Archives Reference No: PRM - PISM Home Pagepism.co.uk/PRM/prm14a.pdfSpraw :zewnę trznych z...

TBKA nr 14 / 1940

POLAC'Y W4GRZECH

L P f 7,

•$-^ x,, i

A.

t?łBTYTT ' oRYCZNT 1K. GLN 151E0851CW»

PPM 14C, ZMIKROFILMOWANE, DNIA ROLKA NR.

krpOkN.k»-ło

ItzlExliTTUT RISTORTCZVfY

Archives Reference No: PRM.14A

Copyright: The Polish Institute and Sikorski Museum (London)

The Polish Institute and Sikorski Museum

WWW

Raport Przewodniczącego Komitetu Obywatelskiego w Budapeszcie.

Stawik: relacja - Stosunki wśród uchodźców na Węgrzech.

J.Księ.ek: sprostowanie do Wieści Polskich:

Słowik: Stosunki na Węgrzech - Raport z pobytu A. Romera.

Księdz Antoni Miodoliski: Sprawozdanie ewakuacyj-ne z Węgier.

Nastroje wśród uchodźców na Węgrzech.

Stosunki no Węgrzech.

2

3

24-

5

6

7

31.X11.1939.

6. I. 1940.

12. I. 1940.

13. I. 1940.

1. IV.1940.

FWES RADY MINISTROVi

T F K A nr 14 1940.

"Polacy na Węgrzech, w Rumunii i we Włoszech"

Polacy na W ę grzech

1L;4

')-(1




RaportPrzewodniczącego „1 .„,Komiłetu Obywatelskiego w Budapeuc.ie 1P

Budapeszt, 3i .grudnia 1939 .

•-• 1{~tam z okazji,aby po dłuższej przewie zanoznad Was z dalszymi moismT przygodami w Budapeszcie. Pan Zaral'ski wrócił z Paryża, lecz skon-M;ktował się ze mną dopiero 28.b.m. t.j. w piątek,wręczajac'ni przy tej okazji ramowe instrukcje w sprawie rozprowadzenia pieniędzy dla• uchod(,cow.Pierwsze posiedzenie Komitetu Obywatelskiego zostało zwoła-: ne na 29.1;.n. Do Komitetu weszli. narazie: Dr.Medyński,jaDyrekbor Porri-kiewski z YMCA, prof.Stefan Fili kiewicz z Krakowa, oraz Profesor Sta-nisław Li,g9ń.Pana Ligonia wprowa ziłere do Komitetu dlatego,ponieważ badzie mógł pracować z pożytkiem_ w obozach, upewnia'ac sig prt3dtem o jego całkowitej 10 jealrxoścl w stosunku do nowego Pządu.Przewidzianyjs jest dalej zastępca wojska w Komitecie, odpowiedniego. kandydata jesz-cze nie nany.Resztę komitetu uzupełnimy w najbliższej przyszłości. Tyle zostało już po wielkich trudach i przeszkodachdokonnne.Komitet ma przystąpid w styczniu do rozprowadzenia pienidzy w pbozach ąywił-nych'do przygotowania nowych punktów zbornych dla nowoprzybywaych uchodeż:ców polskich, których liczba stale sie powiększa,-do podb.menia sta u sanitarnego i warunków mieszkaniowynz'w niektórych obozach, oraz do zbadania możliodci ulokowania części uchoUcow z północnych obozów i przeniesienia ich na południe Węgaer.Tojest w skrócie pro-gram na najbliższy okres działania Komitetu. Przedyskutowałem dalej program na dalszy okres o czym zakomunikuję jeszcze szczegółowo.

Zanim Komitet tu siq. ukonstytuował z Przewodnictwem ustalonem przez p.Yinistre., nastąpiły nowe przykroś-Ci i trudności..Na 5 minut przed posiedzeniem konstytucyjnym zaxomunikowal mi pjZarańsk,1., że otrzymał ze strony rządu węgierskiego cały szer%. zazalere_ na moją oso-

kb ,,że Rząd W-ggerski skreślił mnie z listy MiniscJ;praw 'iewnętrznych ora przewiduje dotację w vTsokości 120 peso na osobę na pobyt i

utrzymanie w Budapeszcie,dale ze odebrano mi prawo do objazdu obozów. Ministerstwo rzekomo uzasadniło swoje regresje ten, że miałem rzekomo stworzy, w Szobie komunisłyczną organizacive spov:odowałee takie fer-menty wobozie, które doprowadziyrzekome d.o zaburzeń na miejscu, że obwiniałem rzrd węgierskio złodziejstwa i nadużycie' na szkodę uchodj:-ców. Wobec powyższych zarzutów stanał -3.Zaraski na stanowisku, że nie może zemną jako przewodnicząc n Komite,u współpracować i zadepeszuje do pXinistra Stańcz,rkal iż skład swój mandat! jako Delegat Rządu.Pozatym zakomunikował rei, że w lynęło na mnie wiele skargi, ze strony jakiegoś Jareckiego, bewojewo yt icilku starostów i innycn dygnitarzy minionego reżimu, co uniemożliwia mu współpracę zemną.. Oświadczyłem

.Zaranskienu, że' tak zażalenie 1:,inisterstwa jak i dalsze są niepraw-ziwe od a do z, że domagam sięnałychmia,towej rozmowy z p.Antalem,

dyrektorem Ministerstwa Spraw jewnętrznych oraz zbadania sytuacji na miejscu w Szobie w obecności p.Lntala i p.Zarańskiego. Pan Amtal przyjał nas natychmiast i po rozmowie zemną w obecności p.Zarańskiegp oświad.czy4iż żadnych konkretnych zarzutów przeciwko mnie niemą że jedynie Polacy przyszli do starosty miejscowegoze skarga, na mnie, ze niepotrzebnie stworzyłem Komi łet Polski na miejscu, że element miejs-cowy polski trzeba in czej potraktowad!jako nie zasugujacy,ny własny rarząd .polski. Dalej że utworzenie Komitetu spowodowało wygorowane nadzieje Polaków. Dalej oświadczył p.Antal, że zaburzenia w Szobie

tle .dstoryjski erołycznej.peunego Polaka z '1;ęgierką i wkruczenia dandarna zazdrosnego o .eę.Węgierkg,nie ma nic wspo ną.Wobec po-wyższegogodzi się che-gnie p.Antal na zlikwidowgnie sprany 1 prosi p:Zaranskzego o propyzycj.e w tym kierunku.Pan Zarański z oferty tej nie skorzydtł, przeciwnie domagał się, aby miejscowy starosta w Szobie sprecyzował zarzuty przeciwko mnie na piśmie. Po wyjściu od -3.Antała wróci / sie jeszcze, p.Zarański do p.Antala na 15 minutową po2ną, roz- mewę, po ktorej oświadczył mi p.Zarański ie p.Antal aż do wyjaśnienia sprawy utrzymuje swóje zarządzenia w mocy.Po powrocie od -e.cuataia,__ odbyło sig posiedzenie konstytucyjne Komitetuna którym wYb~o mnie




2 114

przewodniczęcym,adr.Yedyńskiego Skarbnikiem.

Pomimo tego formalnego załatwienia sprawy jestem przekonany

że znajduję sig_ na progu nowej generalnej nagonki dla mnie. Ponieważ w śl listu.p:Min.Stanezyka domagałem się,by opróżniono Budapeszt z elementu niepotrzebnego, często hafibięcego dobre imię Polaka i Polski, a wolne kwqt,ery zarezerwowano dla ludzi przyjezdżajęcych w potrzebie z obozów i wyjeżdżajęcych do Francji, należy się spodziewać ze elementy te w obawie o swoje dobre warunki w Bud9peszcie rozpocz-

nę T)rizeciwko mnie kampanie, popióranq przez czynniki, którym zależy na utrudnieniu pracy"ludzi'om nowym".

Przybył do Budweestu p.',;ojnawwwski, który natychmiast po przybyciu skontaktował'sig z Poselstwem i z p.Zarwlskim.P.Wojnarow-ski.przychodz i na npsze konferencję i posiedzenia Komitetu,gdzie Fopieia stanowisko p:Zaraliskiego.P.:(ojnarowski nie uważał za po-Grzebne porozumieć się z nami, przeciwnie żyjew najlepszej komity-wie z wyzej podanymi czynnikami i osobistościa9ii.

Prosimy o zawiadomienie nas czy -e.',Ojnarowski został przez p.Ministra Stanczyka upoważniony do wp-iyWania na decyzje Komitetu. czy Pan Minister Starldzyk jest ppinformowanyo roli jako. p.ojnarow-ski rzekomo pełni na ':dwzech. P.Wojnarowski zakomunikwał nam, że będzie dłuższy czas na .kgrzech i będzie wspólnie z p.Zarallskim objeżdżał obozy. P.Wojnarowskipodkreśla dalej,że pdiaraski jest czynnikiem decyduj cym a Komitet tylko organem doradczym. Prosumy o ckadne sprecyzowanie kompetencji poZaraskiego i Komitetu oraz wyjaśnienie roli .p.Wojnarowskiego. Osobiście stoję na stanowisku że taki delegat jest nam niepotrzebny, robi dużo nieporozumień, nie reprezentuje nale życie linji społecznej i polityki Ministerstwa Upieki Społecznej, nie reprezentuje godnie nar;ego Rzędu.

Poborów p.Zaraliski namjeszcze nie wypłaciLOsobicletżyję z pożyczek udzielonych mi przez Dra, Ledyr1skiego,gdyż zaliczkę jaka. otrzymałem do rozliczenia od p.Zarańskiego zuzytkowąłem na wydatki miezkaniowe i inne.

Pomimo wszystkiego, stoję na stanowisku, że w obecnych wa-runkach wegierskich nie można zaryzykować przaziadlunia prze silenia na stanowisku delep.ata Rzędu w Budapeszcie.Gdyby to nastąpiło na-leżałoby sie spodziewać rozwięzania Komitetu Gbywatelskiego i re-presji w stosunku do mnie.ram obawy, że -prędzej czy pUniej następię represie - obec Komitetu. Już wczoraj 2akómunikowal nam p.Zara/Iski że uda sie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i zakomunikuje o utworzeniu Komitetu i dowie się jakie stanowisko zajmie Ministerstwo wobec tej instytucji.

musze sUvierdzió, że czynniki węgierskie zachowuję, sig poprawnie wobec/że jednak informowane sq i inspircmane przez czyn-niki które maję, dostęp dp tych vjadz. Czynniki te / Poselstwo, Zararlski,Iycielski itd./ znane sę ze swego nastawienia wobec nhwego Rzędu i ludzi, których ten Rzę ()Marze zaufaniem.P.Zararlski sam jest niesłychanie chwiejny w swoich decyzjach i nie wie eszcze na jakim krześle ma usiąść. Przesilenie na stanowisku delegata w tej chwili spowodowałoby zatargi, które odbi4by sig ujemnie prze-dewszystkiem na samych uchodźcach.

r

Osobiście stoję na stanowisku że w interesie uchoUców należy prtwadzió dalej a :c je w kierunku skoordynowania opieki • nad uchoUcami w kierunku podni, sienia poziomu materialnego i mo-. ralnego uchoUców nietylko cyłlnych ale i wojskowych.Pomimo wiel-kich prrykrodcilbedę pełnił funkcję wyznaczon&q,przez Was aż do ostatniej chwili chyba że zostanę usunięty z Budpaesztu i osadzony w obozie. Potrzeba dalszej racy jest konieczna tembardziej, że 1:rzybywaję coraz nowi uchodzcy z Polski, któ rzy muszę znaleó tutaj odpowiednię opiekę R.T.Narazie dostałem zezwolenie pobytu w Budapesz-cie do 20.go stycznia;




• ł , %.\\'•" 4 W

C , , \: ]_em , bo na Clavin ter 3 'hale wiedziel

i" podobno,kto to

Ęk sł 1.1 jest ten ',:±awik.Oczywiście,że to takie drobne ukłucia,

-4•\"? które mnie już nie wzruszają.. Za list bardzo dziękuję,bo

1,1̂ dodał mi otuchy do dalszej pracy. Czasem jest tu tak

Nkx\\ ciężko, że myślę z tęsknota o życiu w obozie, gdzie ludzie

odnosili się do mnie z szacunkiem i po koleżeńsku.Zdaje

mi siegjelnak,że najgorsze mam już poza sobą.,aczkolwiek

drobne świństewka nie ominą mnie. Yestem przeszkoda Ua

różnych typów spod dawnej gwiazdy. Gdy pisałem ostatni

lisr, sytuacja była b.ciężka. Po Budapeszcie aż huczało

od wieści, że Dławik został aresztowany i wydalony.Takiw

Nr?"

*

Otrzymałem list chociaż z kilkudniowym °późnie- .

Budapeszt 6.1.1940

wieci szerzyli ludzie na s,mpnowiskach oficjalnych.'71a-

dze węgierskie zachowały się je&nak korrekt i nie dały się

wciągnąć w podejrzany manewr.Komitet Obywatelski został

już zoanizo3.ny.Pysz z Bielska j3 s1, już na miejscu,

1).-dzie brał 8.b.m. udział w posiedzeniu.Pomogłem mu za

instalować się .Obecnie czynimy przygotowania do rozpro-

dzenia pieniędzy. Nie jest to tak łatwe ponieważ,nikt

nie zna dokładnie liczby obozów ani liczby uchodieót.

Cywilni uchodźcy sa nawet w obozach wojskowych i po ma-

łych wioskach których nie można odnale ść na mapie. Zbieram

wszystkie dane, zestawiam wszystkie obozy na pddstawie róż-

nych źróde4kazałem zrobić mapy obozowe i kwestionariusze.

bieżącym tygodniu ruszamy do objazdu obozów w 4 grupach

/po 2 osoby ze względu na poważne koszty. Zasiłek doraź-

ny wynosi po 20 P.na osobę,dalsze po 15 P. jeżeli nie

nastapia zmiany ze strony whaz,które miały poważne zast-

rzeżenia przeciwko wypłacie zasiłku w gotówce.Odby/em

wspólnie z p.Zararlskim 2 konferencje w Ministerstwie




Spraw :zewnętrznych z pp.Kaderem i Anthalem oraz sztabem

ich współpracownków.Przeforsowałem jednak na, z punkt wi-

dzenia, bo uchod:.cy musza wiedzieć, że jest Rząd Polski

.który o nich pamięta. Przecież to jest rzeczywista opieka

'spaleczu5 zorganizowana i finansowana przez Rząd Polski;

a nie żadna filantropia. Ta spraida będzie miała wielkie

znaczenie,tak prestiżowe jak i dalsze dla Rządu i Minister-

stwa Opieki Społecznej. Pozatym ma ta tprawa duże znaczenie

i polityczne, bo rząd węgierski wyraził swoją zgodę na tę

akcję.Dzisiaj miałem dalsza konferencję z pAnthałem, ż Min.

Spr.':ewn. co do treści okólnika węgierskiego. Ja na)isalem

okólnik do polskich kierowników obozów, w którym mówiłem •

wyrw:nie i jasno,że Rząd Polski w Angers wyznaczył takie i

ta-ie kwoty na zasiłki. Okólnik poharatał mi p.Zarański,

wykreślając liczby.Stangłem na stanowisku, że w okólniku

do władz węgierskich musi się znale zdanie,że to Rząd Pol-

ski w Angers daje pieniądze: Uzgodniliśmy jednak kompromi-

sową formułkę, która zadowoliła obie strony, o tyle, że będę

miał 8.b.m. dalsza konfer ncję z udziałem dygnitarzy z

Ministerstwa Spraw ;',SwnętrzAych i Nin.Spr.Zagranicznych.

Oświadczyłem, że sprawy te będą, stanowily4Iodstawowe dokumen-

ty dla ukształtowania się przyszłych stosunków polsko-wg-

gierskich.Pan Ant.hal ma wiele zrozumienia dla naszego

punktu idzenia,ale ci prawnicy i dyplomaci.Ciagle powtarza

się zdanie de facto i de jure itd. Odnoszę wrażenie że

11-,,dze węgierskie zaczynaja się z"Polska liczyó.rOczywiście,

na jak długo - to zależy od międzynarodowej sytuacji,mam

jednak dane sądzić że jesteśmy na ddbrej drodze. Mówiona

ri urzędowo, że władze są zadowolone z ustanowienia Komi-

tetu teraz istnieje przynajmniej 1~

-organizacja jakaś reprezentacja Rządu polskiego,' z' .która




3 )44

luożna; oilna-v?icyć, ‚sprawy dotyozące' uchod-źców / w obecności p.

ZaraltIskiego ,który zrobił dziwną minę że istńieje Konsulat

i Poselstwo, a tu mówis ię o Komitecie Obywatelskim, jako o

repretentacji Rządu Polskiego.

Pan Nr.Mycielski,kierownikt, Biur Tow.Polsko---,Tesier-

skiego wyjeżdża do Francji do żony. Zamierzam na jego miej-

sce postawić .r.Seidiera,który się zgłosił i chce współpra-

cować nawet zad.armo. Jest to dobry administrator i dopro-

wadzi tam do uporządkowania, spraw bieżących.

ISprawa naszego stosunku do Tow.Polsko-jęgierskie-

go musi ulec pewnej rewizji. Sprawę tę przedyskutowałem

z Drem 14tedy/Iskim kilkakrotnie - raz oficjalnie na posiedze-

niu Komitetu Obymittelskiego.V.usinv z Tow."lęgiersko-Polskim

vvspółpra ować bo inaczej nie damy rady. Towarzystwo to

załatwia całą, d.robną, robotę którą Komitet Obywatelski nie

może sie zajmować, bo musiałby stworzyć nowy wielki apa-

rat urzędnicz-J,Pozatym to towarzystwu ma wyrobione sto-

sunki z władzami i , każdy zatarg z paniami hrabinami od-

biłby sie na uchodźcach, a przedewszystkim na Komitecie

Obywatelskim. Panie te opiekowały się tak jak to rozumiały,

ale skąd hrabiny węgierskie 7112,ją wiedzieć, jak wygląda zor-

ganizowana deka społeczna.Nie może być zatyn m9 wy by

w naszym interesie politycznym i dla spraw uchodfców zer-

wać z Tow .Wef.gi er sko-Polskim.Musiry w spó łdz iała .Po sts.now i-

Łem jednak następujące warunki: musi być zbadana gospodar- ,

ktfinansowa za ten okres,gdy towarzystwo pobierało rub-r.

wencje z funt asów polskich,musi być kontrola w przyszłości

nad gospJdarką finansową. towarzystwa i musi być zreorgani-

zowany aparat urzędniczy. Co do tych panów,którzy siedzą,

Iw Budapeszcie w warunkach luksusowych,to zdaje się dobie-

rze się do nich Węgierskie Ministerstwo Spraw :ewnętrznych: 5 •




PQI-1

Istnieje projekt by różnych dygnitarzy przenieść do obozów,

gdzie mają zaopiekowić się uchodźcami polskimi. Pan Atnhal

oświadczy4 że niech ci dygnitarze, którzy bV.i. w Polsce w

wspaniałych wrrunkach,zajma sic), teraz uchodźcami w obozach

jeżeli są, dobrymi Polakami. Tam mogą, pracować cna Polski,

bo tam j st praca potrzebna: Nie iem czy to się p.Antalowi

ula.W każdym razie wieje tu ituly wiatr, a p.Anthal oświal-

czy4 że Polska po wojnie będzie inaczej wyglądać niż Połska

przed wojną,. Wracając do spraw Tow.77.P. ro&kreśłam raz jesz-

cze, że musi współpracować z nim. Sądzęże możecie mi wie-

rzyć,iż wiem co potrzeba.

Sprawę kontaktów z krajem uważam nadal za piln4.

Pan Urwiski nie krępuje sig pieniędzmi.Z Budapesztu idą,

stałe jego kontakty do kraju, ale kontrakty endeckie; Akade-

micy są. Łącznikami. Lwów i inne miasta mają, już zroganizo-

wane:Chcę Esi żka zająć tą robotą narazie.Poty-1 będziemy mieli chyba innych. Jak dalece zagniedzieli sig endecy

w Budapeszcie;lowodzi to, że zorganizowali wielkie historie

z okazji rocznicy śmierci Romana Dmowskiego. Z Rumunii przy-

bywają tu dalej różni Endecy. Na czele"Wieści polskich po-

stawi/o Poselstwo red.deniwicza z Poznania, którego znam

jako endeka i karierowicza.Pan Winiewicz wyznaczył sobie

500 P.pensji miesięcznej. Tak zapewnia K. Zresztą panowie

różni urzędnicy z Poselstwa pobierają, po 6, "pieści Pol-

skie" są, też nadal w rękach endeckiCht

Sprawe. Jugosławii mam dalej na oku. 'ysyłam tam

człowieka na tydzi4który zbada warunki ewentualnego trans-

lokowania za,grożonych niepodległościowców ze Slą ska i Poz.,

nallskiego.Jeżeli zaskoczą nas wypadki to chcę być wobec

własnego sumienia spokojny. 6




PUM

Jak przedstaia się sprawa zasiłków dla wojskowych?

Pan Z.zapewnia mnie, że wojsko - yplaca zasiłki, a my nie wie-

my o tym? Z drugiej strony mam z obozów wiadomości, że żoł-

nierze nie otrzymali jeszcze nic. W obozach wojskowych wy-

głada Al źle, a depresja psychiczna jest ogromna; Gdyby

żołnierze otrzymali choć dziennie z polskich funduszó* po

50 groszy / filerów!, o sytuacja popraj_łaby się . Pozatym

możnaby od żołnierzy wymagać wykonywania pewnych deiwczeń.

Obecnie na, ze formacje nie sa zdolne do żadnej akcji.Tow.

Stańczyk może nie jest poinformowany, ale korpus oficerski

nie jest demokrabyczny,dalej nie wolno pieczy liad wojskiem

w Rumunii i na Agrzech pozostawid wyłącznie w rękach ofice-

rów, w dodatku generałów i pulkownikówirioże Tow. Stańczyk

będzie zły na mnie, że tak pisze, ale on reprezentuje w tej

chwili cała PPS i na niego zwrócone sa oczy z kraju i na

emigracji, i to nietylko robotników. Jeżeli sam nie nadaży

z praca, to niech we--mie łudzi do pracy. Ministerstwo upici

Społecznej oraz r: in. Wojskowych powinno mieć najwięce

pracowników.Przecież tow.Stańczyk z racji swoich stosunków

w Anglii i Belkii posiąda wiele możliwości.

Poruszy n jeszcze jedna sprawę . Oto wielu ludzi je

we Francji;nie maja oni łaczności.xxlax4m/Nie wiem może

się mylg/ .irzeba dla nich w Rumunii i na :;ę,grzech stwo-

rzy placówki,któreby przesyłały ich pocztę do kraju.Jeste-

my tu i możemy wykorzystać nasze możliwcAal.

Poselstwie w Budapeszcie sa podobno duże kwoty

pienię,Lzy polskich. Czy mamy czekać aż Niemcy będa pieniadze

polskie stemplować? Jeżeli te pieniadze sag., to trzeba te

pieniadze posład do kraju na zasiłki dla rodzin i do Czerwo-

nego Krzyża; po co maja, pleśnieć w kasie żelaznej?




- a -

Ci panowie z Poselstwa nie zrobią sobie żadnej krzywdy.Obealie

czekają spakowani na sygnał do ucieczki. / Od czasu do czasu

krążą po Budzie wiadomości,że trzeba uciekać /. Panowie ci

żyją jak u Pana Boga zapiecem.Czy nie można tam kogoś posłań?

Jeżeli nie można zmienić posła, to można mu postawić anioła

stróża.

Ludzie chcą jechać do Francji.le warunki na granicy

ługosłowiańskie są stradzne: Trzeba nrzechodzić na drugą

-stronę przez wolę,po szyję,- po drugiej stronu czekają straż

nicy, często strzelają do naszych lt.dzi. Niejeden z naszych

młodych ludzi zginął tam tragicznie, ó obozach siedzi masa

młodych ludzi,którzy przeklinają,i nie mogą wyjechać i myślą

że Rząd Polski nie chce nic o nich słyszeć. :7 niektórych

obozach są, bardzo przykre warunki i zatrważajacy stan sanitar-

ny:Przy obecnych mrozach może to mieć zły skutek.W obozach

są wszy, świerzb itd., a może być gorzej.

rZama otwarto polskie gimnazjum na dobrym poziomię;

zwrócono się do mnie by dać profesorom choć po 50 P.na miesiąc

/Wojskowi rezerwy mają swe pobory/.Przyrzekłem i dam im pie-

niądze z pieniędzy zasiłkowych. Pan Zarańskiwpłacil nam

pensje 350 Peng6. Widzq,że będę musiał b.oszczędnie żyć,

by powiązać koniec z końcem.

7/ Sławik




C'N

, - i'''4 .- 1 \, \;' ,r- \ Cv-' ły

C Z',,-1 11. %''''\ ,)6A

Wir.s.,''':'. ...••••• ..- ' ..-'.... „ R <r .. ,. d.-... ...- ....•-•

,-'-'(:) L9.:,15.rodzy, w uzupełnieniu mego listu óstatniego spieszę odnośnie .:4?' o

-.. wtheóci Eolskich sprostować kilka nieścisłości. I t-k suma, udzia- x.'' 2t-

Budapest dnia 12.stycznia 1940

/u obejmuje wyłącznie wydatki personalne/5000 pengV,lokal Av pięknym pałacu w centrum miasta składa się z 6 dużych salonów. do których urzadz(,nie zostało zakupione oraz kuchni i łazienki z dalszymi przynależności'lmi. T administracji poz dyrektorem Drem Janickim jest także kierownik działu ogloszeri,kierownik działu prenumeraty itd.. Redakt'.ja obejmuje łącznie 8 osób. Zaangażowano 2 wo:_nych. W niod_ielę ł4.b.m. odbędzie się uro-czyste poświęcenie lokalu przez biJ:upa.Radońskiego poczym nastąpi Trzy jęcie zaprószonych na tę uroczystości Eoóci,wytworium obiadem. Tymczasem sztab węgierski i nasze czynniki wojskowe opracowały plan ewakuacji uchodców polskich dO -;łoch, z uwagi na to ,że nie zanosi się na to, aby zima minęła tu spokojnie. "Grecja plqui/ Skarb Paristwa/, a więc niema już miary w trwo nieniu grosza. Czy wy tani naprawdę możecie sobie pozwolić na takie szastanie pieniedzmi? Przecież w najlepszych czasach 6 w Folsce nawet pismo ugruiatowane na sta,ke , a nic pnejdOitwo

jak tutaj,vychodzn.ce codzie 11 i mające dwie subwencje rządowe nie pozwalało sobie na pódobne wyrzudanie grosza za okno. Trzeba sobie przecież zdawaó spraw2,że ludzie którzy potracili całe majątki i zostawili to wszystko na pastwę losu widaa to wszystko i klnąc twierdza,2e za to wszystko odpowiedzialny jest Rząd, który z kolei dorwał ię "do koryta i sam się opycha uratJvanym zło tem.

;ciskam dłoń_

J .Ksiqżek




..\\•"' \ \ • C.

i ..'-'"-• •-•i • prac~ków biu ..\\, ...c.x ..-..••••

c.:„. .„1,..;\,-15.1-kitalnie...1: ubliża; .,,,,•••''

ri e m¢gę sobie

N:4Y ze.rbn, prowadzi/ zakullso walkę. W chwili gdy X-1\'

\)\% anq •,patrzy na mnie z podełba, a był wypadek, że wobec

h w Tow.Węgiersko-polskim odezwał si ę do mnie bardzo

tu na to pozwolić . Jestem przekonany, że p.Z. będzie

CO. Nie mogłem reagować , bo wynikłaby z tego k;ótnia,

List z dnia 13/1.40 r. od p.Uawri)4,0,,

te słowa napisałem, dowie-

działem się, że ta wojna podjazdowa już się toczy. Oto dnia 15 b.m.

mieliśmy /członkowie Kam.Obyw./ wyjechać do obozów, by wypłacać zasiłki.

Wczoraj w piętek /12 b.m. ustalił dr.Medyriski z p.Z., że odbierze kwotę

250.000 Pg. potrzebną do wypłaty./Prawdopodobnie wobec codziennego przy-

pływu nowych emigrantów od 100 do 150 osób będzie większa kwota potrzebna,

Gdy zjawił się dzisiaj /15 b.m./ u p.Z., tenże oświadczył, że wypłata za-

siłku została wstrzypana. Oto przyjechał rzekomo specjalny dele£1225111

Romer, który polecił wypłał2 wstrzymać . Gdy udałem sio do p.Ro-

okazało‚‚ że został uprzednio napompowanz. przez p.Z. i inne

4~11.•

osobistości przeciwko Komitetowi, a szczególnie przeciwko mnie.Tłuma-

azyłem p.Romerowi, że teraz, gctr wysłano już okólniki do obozów w sprawie

wypłazi.ffly sprawi opublikowano na łamach Wieści Polskich /po wielkich

trudach i t.o!.Z nie można wstrzymać wypłat. Następie uprosiłem Qo na

p.osiedzenie Komitetu Obywatelskieup‚_sdzie potinformowan0 jak rzeczy sto-

j4 /tylko cz ściowo/. Okazuje się , ż e wnówiono p.Romerowi, ż e my chcemy

"wiecowad u po obozach, co może wywołać t władz węgierskich sprzeciw i re-

presje i t.d. i t.d. Co nagadano p.R. nie wiem dokładnie, bo nam tego nie

powiedział. Pan Romer oświadczył nam dalej, ż e musimy utrzymywać kontakty

z Węgiersko - polskim towarzystwem ze względów wojskowych i propono-

wał nam, by Komitet Obywatelski zlał się w jedną organizację z Towarzyst-

wan Węgiersko - polskim, by zaprosid te panie do asysty przy podziale

zapamóg. Trudno opisać wszystkie szczegóły. W końcu oświadczył, że pie-

ni.,dze na pierwszą wypłatę będą, ale kiedy to nie powiedział . W każdym

razie musiałem niektóre obozy telegraficznie zawiadomić, że przyjazd

delegata Komitetu Obywatelskiego ulegnie zwłoce.

Panu Zaratiskiemu oświadczyłem, że ponformuję p.Min.Sta/lczyka o wszystkich

trudnościach. Wszystko zło narobił p.W., który utrudnił mi strasznie

współpracę z p.Z.

10




-2 -

Wobec takiej sytuacji muszę Was prosid, abyście mi ułatwili moją.

pracę. Nie może byd, by zjawiał si ę od czasu do czasu jakiś delegat Rząd

du, który kontaktując się a arystokracją, poselstwem, p.Z. i innymi pa-

nami, a potem napompowany odpowiednio, potraktował nas jak najgorzej.

Nie może byd, taki przygodny delegat zawieszał rozporządzenia Ministra

Opieki. Pan Romer osobiście może nie miał złej woli, ale go tak nasta-

wiono. Pozatem jest hrabią i wielkim panem. Czy Wy nie macie w całej

Francji uczciwego demokraty, któryby słaną/ bez zastrzeżeń na plat-

formie politycznej Rządu gen.Sikorskiego? Czy sytuacja min.StaAczyka

w rządzie jest tak trudna, że nie może przeprowadzili swojego punktu

widzenia? Przecież to co się tu dzieje na Węgrzech, to jest od począt-

ku do korka jednym aktem cichego sabotażu wszystkiego tego, co zarzą-

dza rząd lub minister Słallczyk. Pieniądze na zasiłki dla uchodźców

cywilnych leżą w Budapeszcie już od 6 tygodni i dotychczas te pienią-

dze nie zostały rozprowadzone. Z kwoty i miliona Pg. otrzymaliśmy do

rąk Komitetu Obywatelskiego do tej chwili załedwip kilka tysięcy Pg.

Podobno w poniedziałek lub wtorek mamy dostad 250.000 Pg. Nie wiemy

też, czy cala ta kwota jeszcz2 nie jest naruszona. Wszystkie te kawa-

ły, jakie nas, a szczególnie mnie wpiyk' spotykają, są dowodem, że

Komitet Obywatelski jest solą w oku tych panów, że będą wszystko robi-

li, żeby nietylko utrudnić Komitetowi robotę, ale nawet kompromitować Komitet. Ja zapowiedziałem w połowie grudnia w 2 obozach, że rząd da/ 1 milion Pg. na uchodźców. Teraz mamy połowę stycznia, a uchodźcy. nie dostali jeszcze nic. Co z tego wyniknie. Uchodźcy powiedzą, że ja kłamałam, że kłamie Rząd i t.d. Zaczęliśmy wypłacad po 20 Pg. tym osobom, które wyruszały do Francji /młodzi/. W tej chwili otrzymaliśmy od ks.p/k.Miodollskiego, Że władze wojskowe nie życzy sobie dalszej wypłaty, bo młodzież przed wyjazdem te pieniądze przehula, a potem idzie do szpiłała chorób wenerycznych. Konsulat Dam oświadczył, że nie da młodym ludziom zaświadczenia, że wyjeżdżają w bliskich terminach, /ezegośmy się domagali/. Nie ellą° braó na siebie odpowiedzialności że ułałaimy młodzieży nabawienie się chorób weneryczny*, musieliśmy wypłatę zasiłków przerwad. Efekt - nowe rozgoryczenia! Teraz czekał y na decyzję p.Romera. Bardzo możliwe, że będzie pozytywna. Nie obola-

li. /em się p.Romera pytad o tytuł




- 3 -

do zawieszenia rozporządzeń Ministra Opieki, bo rezultat byłby taki, że

p.Romer pogniewałby się na nas i utrudnił nam wszystko. W takich to

warunkach pracuje Kom.Obyw. a przedewsaysłkiem ja, jako przewodniczący

tego Komitetu. Nie piszę to po to by się użalać , bo o to mi nie cho-

dzi. Chcę Was tylko poinformować o sytuacji.

Jeżeli mogę coś aaproponować , to chciałbym, by min.StaAczyk omówi

całą sytuację z Premierem Rządu. Chodzi o nacisk, by nikt nie wtrącał

się do rozporząalze-A Ministra Opieki Społecznej. W chwili, gdy te słowa

piszę , zgłosił się do mnie /co za zaszczyt:/ p.Zaraxiski, który mi za-

komunikował, że nie zamierza bynajmniej zatrzymać wypłaty zasiłków, że

zwłoka nasłui/a tylko dla wyjaśnienia sytuacji, względnie stosunku

arystokracji i rzą,du węgierskiego do nas. Jestem jednak przekonany, ż e

orzyczyną, zmiany stanowiska p.Z. była moja groźba wypowiedziana w po-

łudnie wobec p.Romera i p.Z. Oświadczyłem, że mam dość tego sabotażu,

że poinformuję p.Min.Staxiczyka o wszystkim, tak by sprawa znalazła się na Radzie Ministrów. To prawdopodobnie zadecydowało o mianie stano-

wiska p.Z. Przyjęliśmy oświadczenie p.Z. z podziękowaniem do wiadomoś-ci, bo najważniejsze jest, by zasiłki nareszcie zostały wypłacone. W

'oonniedzia/el kazał nam p.Z. wypłacić 250.000 Pg. a popołudniu wyjeż-dżam z dr.Medyliskim w teren.Jak widzicie jest tu wszystko jak w kinie, sceny mieniają. się ciągle. Ja osobiście czuję się jak gdybym był na wojnie. Ciągle muszę wał czyć ; raz robię dwa kroki na przód, a potem

jeden wstecz. Zdobywam pozycje sztur~, a czasami odpierają mnie aż do punktu wyjścia. Ale pomimo wszystko zdobywam na terenie. Z hrabina-mi i księżnymi i dalszą. arystokracją. miałem 2-godzinn konferencję. Byłem samotny, bo p.Z. nie spieszył mi z pomocą , a odgrywał jedynie rolę słuchacza. Wysoka arystokracja jest bardzo niezadowolona z powo-łania Kam.Obyw. i robi wszędzie trudności. Oświadczyłem Im, że jak 4 r)

Y + nie chcą, z nami w zgodzie współpracować , to musimy się rozejść . Wobec tego poszły do Min.3praw.Uewn. na skargę na mnie. Jak mnie tam omnaro-wały, nie wiem. Ale p.hr.Romor klajstruje zgodę z tymi paniamiX i do-maga się , żeby te panie odgrywały rolę Aniołów Stróżów przy wypłacaniu zasiłków. Ponieważ zależy mi bardzo, by zasiłki jaknajprędzej wypłacić, musiałem się na to zgodzić . Pozatem panie te poskarżyky się u Ministra na Ima.. p.dr.Antala, komisarza dla spraw uchodźczych, aktóry współpra-




4

tuje z Komiteter-, Obywatelskim bardzo solidnie i z wielkim sentymentom

dla Polaków. N Na tle tego wszystkiego jest obawa tych pań, żeby zostały odsunię-

te od pracy społecznej /Pamięłajcie, że na Węgrzech kobiety bardzo

rzadko występuj, publicznie/. Dalej zazdrość różnych dygnitarzy pols-

kich, którzy stoję na uboczu i patrzeli muszę, że powstaje jakiś

Kom.Obyw. bez ich udziału, dalej różni protegowani, którzy pracuję

w towąrzystwie Węgiersko-polskim boję się o swoje posady, dalej p. Z.

dotychczas był panem Bogiem, dysponował funduszami, a teraz musi się

liczyć a jakimś tam socjalistą, dalej sabotaż różnych panów, pułkowni-

ków i t.p., dalej intrygi endeków, którzy tworzę w Budapeszcie repu-

blikę dla siebie i to mocne i dysponuję dużymi kwotami.

Przedsławiecielsłwo Wojska Polskiego jest endeckie. Mamy dowody

tego. Ci panowie nie będę, z nami współpracować, chyba, że gen.Sikorski

wyrzuci całę bandę i ustanowi tam swojego człowieka. O podziale zasiłkói

między żołnierzy nie powiadomiono nas wogóle. Sam podział jest wielkim

skandalem. Zołnierz i sł.2ołnierz otrzymuj. 10 groszy/filerów/ dzien-

nie, kapral 40, plutonowy 50. To znaczy żołnierze 3 Pg.miesięcznie, ka-

prale 12 Pg, plutonowi 15 Pg. Zołnierze sę rozgoryczeni, a ci panowie

z góry zasłaniaj . się prawdopodobnie instrukcję rzędu. Czy Wy myślicie,

że tak rozgoryczony żołnierz w razie potrzeby będzie wałczył? Nie chę

dalej mówić jakie będę skutki, ale to sę bzeczy niesłychane. Nie dość

rozgoryczenia z powodu klęski wojennej, to teraz torzy się nowe

rozgoryczenie, a winy zwała na nowy rząd. Zwracam uwagę, że na tere-nie Węgier wśród wojska szczeg olnłe działają siły, które podkopuję autorytet nowego Rzędu i tworzę okoliczności łagodzące dla starego

Rzędu. To jest zrozuffliałe, bo odpowiedzialność za klęskę starego Rzędu spada na wszystkich b.dygnitarzy i wyższych wojskowych. Ci panowie wie-

dzę przecież co ich czeka i dlatego będę szukać możliwości wyratowania się od odpowiedzialności. Dla nich potrzeba walki o Polskę nie jest tak ważna jak zabezpieczenie sobie bezkarności i nawet możliwości żłob- kowych. 13

CI ja widzę możliwości tu na Węgrzech do realnej pracy wmyśl programu Premiera Gen.Sikorskiego? Tak ł Musiałby przyjść człowiek




- 5 -

w wielkimi pe/namocnicłwami, a autorytetem, demokrata w każdym calu,

społecznik. Gdyby wojsko miało takiego, to byłoby to dobrze. Ale czy

macie takiego pewnego człowieka? Bo ci delegaci, którzy tu przyjeżdża-

ją to psują tylko wszystko. Gdy taki delegat przyjeżdża, to zostanie

momentalnie obstawiony przez tych ludzi, odpowiednio nastawiony i zaczy

na "działać". Niech nas B6g ratuje przed takimi delegatami. Teraz czy

są, możliwości poparcia manie na odcinku społecznym /nie myślę o innych

odcinkach jak wojskowym i t.d./3 °wszem: Ale gdyby miało nastąpić wzmoc

mienie mego stanowiska, to Rząd R.P. umiałby to zakomunikować rządowi

Węgier; gdyby była moż liwość pomocy francusko-angielskiej w tej akcji,

byłoby jeszcze lepiej. Wtedy rząd węgierski wiedziałby, z kim ma do

czynienia. Dotychczas traktował rząd węgierski p.Z. jako oficjalnego pat

przedstawiciela, a teraz p.hr.Romera. Tylko w tym wypadku jeżeli podmu-

rujecie mój autorytet w odpowiedni. sposób, będę mógł skuteczniej i real,

niej pracować i nie będzie tyle trudności. Pomyślcie tylko: 6 tygodni

legią, pieniądze na zasiłki dla uchodźców cywilnych w Budapeszcie, a do-

piero teraz będziemy mogli ruszyć z miejsca. Dziś jest niedziela /piszę ten list na raty/ a ja nie ma, żadnej pewności, czy do poniedziałku nie

zajdzie nowy fakt sabotażu.

Więc tylko w wypadku, jeżeli wzmocnicie mój autorytet w soosób wy-

żej wspomniany, tylko wtedy jest możliwość mianowania mnie ziła delega-

tem dla spraw opieki. Jeżeli nie możecie tego przeprowadzić , wtedy nie

ma celu przeprowadzenie zmiany na stanowisku delegata, bo to by tylko

powiększyło moje trudności. Ja nie znam Waszych możliwości. Orientuję się jednak, że min.Staliczyk ma duże moż liwości w Rządzie. Przecież to jest r,'inisterstwo, które obok M.S.Wojsk. ma najwi ększe znaczenie w

obecnej chwili. Dalej stosunki min.Staliczyka w Anglii i Belgii i t.d.

są przecież duże. Panowie Seyda i Stroilski robią de facto tylko poli-tykę partyjną , endecką , dysponują już widzę to w Budapeszcie dużymi

14 sumami, a gdzie pozostaje przedstawiciel P.P.S. Przecież P.P.S. winna mieć w Rządzie przynajmniej dwóch przedstawicieli. Przecież cała robo- ta w kraju opiera się na rolnikach i chłopach przedewszystkium. Emigra-cja i kraj muszą odczuć , że w rządzie polskim są. przedstawiciele P.P.S. Endecy budują sobie dziś przy pomocy funduszów publicznych podwaliny pod swoje podwórko. Oni myślą i są pewni, że nowa Polska będzie endecka.




- 6 - C\

Ich nie obchodzi nic szeroki, demokratyczny program gen.Sikorskiego. To

są. przecież krewniacy totalistów. Może pp.Seyda i Strollski są endekami

starego typu, ale na emigracji działają. 0.N.R 1 owcy. My dhcemy tu praco-

wad, a nie politykować. Pracy jest ogromnie dużo i możemy bardzo dużo

zrobić, jeżeli będziemy mieli zapewnlon jako tako gl,okojrt2. pracę. Ze

będą, w dalszym ciągu trudności, wiele trudności, to wiem, ale damy so-

bie jakoś radę . Codziennie przychodzi wiele ludzi z kraju do 150 osób.

Na wiosnę przypływ będzie jeszcze większy. Ludzie przychodzę z odmro-

żonymi nogami, rękami i uszami. Niejeden gimnie w górach, kilku już

zmarło w drodze lub w szpitalu. My musimy się nimi zajęć , a pieniędzy

nie mamy. Musimy dać Im już po przekroczeniu granicy możliwe warunki

bytu. Na granicy jugosłowiallskiej dzieję się ztzxzz prawdziwe tragedie.

Ludzie przechodzę w najstraszniejszych często warunkach granicę po kil-

ka razy bez skutku, gdyż ich przyłapuję, gonię, robię na nich obławy, zb

strzelają. do nich. Ludzie wydali pieni4lze, które otrzymali na przejazd

na przygotowalnie do ucieczki. Niejeden siedział po kilka tygodni w wię-

zieniu za uporczywe próby sforsowania granicy. Trzeba Im pomóc. Musimy

nareszcie ustalić ilość obozów, rozmieszczenie obozów, ilość uchodźców,

bo dotychczas żadna instytucja /nawet rząd węgierski/ nie posiadają

danych choćby w przybliżeniu. Musimy ustalić ciągłość prac oświatowych,

musimy zajęć się stanem hygieny. Musimy zbadać na południu Węgier możli.

wości tranzlokacji uchodźców z najdalej na północ wysuniętych obozów,

możliwości przygotowania dlanich pomieszczeń i t.d. Jest bardzo dużo

roboty, a my musimy tu tracić energię całą. na handryczenie si ę s sabo-

tażystami, na odpieranie intryg i różnych świnstewek. Muszę nawiązać

kontakty z krajem. Otrzymujemy, rozpaczliwe listy z obozów, w których

nas prozę o zajęcie się losem pozostałych. Trzeba myśleć o zabezpiecze-

niu naszych ludzi jeszcze pred wiosnę przed zabraniem ich do ponownej

niewoli. Na wiosnę tu na Bałkanie mogę być różne niespodzianki. Chcemy

pracować , by ludzie nie powiedzieli później, że Kom.Obyw.nic nie robił. A tu cięgle strzela poselstwo i konsulat do nas z boku, cięgle napada z

tyłu. To nie SP takie sobie żale, bo nie mam ochoty zaprzętać Wam głowę

skargami. Przypuszczam, że sami macie dużo kłopotów przy pracy, vst ,an że

Wasze życie tam też nie jest łatwe. Ale ciągle myślę, że możliwości na-

szego Rzędu wzrastają,. 15




Ks. Miodollski Antoni dziekan 1d.P4,-• _fflprawozdanie ewakuacyjne.-

WPEYN.0 DNIA

V. /94 / /X

s--

SPRAWOZD Fi I

ks. Miodorlskiego Antonie 6o dziekana 1P.2. z dział elności zleconej przez

Pana iinistra upraw wojskowych rozkazem z dnie 25/X 1939 r.

ze czas od 1.1latopada 1939 do 1 kwietnia 1940.

Zadanie zlecone przez Pana Uinistre 13prew Wojskowych:

Dzielenie w sprawach ewakunOji celem uregulowania k przyspieszenia

tejże w mydł instrukcji Naczelnego Dowództwa H.-

Stan faktyczny w dniu 1.11atopada 193 r.-

Ltesb ewakuowanych żołnierz; w miesiricu paśdzierniku zamknięto

cyfr 517.- W liczbie tej przei,egę e1,i oficerowielkłórzy posiadrłi

środki do zdobycia ubrań cywilnych i nr drog4 do tudapesztu.- Żołnierzy

nie ewakuowano z braku odpowiedniej oceanizacji łączników w obozach

i uświadomienia obozów o treści instrukcji Naczelnego Dowództwa.-

Nim wylcażę zarzafizenia wydane w sprawie usprawnienia ewakuacji

muszę zaznaczyć , że wszystkie poczynania w sprawie powierzonego mi za-

dalia robiłem w pełnym porozumieniu i zgodnie z Attache Wojskowym.-

Chc4c zapoznać obozy z treśctut .Lnetrukcji Naczelnego Dowództwa

zwróciłem się z prośbą do. ansa Generale Dembl&kiego o zwołanie odpra-

wy Komendantów obozów, co po wielu rozmowach i trudnościach usysałem.-

Odprawo te odbyła się dnia 18/XI 1939 r.- Na odprawie tej zapoznałem

Komendantów obozów z treścią Instrukcji i poleciłem utworzyć 40m110j, kwalifikacyjną dla ewakuowanych żołnierzy, jak rówbieź wyznaczyć łączni-

ka, któryby te sprawy za/r,twiał w biurze ewakuncyjnykk Konsałetu.-

Niestety, z powodu zrmanie sig dyscypliny i zaufania do władz, z dru-

giej zaś strony breku poczucia odpowiedzialności, łącznicy bardzo marnie

wywiązywali sig ze wego zadania i trzeba ich było ustawicznie Zmie-




nia6.- Czas jednak, wyczerpanie się tematów do krytykowania i wiado-

mości idące e Francji zaczęły działali konstruktywnie i do oboz4w po-

woli przenikała świadomoś6, że ewakuacja musi istić planowo w my01

Instrukcji Naczelnego Dowództwa.- Druga odrawa Komendantów obozu ,

która odbyła się w grudniu zr«, a ne której Attache Wojskowy jasno

i stanowczo przedstawił :alan ewakaaoji nakazyny przez B.D. była punk -

tem zwrotnym ewakuacji.- Równocześnie zaczęto montowali Bieloną grani-

cę .- Aby usprawnić działalność biura ewakuacyjnego w porazamieniu

z AttaChe Wojskowym i za jego zgodą wyciągnąłem z obozów i postawiłem

na czele poszczególnych komórek ewakuacyjnych ludzi nadających się do

tej sprawy i oddanych jej całym sercem.-

3ą to :

Dyrektor Biura ppłk. dypl. Kall« Jan. - Człowiek inteligentn, rautla

ruchliwy, taktowny, sumienny, traktujący ludzi grzecznie a stno cz°,

bardzo lubiany przez wszystkich.-

Szef łączników mjr. Dr. Młotek Mieczysław: bardzo dobry organizator

niezmordowany w pracy, nieustępliwy w wykonaniu Instrukcji N.D.- Major

aPaotek 'akonf/ z wielkim nakładem pracy szczegółowy plan ewakuacji oho-

aów, ktńr, idzie w zupełno:tai po mydli Instrukcji R.D.-

Kierownik zielonej granicy: mjr. Guziorski Piotr - bardzo sprytny

i ruchliwy.- Dowodem jego pracy to cyfry przejdoia zielonej granicy

za czas od lił do 1/IV 1940 tj. 5606 kołnierzy.- Jest to odcinek prac:3

bardzo ciężki i niewdzięczny, bo gadulstwo ludzi niezdyscyplinowanych,

niecierpliaość , chęć ułatwienia sobie tyci nie zaufanie do wyznaczo-

nych władz przerzutowych, a z drugiej strony lekkomyślne traktowanie

wyznaczonych oboaiązków przez łączników zielonej granicy, wiele wywo-

łało skarg z tego odcinka, często jednak nieuzasadnionych.- Wiałki

naszych zołnierzy zwłaszcza oficerów wyobrata sobie przejdoie zielonej

granicy, jako przejazd tramwajem o wyznaczonej godzinie, a jeżeli ktod

musi przejść dłuższy: turę, pieszo, a co gorsza przemoczy sobie nogi, opi

:raje to zaraz jako swój wyozyn bohaterski, a dowód niedołęstwa organiw

cji,-Biura ewakuacji.- 17




3 - a‚,

Szef ubieralni : por. rez. Lech Józef bez względnie uczciwy,

zaprowadził wzorową ksiqtkbwodd wyszukał Ardd/a tańszych zakupów,

aracuje niezmordowanie po 10- 16 godzin na dobę.-

Cały personel biura ewakuacyjnego starałem się nastawid na

żołnierskie i ludzkie traktowanie ewakuowanych żołnierzy.- Jeżeli

były skargi nawet uzasadnione, to powodem tychże był bardzo zły

i ciasny lokal, a aoza tym improwizacji akcji ewakuacyjnej, która

potrzebowała czasu i zmiany nastawienie psyohinznego ludzi, aby

z improwizacji przejść na planoa,.z pracę.-

Wielką i nieprzerwaną przeszkodą -orficy eaakuacyjnej

ustawiczne zarządzenia władz węgierskich, majem uniemozliwid ewa-

kuacyję , a które bardzo często miały za alecani interwencje niemieo-

kie.- Zarządzenia te starano się wzajemnym w;siłkiem paraliżowali,

aby jak najlepiej wykonać rozkazy N.D.a.

Najważniejszymi z tych zarządzeń są:

1/ ewakuować wolno tylko do lat 18-tui ponad 42

2/ kady Polak starający si4 o paszport musi okazać wł adzom

węgierskim dowód osobisty lub metrykę wskazująca, jego 18tP,-

3/ żadnemu :,oiakori nie wolna sprzedać biletu kolejowego bez

przepustki wydanej przez węgierskiego Komendanta obozu.

Aimo tych trudnodci przy zgodnych wysiłkach Attache Wojaka-

wago i wszystkich pracowników biura ewakuacyjnego, wyewakuowano do

1/Dr 1940 r.

12.637 kołnierzy 20-======...==== =

Muszę zaznaczyć, że praca powierzona mi przez Pana Ministra

ze względu na mój Charakter jako księdza nie była łatw, ponieważ

wielu nie mogło zrozumied - zwłaszcza teraz kiedy stosunki zostały uregulowane - że ksiądz-patriota może i ma prawo wykonać każdq

pracę uczciwą, zleconą mu przez Najwyższego Wodza dla dobra Polski.-

18




oskokształtu pracy mojej na terenie elgier przedstawi:IM

następujące sprawy /4ozące sig bezpośrednio lud podrenio z ewakua

iqs-

3./ Duszpasterstwo : o te nie brek,em udziaku bezpolSr

go w duszpasterstwie obozowym p utrzymywał om ścis kontkt

ze wszystkim księtzi kapelannmi, daj,c im wskazówki co do sposo-

bów pracy religijnej i propagandowej.- Zwiaszo7 obecnie z powodu

wzmożonej agitacji hitlerowskiej w obozach za powrotem do kraju,

odbyłem szereg konferenci z ksiqZmi-inspektoreni obozól,, wojsko-

wych i cywilnych tj. z ks. karkowskim i kg. 14iemkiewiczem,

uzgodnienia zposbów kontrpropagandy.- 2rowadziZem rowdnie szeroką,

koraspondecję z księżLi v, obozach, udzielajqc im wskazówek, O ki6-

re preeiłi.- Poza tym wielu keiqźy kapela:11,6w byt kqcznikami

Obozów i funckle te spełniali berdzb sumiennie.-

2/ Utwoarzenie punktów w Koszycach i Ungwarze : w porozu-

mieniu z Attache Wojskowym i płk. Krajewekim odbył em szereg konfer4

renoji z omitetem Obywatelskim, celem utworzenia punktów opatrun-

kowych i Żywnościowych dla prz,-ybywajcych obecnie z Polski.- Pun-

kty te przy wybitnej Zyczliwoóci prezesa S/awika zosta/y utworzo-

na pod kierunkiem lekarzy polskich.- 2da punktach tych uchedAc

otrzymusją ubranie, tywnotló i bilety kolejowe do Judapeoztu.-

3/ Dostarczenie ludzi du prncy w kraju; ,a_jqc ustawiczny

kontakt s ludzAmi przybywajoymi z kraju, dostarczyłem plk.Kra-

jewskiemu cały szereg wartościowych łudzi do pr_pcy w ki •

Przez twizek szlachty zagrodowej, Z któryni miałem stałe kon-

takty 3 dałem płk, Krajewskiemu w_okupacji sowieckiej całą sied

punktów pomocniczych u ludzi prostych* ale oddanyCh całą, dusz

polskiej sprawie.-

19




4/ Skrzynka pocztowa. : Z obowizku koieżaskiego byłem

pośrednikiem w kor spondencji z kraju i do kra,-;a dla przeszło 70

oficerów i Żołnierzy.- Wiele rodzin wyszukałem‚ dla wielu przesłałem

pieniądze.- Z obozów otrzymywałem od Żołnierzy tygodniowo listów,

na które odpieywaY.em budząc wiarę w Polskę i zachęcając do pracy

dla otoczenia.- Przytoczę słowa z listu podoficera 5 p.e.p. w odpo-

wiedzi np m6# list pisany do niego i kalegów:

Słowa w liście tym zawarte, k ły nie tylko dla mnie, ale dla

współ towarzyszy niedoli jak balsam na znękane i przygnębione dusze.

Pezeciek to nietylko my tak cierpimy, cierpienia wznosili dla Jjczy-

zny wszystkie pokolenia nfsze. Ale nie czas. na Żale teraz.- Skowa

'1%zewielebnego Księdza Dziekana będą dla nas zachętą do wytrwania

i drogowskazem jak pracowad laby nasza Polska powstała by żyć "

5/ Wieści Poiakien W myśl zezwolenia Pana Generała

Sikorskiego uza(a)niem z Attache Wojskowym uoziel -,nie Wieściom Pol-

skim subwencji, aby mogły wychodzić 3-y razym w tygodniu i poJnieść

swe;} wartość wewnętrzną.- Równocześnie po odbyciu szeregu konferencji

z Attache prasowym Poselstwa, uzgodniono kierunek pisma i skompleto-

wano personel redakcyjny.-

5/ Konferencje potozumiewpwcze Polskich Organizacji i od-

st

prawy starszych oboz4w cywilnych - co ponieoziałek odbywająykonfaren.

cje polskich organizacji, a co środę węgierskich, amerykańskich i an

gielskich pracujących dla uchodźców.- Brałem we wszystkich konforem-

cjech udział , starając się wyciunac6 z tych konferencji jak nr-jiaię-

ocj korzyści dla dobra Żołnierzy i ewakuacji.- Poza tym su sobotę

odbywały się konferenc;jt uzgadnia,qce u Attache Wojskowego, a któ-

r,śa_h brali tixissiaZ generał Dembiński, mjr, Bastgen, płk. Krajewski,

i dyr. Szeligowski y #pbc. keller /.- Również i a tych konfrencjac/

brałem udział.-




- 6

Na Odprawaoh Otarszych obozów cywilnych refero'Aałem sprawę

ewakuacji i obowi,,,zki Starszych obozów w tym kierunku.- .k >onadto

starałem się obudzić optymizm co do naszej przys3łości.-

7/Kuchnia polska w Budapeszcie W Bullapeszcie istniała

kuchnia dla uchodźców prowadzona przez Tow. Polsko- ęgierakie

Niestety w zarzqdzie tejże kuchrii, po ustąpieniu hr. 20tockiej,

byli tylko Węgrzy, którzy nie bardzo umieli te sprawy zorganizować.

Po porozumieniu się z prezesem komitetu obywatelskiego Słowikiem,-

który obiecał Kuchnię subwencjonować , odbyłem konferencję z zarządee

Tow. Polsko-Węg., który pod naciskiem argumentów realnych zgodził

się na kooptw4anie do zarządu jednego z przedstawicieli Polaków

P. Z5mecznika i na zreorganizowanie Kuchni.- Po urządzeniu jadalni

przez Komitet Obywatelski i polepszeniu jedzenia, biura ewakuacyj-

ne żywi w tej Kuchni wszystkich ewqkuowanych żołnierzy, co jest

wielką oszczędności, ponieważ obiad w tej kuchni kosztuje 50 fil.

a w restauracji kosutował 80 fil.-

8/ Młodzież W ostatnim okresie mojej pracy z powodu

ukoAczenia organizacji spraw ewakuacyjnych zajął em się problemem

młodzieży do lat 18-tu.- Młodzieży tej test na Węgrzech około

10'30.- Sprawę omówił em z prezesem Komitetu Obywatelkkiego P.S/a-

wikiem i wizytatorem Dzięgielem w tym kierunku, aby całą młodzież

stosownie do wykształcenia i uzdolnień zebrać w kilku specjalnych

obozach i wychować odpowiednio do zadaA, jakie ją czekają w Polsce.

Z P. wizytatorem Dzięgielem i P. Vaykai delegatką Węg.Ministerstwa

Spraw Wewnętrznych dla spraw opieki nad młodzieżą, zwiedziłem

gimn. w Balaton- Zamardi, obóz harcerski w Szikszo, a w najbliz-

szych dniach mieliśmy poNechag, do Sziro, gdzie jest zebranych 200

odzieży rzeiediniczej i rolniczej.- Bln tej młodzieży mają

bu 6 z łożone warstaty rzemieślnicze kosztem Komitetu °bywatelskie-

go .- Sprawę tę omówiłem również z P.Antalem dyrektorem .4i.nisterjal

21




nym dla spraw uchodźedv- ktdry obiecal dopomdc w jej

uregulowaniu.- 4)est to sprawa ważna i wszystkie mirodd-jne czynni4? ki otaratem się nastawić * kierunku jej ostatecznego załatwienia.-

9/ Kontakty z Węgrsmi ; W rozumieniu, że propaganda tcw,a- rzyeko sze?tanal jest często jedyną możliwości uświadomienia obcych o naszych sprawach, nawizz,i:em liczne kontakty z W«rami

ze sfer przyjaznych dla spraw polskich i stera-Łem się pozyskać ich

przychylność i współdziałanie elle naszej sprawy a zwłaszcza ewa-kuacji.-

Gt!stapo, ktdre ma dobre infommacje o każdym proowniku

sp/ecznym ->olski, określiło rnie jako sznyt ruchliwy ksiądz",

a Linisterstwo Spraw Zagranicznych ~a 20ł111 br. oświadczyło

sekretarzowi łu,szego J'osel twa P.Szczeniowskiemu że noże byłby już czas, aby keigdz luiodo.dski takte wyevakuoał ".-

Idemam prawa oceniać wyników mej pracy, jeżeli jednak

wezmę pod uwagę tegoroczną srogą zimę, zatrzymanie pociągów pzzez

tydzie, roztopy wiosenne i poródź w ter~oh ewskuowanydhlto

bs 12.637 żołnierzy wyskr-pych do Armii Polskiej, musi przephażyd

ewentualne błędy i niedocignicia tej pracy.-

Buda3eszt, dnir= 1.k -letnia 14().

/ Ks. MiodcAski Antoni / Dziekan W.P.

22




c .4 i(a \)1?—M

• %)V\ #."

I ra

(, ..1/Smosfera zarówno Budapesztu jak i obozów na Węgrzech domaga I / ,k2lę ra.6yka ńego odkażenia. Należałoby przeprowadzid kontrolę i zbadad

• -• skd'ucl).6dźcy biorą pieniądze na wystawne życie. Skontrolowad, w jaki

Iosolidoszli do posiadania autamobilów. Uniemożliwid uchodźcam handel .pir,dmiotami, które otrzymują z Komitetu Polsko.Węgierskiego. Oficerów

są 4,rwieku do lat 4o-tu, podoficerów i żołnierzy przymusić do wyjazdu do

Francji.Zastosowad surowe rygory w stosunku do tych, którzy mając pasz.

port i wizę francuską, ociągają, się z wyjazdem. W danym wypadku należa..

łoby wej6d w otwarty kontakt z policję węgierską. Sprawy te może korb•

kretnie przeprowadzid tylko ktoś, kto zna stosunki i siedzi od kilku

tygodni na Węgrzech. Tb.Mwu ";\4,L

2/ W obozach panuje atmosfera nienawiści pod adresem oficerów,

wszędzie zaś, zatym i w samym Budapeszcie szerzy się propaganda bolsze-wicka i hitlerowska. Obiawom tym nie przeciwdziała ani Konsulat, ani

Poselstwo. Zauważycd można ponadto zdecydowaną nie.ojalnośd w stosunku do nowego Rządu, przyczym są fakty, wskazujące na coś w rodzaju przygotowy-wania dywersji. Ani Konsulat, ali Poselstwo nie stoi na wysokości zada«

Nie sądzę, aby dotychczasowe próby wydawania biuletymt czy dziennika mogły raradzid złemu. Jedynie konspiracyjnie kolportowane wydawnictwa, wolne od cenzury węgierskiej, mogłyby wprowadzid właściwą orientację zarówno wśród oficerów jak i wśród żołnierzy. Wydaje mi się nadto, że należałoby systematycznie wysyład do obozów ludzi, którzy pod pozorem akcji oświatowej, sanitarnej czy innej mogliby w serii pogadanek przeciwdziała-d defetyzmom' czy wrogiej agitacji bolszewickiej lub hitlerowskiej.

3/ Jeśli idzie o sprawę wyjazdu do Francji i o problem rozłado-wania obozów, sądzę, że obecna ekipa konsularna działa powoli, niedołężnie, sprawiając wrażenie, jak gdyby mnożyli trudności tylko w tym celu, aby opUnid rzecz całą. W szczególności wydaje mi się dtiwne, że naprzekór

3




dodatniej sytuacji, która pozwała zatrudniać młodych, zdrowych ludzi

w przemyśle francuskim, Konsulat marnuje tę doskonałą okazję, oraz

że nie stara się o to, aby inżynierowie, technicy i t.d. znalell tu

pracę. W każdym razie na gruncie Budapesztu nic nie jest wiadome

o tych możliwościach akwaxex stojących otworem.

Rzeczą. Konsulatu byłoby również roztoczenie surowej kon-

troli nad temi kobietami, które kompromitują nas swym skandalicznym

zachowaniem.

Według informacji któret posiadam bezpośrednio ze źródeł 'YV. 4 44 0.15,0r% ‚

węgierskich, Polacy osztują ęgry około 50.000.- Pg. dziennie, i to nie

zależnie od świadczeń prywatnych. W najbliższej przyszłości musi przyjść

chwila, gdy skończy się ta dobroczynność i przyjazne nastroje zwłaszcza

że uchodźcy robią wszystko co jest w ich mocy, aby zrazić sobie gospoda.

rzy. Radykalne zmiany w składzie ombowym Konsulatu i Poselstwa uważam

za rzecz konieczną, w szczególności uważam za wskazane zmienić wszystkich

urzędników, zajmujących się sprawą wyjazdu do Francji. Sprawy dotyczą.

ce ,iatmosferymor.nej i politycznej załatwi tylko ktoś, mający daleko

idące pełnomocnictwa, i taki, który nie zawaha się przed ostatecznymi

konsekwencjami, więc przed interwencją policji węgierkkiej.

24




(]"•,)'";

S E '1'k ETMU .k T Pr9EZE S p1 'i,:k3Y WiSTRO'

.. 1,4! ............. WPŁYNE.:t.3 d. .. •

po,m 14.A

. • ,

.r.'.;1.J0 -fo.;igi. 1 r' ✓ tu 11-2 • t/ .

"

c tr L3.a. u 2. ri i ii -

o „1 lilie J. uj.:Llo / z o

1v L.atajc-Ay i na

Ea inl.yn od-

irlm i inyLele, h i 2tori , jak

4 .11, pr, ni • ÷ • • •

Ja już od rlicjc:etwr na aini " I bo -

wie j -

rome, z.v.;r6dl1_ ri 2 roi ic j i j ,

- eto1:1,, i v rdo obo- ,„..., .g.

• 4 . • " 11.1 - Z C u

11. Z J.;• , eir; • • -] -7 ,

„. • _L4 L.; i. ił./' L.) .

do

• — -, i e , • -

4.1 j / k,' 4 -•• .. " Reute.'a,

, • . a-en0'H 1•'4' •L .4 ni i

•j •44.41 111-'144 211,

• • ż gL

togi g j:, L., wig

/ • • t i ' d e lach — ..) C..1

sprazę zat.,-,-,1 z ::.1,ezjr-j _ 17.t(51'"r O

g . L., L •••• lo t g—g. 4.• :i 0 k. • zn

Jr

D .

i. r, - yl() ,ard:„.° n-v"; .TO - 'a aorty Z w to

uJ.L. ' 1 0111_ t +7-11j f J .3

i 1 10, j' t j. .21.2 ';1.) O r.(- '211.t .j —

" i (")-t- i

c z o e,;

l.::li-c , bo 11.1

r,. autol' z Po st mo j

25




4<.o

• I • 2, 2: C • -^

rk +1, A .1^, ł om '' 711Z

2110 ni e

CO z V J..

,

J

ca-_L -.-: j- •

10.j ie,/ to nie b-1-0 z •••

(.1 y d J •

• . ,; ,"^?(I. • • ",,,`" O • , ; '.= h

• r". ("T CV", 1 1 1 • • .• j+, 9

i '1 rur

z -fLal rj!..., arii . o u. lu zio si edi'La

P o 1 .s c o 5 o c z u c z c•-i, ź,-.; ci hg-

' • v

• . c7 e" e`!"? ..."."1

.:- • v e

i

I ^ 1, e•r.,.

g o-

o,iato6u.

- • -! .• i •

dyr ; "l 107r 1.-)2 ćlz lo" - to

(.,-;]-2, ,25, g :., -lobun i . t .p .

ilj_at C2' V de CZ tii P s łoto.,:=O,

1 C-; Q, C _ C .: • ',II

,"• z ku sz el-

C" • v

c;6




2_2; ul);;,t •

! ..; . •!,

n

" 1••• (.:'•»: "'" •••• <",

• B.) (-)1•-1- r1.

.) I

P ?'T" c:;-1. Z 'ores—

<..re 1.1-1 twJ ji. P rs z e s.tr

1 IJ

27

, p fil

• • • • '-' rcd

• '-‚. • ;

• • ^ t.; •—•

n •

"

•

""r • , ry, 1; - • • J • Zli"\

" "'

, -n L (-m : h

V u j ,2 1. j cu •

• m.

P ! --•..,- , • • 1.^-t —;•,<•"•• •P"•( 'l "••: • P '1 PP. 1^^," • ,c-", : d,C1)0F7:0•.••

@ R, ł-,-)•,••-- )-1-1

J..., ... -

• -', r„sic

r?,•,"`"•"" •••••1' C, 2 L j, i. 1 (R•i- • -7-, • • ' , i c. e .„. ,

••"," •• '",1-1-2",••" -i

, 1)- - i i .21i1. , tp.

1.. o1 22.0 2: 1." te

ric) ...ii -i • • i i • • z w

(— J.L G.A i •

s.,

P ; 7r.,....`„•,!" • oła.1', rkełkI1,1

1., • i o flinto rhof „ z ..n2r.Ly




p o c:ła, -RzQ,ć1 z T,V.7 r Tri

y -

.17

e7 -r1 r-11", J.

s i da, zaoratro je

, " i .i L r- r , i 175 • - • 'j

rtrw f

:I.^ i bie,lizng i Or'n'-'!"713 :''C CO W

' Foc i to '1..zieje,- ▪ n o -Ja z :m 2 braf na to

tylko sieŁizil:

ci cho, ii'1 "o ' • • • n-..'w12sny , „

I bo Z ł T' i -3 Z . sig, t:". • T. - •?i

Sio-

- • 21 i r, i

to funkcjo- j1.72).

• • -

1 1'17 - .- • `•-•,:i.;. • Q.

::..:;:;;:10 ....t O. 5 ik •

«J

- rr, ""` «J ' •

ten

tri •-• wig r. g

•

•

Oz.y ł -±u elo i c:1-: if1-

rzie - uohod• ców

inne

celo niż 11 o c ucliol on.

28




• Pkt Nc\

rs'rc.5L (71'1 `" ...17 1)zrdzo

1 oficilnie

i 2,;2,1on

iczezo nio 2rz7o4,. Jw; i n ntAko

'mrtki, i zrocztr, dosta We= bu -i„'

rio' zurcłny i , •

zur=-2,

KfltowicaOh rod ty1,--

L.... •

29




Archives Reference No: PRM - PISM Home Pagepism.co.uk/PRM/prm14a.pdfSpraw :zewnę trznych z...

Documents

Transcript of Archives Reference No: PRM - PISM Home Pagepism.co.uk/PRM/prm14a.pdfSpraw :zewnę trznych z...