БНбД 41-02-05

3

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

ГАДНА ДУЛААН ХАНГАМЖ

HEATING SUPPLY

1. ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ

1.1. Энэхїї нормыг 200°С хїртэл температуртай 2.5 МПа хїртэл даралттай халуун ус, 440°С хїртэл температуртай 6.3 МПа хїртэл даралттай усны уурыг тээвэрлэх дулааны шугам тэдгээрийн байгууламжийг /шахуургын (насос) станц, павильон …г.м/ тєлєвлєх їед мєрдєнє.

Нормын шаардлага нь дулааны эх їїсвэрийн гадна хуваарилагчийн /коллектор/ гаргалгааны хаалтаас эсвэл гадна хананаас барилга, байгууламжийн дулаан хуваарилах тєвийн гарах хаалт хїртэлх ус, (хэрэгцээний халуун усны шугамыг оруулаад), уур ба хувирсан ус дамжуулах (конденсат) дулааны сїлжээнд хамаарна.

Дулааны сїлжээ, тїїний байгууламжийг тєлєвлєхдєє Барилга, хот байгуулалт, эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын баталсан буюу тїїнтэй зєвшилцсєн бусад норматив баримт бичгийг мєрдлєг болгоно.

1.2. 100 МВт ба тїїнээс дээш дулааны ачаалалтай дїїргийн (хорооллын) дулааны сїлжээнд эдийн засгийн їндэслэлтэй бол засвар-їйлчилгээний газар тєлєвлєнє.

2. ДУЛААНЫ АЧААЛАЛ

2.1. Дулааны сїлжээний зураг тєслийг зохиохдоо орон сууц, олон нийт ба їйлдвэрийн барилгын хамгийн их дулааны ачааллыг халаалт Q оmax , халуун ус Q hmax , агаар сэлгэлтийн Q vmax холбогдох зураг тєслєєс тооцно. Зураг тєсєл байхгїй нєхцєлд 2.4 дїгээр зїйлд заасны дагуу тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

2.2. Технологийн їйл ажиллагааны хамгийн их дулааны ачаалал ба буцааж буй хувирсан усны хэмжээг їйлдвэрийн барилгын зураг тєслєєс тооцно.

Їйлдвэрийн газрын хамгийн их дулааны ачааллын нийлбэрийг тодорхойлохдоо тухайн дїїргийн бїтэц доторх їйлдвэрийн газрууд аль салбарынх болохыг тооцон салбар тус бїрийн дулааны ачааллын харьцаа, технологийн їйл ажиллагаанаас хамаарах хамгийн их дулааны ачааллуудын їл давхцал зэргийг тооцох хэрэгтэй.

2.3. Барилгын хэрэгцээний халуун усанд зарцуулах дулааны дундаж ачаалал Q hm –ыг “Барилга доторхи усан хангамж, ариутгах татуурга” /БНбД 40-05-98/-ын дагуу халуун усны зарцуулалтын нормыг їндэслэн тодорхойлно.

2.4. Барилга, байгууламжийн халаалт, агаар сэлгэлт, хэрэгцээний халуун ус хангамжийн зураг тєсєл байхгїй нєхцєлд дулааны ачааллыг дараах байдлаар тодорхойлно.

Їйлдвэрийн газар – холбогдох журмын дагуу батлагдсан салбарын нормативаар эсвэл ижил тєстэй їйлдвэрийн зураг тєслєєр;

БНбД 41-02-05

4

хотуудын болон бусад суурин газрын орон сууцны хороололд дараах томъёогоор тодорхойлно.

а) Орон сууц, олон нийтийн барилгын халаалтын дулааны хамгийн их ачаалал Вт

); k A( q Q omax 1 0 1+ = (1)

б) Олон нийтийн барилгын агаар сэлгэлтийн дулааны хамгийн их ачаалал Вт

A; q k k Q vmax 0 2 1 = (2)

в) Орон сууц, олон нийтийн барилгын хэрэгцээний халуун ус хангамжийн дулааны дундаж ачаалал Вт

с ) t b)( m(a

Q c hm 6 , 3 24

55 2 , 1 ⋅

− + = (3) буюу

Q q m hm h = (4)

г) Орон сууц, олон нийтийн барилгын хэрэгцээний халуун ус хангамжийн дулааны хамгийн их ачаалал Вт

Q Q h hm max , , = 2 4 (5)

Энд: К 1 – Олон нийтийн барилгын халаалтын дулааны ачааллыг тооцох коэффициент. Їзїїлэлт байхгїй їед 0.25 тай тэнцїї байхаар тооцно. К 2 – Олон нийтийн барилгын агаар сэлгэлтийн дулааны ачааллыг тооцох коэффициент. Їзїїлэлт байхгїй їед 0.4-єєр,

2.5. Суурин газрын орон сууцны хорооллын халаалтын дундаж ачааллыг (Вт) дараах томъёогоор тодорхойлно.

o i

om i omax om t t

t t Q Q

− −

= (6)

мєн агаар сэлгэлтийн дундаж ачааллыг (Вт) t 0 їед

o i

om i v vm t t

t t Q Q

− −

⋅ = max (7)

2.6. Суурин газрын орон сууцны хорооллын халаалтын бус улирлын хэрэгцээний халуун усны дундаж ачааллыг (Вт) дараах томъёогоор тодорхойлно.

Q Q t t hm

s hm

c s

c =

− −

5555

β. (8)

2.7. Дулааны сїлжээнд холбогдох орон сууц, олон нийтийн барилгын дулааны нийлбэр ачааллыг тодорхойлохдоо одоо байгаа тєвлєрсєн дулаан хангамжийн сїлжээнд холбогдох барилгын хэрэгцээний халуун усны ачааллыг тооцох ба

БНбД 41-02-05

5

тїїний дотор хэрэгцээний халуун ус хангамжийн тєвлєрсєн сїлжээгїй эсвэл шатдаг хийн колонкуудаар тоноглогдсон барилгын ачааллыг тооцно.

2.8. Дулааны сїлжээний алдагдлыг тооцохдоо дамжуулах хоолойн дулаалсан гадаргуугаар алдах дулаан ба дулаан зєєгчийн жилийн дундаж алдагдлыг тооцож тодорхойлно.

2.9. Орон сууц, олон нийтийн барилгын дулааны жилийн хэрэглээг зєвлємж хавсралт 22-ын дагуу тодорхойлно.

Їйлдвэрийн газрын дулааны жилийн хэрэглээг їйлдвэрийн барилгын дулаан хэрэглэх горим, хоногт ажиллах ээлжийн тоо, жилд ажиллах хоног зэргийг їндэслэн тодорхойлно. Ажиллаж буй їйлдвэрийн дулааны жилийн хэрэглээг ашиглалтын їзїїлэлтээр эсвэл салбарын нормоор тодорхойлж болно.

3. ДУЛААНЫ СЇЛЖЭЭНИЙ ТОЙМУУД, ДУЛААН ХАНГАМЖИЙН БА ХУВИРСАН УС ЦУГЛУУЛАХ, БУЦААХ СЇЛЖЭЭ.

Дулааны сїлжээний тоймууд Дулаан хангамжийн сїлжээ

3.1. Дулааны сїлжээнд эх їїсвэрийн нэгдмэл ажиллагааг ашиглах, нєєц дамжуулах хоолой угсрах мєн тїїнчлэн зэргэлдээ хорооллын тїгээх гол дулааны сїлжээг холбох замаар хэрэглэгчид дулаан єгєх нєєцлєлтийг тєлєвлєх хэрэгтэй.

Дулааны сїлжээг газар доор їл нэвтрэх сувагт ба суваггїй угсрахдаа дулаан єгєлтийн нєєцийг халаалтад зориулсан гадна агаарын тооцооны температур, дамжуулах хоолойн голчоос хамааруулан 1 дїгээр хїснэгтээр тооцно.

Хїснэгт 1.

Дамжуулах хоолойн хамгийн бага голч

(мм)

Халаалтын систем тєлєвлєх гадна агаарын тооцооны температур t o о С

Хасах 10 хасах 20 хасах 30 хасах 40 хасах 50

Дулаан єгєлтийн зєвшєєрєгдєх бууралт, % хїртэл

300 - - - - 50

400 - - - 50 60

500 - - 50 60 70

600 - 50 60 70 80

700 ба тїїнээс дээш 50 60 70 80 90

Тайлбар: (-) дулаан єгєлтийн нєєц шаардлагагїй.

Хїснэгт 1 -ээр ( 300-600 мм голчтой дамжуулах хоолойд) нєєцлєлтєд хамрагдахгїй дулааны сїлжээний (дулааны эх їїсвэрээс буюу сїлжээний нєєцлєлтийн хэсгээс хамгийн алслагдсан хэрэглэгч хїртэл) мухардмал хэсгийн хамгийн их урт нь Хїснэгт 1а-д єгєгдсєнєєс хэтрэх ёсгїй.

Хїснэгт 1а

Угсралтын тєрєл

Халаалтын систем тєлєвлєх гадна агаарын тооцооны температур t o о С

хасах 10 хасах 20 хасах 30 хасах 40 хасах 50

Суваггїй ба їл нэвтрэх сувагт газар

доор угсрах /км/ 8.0 7.5 7.0 6.5 6.0

Тайлбар: Єгєгдсєнєєс илїї урттай мухардмал хэсэгт хэрэглэгчдэд єгєх дулааны бууралтын 50% хїртэл нєєцлєх шаардлагатай

БНбД 41-02-05

6

Дулааны сїлжээг газар дээр угсрах їед халаалтын систем тєлєвлєх гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 40 о С-аас доош байх бїсэд, дамжуулах хоолойн голч 1200-1400 мм бол дулаан єгєлтийн нєєцлєлтийг 70%-иас багагїй хэмжээгээр тооцож тєлєвлєнє.

Хонгилд угсрах сїлжээнд дулаан єгєлтийн нєєцлєлт тооцохгїй байж болно.

3.2. Дулааны эрчим хїчээр тасралтгїй хангах шаардлагатай (тєлєвлєлтийн даалгаварт нь зааж єгдєг эмнэлэг, 24 цагийн ясли цэцэрлэг, зургийн їзэсгэлэн г.м.) барилгуудад сїлжээгээрээ дулааны 100%-ийн єгєлтийг хангахаар нєєц сїлжээг тєлєвлєнє. Дулааны єєрийн эх їїсвэрээр нєєц эх їїсвэр тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

3.3. Дулааны эрчим хїчээр тасралтгїй хангах шаардлагатай їйлдвэрийн газруудад дулаан єгєлтийн нєєцлєлтийг дулааны сїлжээгээр хангахаар тєлєвлєнє.

Дулаан єгєлтийн тооцооны ослын зардлыг тухайн їйлдвэрийн технологийн горимтой уялдуулан тооцно. Дулааны єєрийн эх їїсвэрээр нєєцийн эх їїсвэр тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

Тайлбар: Дулааны эрчим хїчээр тасралтгїй хангах шаардлагатай барилга, байгууламж, їйлдвэрийн барилгын жагсаалтыг холбогдох тєрийн захиргааны тєв байгууллага болон удирдах газрууд нь тогтоож єгєх ба дулааны сїлжээ тєлєвлєх даалгаварт тусгаж єгсєн байвал зохино.

3.4. Усны эх їїсвэрийн чанар, хангалтын зэрэг болон хэрэглэгчийн халуун усны чанарыг хангахаар тооцож техник, эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр дулаан хангамжийн сїлжээг сонгоно.

Вакуум деаэрацитай дулаан хангамжийн нээлттэй ба хаалттай системд стандартын шаардлагыг хангасан ус хэрэглэнэ. Илчийн деаэрацитай дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээний їед техникийн ус хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Урьдчилан цэвэрлэгдсэн ахуй-ундны бохир ус хэрэглэхийг хориглоно.

3.5. Дулааны сїлжээг халаалт, агаар сэлгэлт, хэрэгцээний халуун ус ба технологийн хэрэгцээг нэгэн зэрэг хангахаар хос хоолойгоор тєлєвлєх ба техник эдийн засгийн їндэслэлтэйгээр нэг ба гурван хоолойтой дулааны сїлжээг тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

Хэрэв дулаан зєєгчийн чанар ба їзїїлэлтїїд нь дулааны сїлжээнээс єєр бол технологийн хэрэглэгчийг холбохоор дулааны бие даасан сїлжээ тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

Хорт бодис ялгаруулж ерєнхий дулааны сїлжээнд хортой бодис нийлїїлж болзошгїй технологийн аппаратуудыг дулааны ерєнхий сїлжээнд ус халаагчаар дамжуулан аппарат ба ус халаагч хоёрын хооронд завсрын эргэлтийн нэмэгдэл хэлхээний тусламжтайгаар холбоно. Энэ хэлхээн дэх даралт гадна дулааны сїлжээн дэх даралтаас нам байх нєхцєлийг хангахаар тєлєвлєнє. Ингэхдээ хорт хольц байгаа эсэхийг хянах сорьц авах цэгийг байрлуулж тєлєвлєх нь зїйтэй.

3.6. Дулааны сїлжээг тэжээх усны тооцооны зардал, дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний нєєцлєх савны эзлэхїїн ба хаалттай сїлжээний тэжээлийн усны нєєцийн сав, мєн тїїнчлэн тэдгээрийг байрлуулахад тавигдах шаардлагуудыг заавал мєрдєх 15 дугаар хавсралтын дагуу хангана.

БНбД 41-02-05

7

3.7. Халуун усны хэрэглээ нь жигд бус, богино хугацаанд их хэмжээний халуун ус зарцуулах їйлдвэрийн барилгын халуун усны цагийн хэрэглээг жигдрїїлэх зорилгоор объектуудын хэрэглэгчдэд халуун усны нєєцлєх савыг тєлєвлєнє.

Халуун ус хангамжийн дулааны дундаж ачааллыг халаалтын дулааны хамгийн их ачаалалд харьцуулсан харьцаа нь 0.2-оос бага харьцаатай їйлдвэрийн барилгын объектуудад ус нєєцлєх сав суурилуулахгїй байж болно.

3.8. Хэрэглэгчийн хэрэгцээний халуун ус хангамжийн систем нь нээлттэй дулаан хангамжийн сїлжээтэй бол хос хоолойг дулааны ус дамжуулах сїлжээний єгєх ба буцах дамжуулах хоолойд шууд, харин хаалттай сїлжээтэй бол ус халаагчаар дамжуулан холбогдохоор тєлєвлєнє.

Хэрэглэгчийн хэрэгцээний халуун ус хангамжийн систем нь уурын сїлжээнд уур-усны ус халаагчаар дамжин холбогдохоор тєлєвлєнє.

3.9. Хэрэглэгчийн халаалт, агаар сэлгэлтийн системїїд нь дулааны ус дамжуулах сїлжээнд шууд холбогдоно. (холболтын хамааралтай схем)

Дулааны сїлжээний гидравликийн ажиллагааны горимоос хамаарсан болон 12 ба тїїнээс дээш давхартай барилга ба бусад хэрэглэгчийн халаалт, агаар сэлгэлтийн сїлжээг їндэслэл байгаа їед їл хамаарах схемээр ус халаагчтайгаар холбохыг зєвшєєрнє.

3.10. Дулааны ачаалал нь 4 МВт-аас бага хэрэглэгчийг 100 МВт-аас их дулааны ачаалалтай сїлжээнд холбохыг хориглоно.

Хувирсан ус /конденсат/ цуглуулах ба буцаах сїлжээ

3.11. Дулааны эх їїсвэр рїї хувирсан ус /конденсат/-ыг хаалттай сїлжээгээр (битїї) цуглуулан буцаахаар тєлєвлєх нь зїйтэй. Ингэхдээ хувирсан ус цуглуулах саван дахь илїїдэл даралт нь 0.005 МПа-аас багагїй байх ёстой.

Буцааж байгаа хувирсан ус /конденсат/-ны хэмжээ 10 т/ц-аас бага ба дулааны эх їїсвэр хїртэл зай нь 0.5 км хїртэл байвал хувирсан ус /конденсат/-ыг нээлттэй системээр цуглуулан буцаахаар тєлєвлєж болно.

3.12. Хувирсан ус /конденсат/-ыг бїрэн буцаахаас татгалзахын тулд їндэслэл гаргасан байх ёстой.

3.13. Хэрэглэгчээс буцах хувирсан ус /конденсат/-ыг хувирсан ус /конденсат/ зайлуулагчийн дараах илїїдэл даралтын тусламжтайгаар буцаахаар тєлєвлєх ба энэ даралт нь хангалтгїй бол нэг ба хэд хэдэн бїлэг хэрэглэгчдэд зориулж хувирсан ус /конденсат/ цуглуулах сав ба шахах шахуурга /насос/ тєлєвлєж зайлуулна.

3.14. Хувирсан ус /конденсат/ буцаагчийн ємнєх даралтын зєрїї 0.3 МПа-гаас ихгїй їед хувирсан ус /конденсат/ зайлуулагчаас хувирсан ус /конденсат/-ыг ерєнхий сїлжээгээр дамжуулан буцаахыг зєвшєєрнє.

Ерєнхий сїлжээ рїї хувирсан усыг шахуургаар /насосоор/ буцаах їед шахуургын тоог хязгаарлахгїй.

Уур хэрэглэгчээс хувирсан усыг хувирсан ус /конденсат/-ны ерєнхий сїлжээ рїї зайлуулахдаа хувирсан ус /конденсат/ зайлуулагчууд ба шахуургуудыг /насосууд/ зэрэгцэн ажиллахыг хориглоно.

БНбД 41-02-05

8

3.15. Даралттай хувирсан ус /конденсат/-ны дамжуулах хоолойн тооцоог хувирсан ус /конденсат/-ыг зайлуулах бїх горимын їед дамжуулах хоолой бїрэн дїїргэлттэй ажиллахаар, хувирсан ус /конденсат/-ны єгєлт завсарлах їед хоосролтоос хамгаалах нєхцєлийг бодолцон хамгийн их цагийн зардлаар тооцно. Бїх горимын їед хувирсан ус /конденсат/-ны дамжуулах хоолойн даралтыг илїїдэлтэйгээр тооцох ёстой.

Хувирсан ус /конденсат/ цуглуулагчуудаас хувирсан ус /конденсат/ цуглуулах сав хїртэлх хувирсан усны дамжуулах хоолойг уур усны хольц їїсэхийг бодолцон тооцно.

3.16. Шахуургын дараах хувирсан ус /конденсат/ дамжуулах хоолойн їрэлтэд алдах даралтын хувийн алдагдлыг 100 Па/м –ээс ихгїйгээр байхаар тооцож тєлєвлєнє.

Хувирсан ус /конденсат/ зайлуулагчуудын дараах хувирсан ус /конденсат/- ны хоолойг хувирсан ус/конденсат/ зайлуулагчуудын дараах болон хувирсан ус цуглуулах сав (эсвэл тэлэлтийн сав) дахь даралт хоорондын ялгавар хувирсан ус /конденсат/-ны єгсєх єндрийг бодолцон тооцно.

Хувирсан ус /конденсат/-ны хоолойн дотор талын гадаргуугийн эквивалент барзгарыг 0,001 м-ээр тооцно.

3.17. Хувирсан ус /конденсат/ цуглуулах савны эзлэхїїнийг хувирсан ус /конденсат/-ны 10 минутын хамгийн их зардлаас багагїйгээр тооцох ёстой. Жилийн турш ажиллах їед савны тоог хоёроос цєєнгїйгээр тус бїр нь 50%-ийн эзэлхїїнтэйгээр тооцох хэрэгтэй. Улирлын чанартай ажиллах їед мєн хувирсан ус /конденсат/-ны хамгийн их зардал нь 5 т/ц хїртэл байвал нэг сав хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Хувирсан ус /конденсат/-ны чанарыг хянах їед савны тоог 3-аас цєєнгїйгээр тус бїрийн нь эзлэхїїн хувирсан ус /конденсат/-ны шинжилгээг бїх шаардлагатай їзїїлэлтээр (3.20 зїйл) гїйцэтгэхэд шаардлагатай хугацааг хангахаар, гэхдээ хувирсан ус /конденсат/-ны 30 минутын хамгийн их цугларалтаас багагїй байхаар тооцно.

3.18. Хувирсан ус /конденсат/ шахах шахуургын /насосны/ бїтээмжийг хувирсан ус /конденсат/-ны хамгийн их цагийн зардлаар тооцно.

Шахуургын /насосны/ тїрэлтийг цуглуулах сав дахь илїїдэл даралтын хэмжээ ба шахуургын /насосны/ станцаас цуглуулах сав хїртэлх хувирсан ус /конденсат/-ны єгсєлтийн єндрийг бодолцсон хувирсан усны дамжуулах хоолой дахь даралтын алдагдлын хэмжээгээр тодорхойлно.

Хувирсан ус /конденсат/-ыг ерєнхий сїлжээ рїї шахах шахуургын /насосын/ тїрэлтийг хувирсан ус /конденсат/ буцаах бїх горимын їед тэдгээрийн зэрэгцэн ажиллах нєхцєлийг бодолцон тодорхойлно.

Шахуургын /насосны/ станц тус бїрд шахуургын /насосны/ тоог хоёроос багагїйгээр авах ба тэдгээрийн нэг нь нєєцийнх байна.

3.19. Хурын болон ахуйн ариутгах татуургын сїлжээ рїї хувирсан ус /конденсат/- ыг тогтмол ба ослын їед нийлїїлэхдээ хувирсан ус/конденсат/-ыг 40 о С температур хїртэл хєргєсний дараа зєвшєєрнє. Тогтмол урсгалтай їйлдвэрийн барилгын ариутгах татуургын сїлжээ рїї хувирсан ус /конденсат/ нийлїїлэх їед хєргєхгїй байж болно.

БНбД 41-02-05

9

3.20. Хэрэглэгчээс дулааны эх їїсвэр рїї буцаагдаж байгаа хувирсан ус /конденсат/ нь цахилгаан станц ба сїлжээний техник ашиглалтын дїрмийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээний буцаагдаж байгаа хувирсан ус /конденсат/-ны температурыг нормчлохгїй, харин нээлттэй сїлжээтэй тохиолдолд 95 о С-аас багагїйгээр нийлїїлж болно.

Нээлттэй системд 95 о С-аас доош температуртай хувирсан ус/конденсат/ буцаахыг їндэслэлтэй їед зєвшєєрнє.

3.21. Хувирсан ус /конденсат/ цуглуулж буцаах системд хувирсан ус /конденсат/- ны дулааныг їйлдвэрийн газрын єєрийн хэрэгцээнд ашиглахаар тооцох нь зїйтэй.

4. ДУЛААН ЗЄЄГЧЇЇД БА ТЭДГЭЭРИЙН ПАРАМЕТРЇЇД. ДУЛААН ЄГЄЛТИЙГ ТОХИРУУЛАХ

4.1. Орон сууц, олон нийт, їйлдвэрийн барилгын халаалт, агаар сэлгэлт ба халуун ус хангамжийн системд дулаан зєєгчєєр усыг авах нь зїйтэй. Мєн тїїнчлэн усыг технологийн процессын дулаан зєєгч болгон хэрэглэх боломжийг шалгана.

Їйлдвэрийн газрын халаалт, агаар сэлгэлт ба халуун ус хангамж, технологийн процесст уурыг техник эдийн засгийн їндэслэлтэй їед нэгдсэн дулаан зєєгч болгон хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

4.2. Халуун ус хангамжийн сїлжээний усны температурыг БНбД 40-05-98-тай уялдуулан авч тооцно.

4.3. Дулааны эх їїсвэр дээр тєвлєрсєн, дулаан хуваарилах тєвд буюу тохируулах зангилаанд бїлэглэсэн, тухайн барилгын дулааны зангилаанд бие даасан тохируулга хийхээр тєлєвлєнє.

Дулааны усан сїлжээнд халаалтын ачааллаар эсвэл халаалт, хэрэгцээний халуун усны нийлбэр ачааллаар гадна агаарын температураас хамааруулан усны температурыг єєрчлєхєєр дулаан єгєлтийн чанарын тохиргоог хийхээр тєлєвлєнє.

Їндэслэлтэй їед дулаан єгєлтийн тоон эсвэл тоо-чанарын тохируулгыг хослон гїйцэтгэхээр тєлєвлєнє.

4.4. Тєвлєрсєн чанарын тохиргооны їед орон сууц-ахуйн ачаалал (65%-иас их) давамгайлсан нєхцєлд дулаан хангамжийн сїлжээний халаалт, халуун ус хангамжийн нэгдсэн ачааллаар, харин орон сууц-ахуйн салбарын дулааны ачаалал нь нийлбэр дулааны ачааллын 65%-иас бага халуун ус хангамжийн дундаж ачаалал нь халаалтын тооцооны ачааллын 15%-иас бага бол халаалтын ачааллаар тус тус тохируулна.

Дулаан єгєлтийн тєвлєрсєн чанарын тохиргоотой дээрх хоёр тохиолдолд дулаан хангамжийн систем рїї очиж байгаа усны температур нь хэрэглэгчийн хэрэгцээний халуун усыг халаахад шаардагдах усны хамгийн бага температураар хязгаарлагдана.

дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээнд - 70 о С-аас багагїй; дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээнд - 60 о С-аас багагїй.

Тайлбар: Халаалт, халуун ус хангамжийн нийлбэр ачааллаар тєвлєрсєн чанарын тохиргоо хийх їед єгєх, буцах дамжуулах хоолой дахь усны температурын графикийн хугарлын цэгийг халаалтын ачааллаар тохируулах їе дэх хугарлын цэгт тохирох гадна агаарын температураар тооцно.

БНбД 41-02-05

10

4.5. Нэг эх їїсвэрээс їйлдвэрийн ба орон сууцны дїїрэгт тус тусын салангад дулааны ус дамжуулах сїлжээтэй їед усны температурын ялгаатай график хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Їйлдвэрийн газруудад – халаалтын ачааллаар, Орон сууцны дїїрэгт халаалт, халуун ус хангамжийн нийлбэр ачааллаар

4.6. Температурын графикийн тооцохдоо: • халаалтын улирлын эхлэх ба дуусах хугацааг гадна агаарын

температур 8 о С їед, • орон сууцны дїїргийн халаалттай барилгын доторх агаарын дундаж

температур нь 18 о С, • їйлдвэрийн барилгын доторх агаарын дундаж температур нь 16 о С

байхаар тооцно.

4.7. Шєнийн болон ажлын бус цагаар агаарын температурыг бууруулахаар тєлєвлєх олон нийт, їйлдвэрийн зориулалтын барилгуудад дулаан зєєгчийн зардал ба температурын тохируулгыг дулааны тєвїїдэд хийхээр тєлєвлєнє.

5. ДУЛААНЫ СЇЛЖЭЭНИЙ ГОРИМ БА ГИДРАВЛИК ТООЦОО

5.1. Дулаан єгєлтийн чанарын тохиргооны їед дулааны усан сїлжээний дамжуулах хоолойн голчийг тодорхойлохдоо сїлжээний усны тооцооны зардлыг халаалт, агаар сэлгэлт, халуун ус хангамж тус бїрээр 5.2. зїйлд єгєгдсєн томъёогоор тус тусад нь тодорхойлон усны эдгээр зардлуудыг 5.3. зїйлд єгєгдсєн томъёонуудаар нэмж тодорхойлно.

5.2. Усны тооцооны зардлуудыг (кг/цаг) дараах томъёонуудаар тодорхойлно. а) Халаалтад:

; ) τ τ (

6 , 3

2 1 − = c

Q G omax omax (9)

б) Агаар сэлгэлтэнд:

; ) τ τ (

6 , 3

2 1 − = c

Q G vmax vmax (10)

в) Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээн дэх халуун ус хангамжид: дундаж:

; ) (

6 , 3

c h

hm hm t t c

Q G

− = (11)

хамгийн их:

; ) t c(t

Q G

c h

hmax hmax −

= 6 , 3

(12)

г) Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээн дэх халуун ус хангамжид: ус халаагчийн зэрэгцээ схемээр холбох їед

БНбД 41-02-05

11

дундаж:

; ) τ τ (

6 , 3

3 1 ′ − ′ = c

Q G hm hm (13)

хамгийн их:

; ) τ τ (

6 , 3

3 1 ′ − ′ = c

Q G hmax hmax (14)

ус халаагчийн хоёр шатны схемээр холбох їед дундаж –

; t t

) τ c(τ Q

G c 2 1

hm hm

+

− ′ −

− = 2 , 0

55 55 6 , 3

(15)

ус халаагчийн хоёр шатны схемээр холбох їед хамгийн их –

; τ τ

55 , 0 6 , 3 ) c(

Q G

2 1

hmax hmax ′ − ′

⋅ = (16)

5.3. Дулаан єгєлтийн чанарын тохиргооны їед хоёр хоолойт дулаан хангамжийн нээлттэй ба хаалттай сїлжээний усны тооцооны нийлбэр зардлыг (кг/цаг) дараах томъёогоор тодорхойлно.

hm vmax omax d G k G G G 3 + + = (17)

Энд: к 3 – Халуун ус хангамжид очих усны дундаж зардлын хувийг тооцох коэффициент. Хїснэгт 2-оос тооцно. Халаалт, халуун ус хангамжийн нийлбэр ачааллаар тохируулах їед К 3 –ийг тэгтэй тэнцїїгээр тооцно.

Хїснэгт 2. Дулаан хангамжийн сїлжээний дулааны

ачаалал К 3 коэффициентийн утга

Нээлттэй, МВт 100 ба тїїнээс дээш 0,6

100-аас бага 0,8 Хаалттай, МВт

100 ба тїїнээс дээш 1,0 100-аас бага 1,2

Тайлбар: Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээнд дулааны ачаалал нь 100 МВт-аас бага ба халаалтын ачааллаар тохируулах їед хэрэглэгчийн дэргэд нєєц сав байгаа їед К 3 –ыг нэгтэй тэнцїїгээр авна.

0 , 1 > omax

hmax

Q Q

харьцаатай нєєц савгїй хэрэглэгчид болон дулааны ачаалал нь 10 МВт

ба тїїнээс бага хэрэглэгчийн нийлбэр тооцооны зардлыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

hmax vmax omax d G G G G + + = (18)

БНбД 41-02-05

12

5.4. Халаалтын бус їед хоёр хоолойт дулааны ус дамжуулах сїлжээ дэх усны тооцооны зардлыг дараах томъёогоор тодорхойлно. Хоёр хоолойт дулааны усан сїлжээ дэх усны тооцооны зардлыг халаалтын бус улиралд дараах томъёогоор тодорхойлоно.

hmax s d βG G = (19)

Энэ їед халуун ус хангамжид очих усны хамгийн их зардлыг дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээтэй їед халаалтын бус улирлын хїйтэн усны температураар тооцож томъёо (12)-оор, харин хаалттай сїлжээтэй їед халуун ус хангамжийн ус халаагчийн холболтын бїх тоймд томъёо (14)-єєр тодорхойлно.

Дулаан хангамжийн дулааны усан сїлжээний хоёр хоолойт нээлттэй сїлжээний буцах дамжуулах хоолой дахь усны зардлыг 19 дїгээр томъёогоор тодорхойлсон усны тооцооны зардлын 10%-ийн хэмжээтэйгээр авч тооцно.

5.5. Халуун ус хангамжийн сїлжээн дэх гидравлик тооцоо, єгєх ба эргэлтийн дамжуулах хоолойн голчийг тодорхойлох усны тооцооны зардлыг БНбД 40-05-98- ын дагуу тодорхойлно.

5.6. Хоногийн хэрэглээний горим нь ялгаатай їйлдвэрїїдийг хангадаг дулааны уурын сїлжээ дэх уурын нийлбэр тооцооны зардлыг тэдгээр їйлдвэрїїдийн уурын хамгийн их цагийн зардлын давхцлыг бодолцон тодорхойлно.

Уурын зардлын тєслийн хоногийн график байхгїй їед уурын нийлбэр зардалд бууруулах коэффициент 0.9 хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Ханасан уурын дамжуулах хоолойн нийлбэр тооцооны зардлыг дамжуулах хоолой дахь дулаан алдагдлаас їїсэх уурын хувирсан усыг нєхєх уурыг нэмж тооцно.

5.7. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн тооцооны томъёонууд зєвлємж хавсралт 4-т єгєгдсєн. Ган хоолойн дотор гадаргуугийн эквивалент барзгарыг дараах байдлаар авч тооцно.

Дулааны уурын сїлжээнд - K L =0.0002 м; Дулааны ус дамжуулах сїлжээнд - K L =0.0005 м; Халуун ус хангамжийн сїлжээнд - K L =0.001 м;

Ажиллаж байгаа дулааны сїлжээнд эквивалент барзгарыг илїї єндєр утга хэрэглэхийг зєвхєн тусгай туршилтуудаар тэдгээрийн жинхэнэ хэмжээг тодорхойлсон їед зєвшєєрнє.

5.8. Дулааны усан сїлжээний гидравлик тооцоог тооцохдоо даралтын їрэлтийн хувийн алдагдлыг техник эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр тодорхойлно.

Ажиллаж байгаа дулааны сїлжээний тооцоонд даралтын хувийн алдагдлын хэмжээг туршилтын їр дїнгийн їндсэн дээр авахыг зєвшєєрнє.

Дулааны уурын сїлжээг дулааны эх їїсвэр ба хэрэглэгч дээрх уурын даралтын зєрїїгээр тооцно.

5.9. Халаалт, агаар сэлгэлт, хэрэгцээний халуун ус хангамжийн дулааныг хамтад нь тїгээх їед хоёр хоолойт дулааны усан сїлжээний єгєх ба буцах дамжуулах хоолойнуудын голчууд адил байна.

БНбД 41-02-05

13

5.10. Дулаан зєєгчийн тооцооны зардлаас їл хамааруулан дамжуулах хоолойн жишмэл голчийг дулааны сїлжээнд 32 мм-ээс багагїйгээр, харин халуун ус хангамжийн эргэлтэд 25 мм-ээс багагїйгээр тєлєвлєнє.

5.11. Дулаан хангамжийн сїлжээний дулаан зєєгч нь ус байх їед дулааны эх їїсвэрийн тєхєєрємж дэх, дулааны усан сїлжээн дэх дулааны хуваарилах тєвийн тєхєєрємжийн статик даралт, дулааны сїлжээнд шууд холбогдсон хэрэглэгчдийн халаалт, агаар сэлгэлт ба халуун ус хангамжийн систем дэх зєвшєєрєгдєх даралтаас хэтрэх ёсгїй ба тэдгээрийн усаар дїїргэлтийг хангах ёстой.

Хэрэв статик даралт нь зєвшєєрєгдєх хязгаараас хэтэрч байгаа бол дулааны усан сїлжээг їл хамаарах бїсїїд болгон хуваахаар тєлєвлєнє. Дулааны эх їїсвэрээс таслагдсан сїлжээн дэх статик даралтыг барихын тулд хуваалтын зангилаануудад (таслах) дулааны эх їїсвэрт холбогдсон зэргэлдээ бїсийн дулааны сїлжээнээс тэжээлийн ус авахаар тэжээлийн байгууламжийг тєлєвлєнє.

Статик даралтыг усны 100 о С хїртэл температурт тодорхойлно.

5.12. Сїлжээний шахуурга /насос/ ажиллаж байгаа їед єгєх хоолой, дулааны эх їїсвэрийн тєхєєрємж ба дулааны сїлжээнд шууд холбогдсон хэрэглэгчийн сїлжээний хэрэгслїїдийн дурын цэг дэх тїїний хамгийн их температурын їед ус їл буцлах нєхцєлийг бодолцон дулааны усан сїлжээний єгєх хоолой дахь даралтыг тооцож тєлєвлєнє.

5.13. Сїлжээний шахуурга /насос/ ажиллаж байх їед дулааны усан сїлжээний буцах хоолой дахь усны даралт илїїдэлтэй (0.05 МПа-аас багагїй) байх ба хэрэглэгчийн сїлжээнїїд дэх зєвшєєрєгдєх даралтаас хэтрэхгїй, байрын системїїдийн дїїргэлтийг хангаж байх ёстой.

5.14. Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний дулааны усан сїлжээний буцах дамжуулах хоолойнуудын халаалтын бус їеийн мєн халуун ус хангамжийн єгєх ба эргэлтийн дамжуулах хоолой дахь усны даралтыг хэрэглэгчийн ус хангамжийн сїлжээний статик даралтаас 0.05 МПа – аас багагїй ихээр байхаар тооцно.

5.15. Сїлжээ, тэжээл, єргєлт, холилтын шахуургуудын /насосуудын/ сорох богино хоолой дээрх усны даралт ба температур нь шахуургын /насосын/ хийцийн бат бэхийн нєхцєлєєр зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс хэтрїїлэхийг хориглоно.

5.16. Дулааны усан сїлжээний гидравликийн горимуудыг (пьезометрийн графикууд) халаалтын ба халаалтын бус їеийнхээр мєн ослын горимоор тєлєвлєнє. Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээнд халаалтын улирлын їед єгєх ба буцах дамжуулах хоолойноос хамгийн их ус зарцуулах їеийн гэсэн хоёр горим боловсруулан тєлєвлєнє.

5.17. Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний гидравликийн горимуудыг боловсруулахдаа єгєх ба буцах дамжуулах хоолойноос хамгийн их ус авч зарцуулах їеийн сїлжээн дэх усны зардлыг (кг/ц) дараах томъёогоор тодорхойлно.

hm νmax omax d G k G G G 4 + + = (20)

Энд k 4 –Дулааны сїлжээнээс авах халуун усны зарцуулалтын горим ба дулаан єгєлтийн тохируулгын температурын графикаас хамааруулан халуун ус хангамж дээрх усны дундаж зардлыг бодолцон тооцоогоор тодорхойлох коэффициент. Їзїїлэлт байхгїй їед Хїснэгт 3-аас авахыг зєвшєєрнє.

БНбД 41-02-05

14

Хїснэгт 3.

Ус зарцуулах горим

Дамжуулах хоолой

Тєвлєрсєн чанарын тохиргооны їед К 4 коэффициентийн утга

Халаалтын ачааллаар

Халаалт ба халуун ус хангамжийн нийлбэр ачааллаар

Хамгийн их

Єгєх хоолой єгєх 1,0 1,4

буцах -1,4 -1,0

Буцах хоолой єгєх 0,6 1,2

буцах -1,8 -1,2

5.18. Сїлжээний шахуургын /насосын/ тїрэлтийг халаалтын ба халаалтын бус улирлаар нь тодорхойлж, усны тооцооны нийлбэр зардлын їеийн дулааны эх їїсвэрийн тєхєєрємжїїд дэх, дулааны эх їїсвэрээс хамгийн алслагдсан хэрэглэгч хїртэлх єгєх ба буцах дамжуулах хоолой дахь ба хэрэглэгчийн сїлжээ дэх (дулаан хуваарилах тєв ба шахуургын тєв дэх даралтыг оролцуулан) даралтын алдагдлын нийлбэрїїдтэй тэнцїї байхаар тооцно.

Єгєх ба буцах дамжуулах хоолойнууд дээрх даралт нэмэгдїїлэх шахуургын тїрэлтийг дулааны эх їїсвэрийн тєхєєрємж ба дамжуулах хоолойн гидравлик алдагдлыг тооцон, дамжуулах хоолой дахь усны хамгийн их зардлын їеийн пьезометрийн графикаар тодорхойлно.

Дулааны сїлжээн дээр даралт нэмэгдїїлэх шахуурга /насос/ байрлуулах їед дулааны эх їїсвэр дээрх сїлжээний шахуургын тїрэлтийг даралт нэмэгдїїлэх шахуургын ажлын тїрэлтийн хэмжээгээр бууруулна.

5.19. Тэжээлийн шахуургын тїрэлтийг дулааны усан сїлжээн дэх статик даралтыг барих нєхцлєєр тодорхойлох хэрэгтэй ба халаалтын ба халаалтын бус улирлын їеїдэд сїлжээний шахуургын ажиллах нєхцєлєєр шалгах хэрэгтэй.

Тайлбар: Халаалтын, халаалтын бус улирлын їеїдэд болон статик горимд зориулсан тєрєл бїрийн тїрэлт бїхий бїлэг тэжээлийн насосуудыг суурилуулахаар тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

5.20. Холих шахуургын /насосын/ (богино холболт дээрх) тїрэлтийг шахуурга /насос/ угсрагдах зангилаан дахь єгєх ба буцах хоолойнуудын хоорондох даралтын хамгийн их боломжит зєрїїгээр тодорхойлно.

5.21. Сїлжээний ба даралт єсгєх (ажлын) насосуудын бїтээлийг дараах байдлаар авна.

а) Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний насосуудыг халаалтын улиралд (17) томъёогоор тодорхойлогдох усны нийлбэр тооцооны зардлаар;

б) Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний дулааны сїлжээний єгєх дамжуулах хоолой дээрх шахуургыг /насосыг/ - К 4 =1.4 їед томъёо (20)-оор, буцах дамжуулах хоолой дээрх даралт нэмэгдїїлэх шахуургыг /насосыг/ К 3 =0.6 їед томъёо (17)-оор халаалтын улиралд тодорхойлогдох усны нийлбэр тооцооны зардлаар;

в) Халаалтын бус улиралд дулаан хангамжийн хаалттай ба нээлттэй сїлжээний їед (19) томъёогоор халаалтын бус улиралд халуун ус хангамжид очих усны хамгийн их зардлаар;

Тайлбар: Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээ дэх сїлжээний шахуургын /насосын/ бїтээлийг тодорхойлох їедээ вакуумт деаэраторийн усны нэмэгдэл зардлыг тооцох шаардлагатай эсэхийг шалгана.

БНбД 41-02-05

15

5.22. Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээний тэжээлийн ажлын шахуургын бїтээлийг дулааны сїлжээнээс алдагдах шїїрэлтийг нєхєх усны тооцооны зардалтай тэнцїїгээр (хавсралт 23), харин нээлттэй сїлжээнд бол халуун ус хангамжийн тооцооны зардал (томъёо-12), ба дулааны сїлжээнээс алдагдах шїїрэлтийг нєхєх усны тооцооны зардлын (хавсралт 23), нийлбэртэй тэнцїї байхаар тооцож тєлєвлєнє.

5.23. Шахуургын тоог дараах байдлаар тогтооно. • Сїлжээний - хоёроос багагїй, тэдгээрийн нэг нь нєєцийнх, нэг бїлэгт

сїлжээний ажлын таван шахуурга /насос/ байлгах їед нєєцийн шахуурга /насос/ тєлєвлєхгїй байж болно.

• Даралт нэмэгдїїлэх ба холилтын - гурваас багагїй, нэг нь нєєцийнх байна. Тэгэхдээ ажлын шахуургын тооноос їл хамааруулан нєєцийн шахуурга /насос/ тєлєвлєнє.

• Тэжээлийн - дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээнд 2-оос цєєнгїй, тэдгээрээс нэг нь нєєцийнх байна. Нээлттэй сїлжээнд гурваас цєєнгїйг тэдгээрээс нэг нь нєєцийнх.

Дулааны усан сїлжээг бїс болгон хуваах зангилаанд (таслах зангилаанд) дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээнд нєєцгїйгээр нэг тэжээлийн шахуурга /насос/ угсрах, харин нээлттэй сїлжээнд нэг ажлын, нэг нєєцийн шахуурга /насос/ тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

Шахуургын тоог, тэдгээр нь дулааны сїлжээнд хамтдаа ажиллахыг бодолцон тєлєвлєнє.

5.24. Сїлжээний шахуургын тїрэлтийг тодорхойлохдоо (халаалтын системийг элеватороор холбох їед) хоёр хоолойт дулааны усан сїлжээний барилгын оролт дээрх даралтын зєрїїг байрын системийн болон оролт дээрх даралтыг 1.5 коэффициенттэйгээр тооцон авах ба гэхдээ 0.15 МПа-аас багагїйгээр байхаар тооцно.

6. ДУЛААНЫ СЇЛЖЭЭГ УГСРАХ АРГУУД БА ТРАСС СОНГОЛТ

6.1. Дулааны сїлжээний трассын сонголт ба угсрах аргуудыг “Зураг тєсєл боловсруулах, зєвшєєрєлцєх, батлах дїрэм” /БНбД 11-01-98/ ба СНиП II-89-80-ын заалтуудтай уялдуулан сонгоно.

Дулааны сїлжээг I, II ба III зэрэглэлийн ерєнхий сїлжээний авто замын далан дээгїїр угсрахыг хориглоно.

Дулааны сїлжээ нь дулаан хангамжийн сїлжээ ба угсрах аргаас їл хамааран оршуулгын газар, хог хаях газар, мал булшлах газар, радио идэвхт хаягдлыг булах газар, услалттай тариалангийн талбай, шїїрїїлэх талбай болон бусад хими, биологи, радио идэвхт бохирдлын аюул бїхий хэсгїїдийг дайран гаргахыг хориглоно.

6.2. Тєв суурин газарт ихэвчлэн дулааны сїлжээг газар дор (суваггїй, сувагт, эсвэл хотын ба хорооллын доторх хонгилд инженерийн бусад шугам сїлжээнїїдтэй хамт) угсрахаар тєлєвлєнє.

Їндэслэл байгаа бол хїїхдийн ба эмнэлгийн байгууллагуудынхаас бусад нутаг дэвсгэрт дулааны сїлжээг газар дээр угсрахыг зєвшєєрнє.

Dy < 400 мм-ийн голчтой дулааны сїлжээг ихэвчлэн суваггїй угсрахаар тєлєвлєнє.

БНбД 41-02-05

16

Газрын хєрсний байдал, тухайн орчны тохижилт, зам талбай, газар доорхи инженерийн байгууламжууд дулааны сїлжээтэй ямар зайд байрласан зэрэгтэй уялдуулан зураг тєслєєр шийдвэрлэгдсэн байна.

6.3. Тєв суурин газрын гадна барилга барихгїй нутаг дэвсгэрээр дулааны сїлжээг угсрахдаа газар дээр байрлуулсан нам тулгуур дээр угсрахаар тєлєвлєнє.

6.4. Дулааны сїлжээний трасс сонгох їед 300 мм ба тїїнээс доош голчтой усны сїлжээг орон сууц, олон нийтийн барилгын техникийн зоорины давхар, техникийн хонгил ба хонгилд /туннелд/ (1.8 м-ээс багагїй єндєртэй) барилгаас гарах доод цэгт нь ус зайлуулах дренаж худаг байгуулан угсрахыг зєвшєєрнє. Дулааны сїлжээг сургуулийн ємнєх, сургуулийн ба эмчилгээ урьдчилан сэргийлэх байгууллагын барилгыг огтлолцон гаргахыг хориглоно.

6.5. 2.2 МПа –аас дээш ажлын даралттай 350 о С-аас дээш температуртай уур бїхий дулааны сїлжээг їл нэвтрэх сувагт болон хотын ерєнхий эсвэл хорооллын доторх хонгилд угсрахыг хориглоно.

6.6. Дулааны сїлжээний налуу нь дулаан зєєгчийн хєдєлгєєний чиглэл ба угсрах аргаас їл хамааран 0.002-оос багагїй байх ёстой. Єнхєрдєг ба бємбєлгєн тулгуурын їед налуу нь дараах томъёогоор тооцож гаргасан хэмжээнээс хэтэрч болохгїй.

i r

= 0 05 ,

(21.)

Энд: r – бул эсвэл бємбєлгийн радиус (см)

Дулааны сїлжээг газар доор угсрах їед тухайн барилгын дулааны сїлжээний налуу нь барилгаас ойролцоох худаг руу чиглэсэн байх ёстой. Зарим хэсгїїд дээр (сїлжээнїїдтэй огтлолцох їед, гїїрэн дээр угсрах їед г.м.) дулааны сїлжээний угсралтыг налуугїй тєлєвлєж болно.

6.7. Дулааны сїлжээг газар доор дараах инженерийн сїлжээнїїдтэй хамтад нь угсрахыг зєвшєєрнє.

Сувагт – ус хангамжийн сїлжээний дамжуулах хоолой, 1.6 МПа хїртэл даралттай шахсан агаарын дамжуулах хоолой, мазут дамжуулах дамжуулах хоолой, дулааны сїлжээг їйлчлэхэд зориулагдсан хяналтын кабель.

Хонгил /туннель/-д – 500 мм хїртэлх голчтэй ус дамжуулах хоолой, холбооны кабель, 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабель, 1.6 МПа хїртэл даралттай шахсан агаарыг дамжуулах хоолой, бохир усны даралтат дамжуулах хоолой. Эдгээрээс бусад инженерийн сїлжээтэй хамт дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойг суваг ба хонгилд угсрахыг хориглоно.

Хонгилд дулааны сїлжээтэй хамт ус дамжуулах хоолой угсрахдаа нэг эгнээнд эсвэл дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн доор байхаар, тэгэхдээ ус дамжуулах, хоолойг чийг конденсацлахаас хамгаалж дулаан тусгаарлалттай байхаар тєлєвлєнє.

6.8. Дулааны сїлжээг суваггїй угсрах їед дамжуулах хоолойн тусгаарлалтын бїрхэвчээс, суваг ба хонгилын барилгын хийцийн гадна ирмэгээс барилга байгууламж ба инженерийн сїлжээ хїртэлх хэвтээ ба босоо цэвэр зайг заавал мєрдєх хавсралт 6-аар, харин їйлдвэрийн газрын нутаг дэвсгэрт бол СНиП II-89- 80-ийн заалтаар тодорхойлно.

БНбД 41-02-05

17

6.9. Дулааны сїлжээгээр гол, автомашин, трамвайны зам мєн тїїнчлэн барилга байгууламжийг тэгш єнцгєєр огтлон гаргахаар тєлєвлєнє. Їндэслэл байгаа тохиолдолд бага єнцгєєр гэхдээ 45 о -аас багагїйгээр харин метрополитены байгууламж ба тємєр замыг 60 о -аас багагїй єнцгєєр огтлон гарахыг зєвшєєрнє.

6.10. Газар доорхи дулааны сїлжээ трамвайны замыг огтлон гаргах їед сум ба дєрєвлєгчєєс 3 м-ээс багагїй зайд байхаар тєлєвлєнє.

6.11. Дулааны сїлжээ газар доор тємєр замтай огтлолцох їед хэвтээгээр хамгийн бага зайг (м) дараах байдлаар авна.

− тємєр замын сум ба дєрєвлєгч болон цахилгаанжуулсан тємєр замын рельсэнд орох кабель холбогдох газар хїртэл – 10 ;м

− овойлт їїсгэдэг хєрсєнд угсрагдсан тємєр замын сум ба дєрєвлєгч хїртэл – 20 м;

− тємєр зам дээрх гїїр, шугам, хонгил ба бусад зохиомол байгууламж хїртэл - 30 м;

6.12. Дулааны сїлжээг тємєр замын ерєнхий сїлжээ, мєн гол, гуу жалга, усны задгай урсгалтай огтлолцох їед газар дээгїїр угсрахаар тєлєвлєнє. Тэгэхдээ байнгын авто зам ба тємєр замын гїїр ашиглахыг зєвшєєрнє.

Дулааны сїлжээг тємєр зам, автомашины гол зам ба хотын ерєнхий болон дїїрэг, орон нутгийн зам гудамж, трамвай, метрополитены замтай газар доогуур огтлолцох їед дараах байдлаар угсрахаар тєлєвлєнє.

сувагт – барилга угсралт ба засварын ажлыг нээлттэй ил аргаар гїйцэтгэх боломжтой їед;

гэрэнд (бїрхїїл) – нээлттэй ил аргаар ажил гїйцэтгэх боломжгїй, огтлолцох урт нь 40 м хїртэл ба огтлолцлоос 2 тийш 10-15 м хїртэл урттай трассын шулуун хэсэг байх боломжтой їед;

хонгилд – бусад тохиолдлуудад мєн тїїнчлэн газрын гадаргуугаас сувгийн (гэрийн) хучилт хїртэл 2.5 м ба тїїнээс их гїнзгий їед;

Орон нутгийн гудамж зам, V зэрэглэлийн автозам мєн тїїнчлэн IIIc ангиллын аж ахуйн дотоодын авто замтай огтлолцох їед дулааны сїлжээг суваггїй угсрахыг зєвшєєрнє.

Усан хориг саад доогуур дулааны сїлжээг угсрах їед дюкер тєлєвлєж хийж єгнє.

Дулааны сїлжээгээр метрополитены станцын байгууламж огтлохыг хориглоно.

Дулааны сїлжээг газар доогуур метрополитены шугамыг огтлох їед суваг ба туннелийг ус тусгаарлалттай цул тємєр бетоноор хийхээр тєлєвлєнє.

6.13. Байгууламж, тїїн дотор тємєр зам ба авто замын шороон далантай огтлолцож байгаа газарт суваг, хонгил эсвэл гэрний уртыг байгууламжийн хэмжээнээс хоёр тийш тус бїр 3 м-ээс багагїй байх шаардлагатай.

Дулааны сїлжээгээр ерєнхий сїлжээний тємєр зам, I, II, III зэрэглэлийн автозам, хотын гол зам, метрополитены шугам, гол, усан санг огтлох їед огтлолцлын 2 талд хаах хаалт мєн тїїнчлэн дулааны сїлжээ, суваг хонгил эсвэл гэрнээс ус буулгах байгууламжийг огтлогдож байгаа байгууламжийн захаас 100 м- ээс багагїй зайд тєлєвлєн угсарна.

БНбД 41-02-05

18

6.14. Дулааны сїлжээг гэрэнд угсрах їед дулааны сїлжээний хоолой ба гэрний зэвийн хїчитгэсэн хамгаалалт, мєн цахилгаанжуулсан тємєр зам болон трамвайн замын огтлолцолын хэсгїїдэд нэмэгдэл идэвхтэй цахилгаан химийн хамгаалалт, цахилгаан тусгаарлах тулгуур болон хэмжин шалгах тєв /пункт/ тєлєвлєнє.

Дулаан тусгаарлалт ба гэр хооронд 100 мм-ээс багагїй зайтай байх ёстой.

6.15. Дулааны сїлжээг газар доор угсрах їед хий дамжуулах хоолойтой огтлолцох газарт хий дамжуулах хоолойгоор худгийн барилгын хийц, їл нэвтрэх суваг ба дулааны сїлжээний хєндлєн цїнхэл дайруулан гаргахыг хориглоно.

6.16. Дулааны сїлжээний дээр байрласан ажиллаж байгаа ус дамжуулах хоолой ба ариутгах татуургын сїлжээтэй дулааны сїлжээ болон шатдаг хийн хоолойтой огтлолцох їед огтлолцлоос хоёр тийш тус бїр 2 м урттайгаар ус, бохир ус, шатдаг хий дамжуулах хоолойнууд дээр гэр хийж єгч хамгаалахаар тєлєвлєнє. Гэрэнд зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїл хийж єгнє.

6.17. Дулааны сїлжээний шатдаг хийн хоолойтой огтлолцох хэсэгт тэдгээрийг сувагт эсвэл хонгилд газар доор угсрах їед шатдаг хий дамжуулах хоолойноос хоёр тийш 15 м-ээс ихгїй зайд дулааны сїлжээ дээр шатдаг хий алдагдаж байгаа эсэхийг хянах сорьц авах байгууламж тєлєвлєнє.

Дулааны сїлжээг дагалдах дренажтай угсрах їед шатдаг хий дамжуулах хоолойтой огтлолцох хэсэг дээр дренажны шугамыг шатдаг хий дамжуулах хоолойнуудаас хоёр тийш тус бїр 2 м зайд нїхгїйгээр уулзваруудыг нь нягт чигжээстэй байхаар тєлєвлєнє.

6.18. Шатдаг хий ашигладаг дїїргїїдэд барилгын дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн оролт дээр барилга руу ус ба хий нэвтрэхээс, харин шатдаг хий ашигладаггїй дїїргїїдэд бол ус нэвтрэхээс сэргийлэх байгууламж тєлєвлєн угсрах шаардлагатай.

6.19. Газрын дээрх дулааны сїлжээ, цахилгаан дамжуулах агаарын шугам ба цахилгаанжуулсан тємєр замтай огтлолцох газарт утаснуудаас хоёр тал руу хэвтээгээр тус бїр 5 м зайд байрласан дулааны сїлжээний бїх цахилгаан дамжуулах элементїїдийг газардуулахаар (10 Ом-оос ихгїй эсэргїїцэлтэй газардуулах байгууламж) тєлєвлєнє.

6.20. Замын ховил, дэвсэг, гуу налуу, зохиомол хонхор дагуу дулааны сїлжээг угсрахдаа норсон хєрс нурах призмийн хязгаараас гадна байлгахаар хийгдэх ёстой. Тэгэхдээ янз бїрийн зориулалтын барилга байгууламжийг налуу доор байрласан їед барилгын талбай усанд автахаас сэргийлэх зорилгоор дулааны сїлжээнээс ослын ус зайлуулах арга хэмжээг урьдаас тєлєвлєнє.

7. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ХИЙЦЇЇД

7.1. Дулааны сїлжээний материал, дамжуулах хоолой ба арматурыг дулаан зєєгчийн параметрээс їл хамааруулан мєн дамжуулах хоолойн бат бэхийн тооцоог холбогдох байгууллагын баталсан уур ба усны дамжуулах хоолойг барьж байгуулах ба аюулгїй ашиглах дїрэм ба энэ нормын шаардлагатай уялдуулан сонгон авна.

7.2. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойд цахилгаан гагнуурын ган шугам хэрэглэх нь зїйтэй. Дулаан зєєгчийн їзїїлэлтээр холбогдох байгууллагын дїрмээр гагнууртай хоолой зєвшєєрдєхгїй газарт зїйдэлгїй ган хоолой хэрэглэнэ.

БНбД 41-02-05

19

7.3. 1.6 МПа хїртэл даралттай 115 о С ба тїїнээс доош температуртай ус болон 0.07 МПа ба тїїнээс доош ажлын даралттай уурын сїлжээнд металл бус хоолой тєлєвлєхийг зєвшєєрнє. Эдгээр хоолойн чанар нь эрїїл ахуйн шаардлагыг хангаж, дулааны сїлжээ дэх дулаан зєєгчийн параметрт тохирч байх ёстой.

7.4. Халаалтын зуух ба дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээ дэх халуун ус хангамжийн сїлжээнд цайрдсан эсвэл пааландсан ган хоолой хэрэглэнэ. Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний халуун ус хангамжийн системд цайрдаагїй хоолой хэрэглэвэл зохино.

7.5. Хоолойн шулуун хэсгїїд дээрх хєдєлгєєнтэй тулгуурууд хоорондын хамгийн их алслалтын зайг сїлжээний даах чадварыг дээд зэргээр ашиглах ба зєвшєєрєгдєх гулзайлтыг бодолцон дамжуулах хоолойн бат бэхийн тооцоогоор 0.02 D y м-ээс ихгїйгээр тєлєвлєнє.

7.6. Дамжуулах хоолой, холбох хэрэгсэл, тоног тєхєєрємж ба дамжуулах хоолойн хэсэглэлїїдийг сонгох мєн тїїнчлэн дамжуулах хоолойн бат бэхийн тооцоо, барилгын хийц ба сїлжээний тулгуур дээр дамжуулах хоолойн ачааллыг тодорхойлох їед дулаан зєєгчийн ажлын даралт ба температурыг дараах байдлаар авна.

а) Уурын сїлжээнд: зуухнаас шууд уур авах їед – зуухны гаралт дээрх уурын даралт ба

температурын нэрлэсэн утгаар; эсрэг даралтын турбины эсвэл тохируулагатай гаргалгаас уур авах

їед – дулааны цахилгаан станцын уур дамжуулах тухайн сїлжээний гаралт дээрх уурын даралт ба температураар;

Даралт бууруулах ба хєргєх /РОУ/, бууруулах /РУ/ буюу хєргєх /ОХ/ тєхєєрємжийн дараагаас уур авах їед тєхєєрємжийн дараах уурын даралт ба температураар;

б) Дулааны усан сїлжээний єгєх, буцах дамжуулах хоолойд: даралтыг – тухайн газрын рельфийг тооцон (сїлжээ дэх даралтын

алдагдлыг тооцохгїйгээр) сїлжээний шахуурга /насос/ ажиллаж байгаа їед дулааны эх їїсвэр дээрх гаралтын хаалтуудын дараах єгєх дамжуулах хоолой дахь хамгийн их даралтаар гэхдээ 1.0 МПа-аас багагїйгээр харин 1000 МВт ба тїїнээс их тооцооны дулааны чадалтай дулааны эх їїсвэрээс гарсан дулааны сїлжээний D y > 500 мм хоолойд 1.7 МПа-аас багагїйгээр;

температурыг – халаалтын систем тєлєвлєх гадна агаарын тооцооны температурын їед єгєх хоолой дахь температураар;

в) Хувирсан усны сїлжээнд: даралтыг - тухайн газрын рельфтэй уялдуулан шахуурга /насос/

ажиллаж байх їеийн сїлжээ дэх хамгийн их даралтаар; хувирсан ус зайлуулагчийн дараах температурыг - хувирсан ус

зайлуулагчийн ємнєх уурын хамгийн их боломжит даралтын їеийн ханалтын температураар;

хувирсан усны шахуургын /насосын/ дараах температурыг - цуглуулах сав дахь хувирсан усны температураар;

г) Халуун ус хангамжийн сїлжээний єгєх ба эргэлтийн дамжуулах хоолойд: даралтыг-газрын рельфийг бодолцон шахуурга /насос/ ажиллаж байх

їеийн єгєх хоолой дахь хамгийн их даралтаар; температурыг – 75 о С-аар тооцно.

БНбД 41-02-05

20

7.7. Дулаан зєєгчийн ажлын даралт ба температурыг, дулааны эх їїсвэрээс хэрэглэгч бїрийн дулаан хуваарилах тєв хїртэл эсвэл дулаан зєєгчийн їзїїлэлт солигдох дула аны сїлжээний тєхєєрємж хїртэл (ус халаагч, даралт ба температур тохируулагч, бууруулан чийглэх тєхєєрємж, насос) тїїний уртаас їл хамааруулан бїх дамжуулах хоолойд ижлээр (нэгдсэн нэг) тооцно. Дээрх тєхєєрємжийн дараа эдгээр тєхєєрємжєєс гарах дулаан зєєгчийн параметрээр авах ёстой.

7.8. Хэсэгчлэн засвар хийгдэх дулааны усан сїлжээний ажлын їзїїлэлтийг одоо байгаа ажлын їзїїлэлтээр авна.

7.9. Дулаан хуваарилах тєв ба хэрэгцээний халуун ус хангамжийн сїлжээнээс бусад дулааны сїлжээний хоолойд хэрэглэхийг хориглох хаалт арматурууд:

а) саарал ширмэн – халаалтын зураг тєсєл зохиох гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 10 о С-аас доош бїсэд;

б) давтагддаг ширмэн – халаалтын зураг тєсєл зохиох гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 30 о С-аас доош бїсэд;

в) бат бэх ширмэн – халаалтын зураг тєсєл зохиох гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 40 0 С-аас доош їед тус тус хориглоно.

Юїлэх, їлээлгэх ба дренажны байгууламжид саарал ширмээр хийсэн арматур хэрэглэхийг хориглоно.

Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолой дээр дулаан зєєгчийн 250 0 С-аас ихгїй температурын їед латуни (гууль) ба бронз (хїрэл)-оор хийсэн арматур хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Дулааны эх їїсвэрээс гарсан дулааны сїлжээний гаралт дээр ба тєвлєрсєн дулааны тєвийн оролт дээр ган хаах арматур угсрагдах ёстой.

Халаалт ба агаар сэлгэлтийн дулааны нийлбэр ачаалал нь 0.2 МВт ба тїїнээс дээш байх тухайн дулааны тєвийн оролт дээр хаах ган арматур угсрагдахаар тєлєвлєнє. Тухайн дулааны тєвийн дулааны ачаалал 0.2 МВт-аас бага їед оролт дээр нь давтагдах эсвэл єндєр чанарын ширмээр хийсэн арматур тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

Дулааны тєвийн дотор уур ба халуун ус дамжуулах хоолой угсрах ба аюулгїй ашиглах дїрэмтэй уялдуулан давтагдах, єндєр чанарын ба саарал ширмэн хаалт угсрахыг зєвшєєрнє.

7.10. Дулааны сїлжээнд ширмэн хаалт угсрахдаа тїїнийг гулзайлган матагдах хїчнээс хамгаалах арга хэмжээг тєлєвлєнє.

7.11. Хаах арматурыг тохируулах хэрэгсэл болгон тєлєвлєхийг хориглоно.

7.12. Дулааны сїлжээнд фланцан эсвэл гагнагдах тєгсгєлтэй арматур угсрахаар тєлєвлєх ёстой.

Dy<100 мм-ээс бага голчтой дулаан зєєгчийн даралт нь 1.6 МПа ба тїїнээс доош, температур нь 115 0 С ба тїїнээс доош байх ус хий дамжуулах хоолойд муфтэн хаалт арматур хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

7.13. Py>1.6 МПа їеийн Dy>500 мм ба Py>205 МПа їеийн Dy>300 мм дулааны усан сїлжээн дээр харин Py> 1.6 МПа їеийн Dy>200 мм уурын сїлжээн дээрх хаалт ба затворт Хїснэгт 4-д заагдсанаас багагїй голч бїхий хаах арматуртай тойрох хоолой тєлєвлєнє.

БНбД 41-02-05

21

Хїснэгт 4 Хаалт, арматурын голч /мм/ 200-300 350-600 800 1000 1200-1400

Ачаалал бууруулах тойрох сїлжээний голч, мм-ээс багагїй

25 50 80 100 150

7.14. Dy>500мм хэмжээтэй хаалт ба затворыг цахилгаан хєдєлгїїртэйгээр байхаар тєлєвлєнє. Хаалтуудыг алсын теле удирдлагаар удирдах їед тойрох шугам дээрх арматурыг цахилгаан хєдєлгїїртэйг байхаар тєлєвлєнє.

7.15. Газар доорхи угсралтын їед цахилгаан хєдєлгїїртэй хаалт ба затворыг тїїний цахилгаан хєдєлгїїрт тавигдах техникийн нєхцєлийн шаардлагын дагуу агаарын їзїїлэлтийг хангах ердийн агааржуулагч бїхий газар доорхи худагт эсвэл газар дээрх павильонтой худагт байрлуулахаар тєлєвлєнє.

Дулааны сїлжээг газар дээрх нам тулгуурууд дээр угсрах їед цахилгаан хєдєлгїїртэй хаалт ба затворт гадны хїн хїрэхээргїй, агаарын тунадаснаас хамгаалах металл бїрхэвч тєлєвлєвєл зохино. Харин дамжин єнгєрєх гол хоолой дээр павильонтой худаг тєлєвлєх хэрэгтэй.

Харин дулааны сїлжээг тусдаа орших єндєр тулгуур эсвэл дамнуурга (эстакада) дээр угсрах їед агаарын тунадаснаас арматурыг хамгаалах саравч хийнэ.

7.16. Барилгын ажил гїйцэтгэх бїс нутгийн гадна агаарын тооцооны температур нь хасах 40 0 С ба тїїнээс доош байвал нїїрстєрєгчтэй гангаар хийгдсэн хаалт арматурыг хэрэглэхдээ тээвэрлэх, хадгалах, угсрах ба ашиглах їедээ гангийн температурыг хасах 30 0 С-аас доош буурах боломжийг арилгах арга хэмжээ тєлєвлєнє.

Харин дулааны сїлжээг нам тулгуур дээр угсрах їед Dy>500 мм-ын хаалт ба затворт сїлжээ зогсох їед агаарын температур нь хасах 30-аас доош буурах нєхцєлийг арилгах, цахилгаан халаалттай павильон тєлєвлєнє.

7.17. Дулааны сїлжээнд хаах арматурыг дараах газруудад тавина: а). Дулаан зєєгчийн параметр ба дамжуулах хоолойн голчоос їл

хамааруулан дулааны эх їїсвэрээс дулааны сїлжээний гаралтын бїх дамжуулах хоолой дээр ба хувирсан ус дамжуулах хоолойн хувирсан ус цуглуулах савны оролт дээр хаалт угсарна. Гэхдээ барилгын доторх ба гаднах хаалтаар бие биеийг нь орлуулахыг хориглоно.

б) Dy>100 мм-ийн дулааны усан сїлжээний дамжуулах хоолой дээр єєр хооронд нь 1000 м-ээс ихгїй зайд єгєх ба буцах дамжуулах хоолойнууд хооронд дамжуулах хоолойн 0.3 голчтэй тэнцїї гэхдээ 50 мм-ээс багагїй голч бїхий богино холболттойгоор секцлэн хуваагч хаалт тєлєвлєнє. Богино холболт дээр хоорондоо Dy=25мм-ийн хяналтын вентильтэй 2 хаалт угсарна.

7.19 зїйлд заасан хугацаанаас хэтрэхээргїй хугацаанд дамжуулах хоолойн секцлэгдсэн хэсгийн усны юїлэлт, дїїргэлтийг хангахаар секцлэн хуваагч хаалт хоорондын зайг дараах байдлаар ихэсгэхийг зєвшєєрнє.

Dy=400-500 мм дамжуулах хоолойд 1500 м хїртэл, Dy≥600 мм дамжуулах хоолойд 3000 м хїртэл харин газар дээр угсрагдах Dy>900 мм хоолойд 5000 м хїртэл.

Уур ба хувирсан усны дулааны сїлжээнд секцлэн таслагч хаалт тєлєвлєх шаардлагагїй.

в). Ус ба уурын дулааны сїлжээний зангилаа дахь Dy>100 мм салбар хоолой дээр мєн тїїнчлэн дамжуулах хоолойн голчоос їл хамааруулан тусдаа

БНбД 41-02-05

22

барилга руу салбарласан дамжуулах хоолой дээр, тусдаа орших барилгын салбар сїлжээний урт нь 30 м хїртэл, Dy<50 мм голчтой їед энэ салбар дээр хаах арматур угсрахгїй байхыг зєвшєєрнє. Гэхдээ нийлбэр дулааны ачаалал нь 0.6 МВт-аас хэтрэхээргїй бїлэг барилгыг таслах нєхцєлийг хангахаар хаах арматур тєлєвлєнє.

7.18. Дулааны усан сїлжээ ба хувирсан ус дамжуулах шугам, мєн тїїнчлэн секцлэн хуваагдах хэсгїїдийн дамжуулах хоолойн доод цэгїїдэд ус буулгагч арматуртай їзїїр гаргаж єгєх шаардлагатай.

7.19. Дулааны усан сїлжээний юїлэх байгууламжийг секцлэгдсэн хэсгийг (нэг хоолойн) усаар дїїргэх ба усыг юїлэхэд зарцуулагдах хугацааг хангахаар бодолцож тєлєвлєнє. Їїнд:

Dy < 300 мм дамжуулах хоолойд 2 цагаас ихгїй Dy = 300-500 мм дамжуулах хоолойд 4 цагаас ихгїй Dy > 600 мм дамжуулах хоолойд 5 цагаас ихгїй

Дулааны усан сїлжээний юїлэх байгууламжийн голчийг зєвлємжийн хавсралт 9-єєр тодорхойлох ба хавсралтын хїснэгтэд заагдсанаас багагїйгээр сонгон авах ёстой. Хэрэв дамжуулах хоолойн доод цэг дэх ус юїлїїр заасан хугацааг хангахааргїй бол завсрын юїлэх тєхєєрємж нэмж тєлєвлєнє.

7.20. Хувирсан усны сїлжээнээс хувирсан ус буулгах богино дамжуулах хоолой ба хаах арматурын голчийг зєвлємжийн хавсралт 9 -єєс авч тєлєвлєнє.

7.21. Дулааны усан сїлжээнд бохир шїїгчийг шахуургын /насосын/ ємнєх хоолой дээр ба огтлох зангилаа дахь даралт тохируулагчийн ємнє байхаар тєлєвлєнє. Секцлэн хуваагч хаалт суурилагдах зангилаанд бохир шїїгч тєлєвлєхгїй байж болно.

7.22. Бохир шїїгч ба тохируулах клапаны зангилаанд тойрох хоолой тєлєвлєхийг хориглоно.

7.23. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн болон секцлэгдсэн хэсэг бїрийн хамгийн дээд цэгт агаар гаргагч хаалттай богино хоолой тавигдах ёстой. Энэ богино хоолойн голчийг зєвлємжийн хавсралт 10-д заасны дагуу сонгоно.

Дамжуулах хоолойн зангилаа дахь салбар сїлжээний хаалт хїртэлх зайд ба босоо хавтгай дахь 1 м-ээс бага єндєртэй дамжуулах хоолойн эргэлтийн хэсэгт агаар гаргагч байрлуулахыг хориглоно.

7.24. Шахсан агаар єгєх ба угаалгын ус буулгах болон дулааны сїлжээг ус хийн хольцоор угаах їеийн богино холболтын хоолой, хаалт арматурын голчийг зєвлємжийн хавсралт 10-д зааснаар тєлєвлєнє.

7.25. Газар доор угсарсан дулааны усан сїлжээний доод цэг дэх дамжуулах хоолойноос усны тєлєвлєгєєт буулгалтыг худагт дамжуулах хоолой бїрээс тусад нь урсгах таслалттайгаар їндсэн худагтай зэргэлдээ орших хаялтын худаг руу хаяж дараа нь усыг єєрийн урсгалаар эсвэл зєєврийн шахуургаар /насосоор/ аритугах татуургын сїлжээнд хаяхаар тєлєвлєнє.

Хаягдаж байгаа усны температурыг хэрэглэгчийн сїлжээнд 40 0 С хїртэл хєргєсєн байх ёстой.

Хаялтын худгаар урсгал таслалгїйгээр дамжуулах хоолойноос шууд ус шахан зайлуулж болно.

БНбД 41-02-05

23

Газрын гадаргуу руу эсвэл дулааны сїлжээний худаг руу шууд ус буулгахыг хориглоно.

Барилгажаагїй нутаг дэвсгэрээр дамжуулах хоолойг газар дээр угсрах їед усыг хаях бетондсон жижиг хонхор тєлєвлєж тэдгээрээс усыг ховил эсвэл дамжуулах хоолойгоор зайлуулахаар тєлєвлєвєл зохино.

Тогтсон журмаар зєвшєєрєлцсєн нєхцєлд хаялтын худаг ба хонхроос усыг байгалийн тогтмол ус ба газрын хэвгий рїї зайлуулахаар тєлєвлєж болно.

Хаяж юїлэх байгууламж ба дренажын систем нь 7.19 зїйлд заагдсан ус юїлэх хугацааг оролцуулан тооцогдох ёстой.

Ахуйн бохир ус руу єєрийн урсгалын дамжуулах хоолойгоор ус зайлуулах їед гидрозатвор угсрах, усны буцах урсгал боломжтой тохиолдолд нэмэгдэл таслах клапан угсрахаар тєлєвлєнє. Дамжуулах хоолойн шїїгч байгаа хэсгээс тїїнтэй зэргэлдээ орших хэсэг рїї мєн тїїнчлэн єгєх хоолойноос буцах хоолойд шууд ус юїлэхийг зєвшєєрнє.

Бусад тохиолдолд хувирсан усыг гадагш хаяхаар тєлєвлєнє. Хувирсан ус зайлуулах хувирсан усны тусгай сїлжээ тєлєвлєхгїй.

7.26. Уурын сїлжээний доод цэгт ба босоо єгсєлтийн ємнє уурын хоолойн байнгын дренаж тєлєвлєнє. Эдгээр газарт мєн тїїнчлэн уур дамжуулах сїлжээний шулуун хэсэг дээр дагуу налуутай їед 400-500 м тутамд, эсрэг налуутай їед 200- 300 м тутамд уур дамжуулах хоолойг ажиллагаанд оруулах їеийн дренаж тєлєвлєнє.

7.27. Уурын сїлжээг ажиллуулж эхлэх дренажид хаах арматуртай богино хоолой тєлєвлєнє. Уурын ажлын даралт 2.2 МПа ба тїїнээс бага їед богино хоолой бїрт нэг вентиль эсвэл хаалт угсрахаар, уурын ажлын даралт 2.2 МПа-аас их їед цуваа байрласан 2 вентиль угсарна. Богино дамжуулах хоолой ба хаах арматурын голчийг зєвлємжийн хавсралт 11 (хїснэгт 1)-ээс сонгоно.

7.28. Уурын сїлжээний байнгын дренажид эсвэл байнгын дренажийг эхлэн ажиллуулахтай хамтатгах їед зєвлємжийн хавсралт 11 (хїснэгт 2)-т зєвлємж болгосон голчтїй бєглєєт богино хоолой ба зєвлємж хавсралт 11-д заасан голчтой дренажийн дамжуулах хоолойгоор богино хоолойд холбогдсон хувирсан ус зайлуулагч тєлєвлєнє. Хэд хэдэн уур дамжуулах шугам угсрах їед тэдгээрийн тус бїрт нь (уурын їзїїлэлт нь адил їед ч) нь хувирсан ус зайлуулагч тєлєвлєнє.

7.29. Холболтын цэг дээрх хувирсан ус дамжуулах дренажын хоолой дахь даралт нь даралттай хувирсан ус дамжуулах хоолойноос 0.1 МПа-аас багагїйгээр илїї байгаа нєхцєлд даралттай хувирсан ус дамжуулах хоолой руу уурын сїлжээний байнгын дренажаас хувирсан ус зайлуулахыг зєвшєєрнє. Бусад тохиолдолд хувирсан усыг гадагш хаяхаар тєлєвлєнє. Хувирсан ус зайлуулах хувирсан усны тусгай сїлжээ тєлєвлєхгїй.

7.30. Дулаан зєєгчийн параметр Py < 2.5 МПа ба t < 300 0 С, хоолойн голч 100 мм ба тїїнээс дээш їед газар доор ба дээр нам тулгуур дээр угсрахдаа сальникан ган компенсаторыг тєлєвлєнє. Компенсаторын зєєлєвчлєх (нєхєх) тооцооны чадварыг компенсаторын хийцэд заагдсанаас 50 мм-ээр багаар тооцно.

Дамнуурга дээр ба єндєр тулгуур дээр угсрагдах дамжуулах хоолойд сальникан компенсатор тєлєвлєхийг хориглоно.

БНбД 41-02-05

24

7.31. Газар дээр угсрах їед сальникан компенсаторт гадны хїн хїрэх боломжгїй болгох, тэдгээрт байгалийн тунадас орохоос хамгаалах металл бїрхэвч хийж єгнє.

7.32. Їл хєдлєх тулгуурууд хооронд шилжилт хєдєлгєєнийг зохицуулах компенсатор угсрагдана. Зарим тохиолдолд їндэслэл байгаа бол сальникан компенсаторыг шаантаглан хєдлєхгїй болгохоос сэргийлэх арга хэмжээг авсан нєхцєлд дамжуулах хоолойн байрын нугаралтыг зєвшєєрнє.

7.33. Уян компенсаторын хэмжээг тодорхойлоход дамжуулах хоолойн дулааны тооцооны ∆χ, мм уртсалтыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

l ∆ ε = ∆x (22) Энд:

ε -дулаан зєєгчийн температур t≤400 0 С їед дулааны бїрэн уртсалтыг 50%-иар дулаан зєєгчийн температур 400 0 С-ээс их їед 100% хэмжээгээр компенсаторын урьдчилсан таталтыг ба компенсацлах хїчдэлийн байрлалыг тооцох коэффициент Хїснэгт 5-аас тооцно. l ∆ ­ дараах томъёогоор тодорхойлох тооцооны хэсгийн дамжуулах хоолойн

дулааны бїрэн уртсалт

tL αΔ Δ = l (23) Энд: ∆t ­ тооцооны температурын зєрїї ( 0 С), халаалтын зураг тєсєл зохиох

гадна агаарын тооцооны температур ба дулаан зєєгчийн ажлын температур хоорондох ялгавраар тооцно.

α ­ 0°С-оос t 0 С температур хїртэл халаах їед гангийн шугаман тэлэлтийн дундаж коэффициент мм/(м 0 С) L ­ сїлжээний їл хєдлєх тулгуур хоорондын зай.(м)

Хїснэгт5 Дулаан зєєгчийн температур 0 С

хоолойн ε коэффициент Хїйтэн байдал Ажлын байдал

250 251-300 301-400 401-450

0.5 0.6 0.7 1.0

0.5 0.5 0.5 0.35

7.34. Уян компенсаторын хэмжээнїїд дамжуулах хоолойн хїйтэн ба ажлын байдал дахь бат бэхийн тооцоог хангах ёстой.

Дамжуулах хоолойн єєрєє компенсацлах тооцоог эргэлтийн єнцєг дээрх шугамын урьдчилсан таталтыг тооцолгїй, дамжуулах хоолойн ажлын байдалд тодорхойлно.

Дамжуулах хоолойн энэ хэсэг дэх дулааны тооцооны уртсалтыг (23)-оор томъёогоор тэнхлэгийн тэлэлтийн чиглэл тус бїрд тооцож тодорхойлно.

7.35. Дамжуулах хоолойн голч ба дулаан зєєгчийн параметрээс їл хамааруулан дулааны сїлжээ дэх дамжуулах хоолойн дулааны уртсалтыг хянах шилжилтийн заагчийг байрлуулахгїй байж болно.

7.36. Дулааны усан сїлжээний дамжуулах хоолойн єгєх, буцах хоолойн тєгсгєлийн хэсгїїд дээр болон завсрын гурван онцлог зангилаанд дотоод зэврэлтийн явцыг ажиглахаар цэг бїр дээр хоёр хоёр зэврэлтийг хянах индикатор байрлуулах ба тэдгээрийн нэг нь хїчилтєрєгчийн зэврэлтийг нєгєє нь дамжуулах хоолойн ерєнхий зэврэлтийг ажиглахаар тєлєвлєнє.

БНбД 41-02-05

25

7.37. Дулааны сїлжээнд їйлдвэрийн аргаар бэлдсэн дамжуулах хоолойн деталь, хэсгїїдийг сонгоно. Уян компенсатор, эргэлтийн єнцєг ба матагдсан дамжуулах хоолойн элементїїдэд маталтын радиус нь нэг голчоос багагїйгээр їйлдвэрийн аргаар бэлтгэгдсэн огцом маталтын отвод авах ёстой.

Дамжуулах хоолойн хэвийн гадна голчийн 3.5-аас багагїй маталтын радиустай хэвийн маталтын отвод хэрэглэж болно.

Дулаан зєєгчийн ажлын даралт нь 2.5 МПа хїртэл, температур нь 200 0 С хїртэлх дулааны усан сїлжээний хоолойд ба ажлын даралт нь 2.2 МПа хїртэл, температур нь 350 0 С хїртэлх уурын сїлжээнд секцлэн гагнагдсан отвод хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Хэвлэн шахаж гагнасан гуравлагч ба отводыг бїх параметрийн дулаан зєєгчид сонгон авч болно.

Тайлбар. 1.Гагнууран холбоосуудыг хэт дууны гологдол илрїїлэгч эсвэл гэрлийн туяагаар 100%-ийн хяналт хийгдсэн нєхцєлд хэвлэн шахаж гагнасан ба секцлэн гагнасан отводыг сонгож авч болно. 2. Секцлэн гагнасан отводыг тэдгээрийн гагнуурын оёдлыг нь дотор талаас нь гагнасан тохиолдолд сонгон авч болно. 3. Цахилгаан гагнуурын спираль оёдолтой шугамаар хийсэн дамжуулах хоолой деталиуд, отвод сонгон хэрэглэхийг хориглоно.

7.38. Дулаан зєєгчийн даралт нь 1.6 МПа хїртэл, температур нь 250 0 С хїртэл дамжуулах хоолойн шулуун хэсэг дээрх зэргэлдээ орших гагнуурын хєндлєн оёдол хоорондын зай 50 мм-ээс багагїй, їїнээс єндєр параметртэй дулаан зєєгчийн їед 100 мм-ээс багагїй байна. Гагнуурын хєндлєн оёдлоос маталтын эхлэл хїртэл зай 100 мм-ээс багагїй байна.

7.39. Огцом маталтын отводыг шулуун хэсэггїйгээр єєр хооронд нь гагнахыг зєвшєєрнє. Огцом маталтын ба гагнуурын отводыг дамжуулах хоолойд богино шугамгїйгээр шууд гагнахыг хориглоно.

7.40. Хєдєлгєєнтэй тулгуурыг дараах газруудад тєлєвлєнє:

Гулсах- дамжуулах хоолойн хэвтээ шилжилтийн чиглэлээс їл хамааруулан бїх голчийн хоолойд, угсралтын бїх аргын їед;

Єнхрєх - сїлжээний тэнхлэгийн шилжилтийн їед 200 мм ба тїїнээс дээш голчтой дамжуулах хоолойг хонгилд, тулгуур дээр, тусдаа зогсох тулгуур ба дамнуурга дээр угсрах їед;

Бємбєлєгт - 200 мм ба тїїнээс дээш голчийн дамжуулах хоолойг хонгилд, тулгуур дээр, тусдаа зогсох тулгуур ба дамнуурга дээрх угсрах їед трассын тэнхлэгт єнцєг гарган, сїлжээний хэвтээ огтлолцлын їед

Пїрштэй тулгуур ба дїїжин – 150 мм ба тїїнээс дээш голчийн дамжуулах хоолойд сїлжээний босоо шилжилтийн їед (шаардлагатай їед)

Хатуу дїїжин - уян компенсатортой дамжуулах хоолойн газар дээрх угсралтын їед болон єєрєє компенсацлах хэсэг дээр

Тайлбар. Сальникт ба сильфонон компенсатортой дамжуулах хоолойг дїїжин тулгуур дээр угсрахыг хориглоно.

7.41. Хатуу дїїжингийн уртыг хамгийн хол орших їл хєдлєх тулгуур дїїжингийн дулааны шилжилтийн хэмжээнээс усан ба хувирсан усны дулааны сїлжээнд 10 дахинаас багагїй, уурын сїлжээнд 20 дахинаас багагїйгээр тооцно.

7.42. Дамжуулах хоолойн їл хєдлєх тулгуурыг дараах газруудад хийнэ. Їїнд:

БНбД 41-02-05

26

тулах-дамжуулах хоолойн угсралтын бїх аргын їед; бамбайт-їл нэвтрэх сувагт угсрах їед тулгуурыг худгийн гадна байрлуулах їед ба суваггїй угсралтын їед; хомутан-газар дээрх ба хонгилд угсрах їед (єєрєє компенсацлах ба уян компенсатортой хэсгїїд дээр)

7.43. Дамжуулах хоолойн тулгуур дээрх ачааллыг зєвлємжийн хавсралт 8-д єгєгдсєнєєр тодорхойлно.

7.44. Дамжуулах хоолойг їл нэвтрэх сувагт, хонгилд ба газар дээр болон дулаан хуваарилах тєвд угсрах їед тавигдах їндсэн шаардлагыг зєвлємжийн хавсралт 7- д єгєгдсєнєєр хангах ёстой.

7.45. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолой, фланцан холбоосын арматур, компенсаторууд, тоног тєхєєрємж ба сїлжээний тулгуурт БНбД 41-03-99-ийн дагуу дулаан тусгаарлалт хийж єгнє.

8. БАРИЛГЫН ХИЙЦЇЇД

8.1. Дулааны сїлжээний барилгын хийцийн тооцоог їйлдвэрийн барилга байгууламжийн тєлєвлєлтийн норм /СНиП 2.09.03-85/-ын шаардлагыг тооцон БНбД 2.03.01-90 ба ган хийцийн норм /СНиП II-23-81*/-ыг їндэслэн гїйцэтгэвэл зохино.

Дулааны сїлжээн дээрх єргєлтийн болон дренажын шахуурга /насос/ станц ба дулааны тєвийн бусад байгууламжийн эзлэхїїн тєлєвлєлтийн ба хийцийн шийдлийг /СНиП 2.09.02-85*/-той уялдуулан тєлєвлєнє.

Ачаалал ба їйлчлэл

8.2. Дулааны сїлжээний барилгын хийцийг тооцохдоо дамжуулах хоолойн ашиглалт, туршилтын їед їзїїлэх їйлчлэл, їїсэх ачааллыг тооцох ёстой.

Тооцооны ачаалал ба їйлчлэл тэдгээрийн хослуулалтыг тодорхойлох аргыг БНбД 2.01.07-90 ба їйлдвэрийн барилга байгууламжийн тєлєвлєлтийн норм /СниП 2.09.03-85/-ын шаардлагыг уялдуулан сонгоно.

Газар доорхи угсралт

8.3. Дулааны сїлжээний барилгын хийцэд угсармал нэг маягийн тємєр бетон ба бетон элементїїдийг сонгон тєлєвлєнє. Хонгил ба сувгийг тєлєвлєх арга ба їйлчлэх ачааллыг їйлдвэрийн барилга байгууламжийн тєлєвлєлтийн норм /СНиП2.09.03-85/-ын дагуу авна.

8.4. Їйлчлэх бололцоотой газрууд дахь дулааны сїлжээний тєрєл бїрийн тулгуур, хийцїїдийг зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїл бїхий металлаар харин їйлчлэх боломжгїй газруудыг угсармал цул бетоноор (бамбайт эсвэл балкан тулгуур г.м.) хийхээр тєлєвлєнє.

8.5. Суваг, хонгил, худаг ба бусад хийцийн хана, хучилтын гадна гадаргуу мєн тїїнчлэн барилгын хийцийн холбох хэсгийг хєрсний усны бїсийн гадна дулааны сїлжээ угсрах їед хар тосоор тїрхэж будахаар, хатуу хучилттай зам ба явган хїний зам доор биш бол битумт хуйлмал материалаар, дээр заагдсан байгууламжийн хучилтыг нааж ус тусгаарлалт хийхээр тєлєвлєнє.

БНбД 41-02-05

27

8.6. Хєрсний ус орших хамгийн дээд тївшнээс доош дулааны сїлжээ угсрах їед дагалдах дренаж хийж барилгын хийцийн гадна гадаргуу ба холбох хэсгийг битум шаваасаар будахаар тєлєвлєнє.

Дагалдах дренаж хэрэглэх боломжгїй їед хєрсний усны хамгийн их тївшнээс 0.5 м єндєр хамгаалах хашилт хийж, хуйлмал битум материалаар нааж, ус тусгаарлалт хийх эсвэл єєр їр ашигтай ус тусгаарлалтыг хийвэл зохино.

8.7. Дагалдах дренажинд муфттэй асбестоцементэн хоолой, ариутгах татуургын вааран хоолой ба бэлэн шїїрэн хоолойг хэрэглэгдэнэ. Дренажийн дамжуулах хоолойн голч нь 150 мм-ээс багагїй байх ёстой.

8.8. Дагалдах дренажийн эргэлтийн єнцєг ба шулуун хэсгїїд дээр 50 м тутамд 1000 мм-ээс багагїй голчтэй шалгах худаг хийнэ.

Худгийн ёроолын тэмдэгтийг тулж холбогдох дренажийн дамжуулах хоолойн тэмдэгтээс 0.3 м доор байхаар тєлєвлєнє.

8.9. Дагалдах дренажийн сїлжээнээс ус зайлуулалтыг єєрийн урсгалаар эсвэл шахуургаар /насосоор/ борооны усны хоолой, задгай цєєрєм, гуу жалга руу асгахаар тєлєвлєнє. Энэ усны хаялтыг шингээгч худаг руу эсвэл газрын гадаргуу руу хийхийг хориглоно.

8.10. Дагалдах дренажийн сїлжээнээс ус зайлуулах шахуургыг /насосыг/ шахуургын станцын єрєєнд хос шахуурга /насос/ угсарч нэг нь нєєцєд байхаар тєлєвлєнє. Ажлын шахуургын бїтээлийг шїїрэх усны хамгийн их тоо хэмжээгээр, тохиолдлын ус зайлуулахыг бодолцон 1.2 коэффициентээр єсгєж тооцно.

Ус цуглуулах резервуарыг дренажын насостойгоор дренажын усны хамгийн их 30 цагийн тоо хэмжээнээс багагїй эзэлхїїнтэйгээр бодож сонгоно.

8.11. Дагалдах дренажийн дамжуулах хоолойн налууг 0.003 -аас багагїй байхаар тєлєвлєнє.

Дагалдах дренажийн дамжуулах хоолойн налуу нь хэмжээ ба чиглэлээрээ дулааны сїлжээний налуутай ижил биш байж болно.

8.12. Дамжуулах хоолойн худгийн хана ба бамбайт тулгуур нэвтрэн гарах газарт зэврэлтийн эсрэг бїрхїїл, тэнэмэл гїйдэл їйлчлэх бїсэд цахилгаан тусгаарлах жийргэвч хийнэ.

Асбестон жийргэвч хэрэглэхийг хориглоно.

8.13. Їл хєдлєх бамбайт тулгуурын хийц нь тулгуурын тємєр бетон их биеийг гэмтээлгїй дамжуулах хоолойг солих боломжтой байхаар тулгуур ба дамжуулах хоолойн хооронд зєвхєн агаарын засвартайгаар хийнэ. Бамбайт тулгууранд усны урсгалыг хангах нїх хийгдсэн байх ёстой.

Трассын налуугаар бамбайт тулгууруудын ємнє нїхийг цэвэрлэх ба хянах таг хийж єгнє.

8.14. Шалны тївшин, хучилтаас доош илїї гарсан хийцийн доод тал хїртэлх зай худаг болон хонгилд 2 м-ээс багагїй байх ёстой.

Худгийн єндрийг тухайн хэсэгт 1.8 м хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє.

БНбД 41-02-05

28

8.15. Хонгилд єєр хоорондоо 300 м-ээс ихгїй зайд шаттай оролт, уурын сїлжээнд 100 м-ээс ихгїй зайд, дулааны усан сїлжээнд 200 м-ээс ихгїй зайд ослын ба оролтын люк хийж єгнє.

Оролтын люкийг хонгилын мухардмал тєгсгєлийн бїх цэгт, эргэлтийн цэгїїд болон зангилаан дээр хоолой ба арматурын угсралт нь хонгил руу орох оролтыг тєвєгтэй болгосон хэсэгт хийж єгнє.

8.16. Хонгилын шулуун хэсэгт 300 м-ээс ихгїй зайд угсрагдах дамжуулах хоолойн хамгийн их голч дээр 0.1 м-ийг нэмсэнтэй тэнцїї єргєнтэй гэхдээ 0.7 м-ээс багагїй єргєн ба 4 м-ээс багагїй урттай угсралтын нээлхий хийнэ.

8.17. Худагт байх люкийн тоог дараах байдлаар тооцно. Худгийн доторх талбай нь 2.5 м 2 -аас 6 м 2 байвал 2-оос багагїй

диагналаар байрлуулна. Худгийн доторх талбай нь 6м 2 ба тїїнээс дээш байвал 4 люктэй

байхаар хийнэ.

8.18. Трассын доод цэгт байрласан хонгил ба худгийн жижиг нїхнээс тохиолдлын усыг зайлуулах хаялтыг худаг руу єєрийн урсгалаар нь хийх, єєрийн урсгалын хоолойн худаг руу орох оролт дээр таслах хавхлаг (клапан) тєлєвлєнє.

Бусад худгийн (доод цэгээс биш) жижиг нїхнээс ус зайлуулалтыг зєєврийн шахуургаар /насосоор/ эсвэл єєрийн урсгалаар ариутгах татуургын сїлжээ рїї орохоор тєлєвлєх ба єєрийн урсгалын хоолой дээр нь гидрозатвор байрлуулна. Усны эсрэг урсгал боломжтой тохиолдолд нэмэгдэл таслах клапан байрлуулна.

8.19. Хонгилд агаар сэлгэлтийн систем тєлєвлєх хэрэгтэй.

Хонгилын агаар сэлгэлтийн систем нь євєл зуны аль ч улиралд 50 0 С-аас ихгїй, харин засварын ажил гїйцэтгэх їед 33 0 С-аас ихгїй агаарын температурыг хангахаар тєлєвлєнє. Хонгил дэх агаарын температурыг 50 0 С-иас 33 0 С хїртэл бууруулахыг зєєврийн агаар сэлгэлтийн системээр гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.

8.20. Хонгилын салхивчийн шахтыг тїїн рїї орох оролттой хамтатган тєлєвлєнє. Єгєх ба сорох шахтуудын хоорондох зайг тооцоогоор тодорхойлно.

Газар дээрх угсралт

8.21. Дамнуурт ба бие даан орших тулгуурын тооцоог їйлдвэрийн барилга байгууламжийн тєлєвлєлтийн норм /СНиП2.09.03-85/-ын шаардлагыг баримтлан гїйцэтгэнэ.

8.22. Тємєр зам, гол, гуу жалга ба бусад дамжуулах хоолойг їйлчлэхэд тєвєг учруулах огтлолцлын хэсгийн тусгаар орших тулгуур ба дамнуурга дээр 0.6 м-ээс багагїй єргєнтэй гарц тавцан хийнэ.

8.23. 2.5 м ба тїїнээс дээш єндєрт байрласан хаалт арматур ба тєхєєрємжийг їйлчлэхэд зориулсан хашилт ба шат бїхий 0.6 м єргєнтэй байнгын тавцан хийнэ.

8.24. 75 0 –аас их налуу єнцєгтэй ба 3 м-ээс єндєр шатанд нум хэлбэрийн бїрхїїл хашилт хийж єгнє.

БНбД 41-02-05

29

9. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ГАДНА ГАДАРГУУГ ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ

9.1. Дулаан зєєгчийн температур ба угсрах аргаас хамааруулан дамжуулах хоолойн гадна гадаргууг зэврэлтээс хамгаалахдаа лавлах хавсралт 20-д єгєгдсєн бїрхїїлийг хэрэглэнэ.

9.2. Хєрсний зэврїїлэлтийн онц идэвхтэй нєхцєлд, дамжуулах хоолой ба газрын хооронд потенциалын эерэг ба тэмдэг єєрчлєгдєх ялгавартай тэнэмэл гїйдлийн талбайд суваггїй угсралтын їед дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойг зэргэлдээ орших металл байгууламж ба инженерийн сїлжээнїїдтэй хамтатган нэмэгдэл цахилгаан химийн хамгаалалтын арга хэмжээг тєлєвлєнє.

Тайлбар: Дулааны сїлжээг цахилгаан химийн хамгаалалтын аргаар зэврэлтээс хамгаалахдаа холбогдох тєрийн захиргааны тєв байгууллагын баталсан зааврын дагуу хийнэ.

9.3. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойг газар доор (їл нэвтрэх сувагт ба суваггїй) угсрах їед тэнэмэл гїйдлээс їїсэх зэврэлтээс хамгаалахдаа, цахилгаан химийн зэврэлтээс дулааны сїлжээг зэврэлтээс хамгаалах зааврын шаардлагын дагуу арга хэмжээг авахаар тєлєвлєнє.

а) Дулааны сїлжээний трассыг цахилгаанжуулсан тээврийн тємєр замаас холдуулах ба тэдгээртэй огтлолцох тоог багасгах;

б) Дамжуулах хоолойд цахилгаан тусгаарлагч їл хєдлєх ба хєдлєх тулгуур хэрэглэх замаар сїлжээний шилжилтийн эсэргїїцлийг ихэсгэх;

в) Сальникан компенсатор дээр ба фланцтай арматур дээр цахилгааны богино холболт байрлуулах замаар дамжуулах хоолойн дагуу цахилгаан дамжуулах чадварыг ихэсгэх;

г) Цахилгаан химийн хамгаалагч хэрэглэх їед зэрэгцээ дамжуулах хоолойн хооронд цахилгааны хєндлєн богино холболт хийх замаар зэрэгцэх дамжуулах хоолойнууд хоорондох потенциалуудыг тэнцїїлэх;

д) Тэнэмэл гїйдлийн эх їїсвэр болох магадлалтай (трамвайн депо, хїчний дэд єртєє, засварын бааз г.м.) объектын дулааны оролт дээр (эсвэл ойрын худагт) дамжуулах хоолойд цахилгаан тусгаарлах фланц суурилуулах;

е) Цахилгаан химийн хамгаалалт хийх;

9.4. Гїйдэл дамжуулах хєндлєн богино холбоосуудыг дамжуулах хоолойн салбартай бїх худгуудад ба 200 м-ээс ихгїй алгаслалтайгаар дулааны сїлжээний дамжин єнгєрєх хэсгїїд дээр хийнэ.

9.5. Сальникт компенсаторууд дээрх гїйдэл дамжуулах богино холболтуудыг олон голтой зэс утас, кабель, ган татлагаар хийх ба бусад тохиолдолд бєєрєнхий эсвэл туузан гангаар хийнэ.

Богино холболтын хєндлєн огтлолыг тооцоогоор тодорхойлох ба зэсээр тооцох їед 50 мм 2 –аас багагїйгээр байхаар тооцно. Богино холболтын уртыг дамжуулах хоолойн дулааны хамгийн их уртсалтыг бодолцон тодорхойлно. Ган богино холболт нь зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїлтэй байхаар тєлєвлєнє.

Тайлбар: Тєслєєр тооцогдсон богино холболтын огтлолыг хамгаалах байгууламжийг тохируулан засварлах їед шалгах ёстой ба шаардлагатай їед нэмэгдэл богино холболт суурилуулна.

БНбД 41-02-05

30

9.6. Газрын гадаргуугаас дамжуулах хоолойн потенциалыг хэмжих, хэмжиж шалгах тєвїїдийг 200 м-ээс ихгїй алгаслалтайгаар суурилуулна Їїнд:

- худагт эсвэл худгийн гадна хоолойн їл хєдлєх тулгуур суурилуулах газар; - цахилгаан тусгаарлах фланц суурилуулах газар; - цахилгаанжуулсан тээврийн тємєр замтай дулааны сїлжээ огтлолцох газар; - 2-оос олон зам огтлох їед хэмжин шалгах тєвийг огтлолцлын 2 талд нь шаардлагатай їед тусгай худагт; - инженерийн ган хийцтэй сїлжээ ба байгууламжтай огтлолцох эсвэл зэрэгцээ угсрагдсан газар; - цахилгаанжуулсан тємєр замын сорох кабелийн холболтын тєвтэй дулааны сїлжээний трасс ойртох газар;

10. ДУЛААНЫ ДАМЖУУЛАХ ТЄВЇЇД

10.1. Дулааны дамжуулах тєвїїдийг тухайн барилгын дулааны тєв (нэг барилгын эсвэл тїїний хэсгийн халаалт, агаар сэлгэлт, халуун ус хангамж ба технологийн дулаан хэрэглэх тєхєєрємжийн сїлжээг холбох) ба тєвлєрсєн дулааны тєв (2 ба тїїнээс дээш барилга холбоход зориулагдсан) гэж ангилна.

10.2. Дулааны тєвд тоног тєхєєрємж, арматур, хяналт, удирдлага автоматжуулалтын хэрэгсэл байрлуулан, тэдгээрийн тусламжтайгаар дараах ажиллагааг гїйцэтгэнэ:

­ дулаан зєєгчийн тєрєл, тїїний їзїїлэлтийн єєрчлєлт ­ дулааны зєєгчийн їзїїлэлтийн хяналт ­ дулаан зєєгч, хувирсан усны дулааны урсгал ба зардлыг бїртгэн

тооцох ­ дулаан зєєгчийн зардал ба дулааны хэрэглээг сїлжээнїїдээр

хуваарилахыг тохируулах (дулааны тєвлєрсєн тєв дэх хуваарилах сїлжээгээр эсвэл тухайн барилгын дулааны тєвийн сїлжээгээр шууд)

­ дулаан зєєгчийн їзїїлэлтийн ослын єсєлтєєс байрын сїлжээг хамгаалах

­ дулаан хэрэглээний сїлжээний дїїргэлт ба тэжээх ­ хувирсан усны цуглуулалт, хєргєлт, буцаагч ба тїїний чанарын хяналт

дулаан хуримтлуулалт ­ халуун ус хангамжийн ус бэлтгэлд

Дулааны тєвлєрсєн тєв тїїний зориулалт ба орон нутгийн нєхцєлєєс хамааран дээр дурьдсан бїх арга хэмжээг эсвэл тїїний хэсгийг нь гїйцэтгэгдэж болно. Дулаан зєєгчийн параметрийн хяналт ба дулааны зардлын бїртгэл тооцоог дулааны бїх тєвїїдэд хийхээр тєлєвлєнє.

10.3. Дулааны тєвлєрсєн тєв байгаагаас їл хамааран барилга бїрт заавал тухайн барилгын дулааны зангилааг байрлуулна. Гэхдээ тухайн барилгын дулааны зангилаанд дулааны тєвлєрсєн тєвд хийгдээгїй уг барилгын холболтод шаардлагатай арга хэмжээг хийхээр тєлєвлєнє.

10.4. Дулаан хангамжийн нээлттэй ба хаалттай сїлжээнїїдэд орон сууц, олон нийтийн барилгад тєвлєрсєн дулаан хангамжийн тєв байгуулах шаардлагыг техник эдийн засгийн тооцоогоор їндэслэсэн байх ёстой. Дулааны гадна эх їїсвэрээс дулаанаар хангах їед їйлдвэрийн ба хєдєє аж ахуйн барилгуудад ба нэгээс илїї тооны барилга байгаа їед заавал тєвлєрсєн дулааны тєв байгуулна.

БНбД 41-02-05

31

10.5. Дулааны тєвийн єрєєнд барилга байгууламжийн сантехникийн сїлжээний тєхєєрємж, ахуй ундны ба гал унтраах хэрэгцээнд ус єгєх, даралт єсгєх шахуургын /насосын/ тєхєєрємж байрлуулахыг зєвшєєрнє.

10.6. Дулааны тєвд дамжуулах хоолойн тєхєєрємж ба арматур байрлуулахад тавигдах їндсэн шаардлагыг хавсралт зєвлємж 7-д зааснаар хангана.

10.7. Дулааны тєв дэх дулааны сїлжээнд дулааны хэрэглэгчийн холболтыг гїйцэтгэхдээ дулааны сїлжээ дэх усны бага зардлыг хангах халаалт, агаар сэлгэлт, кондиционерын системд орох усны температурыг бууруулах автомат тохируулгатай элеватор эсвэл засвар оруулах шахуурга /насос/ болон сїлжээний усны хамгийн их зардлыг хязгаарлагч ба дулааны зардал тохируулагч хэрэглэх замаар дулаан хэмнэх схемээр гїйцэтгэнэ. Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээний їед халуун ус ба халаалтын хамгийн их дулааны ачааллын харьцаанаас хамааруулан халуун усан хангамжийн ус халаагчийн холболтыг дараах байдлаар сонгоно.

0 . 1 2 . 0 max max − =

Qo Q h їед хоёр шатны схемээр, бусад їлдсэн харьцааны їед

нэг шатны зэрэгцээ холболтыг гїйцэтгэнэ.

10.8. Хамааралтай схемээр барилгын халаалтын сїлжээг холбох їед дулааны тєвлєрсєн тєвийн дараах єгєх дамжуулах хоолой дахь усны тооцооны температурыг тєвлєрсєн дулаан хуваарилах тєв хїртэлх дулааны сїлжээний єгєх дамжуулах хоолой дахь усны тооцооны температуртай тэнцїїгээр, харин хамааралгїй схемээр холбох їед ус халаагч хїртэл авснаас 20 0 С-аас бага, гэхдээ 150 0 С-аас ихгїйгээр байх ёстой. Халаалтын сїлжээний хамааралгїй схемийн салхивчийн сїлжээг холбох їед бие даасан хоолой дулааны тєвлєрсєн тєвєєс татахыг зєвхєн салхивчийн дулааны хамгийн их ачаалал нь халаалтын дулааны хамгийн их ачааллаас 50% -иас их байхыг зєвшєєрнє.

10.9. Халаалт, халуун ус хангамжийн сїлжээний ус-усны ус халаагчийн халаах гадаргуун тооцооны їед дулааны сїлжээний єгєх шугам дахь усны температурыг усны температурын графикийн хугарлын цэгийнхтэй тэнцїїгээр буюу хэрэв усны температурын графикт хугарал байхгїй бол усны бага температураар харин халаалтын системд халаалтын тєсєл зохиох гадна агаарын тооцооны температуртай тохирох усны температураар тооцно.

10.10. Халуун ус хангамжийн ус халаагчийн халаах гадаргуугийн тооцооны їед халааг дах усны ус халаагчийн гаралт дээрээс халуун ус хангамжийн систем рїї орох усны температурыг 50°С-аас багагїй 65°С-аас ихгїй буюу тухайн хэрэглэгчийн технологийн онцлогоос хамааруулж тооцно.

10.11. Ус усны хурдны секцэн ус халаагчид дулаан зєєгчийн урсгалуудын сєрєх урсгалын схемийг тооцно. Ингэхдээ дулааны сїлжээнээс халаагч ус нь дараах байдлаар холбогдох ёстой.

­ халаалтын сїлжээний ус халаагч руу гуурсуудаар ­ халуун ус хангамжийн ус халаагч руу гуурс хоорондын орон зай руу

орохоор холбогдоно. ­ Уур усны ус халаагчид уур хоолой хоорондын орон зай руу орох ёстой.

Дулааны уурын сїлжээний їед халуун ус хангамжийн системд эзэлхїїний ус халаагчийг хэрэглэхдээ хуримтлуур савны тооцооны їед шаардагдах эзэлхїїнд нь

БНбД 41-02-05

32

тохирч байгаа нєхцєлд халуун усны хуримтлуур сав болгож эзэлхїїний ус халаагчийг ашиглахаар тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

Хурдны ус халаагчаас гадна хурдныхаас дутахгїй техник, ашиглалтын тодорхойлолт бїхий бусад хэлбэрийн ус халаагч тэр тусмаа ялтаст ус халаагчийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

10.12. Ус усны ус халаагчийн тоог дараах байдлаар тєлєвлєнє. ­ Дулааны єгєлтийн тасалдалт зєвшєєрдєггїй барилгын халаалтын системд тус бїр нь дулааны урсгалын 100%-д тооцоологдсон байх ёстой.-хоёр шатны зэрэгцээ холбогдсон ус халаагч ­ Барилга цаг уурын хойт бїсэд баригдах барилгын халаалтын системд тус бїр нь дулааны урсгалын 75%-д тооцоологдсон - хоёр ­ Халаалтын їндсэн системд – нэг ­ Халуун ус хангамжийн системд – тус бїр нь дулааны урсгалын 50%-д тооцоологдсон хоёр шатны зэрэгцээ холбогдсон ус халаагч

Халуун ус хангамжийн дулааны урсгалын хамгийн их хэмжээ 2 МВт хїртэл байвал халуун ус хангамжийн дулаан єгєлтийг таслахыг зєвшєєрдєггїй барилгаас бусдад халуун ус хангамжийн нэг шатны ус халаагчийг угсарна. Їйлдвэрийн ба хєдєє аж ахуйн байгууллагад аж ахуй ахуйн хэрэгцээнд халуун ус хангамжийн хоёр шатны зэрэгцээ ус халаагч байрлуулахыг, халуун ус єгєлт таслахыг зєвшєєрдєггїй їйлдвэрт хийж болно. Халаалт, агаар сэлгэлт эсвэл халуун ус хангамжийн системд уур усны ус халаагч суурилуулах їед тэдгээрийн тоог зэрэгцээ холбогдох хоёроос багагїйгээр тооцно. Нєєцийн ус халаагч тавьдаггїй дулаан єгєлтийн тасалдалт хориглодог технологийн тєхєєрємжид їйлдвэрийн газрын технологийн тєхєєрємжийн ажлын горимтой уялдуулан дулааны урсгалд тооцоологдсон нєєцийн ус халаагчийн тєлєвлєнє.

10.13. Бїх дамжуулах хоолойн дээд цэгт агаар гаргах 15 мм-ээс багагїй голчтой хаах арматуртай богино хоолой, дамжуулах хоолойн доод цэгт 25 мм–ээс багагїй голчтой хаах арматуртай богино хоолойг ус эсвэл хувирсан ус юїлэгч хийж єгнє.

10.14. Дулааны тєвд бохир шїїгчийн дараах газарт угсарна. ­ Дулааны тєв руу орох оролтын єгєх хоолой дээр ­ Тохируулах хэрэгсэл ба дулааны урсгал, усны зардлыг бїртгэх

хэрэгслийн ємнєх буцах хоолой дээр нэгээс илїїг ­ Тухайн барилга, тєвлєрсєн дулааны тєвд бохир шїїгч байгааг їл

хамааран заавал угсарна.

10.15. Дулаан хуваарилах тєвийн дулааны сїлжээний єгєх буцах дамжуулах хоолойн хооронд эхлэн ажиллуулах богино холболт ба шахуурга /насос/ (даралт нэмэгдїїлэхээс бусад) элеватор, тохируулах хавхлага, бохир шїїгч болон дулааны урсгал ба усны зардал тооцох хэрэгсэлд тойрох шугам хийж єгєхийг хориглоно. Хувирсан ус зайлуулагч ба халилт тохируулагч нь тойрох шугамтай байхаар тєлєвлєнє.

10.16. Аймаг хот, суурин газар нь тєвлєрсєн дулаан хангамжийн сїлжээтэй тохиолдолд хими ус цэвэрлэгээний тєхєєрємж суурилуулна. Ус халаагчаар дулааны сїлжээнд холбогдох тєвлєрсєн халуун ус хангамжийн сїлжээ болон тєхєєрємжийг хаг їїсэлт ба зэврэлтээс хамгаалахын тулд дулааны тєвлєрсєн тєвд зєвлємж хавсралт 21-тэй уялдуулан усны боловсруулалтыг хийхээр тєлєвлєнє. Тухайн барилгын дулаан хуваарилах тєвд усыг зєвхєн соронзон ба силикатын боловсруулалт хийхийг зєвшєєрнє.

БНбД 41-02-05

33

Хими ус цэвэрлэгээний тєхєєрємж. 0.348 Квт болон тїїнээс дээш ачаалалтай хэрэглэгчдийн дулааны зангилаа, дулаан дамжуулах тєвийн сїлжээний 2-р хэлхээнд усны ЗХ-г 9.8-аар тогтмол барих, соронзон, механик аргаар шїїх, ус зєєлрїїлэх зорилгоор хими ус цэвэрлэгээний тєхєєрємж суурилуулна.

Дулааны тоолуур EN 1434 олон улсын стандартын шаардлага хангасан, хэт авианы аргаар зарцуулалт хэмжигч дулааны тоолуур суурилуулна. Дулааны тоолуур хамгаалалтын IP 56 – IP 67 ангилалд багтах ба хатуулаг ихтэй усанд найдвартай ажиллахаар хийгдэнэ.

Хувьсах хурдны насос Гидравлик тооцооноос хамааруулан хэрэглэгчдийн дулааны эрчим хїчийг хэмнэх, хэрэглээг тохируулах, зарцуулалт, даралтыг тохируулах зорилгоор хувьсах зарцуулалтын насос суурилуулна.

10.17. Усны боловсруулалт нь MNS 0900:1992 стандартад заагдсан їзїїлэлтїїдээс бага байж болохгїй. Халуун ус хангамжийн системд очиж байгаа устай шууд авцалдах ус цэвэрлэгээнд хэрэглэгдэх химийн бодис ба материал нь ахуйн ундны ус хангамжид хэрэглэхэд эрїїл мэндийн асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас зєвшєєрєл авсан байх ёстой.

10.18. Ваакумт деаэрацитай дулаан хуваарилах тєв дэх халуун ус хангамжийн системд хуримтлуур-сав суурилуулах їед нягтруулагч шингэн хэрэглэх замаар аэрациас (агаар солилцооны) тэдгээр дэх усыг болон савны дотор гадаргууд зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээг авах шаардлагатай. Ваакумт деаэраци байхгїй їед савны дотор гадаргууг катодын хамгаалалт эсвэл хамгаалалтын бїрхїїл хэрэглэж хамгаална.

Савны хийцэд халуун усны систем руу нягтруулагч шингэн алдагдах боломжийг хаах бїтцийг тєлєвлєж єгнє.

10.19. Дулаан хуваарилах тєвд дамжуулах хоолой ба тєхєєрємжєєс ялгарах дулаанаар тодорхойлон тооцсон агаар сэлгэлтийн систем тєлєвлєнє. Жилийн хїйтний улиралд ажлын бїсийн агаарын тооцооны температурыг 28 0 С-аас ихгїйгээр, харин жилийн дулааны улиралд параметр А-гийн гадна агаарын температурыг 5 0 С-аар ихэсгэж тооцно.

Орон сууц, олон нийтийн барилгад дулаан хуваарилах тєвийг байрлуулах їед дулаан хуваарилах Тєвєєс тїїнтэй зэргэлдээ орших єрєє рїї дулаан орох хяналтын тооцоо гїйцэтгэнэ. Эдгээр єрєєнд /БНбД 41-01-02/-д тогтоогдсон агаарын зєвшєєрєгдєх температур хэтрэх тохиолдолд зэргэлдээх єрєєний хаших хийцийн дулаан тусгаарлалтын арга хэмжээг тєлєвлєнє.

10.20. Дулаан хуваарилах тєвд трап суурилуулах, усыг єєрийн урсгалаар зайлуулах боломжгїй їед 0.5х0.5х0.8 м-ээс багагїй хэмжээтэй ус цуглуулах худаг хийж єгнє. Худаг нь авах боломжтой сараалжаар тоноглогдсон байна.

Ус цуглуулах худагнаас ариутгах татуургын хоолой, усны задгай урсгал эсвэл дагалдах дренажын систем рїї ус сорж зайлуулах дренажын нэг шахуурга /насос/ суурилуулна. Ус цуглуулах худагнаас ус хєєрєгдєн дулаан хангамжийн сїлжээг угаахад хэрэглэхийг хориглоно.

10.21. Дулааны хуваарилах тєвд орон сууц, олон нийтийн барилгын єрєєнд зєвшєєрєгдєх шуугианы тївшингээс хэтрїїлэхгїй сэргийлэх арга хэмжээг тєлєвлєнє. Шахуургаар /насосоор/ (дуу чимээгїйгээс бусад) тоноглогдсон дулаан

БНбД 41-02-05

34

хуваарилах тєвийн сууцны єрєє, сургуулийн ємнєх хїїхдийн байгууллагын унтлагын ба тоглоомын єрєє, сургуулийн хичээлийн байр, танхим, дотуур байртай сургуулийн унтлагын єрєє, зочид буудал, дотуур байр, сувилал, амралт, асрамжийн газар эмнэлгийн єрєє ба мэс засал, євчтєн удаан байх єрєє, эмчийн кабинет, їзвэрийн газрын їзвэрийн танхимын зэргэлдээ єрєєний дээр ба доор байрлуулахыг хориглоно.

10.22. Бие дааж орших газар дээрх дулааны тєвлєрсєн тєвєєс дээр дурьдсан єрєєнїїдийн гадна хана хїртэл хамгийн бага зай нь 25 м-ээс багагїй байх ёстой.

10.23. Дулаан хуваарилах тєв нь ерєнхий тєлєвлєгєєнд байрлалаар нь тусгаар орших, барилга байгууламжид тулгаж барьсан ба багтаасан гэж ангилна.

10.24. Барилгад нь багтаасан дулааны хуваарилах тєвийг барилгын гадна хананы дэргэд тусгай єрєєнд байрлуулна.

10.25. Дараах тохиолдолд дулаан хуваарилах тєвєєс гарах хаалга хийж єгнє:

Дулаан хуваарилах тєвийн єрєєний урт 12 м ба тїїнээс бага тїїний байрлал нь барилгын гадагш гарах хаалганаас 12 м-ээс бага зайд байвал хажуугийн єрєє рїї коридор эсвэл шатны тавцан руу нэг гарах хаалга, харин дулаан хуваарилах тєвийн барилгаас гарах гаралтаас 12 м-ээс их зайд байрласан їед нэг бие даасан гарах хаалгыг тєлєвлєнє.

Дулаан хуваарилах тєвийн єрєєний урт нь 12 м-ээс их їед 2 гарах хаалга хийж тїїний нэг нь шууд гадагш гарахаар нєгєє нь хажуугийн єрєє, шатны тавцан эсвэл коридор руу гарахаар тєлєвлєнє. Уур хэрэглэгчийн дулаан хуваарилах тєвийн єрєє нь єрєєний хэмжээнээс їл хамааран 2-оос цєєнгїй гарах хаалгатай байх ёстой.

10.26. Дулаан хуваарилах тєвд ердийн гэрэлтїїлгийн нээлхий хийж єгєх шаардлагагїй. Хаалга ба дааман хаалга нь єрєєнєєс эсвэл дулаан хуваарилах тєвийн барилгаас гадагш онгойж байх ёстой.

10.27. Галын тэсрэлт ба галын аюулаар нь дулаан хуваарилах тєвийн єрєєг дараах байдлаар хамааруулна. Їїнд:

Д ангилалд 300 0 С-аас бага температуртай ус ба уурын дулаан зєєгчийн їед Г ангилалд 300 0 С ба тїїнээс дээш температуртай дулаан зєєгч уурын їед

10.28. Дулаан хуваарилах тєвийг їйлдвэр ба агуулахын барилгад байрлуулах їед тэдгээрийг бусад єрєєнєєс холбогдох норм/СНиП2.09.02-85*/­ын шаардлага ёсоор зааглах ёстой.

Їйлдвэр ба агуулахын барилгын Г ба Д зэрэглэлийн єрєєнд, їйлдвэрийн газрын захиргаа аж ахуй, орон сууц, олон нийтийн барилгын єрєєнд байрлуулах дулаан хуваарилах тєвд гадны хїн орохыг сэргийлж бусад єрєєнєєс хашилт, хамар хана хийж тусгаарлах ёстой.

10.29. Овор хэмжээ нь хаалганы хэмжээнээс хэтрэх тєхєєрємжийн угсралтад зориулж газар дээрх дулаан хуваарилах тєвийн хананд угсралтын нээлхий эсвэл дааман хаалга хийж єгнє. Гэхдээ угсралтын нээлхий ба дааман хаалганы хэмжээ нь хамгийн том тєхєєрємж ба дамжуулах хоолойн зангилгааны овор хэмжээнээс 0.2 м-ээр их байна.

БНбД 41-02-05

35

10.30. Тєхєєрємж ба хаалт арматурууд, тєхєєрємжийн салдаггїй хэсгийг шилжїїлэхэд зєєврийн єргєн тээвэрлэх механизм дулааны тєвд хийж єгнє.

Ийм механизм хэрэглэх боломжгїй їед єргєн тээвэрлэх суурин тєхєєрємж хийж єгєхийг зєвшєєрнє.

шилжїїлэх ачааны жин 0.1 тн-оос 1тн хїртэл бол: нэг замтай гар таль эсвэл нэг дам нуруут дїїжин гар кран мєн 1 тн-оос 2 тн хїртэл бол: нэг дам нуруут дїїжин гар кран 2 тн-оос их бол: нэг дам нуруут дїїжин цахилгаан кран тус тус тєлєвлєнє. Хєдєлгєєнтэй єргєн тээвэрлэх хэрэгсэл ашиглахыг зєвшєєрнє.

10.31. Шалнаас 1.5 м-ээс 2.5 м єндєрт байрласан тєхєєрємж ба арматурыг їйлчлэхэд зєєврийн тавцан шат хэрэглэхээр тєлєвлєнє.

Зєєврийн тавцанд гарах боломжгїй їед мєн тїїнчлэн 2.5 м ба тїїнээс дээш єндєрт байрласан тєхєєрємж ба арматурт їйлчлэхэд байнгын шат ба хашлагатай суурин тавцан хийж єгнє. Тавцан шат ба хашлаганы хэмжээнїїдийг ГОСТ 23120- 78 ба энэ нормын 8.23, 8.24 зїйлийн шаардлагатай уялдуулан тооцно. Байнгын тавцангийн тївшнээс дээд хїчилт хїртэлх зай 2 м-ээс багагїй байх ёстой.

10.32. Байнгын їйлчлэх ажилтантай дулааны тєвлєрсєн тєвд хувцас хадгалах шїїгээ ба угаагууртай ариун цэврийн єрєє тєлєвлєнє.

11. ЦАХИЛГААН ХАНГАМЖ БА УДИРДЛАГЫН СИСТЕМ

Цахилгаан хангамж

11.1. Дулааны сїлжээний цахилгаан хїлээн авагчийн “Цахилгаан байгууламжийн дїрэм” /БД 43-101-03/-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. Дулааны сїлжээгїй цахилгаан хїлээн авагчийг цахилгаан хангамжийн найдвартай байдлаар нь:

1-р зэрэглэл - шахуургын єрєєн дэх даралт нэмэгдїїлэх ба холилтын насос, дюкерийн дренажийн шахуурга /насос/ диспетчерийн пункт;

2-р зэрэглэл - теле удирдлагын їеийн хаах арматур, дулаан хуваарилах тєв дэх халаалт агаар сэлгэлтийн сїлжээний даралт нэмэгдїїлэх, халаалтын ба эргэлтийн шахуурга /насос/, дулаан хангамжийн нээлттэй систем дэх дулааны сїлжээг тэжээх хуримтлуур савны цэнэглэлт ба юїлэлтийн шахуурга /насос/, таслах зангилаа дахь тэжээлийн шахуурга /насос/;

3-р зэрэглэл - їлдсэн бусад цахилгаан хїлээн авагч

11.2. Зам доорх худгийн цахилгаан тєхєєрємжийн удирдлагын аппарат нь худгийн гадна байрлах ёстой.

11.3. Цахилгаан гэрэлтїїлгийг цахилгаан тєхєєрємжтэй шахуургын /насосын/ єрєє, дулаан хуваарилах тєв, павильон, хонгил, худагт мєн тїїнчлэн хэсгийн шинэ хэрэгсэл, тохируулагч, цахилгаан хєдєлгїїртэй арматур байрлах газарт угсарна. Гэрэлтїїлэх чадварыг хїчин тєгєлдєр мєрдєгдєж байгаа нормоор тооцно.

Автоматжуулалт ба хяналт

11.4. Дулааны сїлжээнд дараах параметр їйлдлїїдийг хангах автомат тохируулга блокууд тєлєвлєнє.

• Єгєх дамжуулах хоолойд “єєрийнхєє дараа” ба буцах дамжуулах хоолойд “єєрийнхєє ємнє” (тїрэлт тохируулагч) тогтмол даралтыг барьж

БНбД 41-02-05

36

дулааны сїлжээ дэх єгєх, буцах дамжуулах хоолой дахь усны єгєгдсєн даралтыг барих.

• усны даралт зєвшєєрєгдєх утгаас хэтэрч ихсэх їед гидравликийн байдлаас їл хамаарах бїсїїд болгон усан сїлжээг хуваах.

• салгагдсан бїс дэх усны статик даралтыг заагдсан тївшинд байлгахын тулд хуваагдсан зангилаа дахь тэжээлийн байгууламжийг ажиллагаанд залгахыг автомат тохируулагчийг суурилуулах.

• усны явалтын дагуу секцлэгч хаалтын ємнєх єгєх (сорох) ба буцах дамжуулах хоолой дахь хаалтын ємнєх Ду⟨300мм салааны хоолой дахь усны температурыг хэмжих.

• секцлэгч хаалтууд ба тохируулагч байгууламжийн ємнєх ба дараах єгєх буцах дамжуулах хоолой дахь Ду⟨300 мм-тэй салбарын єгєх ба буцах дамжуулах хоолойн хаалтын ємнєх усны даралтыг хэмжих

• Ду⟨400 мм салбарын єгєх ба буцах дамжуулах хоолой дахь усны зардлыг хэмжих.

• салбар дамжуулах хоолой дахь уурын даралтыг хаалтын ємнє хэмжих хаах арматур бїхий хэмжих хэрэгслийг тєлєвлєнє.

• Дулааны зангилаа, дулаан дамжуулах тєвд:

гадна агаарын температураас хамааруулж ажиллах халаалтын сїлжээний усны температур тохируулах автомат хаалт, даралтын зєрїї тохируулах хаалтууд суурилуулна.

0.9 МВт-аас дээш ачаалалтай хувьсах зарцуулалтын шахуургатай /насостай/ дулааны зангилаанд шахуургын /насос/ автомат удирдлагын мэдрэгчїїд /датчикууд/, 2-р хэлхээний даралт тохируулагч автомат удирдлагын систем суурилуулна.

6.9 МВт-аас дээш ачаалалтай дулаан дамжуулах тєвд 2-р хэлхээний єгєх даралтыг хязгаарлагч мэдрэгч, єгєх ба буцах сїлжээний хоорондын даралтын зєрїїний мэдрэгч, даралт барих автомат удирдлагын систем зэргийг суурилуулна.

11.5. Дулааны худагт дамжуулах хоолой дахь температур ба даралтыг хэмжих байрын заагч хэмжин шалгах хэрэгслїїд суурилуулна.

11.6. Дулааны ус дамжуулах сїлжээний єгєх ба буцах дамжуулах хоолой дээрх дулаан нэмэгдїїлэх шахуургын /насосын/ автоматжуулалт нь:

­ сїлжээний ажлын дурын горимын їед шахуургын /насосын/ єрєєнд єгєх эсвэл буцах дамжуулах хоолой дахь єгєгдсєн тогтмол даралтыг хангах; ­ шахуургын /насосын/ єрєєн дахь сорох дамжуулах хоолойн даралт зєвшєєрєгдєх утгаас єсєх, буцах дамжуулах хоолой дээрх шахуургын /насосын/ тїрэлтийн дамжуулах хоолой дахь даралт буурах їед єгєх дамжуулах хоолой дээр суурилагдсан нєєцийн шахуургыг /насосыг/ залгах; ­ даралтат дамжуулах хоолой дахь даралт унах эсвэл ажиллаж байгаа шахуурга /насос/ унтрах їед нєєцийн шахуургыг /насосыг/ автоматаар залгахдах нєхцєлийг тус тус хангах ёстой.

11.7. Дренажын шахуурга /насос/ нь дренажын усыг тухайн їед нь автоматаар зайлуулах ёстой.

11.8. Холих шахуургын /насосын/ автоматжуулалт нь шахуурга /насос/ зогсох їед усны єгєгдсєн температур єсєх, холих шахуургын /насосын/ дараах дулааны сїлжээг хамгаалах, холилтын єгєгдсєн тогтмол температурыг тус тус хангах ёстой.

БНбД 41-02-05

37

11.9. Шахуурга /насос/ байрлах єрєє нь удирдлагын самбарт суурилагдсан заагч ба бїртгэгч хэрэгсэл (усны зардал хэмжигчийг оролцуулан) удирдлагын самбарт тєхєєрємжийн тєлєв байдал ба гэмтлийг дохиолох, дохиоллоор иж бїрэн тоноглогдоно.

11.10. Халуун ус хангамжийн хуримтлуур сав нь (савыг цэнэглэх ба шавхах шахуургыг /насосыг/ оролцуулан) дараах хэрэгслээр тоноглогдсон байна.

А. Хэмжих шалгах хэрэгслїїд: Тївшин бїртгэх хэрэгсэл даралтын єгєх ба буцах бїх дамжуулах хоолой дээр заагч хэрэгсэл сав дахь усны температурын заагч хэрэгсэл

Б. Хориг хийх Савны дїїргэлтийн дээд хязгаарын тївшинд хїрэх їед сав руу усны єгєлтийг бїрэн зогсоох Доод тївшинд хїрэх їед (юїлэх шахуургыг /насосыг/ салгах) ус зарцуулалтыг бїрэн зогсоох

В. Дохиоллоор Дээд хязгаарын тївшингийн (юїлэх шугам руу холилт эхлэх) Юїлэлтийн шахуургыг /насосыг/ салгах.

11.11. Байнгын їйлчлэх ажилтантай объект дээр хуримтлуур сав байрлуулах їед гэрэлт болон дуут дохиоллыг жижїїрийн ажилтны єрєєнд єгнє.

Байнгын їйлчлэх ажилтангїй объект дээр гэмтлийн дохиоллыг диспетчерийн тєв мэдээлэл єгєгдєхєєр байвал зохино. Байранд нь їйлчлэх ажилтан дуудлагын шалтгааныг тогтооно.

11.12. Дулаан хуваарилах тєвийн удирдлагыг байранд нь эсвэл удирдлагын самбарт байрлуулна. Дулаан техникийн хяналт бїртгэл ба тохируулгын хэрэгслїїд, автоматжуулалтын зїйлсээр тоноглоно.

11.13. Хяналт ба автоматжуулалтын тєхєєрємжїїд нь байнгын їйлчлэх ажилтангїйгээр дулаан хуваарилах тєвийн ажиллагааг хангах ёстой. (ажилтан ажлын цагийнхаа 50%-иас ихгїйд байхаар)

11.14. Дулаан хуваарилах тєвийн автоматжуулалт нь: ­ Хэрэглэгчийн дэргэдэх сїлжээний усны хамгийн их зардлыг хязгаарлах ба халаалтын системийн дулааны тохируулалтыг хангах; ­ Халуун ус хангамжийн систем дэх усны єгєгдсєн температурыг барих; ­ Їл хамаарах схемээр холбох їед дулааны хэрэглээний сїлжээний статик даралтыг барих; ­ Дулааны сїлжээний єгєх ба буцах шугам дахь усны даралтын шаардагдах зєрїїг эсвэл буцах дамжуулах хоолой дахь єгєгдсєн даралтыг бариулах; ­ Параметрїїдийн зєвшєєрєгдєх хязгаараас хэтрэх аюул їїссэн тохиолдолд усны температурын болон даралтын єсєлтєєс дулаан хэрэглээний сїлжээг хамгаалах; ­ Ажлын шахуурга /насос/ унтрах їед нєєцийн шахуургыг /насосыг/ залгаж ажилд оруулах; ­ Доод тївшинд хїрэх їед савнаас ус авах ба усны дээд тївшинд хїрэх їед хуримтлуур сав руу ус єгєлтийг зогсоох; ­ Халаалтын сїлжээний хоосрохоос хамгаалахыг тус тус автоматаар гїйцэтгэхээр хийгдэх ёстой.

БНбД 41-02-05

38

Диспедчерийн удирдлага

11.15. Байгууламжууд нь газар нутгаараа тархмал дулааны сїлжээний байгууллага дээр диспедчерийн удирдлагыг тєлєвлєнє.

11.16. Диспетчерийн удирдлагыг хотын бїх дулааны сїлжээний ирээдїйн хєгжилттэй уялдуулан тєлєвлєнє. Їндэслэл байгаа тохиолдолд дулаан хангамжийн сїлжээний хєгжлийг тооцон хотын тєв хэсэгт нь тєлєвлєж болно.

11.17. Дулааны сїлжээнд нэг тєвлєрсєн диспетчерийн тєвтэй диспетчерийн удирдлагын нэг шатны бїтэц тєлєвлєнє. Дулаан хангамжийн томоохон (1 саяас дээш хїн амтай хот) эсвэл бїтцээрээ онцгой хїндрэлтэй системд тєвийн ба дїїргийн диспедчерийн тєвтэй диспетчерийн удирдлагын хоёр шатны бїтцийг тєлєвлєх шаардлагатай. 100 МВт ба тїїнээс бага дулааны зардалтай дулааны сїлжээтэй диспетчерийн удирдлага нь хотын нийтийн аж ахуйн албаны удирдлагын бїтцээр тодорхойлогдох ба хот эсвэл дїїргийн диспетчерийн нэгдсэн албаны хэсэг тодорхойлно.

11.18. Дулааны сїлжээний газрын шинээр баригдаж буй диспедчерийн тєвийг засвар їйлчилгээний тєвийн єрєєнд байрлуулах нь зїйтэй.

11.19. 1 саяас дээш хїн амтай хотын дулааны сїлжээнд, техник эдийн засгийн їндэслэл байгаа тохиолдолд дулаан хуваарилах тєвийг удирдах удирдлагын автомат систем тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.

Теле механикжуулалт

11.20. Телемеханикжуулалтын техникийн хэрэгсэл хэрэглэхийг диспедчерийн удирдлагын зорилтоор тодорхойлдог ба хяналт, дохиолол, удирдлага ба автоматжуулалтын дохиоллын хэрэгсэл хэрэглэн иж бїрнээр боловсруулан тєлєвлєнє.

11.21. Телемеханикжуулалт нь їйлчлэх байнгын ажилтангїйгээр шахуургын станц ба дулаан дамжуулах тєвийн хэвийн ажиллагааг хангах, хяналт угсрах, удирдах боломжийг бїрэн хангах ёстой.

11.22. Шахуургын станц ба дулааны тєвлєрсєн тєвд телемеханикийн дараах байгууламжийг хийх ёстой.

­ Тоног тєхєєрємжийн хэвийн ажиллагаа алдагдсан, гэмтэл гарсан эсвэл хянагдаж буй параметрийн утга зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс єєрчлєгдсєн тухай теле дохиолол; ­ Шуурхай ач холбогдолтой цахилгаан хєдєлгїїр бїхий шахуургыг /насосыг/ ажиллуулах ба зогсоох хаалт арматурыг онгойлгох ба хаах теле удирдлага; ­ Шахуургын станц ба дулаан дамжуулах тєвийн тэжээлийн хїчдэл, цахилгаан хєдєлгїїртэй арматурын онгойлт ба хаагдалтын байдалын теле дохиолол; ­ Цахилгаан хєдєлгїїрийн гїйдэл, дулаан зєєгчийн зарцуулалт, температур, даралтын теле хэмжилт; ­ Тойрох шугам дээрх хаалт нь цахилгаан хєдєлгїїртэй, теле удирдлагаар хангагдсан байх;

БНбД 41-02-05

39

­ Теле удирдлагатай хаалтуудын тойрох шугам дээрхи хаалтууд нь цахилгаан удирдлагатай байхаар тєлєвлєх ба їндсэн болон тойрох шугамын хаалтны цахилгаан хєдєлгїїрїїд нь блокировка хийгдэж байхаар удирдлагын схемтэй; ­ Дулааны сїлжээний тохируулгын зангилаанд шаардлагатай їед дараах теле механикийн хэмжих тоног тєхєєрємжийг тєлєвлєнє:

­ Єгєх ба буцах дамжуулах хоолой дахь дулаан зєєгчийн даралт, салбарын буцах хоолой дахь температурын теле хэмжилт;

­ Шуурхай ач холбогдол бїхий хаах арматур ба тохируулах хавхлагын теле удирдлага;

11.23. Дулааны эх їїсвэрээс дулааны сїлжээний гаралт дээр дараах зїйлийг тєлєвлєнє.

Сїлжээний єгєх ба буцах ус, уур ба хувирсан усны дамжуулах хоолой дахь дулаан зєєгчийн температур даралт, зардал, зарцуулалт мєн нэмэлт усны зарцуулалтын теле хэмжилт

Єгєх ба буцах гол дамжуулах хоолойнуудын хоорондох даралтын зєрїї, буцах усны даралтын хязгаар утгаар ослоос урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тоноглолыг зогсоох автомат удирдлага хийнэ.

11.24. Телемеханикийн аппарат, телемэдээллийн мэдрэгч нь цахилгаан техникийн байгууламжийн єрєєтэй хамтатгасан тусгай єрєєнд, эдгээр аппаратурт ослын байдал їїсэх нєхцєлд ус ба уурын нєлєєлєхгїйгээр байрлах ёстой.

11.25. Теле механикийн анхдагч мэдрэгч элементїїд нь хянагдаж буй объект дахь удирлагын самбар ба диспетчерийн тєвд мэдээллээ нэгэн зэрэг дамжуулах боломжтой сонгогдсон байх ёстой.

Холбоо

11.26. Диспетчерийн тєвд шуурхай (диспедчерийн) утсан холбоотой байхаар тєлєвлєнє.

Дулааны сїлжээ дээрх ажилтантай шуурхай холбоог телефоны кабель угсарч шууд сувгаар холбохоор байна. Ингэхдээ хотын телефоны сїлжээ, эрчим хїчний сїлжээний сувгийг ашиглаж болно.

Шугам дээр байгаа ажилтан ба дулааны сїлжээний ашиглалт їйлчилгээний тєвийн машинтай ажилтан хоорондын холбоонд радио телефон станц тєлєвлєнє.

Дулааны сїлжээний ашиглалтын тєвд автомат телефон станц суурилуулж болно.

12. БАРИЛГЫН БАЙГАЛЬ ЦАГ УУРЫН ОНЦГОЙ НЄХЦЄЛ ДЭХ ДУЛААНЫ СЇЛЖЭЭНИЙ ТЄЛЄВЛЄЛТЄД ТАВИГДАХ НЭМЭЛТ

ШААРДЛАГУУД

Ерєнхий шаардлага

12.1. Дулааны сїлжээ ба тэдгээр дээрх байгууламжийг 8-9 баллын газар хєдлєлтийн бїс нутагт 2-р хэлбэрийн суулттай овойдог хїлрэн їетэй ба мєнх цэвдэг хєрстэй бїсэд тєлєвлєхдєє энэ норм ба дїрмийн шаардлагын зэрэгцээ мєн /БНбД 22-01-01/, /БНбД 2.02.01-94/-ын шаардлагыг биелїїлнэ. II хэлбэрийн суулттай хєрсєн дээр эзлэхїїний байгууламж тєлєвлєхдєє мєн тїїнчлэн /БНбД 2.02.01-94/-ын шаардлагыг биелїїлнэ.

БНбД 41-02-05

40

Тайлбар: Дулааны сїлжээг I хэлбэрийн суулттай хєрстэй їед энэ бїлгийн шаардлагыг тооцолгїй тєлєвлєнє.

12.2. Хаах, тохируулах ба хамгаалах арматурыг дулаан зєєгчийн параметр ба дамжуулах хоолойн голчоос їл хамааруулан гангаар сонгоно.

12.3. Секцлэн хуваагч хаалтуудын хоорондох зайг 1000 м-ээс ихгїйгээр тооцно. Їндэслэл байгаа їед дамжин єнгєрєх дамжуулах хоолой дээрх зайг 3000 м хїртэл ихэсгэж болно.

12.4. Металл биш дамжуулах хоолойг дулааны сїлжээнд угсрахыг хориглоно.

12.5. Хийн даралтаас їл хамааруулан суваг ба хонгилд шатдаг хий дамжуулах хоолойтой хамт дулааны сїлжээ угсрахыг хориглоно. Хийн даралт 0.005 МПа-аас ихгїй їед хорооллын доторх хонгилд ба ерєнхий сувагт зєвхєн байгалийн хий дамжуулах хоолойтой хамт угсрахыг зєвшєєрнє.

8 ба 9 баллын газар хєдлєлттэй бїс нутаг

12.6. Дулааны сїлжээний барилга байгууламжийн газар хєдлєлтийн тооцоонд барилга барих бїсийн газар хєдлєлтийн зэрэглэлтэй тэнцїїгээр тооцох ёстой.

12.7. Дулааны сїлжээний суваггїй угсралтыг Ду[400 мм дамжуулах хоолойд хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

12.8. Дулааны сїлжээний дамжин єнгєрєх угсралтыг орон сууц, олон нийт, їйлдвэрийн барилгын доогуур мєн барилгын хана, ферм, баганаар угсрахыг хориглоно.

12.9. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолой барилгын суурь ба ханыг дайран єнгєрєх газарт дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын хийцийн гадаргуу ба нээлхийн (нїхний) дээд тал хоёрын хооронд 0.2 м-ээс багагїй зайтай байх ёстой. Энэ зайг бєглєхдєє ус їл нэвтрэх уян материал хэрэглэнэ.

12.10. Дамжуулах хоолойг насос, ус халаагч, бак (сав)-нд холбохдоо дамжуулах хоолойн дагуу ба єнцєг булангийн шилжилтийг хангах арга хэмжээг бодолцон гїйцэтгэнэ.

12.11. Дулааны сїлжээний Dу⟨400 мм хоолой газар доорх угсралтын їед сальник ган компенсатор хэрэглэнэ. Сальникт компенсаторын тооцооны компенсацлах чадварыг 100 мм-ээс ихгїй байхаар тооцно.

12.12. Дамжуулах хоолойн хєдєлгєєнтэй єнхрєх ба бємбєлєг тулгуур авахыг хориглоно.

12.13. Газар дээрх угсралтын їед дамнуурга ба нэг нэгээр суурилагдсан ган тулгуур хэрэглэгдэх ёстой. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн тулгуур хоорондын холбоог тэнцїїр хоорондын холбоос болгон ашиглахыг хориглоно.

Мєнх цэвдэг хєрстэй бїс нутаг

12.14. Дулааны сїлжээний трассын сонголт мєн тїїнчлэн дамжуулах хоолойн дренажын байгууламж, їл хєдлєх тулгуур, худаг, дамжуулах хоолойн компенсаторын байршлыг мєнх цэвдэг хєрсний нєєцийн єєрчлєлтийн їе шат, хєрс

БНбД 41-02-05

41

ашиглагдаж буй тєсєл нь зохиогдож байгаа барилга байгууламжийн їндэслэл мэт авагдсан зарчмыг бодолцон барилгажих нутаг дэвсгэр дээрх инженер геомєстлєгийн хайгуул шинжилгээний материал дээр їндэслэн гїйцэтгэнэ.

12.15. Дамжуулах хоолойн дулааны уртсалтыг компенсацлахад хоолойгїй хийгдсэн уян компенсатор ба дамжуулах хоолойн эргэлтийн єнцгийг єєрєє компенсацлагч болгон авбал зохино. Сильфонон компенсатор ба їндэслэл байгаа бол Ду⟨400 мм-ийн дамжуулах хоолойд сальникт компенсатор хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

12.16. Хот ба бусад суурин газрын дулааны сїлжээний тойм нь єєр хооронд нь богино холболтоор холбогдсон ба дамжуулах хоолой тус бїрээр нь дулааны нийлбэр ачааллын 70%-иас багагїй єгєхєєр Хїснэгт-1тэй уялдуулан тооцоолсон, угсралтын аргаас нь їл хамааруулан нєєцлєх хоёроос багагїй дамжуулах хоолойгоор дулаан єгєхєєр тєлєвлєнє. Нєєцийн хоёр дамжуулах хоолой хоорондын зай нь 50 мм-ээс багагїй байна.

12.17. Суулттай олон жилийн мєнх цэвдэг (хайлах їед) хєрсєнд, дулааны сїлжээний газар доорхи ба дээрх угсралтын їед дулааны сїлжээний хийцийн тогтвортой байдлыг хадгалах дараах арга хэмжээг авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:

­ Хєрсний температурын шаардагдах горимыг хангах ердийн ба зохиомол агааржуулалттай сувагт эсвэл хонгилд сїлжээг угсрах ­ Суваг ба хонгилын буурь дахь хєрсийг суултгїй хєрсєєр солих ­ Гадсан суурь байгуулах ­ Суваг, хонгил ба худгийн ус їл нэвтрэлтийг хангах ­ Хонгил ба худгаас тохиолдлын ба ослын усыг зайлуулахаар авч їзэх ёстой.

Дулааны сїлжээний тогтворт байдлыг хадгалах арга хэмжээний сонголт нь барилгажих нутаг дэвсгэрийн цэвдэг хєрсний нєхцєлийн єєрчлєлтийн ерєнхий прогноз ба дамжуулах хоолойн ойролцоох цэвдэг хєрсний хайлах бїлгийн тооцооны їндсэн дээр гїйцэтгэнэ.

12.18. Дулааны сїлжээний газрын дээрх угсралт нь дамнуурга дээр нам эсвэл єндєр, тусдаа орших тулгуургїй мєн газар дээр байрласан газар дээрх сувагт хийгдэхээр тєлєвлєнє.

12.19. Цэвдэг байдлыг хадгалан /БНбД 2.02.01-94/-ын I зарчим/ мєнх цэвдэг хєрсєн дээр баригдсан ба баригдаж байгаа бие даасан барилга руу салбаруудын дулааны сїлжээний газар доор угсрах їед барилгын хананаас 6 м зайд сїлжээг газар дээр угсрахаар тєлєвлєнє. Агааржуулалтай сувагт бусад инженерийн сїлжээтэй хамт тэдгээрийг барилгын агааржуулагдах хонгилын хїрээнд гадаргуу дээр гаргалгаатайгаар дулааны сїлжээний газар доорхи угсралт хийхийг зєвшєєрнє. Гэхдээ барилгын суурь доорхи хєрс гэсэхээс сэргийлэх арга хэмжээ авагдсан байх ёстой.

12.20. Цэвдгийг хадгалах зорилгоор (I зарчим) баригдах дулааны сїлжээний газрын доорхи угсралтын їед суваггїй угсрахаар сонгохыг хориглоно.

12.21. Дулааны сїлжээний трассаар барилгын хийцийн сууриас ослын їед тїїний дулааны нєлєєллийг мєнх цэвдэг хєрсєнд хїргэхгїй халуун ус зайлуулалтыг хангах газрын тэгшилгээг хийнэ.

БНбД 41-02-05

42

12.22. Дулааны сїлжээг сувагт угсрах їед барилгын хийц ба хавчуулга хэсгийн гадна гадаргууг битумт хуйлмал материалаар нааж ус тусгаарлалт хийхээр тєлєвлєнє.

12.23. Дулааны ус дамжуулах сїлжээний ус буулгагчийг секцлэн таслагдсан нэг шугамаас нэг цагийн хугацаанд ус буулгах нєхцєлийг хангахаар гїйцэтгэнэ. Ус буулгалт нь шууд ариутгах татуургын сїлжээнд, ариутгах татуургын сїлжээний хийцэд зєвшєєрєгдєх ба суурь дахь мєнх цэвдэг хєрсєнд дулааны хорт нєлєєллийг арилгах температур хїртэл хєргєлттэйгєєр авч їзвэл зохино.

Усыг суваг ба худагт буулгахыг хориглоно.

12.24. Дулааны сїлжээний нам тус тусдаа орших тулгуур эсвэл газар дээрх сувагт, газар дээрх угсралтын їед дулааны сїлжээний зангилаанд газар доорхи худаг (павильон) хийнэ.

12.25. Дулаан зєєгчийн зардал ба параметрээс їл хамааруулан дамжуулах хоолойн хамгийн бага голч нь 50 мм-ээс багагїй байх ёстой.

12.26. Дулааны сїлжээний газар доорхи угсралтын їед дамжуулах хоолойн гулсах тулгуурын хамгийн бага єндрийг 150 мм-ээс багагїйгээр тооцох ёстой.

12.27. Газар дээрх сувагт дулааны сїлжээ угсрах їед хєдлєх тулгуур хоорондын зайг дамжуулах хоолойн бат бэхийн тооцоогоор гаргаж авсан зайг 0,7 коэффициентээр їржїїлж тооцно.

12.28. Дулааны сїлжээг сувагт угсрахдаа барилгын хийц ба дамжуулах хоолойн хооронд хамгийн бага зай нь заавал мєрдєх хавсралт 7-д єгєгдсєн зайг дараах байдлаар ихэсгэх ёстой. Сувгийн хучилт хїртэл 100 мм-ээр, сувгийн ёроол хїртэл 50 мм-ээр тус тус ихэсгэж тооцно.

12.29. Дулааны сїлжээний газар доорхи угсралтын їед барилга байгууламжийн суурь хїртэл зайг дараах байдлаар авах ёстой. Їїнд:

­ мєнх цэвдэг хєрсєн дээр 1-р зарчмаар барилга байгууламж барих їед, тооцоогоор тодорхойлох гэхдээ хїснэгт 7-д заасан хэмжээнээс багагїйгээр сувгийн ойролцоо хєрсний хайлах бїсээс 2 м-ээс багагїй ­ мєнх цэвдэг хєрсєн дээр 2-р зарчмаар (мєнх цэвдгийг хадгалахгїйгээр) барилга байгууламж барих їед Хїснэгт 7-д заасан хэмжээнээс багагїй байхаар тооцно.

Хїснэгт 7

Хєрс

мєнх цэвдэг хєрсний жилийн дундаж температур 0 С

0-с хасах 2 хасах 2-с хасах 4 хасах 4-с доош

хэвтээгээр харагдах байдлаараа хамгийн бага зай шаварлаг 7 6 6 элсэрхэг 8 7 6

том хадархаг 10 8 8

12.30. Газар дээрх сувагт дулааны сїлжээг угсрахдаа дарж булах дулаан тусгаарлалтыг єгєх ба буцах дамжуулах хоолойд нэгтгэсэн дїїжин тусгаарлалт хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

12.31. Дулааны сїлжээн дээрх дулаан хуваарилах тєвийн барилга ба бусад байгууламжийг агааржуулалттай зоорьтой байхаар тєлєвлєнє.

БНбД 41-02-05

43

12.32. Дулааны сїлжээ дээрх байгууламж дахь дамжуулах хоолойн угсралтын тївшинг шалны тївшнээс дээш угсарвал зохино. Шалан дахь сувагт ба ховилд угсрахыг хориглоно.

12.33. Дамжуулах хоолой ба тоног тєхєєрємжийг суллахын тулд дулаан хєрсєнд нєлєєлєх боломжгїй болгосон усны дренаж ба юїлэлтийг тєлєвлєнє.

12.34. Мєнх цэвдэг хєрсєн дээр 1-р зарчмаар барих їед газрын тэгшилгээний тївшнээс доош халуун ус ба хувирсан усны савыг суулгаж угсрахыг хориглоно.

Боловсруулагдах газар нутаг

12.35. Дулааны сїлжээний угсралтын бїх аргын їед дамжуулах хоолойн дренажын уртсалт, газрын гадаргуугийн дефермацийн їйлчлэлээс нэмэгдэх шилжилтийг компенсацилахад дамжуулах хоолойгоор хийсэн уян компенсатор ба эргэлтийн єнцгїїд хэрэглэгдэх ёстой. Сальникт компенсаторыг газрын гадаргууд догол їїсгэхээргїй газарт хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

12.36. Уян компенсаторын хэмжээг олох сальникт компенсатор сонгох ба дамжуулах хоолойн єєрєє компенсацилах тооцооны їед энэхїї нормын 7.34, 7.35 зїйлїїдийн шаардлагуудтай уялдуулан тодорхойлох дулааны уртсалтын тооцооноос гадна дараах томъёогоор тодорхойлогдох газрын гадаргуугийн деформацийн нєлєєллєєс нэмэгдэх уртсалт ξ l ∆ /мм/ тооцогдоно.

L m ⋅ ⋅ ± = ∆ ε ξ ξ l (25)

Энд: ξ m -Хїснэгт 8-аас авах коэффициент

ε - уул геологийн єгєгдлєєр уулын ажил бїрээс, деформацийн нєлєєллийн бїсийн хилїїд дэх трассын хэсэг бїрт авагддаг, газрын гадаргуун харьцангуй хэвтээ деформацийн хїлээгдэж байгаа хэмжээ (мм/м)

L-дулааны сїлжээний суваггїй угсралтын їед зэргэлдээ компенсаторууд хооронд ба бусад аргуудын їед дамжуулах хоолойн хєдєлгєєнгїй тулгуур хоорондын зай (м)

Хїснэгт-8 Дамжуулах хоолойн трассын

боловсруулагдах хэсгийн урт /м/ 30-50 51-70 71-100 101 ба

тїїнээс их

Коэффициент ξ m 0,7 0,6 0,5 0,4

Тайлбар: 1.ε<1мм/м хэмжээтэй їед нэмэгдэх уртсалт ξ l ∆ тооцох шаардлагагїй.

2.Тусгаарлалтын доторх дамжуулах хоолойн шилжилт зєвшєєрєгдєх тусгаарлалттай дулааны сїлжээний суваггїй угсралтын їед компенсаторын хэмжээг тодорхойлохдоо

нэмэгдэх уртсалт ξ l ∆ тооцох шаардлагагїй.

12.37. Суваг, хонгил ба тусгаарлалт доторх дамжуулах хоолойн шилжилт хийлгэх боломж бїхий тусгаарлалттай суваггїй угсралтын їед деформацийн заадас хийж єгєх ёстой. Суваг ба хонгилын заадаст ерєнхий єргєн нь /БНбД 2.02.01-94/, харин суваггїй угсралтын їед томъёо 25-аар тодорхойлно.

Тайлбар: Суваггїй угсралтын їед битумэн хольцтой тусгаарлалттай хоолойд хэв гажилттай заадас хийж єгєх шаардлагагїй.

12.38. Газар доорхи угсралтын їед дулааны сїлжээний ба дагалдах дренажын сїлжээний налууг уулын ажлын гїйцэтгэлийн нєлєєллєєс газрын гадаргуугийн хїлээгдэх налууг бодолцон тєлєвлєнє.

БНбД 41-02-05

44

12.39. Барилгын суурийн хонгил ба зооринд дулааны сїлжээг угсрахдаа їл хєдлєх тулгуураас ачаалал барилгын хийцэд дамжуулагдах ёсгїй.

12.40. Дулааны сїлжээ ба тэдгээр дээр байгууламж тєлєвлєхєд энэ нормын 12.9, 12.10 зїйлїїдийн шаардлагууд баримтална.

Суулттай давслаг ба овойдог хєрс

12.41. Дулааны сїлжээг тєлєвлєх їедээ дамжуулах хоолойн хотойлтын тооцоо зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрэхэд хїртэл, барилгын хийцийн суултаас сэргийлэх арга хэмжээг авч їзэх шаардлагатай.

12.42. Дулааны сїлжээний газар доорхи угсралтын їед суваггїй угсралт хэрэглэхийг хориглоно.

12.43. Орон сууц, олон нийт ба їйлдвэрийн барилгыг газар доорхи угсралтын їед дулааны сїлжээгээр огтлохыг хориглоно.

12.44. Эрдэс давслаг ба овойдог хєрсєнд барилга байгууламжийн суурьтай зэрэгцээ дулааны сїлжээ газар доор угсрахад барилга байгууламжийн суурь хїртэл хэвтээгээр хамгийн бага зай 5 м-ээс багагїй, суултаараа II тєрлийн хєрсєнд Хїснэгт 9-д зааснаар тооцно.

Хїснэгт 9.

Суулттай хєрсний давхаргын зузаан м

Хоолойн голч мм

100 хїртэл 100-с 300 хїртэл 300-с их

хэвтээгээр харагдах байдлаар хамгийн бага зай /м/

5 хїртэл Хїснэгт 3 хавсралт 6-аар I тєрлийн суулттай хєрс 5-12 хїртэл 5 7,5 10

12-с их 7,5 10 15

Хїснэгт 9-д заагдсанаас бага зайд дулааны сїлжээ угсрах їед суваг ба худгийн ус їл нэвтрэх хийц мєн худгаас тохиолдлын ба ослын усыг тогтмол зайлуулахаар авч їзэх ёстой.

Суваг, хонгил буюу суваггїй угсралтын бїрхїїлээс ус дамжуулах хоолой хїртэл хэвтээгээр їзэгдэх байдлаараа хамгийн бага зай нь Dу < 500мм-3м, Dу>500мм-4м байна.

100 мм-ээс их голчтэй дамжуулах хоолойноос автомашины замын хєвєє чулуу хїртэл хэвтээ гээр хамгийн бага зай нь 2 м-ээс багагїй байна.

Суултын чанарын нягтруулалт, бэхлэлт эсвэл барилга байгууламж доор гадсан суурь байгуулах їед II хэлбэрийн хєрсєнд барилга байгууламжийн суурь хїртэл хэвтээгээр харагдах байдлын зайг Хавсралт 6-гийн хїснэгт 3-аар I хэлбэрийн суулттай хєрсєєр тооцно.

12.45. Худгийн сууринд хєрсийг нь 1 м-ээс багагїй гїнд нягтруулан єгєх ёстой. Суултын хэмжээ 40 см хїртэл їед сувгийн сууринд хєрсийг нь 0.3 м гїнд нягтруулж єгєхєєр суултын хэмжээ нь 40 см-ээс их їед сувгийн бїх єргєнд 10 см-ээс багагїй зузаантай битум эсвэл замын хар тосон материалаар боловсруулсан шаварлаг хєрсний їеийг нэмж дэвсэж нягтруулна.

12.46. Эзэлхїїнт байгууламжууд нь шїїрїїлэх давхаргатай суулттай, эрдэслэг овойдог хєрсний зузаан нь бага хучилтад бїхий хэсэг дээр байрлах ёстой.

БНбД 41-02-05

45

Эзэлхїїнт байгууламжийн барилгын талбай хажуу бэл (уулын) дээр байрлах їед бороо цасны ус зайлуулах уулын суваг тєлєвлєж єгвєл зохино.

12.47. Эзэлхїїнт байгууламжаас янз бїрийн зориулалтын барилга байгууламж хїртэлх зайг дараах байдлаар тооцно.

эрдэслэг ба овойдог хєрсєнд –эрдэслэг буюу овойдог хєрсийг 1.5 зузаанаас багагїй.

ус нэвчих (дренажийн) дэвсэгдэх хєрсний їед суултаараа 2-р хэлбэрийн хєрсєнд суултын їе давхаргын 1.5 зузаанаас багагїй, дренажийн биш дэвсэгдэх хєрсєнд суултын давхаргын зузаанаас багагїй гэхдээ 40 м-ээс ихгїй.

Тайлбар: Суулттай, эрдэслэг, овойдог хєрсний давхаргын хэмжээг байгалийн рельефийн гадаргуугаас хусалт эсвэл асгалттай тэгшилгээ хийгдсэн їед тэгшилгээний тївшингээс тус тус авах хэрэгтэй.

12.48. Дулаан хуваарилах тєв, шахуурга /насос/ станц гэх мэт эзэлхїїнт байгууламжийн шалны доорхи газрыг 2-2.5 м гїнтэйгээр нягтруулж єгвєл зохино. Нягтруулсан хєрсний хязгаар хїрээ нь байгууламжийн хэмжээнээс тал бїр тийшээ 3 м-ээс багагїйгээр илїї байх ёстой. Шал нь ус їл нэвтрэх цуглуулах хонхор руу 0,01-ээс багагїй налуутай байх ёстой. Шалны ханатай уулзах хэсэгт 0,1-0,2 м єндєртэй ус їл нэвтрэх хєвєє хийж єгнє.

12.49. Дулааны сїлжээний ажиллагаа ба байдлыг хангахад суулттай эрдэслэг овойдог хєрсєнд тєлєвлєхдєє тэдгээрийн їндсэн элемент ба зангилаанд чєлєєтэй хїрэх боломжтойгоор авч їзэх шаардлагатай.

12.50. Байгууламжийн ханаар суваг ба дамжуулах хоолойн нэвтрэлтийг хийхдээ тэдгээр нь байгууламжийн дотор ба гадна хэвтээ шилжилтийг суурь дахь суулт, усаар угаагдалт (буулт) буюу овойлтын боломжийг хэмжээний 1/5-д нь хангахаар сальникийн тусламжтайгаар гїйцэтгэнэ.

12.51. Барилгад дулааны сїлжээний оролтыг нягтруулалттай хийхээр тєлєвлєнє. Сууринд (подволын хананд) дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын хийцийн гадаргуу, нээлхий дээрх ялуу хоорондын зайг 30см-ээс багагїй ба иж бїрэн арга хэмжээ авагдсан барилга барих їеийн суултын тооцооны хэмжээнээс багагїйгээр авсан байх ёстой. Энэ залгааг уян материалаар битїїлж єгнє. Барилгад тулж байгаа сувгийн ёроол суурийн улнаас 50 см-ээс багагїй хэмжээгээр дээш байх ёстой.

12.52. Барилгын суурь суулгалтын хэмжээ 20 см-ээс их їед барилгын оролт дээрх суваг нь хїснэгт 9-д заагдсан зайд ус їл нэвтрэх байдлаар тооцно.

12.53. Дулааны сїлжээ ба тэдгээр дээрх байгууламж тєлєвлєхєд энэ нормын 12.10 зїйлийн шаардлагыг хангасан байвал зохино.

Мєхсєн амьтны гаралтай ба лагархаг хєрс

12.54. Дулааны сїлжээний трассыг дараах хэсгїїд дээр тєлєвлєх ёстой. -хїлрэн лагархаг хєрсний їеїдийн нийлбэр зузаан нь хамгийн бага -нягтруулагдсан ба хатаагдсан хїлрэн -хїлэр дэвсээтэй бєх бат хєрстэй

12.55. Дулааны сїлжээний газар доорхи суваггїй угсралтыг хориглоно.

12.56. Тусдаа орших тулгуур ба дамнуурга тулгууранд гадсан суурь хэрэглэнэ.

БНбД 41-02-05

46

12.57. Дулааны сїлжээний газар доорхи угсралтын суваг ба худаг доторх суурийг: -хїлрэн давхарга їеийн зузаан 1 м хїртэл байхад хїлрийг бїрэн зайлуулж сувгийн бїх єрєєгєєр элсэн дэр хийж, суваг ба худгийн суурь доор цул тємєр бетон хавтан хийх; -хїлрэн давхарга їеийн зузаан 1 м-ээс их їед суваг ба дагалдах дренаж дор тасралтгїй тємєр бетонон тавцантай гадсан суурь хийх;

12.58. Орон сууц, олон нийт їйлдвэрийн барилгыг газар доорхи угсралтын дулааны сїлжээгээр огтлохыг хориглоно.

БНбД 41-02-05

47

ХАВСРАЛТ 1 (Лавлах) Хэмжигдэхїїний їндсэн їсгэн тэмдэглэгээ

Q o max - t 0 їед халаалтын системийн дулааны хамгийн их ачаалал (Вт) Q om - t 0m їед халаалтын системийн дулааны дундаж ачаалал (Вт) Q v max - t 0 їед салхивчийн дулааны хамгийн их ачаалал(Вт) Q vm - t 0m їед салхивчийн дулааны дундаж ачаалал (Вт) Q hmax - гадна агаарын хоногийн дундаж температур нь 8 0 C ба тїїнээс доош їеийн(халаалтын улирал) хамгийн их ус хэрэглээний хоногийн халуун усны дулааны хамгийн их ачаалал (Вт) Q hm - халаалтын улирал дахь 7 хоногийн дундаж халуун ус хангамжийн дулааны дундаж ачаалал(Вт) Q S

hm - хоногийн дундаж гадна агаарын температур нь 8 0 C-аас их їеийн (халаалтын бус улиралд (Вт) с - тооцоонд 4,187 кДж /(кг 0 С) –тэй тэнцїїгээр авдаг усны хувийн дулаан багтаамж q o - орон сууцны барилгын 1м 2 талбайн халаалтын дулааны хамгийн их ачааллын томсгосон їзїїлэлт, Зєвлємж хавсралт 2-оор авна. A - орон сууцны барилгын ерєнхий талбай (м 2 ) q h -1 хїнд ноогдох халуун ус хангамжийн дундаж дулааны ачааллын томсгосон їзїїлэлт зєвлємж хавсралт 3-аар авна (Вт) t o - халаалтын гадна агаарын тооцооны температур ( 0 С) t j - халаалттай барилгын дотор агаарын дундаж температур орон сууц, олон нийтийн барилгад 18 0 С, їйлдвэрийн барилгад 16 0 С -аар авдаг t om – 8 0 С ба тїїнээс доош агаарын дундаж температуртай їеийн (улирлын) гадна агаарын дундаж температур (халаалтын улирал) t c - халаалтын їеийн хїйтэн (ус дамжуулах хоолойн) усны температур (єгєгдєл байхгїй їед 5 0 С -тай тэнцїїгээр авна) t s

c - халаалтын бус їеийн хїйтэн (ус дамжуулах хоолойн) усны температур (єгєгдєл байхгїй їед 15 0 С-тай тэнцїїгээр авна) t' - ус халаагчийн холболтын 2 шатны схемийн їеийн халаалтын 2-р шатны дараа усны температур t h - хэрэглэгчийн халуун ус хангамжийн систем рїї очиж байгаа усны температур τ 1 - гадна агаарын тооцооны температурын їеийн дулааны сїлжээний єгєх дамжуулах хоолой дахь температур τ 2 - дулааны сїлжээ нь буцах хоолой дахь усны температур τ / 1 - усны температурын графикийн хугарлын цэг дэх дулааны сїлжээний єгєх дамжуулах хоолой дахь температур τ / 2 - усны температурын графикийн хугарлын цэг дэх дулааны сїлжээний буцах хоолой дахь температур τ / 3 - усны температурын графикийн хугарлын цэг дэх халуун усны хангамж зэрэгцээ холбогдсон ус халаагчийн дараах усны температур τ / 3 =308C гэж авч болно. G omax – гадна агаарын тооцооны температурын t8 їеийн усны хамгийн их зардал (кг/цаг) G vmax – агаар сэлгэлтийн усны хамгийн их зардал (кг/цаг) G hm , G hmax - халуун ус хангамжийн усны дундаж ба хамгийн их зардал (кг/цаг) G d - дулаан хангамжийн нээлттэй ба хаалттай сїлжээний хос хоолойг дулааны сїлжээ дэх сїлжээний усны тооцооны нийлбэр зардал (кг/цаг) G s

d - халаалтын бус їеийн хос хоолойг дулааны ус дамжуулах сїлжээ дэх усны тооцооны зардал (кг/цаг) ∆P - байрын эсэргїїцэл ба дамжуулах хоолойн їрэлт дээрх даралтын алдагдал Па R - їрэлтийн даралтын хувийн алдагдал (Па/м) l / - дамжуулах хоолойн эквивалент урт l - байгуулалт дээрх дамжуулах хоолойн хэсгийн урт (м)

БНбД 41-02-05

48

l e - байрын эсэргїїцлийн эквивалент урт (м) Σϕ - тооцоолж байгаа хэсэг дээрх байрын эсэргїїцлийн коэффициентїїдийн нийлбэр K e - ган дамжуулах хоолойн дотор гадаргуугийн эквивалент барзгар ρ - тооцооны хэсэг дээрх дулаан зєєгчийн дундаж нягт (кг/м 3 ) λ - гидравлик їрэлтийн коэффициент R e - Рейнольдсийн тоо R e

/ - шилжилтийн муж ба квадратын хуулийн мужийн зарчмыг тодорхойлогч Рейнольдсийн хязгаар тоо a - барилгад амьдарч байгаа нэг хїний хоногт 55 0 С їед халуун ус хангамжийн усны зардлын норм /БНбД 40-05-98/-той уялдуулан барилгын тохитой байдлын зэргээс хамааруулан авна (л) b - олон нийтийн барилгад хэрэглэгдэж байгаа халуун хангамжийн 55 0 С температуртай усны зардлын норм 1 хїнд хоногт 25 л (л/хон) m - хїний тоо β - халаалтын бус їеийг халаалтын їеийнхтэй нь харьцуулбал халуун ус хангамжийн усны дундаж зардлын єєрчлєлтийг тооцох коэффициент, єгєгдєл байхгїй їед орон сууц, нийтийн аж ахуйн салбарт β=0.8 (рашаан сувилалд β=1.2- 1.5) їйлдвэрийн газарт β=1.0 P У - болзмол даралт илїїдэл (Па) P Р - ажлын даралт, илїїдэл (Па)

ХАВСРАЛТ 2 (Зєвлємж) Орон сууцны барилгын 1м 2 талбайн хамгийн их дулааны

томсгосон їзїїлэлт q 0 , Вт Сууцны

барилгын давхар

Барилгын тодорхойлолт Халаалт тєлєвлєх гадна агаарын тооцооны температур

t 0 , 0 C

-15 -20 -25 -30 -35 -40 -45 -50 -55

1-2 Эрчим хїч хэмнэх арга хэмжээ нэвтрїїлэлтийг

тооцолгїй

1997 он хїртэлх барилгад

160 205 213 230 234 237 242 255 271

3-4 5 ба

тїїнээс дээш

109 117 126 134 144 150 160 169 179

77 79 86 88 98 102 109 115 122

1-2

Эрчим хїч хэмнэх арга хэмжээ нэвтрїїлэлтийг

тооцолгїй

160 194 201 218 222 225 230 242 257

3-4

5 ба тїїнээс

дээш

103 111 119 128 137 140 152 160 171

73 75 82 88 92 96 103 109 116

1-2 Шинэ нэг маягийн

тєслєєр

1997 оноос хойшхи барилгад

159 166 173 177 180 187 194 200 208

3-4 5 ба

тїїнээс дээш

86 91 97 101 103 109 116 123 130

70 73 81 87 87 95 100 102 108

Тайлбар 1.Эрчим хїч хэмнэх арга хэмжээ нь дулаан алдагдлыг бууруулахад чиглэгдсэн их

ба урсгал засварын їед барилгыг дулаалсанаар хангагдана. 2.Шинэ нэг маягийн тєслєєр барилгын томсгосон їзїїлэлт нь архитектур

тєлєвлєлтийн дэвшилттэй шийдлийг бодолцон дулаан алдагдлын бууралтыг хангах дулааны физикийн сайжруулсан шинж чанартай барилгын хийц хэрэглэхээр єгєгдсєн байна.

БНбД 41-02-05

49

ХАВСРАЛТ 3 (Зєвлємж) Халуун ус хангамжийн дулааны дундаж ачааллын

томсгосон їзїїлэлт q h

Халаалтын улиралд хэрэгцээний халуун ус хангамжтай барилгад амьдарч байгаа 1 хїнд 1 хоногт

ногдох 55°С-тай халуун усны зардлын дундаж норм (л)

Барилгад амьдарч байгаа нэг хїнд (Вт)

Халуун ус хангалттай

Олон нийтийн барилга дахь

хэрэглээг тооцон халуун ус

хангалттай

Олон нийтийн барилга дахь

хэрэглээг тооцон халуун ус хангалтгїй

85 247 320 73 90 259 332 73

105 305 376 73 115 334 407 73

ХАВСРАЛТ 4 (Зєвлємж) Дулааны ус дамжуулах сїлжээний дамжуулах хоолойн

гидравликийн тооцооны томъёонууд

Тодорхойлогдох хэмжигдэхїїн Хэмжих

нэгж Томъёо

Байрын эсэргїїцэл дэх ба дамжуулах хоолойн їрэлт дээрх даралтын нийлбэр алдагдал Паа ' R P l = Δ

Їрэлтийн даралтын хувийн алдагдал Па/м ρ D

G λ R i

d 5

2 8 10 27 , 6 − ⋅ =

Хоолойн дотор голч м 5

2 8 10 27 , 6 Rp

λG D d i

− ⋅ =

Дамжуулах хоолойн эквивалент урт * e l l l + = /

Байрын эсэргїїцлийн эквивалент урт * ∑ =

λ ξ i

e

D l

Гидра їрэлтийн коэффициент: Квадратын хуулийн мужид (Re>R / e) --

2

lg 2 14 , 1

1

+

=

e

i

k D

λ

Рейнольдсын тооны дурын утгад (ойролцоогоор) -- 25 , 0

Re 68 11 , 0

+ =

i

e

D k

λ

Шилжилтийн ба квадратын хуулийн мужуудын заагийг тодорхойлогч Рейнольдсын хязгаар тоо --

e

i

k D

560 Re / =

*Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн байрын эсэргїїцлийн тєлєв байдал ба тоо хэмжээний єгєгдєл байхгїй їед дамжуулах хоолойн хэсэг дээрх байрын эсэргїїцлийн эквивалент нийлбэр уртыг олохдоо дамжуулах хоолойн уртыг зєвлємж хавсралт 5-аар тооцно. а 1 засварын коэффициентээр їржїїлж тодорхойлно.

БНбД 41-02-05

50

ХАВСРАЛТ 5 (Зєвлємж) Байрын эсэргїїцлийн нийлбэр эквивалент уртыг олох

засварын коэффициент а 1

Компенсаторын тєрєл

Дамжуулах хоолойн голч мм

Коэффициентийн утга

Уурын сїлжээ Усны ба кон-

ценсатын сїлжээ

Дамжин єнгєрєх дулааны сїлжээ салбарлаагїй

Сальникт 1400хїртэл 0,2 0,2 Матмал отводтой П хэлбэрийн 300 хїртэл 0,5 0,3 Огцом маталтын ба гагнуурын отводтой П хэлбэрийн 200-35 0,7 0,5

Мєн 400-500 0,9 0,7 Мєн 600-1400 1,2 1,0

Дулааны бусад сїлжээнїїд

Сальникт 400хїртэл 0,4 0,3 Мєн 450-1400 0,5 0,4 Матмал отводтой П хэлбэрийн 150 хїртэл 0,5 0,3 Мєн 175-200 0,6 0,4 Мєн 250-300 0,8 0,6 Огцом маталтын ба гагнуурын отводтой П хэлбэрийн 175-200 0,8 0,6

Мєн 300-350 1,0 0,8 Мєн 400-500 1,0 0,9 Мєн 600-1400 1,2 1,0

Тайлбар: Дамжуулах хоолойн байрын эсэргїїцлийн нийлбэр эквивалент уртыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

1 a e ⋅ = l l

Энд: l - зургийн байгуулалтаар дамжуулах хоолойн хэсгийн урт м, а 1 - їрэлтийн даралтын уналтад харьцуулахад байрын эсэргїїцэл дэх

даралтын уналтын хувийг тооцох коэффициент

ХАВСРАЛТ 6 (Заавал мєрдєх) Суваггїй угсралтын дамжуулах хоолойн тусгаарлалтын бїрхїїлээс болон

дулааны сїлжээний барилгын хийцээс инженерийн сїлжээ ба байгууламж хїртэлх зай

Хїснэгт 1 Босоо чиглэл дэх зай

Байгууламж ба инженерийн сїлжээ Босоо чиглэл дэх

хамгийн бага цэвэр зай м

Дулааны сїлжээний газрын угсралт Ус дамжуулах хоолой, урсах суваг, хий дамжуулах хоолой, ариутгах татуургын сїлжээний хоолой хїртэл 0.2

Холбооны хуягласан кабель хїртэл 0.5

35 кв хїчдэлтэй хїчний ба контроль (шалгалтын кабель хїртэл) 0.5 тайлбар 5-ын

шаардлагыг биелїїлэх їед

Дамжуулах хоолой дахь холбооны хуягтай кабель хїртэл буюу вааран эсвэл бетонон шугам дахь телефоны блок хїртэл

0.15

Їйлдвэрийн газрын тємєр замын рельсийн ул хїртэл 1.0 Мєн ерєнхий сїлжээний тємєр зам хїртэл 2.0 I, II, III зэрэглэлийн ерєнхий сїлжээний автозамын бїрхїїлийн дээд тал хїртэл 1.0

БНбД 41-02-05

51

Мєн трамбайн зам хїртэл 1.0 Ус зайлуулах суваг ба бусад ус зайлуулах байгууламжийн ёроол хїртэл буюу тємєр замын шороон далангийн суурь хїртэл (дулааны сїлжээ эдгээр байгууламжийн доор байрлах їед)

0.5

Метрополитены байгууламж хїртэл эдгээр байгууламжийн дээр дулааны сїлжээ байрлах їед 1.0

Дулааны сїлжээний газрын дээрх угсралт

Тємєр замын рельсийн толгой хїртэл ГОСТ 9238-83 ба

ГОСТ 9720-76-аар С, Сп, Су овроор

Авто замын явах хэсгийн дээд тал хїртэл 5.0

Явган замын дээд тал хїртэл 2.2

Трамвайн контактын сїлжээний хэсэг хїртэл 0.3

Мєн троллейбусны 0.2

Хїчдэлийн їед утасны холболтын хамгийн сумны їед цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын (кв)

1 хїртэл 1-ээс их 20 хїртэл 35-110 150 220 330 500

1.0 3.0 4.0 4.5 5.0 6.0 6.5

Тайлбар:

1. Дулааны сїлжээний суулгалтын гїнийг газрын гадаргуу буюу замын хучилтаас (I, II ба III зэрэглэлийн авто замаас бусад) дор заасан хэмжээнээс багагїйгээр тооцно.

а. Суваг ба хонгилын хучилтын дээд тал хїртэл 0.5 м б. Худгийн хучилтын дээд тал хїртэл 0.3 м в. Суваггїй угсралтын дээд тал хїртэл 0.7 м; явахгїй хэсэгт хонгил ба суваг, салхивчийн шахт ба худгийн хучилт газрын гадаргуу дээр 0.4 м-ээс багагїй єндєрт илїї гарч байрлахыг зєвшєєрнє. г. Барилга уруу дулааны сїлжээний оролтын газрын гадаргуугаас суваг ба хонгил хучилт хїртэл гїнийг 0.3 м-ээр, суваггїй угсралтын бїрхїїлийн дээд тал хїртэл 0.5-аар авна. д. Хєрсний усны тївшин єндєр байгаа їед суваг ба хонгилын гїний хэмжээг багасгах ба хэрэв тээврийн хэрэгсэл явах нєхцєл зєрчигдєєгїй бол хучилтыг нь газрын гадаргуугаас дээш байрлуулахыг зєвшєєрнє.

2. Намхан тулгуур дээр дулааны сїлжээний газар дээрх угсралтын газрын гадаргуугаас дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын доод тал хїртэл харагдах зай нь дор зааснаас багагїй байх ёстой.

Бїлэг шугамуудын єргєн 1.5 м хїртэл їед 0.35 м, 1.5 м-ээс их їед 0.5 м. 3. Дулааны сїлжээний газрын доорхи угсралтын хїчний ба холбооны хяналтын кабельтай

огтлолцох їед тэдгээрийн доор эсвэл дээр байрлана. 4. Суваггїй угсралтын дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний дулааны болон халуун ус

хангамжийн сїлжээнээс доор эсвэл дээр байрласан дулааны сїлжээ ариутгах татуургын хоолой хїртэл харагдах зайг 0.4 м-ээс багагїйгээр авна.

5. Дулааны сїлжээ, 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний ба хяналтын кабелийн угсралтын гїнд цахилгаан кабельтай огтолцох газрын хєрсний температур нь хєрсний сарын дундаж зуны дээд температурт харьцуулбал 10 0 С-аас ихгїй ба хєрсний сарын дундаж євлийн доод температурт харьцуулахад 15 0 С-аар, захын кабелиас 2 м хїртэл зайд тус тус хэтрэх ёсгїй. Харин тосоор дїїргэгдсэн (тосон кабель) кабелийн угсралтын гїн дэх хєрсний температур нь захын кабелиас 3м хїртэл зайд жилийн аль ч улиралд сарын дундаж температуртай харьцуулахад 5 0 С -аас их ихсэх ёсгїй.

6. Овойлттой хєрсєн дэх ерєнхий сїлжээний тємєр замтай газар доорхи дулааны сїлжээний угсралтын огтлолцох газарт дулааны хєрсний хїйтний овойлтын жигд байдалд дулаан ялгаруулалтын нєлєєллийг арилгах нєхцєлд їндэслэн тооцоолж тодорхойлно. Дулааны сїлжээг гїнзгий суулгах замаар єгєгдсєн температурын нормыг хангах боломжгїй їед туннелийг агааржуулах огтлолцсон хэсэг дээрх овойдог хєрсийг солих эсвэл дулааны сїлжээний газрын дээрх угсралтыг тєлєвлєнє.

7. Телефоны сувгийн блок хїртэл буюу шугамд байгаа холбооны хуягласан кабель хїртэлх зайг тусгай нормоор нягтална.

БНбД 41-02-05

52

8. Нээлттэй дулаан хангамжийн сїлжээний газар доорхи дулааны ус дамжуулах шугам ба халуун ус хангамжийн сїлжээнээс болзошгїй бохирдлын эх їїсвэр хїртэлх хэвтээгээр харагдах хэмжээний хамгийн бага зай Хїснэгт 2*-т єгєгдсєнєєр тооцно.

Хїснэгт 2 Хэвтээ чиглэл дэх зай

Бохирдлын эх їїсвэр Хэвтээ чиглэл дэх

хамгийн бага цэвэр зай (м)

1. Ахуйн ба їйлдвэрийн ариутгах татуургын хоолой, байгууламж: Дулааны сїлжээг суваг ба хонгилд угсрах їед

Ду≤200 мм - ийн дулааны сїлжээг суваггїй угсрах їед Мєн Ду>200 мм-ээс их байх їед

1.0

1.5 3.0

2. Оршуулгын газар, хогийн цэг, мал булшлах, услалтын талбай, хєрсний ус байхгїй їед Хєрсний устай ба шїїх хєрсєнд хєрсний ус нь дулааны сїлжээ рїї хєдєлгєєнтэй бол

10.0

50.0 3. Бохир усны нїх ба цооног: хєрсний ус байхгїй їед хєрсний устай ба шїїрэмтгий хєрсєн дэх хєрсний ус нь дулааны сїлжээ рїї хєдєлгєєнтэй бол

7.0

20.0

Тайлбар: Ариутгах татуургын сїлжээ зэрэгцээ угсралтын їед дулааны сїлжээний доогуур байрласан їед хэвтээ зай хэмжээг сїлжээний угсралтын тївшингийн ялгавраас багагїйгээр тооцно. Хэрэв дулааны сїлжээнээс дээгїїр бол хїснэгтэд заагдсан зайг угсралтын гїн дэх ялгавар ихэсгэж тооцно.

Дулааны сїлжээний барилгын хийцээс (суваггїй угсралтын їед дамжуулах хоолойн тусгаарлалтын бїрхїїлээс) инженерийн сїлжээ ба байгууламж хїртэлх хэвтээ зайг Хїснэгт 3-аас авна.

Хїснэгт 3 Хэвтээ чиглэл дэх зай

Барилга байгууламж ба инженерийн сїлжээ Хэвтээ чиглэл дэх

хамгийн бага зай(м)

Дулааны сїлжээний газар доорх угсралт Барилга, байгууламжийн суурь хїртэл: а) Суултгїй хєрсєнд суваг ба хонгилд угсрах їед (суваг, хонгилын бетонон хананы гадаргуугаас) хоолойн голч нь:

Dу<500 Dу=500-800 Dу=900 ба тїїнээс их

I хэлбэрийн суулттай хєрсєнд: Dу<500 Dу/500

2.0 5.0 7.0

5.0 7.0

б) Суултгїй хєрсєнд, суваггїй угсралтын їед (суваггїй угсралтын бїрхїїлээс) дамжуулах хоолойн дараах голчийн їед: (мм)

Dу<500 Dу/500

Мєн I хэлбэрийн суулттай хєрсєнд Dу≤100

Dу>100-аас Dу<500 хїртэл Dу/500

1520 мм-ийн єргєн тємєр замын тэнхлэг хїртэл

750 мм-ийн єргєн тємєр замын тэнхлэг хїртэл

5.0 7.0

5.0 7.0 8.0

4.0 (гэхдээ асгааын ул хїртэл дулааны сїлжээний шуудууны гїнээс багагїй)

2.8

БНбД 41-02-05

53

Тємєр замын байгууламжийн шороон далан хїртэл

Ойр орших цахилгаанжуулсан тємєр замын тэнхлэг хїртэл

Ойр орших трамвайн замын тэнхлэг хїртэл

Гудамж замын хєвєє бетон хїртэл (явах хэсгийн ирмэг, замын хажуу зурвасын бэхлэлт)

Сувгийн гадна ирмэг хїртэл ба замын асгаасын суурь (ул) хїртэл

Дамжуулах хоолойн тулгуур ба хашилтын суурь хїртэл

Холбооны сїлжээ ба гадна гэрэлтїїлгийн багана ба цамхаг хїртэл

3.0 (гэхдээ захын байгууламжийн суурь хїртэл дулааны шуудууны гїнээс багагїй)

10.75

2.8

1.5

1.0

1.5

1.0 Дамжих зам ба тїїний тулгуурын суурь хїртэл 2.0 Тємєр замын контактын сїлжээний тулгуурын суурь хїртэл 3.0 Мєн трамвай ба троллейбусны 1.0 Тос дїїргэсэн кабель /павилон/ ба 35 кв хїртэлх хїчдэлтэй хїчний ба хяналтын кабель хїртэл

2.0 тайлбар їз

Хїчдэлийн їеийн цахилгаан дамжуулах агаарын сїлжээний тулгуурын суурь хїртэл /ойртох ба огтлолцох їед/ 1 хїртэл 1.0

1-ээс дээш 35 хїртэл 2.0 35 3.0 Радио єргєн нэвтрїїлгийн кабель ба шугам дахь холбооны хуягласан кабель телефоны сувгийн блок хїртэл

1.0

Ус дамжуулах хоолой хїртэл 1.5 Борооны усны ба дренаж хїртэл 1.0

Ахуйн ба їйлдвэрийн ариутгах татуургын хоолой хїртэл

1.0 /дулаан хангамжийн

хаалттай шийдлийн їед/

Дулааны сїлжээг суваг хонгилд угсрах їед мєн тїїнчлэн замын дренажтайгаар суваггїй угсралтын їед 0.6 МПа хїртэлх даралттай шатдаг хий хоолой хїртэл

2.0

Мєн 0.6-аас их 1.2 МПа хїртэл 4.0 Дулааны сїлжээг дагалдах дренажийн суваггїй угсралтын їед 0,3 МПа хїртэл дренажтай хий дамжуулах хоолой хїртэл

1.0

Мєн 0.3-аас их 0.6 МПа хїртэл 1.5 Мєн 0.6-аас их 1.2 МПа хїртэл 2.0 Модны їндэс хїртэл 2.0 Бут сєєг хїртэл 1.0 Тєрєл бїрийн зориулалтын суваг хонгил хїртэл тэр тусмаа услалтын сїлжээ сувгийн ирмэг хїртэл

2.0

Гадна наалтын тусгаарлалттайгаар хийх їед метрополитоны байгууламж хїртэл

5.0 гэхдээ байгууламжийн

суурь хїртэл дулааны

сїлжээний гїнээс багагїй

Мєн наалтын тусгаарлалтгїйгээр

8.0 гэхдээ байгууламжийн

суурь хїртэл дулааны

сїлжээний гїнээс багагїй

Метрополитет газрын дээрх сїлжээний хашилт хїртэл 5

Дулааны сїлжээний газар дээрх угсралт Тємєр замын шороон далангийн ойрын байгууламж хїртэл 3

БНбД 41-02-05

54

Завсрын тулгуураас тємєр замын тэнхлэг хїртэл /тємєр зам огтлох хїртэл/ ГОСТ9238-83б,

ГОСТ9720-76-аар овор С,Сп,Су.

Оврын трамвайн замын тэнхлэг хїртэл /тємєр зам огтлох їед/ 2.8 Авто замын хєвєє чулуу буюу гадна сувгийн ирмэг хїртэл 0.5 Хїчдэлийн їед дамжуулах утасны хамгийн их хэлбийлттэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам хїртэл

1 хїртэл 1-ээс их 20 хїртэл 35-110 150 220 330 500

8-ыг їз

1 3 4

4.55 6

6.5 Ургаа модны суурь хїртэл 2.0 Голчийн їед дулааны ус дамжуулах сїлжээ Py<0.63 МПа даралттай уурын хоолой ба дулааны хувирсан усны сїлжээний орон сууц олон нийтийн барилга хїртэл

Dy=500-1400 Dy=200-500 Dy< 200

25 20 10

Халуун ус хангамжийн сїлжээнд 5 Мєн дулааны уурын сїлжээнд Py1.0-2.5 МПа хїртэл 30 Мєн 2.5-аас их 6.3 МПа хїртэл 40

Тайлбар: 1. Дулааны сїлжээ кабельтай ойртох бїх хэсэг дээр хєрсний температур (цаг уурын єгєгдлєєр авна) жилийн аль ч улиралд кабель дайран єнгєрєх газарт 20-35 кВ-ийн хїчдэлтэй хїчний ба хяналтын кабельд 110 кВ-аас дээш тос дїїргэсэн (тосон) кабельд сарын дундаж температуртай харьцуулахад 10 0 С-аас ихээр єгєхгїй байх нєхцєл биелэгдэх їед хїснэгт 3-т єгєгдсєн зайг багасгахыг зєвшєєрнє.

2. Ерєнхий сувагт дулааны болон бусад инженерийн сїлжээ угсрах їед (тэдгээрийг нэг зэрэг угсрах) бїх сїлжээг нэг тївшинд байрлах эсвэл угсралтын тэмдэгтийн зєрїї 0,4м-ээс ихгїй байвал дулааны сїлжээнээс ус дамжуулах хоолой ба бохир усны шугам хїртэл зайг 0,8м хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє.

3. Барилга байгууламжийн сууриас доош угсрах дулааны сїлжээнд хєрсний жинхэнэ налууг бодолцож угсралтын тэмдэгт дэх ялгаа нэмэгдэж тооцогдох ба суурийг бэхлэх арга хэмжээ авна.

4. Дулааны ба инженерийн бусад сїлжээг газар доор зэрэгцїїлэн янз бїрийн тївшинд угсрах їед Хїснэгт3-т єгєгдсєн зайг ихэсгэж сїлжээний суулгалтын ялгавраас багагїйгээр авна. Зай муутай нєхцєлд угсрах, хоорондын зайг ихэсгэх боломжгїй їед дулааны сїлжээ барих ба засвар хийх їед нурахаас инженерийн сїлжээг хамгаалах арга хэмжээ тєлєвлєгдєнє.

5. Дулааны ба инженерийн бусад сїлжээг зэрэгцїїлж угсрах їед тэдгээр дээрх байгууламж хїртэлх зайг 0,5м-ээс багагїй хэмжээ хїртэл Хїснэгт3*-т єгсєн зайнаас багасгахыг барилга угсралтын ажил гїйцэтгэх їед байгууламж бїрэн бїтэн їлдэх нєхцєлийг ханган гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. Гэхдээ дулааны шугам сїлжээний газар доорхи худаг ниш (цїнхэлийн) ханын гадна гадаргуугаас шатдаг хий дамжуулах хоолой хїртэлх зайг БНбД 42-01-04–ийн шаардлагыг баримтлан Хїснэгт3-т зааснаас харагдах хэмжээ нь багагїйгээр авахыг зєвшєєрнє.

6. Тусгай зориулалтын кабель хїртэлх зайг зохих нормоор нь нягтлах ёстой. 7. Хаах тохируулах арматур байрлуулах дулааны сїлжээний газар дээрх павилоноос

(тэдгээрт шахуурга /насос/ байхгїй їед) орон сууцны барилга хїртэл зайг 15 м-ээс багагїйгээр авна.

8. Хїн ам оршин суух нутгийн гадна 1-ээс их 500 кв хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугамтай газрын дээрх дулааны сїлжээг зэрэгцээ угсрах їед захын утаснаас хэвтээ зайг тулгуурын єндрєєс багагїйгээр авна.

9. Тєрийн захиргааны тєв байгууллагын гаргасан тогтоол, шийдвэрт заасан “Эрчим хїчний шугам сїлжээг хамгаалах дїрэм”-д (ЗГ-ын 2001 оны 263 дугаар тогтоол) заасан хэмжээг авна.Гэхдээ дїрэмд заагаагїй зай хэмжээг хавсралт 6-д зааснаар авна.

БНбД 41-02-05

55

ХАВСРАЛТ 7 (Зєвлємж) Дамжуулах хоолойн байршил тэдгээрийг їл нэвтрэх суваг, хонгил газар дээр ба дулаан хуваарилах тєвд угсрах їед

тавигдах їндсэн шаардлага

1. Дулааны сїлжээг газар доор ба дээр угсрах їед барилгын хийц, дамжуулах хоолойн хооронд хамгийн бага харагдах зайг Хїснэгт 1-3-аар авна.

Хїснэгт 1 Їл нэвтрэх суваг

хоолойн голч /мм/

дамжуулах хоолой дулаан тусгаарлах хийцийн гадаргуугаас харагдах зай мм-ээс багагїй

Сувгийн хана хїртэл

Хажуугийн дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлах хийцийн гадаргуу

хїртэл

Сувгийн хучилт хїртэл

Сувгийн ёроол хїртэл

25-80 100-250 300-350

400 500-700

800 900-1400

70 80

100 100 110 120 120

100 140 160 200 200 250 250

50 50 70 70

100 100 100

100 150 150 180 180 200 300

Тайлбар : Ажиллаж байгаа суваг ашиглан дулааны сїлжээг сэргээн засварлах їед энэ хїснэгтийн заасан хэмжээнээс зєрєхийг зєвшєєрнє.

Хїснэгт 2 Хонгилын газар дээрх угсралт ба дулаан хуваарилах тєв

Хоолойн голч /мм/

Дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын хийц гадаргуугаас харагдах зай мм

Хонгилын хана хїртэл

Хонгилын хучилт хїртэл

Хонгилын ёроол хїртэл

Дулаан хуваарилах тєв ба газар дээрх угсралтын

хонгилд зэрэгцээ дамжуулах хоолойн дулаан

тусгаарлалтын хийцийн гадаргуу хїртэл

25-80 100-250 300-350

400 500-700

800 900

1000-1400

150 170 200 200 200 250 250 250

100 100 120 120 120 150 150 250

150 200 200 200 200 250 300 350

100 140 160 160 200 200 200 300

100 140 160 200 200 250 250 300

Тайлбар: Одоо байгаа барилгын хийц ашиглан дулааны дулааны сїлжээнд засвар хийх їед хїснэгтэд єгєгдсєн хэмжээнээс єєрчлєхийг зєвшєєрнє.

Хїснэгт 3 Хонгил, дулааны худаг ба дулаан хуваарилах тєв дэх

дамжуулах хоолойн зангилаанууд

Нэр Харагдах зай мм-ээс багагїй

Шал буюу хучилтаас дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын хийцийн гадаргуу хїртэл (шилжвэрт) Арматур ба сальникт компенсатор їйлчлэх хажуу гудам гарч (хананаас арматурын фланц хїртэл буюу компенсатор хїртэл) дамжуулах хоолойн голч:

500 хїртэл їед мм 600-900 хїртэлїед мм 1000 ба тїїнээс дээш їед мм

700

600 700

1000

БНбД 41-02-05

56

Хананаас сальникт компенсаторын (богино хоолой талаас) их бие хїртэл дамжуулах хоолойн голч:

500 хїртэл 600 ба тїїнээс дээш

Шал буюу хучилтаас арматурын фланц хїртэл буюу сальникт нягтруулагчийн боолтын тэнхлэг хїртэл Мєн дамжуулах хоолойн салбарын дулаан тусгаарлалтын хийцийн гадаргуу хїртэл Задвижкний сугарч илїї гарсан гол хана буюу хучилт хїртэл Сальникт компенсатор талаас зэргэлдээ дамжуулах хоолойн хана хооронд бол 600 мм ба тїїнээс дээш шугамд Хана буюу задвижкний фланцаас ус буюу агаар гаргах богино шугам хїртэл Салбар дээрх задвижникний фланцаас їлдсэн дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын гадаргуу хїртэл КЗєєлєвчийн голч дараах хэмжээтэй байх їед зэрэгцээ сильфон конпенсаторуудын дулаан тусгаарлалтын хийцїїд хооронд: 500 хїртэл 600 ба тїїнээс дээш

600 дамжуулах хоолойн

тэнхлэгийн дагуу

800

400

300 200 500 100 100

100 150

2. Хєдєлгєєнт тулгуурын ирмэгээс тулгуурын хийцийн (тулгуур дээр кронштейн) зах хїртэлх хамгийн бага зай нь 50 мм-ээс багагїй нєєцтэйгєєр хажуу чиглэлд тулгуурын хамгийн боломжит шилжилтийг хангана. Тїїнээс гадна тулгуур буюу єнцєг холбооноос шилжилтийг тооцолгїй хоолойн тэнхлэг хїртэл 0,5 Dy-аас багагїй байх ёстой.

3. Сильфонт конпенсаторын дулаан тусгаарлалтын хийцээс хана ба хонгилын ёроол хїртэл харагдах хамгийн их зайг компенсаторт дараах байдлаар тооцно.

Dy < 500 - 100, Dy = 600 ба тїїнээс дээш - 150 Энэ зайг баримтлах боломжгїй їед компенсатарыг байгуулалт дээр єєр

хооронд нь 100 мм-ээс багагїй шилжилттэйгээр тараан суурилуулна.

4. Дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын хийцийн гадаргуугаас барилгын хийц хїртэл буюу бусад дамжуулах хоолойн дулаан тусгаарлалтын гадаргуу хїртэл зай нь дамжуулах хоолойн дулаан шилжилтийн дараа харагдах байдлаараа 30мм-ээс багагїй байх ёстой.

5. Хонгил дэх гудамны харагдах єргєнийг том дамжуулах хоолойн голч дээр 100 мм-г нэмсэнтэй тэнцїїгээр гэхдээ 700 мм-ээс багагїйгээр авах ёстой.

6. Дулааны хоёр хоолойт усан сїлжээний єгєх хоолойг тїїний буцах дамжуулах хоолойтой нэг эгнээнд угсрах їед дулааны эх їїсвэрт дулаан зєєгчийн явалтаар баруун талд нь байрлуулна.

7. 300 0 С-аас ихгїй температуртай дулаан зєєгчийн дамжуулах хоолойд газар дээрх угсралтын їед бага голчтой хоолой бэхлэхийг зєвшєєрнє.

8. Худагт дулааны ус дамжуулах сїлжээний єгєх ба буцах хоолой дээр сальникт конпенсаторыг байгуулалт дээр єєр хооронд нь харьцуулахад 150-200 мм шилжилттэйгээр харин Dу>150 мм фланцтай задвижки, сильфонт компенсаторыг байгуулалт дээр тэдгээрийн хооронд 100 мм-ээс багагїй зайтай (тэнхлэгээр) тараан байрлуулж болно.

9. Дулаан хуваарилах тєвд замын гарцын єргєнийг харагдах байдлаар нь доорх хэмжээнээс багагїйгээр авна.

1000В хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїр бїхий насосууд хооронд - 1.0 мєн 1000В ба тїїнээс дээш - 1.2; хана ба шахуурга /насос/ хооронд - 1.0; шахуурга /насос/ ба хуваарилах салбар буюу хэмжин шалгах хэрэгслїїд автоматикийн самбар хооронд - 2.0;

БНбД 41-02-05

57

тєхєєрємжийн илїї гарсан хэсгїїд хооронд буюу эдгээр хэсэг, хана хооронд - 0.8; Тїрэлтийн богино дамжуулах хоолойн голч нь 100 мм-ээс ихгїй ба 1000В хїртэл хїчдэл бїхий цахилгаан хєдєлгїїртэй шахуургыг /насосыг/ дараах байдлаар угсрахыг зєвшєєрнє. Зам гарцгїйгээр ханын дэргэд Гэхдээ шахуурга /насос/ ба цахилгаан

хєдєлгїїрийн илїї гарсан хэсгээс хана хїртэл харагдах зай 0,3 м-ээс багагїй байх ёстой.

Хоёр шахуургыг /насосыг/ нэг суурь дээр тэдгээрийн хооронд зам гарцгїйгээр Гэхдээ шахуурга /насос/ ба цахилгаан хєдєлгїїр илїї гарсан хэсэг хооронд харагдах зай 0.3 м-ээс багагїй байна.

10. Дулаан тєвлєрсєн тєвд байдлаараа угсралтад шилжїїлэгддэг дамжуулах хоолой ба тєхєєрємжийн блок (3м 3 -ээс их эзэлхїїнтэй савнаас бусад) тєхєєрємжийн хамгийн том нэгжийг овроор тодорхойлогдох хэмжээтэй угсралтын талбайг тєлєвлєнє. Гэхдээ тэдгээрийн эргэн тойронд зам гарц нь 0.7 м-ээс багагїй байх ёстой.

ХАВСРАЛТ 8 (Зєвлємж) Хоолойн тулгуур дээрх ачаалал тодорхойлох

1. Хоолойн тулгуур дээрх босоо норматив ачааллыг F V дараах томъёогоор тодорхойлно.

l ⋅ = V V G F (1)

Энд: G v - хоолойн дулаан тусгаарлалтын хийц ба усны (уурын хоолойд бол гидра туршилтын їеийн усны жин тооцоологддог) жинг багтаасан дамжуулах хоолойн 1 м-ийн жин (Н/м) l - хєдлєх тулгуур хоорондын урт (м)

Тайлбар: 1. Їйлчлэх боломжтой газар дахь D y >400 мм уур дамжуулах хоолойн пїрштэй тулгуур ба дїїжинг, гидра туршилтын їеийн усны жинг тооцолгїйгээр їїний тулд туршилтын хугацаанд тулгуурын ачаалалд тусгай багаж тєхєєрємж хэрэглэхгїй авч їзэн босоо ачааллыг тооцохыг зєвшєєрнє. 2.Дамжуулах хоолойн зангилаанд тулгуур байрлуулах їедээ хийх ба дренажийн арматур конпенсаторын жин мєн тїїнчлэн тухайн тулгуурт ноогдох салбар хэсэгт мєргєж холбогдсон дамжуулах хоолойн жинг нэмж тооцох ёстой. 3.Тулгуур дээрх ачааллын схемийг зурагт єгсєн байна. Тулгуур дээрх ачааллын схем

1

hx F

F y

2

y F

hy F

1. Дамжуулах хоолой 2. дамжуулах хоолойн хєдлєх тулгуур

2. Тулгуур дахь їрэлтийн хїчнээс дамжуулах хоолойн хєдлєх тулгуурт хэвтээ нормативт тэнхлэгийн F hx , Н ба хажуугийн F hy ачааллыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

l h x hx G F µ = (2)

БНбД 41-02-05

58

l h y hy G F µ = (3)

Энд: µ x , µ y - энэ хавсралтын Хїснэгт 1*-ээс авна. Тулгуурын дамжуулах хоолойн тэнхлэг дагуу ба тэнхлэгт єнцгєєр шилжих їед тус тус авах тулгуур дахь їрэлтийн коэффициент G h - шугам дулаан тусгаарлалтын хийц усан ба хувирсан усны сїлжээний усны (уурын хоолой дахь усны жин тооцогддоггїй) жинг багтаасан ажлын байдалд байгаа 1м дамжуулах хоолойн жин

Хїснэгт 1* Їрэлтийн коэффициент

Тулгуурын тєрєл їрэлтийн коэффициент-т

µ х µ у

Гулгах Єнхрєх Бємбєлєгт Хатуу дїїжин

0.3 0.1 0.1 0.1

0.3 0.3 0.1 0.1

Тайлбар: Гулсах тулгуур доор фторпластан жийрэг хэрэглэх їед їрэлтийн коэффициентийг 0.1-тэй тэнцїїгээр авна.

Татуургын мэдэгдэж байгаа уртын їед хатуу дїїжингийн їрэлтийн коэффициентийг дараах томъёогоор тодорхойлно.

t

х l

l ∆ =

6 , 0 µ (4)

Энд: ∆l - їл хєдлєх тулгуураас конпенсатор хїртэл дамжуулах хоолойн хэсгийн дулааны уртсалт (тэнхлэг) мм l t - татуургын урт мм

3. Хэвтээ хажуугийн ачааллыг тэдгээрийн їйлчлэлийн чигийг оролцуулан уян конпенсатор доор байрласан буюу эргэлтийн єнцгєєс дамжуулах хоолойн < 40Dy зайд байрласан тулгуурын тооцооны їед тооцох ёстой.

4. Хоолойн хєдєлгєєнгїй тулгуур дээрх нормативт хэвтээ ачаалал тодорхойлох їед дараах зїйлсийг тооцно.

4.1. Хоолойн хєдєлгєєнт тулгуур дахь їрэлтийн хїч op f N , Н доорхи

томъёогоор тодорхойлно.

L G N h op f ⋅ ⋅ = µ (5)

Энд: µ - дамжуулах хоолойн хєдєлгєєнтэй тулгуур дахь їрэлтийн коэффициент G h - ажлын байдалд байгаа 1м дамжуулах хоолойн жин (п.2) Н/м L - їл хєдлєх тулгуураас компенсатор эсвэл єєрєє компенсацлах їеийн трассын эргэлтийн єнцєг хїртэлх урт (м)

4.2. Сальникт компенсатор дахь їрэлтийн хїчийг c f N доорхи томъёогоор

тодорхойлно.

π µ c ec c

c

c f d

A

n N l

4000 = (6)

π µ c ec c p c f d P N l 2 = (7)

БНбД 41-02-05

59

Энд: P p - дулаан зєєгчийн ажлын даралт (п.7.6) Паа (гэхдээ 0.5⋅10 6 Па-аас багагїй) l с - сальникт конпенсаторын тэнхлэгээр чигжээсийн їе давхаргын урт (м) d ec - сальникт конп-нсаторын богино дамжуулах хоолойн гадна голч (м) µ c - чигжээс металлтай їрэгдэх їрэлтийн коэффициент 0,15-тай тэнцїїгээр авна. n - компенсаторын боолтын тоо A c - сальникт компенсаторын чигжээсийн хєндлєн огтлолын талбай (м 2 ) дараах томъёогоор тодорхойлно.

) ( 785 , 0 2 2 ec ic c d d A − ⋅ = (8)

Энд: d ic - сальникт компенсаторын их биеийн дотоод голч (м)

Томъёо 6-аар c f N -ийг тодорхойлох їед

c A

n 4000 хэмжээг 1⋅10 6 Па – иас багагїйгээр

тооцно. Тооцооны утга болгож томъёо (6) ба (7)-оор гаргаж авсан хїчнїїдээс аль ихээр нь тооцно.

4.3. Хаах арматур, шилжвэр, эргэлтийн єнцєг ба бєглєє бїхий дамжуулах хоолойн хэсэг дээрх сальникт компенсатор хэрэглэх їеийн дотоод даралтын тэнцвэржээгїй хїчийг c

p N доорхи томъёогоор тодорхойлно. c e p

c p A P N ⋅ = (9)

Энд: А с е - сальникт компенсаторын богино дамжуулах хоолойн гадна

голчээр хєндлєн огтлолын талбай (м 2 ) P p - дулаан зєєгчийн ажлын даралт (Паа)

4.4. Дотоод даралтаас сильфон компенсаторын тэлэлтийн хїчийг s p N

дараах томъёогоор тодорхойлно.

s p s p A P N ⋅ = (10)

Энд: A s - компенсаторын хєндлєн огтлолын идэвхтэй талбай (м 2 ) доорхи томъёогоор тодорхойлно.

2 ) ( 16

s i

s e s d d A + = π

(11)

Энд: d s e , d s

i - тус бїрдээ компенсаторын уян элементийн гадна доторх голч (м)

4.5. Сильфонт компенсаторын деформаци їїсэлтийн эсэргїїцэх чадварыг s R N доорхи томъёогоор тодорхойлно.

2 ∆

= R N s R (12)

Энд: R - компенсаторын тїїнийг 1мм шахах їеийн деформаци їїсэлтийг эсэргїїцэх чадвар (Н/мм) ∆ - компенсаторын компенсацлах чадвар (мм) R, ∆, d s

e , d s i - хэмжигдэхїїнїїдийн утгыг техникийн нєхцєл ба компенсаторын

ажлын зургаар авна.

БНбД 41-02-05

60

4.6. Сильфонт компенсаторын тэлэлтийн хїчлэл нь тэдгээрийг зэргэлдээх хэсэг дээр сальникт компенсатортай хослуулан байрлуулах їед дараах томъёогоор тодорхойлно.

p ec c

p cs p P

d N N

4

2 π − = (13)

- Дулааны уртсалтыг компенсацлахад дамжуулах хоолойн тооцоогоор тодорхойлох єєрєє компенсацлах їед ба уян компенсаторын їеийн харимхай деформацийн хїч - Тусгаарлалтын тєрлєєс хамааруулан тусгай заавраар тодорхойлогдох дамжуулах хоолойн суваггїй угсралтын бїрхїїл хєрстэй їрэлтийн хїч ба дулаан тусгаарлалтын бїрхїїлийн дотор хоолой шилжих їед дамжуулах хоолойн їрэлтийн хїч - Хоолойн їл хєдлєх тулгуур дээрх хэвтээ тэнхлэгийн ачааллыг дараах байдлаар олно. тєгсгєлийн тулгуур дээр – тулгуур дээр їйлчилж байгаа хїчнїїдийн нийлбэр завсрын тулгуур дээр тулгуурын тал бїрээс їйлчилж байгаа хїчнїїдийн ялгаврын нийлбэр мэтээр гэхдээ дотоод даралтын тэлэлтийн хїчлэл ба сильфонт компенсаторын деформаци їїсэлтийг эсэргїїцэх чадварын тэнцвэржээгїй хїчнээс бусад хїчнїїдийн бага нийлбэрийг 0.7 коэффициенттэйгээр тооцно.

Тайлбар: 1. Хоолойн тулгуур дээрх нийлбэр ачааллыг тодорхойлох їедээ сильфонт компенсаторын деформаци їїсэлтийг эсэргїїцэх чадварыг компенсаторт техникийн нєхцєлєєр зєвшєєрєгдєх хажуугийн хэмжигдэхїїний хязгаар хэвийлтийг бодолцоно.

5. Завсрын хєдєлгєєнгїй тулгуурын тал бїрээс їйлчилж байгаа хїчнїїдийн нийлбэр адилхан байхад тулгуур дээрх хэвтээ тэнхлэгийн ачаалал нь тулгуурын нэг талаас їйлчилж байгаа хїчний нийлбэр мэт тодорхойлогдон 0.3 коэффициенттэйгээр авна.

6. Хоолойн їл хєдлєх тулгуур дээрх хэвтээ хажуугийн ачааллын дамжуулах хоолойн салбаруудаас ба трассын эргэлтийн їед тооцно. Хоолойн 2 талын салбарын їед тулгуур дээрх хажуугийн ачаалал нь хамгийн их ачаалалтай салбараас тооцоологдоно.

7. Хоолойн їл хєдлєх тулгуур нь дамжуулах хоолойн ажлын янз бїрийн горимын тэр тусмаа нээлттэй ба хаалттай задвижкинд хамгийн их хэвтээ ачаалал тооцоологдох ёстой. Дулааны сїлжээний цагирган схемийн їед дулаан зєєгчийн хєдєлгєєн аль ч зїгээс боломжтойг тооцох ёстой.

ХАВСРАЛТ 9. (Зєвлємж) Дулааны ус дамжуулах сїлжээний юїлэх байгууламжийн

голч тодорхойлох аргачлал

Нэг чиглэлд налуутай дулааны ус дамжуулах шугам сїлжээний дамжуулах хоолойн секцлэгдэн хуваагдах хэсгээс ус буулгах хаах арматур ба богино хоолойн голчийг дараах томъёогоор тодорхойлно.

4

red red i mn d d ∑ =

l (1)

Энд: red red i d , ,∑ l - тус бїрдээ дамжуулах хоолойн секцлэгдэх хэсгийн эквивалент

голч, ерєнхий урт (м) ба эквивалент налуу

∑ + + +

= l

l l l n n red

d d d d ... 2 2 1 1 (2)

БНбД 41-02-05

61

∑ + + +

= l

l l l n n red

i i i i ... 2 2 1 1 (3)

Энд: i 1 , i 2 , . . . i n налуугийн d 1 , d 2 , . . d n голчтэй дамжуулах хоолойн тусгаар хэсгийн l 1 , l 2 , . . l n уртууд m - арматурын зардлын коэффициент, хаалтад m = 0,0144, задвижект m = 0,011 n - ус буулгах хугацааны хамаарал t

t=1 цаг їед n=1 t=2 цаг n=0.72 t=3 цаг n=0.58 t=4 цаг n=0.5 t=5 цаг n=0.45

Дулааны сїлжээний доод цэгт ус буулгах байгууламж байрлуулах їед хаах арматур ба богино дамжуулах хоолойн голчийг ef d дараах томъёогоор олно.

2 2

2 1 d d d ef + = (4)

Энд: d 1 , d 2 - богино хоолой ба хаах арматурын голч, дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн хэсгийн доод цэгт тулсан байгаа тул ус бїрд нь томъёо (1)-ээр тодорхойлно.

Дулааны ус дамжуулах сїлжээний секцлэгдэх хэсгээс ус ба хувирсан усны сїлжээнээс хувирсан ус буулгах хаах арматур ба богино хоолойн жишмэл голч

Хоолойн жишмэл голч мм 65 80- 125

15 0

200- 250

300- 400

500 600- 700

800- 900

1000- 1400

Ус эсвэл хувирсан ус буулгах хаах арматур ба богино хоолойн жишмэл

голч

25 40 50 80 100 150 200 250 300

ХАВСРАЛТ 10 (Зєвлємж) Ус, даралттай хийгээр угаах їеийн шахсан агаар єгєх ба ус юїлэх, агаар

гаргах арматур ба богино хоолойн жишмэл голч Хїснэгт 1

Агаар гаргах хаах арматур ба богино хоолойн жишмэл голч Хоолойн жишмэл голч

мм 25-80 100 -150 200- 300 250- 400 500 -700 800 - 1200 1400

Агаар гаргах єгєх арматур ба богино

хоолойн жишмэл голч мм

15 20 25 32 40 50 65

Хїснэгт 2 Шахсан агаар єгєх ба ус буулгах арматур ба богино

хоолойн жишмэл голч Хоолойн жишмэл

голч мм 50- 80 100-150 200-250 300 - 400 500 - 600 700 - 900 1000-

1400 Ус юїлэх арматур ба

богино хоолойн жишмэл голч мм

40 50 100 200 250 300 400

Мєн шахсан агаар єгєх мм

25 40 40 50 80 80 100

Богино холболтын жишмэл голч мм

50 80 150 200 300 400 500

БНбД 41-02-05

62

ХАВСРАЛТ 11 (Зєвлємж) Уур дамжуулах хоолойг эхлэн ажиллуулах ба байнгын дренажийн хаах

арматур ба богино хоолойн жишмэл голч Хїснэгт1

Уурын хоолойг эхлэн ажиллуулах дренажийн хаах арматур ба богино хоолойн жишмэл голч

Уурын хоолойн жишмэл голч

65 80 - 125

150 200 - 250

300 - 400

500- 600

700- 800

900 - 1000

1200

Уурын хоолойн эхлэн ажиллуулах їеийн дренажийн хаах арматур ба

богино холболтын голч

25 32 40 50 80 100 150 150 200

Уурын хоолойн байнгын дренажийн богино хоолойн голч Уурын хоолойн жишмэл голч

мм

25 - 40

50 - 65 80

100 - 125 150

200 - 250

300 - 350 400

500 - 600

700 - 800

900 - 1200

Богино хоолойн жишмэл голч

мм 20 32 40 50 80 100 150 200 250 300 350

Дренажийн дамжуулах

хоолойн жишмэл голч

мм

15 25 32 32 40 50 80 80 100 250 150

ХАВСРАЛТ 12 (Лавлах) Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн гадна гадаргууг

зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїлийн тєрєл

Угсралтын арга Дулаан зєєгчийн температур 0 С,

ихгїй Бїрхїїлийн тєрєл

Бїрхїїлийн ерєнхий

зузаан мм

Материалын нормативт

баримт бичиг ГОСТ техникийн

нєхцєл 1.Газар дээр хонгилд барилгын гадна ханаар барилгын дотор техникийн хонгилд (ус ба уурын)

Дулаан зєєгчийн температураас їл хамааруулан

300

ГФ-021 дэвсгэрээр (будаг) тосон битумын 2 давхар хадгалах бїрхїїл болгож металлжуулсан хєнгєн цагаанан

0,15-0,2

0,25-0,3

ОСТ6-10-426-79 ГОСТ25129-82

ГОСТ7871-75

2. Газар доор їл нэвтрэх сувгаар (ус ба уурын)

300

Шил паалант маркийн: 117-ын нэг їе дэвсгэр дээр 105Т-ийн 3 їе давхарлаж

0,5-0,6 ТУ ВНИИСТ

70%-ийн N2015 ба 30%-ийн N3132-ын хольцоор дэвсгэр тавьж 64/64-єєр 3 давхар

0,5-0,6 “

117-ийн 1 їе дэвсгэрээр 13- 111-ийн 3 давхар 0,5-0,6 “

25М эмалон дэвсгэрээр 5%- ийн нэг давхар

0,5 “

180

200 0 С температурын їед дулааны боловсруулалттайгаар 3 давхар эсвэл ердийн хатаалтын хатууруулагчтайгаар 4 давхар органосиликатын (ОС-51-03 хэлбэр)

0,25-0,3 0,45

ТУ84-725-83

БНбД 41-02-05

63

150

МРБ-Х-Т15 маркийн хїйтэн изолийн давирхайлаг шаваас дээгїїр изолийн 2 давхар ороодсоор

5-6 ГОСТ10296-79 ТУ21-27-37-74

МПСМ

ЭП-0010 шаваасаар 2їе тэгшлэн дараа нь 60 0 С-ын температурт дулаан боловсруулалт хийж эпоксидийн-эмаль ЭП-56-аар 3 давхар будах Нэмэгдэл хамгаалалттайгаар металлжуулсан хєнгєн цагаанан

0,35-0,4

0,25-0,3

ГОСТ10277-90 ТУ 6-10-1243-72

ГОСТ 7871-75

3. Суваггїй (ус ба уурын)

300 180 150

Хавсралт2-оор шил, паалант Хамгаалалтын изол давирхайн тїрхлэгээр изол бїрхэвч хийцээс бусад

Тайлбар: 1. Хэрэв їйлдвэрлэгч завод дулааны сїлжээн дэх ажлын шаардлага хангахаар техник эдийн засгийн сайн їзїїлэлттэй бїрхїїл тусгаарлалт їйлдвэрлэж байгаа бол эдгээр бїрхїїлїїд энэ хавсралтад заагдсаныг орлон хэрэглэх ёстой. 2. Хоолойн гадаргуу зэврэх боломжийг арилгасан, дулаан тусгаарлалтын материал эсвэл хийн хэрэглэгдэхээр бол зэврэхээс хамгаалах бїрхїїл шаардлагагїй. 3. Металлжуулсан хєнгєн цагаан бїрхїїлийг рH нь 4.5-аас 9.5 хїртэл орчимд хэрэглэнэ.

ХАВСРАЛТ 13 (Зєвлємж) Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээ дэх тєвлєрсєн халуун ус хангамжийн

усыг боловсруулах аргын сонголт

Ус дамжуулах хоолойн анхны усны їзїїлэлт (жилийн дундаж)

Хоолойн тєрлєєс хамааруулан усны зэв эсэргїїцэх ба хогны эсрэг боловсруулалтын

арга

60 0 С-ийн кальцийн

карбиратор ханалтын индекс J

Сульфат ба хлоридын нийлбэр

концентраци мг/л

Перманганатын наалдах чадвар,

мг О/л

Цайрдсан шугамтай

хамт бїрхїїлгїй ган хоолой

Цайрдсан хоолой

Дотроо металл бус бїрхїїлтэй ган хоолой

дулаанд тэсвэртэй хуванцар хоолой

1 2 3 4 5 6

J < -1,5 J < -1,5

-1,5 < J < -0,5 -0,5 < J < 0 0 < J < 0,5 0 < J < 0,5

J > 0,5 -1,5 < J < 0 -1,5 < J < 0 -1,5 < J < 0 0 < J < 0,5 0 < J < 0,5 0 < J < 0,5 0 < J < 0,5

J > 0,5 J > 0,5 J > 0,5

< 50 > 50 < 50 < 50 < 50 < 50 < 50

51-75 76-150 > 150

51-200 51-200 > 200 > 200

51-200 201-350

> 350

0-6 0-6 0-6 0-6 > 3 < 3 0-6 0-6 0-6 0-6 > 3 < 3 > 3 < 3 0-6 0-6 0-6

ВД ВД+С

С С С

С+М М С

ВД ВД+С

С С+М ВД

ВД+М С+М

ВД+М ВД+М

ВД ВД+С

С - -

М М С С

ВДС

С+М ВД

ВД+М С+М С+М

ВД+М

- - - - - М М - - - - М - М М М М

Тайлбар: 1. 4-6 баганад ус боловсруулалтын аргуудыг дараах тэмдэглэлд авагдсан зэвний эсрэг: ВД-вакуумт деаэрац, С-силикатийн, хагны эсрэг, М-соронзон, Хасах тэмдэг “-” усны боловсруулалт шаардлагагїйг зааж байна.

БНбД 41-02-05

64

2. Кальцийн карбонатаар ханалтын индексийн утга нь /СНиП 2.04.02-84/-тэй уялдуулан харин хлорид, сульфат ба усанд ууссан бусад бодисуудын жилийн дундаж концентраци нь ГОСТ2761- 84-тэй уялдуулан тодорхойлогддог. Xяналтын индексийг тодорхойлохдоо устєрєгчийн їзїїлэлт рН тодорхойлогдох температурт нь заавал оруулна. 3. Хлорид ба сульфатуудын нийлбэр концентрацийн [Cl - ]+[SO 2-

4 ] дараах илэрхийллээр тодорхойлно. 4. Эхний усан дахь хлоридын [Cl] суулга нь ГОСТ2874-82 ёсоор 350мг/л-ээс, харин сульфатынх [SO 2-

4 ] нь 500мг/л-ээс хэтрэх ёсгїй. 5. Хїчиллэг орчинд калийн перманганетаар органик бодисыг исэлдїїлэх аргаар тодорхойлсон

6мг О/л-ээс их исэлдэх чадвартай эхний усыг халуун ус хангамжид хэрэглэхийг хориглоно. Эрїїл мэндийн асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны тєв байгууллагын 35 0 С хїртэл температуртай єнгєлєг эхний ус зєвшєєрєх їед усны исэлдэх чадварыг 6 мг О/л-ээс их байхыг зєвшєєрнє. 6. Дулаан хуваарилах тєвд уур байгаа їед вакуумт деаэрацийн оронд деаэрацлагдсан усыг хєргєх тєхєєрємж заавал суурилуулж атмосферийн даралтын їед хийгдэх деаэраци хийж єгнє. 7. Хэрэв эхний усан дахь чєлєєт нїїрсхїчил [СO 2 ] –ын концентраци нь 10мг/л-ээс хэтэрч байвал вакуумт деаэрацийн дараа шїлтлэг болгоно. 8. Соронзон боловсруулалт нь усны ерєнхий хатуулаг нь 10 мг-экв/л-ээс ихгїй, карбонатын хатуулаг нь 4 мг-экв/л-ээс их їед хэрэглэгдэнэ. Соронзон аппаратын ажлын завсар (зааг)дахь соронзон талбайн хїчдэлд байдал нь 159⋅10 3 А/Н-ээс хэтрэх ёсгїй. 9. Усанд тємєр [Fe 2+:3+ ], 0,3мг/л-ээс илїї агуулагдах їед ус боловсруулалтын бусад аргууд байгаагаас їл хамааран усны тємєргїйжїїлэлтийг хийнэ. 10. Усны силикатон боловсруулалт ба шїлтлэгжїїлэлтийг эхний ус руу ГОСТ13078-81-ийн шингэн натрийн шилний уусмал нэмэх замаар хийнэ. 11. Халуун ус хангамжийн усны цагийн дундаж зардал нь 50т/ц - аас бага їед усны деаэраци хэрэглэх шаардлагагїй.

ХАВСРАЛТ 14 (Зєвлємж) Хотын орон сууцны дїїргийн ба бусад суурин газрын орон сууц,

олон нийтийн барилгын дулааны жилийн зардал

Орон сууц, олон нийтийн барилгын дулааны жилийн зардлыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

Орон сууц, олон нийтийн барилгын халаалтад: o om oy n Q Q ⋅ ⋅ = 4 , 86 (1)

Олон нийтийн барилгын агаар сэлгэлтэд: o Vm Vy n Q Z Q ⋅ ⋅ = 6 , 3 (2)

Oрон сууц, олон нийтийн барилгын халуун ус хангамжид: ( ) o hy

s hm o hm hy n n Q n Q Q − + = 4 , 86 4 , 86 (3)

Энд: n 0 - халаалтын улирлын їеийн їргэлжлэх хугацаа, хоногоор (БНбД 2.01.01-93-аас авна.) 8 0 С ба тїїнээс доош температурт хоногийн дунджаас гадна агаарын температуртай їед тохируулж тооцно.

Z - хоногийн турш олон нийтийн барилгын салхивчийн сїлжээний ажлын цагийн халаалтын улирлын дундаж тоо (єгєгдєл байхгїй їед 16 цагтай тэнцїїгээр авна)

n hy - халуун ус хангамжийн сїлжээний жилийн хоногийн тооцооны тоо. Єгєгдєл байхгїй їед 350 хоногтой тэнцїїгээр тооцно.

ХАВСРАЛТ 15 (Заавал мєрдєх) Дулааны ус дамжуулах хоолойг тэжээх усны тооцооны зардал, хуримтлуур

сав ба тэжээлийн усны нєєцийн савны тоо, эзэлхїїн, тэдгээрийг суурилуулахад тавигдах шаардлага

1. Дулааны сїлжээг тэжээх усны тооцооны зардлыг дараах байдлаар тооцно. a) Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээнд дулааны сїлжээний

дамжуулах хоолой дахь ба тэдгээрт холбогдсон барилгын халаалт агаар сэлгэлтийн систем дэх усны жинхэнэ эзэлхїїний 0,75%-тай тэнцїї тооцно. Гэхдээ дулааны хуваарилалтгїйгээр дулааны эх їїсвэрээс 5 км-ээс илїї

БНбД 41-02-05

65

урттай дулааны сїлжээний хэсэгт усны тооцооны зардлыг эдгээр дамжуулах хоолой дахь эзэлхїїний 0,5%-тай тэнцїїгээр тооцно.

б) Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээнд барилгын халаалт, агаар сэлгэлт ба халуун усны хангамжийн системїїдийг дулааны сїлжээнд холбогдсон усны жинхэнэ эзэлхїїний 0.75% дээр нэмэх халуун ус хангамжийн усны тооцооны дундаж зардлыг 1.2 коэффициенттэй тэнцїї байна. Гэхдээ дулааны хуваарилалтгїй дулааны эх їїсвэрт 5 км-ээс илїї урттай дулааны сїлжээний хэсэгт усны тооцооны зардлыг эдгээр дамжуулах хоолой дахь усны эзэлхїїнийг 0.5%-тай тэнцїїгээр тооцно.

в) Хуримтлуур сав байгаа їед халуун ус хангамжийн тусгаар дулааны сїлжээнд халуун ус хангамжийн усны тооцооны дундаж зардлыг 1.2 коэффициентээр авсантай тэнцїїгээр, хуримтлуур сав байхгїй їед халуун ус хангамжийн усны хамгийн их зардал дээр сїлжээ дэх ба тїїнд холбогдсон барилгын халуун ус хангамжийн систем дэх жинхэнэ эзэлхїїний (2 тохиолдолд хоёуланд нь) 0,75%-тай тэнцїїг нэмсэнтэй тэнцїїгээр тооцно.

2. Усны жинхэнэ эзэлхїїнээр єгєгдєл байхгїй їед дулаан хангамжийн сїлжээ дэх усны эзэлхїїнийг дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээтэй їед дулааны тооцооны урсгалыг 1 МВт-д 63 м 3 -тэй тэнцїїгээр нээлттэй сїлжээний їед 1 МВт-д 70 м 3 -тэйгээр, халуун ус хангамжийн тусгаар сїлжээний їед 1 МВт-д 30 м 3 -тэй тэнцїїгээр тус тус тооцохыг зєвшєєрнє.

3. Дулаан хангамжийг нээлттэй ба хаалттай сїлжээнд нэмэгдэл ослын тэжээлийг химийн цэвэрлэгээгїй деаэрацлагдаагїй усаар хийхээр тєлєвлєнє. Энэ нэмэгдэл тэжээлийн усны зардлыг дулааны сїлжээний хоолой дахь ба тїїнд холбогдсон халаалт, агаар сэлгэлтийн ба дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээний халуун ус хангамжийн систем дэх усны эзэлхїїнийг 2%-ийн тоо хэмжээгээр тооцно. Дулааны эх їїсвэрийн коллектороос салбарласан дулааны сїлжээний хэд хэдэн тусгаар сїлжээ байгаа їед ослын тэжээлтийг зєвхєн нэг эзлэхїїнээрээ хамгийн их дулааны сїлжээний эзэлхїїнээр тодорхойлохыг зєвшєєрнє. Дулаан хангамжийн нээлттэй сїлжээнд ослын тэжээл нь зєвхєн ахуй ундны усан хангамжийн системээс хангагдах ёстой.

4. Дулаан хангамжийн нээлттэй системд мєн тїїнчлэн халуун ус хангамжид дулааны сїлжээ тусдаа байгаа їед халуун ус хангамжийн усны дундаж зардлыг 10 дахин авсантай тэнцїї тооцооны эзэлхїїнтэй хамт боловсруулан хийгдэж деэарацлагдсан тэжээлийн усны хуримтлуур сав хийнэ. 100мВт ба тїїнээс дээш дулааны чадалтай эх їїсвэр дээрх дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээнд дулаан хангамжийн сїлжээ дэх усны эзэлхїїний 3%-ийн эзэлхїїнтэй химийн боловсруулалт хийгдэж деаэрицлагдсан тэжээлийн усны нєєцийн сав угсарна. Нєєцийн савны холболтын схем нь сав дахь усны шинэчлэгдэж солигдохыг тасралтгїй хангахаар хийгдэх ёстой. Дулаан хангамжийн сїлжээнээс їл хамааруулан савны тоог ажлын эзэлхїїний тус бїр 50% -иар 2-оос багагїйгээр тооцно.

5. Халуун усны хуримтлуур савны байршил нь дулааны эх їїсвэр дээр ч дулааны хэрэглээний бусад газар байж болно. Гэхдээ дулааны эх їїсвэр дээрх савны тооцооны ерєнхий эзлэхїїний 25%-иас багагїй эзэлхїїнтэй хуримтлуур сав тєлєвлєнє. Дулааны эх їїсвэрийн нутаг дэвсгэрт хуримтлуур сав угсрахыг эрчим хїчний асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны тєв байгууллагын баталсан нормоор авч їзвэл зохино.

6. Савны дотор гадаргуу зэврэлт, тїїн дэх ус нь агаараас хамгаалагдах ёстой.

БНбД 41-02-05

66

7. Бїлэг савнууд нь 0.5 м-ээс багагїй єндєр далангаар хашигдсан байх ёстой. Далангаар хїрээлэгдсэн газарт хамгийн их эзэлхїїнтэй савыг багтаах ба усыг бохирын нуур руу зайлуулагдахаар хийсэн байх ёстой.

8. Орон сууцны хороололд халуун усны хуримтлуур сав суурилуулахыг хориглоно. Халуун усны хуримтлуур савнаас орон сууцны хорооллын бїс хїртэл 30 м-ээс багагїй байх ёстой. Гэхдээ суултаараа 1-р хэлбэрийн хєрсєн дээрх зай тїїнээс гадна суулттай хєрсний давхаргын зузаан 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Дулааны эх їїсвэрийн нутаг дэвсгэрийн гадна хуримтлуур сав байрлуулах їед сав руу гадны хїн орохоос сэргийлж 2.5 м-ээс багагїй єндєртэй хашаа хаалт хийнэ.

БНбД 41-02-05

67

Агуулга

1. Ерєнхий зїйл 3 2. Дулааны ачаалал 3 3. Дулааны сїлжээний тоймууд, дулаан хангамжийн ба хувирсан ус

цуглуулан буцаах сїлжээ 5 Дулааны сїлжээний тоймууд, дулаан хангамжийн сїлжээ, 5 Хувирсан ус цуглуулах ба буцаах сїлжээ 7

4. Дулаан зєєгчїїд ба тэдгээрийн параметрїїд. Дулаан єгєлтийг тохируулах 9 5. Дулааны сїлжээний горим ба гидравлик тооцоо 10 6. Дулааны сїлжээг угсрах аргууд ба трасс сонголт 15 7. Дамжуулах хоолойн хийцїїд 18 8. Барилгын хийцїїд

Ачаалал ба їйлчлэл 26 Газрын доорхи угсралт 26 Газар дээрх угсралт 28

9. Дамжуулах хоолойн гадна гадаргууг зэврэлтээс хамгаалах. 29 10. Дулаан дамжуулах тєвїїд 30 11. Цахилгаан хангамж ба удирдлагын систем 35

Цахилгаан хангамж 35 Автоматжуулалт ба хяналт 35 Диспедчерийн удирдлага 38 Теле механикжуулалт 38 Холбоо 39

12. Барилгын байгаль цаг уурын онцгой нєхцєл дэх дулааны сїлжээний тєлєвлєлтєд тавигдах нэмэгдэл шаардлагууд 39

Eрєнхий шаардлага 39 8-9 баллын газар хєдлєлттэй бїс нутаг 40 Мєнх цэвдэг хєрстэй бїс нутаг 40 Боловсруулагдах газар нутаг 43 Суулттай давслаг ба овойдог хєрс 44 Мєхсєн амьтны гаралтай хєрс ба лагархаг хєрс 45

Хавсралт 1. Лавлах. Xэмжигдэхїїний їндсэн їсгэн тэмдэглэгээ 47 Хавсралт 2. Зєвлємж. Орон сууцны барилгын 1м 2 талбайн хамгийн их дулааны

томсгосон їзїїлэлт q 0 , Вт 48 Хавсралт 3. Зєвлємж. Халуун ус хангамжийн дундаж ачааллын томсгосон їзїїлэлт q h 49 Хавсралт 4. Зєвлємж. Дулааны ус дамжуулах сїлжээний дамжуулах хоолойн

гидравликийн тооцооны томъёонууд 49 Хавсралт 5. Зєвлємж. Байрын эсэргїїцлийн нийлбэр эквивалeнт уртыголох засварын

коэффициент а 1 50 Хавсралт 6. Заавал мєрдєх. Суваггїй угсралтын дамжуулах хоолойн тусгаарлалтын

бїрхїїлээс болон дулааны сїлжээний барилгын хийцээс инженерийн сїлжээ ба байгууламж хїртэлх зай 50

Хавсралт 7. Зєвлємж. Дамжуулах хоолойн байршил тэдгээрийг їл нэвтрэх суваг, хонгил газар дээр ба дулаан хуваарилах тєвд угсрах їед тавигдах їндсэн шаардлага 55

Хавсралт 8. Зєвлємж. Хоолойн тулгуур дээрх ачаалал тодорхойлох 57 Хавсралт 9. Зєвлємж. Дулааны ус дамжуулах сїлжээний юїлэх байгууламжийн голч

тодорхойлох аргачлал 60 Хавсралт 10. Зєвлємж. Ус, даралттай хийгээр угаах їеийн шахсан агаар єгєх ба

ус юїлэх, агаар гаргах арматур ба богино хоолойн жишмэл голч 61 Хавсралт 11. Зєвлємж. Уур дамжуулах хоолойг эхлэн ажиллуулах ба байнгын

дренажийн хаах арматур ба богино хоолойн жишмэл голч 62 Хавсралт 12. Лавлах. Дулааны сїлжээний дамжуулах хоолойн гадна гадаргууг

зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїлийн тєрєл 62 Хавсралт 13. Зєвлємж. Дулаан хангамжийн хаалттай сїлжээ дэх тєвлєрсєн халуун

ус хангамжийн усыг боловсруулах аргын сонголт 63 Хавсралт 14. Зєвлємж. Хотын орон сууцны дїїргийн ба бусад суурин газрын орон сууц,

олон нийтийн барилгын дулааны жилийн зардал 64 Хавсралт 15. Заавал мєрдєх. Дулааны ус дамжуулах хоолойг тэжээх усны

тооцооны зардал, хуримтлуур сав ба тэжээлийн усны нєєцийн савны тоо, эзэлхїїн, тэдгээрийг суурилуулахад тавигдах шаардлага 64

БНбД 41-02-05

68

1. Барилга, нийтийн аж ахуйн хєгжлийг дэмжих тєвд тєвлєрїїлэн зураг тєслийн “Эрчим тєсєл” ХХК-д боловсруулав.

2. Барилга, хот байгуулалтын Сайдын 2005 оны 11 дїгээр сарын 04-ний єдрийн 101 дїгээр тушаалаар батлав.

3. Энэ тушаал гарсантай холбогдуулан “Барилгын норм ба дїрэм мєрдєх тухай” Улсын Барилгын Хорооны 1987 оны 107 дїгээр тогтоолоор мєрдєж байсан барилгын норм ба дїрэм “Тепловые сети” СНиП 2.04.07-88*-ыг хїчингїй болсонд тооцов.

4. Барилгын норм ба дїрэм “Гадна дулаан хангамж” БНбД 41-02-05-ыг 2005 оны 11 дїгээр сарын 15-ны єдрєєс эхлэн мєрдєнє.

Боловсруулсан: А. Цогт Монгол Улсын зєвлєх инженер

Д. Санжсїрэн Монгол Улсын магистр инженер

Редактор: Д. Гантулга Монгол Улсын мэргэшсэн инженер

Энэхїї нормативын баримт бичгийг Барилга, нийтийн аж ахуйн хєгжлийг дэмжих тєвийн зєвшєєрєлгїйгээр бїрэн болон хэсэгчлэн хувилах, олшруулах, тараахыг хориглоно.

БНбД 41-02-05

69