Барилгын норматив баримт бичгийн тогтолцоо

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

ШАЛНЫ АЖИЛ

БНбД 3.04.04-90

Албан ёсны хэвлэл

БНМАУ-ын БАРИЛГЫН ЯАМ

Улаанбаатар хот

1990 он

БНбД 3.04.04-90

2

Энэхїї нормативын баримт бичгийг Засгийн газрын хэрэгжїїлэгч агентлаг-Барилга, архитектурын газрын зєвшєєрєлгїйгээр бїрэн болон хэсэгчлэн хувилах, олшруулах, тараахыг хориглоно.

БНбД 3.04.04-90

3

1. Ерєнхий заавар

1.1. Иргэний ба їйлдвэрийн барилга байгууламжийн шалны ажлыг гїйцэтгэх, хїлээн авахад энэхїї норм, дїрмийг дагаж мєрдєнє.

1.2. Шалны бїтээцийн элементїїдийг энэхїї норм, дїрэмд дараах байдлаар нэрлэв.

Єнгєн їе - шатны хамгийн дээд талын їе;

Завсрын їе - шалны єнгєн їеийг тїїний доор орших дэвсгэр буюу хучилттай холбох їе;

Дэвсгэр - шал тавих зєєлєн сийрэг гадаргууг нягт хатуу болгох ба шаардлагатай тєвшинд хїртэл тэгшлэх зорилгоор хийгдсэн хамгийн доод талын їе;

Ус тусгаарлалт - шалаас доош ус нэвчихгїй зорил- гоор хийх нэг буюу хэдэн їе тусгаарлалт, газрын хєрсєн дээр шууд тавигдах шаланд дараах хоёр элемент байна.

Бэлтгэл їе - шалан дээрх даралтыг бууринд жигд хуваарилах зорилгоор хийгдэх їе;

Дуу тусгаарлалт –дуу чимээ шалаар дамжихыг багас- гах зорилгоор хийсэн асгаасан ба угсармал їе.

БЇЭШИ-ээс боловсруулав

БЯ – ны 1990 оны 5 дугаар сарын 23-ны 56 дугаар тушаалаар батлав.

1990 оны 08 ду- гаар сарын 01нээс эхлэн мєрдєнє.

БНМАУ-ын Барилгын Яам

/БЯ/

Барилгын норм ба дїрэм

БНбД 3.04.04-90

Шалны ажил СНИП 3.04.04-87, ТН 8-65-71-ын оронд мєрдєнє.

БНбД 3.04.04-90

4

Дулаан тусгаарлалт –шалнаас доош дулаан алдахыг багасгах зорилгоор хийсэн дулаалгын їе;

Шалыг ерєнхийд нь тїїний єнгєн їеийн нэрээр нэрлэнэ.

1.3. Шалны бїтээцїїдийн бетон, зуурмаг, тїрхлэг, бу- сад материалуудад тавих шаардлага нь ажлын зурагт тус- гагдсан байх ба мєрдєж буй стандарт болон энэ норм дїр- мийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.

1.4. Шал хийх бетон, зуурмаг, хар тосны болон бусад зуурмагуудын найрлагыг лабораторит тогтооно. Лаборато- ригїй газар бол бэлэн жороор найруулж дээжийг нь явуулж шинжлїїлнэ.

1.5. Шалны бїтээцийн зузаан нь зураг тєсєлд заасан- тай тохирч байх ёстой.

1.6. Шалны дор тавигдах дамжуулах хоолой, суваг шуудууг бїрэн дуусахаас ємнє шалны ажлыг эхэлж болохгїй.

1.7. Шалны єнгєн їеийг тавихын ємнє тїїнийг гэм- тээж болох барилга–угсралтын ажлуудыг хийж дуусгасан байх шаардлагатай. Энэ шаардлага шалны бїтээцийн бїх элементїїдийг хийхэд хамаарна.

1.8. Шалны їеїдийн бэлэн болсон хэсгийг гэмтээх- гїйн тулд дараагийн ажил хийхэд саад болохгїйгээр хам-- гаалсан байх шаардлагатай.

1.9. Шалны доод талын їеїдийг хийж дууссаны да- раа зохих ёсоор хийснийг гэрчлэх ажлын акт тогтоосон нєх- цєлд дээрх їеийг хийх ёстой.

1.10. Шал хийх їед шалны материал, доод талын їе, шалны тєвшингийн температур нь доор заасан хэмжээнд байх шаардлагатай. Їїнд:

а/ полимер материалаар шал хийхэд ажил дууссанаас хойш 1 хоногийн турш +15°С;

БНбД 3.04.04-90

5

б/ шингэн шил, хлорлог магнийн найрлага бїхий зуур- магаар шалны єнгєн їе ба завсрын їе хийхэд бэхжилийнхээ 70%-ийг автал +10°С;

в/ цементэн зуурмагаар єнгєн їе, завсрын їеийг хийх, мєн чигжмэл шороон шал хийхэд тїїний бэхжилийн- хээс 50%- ийг авах хїртэл +5°С,

г/ битум ба давирхайн завсрын їе дээр хулдаас буюу ширхгийн материалаар єнгєн їе хийхэд +5°С;

д / элсэн завсрын їе дээр ширхгийн материалаар єнгєн їе хийхэд 0°С. Хєлдїї газар тийм шал тавихыг хориглоно.

е/ шороо, хайрга, шаарган шал хийхэд 0° С:

Тайлбар. Хїйтний улиралд хаалга, цонхны нїхний ор- чимд шалны тєвшингєєс дээш 0.5 м-т агаарын температу- рыг хэмжинэ.

1.11. Шууд газар дээр тавигдах шалны налууг гаргах- даа дэвсгэр їеийн зузаанаар зохицуулж гаргана.

1.12. Шалны ажлыг гїйцэтгэхэд битум, давирхай, хї- чил гэх мэт хїний биеийн эрїїл мэндэд хортой, галын аюул гарч болзошгїй материалыг хэрэглэхдээ техникийн аюулгїйн дїрэм, галын аюулаас сэргийлэх зааврыг хатуу баримтлана.

2. ШАЛНЫ ДООГУУРХ БУУРЬ ХЄРСИЙГ ЗЭХЭХ

2.1. Асгасан шороо буюу сийрїїлсэн хєрсєнд шал та- вихдаа тїїнийг суулт їїсэхгїй болтол нягтруулах хэрэгтэй. Ихээхэн суулттай хєрсийг бэхжїїлэх арга хэмжээг газар шорооны ажил гїйцэтгэх БНбД-ийн шаардлагын дагуу солих шаардлагатай. Шалан доор їржил шимт хєрс, барилгын хог їлдээж болохгїй.

2.2. Шалны доор асгасан шороог нэлэнхийд нь їе-

БНбД 3.04.04-90

6

лїїлж механикжсан аргаар чигжиж нягтруулна. Їе тус бї- рийн зузаан нь индїїдэж нягтруулахад 0,2м. чигжиж маши- наар нягтруулахад 0,4м тус тус байвал зохино. Шалны доогуурх хєрсийг газар шорооны ажлын БНбД-ийн заалтыг баримтлан нягтруулах хэрэгтэй.

Тайлбар. Давчуу газар буюу машин механизм орох боломжгїй газрын хєрсийг гар аргаар чигжих бєгєєд тэгэхдээ їе тус бїрийн зузаан 0.1м-ээс ихгїй байх ёстой. Индїїгээр нягтруулах боломжгїй газар нїдїїрээр нягтруулах хэрэгтэй. Нїдїїрийн цохилтын мєр бїрэн арилтал нягтруулга хийнэ.

2.3. Чигжиж нягтруулах їед элс ба хайрган хєрсний чийгшил 4-9%, элсэнцэр хєрснийх 9-14%, шавранцар тоосор- хог хєрснийх 14-18%, шаварлаг хєрснийх 16-20% байна. Хуурай хєрсийг нягтруулахын ємнє чийглэх ба нойтон хєр- сийг хатаах хэрэгтэй. Нягтруулалтын ажлын тєсєлд заасан хэмжээг УСТ 3215-82-аар тогтооно.

2.4. Дороо суумтгай хєрсгїй элсэн хєрсийг нэвштэл услах аргаар нягтруулж болно. Нягтруулах їеийн зузаан нь 0,1 м-ээс ихгїй байх ёстой.

2.5. Ачаалал даахгїй хєрсийг солих буюу бэхжїїлэх ажлыг зураг тєслийн дагуу гїйцэтгэнэ. Їржил шимт хєрс ба хїлрийг суултгїй хєрсєєр заавал солих шаардлагатай.

2.6. Євлын улиралд удаан хугацаагаар хасах темпе- ратуртай байж хєлддєг , хєлдєлтєєс овойлт їїсдэг хєрсєн дээр шал тавихад зураг тєсєлд заасны дагуу хєлдєлтийн овойлтын эсрэг арга хэмжээг авсан байх хэрэгтэй.

2.7. Буурийн гадаргууг хайргаар /дайргаар/ чигжин нягтруулахад бага зэргийн чийгтэй хєрсєнд хайргийг нэг їеэр тарааж, замын индїїгээр 40 мм –ээс багагїй гїнд шигтгэнэ. Замын индїї багтаж орохгїй газарт гар нїдїїрээр чигжиж нягтруулна. Хєрсєнд шигтгэх хайргын ширхгийн хэмжээ 40-60мм байвал зохино.

БНбД 3.04.04-90

7

2.8. Хєрсний гадаргууг хайргаар чигжиж нягтруула- хад хєрс нь гэсгэлэн байх ёстой. Хєрсийг боловсруулж нягтруулахад хєлдїї шороог гэсгэлэнтэй хольж болохгїй.

3. ДЭВСГЭР ЇЕИЙГ ТАВИХ

3.1. Шаарга, хайрга, дайрга, чигжмэл шороо, бул чу- луу, асфальтбетон ба давирхайт бетоноор хийгдэх дэвсгэр їеїд зураг тєсєлд заасан шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Шохойн - дайрган / буталмал/ дэвсгэр їе

3.2. Дайрган дэвсгэр їеийг хийхэд тоосгоны їйрмэг, чулуу болон шахалтад бат бэхийн хязгаар нь 50МПа /кг/ см 2

-аас багагїй бусад материалуудыг хэрэглэнэ. Тоосгоны їйр- мэг, дайрганд тїїний жингээс хэтрэхгїй хэмжээний хайргыг сайтар хольж хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Буталсан хайрга /дайрга/ ба хайрганы ширхэгийн хэм- жээ нь 20-60 мм, найрлагад нь шороо мэтийн элдэв хольц ороогїй байх ёстой. Буталсан хайрга /дайрга/, тоосго, чулууг ажлын байранд лантуугаар буталж бэлтгэхийг зєвшєєрєхгїй.

3.3. Буталсан хайргыг /дайрга/ 120мм-ээс ихгїй зу- заантай їеэр тэгшилж чигжиж нягтруулсны дараа 1:2-оос 1:4-ийн харьцаатай шохойн зуурмагаар цутгаж гаргана. Бу- талсан хайрга /дайрга/ шохойн дэвсгэр їеийг чийггїй нєхцєлд байлгаж бэхжїїлнэ.

БЕТОН ДЭВСГЭР ЇЕ

3.4. Бетонон дэвсгэр їеийг хийхдээ цутгамал бетон ба тємєрбетоны ажлыг гїйцэтгэх ба хїлээн авах БНбД 3.03.01- 88-ын заалтыг баримтална.

3.5. Цементэн холбогчтой шїлт тэсвэрлэх ба шингэн шилэн холбогчтой хїчилд тэсвэртэй бетоноор дэвсгэр їеийг хийхэд БНбД 3.03.01-88-ын заалтыг баримтална. Хайрганы ширхэгийн хэмжээ 50мм-ээс их байж болохгїй.

БНбД 3.04.04-90

8

3.6. Дэвсгэр їеийн бетоныг 2м єргєн зурвасаар хэ- сэглэн цутгах ба сайтар бэхэлсэн банзаар зурвасуудыг зааг- лан хуваана. Хэв гажилтын заадал шалны бїрхїїлийн байр- лал, тоног тєхєєрємжийн доорх суурь зэргийг харгалзан бетон цутгах зурвасыг тогтооно. Дэвсгэр їеийн бетон цутгаг- дах буурь нь чийгтэй байх шаардлагатай. Дэвсгэр їеийн бетоныг цутгахдаа шалны янз бїрийн хэсэглэлийг суулгаж бэхлэхэд зориулагдсан нїхнїїдийг заавал їлдээх хэрэгтэй.

3.7. Дэвсгэр їеийн бетоныг талбайн доргиураар чиг- жиж нягтруулна.

3.8. Вакуумжуулах аргаар дэвсгэр їеийн бетоны ажил гїйцэтгэхэд 1-р хїснэгтэд заасан шаардлагыг хангасан байна

1-р хїснэгт

Техникийн шаардлага Зєвшєєрєх хїлцэл

Хяналт тавих арга, тоо, хэмжээ, бїртгэлийн тєрєл

1м3 бетонд энгийн бетон хольцоос 150-200 кг илїї элс орно.

- Ажлын журнал, 500м 2 талбай бїрд хэмжинэ.

Бетон зуурмагийн хєдєл- гєєнт чанар 8-12 см -

Ажлын журнал, 500м 2 талбай бїрд хэмжинэ.

Вакуум насосны даралт 0.07-0.08 МПа

0.06 МПа Ажлын журнал, ээлжинд 4 удаа хэмжих

1 см зузаан дэвсгэр їеийг вакуумжуулахад їргэлжлэх хугацаа 1-1.5 минут

-

Ажлын журнал, ээлжинд 4 удаа хэмжих

БНбД 3.04.04-90

9

4. ДЭР МОД БА ХАР ШАЛ ”НАСТИЛ” ТАВИХ

4.1. Шалны дэр модны доорх тулгуурыг 75-аас доош- гїй маркийн ердийн улаан тоосгыг 10-аас доошгїй маркийн зуурмагаар гагнаж хийнэ. Цагаан тоосго болон бусад чийг авахдаа бат бэх нь сулрах материалаар шалны доорх тул- гуур хийхийг хориглоно. Хэрэв бетоноор хийвэл марк нь 75-аас багагїй байх ёстой.

4.2. Шалны дэр мод, тїїний ивїїр, хар шал зэргийг шилмїїст ба навчит /далдуу,улиангараас бусад/ гологдолгїй модоор хийнэ. Дороо хєндийгїй шалны банз ба дэр мод , до- роо хєндийтэй шалны дэр мод ба ивїїрїїдэд їжил эсэргїї- цэх боловсруулалт заавал хийх шаардлагатай. Мєн дороо хєндийтэй зїймэл шалны доорх дэр мод ба ивїїрїїдийг ємх- рєлт эсэргїїцэх боловсруулалтанд заавал оруулсан байна.

Ємхрєл эсэргїїцэх боловсруулалтыг БНбД 3.03.08-88 ”Модон бїтээц” ба тусгай зааврын дагуу гїйцэтгэнэ. Шалны дэр мод, ивїїр, жийргийг хийх модон материалын чийг нь18%, хар шал хийх банзны чийг нь 12 хувиас ихгїй байх ёстой.

Дэр модны зузаан 60-80мм, ивїїрийн зузаан 40мм-ээс багагїй, жийрэгний зузаан 30мм-ээс багагїй байх ёстой. Зїймэл шалны доорх хар шалны банзны зузаан 35мм, єргєн нь 120мм-ээс ихгїй байх шаардлагатай. Банз нь мухар ух- дастай байж болно. Шалны дэр модны гадаргуу нь тэгш байх шаардлагатай ба 2м-ийн шугам тавьж їзэхэд дэр мод ба шугам хоёрын завсар 3мм-ээс их завсартай байж болохгїй.

4.3. Ашиглалтын явцад шалны ачаалал 40,0 МПа-аас ихгїй байхад шалны банзны зузаанаас хамааран шалны тулгуур, дэр моднуудын хоорондох зайн хэмжээг 2-р хїснэг- тэд їзїїлэв.

4.4. Шалны доорх хєндий зайн єндєр /буурь буюу завс рын їенээс єнгєн їе буюу хар шал хїртэлх зай / 250мм-ээс их байж болохгїй. Хучилт дээр тавих шаланд хучилт буюу дуу тусгаарлах їеэс шалны єнгєн їе буюу хар шал хїртэл зай 30мм-ээс багагїй байх ёстой.

БНбД 3.04.04-90

10

2-р хїснэгт

Банзны зузаан, мм Тулгууруудын тэнхлэгийн хоорондох зай /шалны дэр модны алгаслал/, м

Шалны дэр моднуудын тэнхлэгийн хоорондох зай /шалны банзны алгас- лал/, м

Дан бан- зан шал буюу хар шал

Хоёр давхар банзан шал

Доод давхар

Дээд давхар

35-40 50

19-22 25

20 22

1.3-1.4 1.1-1.2

0.7-0.3 0.85-1.0

Зїймэл шалны дэр модны хоорондох зай 0.6-1 м байна.

Тайлбар: 1. Дээрхээс илїї хїнд ачаалалтай шалны тулгуур дэр моднуудын хоорондын зайг тєсєлд зааснаар гїйцэтгэнэ.

4.5. Шалны дэр модыг тэгш усаар тавина. Бїх дэр модны тєвшин нь нэгэн хавтгайд байх ёстой. Дэр модыг тэгшлэхийн тулд зохих зузаан бїхий ивїїр ба жийрэг хэрэглэнэ. Модон дам нуруу дээр хийх шалны дэр модонд 10мм-ээс ихгїй гїн ухдас гаргаж суулгана. Ухдасанд ємхрєлтєєс хамгаалах тїрхлэг хийх хэрэгтэй. Харин модон дам нуруу дээр ухдас гаргахыг хориглоно.

Модон ивїїр ба жийргийн доор 2 їе хар цаас хийж єгнє. Хар цаас нь хааш хаашаа 30-40 мм илїї гарч хадаасаар бэхлэгдэх ёстой. Шалны дэр мод ба хана, хамар ханын хоорондын зай нь 30мм-ээс багагїй байна.

Шалны дэр модны тэгш хазгайг тэгш ус бїхий 2м-ийн шугамаар шалгана. Шугамыг дэр модны бїх чиглэлд тавьж їзэхэд шугам , дэр модны хооронд гарах завсар нь 3мм-ээс ихгїй байна.

4.6. Хар шалны банзнуудын гол талыг дээш нь ха- руулж тавих ба хоорондын зай завсар нь 3мм-ээс ихгїй байна.

Хар шал ба хана , хамар ханын хооронд 10-20 мм-ийн зай їлдээж шалны єнгєн їе тавьсны дараа хїрээ модоор хєвєєлнє.

БНбД 3.04.04-90

11

Хар шалны банз бїрийг дэр модонд 2 ширхэг хадаа- саар бэхэлнэ. Хадаасны урт нь хар шалны зузаанаас 2,5 да- хин их байвал зохино.

4.7. Шалны доорх хєндийд байгаа хог, модны їртэс, зоргодсыг шал тавихын ємнє цэвэрлэсэн байх хэрэгтэй.

4.8. Хулдаасан шалны доорх банзан хар шалыг тїї- ний єнгєн їеийн доорхтой адилаар гїйцэтгэнэ.

5. ЗАВСРЫН ЇЕ ХИЙХ

5.1. Завсрын їе буюу тэгшилгээний їеийг цемент, элсэн зуурмаг ,бетон, асфальт , давирхайт бетон зэргээр хийхдээ уул материалаар єнгєн їе хийх зааврыг баримтална. Завсрын їеийн бетоны буталмал хайрга, дайргын бат бэх нь 20,0 МПа-аас багагїй байна. Хайрганы ширхгийн хэмжээ нь тэгшилгээний їеийн зузааны 0,6м-ээс ихгїй байвал зохино.

Цемент, элсэн зуурмаг ба бетоны марк нь 50-100 байх ба зураг тєсєлд заасныг баримтлана.

5.2. Завсрын їеийг хийхийн ємнє хучилтан дээр асга- сан материалыг чигжиж нягтруулах , тэгшлэх ажлыг гїйцэт- гэнэ.

5.3. Наамал буюу тїрхмэл ус тусгаарлалт эсвэл хар тос /битум/ буюу давирхайлаг тїрхлэг дээр тавигдах ширх- гийн материалын бїрхїїлийн завсрын їеийг бензолтой найруулсан IY-Y маркийн битумаар тэгшлэх ,єнгєлгєє хийх бєгєєд харьцаа нь 1:2:3 байна. Завсрын їе хийсний дараа тэгшлэх єнгєлгєєг багсаар 1 хоногийн дараа, шїршїїрээр 0,5 цагаас 1 хоногийн дараа гїйцэтгэх ёстой. Тэгшлэх єнгєлгєєг хийгээд 1 хонохоос нааш ус тусгаарлалт, шалны єнгєн їе хийхийг хориглоно.

Асфальт ба давирхайт бетон завсрын їе дээр буюу шингэн шилний найрлага бїхий тїрхлэг ба їе давхрага тавих тохиолдолд завсрын їеийг 6.4 дугаар зїйлд заасан ёсоор элс живїїлсэн хар тос буюу давирхайн тїрхлэгээр бїрхэх хэрэгтэй.

БНбД 3.04.04-90

12

5.4. Шалны завсрын їеийг гїйцэтгэхдээ 3-р хїснэгтэд заасан шаардлагыг хангасан байна.

3-р хїснэгт

Техникийн шаардлага Хяналт тавих арга, тоо хэмжээ бїртгэлийн тєрєл

1 2 Дуу тусгаарлах асгаасан ба угсармал хавтанцарын завсрын їеийг хана, хамар ханаас 20-25 мм хєндий жигд суулгаж тавина.

Цутгамал завсрын їе хана, хамар ханаас ус тусгаарлагч материалаар тусгаарлагд- сан байна.

Цутгамал завсрын їеийн аж- лын заадал мэдэгдэхгїй байх ба тусгаарлагч хашла- гыг авсны дараа хєрсжїїлэн тїрхлэг хийсэн байна.

Полимер материалаар хийх єнгєн їеийг завсрын їеийг цутгаснаас хойш барьцал- даж хатуураагїй байхад нь цавууны давхарга тїрхэж єгнє.

Угсармал завсрын їеийн зай завсрыг эргэн тойронд нь цавуудан наах ба завсар хоорондох заадал дээр 40-60 мм єргєн наалддаг цаасан тууз наана.

Ажлын журнал техникийн хяналт

Ээлжинд 4-ээс багагїй їзэж ажлын журналд тэмдэглэнэ.

Нийт талбайд хийснийг шалгаж журналд бичих

Бїх заадалд хийсэн эсэхийг шалгаж журналд тэмдэглэнэ.

БНбД 3.04.04-90

13

6. ДУУ, ДУЛААН, УС ТУСГААРЛАЛТЫН ЇЕ

6.1. Асгаасан материалаар дуу, дулаан тусгаарлал- тын їеийг хийхэд хайргаар дэвсгэр їе хийхтэй адилхан шаардлага тавигдана. Дуу тусгаарлах зорилгоор хэрэглэх асгаасан материалд органик хольц байхыг хориглоно. Дуу тусгаарлалтад тоосорхог материал хэрэглэхийг зєвшєєрєх- гїй. Дуу тусгаарлалтын їе нь 4-р хїснэгтэд заасан шаард- лагыг хангасан байна.

4-р хїснэгт

Техникийн шаардлага

Зєвшєє- рєгдєх хїлцэл

Хяналт тавих /арга, тоо хэм- жээ, бїртгэлийн тєрєл/

Дуу тусгаарлах материалын ширхгийн хэмжээ 0.15-10 мм

Дуу тусгаарлах асгаасан ма- териалын чийг

Дэр модны доор дуу тусгаар- лагчийн єргєн 100-200 мм

“Нийт єрєє”-ний хэмжээтэй угсармал материалан завсар їеийн доор периметрээр 200-220, периметрийн дотор 100-200

“Нийт єрєє”-ний хэмжээтэй угсармал материалан завсар їеийн тэнхлэгїїдийн хоорон- дох зай -0.4 м

10%-иас ихгїй

+0.1 м

50-70 м 2 талбай тутамд 3-аас доошгїй удаа хэмжиж ажлын журналд тэмдэг- лэх ″

″

″

Угсармал хавтан бїрд хэмжиж, журналд тэмдэглэх

БНбД 3.04.04-90

14

6.2. Шалыг хєрсний уснаас тусгаарлах зорилгоор хэ- рэглэх шаврын жингийн найрлагын 40 хувийг 0,005мм шир- хэглэлтэй хэсэг эзлэх ёстой. Шаврын чийгшил нь 20-30% байвал зохино. Шаврын їеийг хийж, чигжиж нягтруулахдаа чигжмэл шороон шалны ажлын зурагт заасан шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.

6.3. Наамал, цардмал, тїрхмэл ус тусгаарлалтыг “Ус уур, дулаан тусгаарлалтын ажлыг гїйцэтгэх ба хїлээн авах БНбД 3.04.01-88-ын шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. Ус тус- гаарлалтыг хавтанцраар хийхэд мєн хавтанцраар шалны єнгєн їе хийхтэй адил шаардлагуудыг хангах ёстой. Ус тус- гаарлалтад хэрэглэх битум ба давирхайлаг тїрхлэг нь 7.8 ду- гаар зїйлийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Ус тусгаарлах їеийг хана, цэвэр бохир усны шугам сїлжээ бусад бїтээцїїдтэй нийлсэн газарт зураг тєсєлд заасан шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.

6.4. Тїрхлэг хийх їеийн битумын халуун температур нь 160°С, давирхайд 120°С-ээс тус тус багагїй байх ёстой. Наамал ба тїрхмэл ус тусгаарлалт хийсний дараа тїїн дээр цемент буюу шингэн шилэн найрлагатай завсрын їе, єнгєн їеийг хийхэд битум ба давирхайлаг тїрхлэгэд хуурай цэвэр элс живїїлэх хэрэгтэй.

Элсний температур нь 50-60°С байвал зохино.Тосон тїрхлэгийг цэвэр хуурай гадаргууд 1-1,5мм зузаан тїрхэнэ. Халуун тїрхлэг хийсэн гадаргууд тосон тїрхлэгийг далд ортол нь 1 їе элс хийж гар хїрдээр индїїдэж тэгшлэх ба 5-р хїснэгтэд заасан шаардлагыг хангасан байна.

БНбД 3.04.04-90

15

5-р хїснэгт

Техникийн шаардлага Зєвшєє- рєгдєх хїлцэл

Хяналт тавих, арга тоо хэмжээ, бїртгэлийн тєрєл

Битумэн тїрхлэгийг хийх їеийн температур 160 °С

Элсний температур 50°-60°С

Битум тїрхлэгийн зузаан - 1,0мм

+20°С

+10° С

+0,5мм

Бэлдэц бїрд хэмжиж, журналд бичих ______ " _______

50-70м 2 талбай бїрд 3 газар хэм- жиж, журналд бичих ба далд ажлын акт їйлдэнэ.

Гадаргуу царцаж бэхэжсэний дараа илїїдэл элсийг зайлуулах хэрэгтэй.

7. ШАЛНЫ ЄНГЄН ЇЕ ХИЙХ

Ерєнхий заалт

7.1. Цементэн зуурмаг їе дээр тавигдах шалны єнгєн їеийн доорх завсрын їе ба дэвсгэр нь цэвэрлэгдсэн арзгар гадаргуутай зохих чийглэгтэй байх шаардлагатай.

Цемент, бетон, элс-цементэн зуурмаг дээр тавигдах ширхэгийн материал, мозаик єнгєн їеийг завсрын буюу дэвсгэр їе эгшсэний дараа хатуурахаас ємнє хийх хэрэгтэй.

Тайлбар. Дээр дурдсан шалны єнгєн їеїдийг хий- хийн ємнє завсрын їе буюу тємєрбетон хучилтын гадаргууг тємєр сойзоор цэвэрлэж усаар угаахаас гадна цементийн сїїгээр тэгшилж єнгєлгєє хийх хэрэгтэй. Єнгєн їе хийхийн ємнє бетон гадаргуу нь чийгтэй байж болох боловч ус ба цементийн сїї тунаж тогтсон байж болохгїй.

7.2. Битум, давирхай, шингэн шилний найрлагатай

БНбД 3.04.04-90

16

шалны єнгєн їеийг бетонон завсрын їе дэвсгэр дээр хийхийн ємнє гадаргууг цэвэрлэж мєн тэдгээр барьцал- дуулагч материалаар нь єнгєлєх тэгшилгээ хийх хэрэгтэй.

7.3. Хїчилд тэсвэртэй бетон ба ширхгийн материа- лаар шалны єнгєн їеийг шингэн шилний найрлагатай барьцалдуулагч їен дээр тавихын ємнє доод талын гадаргууг сайтар цэвэрлэж хатаасаны дараа шингэн шилээр єнгєлєх тэгшилгээ хийх шаардлагатай. Шингэн шилны хувийн жин 1,06-1,93 г/см 3 байх ёстой.

7.4. Асфальт бетон ба давирхайт бетон шалны єнгєн їеийг битум буюу давирхайн тїрхлэг дээр тавихын ємнє тїїний гадаргууг сайтар цэвэрлэж, єнгєлєх тэгшилгээ хийнэ. Єнгєлєх тэгшилгээг III-IY маркийн битум буюу давирхайг керосин буюу бусад уусгагчид хольж бэлтгэсэн / харьцаа 1:2-1:3/ зуурмагаар хийнэ.

Урьд нь єнгєлєх тэгшилгээ хийгдсэн бєгєєд ус тусгаар- лалт хийгдсэн гадаргуу нь бохирдсон бол заавал бензин шингээсэн даавуугаар арчиж цэвэрлэсний дараа єнгєн їеийг тавих хэрэгтэй.

7.5. Ксилолитон єнгєн їеийг тавихын ємнє тїїний га- даргууг хэрчилээс гарган цэвэрлэж, хатаагаад єнгєлєх тэгшилгээ хийсэн байх шаардлагатай.

Магнезиалийн зуурмаган дээр тавигдах ксилолит ба ксилолитон хавтанцар єнгєн їеийн доод талын цементийн бетон ба цемент элсэн зуурмагийн бат бэхийн хязгаар шахалтад 7,5 МП-аас багагїй байх ёстой. Ийм бетон ба зуурмагийн гадаргууг 3-5 мм-ийн гїн зураас гаргасан байна.

Єнгєн їеийг хийхийн ємнєхєн хлорлог магни/хувийн жин нь 1,06-1,07г/см/ 3 -ийг каустик магнезиттой хольсон зуурмагаар єнгєлж тэгшлэх хэрэгтэй /Харьцаа нь 4:1 жингийн/.

7.6. Ксилолит, хулдаас, банз ба зїймэл шалны єнгєн їеийг , гагцхїї халаалтын системийг шахаж шалгах, нойтон шаардлага зэрэг шалыг чийглэж болох нойтон ажиллагааг

БНбД 3.04.04-90

17

хийж дууссаны дараа тавих ёстой.

Дээр дурьдсан шалны єнгєн їеїдийг хийхийн ємнє єрєє тасалгаа хуурай байх ба тасалгааны доторх харьцангуй чийгшил нь 60%-иас ихгїй байвал зохино. Тасалгааг шохойдох, цааслах ажлуудыг гїйцэтгэхдээ шалыг хар цаасаар хучиж хуурай їрдэс асгах хэрэгтэй.

6-р хїснэгт

Цемент элсэн зуурмагийн марк ба аглуун

Шалны тєрєл Шалны элемент

Зуурмагийн марк МПа /кг/см 2 /

Зуурмагийн аглуун, стан- дарт конусын суултаар, мм

Клинкерт тоосгон ба чулуун шал

Цул металлце- ментэн, металл- цементэн хавтан- цар буюу мєн /300-аас доошгїй маркийн / бетон хавтанцар шал

Нїхтэй ширмэн хавтанцар шал

Элс-цементэн бу- юу /300-аас доош- гїй маркийн/ бето- нон, мозайк, ас- фальт бетонон болон вааран хавтанцар шал

Завсар їе ба заадал чигжихэд

Завсрын їе

-

-

15/150/

15/150/

Тєсєлд зааснаар боловч 15/150/-иас доошгїй

75

25-35

25-35

15-20

30-35

БНбД 3.04.04-90

18

Тайлбар: Шїлтэд тэсвэртэй шалны єнгєн їеийн завсар їе заадсуудыг чигжихэд цемент-элсэн зуурмаг хэрэглэхийн сацуу цементиийн орцыг 40 кг/м 3 -ээс доошгїй авна. Энэ зуурмагийн элс цемент нь 7.32 дїгээр зїйлийн шаардлагыг хангах ёстой.

7.7. Шалны єнгєн їеийг гагнах хоорондох зай завсрыг чигжиж дїїргэхэд зориулсан цемент-элсэн зуурмаг нь 6-ду- гаар хїснэгтэд заасан шаардлагуудыг хангах ёстой. Ийм зуурмагт орох элс нь бетоны найрлагад орох элсний шаард- лагыг хангасан байна.

Цемент-элсэн зуурмагт, портландцемент, шаарган портландцемент, магнизиалийн портландцемент, шаварлаг орцот цемент хэрэглэнэ.

Тайлбар. 1. Шаварлаг орцот цементийг ашиглалтад шуурхай оруулах шаланд хэрэглэнэ.

2. Ашиглалтын їед норох єнгєн їе, завсар їеийн чигжилт хийх зуурмагт магнезиалийн, портландце- мент, шаарган, магнезиал портландцементийг хэрэглэж болохгїй.

7.8. Ус тусгаарлалтын їеийн болон ширхгийн мате- риалан єнгєн їеийг завсрын їе заадлыг чигжихэд зориулаг- дах битум болон давирхайн тїрхлэг нь мєрдєгдєж буй стандартын шаардлагыг хангасан давирхайг нунтаг буюу ширхэгт дїїргэгчидтэй хольж найруулсан хольцоор бэлдэнэ. Ширхэгт дїїргэгчээр шєрмєсєн чулуу /асбест/, эрїїл модны їрдэс зэргийг хэрэглэх ба эдгээр нь 2-3 мм-ийн нїхтэй тор шїїрээр шигшигдсэн байвал зохино.

Шєрмєсєн чулууны чийг 7% їртэснийх 12%-иас илїїгїй байх хэрэгтэй . Тоослог дїїргэгч нь сэвсгэр бєгєєд бїхэл хэсэггїй байхын дээр 7,59 дїгээр зїйлд заасан шаардлагыг хангах ёстой.

БНбД 3.04.04-90

19

7-р хїснэгт Т

їрхл

эгий

н т

емпе

рату

р, г

рад

ус

Нял

ах

їед

д

оош

гїй

160

120

170

130

180

140

Та

йлб

ар:

1. Т

їрл

эгий

н т

емпе

рату

рыг

бэл

тшгэ

х б

а нял

ах ї

ед т

огтм

ол ш

алга

ж б

айх

хэр

эгтэ

й.

2. Т

їрхл

эгий

г ш

ал х

ийж

бай

гаа

газа

р а

ль

бол

ох о

йр х

алаа

х нь

зїй

тэй.

3.

Бит

умт

тїрх

лэг

ийг

хул

даа

с наа

хад

хэр

эгл

эхд

ээ б

ензи

н,

керо

син б

уюу

єєр

уурш

имтг

ай

уус

гагч

аар

шин

гэл

нэ.

/Ж

инги

йн 1

5-25

%-и

ар/

Бэл

тгэх

їед

зун

200-

220

150-

160

210-

225

160

210-

225

160

євєл

180-

200

140-

150

190

150-

160

200-

220

160

Цаг

ираг

б

а б

ємб

єлєг

ар

гаар

зєє

лрї

їлэх

доо

д

тем

пера

тур,

гра

дус

Тїр

хлэ-

ги

йг 80

70

90

80

110

100

Тїр

хлэг

ийн

бар

ьцал

- д

уул

агчи

йг

65

50

75

55

90

60

Тїр

хлэг

- ий

н

тєрє

л

Бит

умт

дав

ир-

хайт

бит

умт

Дав

ир-

хайт

Тїр

хлэг

ийг

хэрэ

глэх

хїр

ээ

Зун

ы

хал

уун

нь

38°С

-аас

хэ

тэрд

эггї

й /ц

аг

ууры

н б

їсэн

д/

Мєн

38°С

-аас

40

°С х

їртэ

л

Шал

ны

єнгє

н

їеий

г 40

-70°

С

хїрт

эл х

алаа

хад

/д

улаа

н д

авуу

тэ

свэр

лэх

тї

рхл

эг/

БНбД 3.04.04-90

20

Ширхэгт дїїргэгчийг ийм тохиолдолд хэрэглэхдээ ширхэглэлийн том нь 1,2 мм-ээс хэтрэхгїй байх бєгєєд тїрх- лэгийн нялах їед температур нь 60-70 градус байх ёстой.

Тоослог дїїргэгчийн ширхгийн хэмжээ нь 0,3 мм-ээс томгїй байх ба шїлтэд тэсвэртэй тїрхлэгт 6 буюу 7дугаар зэргийн шєрмєсєн чулуу хэрэглэж болно.

Тїрхлэгт хэрэглэх битум буюу давирхайн хэмжээ нь тїрхлэгийн жингийн хувиар, ширхэгт дїїргэгчид 90%-иас дээшгїй тоослогт 75%-иас дээшгїй байна. 100см 3 тїрхлэ- гийг халааж хэрэглэхэд бэлэн болгоод тэгш хавтгай гадаргуу дээр асгахад чєлєєтєй урсаж 4мм хїртэл нимгэн їе болж нэлийх ёстой.

Тїрхлэг нь 18±2° С температурт хатуу нэг тєрлийн гаднын їзэгдэх хольц нийлэггїй байх ёстой. Тїрхлэгт барь- цалдуулагчаар хучигдаагїй дїїргэгчийн їзэгдэх хэсэг байж болохгїй. Тїрхлэгийг “Цагираг ба бємбєлгийн” аргаар зєєл- рїїлэх температур ба бэлтгэх, хэрэглэх їеийн температур нь 7 дугаар хїснэгтэд заасантай тохирч байх ёстой.

7.9. Хїчилд тэсвэртэй шалны єнгє їе, засвар їе хийх болон заадлуудыг чигжихэд хэрэглэх чулуун ба ширхгийн материалын хїчилд уусах чанар нь тєслийн шаардлагад нийцэхийн дээр 0,8-иас илїїгїй байвал зохино. Ширхэгийн материалын єнгє їеийн засвар їе ба заадлуудын дїїргэгчид хэрэглэх хїчилд тэсвэртэй зуурмагийг элс, тоослог дїїргэгч, шингэн шил, цахиур фторын натриар бэлдэнэ.

Хїчилд тэсвэртэй зуурмагийн материал, тїїнчлэн бїрэлдэхїїнийг сонгох, бэлтгэх аргууд нь 7,48-аас 7.52 дїгээр зїйлїїдийг шаардлагад нийцэх ёстой.Хїчилд тэсвэртэй зуурмагт хэрэглэх элсний ширхэг 1,2 мм-ээс томгїй байх ба элс тоослог дїїргэгчийн хольц нь жингийнхээ 18% иас доошгїй 0,075 мм-ээс жижиг ширхгийг багтаасан байвал зохино. Мєн хольцын хоосон зайны эзлэх хувь нь тогтвортой эзлэхїїнд сэгсрэх замаар нягтруулж оруулсны дараа 25% -иас илїїгїй байвал зохино. Хїчилд тэсвэртэй зуурмагийн аглуун нь стандарт конусын суултаар хэмжихэд 30-35мм байх шаардлагатай.

Хїчилд тэсвэртэй шалны завсар їе хийх, заадлуудыг чигжихэд хэрэглэх зуурмагийн марк нь 100-иас доошгїй

БНбД 3.04.04-90

21

байвал зохино.Зуурмагийн маркийг тогтоохдоо хуурай газар 28 хонуулсан їеийн бат бэхээр тодорхойлно.

7.10. Бетон цемент-элсэн зуурмаг, мозайк, металл- цементэн єнгє їеїд болон цемент-элсэн завсар їен дээр дэвссэн бетонон, цементэн элсэн мозайк, металлоцоментон ба нїхтэй ширмэн єнгє їеїд, тїїнчлэн заадлыг нь цемент- элсэн зуурмагаар дїїргэсэн засмал чулуун болон клинкер тоосгон єнгєн їеїдийг чийгтэй нєхцєлд бэхжїїлбэл зохино. Їїний тулд тэдгээрийг дэвссэнээс нэг хоногийн дараа зузаан нь 30 мм-ээс нимгэнгїй элс буюу їртсээр хучиж, 7-10 хоногийн турш хоногт нэгээс доошгїй усалж байна.

Байрны агаарын температур +15-аас дээш байвал эхний 3-4 єдрийн турш услалтыг хоногт хоёроос цєєнгїй хийнэ. Хїчилд тэсвэртэй бетоны єнгє їе болон шингэн шилээр бэлдсэн зуурмагтай завсар їен дээр дэвссэн ширхгийн материалан єнгє їеийг бетон / зуурмаг / бэхжих їед чийглэх явдлыг хориглоно. Эдгээр єнгє їеїдийг дэвссэнээс хойш 20-иос доошгїй хоногийн хугацаанд чийг уснаас хамгаалах шаардлагатай. Эдгээр єнгє їеїдийн гадаргыг хїхэр, азот буюу давсны хїчлийн 40-50 % уусмалаар арчиж янзлана. Арчилтыг єнгє їеийг дэвссэнээс хойш 20 хоногийн дараа 2 удаа хийх ба арчилтын хоорондох хугацаа 4 цагаас доошгїй байна.

7.11. Цемент, хїчилд тэсвэртэй бетон буюу зуурмаган шалууд тїїнчлэн элс–цемент буюу хїчилд тэсвэртэй /шингэн шил/ зуурмаган завсар їен дээр дэвссэн ширхгийн материал шалны ердийн ашиглалтын єнгє їеийн ба засварын їеийн бетон буюу зуурмаг тєсєлд заасан бат бэхийн хэмжээнд хїрсэн тухайд зєвшєєрєгдєнє. Хїн явахад шалны єнгєн їеийг бат бэх шахалтад 5,0 МПа, харин ширхгийн материа- лан шаланд засвар їеийн бат бэх шахалтад 1,5 МПа хїрсэн тохиолдолд зєвшєєрєгдєнє.

7.12. Халаалттай байрын давхар дундын хучилтын шалны хєндийг байр єрєє тасалгааны дотор агаартай холбож салхижуулах ба шалны хєндийг гадна агаартай буюу салхивч утааны сувгуудтай холбож болохгїй .

БНбД 3.04.04-90

22

Хэрэв дээрх байрны шалны хєндийд дуу тусгаарлах їенд суулгасан дам нуруу буюу дэр байвал агааржуулал- тыг уул дам нуруу буюу дэрэнд эгц /эгц босоо/ байрласан хана, хамар ханыг дагуулан хийсэн /шалны / завсарт хєвєє модоор гїйцэтгэнэ. Хэрэв дэрэн дээр банзан шал дэвссэн, дэр нь дуу тусгаарлах їеэс дээш 30 мм-ээс багагїй цухуй- сан бол єрєєний шалны эсрэг хоёр єнцєгт буюу хєвєє модонд нїх гаргах эсвэл шалны засварт хєвєє модонд дарагдахуйц газар хананд ухлаас їлдээнэ. Нїхний талбай 20-30 см байх ба зэвэрдэггїй металл шїїрээр таглана.

Нїхний нїїр таглаа нь шалны гадаргаас 7-10 мм єр- гєгдєн байх ба 15-20 м 2 шаланд 2 нїх ноогдохоор хийнэ.

Тайлбар . Халаалттай байрын доод давхрын шал буюу халаалтгїй байр хэсгийн хучилтан дээрх шалны агааржуулалтыг тєсєлд зааснаар зохицуулна.

7.13. Халаалтгїй байрны шалны хєндийг єрєє тасал- гааны доторх буюу гаднах агаартай холбож агааржуулна. Дотогш нь холбох їед 7.12 дугаар зїйлийн шаардлагыг хангах хэрэгтэй. Харин гадагш холбохдоо гадна туурганд /шалны талбай15-20м 2 бїрд/ 2 нїх їлдээнэ.

7.14. Том хэмжээний байруудын шалны хєндийгєєр тїймэр дамжихаас сэргийлж /4÷5/ х /4÷5/ м-ийн талбайтай жаазалж банзан хашлага хийнэ. Жаазыг дэвсгэр їе шалны банз буюу єнгєн їе хоёрт нягт тулгаж хийхийн дээр жааз бїрийг агааржуулахад 7.12; 7.13 дугаар зїйлїїдэд заасан арга хэмжээг авна.

ШОРООН ЄНГЄН ЇЕ

7.15. Шороон єнгєн їед шал хийх газрын байгалийн хєрснєєс ширхэглэлийн хамгийн ашигтай бїрдэлтэйг /1дїгээр хавсралтын хїснэгт 1/ сонгон авч хэрэглэнэ.

Ширхэглэлийн бїрдлээр тэнцэхгїй шороог лаборато- рийн заавраар хуурай байдалд нь /элс, шавранцартай /хольж сайжруулж хэрэглэнэ. Холих шороог урьдчилан сийрэгжїї- лэх ба холилтыг ул хєрсєн дээр нь 120 мм-ээс илїїгїй зу-

БНбД 3.04.04-90

23

заан їеїдээр жигд хольцтой болтол хутгана.

7.16. Шороон єнгєн їе хийх ажлыг шалны ул хийцэд тавигддаг шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.

ХАЙРГАН ЄНГЄН ЇЕ

7.17. Хайрган єнгєн їеийг ширхэглэлийн бїрдлээр то- хирох хайрга–элсэн холимгийг /1дїгээр хавсралтын хїснэгт 1/ сонгон авна. Хайрга ба хайрган хольцын бат бэхийн чанар нь тєслийн шаардлагыг хангасан, хольцыг нягтруулсан бай- далд сївэрхэглэл нь 25% иас хэтрэхгїй байвал зохино.

Байгалийн хайрган холимог нь ширхэглэлийн бїрд- лээр тохирохгїй байвал лабораторийн заалтаар хайрга, дайрга, шавранцар зэрэг єєрийнхєє бїтцэнд дутагдаж бай- гаа бїрдлээр нэмэлт оруулж холих замаар сайжруулна.

7.18. Хайрган холимгийг 160 мм-ээс зузаангїй, 80 мм- ээс нимгэнгїй хэдэн їе дээр дэвсэж їе бїрийг нягтруулна. Нягтруулах їед хайрган холимгийн чийг 5-7% байвал зохих ба хуурай байвал чийглэнэ.

Хатуу хайрган материалыг дэвсэхэд 7-10 тоннын ин- дїї, харин зєєлєн бол 3-5 тонныхыг хэрэглэнэ. Индїїдэж нягтруулах ажиллагааг хайрган холимог хєдєлгєєнгїй болж нягтрахад индїїний булны ємнє донсолгоо гаргахгїй болно.

Жич. Индїї хїрч дарахгїй хэсгийн нягтруулалтыг хїнд гар нїдїїрээр хийх ба їе бїрийн зузаан нь 100 мм-ээс илїїгїй байвал зохино.

ШААРГАН ЄНГЄН ЇЕ

7.19. Шаарган єнгєн їеийг нїїрсний шатаалтаас гар- сан шааргаар хийнэ. Шааргын чанар тєслийн шаардлагад нийцсэн байна. Шааргыг ширхэглэлийн бїрдлээр нь сонгох гэх явдалгїй. Шааргыг дэвсэх нягтруулах ажлыг хайрган єнгєн їеийнхтэй адил гїйцэтгэнэ.

БНбД 3.04.04-90

24

ДАЙРГАН ЄНГЄН ЇЕ

7.20. Дайрган єнгєн їед бат бэхээрээ нэг тєрлийн чу- луун материалын дайрга ба нягт талст тогтоцтой /тємєрлє- гийн їйлдвэрээс гарах/ задрамтгай биш шааргыг хэрэглэнэ.

Дайргын бат бэх тєсєлд зааснаар байх ба ширхгийн хэмжээ 25-75 мм байх боловч єнгєн їеийн нягтарсан зузаан 0,7-оос илїїгїй байвал зохино. Дайрган єнгєн їед хэрэглэх шааргын їйрмэгийн ширхэг 15-25 мм, чулууны їйрмэгийнх 5-10 мм байвал зохино.

Жич. Дайрган жингийн 50% хїртэл хайргыг сайтар хутгаж хэрэглэж болох ба тїїний бат бэхийн чанар ижил байх шаардлагатай.

7.21. Дайргыг 80-200 мм /нягт їедээ/ хїртэл зузаан їеїдээр жигд дэвсэх ба їе бїрийг эхлээд 5-7 тонны, дараа нь 8-10 тонны индїїгээр 1,5-2 км/цагийн хурдтай индїїднэ. Индїїдэх їед дайргыг усалж байвал зохино. Индїїдлэгийг дайрган їе хєдєлгєєнгїй, индїїдсэний мєр гарахгїй болтол їргэлжлїїлнэ.

7.22. Дайрган єнгєн їеийн гадаргуугаар 5 мм-ийн шир- хэгтэй шаарга, чулууны їйрмэг буюу элс цацах нь зїйтэй ба 100 м 2 єнгєн їед 0,8-1 м 3 їйрмэг орохоор бодно.

Энэ материалуудыг цацсаны дараа 10-12 тонны ин- дїїгээр услангуут индїїднэ. Индїїний хурд 2,5 км/цаг байх ба индїїдлэгийг жижиг їйрмэгїїд дайрган гадаргын завсар зайг чигжиж нягтруулан индїїний мєр мэдэгдэхгїй болтол гїйцэтгэнэ.

БИТУМ НЭВЧЇЇЛСЭН ДАЙРГАН ЄНГЄН ЇЕ

7.23. Битум нэвчїїлсэн дайрган єнгєн їеийг хийхдээ 7.20; 7.21 дїгээр зїйлїїдийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ. Чийгтэй дайрган єнгєн їеийг битумаар нэвчїїлэхийн ємнє хатаана. Нэвчилтийг “Цагираг ба бємбєлгийн “ аргаар зєєл- рєх температур нь 40-50°С-ын битумыг хэрэглэнэ.

БНбД 3.04.04-90

25

7.24. Нэвчилтийг дайрган єнгєн їеийн гадаргуун дээр халуун битум 3 удаа асгаж гїйцэтгэнэ. Битум асгах бїрийн дараа дайрган їйрмэгийг цацаж индїїднэ. Битумын зарцуу- лалт эхний асгалтад 1м 2 талбайд 6-7 л, 2 дахид 2,5-3 л, 3 дахид 1,7-2 л байвал зохино. Асгах їед битумыг темпера- турыг 150-170°С байлгана.

Битумыг гудронатор хэмээх шїршигч машинаар цацах нь зїйтэй бєгєєд нэвчилтийг хийж эхлэх хэсэг болон уулзвар хэсгїїдэд нэвчсэн хэсгийг дахин нэвчїїлэхгїйн тулд 1 м єр- гєнтэй фанер буюу гєлмєн тємєр дэвссэний дараа тїїн дээрээ шїршїїрийн цоргыг нээж шїршиж эхлэх нь зїйтэй.

Эхний шїршилтийг хиймэгц жижиг ширхэгтэй дайрга шаарга цацах ба 2,3 дахь шїршилтийн дараа чулууны жижиг їйрмэг цацна. Цацах бїрд орох їйрмэгийн хэмжээ 100 м 2 , єнгєн їед 0,8-1 м 3 байхаар бодно. Эдгээр жижиг їйрмэгїїд нь єнгєн їеийн дайргын зай завсрыг чигжихээс бус ялгарсан їе тогтсон байж болохгїй.

Їйрмэгийг цацах бїрдээ 10-12 тонны индїїгээр даг- таршуулах ба индїїний булд битум болон дайрга наалда- хаас болгоомжилж булыг, керосин буюу мазутаар тосолно. Индїїдлэгийг 2,5-3 км/цаг хурдтай явуулах ба жижиг дайрган їйрмэг єнгєн їеийн том дайрганы завсар чигжиж нягтартал їргэлжлїїлнэ.

Єнгєн їеийг битумаар нэвчїїлэх ажлыг агаарын тем- ператур шалны тєвшинд +5°С-аас доошгїй байхад зєвшєєрєгдєнє.

ШАВАР ХОЛИМОГ ЄНГЄН ЇЕ

7.25. Шавар холимог єнгєн їеийг зохих хэмжээгээр сонгож авсан элс, шавар, усны холимгоор /1дїгээр хавсрал- тын хїснэгт 2/ хийнэ. Хэрэв тєсєлд тусгайлан заасан байвал дээрх холимогт дайрга, хайрга, мєн тослог нэмэлт оруулж болох юм.

Дайргыг шахалтын бат бэхээрээ 10,0 МПа-аас багагїй

БНбД 3.04.04-90

26

материалаас гаргасан байх ба ширхэг нь 60 мм-ээс томгїй байвал зохино.

Тослог нэмэлтэд мазут, нефтийн шингэн битум ма- шины тосны хаягдал зэргийг хэрэглэх ба харин чулуун нїїрсний, хїдрийн, модны давирхай хэрэглэж болохгїй.

7.26. Хатаасан шавар холимгийн шахалтын бат бэх 20МПа-аас багагїй байвал зохино. Шавар холимог єнгєн їе хийх холимгийн єтгєн нь стандарт конусын суулт 40 мм-ээс илїїгїй байх хэрэгтэй.

7.27. Агаарын хуурай /бєл цєлгїй/ шавар хєрсєєр ша- вар холимог бэлдэхэд хуурай материалыг усаар зуурах замаар холино. Чийгтэй дагтаршсан шаврыг хэрэглэхэд элс хайрганы хуурай хольцтой хутгах ба шавар холимгийг усаар зуурахаас ємнє нэмнэ.

7.28. Шавар холимог єнгєн їеийн нягтруулах їе бї- рийн зузаан нь 100 мм-ээс илїїгїй байвал зохино. Їе бїрийн нягтруулалтыг гадаргуу дээр чийг нэвчихээ больж суулт дуустал явуулна. Дараагийн їеийг 2-3 хоногоос хожимдуу- лалгїй дэвсэх ба урьдчилан ємнєх їеийг чийглэнэ.

Гадаргуугийн тэгшилгээг єнгєн їе чийгээ шингээсэн нєхцєлд гїйцэтгэнэ. Шавар холимог єнгєн їеийг /завсарла- гын дараа/ дахин їргэлжлїїлэхдээ ємнє хийсэн єнгєн їеийн хажуу ирмэгийг урьдчилан норгоно.

Шавар холимог єнгєн їеийн гадаргууг хийж дууссаны дараа 10-15 хоног усаар чийглэж байвал зохино.

БЕТОН, ЦЕМЕНТ-ЭЛСЭН БА ШИГТГЭМЭЛ /мозайкан/ ЄНГЄН ЇЕ

7.29. Бетон, цемент-элсэн болон мозайкан єнгєн їед хэрэглэх материал, тэдгээрийг бэлтгэх тээвэрлэх ажиллагаа болон бетон, цемент-элсэн хольцыг дэвсэх, нягтруулах, мєн бетон болон зуурмагийн чанарт тавих хяналт, хатуурах їед арчлах нєхцєл нь “барилга–угсралтын ажлыг гїйцэтгэх, хїлээн авах, Бетон ба тємєрбетоны ажлын” БНбД болон 7.30; 7.37 дїгээр зїйлийн шаардлагыг хангаж байвал зохино.

БНбД 3.04.04-90

27

7.30. Бетонон ба мозайкан єнгєн їед хэрэглэх хайрга, дайрганы ширхэгийн хэмжээ 15 мм-ээс илїїгїй, дайрганы бат бэхийн хязгаар шахалтад 60,0 МПа-аас багагїй байвал зохино.

Дайрганы элэгдэлийг їрэл бїхий стандартын ¹ 1-ийн хїрдэнд хийж туршихад хорогдол нь жингийн 35%-иас илїї байж болохгїй. Дайрга, хайрга нь бат бэхээрээ тєсєлд заасан бетоны маркт тохирч 8-р хїснэгтийн шаардлагыг хангавал зохино.

Шигтгэмэлийн бїрдэлд хэрэглэх їйрмэг /дайрга,/ ба элсийг, єнгєлгєє авдаг бат бэхийн /шахалтын/ хязгаар нь 60,0 МПа-аас доошгїй хатуу чулуулаг гантиг, боржин, базальт зэргээр бэлтгэнэ.

8-р хїснэгт

Дайрга ба хайрганы бат бэх

Бетоны марк, Мпа-аас доошгїй

Дайрганы элэг- дэл їрэлтэй, ¹1 хїрдэнд хийхэд жингийн хувиар илїїгїй

Дайрганы элэг- дэл їрэлгїй, ¹1 хїрдэнд хийхэд жингийн хувиар илїїгїй

Дайрганы бат бэхийн хязгаар ша- халтад МПа /кг/см 2 /-аас доошгїй

30.0 15.0

20 35

5 10

100/1000/ 60/600/

7.31. Цагаан єнгєтєй бетон, шигтгэмэл /мозайкан/ ба цемент-элсэн єнгєн їе хийхэд цагаан буюу цайруулсан ердийн цемент хэрэглэх бєгєєд цагаан буюу цайруулсан цементэд єнгє гаргагч /будаг/ нэмж хэрэглэнэ.

Жирийн нєхцєлд ердийн цементийг цайруулах цагаан чулуун материалын 0,15 мм-ээс томгїй ширхэгтэй нунтагийг нэмэх ба тїїний шахалтын /бат бэхийн/ хязгаар нь 20,0 МПа- аас багагїй байвал зохино.

Хольж байгаа чулууны нунтаг нь цементийн жингийн 20-40% байвал зохино. Цагаан буюу цайруулсан цементийг єнгєтєй болгохын тул шїлтэд тэсвэртэй эрдсийн єнгєжїї- лэгчийг жингийн 15%-иас илїїгїй нэмнэ.

БНбД 3.04.04-90

28

Жич. Цементийг цайруулахад шохой, гєлтгєнє хэрэглэж болохгїй.

7.32. Шїлтэд тэсвэртэй бетонон ба цемент-элсэн єнгєн їед 7,62 дїгээр зїйлийн шаардлагыг хангасан дайрга хайрга, элсийг хэрэглэвэл зохино. Кварцын элс хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дээрх єнгєн їеїдэд 5%-иас илїїгїй кальцат /трехкельциевие/ алюминат бїхий портландцемент буюу шаарга портландцемент хэрэглэнэ.

Шїлтэд тэсвэртэй єнгєн їеийн бетонд орох цементийн хэмжээ 30,0 МПа-аас, харин зуурмагт бол 40,0 МПа-аас багагїй байвал зохино.

7.33. Оч їїсгэхгїй /дэлбэрэхээс хамгаалсан/ бетон ба цемент-элсэн єнгєн їед гантиг буюу ган, чулуун эдлэлийн цо- хилтод оч їїсэхгїй чулууны дайрга, элс хэрэглэнэ. Эдгээр материалууд болон бетон, цемент-элсний хатуурсан зуурма- гийг зїлгїїрт ирлїїрийн дугуйгаар /оч гарах эсэхийг нь/ шалгана.

7.34. Єнгєн їед хэрэглэх бетоны марк 15,0, цемент- элсэн зуурмагийн ба мозайкан бїрдцийнх 10,0, металлце- ментэн зуурмагийнх 40,0 МПа-аас тус тус доошгїй байвал зохино.

Том дїїргэгч /дайрга, хайрга, гантигийн їйрмэг/-ийн зарцуулалт нь 1м 3 бетонд 0,8 м 3 байвал зохих ба элсний зарцуулалт нь дайрга, хайрга, гантигийн їйрмэгийн хоорон- дох хєндий зайны 1,1-1,3-тай тэнцїї байвал зохино. Бетоны маркийг тєсєлд заасанаар авна.

7.35. Бетон, мозайкан бїтцэд ба металлцементэн зуурмагийн єтгєн нь /дэвсэх їед/ стандарт конусийн суул- таар 10 мм-ээс илїїгїй, харин цемент-элсэн зуурмагийнх 25-35 мм байвал зохино.

7.36. Бетон, зуурмагийн єнгєн їе дэвсэхдээ 3,5 м-ээс илїїгїй єргєн зурвасаар хаших нь зїйтэй бєгєєд хашлага нь тэгшийн шалгуур болох ёстой.

Бетоны хольцийг тэгшлэхдээ хашлагын ирмэгийг тэгш-

БНбД 3.04.04-90

29

лэгчээр дамнуулан хусах замаар гїйцэтгэнэ. Єгєгдсєн зураг- тай мозайкан єнгєн їе хийхийн тул урьдчилан уланд нь шил, гууль буюу хєнгєн цагаан мэтийн хавчуулгыг єнгє дэвсэхэд тэгшлїїр болохоор бэхэлнэ.

7.37. Єнгєн їеийн бетон ба зуурмагийн нятарлууллыг савхан буюу талбайн доргиулаар гїйцэтгэвэл зохино. Зуурмаг жигд тарж хєдєлгєєнгїй болж єнгєн їеийн гадаргад нэлэнхий чийгтэх хїртэл нягтруулгыг їргэлжлїїлнэ.

Жич. Бага хэмжээтэй ажилд бетон, зуурмагийг 10 кг- аас хєнгєнгїй нїдїїрээр давтаж нягтруулахыг зєвшєєрнє.

7.38. Бетонон, мозайкан ба цемент-элсэн єнгєн їеийг металл толийлгогчоор бетон буюу зуурмаг бэхжихийн ємнє нийвийднэ.

Бетонон, єнгєн їеийг тэгшлэхэд хуурай цемент цацахыг хориглоно.

7.39. Цемент-элсэн єнгєн їеийн гадаргыг цемент цацаж толийлгох явдал зєвхєн тєсєлд заагдсан тухайд зєвшєєрнє. Цементэлж толийлгох хуурай шигшмэл цемент хэрэглэх ба хатуурсан цемент-элсэн єнгєн їеийг цементэлж болохгїй.

7.40. Завсарлагааны дараа єнгєн їеийн бетондолтыг їргэлжлїїлэхдээ тїрїїчийн хатуурсан єнгєн їеийн босоо ирмэгийг шалны єнгєн їеийн дэвсгэр їеийн нэгэн адил янзлана. Ажлын зїйдлийн орчинд бетон ба зуурмагийн нягтруулга, тэгшилгээг тус зїйдэл мэдэгдэхгїй болтол нь гїйцэтгэнэ.

7.41. Бетонон ба шигтгэмэл /мозайкан/ єнгєн їеийн зїлгэлтийг заслалын тусгай машинаар гїйцэтгэвэл зохино.

Бетонон,шигтгэмэл /мозайкан/ ба металлцементэн єнгєн їеийг зїлгэх ажиллагааг єнгєн їеїд бэхжлээ олж тїїний гадаргаас дайрга, хайрга, гантигийн їйрмэг болон тємєрлєгийн зоргодос ховхрохгїй болсон нєхцєлд эхэлж болно.

БНбД 3.04.04-90

30

Єнгєн їеийн гадаргад гарч болох хялгасан зураас, сї- вийг сїїлчийн зїлгэлтийн ємнє, гадаргууг урьдчилан усалж цементэн єнгєлгєє /хэрэв єнгєт гадаргуу бол чулууны гурил нэмж/ хийнэ.

7.42. Хэрэв бетонон ба цемент- элсэн єнгєн їеийн гадаргыг элдэв хїчил уусмалуудаар тусгайлан єнгєлвєл тєсєлд заасанаар гїйцэтгэнэ.

МЕТАЛЛ ЦЕМЕНТЭН ЄНГЄН ЇЕ

7.43. Металл цементэн єнгєн їеийг тємрийн зоргодос, цемент, усны хольцоор бэлтгэх ба завсрын їеийг хийхэд 7.29; 7.31; 7.35; 7.34; дїгээр зїйлїїдэд бетонон єнгєн їед тавигдсан шаардлагыг хангасан байвал зохино.

7.44. Тємрийн /ган/ зоргодсын хэмжээ 1-5 мм байх ба єнгєн їед хэрэглэхийн ємнє тосгїйжїїлсэн байх шаардла- гатай. Тосгїйжїїлэхэд зоргодсыг улайсгана. Хэмжээнд тохирохгїй гогцоо зоргодсыг хэмхчих ба 1мм-ээс жижгийг шигшиж ялгана.

Зоргодсонд гадны хольц байж болохгїй. Зоргодсыг тогтмол эзэлхїїнтэй болтол сэгсэрч нягтруулсан їед эзэлхїїн жин нь 2 т/м 3 ээс багагїй байвал зохино.

7.45. Металл цементэн зуурмагийн найрлагыг сонгож авахдаа тємрийн зоргодсыг сэгсэрч нягтруулахад тогтмол багтаамжтай болохдоо їлдэх 10-20%-ийн хєндий зайг цементэн зуурмагаар дїїргэх замаар гїйцэтгэнэ.

7.46. Металл цементэн зуурмагийг шалны доод їеийн бетон барьцалдаагїй байхад цутгана. Хэрэв доод їеийн бе- тон нь хатуурсан буюу хуучин бетон байвал металл цемен- тэн зуурмагийг шинээр цутгаж тэгшилсэн 20 мм зузаан 20.0 МПа маркийн цемент-элсэн єтгєн зуурмаг /завсар їед / дээр цутгана. Завсар їеийн зуурмагийн єтгєн нь стандарт конусын суултаар 15-20 мм байхаар тохируулна.

Металл цементэн зуурмагийг нягтруулж тэгшлэх ажлыг завсар їе ба єнгєн їеийн зуурмаг барьцалдахаас ємнє дуусгана.

БНбД 3.04.04-90

31

ХЇЧИЛД ТЭСВЭРТЭЙ БЕТОНОН ЄНГЄН ЇЕ

7.47. Хїчилд тэсвэртэй бетоныг зохих ёсоор сонгон авсан дайрга, элс, тоослог дїїргэгч, шингэн шил, цахиур ширээ фторлог натрийн хольцоор бэлдэнэ.

7.48. Хїчилд тэсвэртэй бетонд дайрга, элс, тоослог дїїргэгчийг хїчилд идэгдэхгїй чулуу /анцевит, бештаунт, диабаз, боржин болон хїчилд тэсвэртэй шаазан ваарын хаягдал, кленкерийн тоосго зэрэг/-ээр бэлтгэнэ.

Цэвэр болон кварцын буталсан элс ба байгалийн тоослог кварцыг хэрэглэж болох юм. Хэрэглэж байгаа дайрга, элс ба тоослог дїїргэгчийн хїчилд уусах хэмжээ нь тєсєлд заасанд дїйж 6%-иас хэтрэхгїй байвал зохино.

Тоослог дїїргэгч ба цахиур-фторын натрийн оронд хїчилд тэсвэртэй цемент хэрэглэж болно. Дайрга,элс, тоослог дїїргэгч болгон ашиглах чулууны бат бэхийн хязгаар нь шахалтад 60.0 МПа-аас багагїй, ус шингээлт 2%-иас илїїгїй байвал зохино.

Дайрганы ширхэг 15 мм-ээс илїїгїй, єнгєн їеийн зузааны 0,6-аас хэтрэхгїй байх хэрэгтэй. Элсний ширхэг- лэлийн бїрдэц нь 9-р хїснэгтэнд заасантай нийцэж байх шаардлагатай.

9-р хїснэгт

мм-ийн нїхтэй торон дээр їлдэх жингийн хувь 5

0-15 2.5

0-35 1.2

20-60 0.6

35-75 0.3

50-90 0.15

60-100 0.075

70-100

Элс ба тоослогч дїїргэгч нь агаарын хуурай /чийг нь 3%-иас бага/ сэвсгэр, бїхэл хэсэггїй, цэвэр, органик хольцгїй байвал зохино.

Тогтмол эзэлхїїнд хїртэл сэгсэрч нягтруулсаны дараа тоослог дїїргэгчийн сївшил нь 45%-иас илїїгїй, 0.075 мм-ээс жижиг ширхгийн хувь нь 60-аас доошгїй байвал зохино.

7.49. Хїчилд тэсвэртэй бетон зуурахад шингэн шил хэрэглэх ба хувийн жин нь 1,36-1,37 г/см 3 , модуль нь 2,4-3,0 байвал зохино.

БНбД 3.04.04-90

32

7.50. Хїчилд тэсвэртэй бетон хэрэглэх цахиур фторлог натри нь 80%-иас доошгїй /Na 2 SiF 6 / байвал зохих ба хэрэв 90% хїрэлгїй байвал хэрэглэх эсэхийг лаборато- риор шинжлїїлэн шийдвэрлэнэ.

Цахиур фторлог натри агаарын хуурай дэвсгэр, бїхэл хэсэггїй сайтар їйрїїлсэн байвал зохино.

7.51. Хїчилд тэсвэртэй бетоны эрдэс хольц /дайрга, элс тоослог дїїргэгч/ нь 0,075 мм-ээс жижиг ширхэг /жингийн /12%-иас доошгїй, 5 мм-ээс дээш ширхэгтэй /дайрга/ жин- гийн 40%-иас багагїй багтаасан байвал зохино. Сэгсэрч нягтруулсан эрдэс хольцын сївшил 22%-иас хэтрэхгїй байвал зохино.

7.49. дїгээр зїйлд заасан хувийн жинтэй шингэн шил- ний орц нь 1м 3 бетонд 250 литрээс доошгїй банйа. Энэ орцыг туршлагын замаар тогтоох ба ингэхдээ єнгєн їеийн гадар- гууд ус жигд нэвчиж тунах нєхцєлєєс уламжлан єнгєн їеийн бетоноос авсан туршлагын /шооны/ загварын нягтралтаар тодорхойлно.

Бетонон хольц єтгєн нь /стандарт конусын суулт /10 мм-ээс илїїгїй/ байвал зохино. Бетонон хольцод /техникийн цахиур-фторлог натрийн хольц тооцоонд орохгїй /Na 2 SiF 6 / нь шингэн шилний 7,49 дїгээр зїйлд заасан хувийн жинтэй /жингийн 15 % / байвал зохино.

Хуурай газар 28 хонуулсан хїчилд тэсвэртэй бетоны бат бэхийн /шахалтын / хязгаар 120 МПа-аас багагїй байна.

7.52. Бетонон хольцыг бэлтгэхийн ємнє тоослог дїїргэгчийг цахиур фторлог натритай хольж энэ хольцоо 2,5 мм-ийн тороор 2- удаа шигшиж сайн нийлїїлнэ.

Бїх материалын орцыг хїндийн жингээр тогтоох нь зїйтэй.

Бетонон хольцын хутгалтыг бетон зуурагчаар гїйцэтгэх ба эхлээд 2 минут хуурай материалуудаа хутгаж тїїн дээрээ шингэн шил хийж 2 минутаас доошгїй холино.

7.53. Хїчилд тэсвэртэй бетонон єнгєн їеийг цутгах, нягтруулах, тэгшлэх ажлыг 7.36-7.38 ба 7.40 дугаар зїйлїї- дийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.

БНбД 3.04.04-90

33

7.54. Хїчилд тэсвэртэй бетоны хатууралтын їед гарсан жижиг ан цав хортонг уул єнгийн їеийн бетонд авсан орцоор бэлдсэн шингэн шил, цахиур фторлог натри, тоослог дїїргэгчийн хольцоор шавж тэгшилнэ.

АСФАЛЬТБЕТОНОН БА ДАВИРХАЙТ БЕТОНОН ЄНГЄН ЇЕ

7.55. Асфальтбетонон єнгєн їеийг хийхдээ зохих ёсоор сонгон авсан битум, тоослог дїїргэгч, элсний холимо- гоос гадна дайрга /эсвэл хайрга/ заавал оруулна. Тусгай зо- риулалттай єнгєн їед хэрэглэх асфальтбетоныг ширхлэг дїїргэгчтэй бэлдэнэ. Давирхайт єнгєн їеийг асфальтбетоны адил дїїргэгчийг давирхайтай хольсон халуун холимогоор хийнэ.

Давирхайтай бетоныг зєвхєн зураг тєсєлд тусгасан зааврын дагуу хийнэ.

7.56. Асфальт ба давирхайт бетонон єнгєн їеийг жижиг ширхэгтэй хайрга, дайргаар хатуу холимог бэлтгэж хийх бєгєєд хїнд индїї буюу доргиулагчаар чигжинэ.

Тасалгааны температур +5°С-аас +20°С байх їед заасан машин механизм хїрэх боломжгїй бага хэмжээний газрыг гараар чигжиж болно.

7.57. Жижиг ширхэгтэй асфальт ба давирхайт бетонд чулуу, хайрга, дайрга, металлургийн цул талст маягийн шааргыг хэрэглэнэ.

Эдгээр материалын бат бэхийн хязгаар нь шахалтад 60.0 МПа-аас багагїй байх ёстой.

Хайрга, дайргын хэмжээ ньь єнгєн їеийн зузааны 0,6- аас их байж болохгїй. Хайрга дайргын чанар муутай ширхгїїд нь 8%-иас их байж болохгїй.

7.58. Жижиг ширхэгтэй асфальт ба давирхайт бетонд байгалын элс буюу уулын хатуу чулууны буталсан элсийг хэрэглэнэ.

Элсний ширхэглэлийн бїтэц 9 дїгээр хїснэгтэнд заа- сан шаардлагыг хангасан байх ёстой. Элсний шаварлаг хэсэг 3%-иас ихгїй байвал зохино.

БНбД 3.04.04-90

34

7.59. Асфальт ба давирхайт бетоны тоосорхог дїїргэгчид нунтагласан чулуу, металлургын шаарга буюу элс, чулуун нїїрсний їнс, бусад эрдэс материалын тоосыг хэрэглэнэ.

Тоосорхог дїїргэгчид шохой, гєлтгєнє.шавар, мергель зэргийг хэрэглэж їл болно. Тоосорхог дїїргэгчийн 0,075 мм- ээс бага ширхэгтэй хэсэг нь 10%-иас багагїй байх ёстой.

Тогтмол хэмжээнд нь хїртэл нягтруулсан тоосорхог дїїргэгчийн сївшил нь 45%-иас ихгїй байх ба шавар 3%-иас илїї орсон байж болохгїй.

Ус, хїчил, шїлтэд тэсвэртэй асфальт ба давирхайт бетонд зориулагдах тоосорхог дїїргэгчийн чийг нэвтрїїлэх итгэлцїїр нь 1.10-аас бага байх ёстой.

7.60. Асфальт ба давирхайт бетоны хольцод орох дїїргэгчийн ширхэглэлийн бїтэц нь тогтмол байх ёстой. бєгєєд ширхэглэл тус бїр нь 7,57-7,59 дїгээр зїйлд дурдсан шаардлагыг хангасан байвал зохино.

7.61. Асфальт ба давирхайт бетоны хольцод орох дїїргэгчийн ширхэглэлийн бїтэц нь тогтмол байх бєгєєд ширхэглэл тус бїр нь 7,57-7,59 дїгээр зїйлд дурдсан шаардлагыг хангасан байвал зохино.

7.62. Хїчилд тэсвэртэй асфальт ба давирхайт бетонд орох хайрга, элс, тоосорхог дїїргэгчийг хїчилд тэсвэртэй чулуун материалаар бэлтгэнэ /андезит, бештаунит, диабаз, боржин, хїчилд тэсвэртэй хаягдал гэх мэт/ . Харин кварцын цэвэр элсийг хэрэглэж болно.

Ийм бетоны хайрга, элс,тоосорхог дїїргэгчийн хїчилд уусах чанар нь 6%-иас илїїгїй байх хэрэгтэй.

7.63. Шїлтэнд тэсвэртэй асфальт, давирхайт бетонд орох хайрга, элс, тоосорхог дїїргэгчийг нягт шохойн чулуу, їїлэн цагаан чулуу, бутран чулуу, боржин эсвэл металл їйлдвэрлэлийн бутрахгїй шаарга зэргээр бэлтгэнэ.

Эдгээр материалын дээж нь хїхэр хїчлийн натриар нэвчїїлж дараа нь хатаах зэргээр ээлжлэн 15% мєчлєг цикл хийхэд бутрах шинж тэмдэг илрэхгїй байх ёстой.

БНбД 3.04.04-90

35

7.64. Оч гарахгїй асфальт бетоны дїїргэгчийн шо- хойн чулуу,гантиг зэрэг /ган, чулуу материалтай хавирахад/ оч гардаггїй материалаар бэлтгэнэ. Эдгээр материалыг очирдог эсэхийг урьдчилан шалгасан байх хэрэгтэй.

7.65. Цахилгаан гїйдэл дамжуулахгїй асфальтбетоны дїїргэгчийг їїлэн цагаан чулуу, гантиг зэрэг цахилгаан гїйдэл дамжуулдаггїй материалаар бэлтгэнэ.

7.66. Оч гарахгїй асфальтбетоны бїдїїн ширхэглэг дїїргэгчид модны їрдсийг хэрэглэж болох ба тэгэхдээ согогїй модны їрдэс байх ёстой.

Модны їрдэсний ширхэгийн хэмжээ нь 5 мм, чйиг нь 12%-иас хэтрэхгїй байвал зохино.

Мєн нарийн ширхэглэл дїїргэгчид 6-8 дугаар зэргийн шєрмєсєн чулуу, модны гурил, хїлрийн їйрмэг хэрэглэж болно.Шєрмєсєн чулууны чийгшил нь 7%, модны гурил ба хїлрийн їйрмэгийн чийгшил нь 12%-иас ихгїй байх ёстой.

Ширхэглэг дїїргэгч нь эрдэслэг бодис ба тємєрлєгийн зїйлийг агуулсан байж болохгїй.

7.67. Асфальтбетонд хэрэглэх битумийн зєєлрєх тем- ператур нь “цагираг ба бємбєлєг”-ийн аргаар 50°-60° С буюу 70°С-аас их байж болохгїй.

Цутгамал асфальтбетонд /хїчилд тэсвэртэйгээс бусад/ шохойн нунтагийг битумтай хольж заводад бэлтгэ- сэн асфальтан лавмаг хэрэглэж болно.

Асфальтан лавмагийн жингийн 13% нь битум, 70% нь 900 нїх/см 2 шигшїїрээр гарсан эрдэс бодис байх ёстой. Лавмагийн зєєлрєх температур нь “цагираг ба бємбєлєг”– ийн аргаар 50-80°С байвал зохино.

7.68. Давирхайт бетоны холбогч материалд чулуун нїїрсний давирхай хэрэглэнэ. Чулуун нїїрсний давирхайн зєєлрєх температур нь 35-50°С байх ёстой.

7.69. Асфальтбетонд зориулсан жижиг ширхэгтэй эрдэс хольцод 0,075 мм хэмжээтэй хэсэг 12%,5 мм-ийн хэмжээтэй хэсэг 40%-иас багагїй байх ёстой.

БНбД 3.04.04-90

36

Элс ба тоосорхог хольцод 0,075мм хэмжээтэй хэсэг 18%-иас багагїй байна. Жижиг ширхэгтэй эрдэс хольцыг тогтмол багтаамжид ортол чигжиж нягтруулахад гарах сївшил нь 22%, элсэн холььцод бол 25%-иас их байх ёстой.

7.70. Асфальт ба давирхайт бетоны бат бэхийн хяз- гаар нь 22°С температурт 5,0 МПА-аас багагїй байвал зохино.

Дулаан тэсвэрлэлтийн хувьд янз бїрийн асфальт ба давирхайт бетонуудын бат бэхийн хязгаар нь 10 дугаар хїснэгтэнд зааснаас бага байж болохгїй .

10-р хїснэгт

Асфальт ба давирхайт бетоны бат бэхийн хязгаар /шахалтад/

Асфальт ба давирхайт бетоны ду- лаан тэсвэр- лэлтийн зэрэг

Со

рил

т хи

йх

їеи

йн

дээ

жи

йн

тем

пера

тур,

гр

адус

аар

Дээжийн тєрєл

Бат бэхийн хязгаар шахалтад шахуургын єргєх хурд 3мм/мин МПа /кг/см 2 - аар/

Ердийн 22 Шахсан буюу чигжсэн,

єнгєн їеэс авсан

5.0 /50/

3.0 /30/

Дээшлїїл- сэн

50 Шахсан буюу чигжсэн,

єнгєн їеэс авсан

2.5 /25/

1.5 /15/

Тайлбар. Єнгєн їеэс авсан дээж нь бетоны бїтцийг хадгалсан 25 мм-ээс доошгїй хэмжээтэй шоо дєрвєлжин байх ёстой.

БНбД 3.04.04-90

37

7.71. Єнгє їеэс авсан хїчил шїлт усанд тэсвэртэй асфальт ба давирхайт бетон шоо нь ус шингээлтийн хувьд багтаамжийн 1,5%-иас хэтэрч болохгїй.

7.72. Асфальт ба давирхайт бетоны хольцын холбогч нь дїїргэгчийн гадаргууг жигд бїрсэн нэг тєрлийн хольц байх шаардлагатай . Ийм хольцыг заводын аргаар бэлтгэх ёстой.

Тайлбар. Бага хэмжээний ажилд цутгамал асфальт ба давирхайт бетонон хольцыг асфальт чанах тогоонд бэлтгэж болно. Тэгэхдээ зуны улиралд тогоон доторх ас- фальтбетонон хольцын температур 180-200°С давирхайт бетоны хольцын температур 140-150°С, євлийн улиралд бол 200-210°С ба 150-160°С тус тус байх ёстой.

7.73. Асфальт ба давирхайт бетоныг цутгах їеийн температур нь 11 дїгээр хїснэгтэд заасантай тохирч байх ёстой. Энэ температурыг ажлын явцад тогтмол шалгаж байвал зохино.

7.74. Асфальт ба давирхайт бетоны аглуун хольцоор хийсэн єнгє їеийг эхлээд 5-8т, дараа 10-12 тоннын индїї, эсвэл цахилгаан халаалт бїхий минутад 2000-3000 хэлбэлзэлтэй доргиураар чигжиж нягтруулна. Доргиураар нягтруулвал 60-80кг-ын индїїгээр урьдчилан сайтар тэгш- лэх хэрэгтэй. Индїїнїїдийн тасралтгїй явах хєдєлгєєний хурд нь 2км / цаг байх ёстой.

БНбД 3.04.04-90

38

11-р хїснэгт

Бетоны тєрєл

Бетоны аглуун, шингэний байдал

Тасалгааны шалны тїв- шин дэхь температур, градусаар

Бетоны хамгийн бага температур, градусаар Цутгаж эхлэхэд

Цутгаж дуусахад

Асфальт Аглуун +10-аас их +5-аас +10

160 100 145

Бетон Цутгамал +5-аас их +5-аас +20

160 140 180

Давирхайт бетон

Аглуун

Цутгамал

+10-аас их +5-аас +10

+5-аас их +5-аас +20

90 60 100

110 90 130

Тайлбар. 1. Дулаан тэсвэрлэлтийг нь єндєржїїлсэн асфальт

ба давирхайт бетонд 11 дїгээр хїснэгтэд заасан температурыг 10°С-аар нэмэгдїїлнэ.

2. Асфальт ба давирхайт бетоныг цутгах газар нь тээвэрлэн авчирхад хєрєхгїй арга хэмжээг авсан байх хэрэгтэй. Мєн ил задгай овоолж хадгалахыг хориглоно.

3. Цутгамал асфальт ба давирхайт бетоны цутгах байрны температур –20°С-аас доош байхыг хориглоно.

4. Аглуун асфальт ба давирхайт бетоныг асгах байрны температур +5- аас бага байхыг хориглоно.

Аглуун асфальт ба давирхайт бетоныг чигжиж нягт- руулах ажиллагаа зєвхєн индїї ба доргиурын доорх бетоны хєдєлгєєн зогсох хїртэл явагдах ёстой.

Индїї ба доргиур хїрэх боломжгїй / ханын ёроол зэрэг / газрыг 12 кг-аас доошгїй жинтэй металл нїдїї- рээр нягтруулах ба дараа халуун индїїгээр индїїдвэл зохино.

БНбД 3.04.04-90

39

7.75. Цутгамал асфальт ба давирхайт бетоныг 2 м- ээс ихгїй єргєн зурвасаар, банзаар хашиж цутгах ба уг банз нь тєвшний чиглїїр болох ёстой Цутгасны дараа , цахилгаан халаагуур тоноглогдсон 60-80 кг –ын жинтэй индїїгээр нягтруулна. Чигжиж нягтруулах їе тус бїрийн зузаан 25 мм-ээс ихгїй байх ёстой.

Тайлбар Индїїдэх боломжгїй жижиг хэмжээний газрыг гар ажиллагаатай булаар нягтруулж болно.

7.76. Ажлын завсарлагааны дараа шинээр асфальт ба давирхайт бетон цутгахдаа чигжиж нягтруулсан хуучин бетоныг заавал халаах шаардлагатай. Ажлын заадсыг огт мэдэгдэхгїй болтол чигжиж нягтруулах хэрэгтэй. Ялан- гуяа ус, хїчил, шїлтэд тэсвэртэй асфальт ба давирхайт бетон єнгєн їеийн заадсыг онцгой сайн чигжиж нягтруу- лах хэрэгтэй.

7. 77. Цутгагдсан бетон бїрхїїлийн гадаргуун дээр бат бэхээ алдаж ан цав, нїх хонхортой , їелэл гарсан байвал тэр хэсгийг ухаж цэвэрлээд халуун асфальт буюу давирхайт бетоноор дээр заасан шаардлагын дагуу нє- хєж нягтруулна. Асфальт ба давирхайт бетон єнгєн їеийн гадаргуу дээр єнгєцхєн засвар хийхийг хориглоно.

БУЛ ЧУЛУУН ЄНГЄН ЇЕ

7.78. Бул чулуун єнгєн їед буталж, бага зэрэг зас- сан єндрєєшєє 120- иос 200 мм, бат бэхийн хязгаар нь 30,0 МПа-аас дээш чулууг хэрэглэнэ. Чулууны єндрийн хэмжээ, бат бэх нь зураг тєсєлд заасантай тохирч байх ёстой. Чулууны єндрийн хэмжээ нь зураг тєсєлд заас- наас 20 мм- ээс илїї зєрж болохгїй. 20 мм хїртэл зєрїїтэй чулууны тоо бїх чулууны 30-иас хэтрэхгїй байх ёстой. Чулууны хэлбэр нь ойролцоогоор дєрвєлжин буюу олон талт суурь бїхий чулуун призм буюу огтлогдсон пирамидтай тєстэй байх шаардлагатай. Чулууны нїїр талын гадаргуун хэмжээ 100-200 мм байх ёстой.

БНбД 3.04.04-90

40

7.79. Чулууг ялимгїй чийгтэй хєрсєнд буюу том ширхэгтэй элсэн дэвсгэр дээр суулгана. Тэгэхдээ ам даралттай суулгах ба шууд засвар 2 чулуунаас хэтэрч болохгїй.

Чулууг элсэнд 1/3 хэмжээтэй хэсгийг нь шигтгэж суулгана. Элсний зузаан нь чигжиж нягтруулсны дараа 50 мм-ээс багагїй байвал зохино.

Хєлдїї буюу сайн гэсээгїй элс хэрэглэж болохгїй.

7.80. Суулгасан чулуун єнгєн їед 16 кг- аас бага- гїй жинтэй нїдїїр хэрэглэн 14-25 мм хэмжээтэй хайрга буюу дайргаар чигжиж 5-7 тоннын индїїгээр дарж гїйцэд суулгана. Їїний дараа 5-15 мм–ийн хайрга буюу дайргаар дахин чигжиж 10-12 тоннын индїїгээр эцсийн нягтруулалт хийнэ. Индїїдлэгийн чулуу хєдєлгєєгїй болох хїртэл хийнэ.

Тайлбар:

1. Индїї хїрэх боломжгїй бага хэмжээний газрыг гар нїдїїрээр чигжиж болно.

2. Хайрга буюу дайргын бат бэхийн хэмжээ чулууныхтай ижил байх ёстой.

3. 100 м 2 єнгєн їеийг чигжихэд 1-1,5м 3 хайрга орно. 4. Хайргаар чигжээгїй чулуун єнгєн їеийг

индїїдэж болохгїй .

7.81. Бэлэн болсон чулуун єнгєн їеийг том ширхэг- тэй элс буюу 10 мм хїртэл ширхэгтэй хайргаар 10-15 мм зузаан хучих хэрэгтэй.

ХАВТАНЦРААР ХИЙСЭН ЄНГЄН ЇЕ

7.82. Хавтанцруудын зузаан нь тєсєлд заасантай тохирч байх ёстой . Цемент, бетон, элс-цемент, мозайкан- бетон, керамик, хиймэл чулуу, хуудсан гууль, ган хавтанцар єнгєн їеийг тэгшлэх зуурмаг, бетон юмуу халуун шаваа- сыг хийнгїїт шууд угсарч дээрээс доргиулж суулгана. Шаланд зориулсан том ба жижиг вааран хавтанцар нь УСТ 230-89-ын шаардлагыг хангах ёстой. Ихээхэн элэгдэл

БНбД 3.04.04-90

41

їїсэх єрєєний шалны єнгєн їеийг 8мм зузаантай жижиг вааран хуванцраар хийдэг. Хїчилд тэсвэртэй шал хийх шаардлагатай бол хїчилд тэсвэртэй вааран хавтанцар буюу хїчилд тэсвэртэйн хувьд 25%-иас багагїй хавтанц- руудыг хэрэглэнэ. Хїчилд тэсвэртэй шалны хавтанцрын зузаан нь зураг тєсєлд заасантай тохирох ёстой. Шїлтэд тэсвэртэй вааран хавтанцар шал хийхэд ус шингээлт нь 2%-иас ихгїй вааран хавтан хэрэглэнэ. Хїчил шїлтэд тэсвэртэй шалны вааран хавтанцрын хэмжээ нь 150 мм- ээс багагїй байх ёстой.

7.83. Шалны хавтанцруудыг єнгєєр нь ялгана. Цавтай эмтэрсэн сэлтэрсэн хавтанцруудыг гологдолд гар- гана. Битум буюу давирхайн завсрын їе дээр тавигдах хавтанцрууд нь хуурай байх ёстой.

Сївэрхэг бетон, мозайк мэтийн хавтанцруудыг элс цементэн зуурмагаар хийсэн завсрын їе дээр тавихдаа заавал усаар норгох хэрэгтэй.

7.84. Цемент-элсэн зуурмаг ба шингэн шилэн дээр хавтанцар суулгахдаа хэд хэдэн хавтанцрыг нэгэн зэрэг нэг буюу хэдэн їеэр суулгана. Асгаж тэгшлэх урт нь 1 м-ээс ба- гагїй, єргєн нь хавтангийн эгнээнээс хааш хаашаа 20-30 мм илїї гарч байвал зохино. Завсар їеийн зузаан нь цемент элсэн зуурмаг 10-15мм битум буюу давирхайн тїрхлэг 2-3 мм -ийн шингэн шилэн зуурмагт бол 13-15 мм тус тус байна.

7.85. Завсар їеийг хийж тэгшилсэн даруй хавтанц- руудыг утас тэгшлїїр ашиглан нэгийг нєгєєд нь нямбайгаар шахаж суулгана. Барилгын ханын ёроол ба булан газруудад тал хавтанцар тавихын оронд зай, завсар їлдээх, зуурма- гаар дїїргэхийг хориглоно.

7.86. Битум, давирхайн тїрхлэг ба шингэн шилэн завсар їе дээр хавтанцар тавихдаа хоорондох зайг доорх їеэс шахаж дїїргэх ёстой.

Цемент элсэн зуурмаган завсар їен дээр хавтанцар тавихад завсарт нь зуурмаг байж болохгїй.

БНбД 3.04.04-90

42

7.87. 200мм хїртэл хэмжээтэй хавтанцруудын хоо- рондын зай нь 2мм-ээс ихгїй байх бєгєєд 200 мм-ээс илїї хэмжээтэй хавтанцруудын зай 3 мм байх ёстой.

7.88. Хавтанцар суулгах ажиллагааг зуурмаг ба тїрхлэгїїдийг царцаж бэхжихээс ємнє гїйцэтгэсэн байх хэрэгтэй. Хавтан суулгах явцад зєв эсэхийг тал бїр тийш нь тэгшлїїрээр ямагт шалгаж байвал зохино.

Ажил завсарласны дараа хавтанцар суулгахын ємнє хуучин суулгасан хавтанцруудын хажуугаарх наалдац бэхжсэн зуурмагийг арилгаж цэвэрлэх хэрэгтэй.

7.89. Цемент–элсэн зуурмагаар тавьсан хавтанцруу- дын хоорондох зайг хавтан суулгаснаас хойш 1-2 хоногийн дараа дан шингэн цементэн зуурмаг буюу 1:1-ийн харьцаа бїхий цемент, нарийн элсэн зуурмагаар дїїргэх шаардлага- тай.

Хавтанцруудын хоорондын зайг дїїргэсэн зуурмагийг бэхжихээс ємнє тэгшилж цэвэрлэх ба нийтдээ бэхжиж гїйц- сэний дараа чийгтэй їрдсээр арчиж усаар угааж цэвэрлэнэ.

Мозайк ба вааран єнгєн їеийг тавьж дуусгаснаас хойш 2 хоногийн дараа цаасыг нь авч цэвэрлэнэ.

ТАЙРДСАН ШАЛ

7.90. Тайрдсан шалыг / царс , эвэрлэг мод, хуснаас бусад/ шилмїїст ба навчит ба хатуу модоор хийсэн тэгш єнцєгт буюу 6 талт хэлбэртэй тайрдсыг хэрэглэнэ.

Тайрдасны єндєр нь зураг тєслийн дагуу 60 буюу 80мм байх ёстой. Тэгш єнцєгт тайрдсын єргєн нь 40-100 мм, 6 талт тайрдсын єргєн нь 120-200 мм байна . Тэгш єнцєгт тайрд- сын урт нь 100-260 мм байвал зохино. Модон тайрдсыг мєрдєгдєж байгаа зааврын дагуу ялзралаас хамгаалсан байх шаардлагатай. Модон тайрдсыг чийгшил нь 15%-иас их байж болохгїй.

7.91. Тайрдсан шалны дэвсгэр їеийг зураг тєсєлд заасан материалаар хийнэ. Дэвсгэр їеийн зузаан нь элс 10-20 мм, битум, давирхайт тїрхлэг бол 2-3 мм байх ёстой.

БНбД 3.04.04-90

43

Тайрдсан шалны дэвсгэр элс нь агаарын хуурай байх шаардлагатай ба нягтруулж тэгшилсэн байвал зохи- но. Элсэн дэвсгэрийн тэгш хазгайг 2 м-ийн шугамаар шалга- хад шугам , элсний гадаргуу хоёрын хооронд гарах завсар 8 мм-ээс ихгїй байх ёстой.

7.92. Нэг єрєє , цех зэрэг тасалгааг нэг тєрлийн модоор хийсэн ижил хэмжээтэй тайрдсаар шаллана.

7.93. Тайрдсан шал тавихдаа тайрдсуудыг єнгєнєєс бусад талаар нь халуун тїрхлэгэд дїрж єєр хооронд нь нягт шахаж суулгана. Тайрдсуудын хоорондох завсар нь 2 мм-ээс хэтэрч болохгїй. Тэгш єнцєгт тайрдсуудыг ам зє- рїїлж суулгах ба хооронд завсрыг битумэн тїрхлэгээр дїїргэх хэрэгтэй . Ам даралт нь тайрдсаны уртын 1/3-ээс багагїй байх ёстой.

Тайлбар . Шалны завсрыг дїїргэхийн тулд гадар-гууд тїрхлэг хийж болохгїй. Мєн завсрыг элсээр чигжи-хийг хориглоно.

БАНЗАН ШАЛ

7.94. Дан ба давхар банзан шалны єнгєний банзыг тал бїрээс харуулдаж бїтэн горви дэл гаргахын дээр УСТ-914-86-ийн шаардлагыг хангасан байх хэрэгтэй. Бан- зан шаланд хар мод, нарс, хуш мод, хусан банзыг хэрэглэнэ.

7.95. Єнгєн їе банзны чийгшил 10%-иас хэтэрч їл болно .

7.96. Дан ба давхар банзан шалны єнгєн їеийг бай- галийн гэрлийн тусгалын чиглэл дагуу хийх ба хєдєлгєєний тодорхой чиглэл бїхий хонгил зэрэгт тїїнийг чиглэлийг баримталж гїйцэтгэнэ.

7.97. Шалны доорх хєндий дэх зоргодос, хог, шороог єнгєн їе тавихын ємнє цэвэрлэсэн байх хэрэгтэй.

Банзан єнгєн їеийн хоорондох завсар нь 1-мм-ээс их байж болохгїй.

БНбД 3.04.04-90

44

Банзан єнгєн їе ба хана, хамар ханын хооронд 10-20 мм зай їлдээж хєвєє модоор даруулна.

7.98. Хоёр талдаа ховилтой банзуудыг хооронд нь банзны тууш уртын дагуу нарийн шугам савх модоо холбоно.

7.99. Банзан шалны банз тус бїрийг дэр мод буюу дам нуруунд хадаасаар хадаж бэхэлнэ. Хадаасны урт нь банзны зузаанаас 2-2,5 дахин их байх ёстой.

Банзан шалны хадаасыг ташуу хадах ба малгайг далд ортол шигтгэх хэрэгтэй.

7.100. Дороо хєндийгїй банзан шалыг ихэвчлэн дан тавих ба дэр модны зузаан нь 60-70 мм, єргєн нь 100-120 м, хєндлєн огтлол нь трапец хэлбэртэй байна.

7.101. Дороо хєндийгїй шалны банз ба дэр модыг мєрдєгдєж байгаа зааврын дагуу ємхрєхєєс хамгаалах арга хэмжээ авах ба банзны доод гадаргуунд битумаар тїрхлэг хийнэ.

Дэр моднуудын єргєн талыг доош нь харуулан нэгийг нєгєєгєєс 0,8-1 м-ийн зайтай тавина. Банз тус бїрийг дэр модонд нягт хадаж бэхэлнэ.

Тайлбар. Тасалгааны температур +5-°С-ээс бага байх нєхцєлд ашиглагдах байранд банзны доод талыг битум тїрхлэг хийхийн оронд ус тусгаарлагч хуйлмал материал хоёр їе дэвсэж болно.

7.102. Єнгєн їеийн банзны гадаргуугийн єє сэвийг харуулдаж тэгшилнэ.

Хананд наах материалыг шалны хєвєє мод хадахаас ємнє гїйцэтгэнэ. Шалны хєвєє мод, агаар сэлгэх сараалж зэрэг тусгай хэсэглэлийг єнгєн їеийн гадаргууг харуулдсаны дараа тавина.

7.103. Тасалгааны доторх заслалын бїх ажил хийг- дэж дууссаны дараа шалны будаг, заслын ажлыг БНбД 3.04.02-88-ын дагуу гїйцэтгэнэ.

БНбД 3.04.04-90

45

ЗЇЙМЭЛ ШАЛ

7.104. Зїймэл шалны доорх хар шалны банз ба дэр модны чийгшил нь 12%, зїймэл шал ба тїїний холбоос шаантгуудын чийгшил 8%-иас их байж болохгїй.

Зїймэл шалыг тавих їед тїїний чийгшил нь тогтоогд- соноос +1-2%-ийн зєрїїтэй байж болно.

7.105. Ашиглалтын їед их элэгдэл гарахгїй байранд нарсан зїймэл шалыг ашиглаж болно.

Эвэрлэг модон зїймэл шалыг чийгшиж болох байранд ашиглаж болохгїй.

7.106. Ташуу ирмэгтэй зїймлийг хєдєлгєєнгїй хатуу суурин дээр битум тїрхлэгтэй тавина. Битумэн тїрхлэгэн завсрын їен дээр тавих ташуу ирмэгтэй зїймлийн зузаан 12мм /зєєлєн модон зїймэл бол 17мм / байх ёстой.

Зїймэл єнгєн їеийн доорх битуман тїрхлэгэн засва- рын їеийн зузаан 2мм-ээс ихгїй байна. Зїймлийг халуун битумд сайтар шигтгэж хооронд нь сайн шахаж суулгана.

Зїймлїїдийн ирмэг нь харуулдаж засахын ємнє 1мм-ээс их зєрж болохгїй. Хэт дээр буюу дор суусан зїйм- лийг даруй солих хэрэгтэй.

Тайлбар.Битумэн тїрхлэгэн завсрын їе дээр дэл, ховил, горвитой зїймлїїд тавихыг хориглоно.

7.107. Ховилтой зїймлийг банзан хар шалан дээр та- вина. Ховил ба дэлтэй зїймлийг зєвхєн онцгой чухал шаард- лага бїхий барилгад хэрэглэнэ.

Ховилтой зїймлийг хар шалан дээр сайн шахаж ха- даасаар бэхэлнэ. Хадаасны урт 40мм, голч нь 1,6-1,8мм ха- даасыг зїймлийн ховилд дотор налуу байдалтай малгайг нь далд ортол хадна.

Зїймлийн хажуу талын ховилын урт 300мм хїртэл бол 2 хадаас, 300 мм-ээс дээш бол 3 хадаас, їзїїрийн ховилд 1 хадаасаар тус тус бэхэлнэ. Ховилтой зїйлїїдийг хооронд нь модон дєрєєр холбоно.

Ховилын урт 300 мм хїртэл 2 дєр, 300мм-ээс дээш 3 дєр, їзїїр талд 1 дєрєєр тус тус холбоно.

БНбД 3.04.04-90

46

7.108. Зїймэл шалны бамбайг бэлдэх ба угсрах їед модны чийгшил 8% байх ба зєрїї нь +1-2%-иас хэтэрч їл болно. Зїймэл бамбайг нааж бэхлэх цавуу нь усанд тэсвэртэйн дээр мєєгєнцєрт автагдахгїй чанартай байх шаардлагатай.

Зїймэл самбарыг банзан сараалж дээр суулгах ба банзны огтлол 5х150 мм-ээс багагїй, чийгшил нь 12%- иас ихгїй байх ёстой.

Зїймэл самбаруудын ховилд савх мод шургуулж хоо- ронд нь холбоно. Мєн самбарыг сараалж модонд хадаа- саар налуу хадаж бэхэлнэ.

Хадаасны урт нь банзны зузаанаас 2-2,5 дахин их байвал зохино. Самбаруудын уулзварын зїймлийг сайтар шахаж завсаргїй наасан байх хэрэгтэй.

7.109. Зїймэл єнгєн їеийн элементїїдийн хооронд зай завсар нь 0,3 мм-ээс их байж болохгїй. Зїймэл єн- гєн їе ба хана, хамар ханын хоорондын зайг хєвєє модоор даруулна. Хєвєє мод нь УСТ 914-86-ийн шаард- лагыг хангах ёстой.

7.110.Зїймэл шалыг харуулдаж зассаны дараа тос- лох хэрэгтэй. Бетон буюу цемент - элсэн зуурмагаар хий- сэн завсар їе хийсэнээс хойш 4 хонохоос ємнє харуул- даж болохгїй. Зїймэл шалыг харуулдахдаа зїймэл шал харуулдах машинаар шалны гадаргууд єє сэв гаргахгїй харуулдана. Шалны гадаргууг харуулдаж засах зузаан нь 1,5 мм- ээс хэтэрч болохгїй.

7.111. Зїймэл шалыг харуулдаж дууссаны дараа хє- вєє болон бусад нарийвчуудыг тавина. Аливаа байрны зас- лалын ажил бїрэн хийгдэж дууссаны дараа зїймэл шалыг зїлгэж єнгєлєх ажлыг гїйцэтгэнэ.

ПОЛИМЕР МАТЕРИАЛААР ХИЙХ ЄНГЄ ЇЕ

7.112. Шалны єнгєн їед стандартын шаардлагыг хан- гасан линолеум / хулдаас / нийлэг утсаар хийсэн хуйлмал материал, хивсэнцэр, поливинилхлорын хавтанцар зэргийг нийт талбайгаар нь нааж хэрэглэнэ.

БНбД 3.04.04-90

47

7.113. Полимер материалын єнгєн їеийн доорх зав- сар їеийн гадаргуугийн тэгшилгээг сайтар хийх хэрэгтэй. Цемент элсэн зуумагаар хийсэн дэвсгэр їеийг шаваас нялж тэгшлэх ба банзан завсар їе бол харуулдаж тэгшилнэ.

7.114. Полимер материалыг завсар їенд нааж гїй- цэтгэнэ. Наах тїрхлэг нь усанд тэсвэртэй битум, цемент, ээдэмцэр цавуу мэтийн найрлагатай байна. Тїрхлэг цавуу- ны найрлагыг зураг тєсєлд заасан байх ёстой. Тїрхлэгийг зузаан 1мм-ээс хэтэрч болохгїй. Хулдаасыг цемент ээдэм- цэр цавуугаар наахын ємнє дэвсгэр гадаргууг уг цавууны шингэн уусмалаар тїрхэх хэрэгтэй. Їїнийг хулдаас наахаас хагас цагийн ємнє хийнэ.

Тайлбар. 1. Хулдаас наахад /цийлгийн модны/ тер- пентийн ба декстрин цавуу хэрэглэхийг хориглоно.

2. Хулдаас наах цавууны ус тэсвэрлэлт ба бат бэхийг лабораторит шалгах шаардлагатай.

7.115. Хиймэл хулдаасыг наахаас 1 хоногийн ємнє +5°С-ын температурт тэнийлгэж тавих хэрэгтэй.

7.116. Полимер материалаар хийх шаланд єрєє та- салгааны хєдєлгєєн ихтэй чигт, заадал гаргахыг хориглоно.

7117. Наасан хулдаасны нийлж байгаа ирмэгийн хоо- ронд завсар байж болохгїй. Хулдаасыг наахдаа эхний хэс- гийг нэг захдаа ойролцоогоор 100 мм наалтгїй орхиж дараа- гийн зэрэгцээ хэсгийг наахдаа тїрїїчийн їеэн дээр 100 мм зєрїїлэн нааж 3 хонуулаад голооор нь нэгмєсєн зїсэж тэгш- лээд захыг дахин наах буюу эсвэл гаргана. Хулдаасыг дэвс- гэрийн гадаргууд маш нягтаар наалдуулах хэрэгтэй.

7.118. Полимер материалан шалны єнгєн їе нь 12ду- гаар хїснэгтэд заасан шаардлагыг хангасан байна.

БНбД 3.04.04-90

48

12-р хїснэгт

Техникийн шаардлага Зєвшєєрєх

хїлцэл, хувиар

Хяналт тавих /арга, тоо хэмжээ, бїрт- гэлийн тєрєл/

Полимер материал наах давхар дундын хучилтын хавтгаалжийн чийг хэтрэхгїй байх хэмжээ, хувиар

Гєлтгєнєн, цементэн ба полимер цементэн завсар сар їе

Модлог ширхэглэлтэй хавтанцар засвар їе

Цавуун тїрхлэгийн зузаан 0,8мм-ээс бага байна.

Дараачийн їеийг урьд хийсэн їеийг хатуурч бэхжсэны дараа гїйцэтгэнэ.

4

5

12

-

50-70м 2 талбайд 5-аас багагїй хэм- жилт хийж ажлыг журамд бичнэ.

_______ " ______

_______ " ______

8. АЖИЛ ХЇЛЭЭН АВАХ

8.1. Хэв гажилтын заадал суваг шуудуу зэргийг хэм- жих ажлыг шалны єнгєн їеийг хийхээс ємнє гїйцэтгэнэ.

8.2. Шалны хийц бїтээцийн зохих материалаар энэхїї норм дїрэм ба зураг тєслийн шаардлагын дагуу гїйцэтгэсэн эсэхийг шалгаж шалны ажлыг хїлээж авна.

8.3. Шалны єнгєн їеээс доошхи бїх хийцїїдийг далд ажлын акт тогтоож завсрын хїлээн авалт хийнэ.

Далд ажлын акт нэг їеийн ажил бїрэн дуусаж дараа- чийн їе эхлэхийн ємнє хийж гїйцэтгэнэ.

БНбД 3.04.04-90

49

8.4. Гїйцэтгэсэн ажлыг хїлээн авахад доорхи шал- галтыг хийнэ. Їїнд:

а/ Шалны бїх элемэнтїїдийн гадаргуугийн тэгш, єгєгдсєн налуу зэргийг зохих ёсоор гїйцэтгэсэн эсэх;

б/ Їе тус бїрийн нягтрал ба дээд талын їе доод їен дээр нягт сайтар суусан эсэх;

в/ зай завсруудыг чигжсэн байдал; г/ шалны бусад бїтээцїїдтэй нийлсэн хэсгийг зєв хий-

сэн эсэх; д/ ширхэгийг материалаар хийсэн шалны гадаргуу-

гийн зураглал тохирсон эсэх.

8.5. Шалны элемент тус бїрийн гадаргуугын тэгшийг тэгш ус ба 2м урт хяналтын шугамаар шалгана.

Налуу гадаргууг тэгш ус бїхий ” ЇЛГЭР ” шугамаар шалгана. Шалны элементїїдийн гадаргуугийн хэвгий нь 13-р хїснэгтэд зааснаас их байж болохгїй.

13-р хїснэгт

Шалны элементїїдийн гадаргуугийн хэвгийн хїлцэх алдаа

¹ Шалны

элементїїд Материалын тєрєл

2метрийн шугамаар шалгахад

гарах завсарын

хэмжээ ,мм 1. Ул Шороо 20

2. Дэвсгэр їе Элс ба хайрга, дайрга чигжмэл шавар бетон

Банзны шал: а/ хулдаас ба зїймэл єнгєн їе б/ бусад тєрлийн єнгєн їе

20

10 3

5

БНбД 3.04.04-90

50

3. Завсрын їе Хулдаас ба зїймэл єнгєн їе, битум буюу давирхайн тїрхлэгэн дээр тавьсан хавтан

3

4. Єнгєн їе Шороон хайрга /дайргын/ мозайк, шавар

Бул чулуу

Тоосгон ба тайрдсан

Зуурмаган дээр тавигдах асфальтан, тоосгон, тайрдсан

Банзан , бетонон, мозайк, цемент элсэн, металл- цемент.

Бетон, цемент –элсэн, мозайк, ваар ба ксилолитон хавтанцар

Зїймэл ба хулдаас

15

10

8

6

4

4

2

Жич: Зїймэл ба шалны гадаргуугийн хэвгийг 200 мм- ийн шугамаар хэмжиж шалгана. Шугам, шалны гадаргуу хоёрын хооронд гарах завсар 0.5 мм-ээс их байж болохгїй.

8.6. Шалны дэвсгэр їе, єнгєн їеийн тэгш гадаргуу ба єгєгдсєн налуу гадаргуу нь хэвтээ хавтгайгаас єрєє тасал- гааны хэмжээнд 0.2%-иас их зєрїїтэй байж болохгїй. Тасалгааны єргєн буюу урт нь 25 м ба тїїнээс дээш бол алдаа 50мм-ээс их байж їл болно.

Шингэн зїйлийг урсахад зориулсан налуутай гадар- гууг ус урсгаж шалгах хэрэгтэй.

БНбД 3.04.04-90

51

8.7.Ширхгийн материалаар хийсэн шалны єнгєн їеийн элементїїдийн дээр, доор суух хэмжээ нь доор дурдсанаас хэтэрч болохгїй.

а/ бул чулуун єнгєн їед / бїрхїїлд / 5мм; б/ бетон ба асфальтбетон хавтан, тоосго, тайрдсан

єнгєн їед 2мм в/ ваар, цемент элсэн мойзайк хавтанцар 1мм , банз

зїймэл хулдаасан єнгєн їеийн элементїїдийн нийлж байгаа ирмэгїїд зєрїїтэй байж їл болно.

8.8. Битум буюу давирхайн завсар їе дээр тавигдсан ширхгийн материалын єнгєн їеийг 200кг-ын тєвлєрсєн ачаа- гаар їйлчлэхэд суулт нь 1.5 мм-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. Ачааллыг 30х30 мм-ийн /штамп/ хэвээр дамжуулан шалны єнгєн їеийн аль нэг элементийн єнцєгт тавьж ашиглалтын їед байж болох хамгийн их температурт 2 хоногийн турш байлгана.

8.9. Бетон, цемент-элсэн, мозайк, хавтанцар ба зїймэл шалны єнгєн їе, доорх дэвсгэр їетэй сайтар барь- цалдан суусан эсэхийг тогшин шалгаж муу барьцалдсан хэсгийг дахин хийх хэрэгтэй.

8.10. Шалны єнгєн їеийг элементїїд ба хєвєє мод, хана, хамар ханын хооронд ан цав, зай завсар гарсан байж болохгїй. Тийм гэмтэл гарсан байвал засах шаардлагатай.

8.11. Ширхгийн материалаар хийсэн шалны єнгєн їеийн зїйдлийн эгнээний шулуун чиглэл нь 10 м уртад 10 мм-ээс их хазайсан байж їл болно.

8.12. Шалны элементїїдийн зузаан нь зєвхєн зарим нэг тохиолдолд зураг тєсєлд заасан хэмжээнээс 10%-иас ихгїй зєрїїтэй байж болно. Шалны элементїїдийн зузааныг ажлын явцад шалгана.

8.13. Бетон, зуурмаг мэтийн материалаар хийсэн шалны єнгєн їеийг зураг тєсєлд заасан бэхжилт авч гїйцсэний дараа хїлээн авна. Хийсний дараа бэхжилээ

БНбД 3.04.04-90

52

єгдєг тийм материалуудын бат бэхийг тодорхойлохдоо 500 м 2 тутмаас 3-аас доошгїй сорьцын дээж авч гїйцэтгэнэ. Сорьцын дээж бэлдээгїй тохиолдолд шалны єнгєн їеийн бїтээцээс хааш хааш 25 мм-ийн хэмжээтэй шоо дєрвєлжин авч шалгах ёстой.

БНбД 3.04.04-90

53

1-р хавсралт

ШАЛНЫ ЄНГЄН ЇЕ БА ДЭВСГЭР ЇЕИЙН БАРАГЦААЛСАН БЇТЭЭГДЭХЇЇН

Хїснэгт 1

/ Хамгийн ашигтай холимгийн бїрдэл /

Ши

гшїї

рий

н

нїх

ни

й хэ

м-

жээ

, м

м

Шигшїїрийн нїхээр нэвтрэн гарсан ширхэгтэй хэсэг хувиар /жингийн/

Хайрга элсний холимог

Элсний холимог Элс шавранцарын холимог

40 20 10

5 2.5 1.2 0.6 0.3 0.15 0.075 0.005 -аас нарийн шавар

90-100 75-90 55-75 40-65 30-55 25-48 20-35 15-30 10-25 7-20

90-100 70-90 55-75 40-65 30-55 25-45 18-35 12-30 8-25

90-100 70-85 50-75 35-65 25-55 20-45 15-35 10-25

85-100 65-85 50-75 35-60 25-50 15-40 12-30

85-100 60-80 40-65 30-55 20-45 12-35 5-15

80-100 55-75 40-60 30-50 20-40 5-15

75-100 50-70 35-55 25-45 10-15

Хїснэгт 2 Шавар холимгийн бїрдэл

Материалын нэр

Бїрэлдэхїїн жингийн хуваарь шавар холи- мог

чанаржуулсан нэмэлт бїхий шавар холимог

Шавар бетон

Элс: ширхгийн хэмжээгээр 0.75мм-ээс том 0.075- 0.005 мм Шавар ширхгийн хэмжээ нь: 0.005мм-ээс бага Ус /хуурай холимгийн жингээс/ Нефтийн тослог зїйл /мазут, шингэн битум, їлдэгдэл кре- кинг гэх мэт/ Хайрга буюу дайрга

25-40 30-60

15-30

15-30

-

97-98 60-90

2-3 10-40

35-45

55-65

БНбД 3.04.04-90

54

Гарчиг

Ерєнхий заавар 3

Шалны доогуурхи буурь хєрсийг зэхэх 5

Дэвсгэр їеийг тавих 7

Дэр мод ба хар шал “ НАСТИЛ” тавих 8

Завсрын їе хийх 11

Дуу, дулаан, ус тусгаарлалтын їе 13

Шороон єнгєн їе 22

Ажил хїлээн авах 48

1-р хавсралт. Шалны єнгєн їе ба дэвсгэр

їеийн барагцаалсан бїрэлдэхїїн 53