157 59 23 13 13 0 0 396 102 76 11 9 8 1 0 170 74 23 10 6 6 0 0 376 78 66 8 17 14 2 1 535 190 81 16 13 8 5 0 297 236 30 16 12 9 3 0 527 147 75 15 6 5 1 0 243 152 32 11 14 10 3 1 445 241 58 22 13 11 2 0 375 151 50 12 10 8 2 0 367 205 53 19 7 5 2 0 276 155 40 16 8 7 1 0 290 92 42 6 9 6 3 0 253 219 30 20 4 2 2 0 93 76 9 8 2 2 0 0 18 3 2 0 2 1 1 0 39 34 6 5 5 1 4 0 95 91 10 5 5 3 2 0 110 104 10 10 444 359 70 15 10148 3982 1829 484
Tour Total Points Points Tries TriesYear Tour Captain matches Tests matches Won Lost Drawn for against for against1998 Wales R Howley (Cardiff) 4 1 5 0 5 0 94 224 9 321999 Italy M Giovanelli (Narbonne, France) 2 2 4 0 4 0 30 267 3 402000 England MO Johnson (Leicester) 3 2 5 4 1 0 183 105 20 62001 Italy A Moscardi (Benetton Treviso) 1 1 2 0 2 0 25 102 2 142002 Argentina A Pichot (Bristol, England) 1 1 2 0 2 0 65 91 7 112002 Samoa S Sititi (Borders, Scotland) 2 1 3 1 2 0 75 117 9 152003 Argentina G Longo (Narbonne, France) 1 1 2 0 1 1 55 56 6 52009 British Isles PJ O’Connell (Ireland) 7 3 10 7 2 1 309 169 34 15 555 144 699 457 202 40 13461 9150 2188 1187
150 Jaar Book.indd 211 2352011 5:25 PM
212 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
SPRINGBOK MATCH RECORDS
Highest scores
134–3 v Uruguay East London 2005105–13 v Namibia Cape Town 2007101–0 v Italy Durban 199996–13 v Wales Pretoria 199874–10 v Tonga Cape Town 199774–3 v Italy Port Elizabeth 199972–6 v Uruguay Perth 200368–10 v Scotland Edinburgh 199764–15 v USA Montpellier 200763–9 v Argentina Johannesburg 200862–31 v Italy Bologna 199761–22 v Australia Pretoria 199760–8 v Western Samoa Johannesburg 199560–14 v Italy Port Elizabeth 200160–18 v Samoa Pretoria 200260–10 v Samoa Brisbane 2003
Biggest wins
131 v Uruguay (134–4) East London 2005101 v Italy (101–0) Durban 199992 v Namibia (105–13) Cape Town 200783 v Wales (96–13) Pretoria 199871 v Italy (74–3) Port Elizabeth 199966 v Uruguay (72–6) Perth 200364 v Tonga (74–10) Cape Town 199758 v Scotland (68–10) Edinburgh 199754 v Argentina (63–9) Johannesburg 200852 v Western Samoa (60–8) Johannesburg 199552 v Samoa (59–7) Paris 200750 v Samoa (60–10) Brisbane 2003
Most tries scored
21 v Uruguay East London 200515 v Italy Durban 199915 v Wales Pretoria 199815 v Namibia Cape Town 200712 v Uruguay Perth 200312 v Tonga Cape Town 199711 v Italy Port Elizabeth 199910 v Scotland Edinburgh 199710 v Ireland Dublin 1912
Most points conceded
55–35 v New Zealand Auckland 199753–3 v England London 200252–16 v New Zealand Pretoria 200349–0 v Australia Brisbane 200645–26 v New Zealand Pretoria 200644–23 v Australia Melbourne 200041–20 v New Zealand Wellington 200241–39 v Australia Bloemfontein 201040–46 v New Zealand Johannesburg 200038–27 v Australia Brisbane 200236–38 v Wales Cardiff 200436–26 v France Cape Town 200635–32 v New Zealand Johannesburg 199735–17 v New Zealand Wellington 2006
Biggest defeats
50 England (3–53) London 200249 Australia (0–49) Brisbane 200636 New Zealand (16–52) Pretoria 200328 New Zealand (0–28) Dunedin 199927 New Zealand (6–33) Christchurch 200726 Australia (6–32) Brisbane 199923 Australia (3–26) Cape Town 199221 Australia (23–44) Melbourne 200021 New Zealand (20–41) Wellington 200220 New Zealand (35–55) Auckland 199720 Australia (6–26) Sydney 200020 England (9–29) London 200120 France (10–30) Marseilles 200220 Australia (9–29) Brisbane 200320 New Zealand (9–29) Melbourne 200320 New Zealand (12–32) Auckland 2010
Most points by a player
35 PC Montgomery v Namibia (1t, 12c, 2p) Cape Town 200734 JH de Beer v England (2c, 5p, 5dg) Paris 199931 PC Montgomery v Wales (2t, 9c, 1p) Pretoria 199831 M Steyn v New Zealand (1t, 1c, 8p) Durban 200930 T Chanvhanga v Uruguay (6t) East London 200529 GS du Toit v Italy (2t, 8c, 1p) Port Elizabeth 199929 PC Montgomery v Samoa (2t, 5c, 3p) Paris 200728 GK Johnson v W Samoa (3t, 5c, 1p) Johannesburg 199526 JH de Beer v Australia (1t, 6c, 3p) Pretoria 199726 PC Montgomery v Scotland (2t, 8c) Edinburgh 199726 M Steyn v Italy (2t, 5c, 2p) East London 201025 JT Stransky v Australia (1t, 1c, 6p) Bloemfontein 199625 CS Terblanche v Italy (5t) Durban 1999
150 Jaar Book.indd 212 2352011 5:25 PM
Statistics 213
Most tries by a player
6 T Chavhanga v Uruguay East London 20055 CS Terblanche v Italy Durban 19994 CM Williams v W Samoa Johannesburg 19954 PWG Rossouw v France Paris 19974 CS Terblanche v Ireland Bloemfontein 19984 BG Habana v Samoa Paris 20074 JL Nokwe v Australia Johannesburg 20083 EE McHardy v Ireland Dublin 19123 JA Stegmann v Ireland Dublin 19123 KT van Vollenhoven v B Isles Cape Town 19553 HJ van Zyl v Australia Johannesburg 19613 RH Mordt v New Zealand Auckland 19813 RH Mordt v USA New York 19813 DM Gerber v South America Pretoria 19823 DM Gerber v England Johannesburg 19843 GK Johnson v W Samoa Johannesburg 19953 JH van der Westhuizen v Wales Cardiff 19963 AH Snyman v Tonga Cape Town 19973 PWG Rossouw v Wales Pretoria 19983 BJ Paulse v Italy Port Elizabeth 19993 DJ Kayser v Italy Durban 19993 JH van der Westhuizen v Uruguay Perth 20033 MC Joubert v New Zealand Johannesburg 20043 JH Smith v Namibia Cape Town 20073 SWP Burger v Namibia Cape Town 2007
Most conversions by a player
12 PC Montgomery v Namibia Cape Town 20079 PC Montgomery v Wales Pretoria 19989 AD James v Argentina Johannesburg 20088 PC Montgomery v Scotland Edinburgh 19978 GS du Toit v Italy Port Elizabeth 19998 GS du Toit v Italy Durban 1999
Most penalty goals by a player
8 M Steyn v New Zealand Durban 20097 PC Montgomery v Scotland Port Elizabeth 20067 PC Montgomery v France Cape Town 20067 M Steyn v Australia Cape Town 20096 GR Bosch v France Pretoria 19756 JT Stranksy v Australia Bloemfontein 19966 JH de Beer v Australia London 19996 AJJ van Straaten v England Pretoria 20006 AJJ van Straaten v Australia Durban 20006 PC Montgomery v France Johannesburg 20016 LJ Koen v Scotland Johannesburg 20036 M Steyn v Australia Bloemfontein 2010
Most drop goals by a player
5 JH de Beer v England Paris 19994 AS Pretorius v England London 20063 HE Botha v South America Durban 19803 HE Botha v Ireland Durban 19813 JNB van der Westhuyzen v Scotland Edinburgh 2004
Scored all points in a test (>15)
31* M Steyn v New Zealand Durban 200925 JT Stransky v Australia Bloemfontein 199621 JH de Beer v Australia London 199918 AJJ van Straaten v England Pretoria 200018 AJJ van Straaten v Australia Durban 200017 AJJ van Straaten v England London 2000*World Record
Scored in all four ways in a test
22 JT Stransky (22 pts–1t, 1c, 4p, 1dg) v Australia 199518 AS Pretorius (18 pts–1t, 2c, 2p, 1dg) v New Zealand 200221 DJ Hougaard (21 pts–1t, 5c, 1p, 1dg) v Samoa 2003
Most points by a player against SA
29 SA Mortlock, Australia (2t, 2c, 5p) Melbourne 200027 CR Andrew, England (1t, 2c, 5p, 1d) Pretoria 199427 JP Wilkinson, England (8p, 1d) Bloemfontein 200027 G Merceron, France (1t, 2c, 6p) Johannesburg 200127 CC Hodgson, England (1t, 2c, 5p, 1d) London 200425 CJ Spencer, New Zealand (1t, 4c, 4p) Auckland 199725 DW Carter, New Zealand (2c, 7p) Wellington 200624 MC Burke, Australia (8p) London 199923 DW Carter, New Zealand (1t, 3c, 4p) Christchurch 200723 DW Carter, New Zealand (1c, 6p, 1d) Dunedin 2008
Most tries by a player against SA
2 HS Sugars (Ireland) Belfast 19062 JL Sullivan (New Zealand) Christchurch 19372 IST Smith (New Zealand) Auckland 19652 B Dauga (France) Bordeaux 19682 JJ Williams (British Isles) Pretoria 19742 JJ Williams (British Isles) Port Elizabeth 19742 J–L Averous (France) Pretoria 19772 PV Carozza (Australia) Cape Town 19922 A Penaud (France) Lyon 19922 JS Little (Australia) Brisbane 19932 JW Wilson (New Zealand) Pretoria 19962 FE Bunce (New Zealand) Johannesburg 19972 BN Tune (Australia) Brisbane 1997
150 Jaar Book.indd 213 2352011 5:25 PM
214 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
2 CM Cullen (New Zealand) Auckland 19972 JW Roff (Australia) Brisbane 19992 CM Cullen (New Zealand) Pretoria 19992 SA Mortlock (Australia) Melbourne 20002 CM Cullen (New Zealand) Christchurch 20002 CM Cullen (New Zealand) Johannesburg 20002 JF Umaga (New Zealand) Johannesburg 20002 CE Latham (Australia) Brisbane 20002 WJH Greenwood (England) London 20002 JT Rokocoko (New Zealand) Pretoria 20032 DC Howlett (New Zealand) Pretoria 20032 S Sivivatu (Pacific Islands) Gosford 20042 GL Henderson (Wales) Cardiff 20042 MJ Giteau (Australia) Sydney 20052 JT Rokocoko (New Zealand) Dunedin 20052 V Clerc (France) Cape Town 20062 MJ Giteau (Australia) Brisbane 20062 T Croft (British Isles) Durban 20092 SM Williams (British Isles) Johannesburg 20092 MJ Giteau (Australia) Perth 20092 JD O’Connor (Australia) Pretoria 20102 G North (Wales) Cardiff 2010
Most conversions by a player against SA
5 SA Mortlock (Australia) Brisbane 2006
Most penalty goals by a player against SA
8 MC Burke (Australia) London 19998 JP Wilkinson (England) Bloemfontein 20007 AP Mehrtens (New Zealand) Pretoria 19996 JP Wilkinson (England) London 20006 G Merceron (France) Johannesburg 20016 DW Carter (New Zealand) Dunedin 20086 DA Parks (Scotland) Edinburgh 2010
Most drop goals by a player against SA
2 G Camberabero (France) Johannesburg 19672 P Bennett (British Isles) Port Elizabeth 19742 JP Wilkinson (England) Perth 2003
SPRINGBOK SEASON RECORDS
By THE TEAM
Most conversions
62 17 tests 3.7 per game 200754 13 tests 4.2 per game 1997
Most penalty goals
46 14 tests 3.3 per game 201042 12 tests 3.5 per game 200941 17 tests 2.4 per game 200740 13 tests 3.1 per game 1996
Most drop goals
8 13 tests 1999
Most consecutive wins
17 August 1997 to November 1998
Most consecutive defeats
7 July 1964 to August 1965
Most consecutive matches without conceding a try
5 1999
Most consecutive matches without scoring a try
4 1891 to 1896 & 1972 to 1974
By A PLAyER
Most points
219 PC Montgomery in 14 tests (5t, 52c, 30p) 2007185 M Steyn in 13 tests (3t, 24c, 40p) 2010158 PC Montgomery in 12 tests (1t, 24c, 32p, 3d) 2005154 PC Montgomery in 11 tests (1t, 28c, 31p) 2004137 M Steyn in 12 tests (1t, 12c, 31p, 5d) 2009136 AJJ van Straaten in 11 tests (2t, 12c, 34p) 2000120 LJ Koen in 11 tests (15c, 28p, 2d) 2003112 JT Stransky in 9 tests (2t, 12c, 23p, 3d) 1995111 PC Montgomery in 12 tests (2t, 25c, 17p) 1998102 JH de Beer in 6 tests (18c, 16p, 6d) 1999102 AS Pretorius in 10 tests (2t, 22c, 15p,1d) 2002
150 Jaar Book.indd 214 2352011 5:25 PM
Statistics 215
Most tries
13 BG Habana in 11 tests 200712 BG Habana in 12 tests 200510 PWG Rossouw in 11 tests 19979 CS Terblanche in 12 tests 19989 J Fourie in 12 tests 20078 JT Small in 7 tests 19938 CM Williams in 6 tests 19958 PC Montgomery in 10 tests 19978 JH van der Westhuizen in 12 tests 19988 JH Smith in 13 tests 2007
Most conversions
52 PC Montgomery in 14 tests 200728 PC Montgomery in 11 tests 200425 PC Montgomery in 12 tests 199825 M Steyn in 13 tests 201024 PC Montgomery in 12 tests 200523 HW Honiball in 12 tests 199722 AS Pretorius in 10 tests 2002
Most penalty goals
40 M Steyn in 13 tests 201034 AJJ van Straaten in 11 tests 200032 PC Montgomery in 12 tests 200531 PC Montgomery in 11 tests 200431 M Steyn in 12 tests 200930 PC Montgomery in 14 tests 2007
Most drop goals
6 HE Botha in 9 tests 19806 JH de Beer in 6 tests 19995 HE Botha in 6 tests 19815 AS Pretorius in 6 tests 20065 M Steyn in 12 tests 2009
SPRINGBOK CAREER RECORDS
Most test match appearances
105 V Matfield 2001–2010102 PC Montgomery 1997–2008102 JW Smit 2000–201089 JH van der Westhuizen 1993–200380 JP du Randt 1994–2007
77 MG Andrews 1994–200172 JP Botha 2002–201069 JH Smith 2003–201069 CJ van der Linde 2002–201068 BG Habana 2004–201067 J de Villiers 2002–201066 AG Venter 1996–200164 BJ Paulse 1999–200763 SWP Burger 2003–201062 J Fourie 2003–201055 PF du Preez 2004–200954 A–H le Roux 1994–200254 DJ Rossouw 2003–201052 JC van Niekerk 2001–201051 PA van den Berg 1999–2007
Most appearances in all Springbok matches
111 JH van der Westhuizen 1993–2003109 V Matfield 2001–2010104 PC Montgomery 1997–2008103 JW Smit 2000–201090 MG Andrews 1994–200187 FCH du Preez 1961–197185 JP du Randt 1994–200775 JFK Marais 1963–1974
Most points in all Springbok matches
906 PC Montgomery (104 matches) 1997–2008485 HE Botha (40 matches) 1980–1992329 JT Stransky (36 maches) 1993–1996322 M Steyn (25 matches) 2009–2010294 AJJ van Straaten (27 matches) 1999–2001293 GH Brand (46 matches) 1928–1938280 JH van der Westhuizen (111 matches) 1993–2003258 AJ Joubert (49 matches) 1989–1997240 PJ Visagie (44 matches) 1967–1971201 K Oxlee (48 matches) 1960–1965
Most tries in test matches
38 JH van der Westhuizen (89 tests) 1993–200338 BG Habana (68 tests) 2004–201030 J Fourie (62 tests) 2003–201026 BJ Paulse (64 tests) 1999–200725 PC Montgomery (102 tests) 1997–200821 PWG Rossouw (43 tests) 1997–200320 JT Small (47 tests) 1992–199719 DM Gerber (24 tests) 1980–199219 CS Terblanche (37 tests) 1998–200319 J de Villiers (67 tests) 2002–2010
150 Jaar Book.indd 215 2352011 5:25 PM
216 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
Most tries in all Springbok matches
56 JH van der Westhuizen (111 matches) 1993–200344 JP Engelbrecht (67 matches) 1960–196939 BJ Paulse (74 matches) 1999–200738 BG Habana (70 matches) 2004–201032 JH Ellis (74 matches) 1965–197631 JL Gainsford (71 matches) 1960–196730 J Fourie (64 matches) 2003–2010
Most penalty goals in test matches
148 PC Montgomery (102 tests) 1997–200871 M Steyn (25 tests) 2009–201055 AJJ van Straaten (21 tests) 1999–200150 HE Botha (28 tests) 1980–1992
Most drop goals in test matches
18 HE Botha (28 tests) 1980–19928 JH de Beer (13 tests) 1997–19998 AS Pretorius (31 tests) 2002–20076 PC Montgomery (102 tests) 1997–20085 JD Brewis (10 tests) 1949–19535 PJ Visagie (25 tests) 1967–19715 M Steyn (25 tests) 2009–2010
Most drop goals in all Springbok matches
27 HE Botha (40 matches) 1980–19928 BL Osler (30 matches) 1924–19338 PJ Visagie (44 matches) 1967–19718 JH de Beer (14 matches) 1997–19998 AS Pretorius (33 matches) 2002–2007
Most test match appearances against SA
30 GM Gregan (Australia) 1994–200723 SJ Larkham (Australia) 1996–200722 JW Marshall (New Zealand) 1995–200522 GB Smith (Australia) 2000–200921 JM Muliaina (New Zealand) 2003–2010
Most drop goals in tests against SA
4 AP Mehrtens (New Zealand) (16 tests) 1995–20043 JP Wilkinson (England)(9 tests) 1998–20073 RJR O’Gara (Ireland) (6 tests) 2000–2010
SPRINGBOK MISCELLANEOUS RECORDS
Most test match appearances in each position
Fullback PC Montgomery¹ 87Wing BG Habana² 67Centre J de Villiers³ 53Flyhalf AD James 36Scrum half JH van der Westhuizen 87Prop JP du Randt 80Hooker JW Smit 87Lock V Matfield 105Flank SWP Burger 61Eighthman GH Teichmann 42Captain JW Smit 76*1. Also made nine appearances as a centre, five as flyhalf and one as wing.2. Also made one appearance as a centre.3. Also made 14appearances as a wing. Also made three appearances as a centre and one as a fullback. Also made two appearances as a replacement wing. Also made two appearances as a replacement prop and 13 as a prop in the starting 15. Also made two appearances as a No 8.*World record
Most consecutive test match appearances
by positionFullback PC Montgomery (1997–2999) 24Wing PWG Rossouw (1997–1999) 24Centre JL Gainsford (1961–1967 23Flyhalf BL Osler (1924–1933) 17HE Botha (1980–1982) 17JNB van der Westhuyzen (2004–2005) 17Scrum half PF du Preez (2004–2006) 21Prop A–H le Roux (1998–1999) 25Hooker JW Smit (2003–2007) 46Lock V Matfield (2008–2010) 28Flank RJ Kruger (1995–1997) 22Eighthman GH Teichmann (1996–1999) 39Captain JW Smit (2004–2007) 43
Most consecutive test match appearances
46 JW Smit (hooker) 2003–200739 GH Teichmann (eighthman) 1996–199928 V Matfield (lock) 2008–201026 AH Snyman (centre/wing) 1996–199826 AN Vos (eighthman/flank) 1999–2001
Most test match tries in each position
Fullback 18 PC Montgomery *87 testsWing 38 BG Habana *67 testsCentre 26 J Fourie *51 testsFlyhalf 6 PJ Visgaie 25 tests
150 Jaar Book.indd 216 2352011 5:25 PM
Statistics 217
6 JT Stransky *21 testsScrum half 38 JH van der Westhuizen *87 testsProp 5 AC Koch 22 tests5 JP du Randt 80 tests5 GG Steenkamp 31 testsHooker 5 J Dalton 43 tests5 BW du Plessis *35 testsLock 12 MG Andrews *75 testsFlank 11 SWP Burger *61 tests11 JH Smith *59 testsEighthman 7 PJ Spies *35 tests*Excludes tests played in other positions
Longest international career
14 seasons JP du Randt (1994–2007) 13 years, 12 days13 seasons HE Botha (1980–1992) 12 years, 202 days13 seasons DM Gerber (1980–1992) 12 years, 27 days13 seasons BH Heatlie (1891–1903) 12 years, 14 days13 seasons JM Powell (1891–1903) 12 years, 7 days
Most test matches as a replacement Total tests
43 A–H le Roux 5431 CJ van der Linde 6928 PA van den Berg 5128 R Pienaar 4719 DJ Rossouw 5418 JC van Niekerk 52
Oldest living Springboks*
P Malan b 13/02/1919 91 years, 321 daysWHM Barnard b 07/08/1923 87 years, 146 daysC Moss b 12/02/1925 85 years, 322 daysMT Lategan b 29/09/1925 85 years, 93 daysRP Bekker b 15/12/1926 84 years, 16 days*Age as at 31/12/2010
Most appearances as a test match combination
Fullback/wings PC Montgomery, CS Terblanche & PWG Rossouw (1998–1999) 13
Centre pair J de Villiers & J Fourie (2005–2010) 22Halfbacks JH van der Westhuizen & HW Honiball (1993–1999) 24Locks V Matfield & JP Botha (2003–2010) 60*Front row EP Andrews, JP du Randt & JW Smit (2004–2006) 14Loose forwards AG Venter, RJ Kruger & GH Teichmann (1996–1997) 14AG Venter, J Erasmus & GH Teichmann (1997–1999) 14*World record
Springboks sent off in tests (7)
Player Opponent Referee Venue DateJT Small v Australia EF Morrison (England) Brisbane 1993J Dalton v Canada DTM McHugh (Ireland) Port Elizabeth 1995AG Venter v New Zealand WD Bevan (Wales) Auckland 1997B Venter v Uruguay PL Marshall (Australia) Glasgow 1999MC Joubert v Australia PD O’Brien (New Zealand) Johannesburg 2002JJ Labuschagne v England PD O’Brien (New Zealand) London 2002PC Montgomery* v Wales SJ Dickinson (Australia) Cardiff 2005*Montgomery’s first yellow card was subsequently dismissed by a disciplinary commission and his red card rescinded.
Players sent off in tests against South Africa (3)
Player Team Referee Venue DateR Snow Canada DTM McHugh (Ireland) Port Elizabeth 1995GL Rees Canada DTM McHugh (Ireland) Port Elizabeth 1995GR Jenkins Wales J Dumé (France) Johannesburg 1995
150 Jaar Book.indd 217 2352011 5:25 PM
218 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
South Africa’s affiliated rugby unions and their early clubs
Western Province Rugby Football Union 1883Hamilton Rugby Club 1875Diocesan Rugby Football Club 1875Villagers Rugby Club 1876Stellenbosch Rugby Club 1880Gardens Rugby Football Club 1882SA College Rugby Football Club 1882
Griqualand West Rugby Football Union 1986Kimberley Rugby Football Club 1870s (records of matches and tours exist but no firm date of establishment)West End 1872/73 (first match played 1873)De Beers 1883Pirates Rugby Club 1884Beaconsfield 1886
Eastern Province Rugby Union 1888Olympics 1880Crusaders 1887Uitenhage Swifts 1892Albany 1893
Natal Rugby Football Union 1890Wanderers (Pietermaritzburg) 1890Savages (1889, but as an Association/Rugby Club)Dragoons 1890Hussars 1891Wasps 1891Berea 1891
Border Rugby Football Union 1891Alberts RFC 1878Buffalo 1880Queenstown Swifts 1882Pirates 1889
Transvaal RFU 1889Potchefstroom Dorp 1885Rand Wanderers 1887
Pirates 1888Pretoria1888West Rand 1892Diggers 1893
Orange Free State and Basutoland RFU 1895No records of establishment dates exist. However, matches were played in the late 1870s, and in the 1880s Pirates, Bloemfontein (later Ramblers) and Railways were the apparent leading clubs. They competed with St Andrew’s (initially) and later Grey College.
South Western Districts Rugby Union 1899Swellendam (possibly 10 years older than Hamilton, officially regarded as South Africa’s first club. Records of the Swellendam Club were destroyed in a fire in 1865.)
Unions established after 1900Western Transvaal Rugby Union 1920Northern Transvaal Rugby Union 1938Boland Rugby Union 1939Eastern Transvaal Rugby Union 1947Northern Free State Rugby Union 1968South Eastern Transvaal Rugby Union 1969
Rhodesia and South West Africa (SWA) were also affiliated to the SA Rugby Football Union.
SWA affiliated as the Damaraland RFU in 1922. Their first Springbok was wing Sias Swart in 1955 while flank Jan Ellis is the best-known rugby player from SWA and represented South Africa in 38 tests – a record until the 1990s.
Rhodesia (including Northern Rhodesia which is now Zambia) produced a number of players who represented South Africa as Springboks, including Des van Jaarsveldt who captained the Springboks in 1960.
(Also see chapter 4 for the early black rugby clubs that were not part of
these rugby unions)
Suid-Afrika se geaffilieerde rugbyunies en die eerste klubs
Potchefstroom Dorp, 1885Rand Wanderers, 1887Pirates, 1888Pretoria, 1888West Rand, 1892Diggers, 1893
Orange Free State and Basutoland Rugby Football Union, 1895Daar bestaan geen rekords van die stigtingsdatums nie. Nietemin is daar in die laat-1870’s en 1880’s wedstryde gespeel. Pirates, Bloemfontein (later bekend as die Ramblers) en Railways was blykbaar die voorste klubs. Hulle het aanvanklik teen St. Andrews en later Grey Kollege meegeding.
South Western Districts Rugby Football Union, 1899Swellendam (Die klub is moontlik tien jaar ouer as Hamiltons, wat amptelik as die oudste klub erken word. Alle rekords van die Swellendam-klub is in 1865 in ’n brand vernietig.)
Unies wat na 1900 gestig isWes-Transvaalse Rugbyunie, 1920Noord-Transvaalse Rugbyunie, 1938Boland Rugbyunie, 1939Oos-Transvaalse Rugbyunie, 1947Noord-Vrystaatse Rugbyunie, 1968Suidoos-Transvaalse Rugbyunie, 1969
Rhodesië en Suidwes-Afrika (SWA) was ook by SARFU geaffilieer. SWA het in 1922 as Damaraland RFU geaffilieer. Hul eerste Springbok was die vleuel Sias Swart, wat in 1955 gespeel het. Die bekendste rugbyspeler van SWA was die flank Jan Ellis. Hy het Suid-Afrika in 38 toetse verteenwoordig, wat ’n rekord was tot in die 1990’s.
Rhodesië (insluitend Noord-Rhodesië, wat nou Zambië is) het ’n hele paar spelers opgelewer wat vir Suid-Afrika gespeel het, soos Des van Jaarsveldt wat in 1960 die Springbokkaptein was.
150 Jaar Book.indd 218 2352011 5:25 PM
Statistics 219
CURRIE CUP WINNERS
Various league systems from 1892 to 1936
Season Winners1892 Western Province Tournament Kimberley1894 Western Province Tournament Cape Town1895 Western Province Tournament Johannesburg1897 Western Province Tournament Port Elizabeth1898 Western Province Tournament Cape Town1899 Griquas Tournament Kimberley1904 Western Province Tournament East London1906 Western Province Tournament Johannesburg1908 Western Province Tournament Port Elizabeth1911 Griquas Tournament Cape Town1914 Western Province Tournament Durban1920 Western Province Tournament Bloemfontein & Kimberley1922 Transvaal League 1925 Western Province League 1927 Western Province League 1929 Western Province League 1932 Border/Western Province League 1934 Border/Western Province League 1936 Western Province League
Finals from 1939 (with two exceptions*)
1939 Transvaal 16–6 Western Province Newlands1946 Northern Transvaal 11–9 Western Province Loftus Versfeld1947 Western Province 16–12 Transvaal Newlands1950 Transvaal 22–11 Western Province Ellis Park1952 Boland 11–9 Transvaal Boland Stadium1954 Western Province 11 8 Northern Transvaal Newlands1956 Northern Transvaal 9–8 Natal King’s Park1957–59* Western Province League Decided over two seasons (1957 and 1959) Thereafter no Currie Cup until 19641964* Western Province League 1968 Northern Transvaal 16–3 Transvaal Loftus Versfeld1969 Northern Transvaal 28–13 Western Province Loftus Versfeld1970 Griquas 11–9 Northern Transvaal De Beers1971 Transvaal 14–14 Northern Transvaal Ellis Park1972 Transvaal 25–19 Eastern Transvaal PAM Brink1973 Northern Transvaal 30–22 Orange Free State Loftus Versfeld1974 Northern Transvaal 17–15 Transvaal Loftus Versfeld1975 Northern Transvaal 12–6 Orange Free State Free State Stadium1976 Orange Free State 33–16 Western Province Free State Stadium1977 Northern Transvaal 27–12 Orange Free State Loftus Versfeld1978 Northern Transvaal 13–9 Orange Free State Free State Stadium1979 Western Province 15–15 Northern Transvaal Newlands1980 Northern Transvaal 39–9 Western Province Loftus Versfeld1981 Northern Transvaal 23–6 Orange Free State Loftus Versfeld1982 Western Province 24–7 Northern Transvaal Newlands1983 Western Province 9–3 Northern Transvaal Loftus Versfeld
150 Jaar Book.indd 219 2352011 5:25 PM
220 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
1984 Western Province 19–9 Northern Transvaal Newlands1985 Western Province 22–15 Northern Transvaal Newlands1986 Western Province 22–9 Transvaal Newlands1987 Northern Transvaal 24–18 Transvaal Ellis Park1988 Northern Transvaal 19–18 Western Province Loftus Versfeld1989 Northern Transvaal 16–16 Western Province Newlands1990 Natal 18–12 Northern Transvaal Loftus Versfeld1991 Northern Transvaal 27–15 Transvaal Loftus Versfeld1992 Natal 14–13 Transvaal Ellis Park1993 Gauteng Lions 21–15 Natal King’s Park1994 Gauteng Lions 56–35 Orange Free State Springbok Park1995 Natal 25–17 Western Province King’s Park1996 Natal 33–15 Golden Lions Ellis Park1997 Western Province 14–12 Free State Cheetahs Newlands1998 Blue Bulls 24–20 Western Province Loftus Versfeld1999 Golden Lions 32–9 Natal Sharks King’s Park2000 Western Province 25–15 Natal Sharks Absa Stadium2001 Western Province 29–24 Natal Sharks Newlands2002 Blue Bulls 31–7 Golden Lions Ellis Park2003 Blue Bulls 40–19 Natal Sharks Loftus Versfeld2004 Blue Bulls 42–33 Free State Cheetahs Loftus Versfeld2005 Free State Cheetahs 29–25 Blue Bulls Loftus Versfeld2006 Free State Cheetahs 28–28 Blue Bulls Vodacom Park2007 Free State Cheetahs 20–18 Golden Lions Vodacom Park2008 Natal Sharks 14–9 Blue Bulls Absa Stadium, Durban2009 Blue Bulls 36–24 Cheetahs Loftus Versfeld2010 Sharks 30 10 Western Province King’s Park
150 Jaar Book.indd 220 2352011 5:25 PM
Statistics 221
FINAL RECORDS
Scores of more than 30 points
56 Transvaal v Orange Free State, 1994 final score 56–33*42 Blue Bulls v FS Cheetahs, 2004 final score 42–3340 Blue Bulls v Sharks, 2003 final score 40–1939 Northern Transvaal v WP, 1980 final score 39–936 Blue Bulls v FS Cheetahs, 2009 final score 36–2433 Free State v WP, 1976 final score 33–1633 Free State v Lions, 1994 final score 33–5633 Sharks v Lions, 1996 final score 33–1533 FS Cheetahs v Blue Bulls, 2004 final score 33–42*The match aggregate of 89 points is also a finals record
Five tries or more
7 Lions v Orange Free State 19946 Blue Bulls v Cheetahs 20045 Blue Bulls v WP 19805 Lions v Sharks 19995 Blue Bulls v Sharks 2003
20 points or more by a player
26 Derick Hougaard, Blue Bulls v Lions 2002 (1 try, 5 penalties, 2 drop goals)
25 Patrick Lambie, Sharks v WP 2010 (2 tries, 3 conversions, 3 penalties)
24 Naas Botha, Blue Bulls v Lions 1987 (4 penalties, 4 drop goals)Braam van Straaten, WP v Sharks 2001 (1 try, 2 conversions, 5 penalties)
21 Gavin Johnson, Lions v Free State 1994 (6 conversions, 3 penalties)Morné Steyn, Blue Bulls v FS Cheetahs 2009 (3 conversions, 4 penalties, a drop goal)
20 Thierry Lacroix, Natal v WP 1995 (6 penalties, 1 conversion)
Six conversions by a player
6 Gavin Johnson, Lions v Cheetahs 1994
Six penalty goals by a player
6 Thierry Lacroix, Natal v WP 1995
Four drop goals by a player
4 Naas Botha, Northern Transvaal v Transvaal 1987
40 points or more in finals
138 Naas Botha 1t, 10c, 20p, 18dg 1977-1991 62 Willem de Waal 7c, 16p 2004-2010 54 Morné Steyn 6c, 12p, 2dg 2005-2009 45 Calla Scholtz 1t, 4c, 9p, 2dg 1983-1988 44 Derick Hougaard 1t, 3c, 8p, 3dg 2002-2006 41 Joel Stransky 1c, 13p 1990-1995
Three tries in final
4 Ettienne Botha Blue Bulls 2003-20043 Neil Burger WP 1982-19853 Edrich Krantz FS & Tvl 1976-1980
CURRIE CUP MATCH RECORDS
More than 110 points
147 Blue Bulls v SWD (147-8) Pietersburg 1996113 Cheetahs v SWD (113-11) Bloemfontein 1996111 Pumas v SWD (111-14) Witbank 2001
Wins by 100 points
139 Blue Bulls v SWD (147-8) Pietersburg 1996106 Cheetahs v NFS (106-0) Bloemfontein 1997102 Cheetahs v SWD (113-11) Bloemfontein 1996102 SWD Eagles v NFS (102-0) George 1999
16 tries
23 Blue Bulls v SWD (147-8) 199618 Western Transvaal v E.OFS (103-9) 198816 Transvaal v Far North (99-9) 197316 SWD Eagles v NFS (102-0) 199916 Pumas v SWD Eagles (111-14) 2001
35 or more points by a player
46 Jannie de Beer (3t, 14c, 1p) FS Cheetahs v NFS 199740 Casper Steyn (2t, 3c, 8p) Blue Bulls v SWD 200038 Henry Honiball (4t, 6c, 2p) Sharks v Boland 1996 Lance Sherrell (2t, 14c) Blue Bulls v SWD 199637 Casper Steyn (2t, 3c, 7p) Pumas v FS Cheetahs 200336 Gerald Bosch (1t, 13c, 2dg) Tvl v FN 1973 Eric Herbert (3c, 9p, 1dg) NFS v Valke 1997 Casper Steyn (1t, 7c, 7p) Blue Bulls v Pumas 200035 Jacques Olivier (7t) Blue Bulls v SWD 1996 Kennedy Tsimba (1t, 9c, 4p) FS Cheetahs v Griquas 2003 Braam Pretorius (2t, 11c, 1p) Pumas v Valke 2009
150 Jaar Book.indd 221 2352011 5:25 PM
222 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
Six tries by a player
7 Jacques Olivier N Tvl v SWD (147-8) 19966 Buks Marais Boland v NED (33-3) 1952
14 conversions by a player
14 Lance Sherrell N Tvl v SWD 199614 Jannie de Beer FS Cheetahs v NFS 199714 Nel Fourie Pumas v SWD Eagles 2001
Nine penalty goals by a player
9 Eric Herbert NFS v Valke 19979 Derick Hougaard Blue Bulls v WP 2002
Five drop goals by a player
5 Naas Botha N Tvl v Natal 1992
CURRIE CUP SEASON RECORDS
Seven hundred and fifty points
792 Natal 15 matches 1996783 Northern Transvaal 13 matches 1996
100 tries by a team
112 Natal Sharks 15 matches 1996102 Northern Transvaal 13 matches 1996
250 points by a player
268 Johan Heunis N Tvl 1989263 Gavin Lawless Transvaal 1996252 Casper Steyn Blue Bulls 1999
15 tries
21 Bjorn Basson Griquas 201019 Carel du Plessis WP 198919 Colin Lloyd Leopards 200618 Ettienne Botha Blue Bulls 200418 Alistair Kettledas Pumas 200916 Jan-Harm van Wyk FS 199716 Ryno Benjamin Boland 200615 Philip Burger FS Cheetahs 2006
50 conversions
62 Louis Koen WP 199755 Jannie de Beer FS Cheetahs 199754 Braam Pretorius Pumas 2009
40 penalties
50 Willem de Waal WP 201048 Gavin Lawless Lions 199645 Lance Sherrell WP 1991 Johan Heunis N Tvl 1987 Cameron Olivier Transvaal 198942 Cameron Olivier Transvaal 1990 Andre Joubert FS 1989
20 drop goals
20 Naas Botha N Tvl 1985
CURRIE CUP CAREER RECORDS
100 matches
142 Helgard Muller FS 1983–1998141 Rudi Visagie FS, Natal, SE-TVL 1980–1996136 Chris Badenhorst FS, Natal, SE–TVL 1986–1999128 Burger Geldenhuys N Tvl 1977–1989 Ollie le Roux FS & Natal Sharks 1993–2007126 André Joubert FS & Natal Sharks 1986–1999125 Eric Herbert NFS & FS Cheetahs 1986–2001123 Naas Botha N Tvl 1977–1992118 Willie Meyer EP, FS, Lions 1989–2002115 AJ Venter FS Cheetahs, Lions & Sharks 1997–2008114 Piet Krause Lions, GW, BB, Valke 1996–2007 Bevin Fortuin SWD, FS Cheetahs 2000–2010 Louis Strydom Griffons, Blue Bulls, Valke, Lions, FS Cheetahs 2001–2010113 Skipper Badenhorst Valke, Pumas, Sharks, FS Cheetahs 2000–2010112 Stefan Terblanche Boland, Sharks 1996–2010112 Louis Moolman N Tvl 1974–1986111 Jacques Botes Pumas, Sharks 2002–2010 Willem de Waal Leopards, FS Cheetahs, WP 2003–2010110 Justin Peach EP, Boland 2001–2010108 Eddie Fredericks Leopards, FS Cheetahs, NFS 1998–2010106 Gavin Passens Griffons, Pumas, Blue Bulls, FS Cheetahs, Griquas 1999–2010 Kabamba Floors SWD, FS Cheetahs 2003–2010 Martiens le Roux FS 1973–1986 De Wet Ras FS & Natal 1974–1986
150 Jaar Book.indd 222 2352011 5:25 PM
Statistics 223
104 Gerrie Sonnekus FS 1974–1985103 Uli Schmidt N Tvl & Tvl 1983–1994 Albert van den Berg GW & Sharks 1996–2009102 Adolf Malan N Tvl 1983–1992 John Daniels Boland, Lions 1998–2008 Adi Jacobs Valke, Sharks 2001–2010101 Gysie Pienaar FS 1974–1987 Hendro Scholtz FS Cheetahs 1999–2010
1000 points
1699 Naas Botha N Transvaal 1977–19921433 Willem de Waal FS Cheetahs, WP 2002–20101402 Eric Herbert NFS, FS Cheetahs 1986–20011210 De Wet Ras FS & Natal 1974–19861165 Andre Joubert FS 2& Sharks 1986–19991017 Calla Scholtz Boland & WP 1980–1989
Most Tries
77 John Daniels Boland, Lions 1998–200870 Breyton Paulse WP 1996–200765 Chris Badenhorst FS 1986–199958 Andre Joubert FS, Sharks 1986–199956 Stefan Terblanche Boland, Sharks 1994–201053 Eddie Fredericks WP, NFS, FS, Leopards 1998–2010 52 Egon Seconds WP, Griquas 2001–200951 Gerrie Germishuys FS, Transvaal 1971–1985 Carel du Plessis WP, Transvaal 1980–1989 Neil Burger WP 1982–1991 Jan–Harm van Wyk FS, Pumas 1996–200150 Fabian Juries EP, FS Cheetahs, NFS 2001–2009
17 points or more in a final
26 Derick Hougaard, Blue Bulls v Golden Lions 1 try, 2 drop goals, 5 pen 2002
24 Naas Botha, N-Tvl v Transvaal 4 drop goals, 4 pen 198724 Braam van Straaten, Western Province v Natal Sharks 1 try, 2 con,
5 pen 200121 Gavin Johnson, Golden Lions v Free State 6 con, 3 pen 199421 Morné Steyn, Blue Bulls v FS Cheetahs 3 con, 4 pen, 1 drop goal 200920 Thierry Lacroix, Natal v Western Province 6 pen, 1 con 199519 Naas Botha, N-Tvl v Western Province 2 con, 3 pen, 2 drop goals 198019 Willem de Waal, FS Cheetahs v Blue Bulls 5 pen, 2 con 200518 De Wet Ras, Free State v Western Province 3 con, 3 pen,
1 drop goal 197618 Henry Honiball, Natal Sharks v Golden Lions 3 con, 4 pen 199617 Gerald Bosch, Transvaal v E-Tvl 1 con, 2 pen, 3 drop goals 1972
CURRIE CUP MOST DROP GOALS
Career
135 Naas Botha, N-Tvl69 De Wet Ras, Free State, Natal
Season
20 Naas Botha, N-Tvl–198519 Naas Botha, N-Tvl–1987
Final
4 Naas Botha, N-Tvl v Transvaal–19873 Gerald Bosch, Transvaal v E-Tvl–19723 Naas Botha, N-Tvl v Western Province–1985
Non-final match
5 Naas Botha, Northern Transvaal v Natal 19924 Len Rodriquez, Western Province v Griqualand West 19504 De Wet Ras, Natal v Western Province 19794 Giepie van Zyl, Eastern Province v Transvaal 19814 Naas Botha, N-Tvl v Golden Lions 19854 Naas Botha, N-Tvl v NFS 19854 Naas Botha, N-Tvl v Golden Lions 1987 (at Loftus)4 Naas Botha, N-Tvl v Golden Lions 1987 (at Ellis Park) NFS 1985
CURRIE CUP MISCELLANEOUS
Fastest try after kick-off
20 seconds: Chris Jack, 11/7/2009 WP v Natal Sharks: Newlands29 seconds: Gerrie Britz, 2/8/2003 FS Cheetahs v Pumas: Puma Stadium39 seconds: Paul de Koker, 5/10/2002 Griquas v Blue Bulls: Absa Park40 seconds: Dale Heidtman, 20/7/2002 Pumas v EP, PEPRFU Stadium46 seconds: Juan de Jongh, 10/10/2009 WP v Lions: Coca-Cola Park54 seconds: Riaan Swanepoel, 17/7/2009 Natal Sharks v Boland: Absa
Stadium
Fastest drop goal after kick-off
22 seconds: Willem de Waal 22/9/2007 FS Cheetahs v WP: Newlands
150 Jaar Book.indd 223 2352011 5:25 PM
224 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y
Fastest yellow card after kick-off
43 seconds Derick Kuün, Blue Bulls v Sharks, Loftus Versfeld 5/7/200858 seconds Bakkies Botha, Blue Bulls v WP, Newlands 17/10/2009
Youngest winning captain in a final
22 years 217 days: Naas Botha Blue Bulls 1980
Winning captain, manager and coach in finals
Naka Drotské, FS Cheetahs captain 2005 manager 2006 coach 2007
Most successful coaches
Brig. Buurman van Zyl, Northern Transvaal: 9 wins & 2 draws 1968-1981Dawie Snyman, Western Province: 5 consecutive wins, 1982-1986Ian McIntosh, Natal/Natal Sharks: 4 wins 1990-1996Heyneke Meyer, Blue Bulls: 3 consecutive wins, 1 draw 2002-2006
Youngest winning coaches
32 years 351 days: Rassie Erasmus 5/11/1972, FS Cheetahs 22/10/200533 years 89 days: Dawie Snyman 5/7/1949, Western Province 2/10/1982
Club with most players in a final
Shimlas (Free State v Western Province, 1976): 13 players:Gerrie Germishuys, Joggie Jansen, Dirk Froneman, Edrich Krantz, De Wet Ras, Barry Wolmarans, Wouter Hugo, Martiens le Roux, Theuns Stofberg, Klippies Kritzinger, Ross van Reenen, Eben Jansen (injured Jansen replaced by Gerrie Sonnekus during the match).
Currie Cup individual records
Most Currie Cup matches as referee135 Jonathan Kaplan Saru100 André Watson Saru
Most finals
11 Burger Geldenhuys Northern Transvaal11 Naas Botha Northern Transvaal9 Louis Moolman Northern Transvaal8 Hennie Bekker Free State & Western Province8 Tommy du Plessis Northern Transvaal8 Thys Lourens Northern Transvaal (on the winning side in every final,
four times as captain)8 Uli Schmidt Northern Transvaal & Transvaal7 Jannie Breedt Northern Transvaal & Transvaal
7 Carel du Plessis Western Province & Transvaal7 Pierre Edwards Northern Transvaal7 Willie Kahts Northern Transvaal7 Ollie le Roux Free State & Natal Sharks & FS Cheetahs7 Adolf Malan Northern Transvaal7 Heinrich Rodgers Northern Transvaal & Transvaal7 Theuns Stofberg Free State (win 1976), Northern Transvaal (share
with WP in 1979, win 1980) and Western Province (win in 1982 and 1983)
6 Daan du Plessis Northern Transvaal6 Michael du Plessis Western Province & Transvaal6 Gerbrand Grobler Northern Transvaal & Transvaal6 Martiens le Roux Free State6 Rob Louw Western Province6 Shaun Povey Western Province6 Divan Serfontein Western Province6 James Small Transvaal & Natal & Western Province6 Henning van Aswegen Free State & Western Province6 Pedrie Wannenburg Blue Bulls5 Mark Andrews Natal5 Wahl Bartmann Transvaal & Natal5 Darius Botha Northern Transvaal5 Gary Botha Blue Bulls5 Fourie du Preez Blue Bulls5 Robert du Preez Northern Transvaal & Natal5 Pote Fourie Northern Transvaal5 John Knox Northern Transvaal5 Johann Lampbrecht Northern Transvaal5 Hennie le Roux Transvaal5 Victor Matfield Blue Bulls5 Dick Muir Natal & Western Province5 Jan Oberholzer Northern Transvaal5 Gavin Passens Blue Bulls (2002, 2003, 2004) and Cheetahs (2006,
2007) – on the winning side in every final.5 Francois Pienaar Transvaal5 De Wet Ras Free State5 Danie Rossouw Blue Bulls5 Pieter Rossouw Western Province5 Calla Scholtz Western Province5 André Skinner Northern Transvaal & Transvaal5 Gerrie Sonnekus Free State5 Toks van der Linde Western Province5 Moaner van Heerden Northern Transvaal5 André van Staden Northern Transvaal5 Christo Wagenaar Northern Transvaal
150 Jaar Book.indd 224 2352011 5:25 PM
Statistics 225
CURRIE CUP SEMI-FINALS
year Winners Losers Venue1954 Northern Transvaal 9 Free State 8 Free State Stadium, Bloemfontein1956 Natal 11 Western Province 10 Newlands, Cape Town1969 Western Province 13 Boland 11 Newlands, Cape Town1970 Northern Transvaal 24 Natal 8 King’s Park, Durban1971 Transvaal 23 Natal 10 Ellis Park, Johannebsurg1972 Free State 19 Western Province 15 Newlands, Cape Town1973 Northern Transvaal 20 Rhodesia 7 Loftus Versfeld, Pretoria1974 Transvaal 30 Eastern Province 6 Ellis Park, Johannesburg1979 Northern Transvaal 16 Eastern Province 6 Boet Erasmus, Port Elizabeth Western Province 20 Griqualand West 15 De Beers Stadium, Kimberley1980 Northern Transvaal 49 SE Transvaal 6 Loftus Versfeld, Pretoria Western Province 21 Eastern Province 13 Boet Erasmus, Port Elizabeth1981 Northern Transvaal 36 Northern Free State 12 Loftus Versfeld, Pretoria Free State 28 Eastern Transvaal 15 Pam Brink Stadium, Springs1982 Western Province 47 Natal 18 Newlands, Cape Town Northern Transvaal 24 Northern Free State 21 North West Stadium, Welkom1983 Western Province 7 Natal 3 King’s Park, Durban Northern Transvaal 32 Northern Free State 15 Loftus Versfeld, Pretoria1984 Natal 26 Free State 15 King’s Park, Durban Western Province 53 Eastern Transvaal 0 Newlands, Cape Town1986 Transvaal 18 Natal 4 King’s Park, Durban1987 Transvaal 12 South West Africa 9 National Stadium, Windhoek1988 Western Province 26 Northern Free State 9 North West Stadium, Welkom1989 Western Province 71 Western Transvaal 9 Olën Park, Potchefstroom1996 Natal 35 Free State 20 King’s Park, Durban Transvaal 31 Northern Transvaal 21 Loftus Versfeld, Pretoria1997 Western Province 38 Lions 18 Newlands, Cape Town Cheetahs 40 Natal 22 King’s Park, Durban1998 Western Province 27 Griqualand West 11 Hoffe Park, Kimberley Blue Bulls 31 Natal Sharks 17 Loftus Versfeld, Pretoria1999 Lions 81 SWD Eagles 21 Ellis Park, Johannesburg Natal Sharks 45 Cheetahs 8 King’s Park, Durban2000 Natal Sharks 29 Cheetahs 15 Absa Stadium, Durban Western Province 43 Lions 22 Newlands, Cape Town2001 Western Province 40 Cheetahs 18 Newlands, Cape Town Natal Sharks 16 Lions 9 Absa Stadium, Durban2002 Lions 43 Cheetahs 29 Vodacom Park, Bloemfontein Blue Bulls 22 Natal Sharks 19 Absa Stadium, Durban2004 Blue Bulls 40 Lions 33 Loftus Versfeld, Pretoria Cheetahs 17 Western Province 11 Newlands, Cape Town2005 Cheetahs 16 Western Province 11 Newlands, Cape Town Blue Bulls 31 Lions 23 Loftus Versfeld, Pretoria2006 Blue Bulls 45 Western Province 30 Loftus Versfeld, Pretoria Cheetahs 30 Natal Sharks 14 Vodacom Park, Bloemfontein2007 Lions 19 Sharks 12 Absa Stadium, Durban Cheetahs 11 Blue Bulls 6 Vodacom Park, Bloemfontein2008 Sharks 29 Lions 14 Absa Stadium, Durban Blue Bulls 31 Cheetahs 19 Loftus Versfeld, Pretoria2009 Cheetahs 23 Sharks 21 Absa Stadium, Durban Blue Bulls 21 Western Province 19 Newlands, Cape Town2010 Sharks 16 Blue Bulls 12 Absa Stadium, Durban Western Province 31 Cheetahs 7 Newlands, Cape Town
150 Jaar Book.indd 225 2352011 5:25 PM
226 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Bath, Richard. 2008. The British and Irish Lions miscellany. Londen: Vision Sports.
Bishop, John. 2000. MAC: The face of rugby. Kaapstad: Don Nelson.
Burger, Gerhard & Van der Berg, Wim. 2008. The Lions’ tale – 120 years of the Red and White. Johannesburg: Online Communications.
Carmichael, Shelley (red.) en verskeie outeurs. 2003. 112 Years of Springbok rugby, tests and heroes. Kaapstad: Highbury Monarch Communications vir die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie.
Claassen, Wynand. 1985. More than just rugby. Johannesburg: Hans Strydom.
Colquhoun, Andy. 2007. Hennie Muller: Die windhond. Kaapstad: Don Nelson.
Craven, D.H. 1949. Ek speel vir Suid-Afrika. Kaapstad: Nasionale Pers.
Craven, D.H. 1964. Springbok-annale/Springbok annals, 1891–1964. Uitgegee deur die SA Rugbyraad as deel van sy jubileumfees. Johannesburg: Mimosa.
Craven, D.H. 1980. Die groot rugbygesin van die Maties, 1980. Kaapstad: Galvin & Sales.
Craven, D.H. & Jordaan, Piet. 1955. Met die Maties op die rugbyveld, 1880–1955. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.
De Villiers, Steve. 1989. Kaviaar vir ’n kameraad.
Johannesburg: Perskor.De Villiers, Steve. 1990. Kaviaar vir ’n kanniedood.
Johannesburg: Perskor.Difford, Ivor D. 1933. History of South African rugby
football. Wynberg, Kaapstad: Speciality Press of SA.Dobson, Paul. 1989. Rugby in Suid-Afrika: ’n Geskiedenis,
1861–1988. Kaapstad: Zxzxzxzxz.Dobson, Paul. 1990. Bishops Rugby – a history. Kaapstad:
Don Nelson.Dobson, Paul. 1996. Rugby’s greatest rivalry. Kaapstad:
Human en Rousseau.Ferreira, J.T., Blignaut, J.P., Landman, P.J. & Du Toit,
J.F. 1989.Transvaal Rugby-Voetbalunie: 100 jaar. Johannesburg: Transvaalse Rugby-Voetbalunie.
Gerber, Hennie. 1982. Craven. Kaapstad: Tafelberg.Gouws, Leon. 1971. Frik du Preez, rugbyreus. Honeydew:
Janssonius & Heyns.Greyvenstein, Chris. 1977. Springbok saga. Kaapstad: Don
Nelson en Toyota SA.Greyvenstein, Chris. 1989. Naas Botha, rugby’s golden boy
(SA Sporting Greats). Kaapstad: Don Nelson.Grieb, Eddie & Farmer, Stuart. 2009. Springbok miscellany.
Johannesburg: Jonathan Ball.Heenop, Albert. 2001. Team of the 90s. Durban: Mundell
Media.
Bibliografie
150 Jaar Book.indd 226 2352011 5:25 PM
227Bibliograf ie
Herbert, Alfred. 1980. The Natal rugby story. Pietermaritzburg: Shuter & Shooter.
Howitt, Bob. 2005. Sanzar saga. Johannesburg: Jonathan Ball.
Jooste, Graham K. 1995. South African rugby teams. Londen: Penguin.
Le Roux, Herman. 1998. Sportpourri. Pretoria: J.L. van Schaik.
Luyt, Louis. 2003. Walking proud: The Louis Luyt autobiography. Kaapstad: Don Nelson.
Medworth, C.O. 1964. Natal rugby, 1870–1964. Kaapstad: Howard Timmins.
Parker, A.C. 1983. WP Rugby Centenary, 1883–1983. Kaapstad: Westelike Provinsie Rugby-Voetbalunie.
Partridge, Ted. 1991. A life in rugby. Halfway House: Southern Book.
SA Rugbyjaarboeke, 1950–2011. Verskeie uitgewers, borge en drukkers.
SA Rugby Football Union, 1995. Kaapstad: Royston Lamond International.
SA Rugbypublikasies. Verskeie uitgewers, borge en drukkers.
Shippey, Kim. 1971. The unbeatables: Springboks in Australia. (Geen verwysing na uitgewers, drukkers of verspreiders nie.)
Shnaps, Teddy. 1989. A statistical history of Springbok rugby. Kaapstad: Don Nelson.
Smit, John met Mike Greenaway. 2009. Captain in the cauldron. Durban: Highbury Safika Media.
Smit, Kobus. 2007. The complete book of Springbok rugby records. Kaapstad: Don Nelson.
Sweet, Reg. 1956. The Kiwis conquer. Kaapstad: Howard Timmins.
Sweet, Reg. 1990. Natal 100 – Centenary of Natal Rugby Union. Durban: Natalse Rugbyunie.
Van der Berg, Wim. 2010. Greatest Currie Cup moments. Johannesburg: Penguin.
Van der Berg, Wim & Burger, Gerhard. 2008. Blou Bulle: 70 gloriejare. Johannesburg: Penguin.
Van Rensburg, Frikkie. 1986. Die ontstaan van Griekwaland-Wes-rugby, 1886–1986. Kimberley: Noordkaaplandse Drukkers.
Van Zyl, M.C. (red.) en verskeie skrywers. 1988. Noord-Transvaalrugby 50. Pretoria: Noord-Transvaalse Rugbyunie.
Volschenk, Johan. 1977. Die Ligbloues. Pretoria: TRI-Uitgewers.
White, Jake met Craig Ray. 2007. In black and white: The Jake White story. Kaapstad: Zebra.
Ander bronne:Argiewe en tydskrifuitknipselsBlou – amptelike tydskrif van die Bulls en die Blou BulleGoue Leeus-Rugbyunie se argieweGriekwaland-Wes-Rugbyunie se argieweHerman le Roux: Brosjures en koerant- en
tydskrifuitknipsels uit die versameling van Herman le Roux, voormalige sportredakteur van Volksblad en Beeld
Raiders Rugbyklub se MuseumTransvaal Independent Rugby Football Union se geskrifteWebtuisteshttp://bleacherreport.com/articleshttp://myfundi.co.zawww.absa.co.zawww.bluebull.co.zawww.classicclashes.co.zawww.genslin.us/bokkewww.irb.comwww.johnsmit.co.zawww.lionsrugby.co.zawww.planetrugby.comwww.rugby365.comwww.rugbyvaria.comwww.sarugby.co.zawww.sasahof.co.zawww.sharksrugby.co.zawww.sport24.co.zawww.superrugby.comwww.supersport.co.zawww.tagrugby.co.zawww.trinationsrugby.net
150 Jaar Book.indd 227 2352011 5:25 PM
228 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
150 Jaar Book.indd 228 2352011 5:25 PM
229
150 Jaar Book.indd 229 2352011 5:25 PM
230 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y
Index
150 Jaar Book.indd 230 2352011 5:25 PM