april 2010 broj FLEKSIBILNOST, KVALITET I MO] CRVENO NORVE ... · motivacija za site nas da zapo~...

ZETORFLEKSIBILNOST, KVALITET I MO]

april 2010 broj 54 www.ffrm.org.mk cena: 50 den.

PREKALEMUVAWE NA JABOLKA

ROZATA-KRALICA NA CVE]ETO

GRA[OKOT - EKOLO[KI ZDRAVA HRANA

BOSTANOT OD LEJKA - NAJRODEN

CRVENO NORVE[KO

GOVEDO

I KAJ NAS

Spisanieto „Moja zemja” iz-le guva mese~ no i e vo sop-st venost na Federacijata na farmeri vo Repub lika Ma kedonija. Prviot broj iz le ze kako orga ni zaciski bil ten na FFRM vo april 2003 godina, a od dekemvri 2006 se dis t ri bu ira kako me se~ no spe cijalizirano spi sa nie za zem jodelstvo i ru ra len raz voj.

Po~ ituvani ~ itateli, site sugestii, zabele{ ki, pra{ awa i kritiki, Ve molime, da gi ispra} ate na mail adresite navedeni vo impresumot. So toa } e vlijaete na kvalitetot na sodr ̀ inata i } e dobiete informacii za Va{ e podobro i pokvalitetno zemjodelsko proizvodstvo ili razvoj na sredinata. Zatoa, redakcijata Ve ohrabruva da ni pi{ uvate.

UREDNI^KI ZBOR

Edno od najubavite godi{ ni vremiwa e pro-letta. Sè e rascvetano, zeleno i razdvi` eno. April i maj se edni od najubavite meseci za pro{ etka i po makedonskite nivi kade { to sè e razzeleneto.

No, vakvata atmosfera ne ja ~ uvstvuvaat i na{ ite farmeri. Za niv i ponatamu golem prob-lem pretstavuvaat neisplatenite rati od pro-dadeni zemjodelski proizvodi od prethodnata godina. Mesec mart e posleden mesec koga vo UJP trebaa da gi dostavat svoite prihodi, a ne se re{ eni nitu problemite so sproveduvaweto na pau{ alnoto odano~ uvawe.

Na po~ etokot na mesec mart, farmerite os-tanaa v~ udonevideni od odlukata na resornoto Ministerstvo za Programata za ruralen razvoj za 2010 godina, a taa podrazbira isklu~ uvawe na merkite za podignuvawe oran` erii i mod-ernizacija na sto~ arskite farmi. U{ te pove} e gi demotivira izjavata na zamenik ministerot Perica Ivanovski deka ovie merki se vo IPARD programata i na{ ite zemjodelci treba da se na-viknuvaat da apliciraat za nea, bez da se navede obrazlo` enie kako } e se re{ at problemite so administrativnite pra{ awa. Od druga strana pak, vetuvawata na vlasta i opozicijata deka im pomagaat na farmerite u{ te pove} e gi iritira.

Sega se postavuva pra{ aweto { to treba da se napravi vo edna vakva okolnost. Postoi edna stara makedonska misla „Slo` ni bra} a planina pomestuvaat“. Zaedni~ ka komunikacija, stavovi, obedinuvawe e re{ enie na problemite i napre-dok na zemjodelstvoto. Samo na vakov na~ in mo` e da se vr{ i pritisok vrz nadle` nite institucii. No, od druga strana, i tie treba da razmislat, da izlezat od svoite kancelarii, da prestanat so vodewe politika i da pro{ etaat po rural-nite sredini za da gi vidat realnite problemi

na farmerite. Samo preku sorabotka me| u site zasegnati strani mo` e da se postigne razvoj.

Ako toa ne se napravi, sè u{ te } e stoime vo mesto i pro-letta } e izgleda ubava samo za posetitelite, a za farmerite } e bide vreme na problemi.

So po~ it,

Biljana Petrovska - Mitrevska

SODR@INA

Prolet

Moja zemjaApril 2010 Izdava~ :FFRM MedijaUl. Gigo MihajlovskiBr. 3, 1000 SkopjeTel/Faks: 02 3099042e-mail: [email protected] na ̀ iro smetka:250-0050000485-38 Invest banka380-1-645333 001-46 Prokredit bankaIzvr{ en direktor i glaven i odgovoren urednikTrajan [email protected]

UrednikBiljana Petrovska [email protected] urednikMakedonka [email protected] i distribucijaBlagoj~ e Najdovski 070/[email protected] vest - naslovnaBlagoj~ e NajdovskiLektorVerica NedelkoskaEdita Ja{ ari

NovinariAntoanela Dimitrievska, Monika RisteskaStru~ ni sorabotniciprof. d-r Boris Anakiev, prof. d-r Dragi Tanevski, prof. d-r Marijan Kiprijanovski, prof. d-r Zlatko Arsov, Stojan Gligorov, Atanas Dimitrov, B. Pu{ kar, Biljana Mihailovska

SorabotniciMarija \ o{ eva-Kova~ evi} , Martin Traj~ ev, Nakil Elezi, Marija Kotevska, Vesna Delovska, Gorica Bogeska

Dizajn: Brigada dizajn - SkopjePe~ ati: Propoint Skopje

6

13

22

28

32

Spisanieto e finansiski poddr` ano od [ vedskata agencija za me| unaroden razvoj. Ovaa pomo{ se sostoi i od direktno prenesuvawe na iskustvata i znaewa-ta od farmerite vo [ vedska na farmerite vo Make-donija preku proektot Poddr{ ka na zemjodelskite zdru` enija vo Republika Makedonija - SFARM.

StavoviFFRM BARA IZMENI VO NAÎNOT NA SPROVEDUVAWE NA PAU[ ALNOTO ODANOÛVAWE

GradinarstvoMAGDONOSOT E ISPLATLIVA KULTURA

P~ elarstvo KU] A ZA PÊLI

Poledelstvo@ITNITE KULTURI NAJPOGODENI OD POPLAVITE

Za{ titaKORISNI INSEKTI - PREDATORI

4 | MOJA ZEMJA

Marginaliziraweto na ` enite ne treba

da se sfati kako demotivacija, tuku toa treba da bide

motivacija za site nas da zapo~ neme

da se zdru` uvame so cel i nie da staneme aktivni vo procesot

na donesuvawe odluki koi se va` ni

za razvojot na na{ eto zemjodelstvo

Mo} ni i obedineti

` eni-farmeri

KOMENTAR

Pi{ uva: Gorica Bogeska, farmer i ~ len UO na FFRM

Vo ramkite na zemjodelskoto proizvodstvo ` enata e s# pove} e involvirana. Toa e edna od pozitivnite stra-

ni, no ona { to treba da se potenci-ra kako problem e toa { to ` enata-zemjodelec e mnogu malku vklu~ ena vo zemjodelskoto zdru` uvawe. Ovoj problem od edna strana mo` e da se tolkuva kako pomala zainte re-si ranost od strana na ` enite koi po ve} e se aktivirani vo semejnite ra boti i vo izvr{ uvaweto na ak-tiv nostite na farmite. Ova, na eden na~ in, doveduva do marginali-zi rawe na aktivnoto u~ estvo na ` e nata vo zemjodelskata politika.

Marginaliziraweto ne treba da se sfati kako demotivacija, tu-ku toa treba da bide motivacija za site nas da zapo~ neme da se zdru-` u vame so cel i nie da staneme ak-tiv ni vo procesot na donesuvawe od luki koi se va` ni za razvojot na na { eto zemjodelstvo.

Ne treba da se zaboravi faktot deka ̀ enata-farmer s# pove} e e no-si tel na zemjodelskoto proizvod-stvo. Spored edno istra` uvawe na praveno za sekojdnevnite ` en-ski raboti (gotvewe, ~ istewe, ~ u vawe deca), ` enite pominuvaat pet pati pove} e vreme od ma` ite, do deka vo selata toj odnos e do de-vet i pol pati pogolem. Spored po-datocite na Obedinetite nacii, ` enite izvr{ uvaat dve tretini od svetskata rabota, zarabotuvaat

1/10 od svetskiot prihod, a posedu-vaat 1% od svetskiot imot.

Ovie podatoci treba da bidat predizvik za nas, ` enite-far me-ri. Za da ja podobrime svojata po-lo` ba, a voedno da staneme del od od lu~ uva~ koto telo za razvoj na ze m jodelstvoto, mora da izgradime in frastruktura i aktivno da se vklu~ ime vo nea. Mre` ata na ` e -ni-far meri koja e rabotno telo pri FFRM zapo~ na so rabota na ova pole so cel da gi obedini si-te ` eni-farmeri vo Republika Ma kedonija i da gi involvira vo zem jodelskoto zdru` uvawe. Celi na ~ ie{ to ostvaruvawe raboti Mre ̀ ata na ` eni-farmeri se: eko nomsko jaknewe, podigawe na svesta kaj ` enata-farmer za po-go lema vklu~ enost vo lokalnite zdru ̀ enija, regionalno { irewe i promovirawe na Mre` ata na ` eni-farmeri, integrirawe na rodovite pra{ awa vo sektorot zemjodelstvo i pottik i poddr{ ka na ` enite-pretpriema~ i.

So rabotata vo Mre` ata, ` e na-ta-farmer treba da se izbo ri za zaslu` eniot status vo op{ test-vo to kako stolb-nositel na moder-no to zemjodelsko stopanstvo. Zatoa, vo nekolku moi izlagawa sum po tencirala i u{ te edna{ } e nagla sam: nie, ` enite, mora da se in vol virame vo Mre` ata i na ta-kov na~ in, zdru` eni, } e izgradime mo} ni i obedineti ` eni-farmeri.

APRIL 2010 | 5

AKTUELNOSTI

FFRM bara izmeni vo Programata za ruralen razvoj za 2010 g.Federacijata na farmerite vo RM bara dopolnuvawe na merkite

od Programata za ruralen razvoj za 2010 godina so merkite za po-dignuvawe oranèrii i modernizacija na sto~arskite farmi, kako i izmenuvawe na Zakonot za personalen danok na dohod vo zemjodelstvoto. „So ogled na toa deka Nacionalnata programa ima poednostavni kriteriumi za aplicirawe sporedeno so IP-ARD programata, FFRM bara da se vratat merkite za podignuvawe oranèrii (plastenici i staklenici) i za modernizirawe na sto~arskite farmi kade {to, za razlika od lani, za ovaa godina se isklu~eni investiciite za odgleduvawe na mle~nite kravi, ovcite, kozite, sviwite i brojlerskoto proizvodstvo. Ako se zeme predvid deka mnogu malku farmeri }e apliciraat vo programata IPARD kade {to se predvideni investicii vo primarnoto proiz-vodstvo na mleko, meso i oranèriskoto proizvodstvo, zna~i deka ovie potsektori }e bidat izzemeni od investicii za ovaa godina”, izjavi \oko Danailov na sredbata so mediumite.

B. P. M.

Federacijata bara ukinuvawe na radiodifuznata taksa za zemjodelcite. FFRM go dosta-vi baraweto do Sovetot za radiodifuzija, po reakcijata na golem broj farmeri koi reagi-raa deka vo nivnite domovi stignuvaat smetki za naplata. Vo najgolem broj slu~ai farmer-ite se registrirani na doma{na adresa, a naplatata stignuva kako za doma}instvoto, taka i za zemjodelskata firma. Ova se dupli tro{oci za isti priemnici i prostorii. Zemjodel-cite vo farmite nemaat radiopriemnici ili televiziski priemnici ili ako imaat toa se naj~esto radiopriemnici za koi, spored zakonot, se napla}a 1/3 od utvrdeniot iznos za radiodifuzna taksa, odnosno pomala od osnovnata. Taksata iznesuva 130 denari mese~no, suma koja moè i da se menuva, zavisno od tro{ocite na ìvot. Farmerite dopolnitelno se optovaruvaat so pla}awe na ovaa taksa {to vlijae negativno na nivnata profitabilnost. Osven registriranite farmeri, ovaa taksa im se napla}a i na zemjodelskite zdruènija. Poznavaj}i ja finansiskata sostojba na zdruènijata koi edvaj sobiraat ~lenarina, a taa e mnogu mala, zdruènijata ovie sredstva treba da gi dadat samo za radiodifuzna taksa ili nema da moàt i tie sredstva da gi soberat. M. \. K.

Mlekoto, zaedno so ovo{jeto i zelen~ukot, da bide merka za pottiknuvawe na potro{uva~kata. Ova e predlogot na FFRM koj vleze vo noviot Zakon za zem-jodelstvo i ruralen razvoj. Isto taka, i vo delot za regulirawe na grupi na proizvodi i organizacii na proizvodi, kade {to vo finalnata verzijata na Zakonot bea staveni samo ovo{jeto i zelen~ukot, na predlog na FFRM be{e prifateno da se opfatat site proizvodi so {to bi se dalo mo`nost za pogolem razvoj na vakviot na~in na organizirawe za site granki vo zemjodelstvoto. Sepak nekoi od predlozite na FFRM ne bea prifateni kako {to se: predlogot da se skrati periodot na isplata na zemjodelski proizvodi {to se prepi{uva samo vo isklu~itelni slu~ai od 180 dena da bide 90, interventen otkup osven za p~enicata da se predvidi i za drugi proizvodi za koi isto taka moè da se javi problem vo otkupot, kako i krajniot rok na isplatata na direktnite fin-ansiski pla}awa da bide do krajot na mart, namesto juni, kako {to e propi{ano so noviot zakon. M.\.K

Na barawe na FFRM, vo noviot Zakon za zemjodelstvo i ruralen razvoj

Farmerite preku FFRM reagiraat:

Mlekoto vleze kako merka za pottiknuvawe na potro{uva~kata

Sanirawe na deponijata vo s. RusinoBarame pod itno da se sanira deponijata i da se primenat site propi{ani

standardi za za{tita na ìvotnata sredina, blagosostojbata na ìvotnite i zdravjeto na lu|eto. Za dolgoro~no re{enie vladinite institucii pod itno da najdat doma{en ili stranski investitor za regionalnata deponija. Ova e baraweto na zdruènijata-~lenki na FFRM od polo{kiot region. Po vakvata reakcija na FFRM, Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe odgovori so pismo do RC Gostivar, preku koe informira deka vo tek e postapka za dodeluvawe na koncesija za finansirawe, proektirawe, izgradba i upravu-vawe so regionalnata deponija. B.P.M

Kravite, ovcite ne gledaat televizija

6 | MOJA ZEMJA

Izmenite vo personalniot danok donesoa olesnuvawe ili obremenvawe kaj zemjodelcite!?

FFRM bara izmeni vo na~inot na sproveduvawe na pau{alnoto odano~uvaweSTAVOVI

Izmenite vo Zakonot za per-sonalen danok, doneseni na po~etokot na 2009 godina, se ~inea povlastuva~ki

za farmerite. Osloboduvawe od pla} awe do 5000 evra prihod, osnovica za pla}awe od 20% od prihodite ako se nadmine ovaa granica. Ako se sporedi so izmina-tite godini koga na ovie farmeri otkupuva~ite bea obvrzani da im odbivaat danok na 65% od otkup-nata cena, ovie izmeni izgledaat poprifatlivi.

Koga se sproveduva{e infor-mativnata kampawa na UJP, jasno ni be{e deka malite farmeri do 5000 evra prihod se oslobodeni od pla} awe personalen danok, a onie koi rabotat na drugo mesto, no ost-varuvaat prihodi i od zemjodelstvo, se so dopolnitelna dejnost i za niv nema osloboduvawe. Koga malite farmeri gi podnesoa prijavite i na celata ovaa dano~na politika gledaa kako na olesnitelna, Minis-terstvoto za finansii ja izmisli kategorijata zemjodelci so dopol-nitelna dejnost, vo koja vleguvaat site onie koi ne pla}aat penzisko i invalidsko osiguruvawe, bez raz-

lika ako osnovnata egzis-tencija im e od zemjodel-stvo i ne se zanimavaat so ni{to drugo. Na site onie {to se nadevale deka } e bidat oslobodeni sega im stignuva izvestuvawe od UJP deka vsu{nost tie ne podleàt na oslo-

boduvawe i }e pla}aat danok na cel bruto-prihod.

Tuka ne zavr{uvaat problemite so pau{alnoto odano~uvawe. Sega se pra{uvame {to }e se slu~i so onie farmeri koi }e go nadminat ograni~uvaweto od 1.300.000 den-ari? Vo slu~ai koga otkupuva~ite na zemjodelski proizvodi }e im is-platat na farmerite za nivnoto proizvodstvo od dve godini vo edna, toga{ mnogu e lesno da se nadmine ovaa granica. Od UJP velat deka vakvite farmeri treba da regis-triraat firma. Isto taka, ako ovie farmeri dosega bile osigurenici samo vo Fondot za penzisko i in-validsko i Fondot za zdravstveno osiguruvawe, so pravo na ostvaru-vawe minimalna penzija, sega treba da se preregistriraat vo nekoja od zakonskite formi so otvorawe firma i site pridru`ni obvrski svrzani so nea. No, {to ako sledna-ta godina farmerot ostvari pomal

prihod od 1.300.000 denari, a toj ve}e ja registriral firmata?

Federacijata smeta deka osig-urenicite koi se registrirani samo vo Fondot za penzisko i zdravst-veno osiguruvawe ne treba da go menuvaat statusot i da se prereg-istriraat samo zatoa {to se pravat izmeni vo Zakonot za personalen danok i go nadminuvaat prihodot od 1.300.000 denari, bidej}i ovie farmeri ve}e se odlu~ile za ovaa forma i spored niv e adekvatna za nivnite zemjodelski aktivnosti. Isto taka, smetame deka grani-cata od 1.300.000 denari treba da se pomesti i da iznesuva minimum 2.000.000 denari kolku {to izne-suva pomestuvaweto na obvrskata za zadolìtelno registrirawe na DDV obvrznici spored noviot pa-ket na krizni merki dadeni od Vla-data.

FFRM nekolku pati bara{e sredbi so Ministerstvoto za fi-nansii. Po reakcijata na Feder-acijata vo javnosta, ministerot Stavreski istakna deka sekoga{ im izleguva vo presret na farmer-ite i zatoa smetame deka ne treba mu pretstavuva nikakov problem da ja realizira sredbata za eden vakov pokrupen problem za koj e nadle`no ova ministerstvo.

Pi{uva: Marija \o{eva - Kova~evi}, analiti~ar na FFRM

Koj se zanimava so dopolnitelna dejnost?

Vo nitu eden zakon nemame definicija za toa na koi farmeri zemjodel-stvoto im e dopolnitelna dejnost, iako Federacijata bara{e da vleze vakva definicija vo Zakonot za zemjodelstvo i ruralen razvoj, no ne be{e prifateno. A kolkava e ovaa nedefinirana celna grupa? Mnogu golema, no sepak nema to~ni podatoci. Ako se rakovodime od brojkata deka imame vk-upno 192.000 zemjodelski stopanstva, spored posledniot zemjodelski po-pis, od niv se pribli`no 13.400 osigurenici samo za pla}awe na penzisko i invalidsko, od nedovolno razvieni podra~ja, registrirani individualni zemjodelci i firmi registrirani spored Zakonot za trgovski dru{tva, toa zna~i deka ignorirame grupa od 178.600, koi moè da se penzioneri, ste~ajci ili so drug status, a se zanimavaat so zemjodelstvo, no ne se vo jasna forma ili spored finansii, tie se so dopolnitelna zemjodelska dejnost. Zna~i, pravoto za osloboduvawe od pau{alno odano~uvawe moè da vaì samo za 7% od site zemjodelci ako imaat pomali prihodi od 5000 evra.

Pau{alnoto odano~uvawe vo zemjodelstvoto donese nejasnotii vo vrska so toa za koi farmeri se odnesuva osloboduvaweto i koi se obvrskite ako se nadmine godi{niot prihod od 1.300.000 denari

APRIL 2010 | 7

Novata Zaedni~ ka zemjodel-ska politika (ZZP) po 2013 godina definitivno vo sebe } e sodr` i va` en del

po vrzan so javnite dobra za ~ ija do-sta va zemjodelcite } e bidat pot-tik nuvani (storirawe na jaglerod di oksid, namaluvawe na metanot, nitratite koi se osloboduvaat vo vodata i zemjata } e bidat me| u glav-ni te aktivnosti). Ova be{ e eden od ge neralnite zaklu~ oci na tretiot pod red forum posveten na idnina-ta na zemjodelstvoto, koj se odr` a na 16 mart vo Brisel i be{ e vo orga-nizacija na kompanijata "Singenta" i Evropskata organizacija na zemjo-posednici. Temata na forumot be-{ e „Ekonomijata i politikata na sigurniot pristap do hrana i kli-matskite promeni“. Pretsedava~ ot na Forumot, dvokratniot evrokome-sar za zemjodelstvo, a dene{ en so-vetnik na hrvatskata vlada vo pro-cesot na pregovori za poglavja ta povrzani so zemjodelsko-prehran-beniot sektor, Franc Fi{ ler, na samiot po~ etok ja potencira{ e

va` nosta na sobirot na koj{ to pri-sustvuvaa nad 700 gosti.

Tasos Haniotis, direktor vo Gen-eralniot direktorat za zemjodel-stvo i ruralen razvoj na Evropska-ta komisija, i Janez Poto~ nik, no voimenuvaniot evrokomesar za ` i votna sredina, naglasija deka e neizbe` no da se vmetne „zelena di menzija“ vo novata ZZP (preku dostava na javni dobra), taka { to Poto~ nik otide utopiski, na gla-su vaj} i deka novata ZZP } e se vika Zaedni~ ka politika za zemjodelst-vo i ` ivotna sredina.

Iako temata be{ e ulogata na ze-m jodelstvoto vo klimatskite pro-meni, vpe~ atokot koj se dobi e de ka idninata na ZZP i nejzinata so-dr ̀ ina se glavna preokupacija vo Brisel. Toa { to ostavi navistina golem vpe~ atok kaj prisutnite na forumot bea nastapite na trojca ev ropratenici (Mekginis, Bege i De Kastro) koi{ to istaknaa deka za razvojot na evropskoto zemjodel-stvo e negativno toa { to agrarot e izostaven od novata desetgodi{ na

strategija na EU 2020. Tie se po-vikaa na promenite koi stapija na sila so ratifikacijata na Lisabon-skiot dogovor i ja predupredija Ev-ropskata komisija deka novostekna-toto zakonodavno pravo povrzano so ZZP } e go iskoristat da gi za{ titat zemjodelcite najavuvaj} i ` estoka borba vo komitetite za buxet i za zemjodelstvo i ruralen razvoj. Nivniot zaedni~ ki stav be{ e deka sigurniot pristap do hrana e najgo-lemoto javno dobro.

Trojca evropratenici najavija ` estoka borba vo komitetite za buxet i za

zemjodelstvo i ruralen razvoj

Idninata na zemjodelstvoto vo EU - najdebatirano

Vo Brisel se odr` a tretiot forum za agrarot

EVROPSKA UNIJA

Pi{ uva: Martin Traj~ ev, pretstavnik na FFRM vo Brisel

Janez Poto~nik, evrokomesar za `ivotna sredina

Paulo De Kastro,pretsedatel na Komitetot za zemjodelstvo na Evropskiot parlament

8 | MOJA ZEMJA

Za investicii vo ruralniot razvoj godinava so Programata za finansiska poddr{ ka na ruralniot razvoj } e se odvojat

579 milioni denari ili okolu 10 mil-ioni evra, { to e za tri milioni evra poveke od minatata godina. Oglasot za raspredelba na sredstvata od ovaa programa e vo tek, a go objavi Agen-cijata za finansiska poddr{ ka na zemjodelstvoto i ruralniot razvoj. Sredstvata se ispla} aat po princip na kofinansirawe na zavr{ eni i is-plateni investicii od strana na ko-risnikot vo visina od 50% od vred-nosta na odobrenite prifatlivi tro{ oci za investicii ili:� 55% od vrednosta na odobrenata

investicija za investicii pod-neseni od nositel na zemjodelsko stopanstvo od 18 do 40 godini sta-rost na denot na podnesuvawe na investicijata ili ` ena-nositel na zemjodelsko stopanstvo;

� 60% od vrednosta na odobrenata investicija za investicii vo zem-jodelsko stopanstvo koe se nao| a vo ridsko-planinsko ruralno podra~ je;

� 65% od vrednosta na odobrenata investicija za investicii pod-neseni od nositel na zemjodelsko stopanstvo do 40 godini starost ili ` ena-nositel na zemjodelsko stopanstvo koe se nao| a vo ridsko-planinsko-ruralno podra~ je.

Samo za prvata merka koja se odne-suva na investicii za podobruvawe na konkurentnost i modernizacija na zemjodelski stopanstva predvideni se vkupno 168 milioni denari. Zemjodel-cite koi{ to se zainte re sirani za ovaa merka odnosno za modernizacija na lozarstvoto, ovo{ tarstvoto i gra-dinarstvoto na otvoreno, preku ovaa Programa mo` at da nabavat traktori do 95 KS, kultivatori i motokultiva-tori, oprema i priklu~ na mehanizaci-ja za podgotovka na po~ va, za sadewe, berewe, pakuvawe i skladirawe na sve` i proizvodi, nabavka na gen-eratori i agregati za obezbeduvawe energija za rabota na kompjuteri za kontrola na navodnuvawe kako i na-bavka na elementi za konstrukcija na za{ titni objekti za smestuvawe opre-ma i mehanizacija i uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti i monta` a i insta-lacija na oprema. Usloven kriterium e minimum podignati povr{ ini od 0,2 ha. Maksimalnata vrednost na pri-fatlivi tro{ oci e do 2,5 denari.

Za modernizacija na odgleduvawe na ` itni kulturi, isto taka, mo` at da se nabavat po pat na kofinansir-awe traktori, priklu~ na mehanizaci-ja, oprema za konstrukcija na silosi i oprema za kontrola na vla` nost i oprema za ~ uvawe na ̀ itnite kulturi, nabavka na grade` ni materijali i el-ementi za konstrukcija na za{ titni objekti za smestuvawe na oprema i

mehanizacija kako i uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti i monta` a i insta-lacija na oprema. Za vakvite inves-ticii e potrebna minimum zasadeni povr{ ini od 1 ha. Maksimalnata vred-nost na prifatlivi tro{ oci e do 6 milioni denari.

Industriskite maslodajni, fura`- ni kulturi, tutunot i proizvodstvo-to na kompir, isto taka, se pod dr` u-va at so investicii koi se odnesuvaat na nabavka na traktori, oprema i priklu~ na mehanizacija za podgotov-ka na po~ va, za sadewe, za berewe i sobirawe, nabavka na oprema za kon-strukcija na silosi i oprema za kon-trola na vla` nost i oprema za ~ uvawe, za nabavka na oprema za postberbeni aktivnosti na surov tutun, nabavka na elementi za konstrukcija na za{ titni objekti za smestuvawe i su{ ewe tu-tun i oprema za su{ ewe, nabavka na grade` ni materijali i elementi za konstrukcija na za{ titni objekti za smestuvawe na oprema i mehani-zacija i uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti i monta` a i instalacija na opremata. Zemjodelecot mora da raspolaga so minimum povr{ ini od 1 ha pod maslodajni i fura` ni kul-turi i 0,5 ha za odgleduvawe tutun i kompir. Maksimalnata vrednost na prifatlivi tro{ oci iznesuva do 4 milioni denari. Odgleduvaweto cve} e i ukrasni drva i rastenija go-dinava se poddr` uvaat so vkupno 7

MINISTERSTVO ZA ZEMJODELSTVO, [ UMARSTVO I VODOSTOPANSTVO

Godinava za poddr{ ka naruralniot razvoj

10 milioni evra

Organskoto proizvodstvo godinava } e se subven-cionira so okolu 71 milion denari { to pretstavuva zgolemuvawe za ~ etiri milioni denari vo odnos na minatata godina. Soglasno Strategijata za organsko proizvodstvo, prodol` uva finansiskata poddr{ ka po nekolku osnovi. Za sertificiranoto primarno proiz-vodstvo sleduvaat plus 30 otsto od voobi~ aeno proek-tiranata poddr{ ka. Za hektar povr{ ina nameneta za zeleno | ubrewe ili ugar vo plodored subvencijata e 3.500 denari za hektar. Finansiskata poddr{ ka za or-gansko ov~ arstvo i kozarstvo iznesuva dopolnitelni 800 denari za grlo ovca i 700 denari za grlo koza od osnovnite subvencii za ovaa kategorija. Zemjodel-cite so pravo na poddr{ ka za prerabotka na organski proizvodi i organski proizvodi vo preod od doma{ no poteklo, dorabotka i pakuvawe na samoniknati vidovi so organsko poteklo } e dobijat po dva otsto od vred-nosta na prodadenite proizvodi so maksimalen iznos od 150.000 denari po operator. Tolkav e i maksimal-niot iznos na subvencijata za proda` ba na organski

proizvodi i organski proizvodi vo preod od doma{ no poteklo. Ministerstvoto za zemjodelstvo } e pokriva do 50 procenti od tro{ ocite za sertifikat { to go izdava ovlasteno telo. Za laboratoriski analizi na po~ va, voda i organski proizvodi subvencijata e 50 otsto od vrednosta, no ne pove} e od 9.000 denari po korisnik.

Prijavuvaweto za koristewe finansiska poddr{ ka vo organskoto zemjodelsko proizvodstvo e do 31 maj, a barawata za isplata se dostavuvaat najdocna do 1 de-kemvri 2010 godina.

Godinava 71 milion denari poddr{ ka za organskoto zemjodelstvo

milioni denari i toa dokolku in-vesticiite se odnesuvaat na uslugi za izrabotka na proekt i tehni~ ka dokumentacija za gradba, nabavka na grade` ni materijali i elementi za konstrukcija od metal ili aluminium vklu~ itelno i prekrivki od staklo ili plasti~ na prekrivka, nabavka na oprema za komunalna infrastruktura i snabduvawe so elektri~ na energija, nabavka na oprema za mikroklimats-ki uslovi vo oran` erii, nabavka na kultivatori ili motokultivatori, nabavka na oprema i priklu~ na me-hanizacija za podgotovka na po~ va, za sadewe i za berewe, nabavka na oprema za sistemi za navodnuvawe i pridru` en kompjuterski softver, na grade` ni materijali i elementi za konstrukcija na za{ titni objekti za smestuvawe na oprema i mehanizacija i uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti i monta` a i instalacija na oprema. Minimalnata povr{ ina iznesuva 0,1 ha za podignuvawe novi ili za obnova na postojni oran` erii ili 0,3 ha za nabavka na kultivatori ili motokul-tivatori. Maksimalnata vrednost na prifatlivi tro{ oci e do 3 milioni denari odnosno do 5% od vrednosta na proektot za uslugi za izrabotka na proekt.

Vo sto~ arstvoto se poddr` uvaat investicii vo odgleduvawe goveda za

tov vklu~ itelno i teliwa od sistem krava-tele. Prifatlivi investicii se: uslugi za izrabotka na proekt i tehni~ ka dokumentacija za gradba, nabavka na grade` ni materijali i el-ementi za gradba za rekonstrukcija i pro{ iruvawe na objekti za odgledu-vawe goveda za tov, nabavka na oprema za oprema za podgotovka na me{ avini za ishrana i skladirawe na dobito~ na hrana i proverka na kvalitetot, opre-ma za sistemi za poewe i hranewe, oprema za ograduvawe na prostorot za odgleduvawe i ispust, oprema za ~ istewe na prostorot za odgleduvawe dobitok, skladirawe i transport, na-bavka na grade` ni materijali ili el-ementi za konstrukcija na rezervoari ili platoa za skladirawe na arsko | ubre i uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti i monta` a i instalacija na oprema. Sto~ arite mora da imaat min-imum 15 do maksimum 150 grla goveda za tov po turnus ili minimum 35 do mak-simum 180 grla mle~ ni kravi i za odg-leduvawe na goveda za tov od sistem krava-tele. Maksimalnata vrednost na prifatlivi tro{ oci e do 4,5 mil-ioni denari.

Investiciite vo odgleduvawe na nesilki se odnesuvaat na uslugi za izrabotka na proekt i tehni~ ka doku-mentacija za gradba, nabavka na oprema za odgleduvawe na nesilki, oprema za

podgotovka i skladirawe na hranata i proverka na kvalitetot, oprema za sistemi za poewe i hranewe, nabavka na inkubatori za ` ivina, oprema za sortirawe i ~ uvawe jajca i proverka na kvalitet, za ~ istewe na prostorot za odgleduvawe ` ivina, skladirawe na | ubreto i transport, nabavka na grade` ni materijali ili elementi za konstrukcija na rezervoari ili pla-toa za skladirawe na | ubreto kako i uslugi za vr{ ewe grade` ni raboti i monta` a i instalacija na oprema. Kriteriumot koj{ to mora da se zapazi e minimum 1.000 do maksimum 15.000 nesilki po turnus. Maksimalnata vred nost na prifatlivi tro{ oci iz-ne suva do 1,5 milioni denari ili do 3% od vrednosta na proektot za us-lugi za izrabotka na proekt.

Vo modernizacija na p~ elarstvoto } e se poddr` uvaat investicii za nabav ka na ramki i sandaci za p~ elni se mejstva, oprema za odgleduvawe p~ e-li, oprema za proizvodstvo na med i p~ elni proizvodi i uslugi za monta` a i instalacija na oprema. P~ elarot mora da poseduva minimum 10 p~ elni semejstva, a maksimalnata vrednost na prifatlivi tro{ oci iznesuva do 500.000 denari.

Zemjodelskite proizvoditeli mo-` at da apliciraat i za drugite merki od Programata za ruralen razvoj.

Zemjodelskoto proizvodstvo e slo` en, rizi~ en, pa i fizi~ ki rel-ativno te` ok proces. Zatoa menax-erot na zemjodelskoto stopanstvo

treba da poseduva soodvetna stru~ nost i znaewe od pove} e oblasti za da mo` e uspe{ no da gi menaxira site aktivnosti. Toj mora da znae deka na prvo mesto treba da gi usoglasi osnovnite proizvodni fak-tori: zemja, rabotna sila i kapital, ako saka da ima povisoki efekti od rabotewe-to. Toa zna~ i deka spored raspolo` livite povr{ ini treba da obezbedi soodveten obem na sredstva - tehni~ ki i finansiski, a isto taka i soodveten broj na lu| e { to } e go ostvarat planiranoto proizvodstvo. Menaxerot na zemjodelskoto stopanstvo treba da gi poznava sortite, rasite, semi-wata, | ubrivata, za{ titnite sredstva i drugi materijali { to se koristat vo ne-govoto proizvodstvo. Toa pribli` no bi bile ne{ tata { to treba da gi znae za teh-nologijata na proizvodstvoto za negovoto stopanstvo. Me| utoa postojat golem broj merki so koi se sre} ava proizvodstvoto na slobodniot pazar, koi menaxerot treba da gi poznava za da gi re{ ava problemite. Bez ogled na toa dali ovie ekonomski proble-mi } e gi re{ ava sam, preku uslugi od drugi ili vo ramkite na kooperativata, toj mora da ima poznavawe za slednite funkcii: (vo krupnite pretprijatija za tie funkcii ima posebni menaxeri) koga menaxerot upravuva so ve} e formirano (izgradeno) zemjodelsko stopanstvo vo koe se usogla-seni osnovnite proizvodni funkcii, ne-govata najva` na zada~ a e da go odr` uva i unapreduva stopanstvoto. Zatoa mora da znae da planira - sredstva za proizvod-stvo, prinosi, rabotna sila, finansiski sredstva za toa proizvodstvo i sl. Mora da ima osnovni poznavawa od marketingot - pazar na primarnite proizvodi, princip-ite na dogovarawe i proda` ba, pakuvawe, distribucija, pazar na golemo, pazar na malo, krajni potro{ uva~ i i sl.

Menaxerot-zemjodelecot treba da znae deka treba da se vodi knigovodstvo

za stopanstvoto za da ima informacii za tro{ ocite i prihodite, za da mo` e da napravi analiza po zavr{ uvaweto na proizvodstvoto pri { to } e oceni dali toa proizvodstvo so tehnologijata i or-ganizacijata { to gi primenil vo proiz-vodnata godina mu gi donelo planiraniot prinos i kvalitet i dali postignatata proda` na cena mu obezbedila pokrivawe na planiranite tro{ oci i dobivka. Spored nekoi avtori, klu~ ni aspekti vo rabotata na menaxmentot bi bile: ana-lizirawe, organizirawe, planirawe i kontrola vo izvr{ uvaweto na procesot na proizvodstvoto (uslugata), potoa primena na najdobri metodi i tehniki vo proizvod-stvoto. Menaxmentot vo zemjodelstvoto e kompleksen i dinami~ en proces, a eden od negovite najva` ni aspekti e rabotata so lu| eto.

Farmerot ima potreba od mnogu in-formacii koga ja opredeluva proizvod-nata struktura na stopanstvoto, koga gi menuva proizvodnite programi, koga pravi dolgoro~ ni investirawe, koga gradi mar-keting-strategija i drugo. Informaciite mu pomagaat da donese re{ enija za va` ni oblasti. Kako da proizvede? (nekoi sorti ili rasi na dobitok se pove} e barani na pazarot od drugi) Koga i kade da go prodade proizvodstvoto ili da gi kupi potrebnite repromaterijali? (razli~ ni proizvodi se so promenlivi sezonski ceni). Kakvi tro{ oci za proda` ba da napravi? (dali da dejstvuva samostojno ili preku koopera-tiva) Kako da go pro{ iri pazarot? (poz-navawe na faktorite koi imaat vlijanie vrz potro{ uva~ ite) i dr. Menaxiraweto na zemjodelskite stopanstva, osobeno na onie kade { to menaxerot e i sopstvenik, zavisi od sklonostite na menaxerot.

Menaxerot - klu~ za uspe{ na farma

Menaxmentot vo zemjodelstvoto e kompleksen i dinami~ en proces, a eden od negovite najva` ni aspekti e rabotata so lu| eto

MarketingAGROEKONOMIJA

Prou~ uvawata na famerite vo Evropa (Danska, Belgija i dr.) poka` uvaat deka tie imaat razli~ ni koncepcii. Van der Polen zaklu~ uva deka stilot i rakovodeweto na farmerot e specifi~ no edinstvo i usoglasenost na slednite elementi: kompleks od strate{ ki nameri, ocenki i razbirawa, specifi~ no struktuirawe na praktikata na farmerstvoto koe{ to ko-respondira so strate{ kite nameri i specifi~ en izbor na vzaemna povrzanost me| u farmata od edna strana i pazarot, dr` avnata poli-tika i tehnolo{ kiot razvoj od druga strana. Nekoi av-tori (Benvenuti, Frovs) gi grupiraat menaxerite-sop-stvenici na zemjodelskite stopanstva na "konzervativ-ni" i "progresivni" i gi ba-raat kulturnite faktori od koi zavisi ovaa pripadnost. Drugi avtori menaxerite gi grupiraat vo vozdr` ani, pragmati~ ni i optimisti~ ki ubedeni deka mo` at da se za{ titat od rizici.

Evropski iskustva

10 | MOJA ZEMJA

Pi{ uva: prof. d-r Boris Anakiev

RUBRIKA

12 | MOJA ZEMJA

Donka \ or| ievska od Veles i nejziniot soprug ve} e ~ etvrta godina sadat gra{ ok na eden dekar i vo prosek dobivaat od 800 do 900 kilogrami gra{ ok

Bogat rod bez prskawe i | ubrewe

Gra{ okot - ekolo{ ki zdrava hranaGRADINARSTVO

Pi{ uva: Antoanela Dimitrievska

Gra{ okot se sadi naesen ili naprolet, po izbor na zemjodelecot. Nekoi velat deka e podobro naesen za semeto da prezimi v zemja, no spored drugi ne e docna da se zasadi i naprolet, na

krajot na fevruari ili vo tekot na mart. Me| utoa go-dinava, poradi obilnite do` dovi i snegot, seidbta na gra{ okot e malku prolongirana. Zemjodelcite odamna ja podgotvija po~ vata i ~ ekaa da se isu{ i od golemata vlaga od obilnite do` dovi i snegot. Poradi vakvite vremenski uslovi, godinava samo mal del od zemjodelcite zasadija gra{ ok vo tekot na fevruari, a pogolemiot del od niv vo vtorata polovina na mart. I 55-godi{ nata Donka \ or| ievska veli deka godina-va podocna go zasadila gra{ okot. Inaku, \ or| ievska raboti kako higieni~ ar vo OU „Todor Janev“ vo nasel-bata ^ a{ ka, na 20-tina kilometri od Veles. No, otkako pred dvaesetina godini soprugot koj rabotel vo „Bra-ko“ vo Veles ostanal doma kako ste~ aec, tie zapo~ nale da odgleduvaat tutun, a ve} e ~ etvrta godina sadat i gra{ ok na eden dekar. Taa pojasnuva deka gra{ okot ne bara ni prskawe ni | ubrewe, { to zna~ i deka e ekolo{ ki zdrava hrana i, { to e isto taka va` no, dava bogat rod. Od svojata niva koja ima odli~ na po~ va od mil tie do-bivaat vo prosek od 800 do 900 kilogrami gra{ ok.

Se zapo~ nuva so orawe na po~ vata. Edna{ se ora vo leto i vtor pat naesen. Dobro e i esenskoto sadewe bidej} i zrnoto gra{ ok ne yemne, no mo` e da skape od premnogu vlaga. „Jas sadam naprolet“, veli \ or| ievska.

Gra{ okot ili bezeljeto, kako { to go vikaat nekoi, ima tri berbi. Toj stasuva naedna{ i zatoa pri prvata berba treba da se nabere za edna nedela, obi~ no od 5 do 10 maj. Toga{ sme anga` irani site, celoto semejst-vo, a ni pomagaat i drugi rodnini za navreme da se so-bere plodot - zelenite ~ u{ ki, kako { to gi narekuvame nie“, pojasnuva \ or| ievska, koja istakna deka ~ u{ kata za berba treba da bide ni premnogu meka ni premnogu tvrda, za da ne bide staro zrnoto. Gra{ okot, spored sopstvenoto iskustvo na ovaa ` ena, e vistinskata zem-jodelska kultura za plodnite makedonski nivi.

„Steblenceto na gra{ okot e mnogu plodonosna bilka, dava i do ~ etiri kilogrami od steblence. Vsu{ nost i posledniot cvet isfrla ~ u{ ki i tokmu niv, poslednite, gi sobirame za seme. So ova seme od na{ ata niva nie sadime dve godini od koi prvata e najrodna, isto i vtorata, a tretata e pomalku rodna. Jas od moe seme sadam treta go-dina.“, pojasnu-va \ or| ievska.

„Interesno e toa { to gra{ okot e mnogu otporno rastenie, a od crvlivoto seme izniknuvaat zdravi steblenca so gra{ ok. Prviot pat koga posadiv, se-

meto go kupiv od zemjodelska apteka, a sega sadam od sopstveno seme. Otkako } e

se zasadi vo redovi, se ~ eka da iznikne steblenceto. Potoa se

kopa celata niva i se pravat redovi, pa se zagrluva raste-nieto so zemja i ako ne vrne,

zagrleniot gra{ ok se poleva so voda. Potoa se ostava barem dve

nedeli da stoi i gra{ okot se bere po 21 den otkako rastenieto

se zagrlilo so zemja.

APRIL 2010 | 13

Mite Spasovski od Jurumleri so dva hektara magdonos vo ovaa sezona uspeva da obezbedi sosema solidna ` iveja~ ka za sebe i za svoeto pet~ leno semejstvo

So edna seidba, duri { est berbi!

Magdonosot e isplatliva kultura GRADINARSTVO

Pi{ uva: Monika Risteska

Celer, cveklo, trupka, broku-la, kromid, marula, zelje, karfiol, prokeq - pup~ ar, se samo del od gradinar-

skite kulturi { to Mite Spasovski od Jurumleri gi odgleduva na vkupno 3,5 hektari (sopstvena, no i iznajme-na plodna po~ va).

Me| utoa, negova posebna specijal-nost e magdonosot na koj mu otstapuva dva dekara prostor od svojata bav~ a. Odgleduva magdonos od sortata Pars-ley leaf, no ne go zapostavuva ni ukras-niot, francuski magdonos od sortata Parsley petersilie.

„Vo ovoj moment magdonosot e na-jisplatliv zatoa { to e najbaran na pazarot. Glavnata seidba e vo mart, a od edna seidba mo` e da se bere vo tekot na celata godina. Jas beram duri { est pati“, veli Spasovski. Toj sekoe utro na svojata niva gri` livo gi podgotvuva kitkite magdonos, koi gi bere so skalpel, gi vrzuva so lasti~ e, gi pakuva vo specijalni } esiwa i potoa negovata sopruga gi prodava na Zelen pazar vo Sko-pje.

Inaku, vo sporedba so drug-ite kulturi, magdonosot, kako { to raska` uva Spasovski, ne e polesen za odgleduvawe, bidej} i kako i sekoj drug zelen~ uk, poseduva svoi specifiki. Mo` ebi olesnitelna okolnost pretstavuva toa { to se za{ tituva od gasenici i vo{ ki naj~ esto so edno prskawe. Va` no e da se naglasi deka 4-5 dena po prskaweto zelen~ ukot ne smee da se jade, poradi { to se odolgovlekuva bereweto. Makotrpnata strana vo odg-leduvaweto na ovaa kultura e plev-eweto od trevata. I pokraj toa { to edna kitka magdonos ~ ini desetina denari, a i ostanatite ednogodi{ ni kulturi { to gi odgleduva se so niski proda` ni ceni, Spasovski uspeva da obezbedi sosema solidna ` iveja~ ka za sebe i za svoeto pet~ leno seme-jstvo. Veli deka normalno ` ivee i sekoga{ odi na leten odmor od po 15 - 17 dena na more, a na zimski odmor po cel mesec na planina.

Neprodadenite 15 tona cveklo, za da ne izmrznat i da gi za~ uva { to podolgo, Spasovski gi skladira vo improviziraniot bunker. Od noemvri, spakuvan vo mre` esti vre} i, go stava vo rovot i go pokriva so kartoni, a vrz nego na sekoj metar stava cevka - oxak, za da mo` e cvek-loto da di{ e. Seto toa go zatrupuva so 20 santime-tri zemja, a kako za{ tita stava suva p~ enka, za da ne zamrzne. Vaka Spasovs-ki go za{ tituva svoeto proizvodstvo za koe lani otkupot ne bil dobar.

Spasovski investira vo no vata zemjodelska tehno-lo gija, koja ja isprobuva sa mostojno na svoite pose-vi. Efektite se gledaat - de lot koj rastel pokrien so agril nalikuva na bujna li vada.„Magdonosot dobiva za pet stepeni poviso ka tem-peratura koga e pokrien so filc, so { to e poza{ titen od mraz. Filcot propu{ ta svetlina, voda i veter. Mnogu e lesen i ne mu { teti na rastenieto, bidej} i ka-ko { to raste rastenieto, toj se podiga nagore", ob-jasnuva Spasovski. Vo sporedba so folijata, filcot e relativno po-evtin. Inaku, edno par~ e agrotekstil dolgo 100, a { iroko { est metri, ~ ini 5.000 denari. Negativnata strana na agrotekstilot e negovoto vremetraewe. Filcot ima mnogu poograni~ en rok na upotreba, otkolku foli-jata.

Prezimuvawe na cveklo

Za{ titaso agril

14 | MOJA ZEMJA

Kalemenite lubenici naj~esto dostignuvaat te`ina od 15 do 20 kilogrami, vo zavisnost od semeto. Ako toa e kvalitetno (gr~ko), lubenicite dostignuvaat te`ina i do 50-60 kilogrami

Pitomewe - kalemeweGRADINARSTVO

Vo strumi~kiot region bostanot e najzasta-pen vo podno`jeto na planinata Belasica, osobeno vo selata Gabrovo, Kole{ino, Bori-sovo, Mokrino, Mokrievo. Edna od postarite

odgleduva~i na bostan e i Veca Spasova od seloto Mokrievo. Motivot da se zanimava so ovaa kultura proizleguva ottamu {to vo nejziniot kraj, koj{to e poznat i kako Podgorie, bostanot najmnogu uspeva i e zastapen i do 90%. Inaku, Spasova rabotnite obvrski okolu desetinata dekari so bostan gi spodeluva so svojot soprug, Angel Spasov, a ja odgleduvaat sortata „eureka". So odgleduvawe na ovaa kultura se zanima-vaat ve}e dvaesetina godini i taa porano bila mnogu dohodna.

Sortata „eureka" {to ja odgleduvaat tie izleguva pri krajot na juni ili po~etokot na juli, no ima sorti, kako {to e „kralica", koi izleguvaat malku podocna.

Vo zavisnost od sortata na bostan i od klimatskite uslovi, nekoi godini vadele i po devet toni po dekar, no vo prosek dobivaat po pet toni po dekar.

Kalemeweto, veli Spasova zapo~nuva vo sredinata na mart.

KalemeweVo regionot na Strumica naj~est na~in na odgledu-

vawe bostan e so primena na metodot na pitomewe ili kalemewe“, veli Stojan Gligorov, sovetnik vo Agenci-jata za pottiknuvawe i razvoj na zemjodelstvoto. Toj objasnuva deka za pitomewe (kalemewe) na bostanot se koristat pove}e podlogi: obi~na tikva (Cucurbita pepo), muskatna tikva (Cucurbita mochata) i dr. No, naj-

Pi{uva: Vesna Delovska

Bostanot od lejka - najroden

Veca Spasova, odgleduva~ na bostan

Procesot zapo~nuva so seewe na semeto od lejka vo saksii. Otkako }e dojde vo faza na dva lista, kotiledo-ni, se see semeto od hibrid-niot bostan. Vo tekot na odgleduvaweto se vnimava na site agrotehni~ki merki i koga }e dostigne vo faza na tri lista toj se kalemi na podlogata od lejka. Po-natamu se se~e stebloto od podlogata, lejka na koja se ostavaat samo dva lista. Potoa taa se zasekuva, a vo me|uvreme vo vid na klin se zasekuva i korenot od pit-omkata-bostan. Vo rascepot na podlogata pome|u ko-tiledonite i podlo{kata se postavuva pitomkata na koja prethodno, isto taka, se pravi klinoviden dvostran zarez so ìlet i se pricvrstuvaat so konec ili specijalni {tipki.

dobri rezultati se dobivaat od pitomeniot bostan vrz takanare~enata „lejka" ~ie latinsko ime e Lage-narija vulgaris ili poznata kako crpka, lejka i taka na-tamu.

Neuspehot pri odgleduvaweto na bostanot so ras-ad naj~esto se dolì na lo{iot razvoj na korenoviot sistem. No, sprotivno na toa, pitomeweto na bostanot na lejka se odlikuva so silen razvoj na korenoviot sistem, {to pretstavuva golema sigurnost, a pozitiv-na osobina pretstavuva i toa {to se razviva na poni-ski temperaturi, pa zatoa pitomeniot rasad moè da se rasadi na postojanoto mesto mnogu porano otkolku nepitomeniot. Pozitivni strani se toa {to koren-oviot sistem ima pogolema v{mukuva~ka sposobnost, ovozmoùva podobra ishrana, pogolema izdr`livost, podobro se prima po rasaduvaweto, otporen e na ni-ski temperaturi, kako i na gabi~ni i po~veni bolesti. Zreeweto na plodovite e mnogu porano od standard-noto, za okolu 15-20 dena, plodovite se pokrupni, prinosite pogolemi i so mnogu povisok kvalitet.

Vo tekot na pitomeweto treba da se raboti mnogu vnimatelno. Pitomeweto obi~no se izveduva vo tekot na vtorata polovina na mart i po~etokot na april. Rasaduvaweto na postojano mesto doa|a koga golemi-nata na korenot }e bide vo faza na 4 do 5 lista, so dobrorazvien korenov sistem i steblo. Vo razgovor so proizvoditelite na bostan, tie ukaùvaat na pozi-tivnite osobini na kalemeniot bostan vo odnos na otpornost kon bolesti, su{a, potoa kvalitetnoto proizvodstvo, visokite prinosi vo odnos na bostanot koj se see direktno, bez primena na kalemewe.

Postojat pove}e na~ini na kalemewe, no kaj nas naj-mnogu se koristi metodot "na rascep", kako i metodot na strani~no kalemewe. Postojat i drugi na~ini koi ne se zastapeni kaj nas.

Pretpostavkite deka lubenicata kale-mena na lejka ima vkus na tikva ne se to~ni i prakti~no e dokaàno deka tie se so iz-vonredno dobar vkus adekvaten na sortata na bostanot koja e kalemena. Za da se dojde do kvaliteten rasad, potrebna e odrede-na stru~nost ili poznavawe za {to, pak, e potrebno vreme i trud. Semeto od lejka se see nekolku dena porano od semeto na bostanot so optimalni uslovi na odgleduvawe, koi pod-ocna sluàt kako osnova za proizvodstvo na rasadot.

APRIL 2010 | 15

16 | MOJA ZEMJA

Pod kora - najbrz i najednostaven na~in

Prekalemuvawe na jabolkaOVO[TARSTVO

Vo praktikata ~esto se javuva potreba vo na-sadite od jabolka da se vr{i prekalemuvawe na ovo{kite. Pri~inite za prekalemuvaweto moè da bidat razli~ni: pri nedostig na sad-

nici od baranata sorta da bide posadena druga sorta, po gre{ka posadena druga sorta, nerodnost na sortata, obezbeduvawe povolni opra{uva~i, ~uvstvitelnost na posadenata sorta na bolesti, {tetnici, mrazevi i drugi nepogodi, lo{ kvalitet na plodot, plodot od taa sorta ne e baran na pazarot, èlba za voveduvawe nova kvalitetna sorta i dr. Prekalemuvaweto moè da se vr{i na mladi neprorodeni ili, pak, na postari rodni ovo{ki.

Prekalemuvaweto na ovo{kite se vr{i naprolet, vo mart-april, koga }e zapo~ne dvièweto na sokovite, s# do po~etokot na cvetaweto. Kolku porano }e se izvr{i prekalemuvaweto, tolku pogolem prirast } e imaat kalemite. Pri podocno prekalemuvawe rezervnata hra-na od korenot i stebloto odi vo krunata i pri skratu-vaweto na grankite taa se otfrla.

Za proletnoto prekalemuvawe, kalem-gran~iwata se sobiraat vo fevruari, pred poteruvaweto na pup-kite. Gran~iwata se ~uvaat do polovina zatrapeni vo pesok, smesteni na pozasen~eno mesto. Vo pesokot treba da se odrùva dovolno vlaga. Mnogu podobro e ako kalem-grankite se ~uvaat vo ladilnik na tempera-tura od - 20S. Vo ovoj slu~aj gran~iwata se vrzuvaat vo snop~iwa, se navla`nuvaat i se stavaat vo crni plasti~ni }esiwa. Vaka spakuvani, kalem-gran~iwata moè da se ~uvaat do krajot na maj. Kalem-grankite tre-ba da bidat razvieni 8-10 mm, dobro sozreani, zdravi i sobrani od periferijata na krunata.

Koga imame posadeno sadnici od druga sorta, preka-lemuvawe moè da se izvr{i naprolet istata godina, po sadeweto. Potrebno e samo da se pri~eka sadnicite da se primat i da zapo~ne dvièweto na sokovite. Vo vakvite slu~ai kalemeweto se vr{i na visina na ste-bloto odnosno na 40-50 sm od spojnoto mesto. Na~inot na kalemewe zavisi od debelinata na sadnicata, a se vr{i so prosta ili angliska spojka kaj potenki (do 10 mm) i strani~no spojuvawe kaj podebeli sadnici.

Prekalemuvaweto na postari rodni ovo{ki e biolo{ki i ekonomski opravdano samo ako ovo{kata ne go pominala polovinata od svojot vek na eksploatacija. Postarite ovo{ki pote{ko gi podnesuvaat napraven-ite rani od presecite, imaat poslab porast na kale-menite granki, potrebno e pove}e vreme za obnovuvawe

na krunata i ostanuva kratok period za koristewe na plodovite od novata sorta.

Prekalemuvaweto na postari ovo{ki moè da se vr{i na skeletnite granki (kaj mnogu debeli ovo{ki) ili direktno na stebloto.

Koga prekalemuvaweto se vr{i na skeletnite granki, se ostava nekalemena edna poslaba strani~no naso~ena granka, koja }e sluì kako hranilka koja }e vr{i asimilacija dodeka se razvie dovolno lisna masa. Idnata prolet se prekalemuva i hranilkata ili taa se otstranuva do osnovata.

Prekalemuvaweto na postari ovo{ki od jabolka so dijametar na stebloto do 15 sm moè da se vr{i i direk-tno na stebloto. Pritoa prekalemuvaweto na ovo{kite odi mnogu pobrzo vo odnos na kalemeweto na skeletni

Pi{uva: prof. d-r Marijan Kiprijanovski

Ovoj na~in na kalemewe se izveduva koga }e zapo~ne dvièweto na sokovite i korata se odvojuva od stebloto. Za proletnoto prekalemuvawe, kalem-gran~iwata se sobiraat vo fevruari pred poteruvaweto na pupkite

APRIL 2010 | 17

granki, se dobiva pogolem prirast na letorastite, na niv u{te vo prvata godina se formiraat cvetni pupki, a vo vtorata godina ovo{kata zapo~nuva da plodonosi. Ve}e vo tretata godina ovo{kata potpolno ja obnovuva krunata i dava normalen prinos.

Najbrz i najednostaven na~in na prekalemuvawe na jabolka e pod kora. Ovoj na~in na kalemewe se izveduva koga }e zapo~ne sokodvièweto i korata se odvojuva od stebloto. Pritoa stebloto ili skeletnite granki se presekuvaat so pila na mazno mesto koe{to e so zdrava kora. Potoa presekot se obnovuva so no`-kastra~ ili nekoj drug no`. Podgotovkata na korata moè da se vr{i na pove}e na~ini:

1. So eden nadolèn presek na korata - po potseku-vaweto i izmaznuvaweto na presekot, korata se raseku-va nadol`no na me sto to kade {to }e se stavi kalemot. Potoa so ka le mar ski ot no` ili so specijalno klin~e od koska ili plastika malku se odvojuvaat dvete stra-ni na korata, kade {to podocna se stava podgotvenoto kalem-gran~e. Po postavuvaweto na kalem-grankite se vr{i vrzuvawe so pojako vrzivo.

2. So dva paralelni preseci na korata - na korata se pravat dva paralelni preseci na me|usebno rastojanie kolku {to e debel kalemot. Potoa korata so klin~e se podiga vo vid na jazi~e i pod nea se stava podgotvenoto kalem-gran~e. Po postavuvaweto na kalemite, podig-natata kora malku se isten~uva, a preku nea na okolu 1 sm pod presekot na stebloto se nabiva tenko {aj~e koe navleguva preku korata, preku kalemot i stignuva do drvoto na stebloto. Na ovoj na~in kalemot dobro se za-tega i nema potreba od dopolnitelno vrzuvawe. Po edno klin~e se kova i na korata od stebloto od dvete strani do napravenite preseci.

3. Bez nadol`ni preseci na korata - podgotven-ite kalem-gran~iwa se postavuvaat pod korata koja so klin~e se odvojuva od drve{inata. Kalem-grankite mora da bidat potenki ili sedlesto podgotveni.

Kalem-gran~iwata se podgotvuvaat so nadolèn kos presek koj se pravi so eden poteg na ostar kalemarski no` so dolìna od 3,5-4 sm. Ako kalemite se debeli, tie moè da se podgotvat vo vid na sedlo. Na sekoi 7-8 sm obikolka na stebloto ili na 2 sm dijametar na ste-bloto se stava po eden kalem. Na kalemite se ostavaat po dve pupki.

Kaj dvata na~ina na kalemewe po postavuvaweto na kalemite se vr{i prema~kuvawe na gorniot presek i na strani~nite preseci na stebloto i presekot na kalem-gran~eto so prethodno podgotven kalemarski vosok. Potoa so hartija se premotuva stebloto, taa se vrzuva i vrz kalemarskiot vosok na presekot na stebloto se stava glinesta po~va.

Sl. 1. Na~ini na prekalemuvawe na posadeni sadni-ci: A - so prosta spojka, B - so angliska spojka, V - so spojuvawe otstrana

Sl. 2. Kalemewe na postari ovo{ki pod kora: 1. podgo-tovka na pitomkata - obi~no i so sedlo, 2. so podigawe na korata od edna strana, 3. pod jazi~e, 4. bez zaseku-vawe na korata - na klarinet, 5. klin~e za odvojuvawe na korata

A B VUspe{no prifaten kalem

18 | MOJA ZEMJA

Nedostig od ovie mobilni elementi doveduva do poslab ili retardiran rast na rastenieto, a vi{okot od niv predizvikuva nedostig na drugi va`ni elementi za pravilen razvoj na rastenieto.

Azotot, kaliumot i fosforot - baza za pravilen razvoj

Vlijanieto na makroelementite vo po~vata vrz rastenijata\UBREWE

Nitrogen (N) - Azot. Mobilen i makroelement

Ima glavna uloga vo razvojot na rasteni-eto. So pomo{ na azotot (N) rastenieto soz-dava hlorofil i vr{i fotosinteza, sozdava

aminokiselini koi se koristat za proizvodstvo na proteinite na rastenieto.

Pri nedostig na azot rastenieto ima poslab rast, listovite stanuvaat tesni, hloroti~ni, bledozeleni. Pri poizrazen nedostig na azot moè da dojde do pot-polna hloroza i su{ewe na rastenieto. Naj~esto se zabeleùva prvo na najstarite listovi, za potoa da napreduva kon vrvot na rastenieto.

Nedostigot na azot ponekoga{ moè da se pome{a so nedostigot na magnezium zatoa {to se sli~ni. Ne-dostigot na azot }e se pojavi na vrvot na listot i }e napreduva nanazad kon zadniot del na listot, dodeka nedostigot na magnezium se pojavuva na celiot list (listot poòltuva), a venite ostanuvaat zdravi. Zna~i,

ako rastenieto raste pobavno i dolnite listovi òl-teat, toga{ e vo pra{awe nedostig na azot.

Premnogu voda i premalku organski soedinenija moè da predizvikaat nedostig na azot. Rastenieto ne moè da go apsorbira azotot ako e pH 4.0 – 5.5. Moè da se apsorbira N so pH 6.0 – 8.0 , no pH 6.8 e sovr{ena za N.

Vi{okot na azot moè da ima toksi~en efekt na razvojot na rastenieto, a golemo prisustvo na nitrati vlijae {tetno i na zdravjeto na lu|eto {to go konsum-iraat rastenieto.

Pri vi{ok na azot se zgolemuva vegetativniot, a se namaluva generativniot rast na rastenieto. Vi{okot na azot predizvikuva nedostig na bakar i cink.

Phosphorus (P) – fosfor. Mobilen i makroelementFosforot e mnogu vaèn za razvojot na korenot

i na lastarite. Igra glavna uloga vo cvetaweto i e klasificiran kako makroelement.

Pi{uva: Dipl. in`. agr. Atanas Dimitrov

APRIL 2010 | 19

Nedostigot na fosfor ja namaluva goleminata na rastenieto. Ako nedostiga vo pomali koli~estva moè da se zabavi rastot, a nedostigot na pogolemi koli~estva moè da predizvika su{ewe na listovite koi na krajot pa|aat.

Nedostigot na fosforot prvo se zabeleùva na postarite listovi. Tie stanuvaat pone`ni, zelenata boja preminuva vo crvenkasta, zavisno od vidot na ras-tenieto.

Vi{okot fosfor predizvikuva nedostig na bakar, cink, èlezo i kalium.

Rastenijata ne moàt da apsorbiraat fosfor na 4.0 – 5.5 pH vrednost. Najdobra apsorpcija na fosfor ima vo ramkite na 6.0 – 7.5 pH. Vrednosta nad taa granica predizvikuva nedostig na fosfor.

Potassium (K) - kalium - Mobilen i makroelementKaliumot ima mnogu va`na uloga vo razvojot na ras-

tenieto. Dovolni koli~estva na kalium mu pomagaat na rastenieto da ima dobro i stabilno steblo, da bide otporno na bolesti, da prima voda, da pomaga pri fo-tosintezata. Kaliumot moè da se najde vo celoto rastenie i e neophoden vo site aktivnosti na raste-nieto povrzani so vodata. Toj e neophoden vo celiot ìvoten vek na rastenieto, a najmnogu vo razvojot na cvetovite.

NedostigPremalku kalium vo rastenijata doveduva do re-

tardiran rast na listovite, pojava na òlti damki po rabovite na listovite i nivno svitkuvawe. Rasteni-eto }e po~ne da raste vo visina i grankite i stebloto }e stanat lesno kr{livi. Starite listovi moè da pokaàt crvenkasta boja i da se svijat nagore. Golemite listovi obi~no dobivaat nekroza me|u venite, se su{at, stanuvaat kostenlivi i na krajot otpa|aat. Po-starite listovi dobivaat pove}e òltenikava boja i isto taka se svivaat i pa|aat. Ako rastenieto e vo veg-etacija, rastot }e bide mnogu zabaven. Vo cvetaweto se zabavuva rastot na lastarite. Najnapred }e se pojavat temni damki po listovite {to ~esto e predizvikano od malata vla`nost na vozduhot. Ponekoga{ nedostigot na kalium moè da bide predizvikan od premnogu kal-cium ili od niski temperaturi.

Premnogu kalium moè da predizvika mnogu prob-lemi, o{tetuvawe na korenot i nedostig na kalcium. êsto doveduva do nedostig na magnezium, mangan, kal-cium, cink, èlezo.

Kalium i pHRastenieto ne go apsorbira kaliumot na 4.0 – 5.5

pH vrednost. Najdobro go apsorbira na 6.0 – 9.5 pH (pogolema pH od 7 ne e prepora~liva za rastenijata).

20 | MOJA ZEMJA

„Agrounija“ - Skopje e proizvodno-trgovska organizacija vo privat-na sopstvenost, osnovana vo 1989 godina i locirana vo op{ tinata

Ilinden vo Skopje. Ovaa firma e specijaliz-irana proizvodno -trgovska organizacija koja se zanimava so nau~ no-istra` uva~ ka dejnost vo oblasta na p~ enicata, selekcija na se-menski p~ enici, zemjodelsko proizvodstvo i dorabotka na semenska p~ enica.

Vo proizvodnite aktivnosti prioritet-no mesto zazema programata za selekcija i sozdavawe novi, visokorodni, kvalitetni sorti p~ enica. Selekcijata e otpo~ nata od pokojniot Ilija Orov~ anec, doktor na zem-jodelski nauki, inaku priznat i poznat selek-cioner, avtor na 18 visokorodni priznati sorti p~ enica. Denes so proektot za soz-davawe novi sorti rakovodi Ognen Orov~ anec, taka { to golem procent na proizvodstvoto na p~ enica vo Republika Makedonija se sorti od „Agrounija“, kako { to se sortite „orov~ anka“, „podobrena orov~ anka“, „agrounija“, „olga“, „osatka“, „pelisterka“ i semenskoto triti-kale „agrounija“.

Vo 2009 godina se priznati tri novi sor-ti p~ enica: „makedonska rodna“, „makedonska rana“" i „balkanija“ koi se nova generacija na selekcii i se odlikuvaat so golem gen-etski potencijal i odli~ en kvalitet. Ve} e se priznati vo Srbija i Kosovo i se nameneti za celiot Balkan.

Istovremeno so selekcijata se odviva i procesot na razmno` uvawe na novonastana-tite sorti, kako i odr` uvawe na sortnata ~ istota na priznaenite sorti.

Vtorata proizvodna aktivnost vo „Ag ro-unija“ e zemjodelsko proizvodstvo na p~ enica i tritikale na povr{ ina od 180 ha koi gi ko-risti pod koncesija i na koi ima organizira-no proizvodstvo od semenski materijal.

Semenskiot materijal se dorabotuva vo Centarot za semedorabotka na „Agrounija“, koj se nao| a vo centarot na Skopsko pole vo seloto Marino. So izgradbata na ovoj Cen-tar, vo ~ ij sostav se i magacinot i nekolku prodavnici, se zaokru` uva celiot ciklus na zemjodelskoto proizvodstvo, od selekci-ja, razmno` uvawe, primarno proizvodstvo i dorabotka na semenskiot materijal do pro-

metot. „Agrounija“, kako pridru` en ~ len na

Univerzitetot „Goce Del~ ev“ vo [ tip, istra` uva~ kata rabota ja realizira vo labo-ratoriite na Zemjodelskiot fakultet na ovoj Univerzitet, kade { to se vr{ at site analizi za kvalitetot na semenskite materijali name-neti za makedonskiot pazar.

Sorabotka „Agrounija“ e zastapnik na holandskata firma „Denice“ od kade { to nosat semenski kompir od sortite „akcent“, „afrodita“ i „fokus“. Kompanijata ima odli~ na sorabotka i so institutot „Zemunsko pole“ od Srbija od kade { to pokraj son~ ogledovo seme, uv-ezuvaat i semenska p~ enka. Osobeno vnimanie posvetuvaat na sila` nata p~ enka, konkretno, p~ enkata od tipot 735. Spored eksperiment-ite { to gi napravi „Agrounija“, ovoj hibrid pretstavuva golema perspektiva za makedon-skite nivi, osobeno e pogodna za sila` a, a mo` e da se koristi za proizvodstvo na zrno.Hibridot 341, pak, e idealen za proizvodstvo na dobito~ na hrana. Ovie hibridi, spored istra` uvawata na „Agrounija“, se odliku-vaat so visok procent na rodnost. P~ enkata 735 se vbrojuva vo grupata na FAO 700 i ima pogolema vegetativna masa od site hibridi na Balkanot. Ovaa p~ enka ima potencijal na visoka rodnost - pove} e od 13 toni od hek-tar i vrven kvalitet so koi se nao| a re~ isi na pettoto mesto na skalata od nula do pet. Hibridnata p~ enka 341 e idealna za zrnesta dobito~ na hrana i spa| a vo grupata na FAO 300. Taa ima nivo na vla` nost od 15 procenti, { to e osobeno va` no, bidej} i ne e potrebno dosu{ uvawe, tuku direktno se obrabotuva. Otporna e na su{ a i e so sreden rast. Na skalata od 0 do 5 po prinosi, kvalitet i ot-pornost na polegnuvawe, hibridot 341 e na pettoto mesto, { to dovolno ka` uva za vred-nostite na ovaa p~ enka.

„Agrounija“ e zastapnik i na „Semenar-nakoop“ od Novi Sad, koja na 700 hektari proizveduva seme od lucerka, trevi i drugi gradinarski kulturi koi se dostapni i za na{ ite zemjodelci.

Osnovnata dejnost bazirana na selekcija i proizvodstvo na

semenska p~ enica, promet so semiwa, mineralni | ubriva,

sredstva za za{ tita i repromaterijali za zemjodelstvoto

im izgradi prepoznatliv brend me| u zemjodelcite. Visokite

prinosi { to gi davaat nivnite sorti p~ enica i tritikale,

kako i son~ ogledot, hibridnata p~ enka, gradinarskite semiwa i

drugi semenski proizvodi { to gi plasira „Agrounija“ se zaslu` ni za

doverbata { to gi odr` a i izdigna vo nivnoto 20-godi{ no stopanisuvawe

Dve decenii brend za semenski proizvodi

„AGROUNIJA“ SKOPJE POLEDELSTVO

Agrounija Skopjetel/faks 02 257 27 [email protected]

Hibridna p~ enka 371

Hibridna p~ enka 735

22 | MOJA ZEMJA

Poplavite koi ja zafatija Makedonija vo mart na pra-vija { teti i vo zemjodelst-voto. Najgolemi problemi

predizvikaa vo bitolskiot region, kade { to e proceneta { teta od 31.000 evra. Komisijata za procena na { teti vo bitolskiot region istakna deka najgolemi { teti se napraveni kaj posevite so p~ enica, ja~ men i p~ enka. Ekipata na „Moja zemja" so svojot objektiv registri-ra golem broj { teti napraveni od poplavite.

Vo bitolskoto selo Zagorani golem del od zemjodelskite po vr { i-ni nalikuvaat na mali ezera. Takva e slikata i vo farmata na zemjode-lecot Dragan Mickovski. Vkupnata povr{ ina { to ja obrabotuva Mick-ovski e 105 hektari, od koja 95 hek-tari e dr` avno zemji{ te zemeno pod koncesija, a 10 hektari e negova sop-stvenost. Zemjodelskata povr{ ina koja se nao| a pod voda e okolu 60 hektari, od koja 45 hektari e zasa-dena so p~ enica, a 15 hektari e zas-adena so ja~ men.

Pokraj finansiskite problemi so koi } e se soo~ at farmerite, poplavite nanesuvaat { teta i na zemjodelskata obrabotliva povr{ ina. Za poplavite vo bitolskiot region, profesorot Trpevski smeta deka mo` e da ima zagubi na azot, no samo na nitratnite oblici, taka { to pogolemi zagubi bi imalo ako e izvr{ eno prihranuvawe so azotni | ubriva na ` itnite kulturi

@itnite kulturi najpogodeni

PoplaviPOLEDELSTVO

Pi{ uvaat: Biljana Petrovska – MitrevskaMarija Kotevska

Dragan Mickovski, farmer

Poplavi vo Ko~ansko

APRIL 2010 | 23

„Od 60 hektari zemjodelski plod-na povr{ ina, 30 hektari se pod kon-cesija, a 6 hektari moja sopstvenost. Ovaa godina moite nivi tri pati se poplaveni. Ona { to planiram da go napravam vo naredniot peri-od e da ja saniram { tetata so toa { to povtorno } e ja izoram po~ vata i } e ja zaseam so proletni kulturi son~ ogled i p~ enka“, veli Mickovs-ki, koj znae deka na vakov na~ in samo } e gi ubla ̀ i finansiskite prob-lemi, a nema da gi re{ i. Mickovski go nema osigurano zemjodelskoto zemji{ te, no Komisijata za procena na { teti pominala i kaj nego, ja pro-cenila { tetata, im vetila deka } e ima nadomest, no ne im ka` ala kolku } e im bide isplateno.

Pokraj finansiskite proble-mi so koi } e se soo~ at farmeri te, poplavite nanesuvaat { teta i na zemjodelskata obrabotliva po vr { i-na.

„Edna od zagubite na hemiski

elementi od po~ vata e vodata koga ja ima vo golemi koli~ estva. [ te-tite se pravat vo vertikala (vo dlabo~ ina) poznato kako izmivawe, gubewe so erozija i odlevawe na hemiski elementi so povr{ inski vodi. Najgolemi zagubi pod vlijan-ie na vodata } e imaat pesoklivite po~ vi, a najmali glinestite. Kaj pe-soklivite po~ vi ima pomala apsor-pcija na hemiskite elementi“, ob-jasnuva profesorot po agrohemija, Vidoja Trpevski.

Za poplavite vo bitolskiot re-gion, profesorot Trpevski smeta deka mo` e da ima zagubi na azot, no samo na nitratniot oblik, a ne i na amonija~ niot. Nitratniot azot nema afinitet za apsorpcija vo po~ vata.

„Pogolemi zagubi bi imalo ako e izvr{ eno prihranuvawe so azotni | ubriva na ` itnite kulturi osobe-no ako toa e izvr{ eno ednokratno so celokupna doza vo fenofazata

bratimewe. Nau~ niot priod za za-gu bite na hemiski elementi od po~- va ta se izveduva so specijalen pri-bor nare~ en „lizimetar“. So ovoj pribor lesno mo` e da se kvanti-ficira koi hemiski elementi $ ne-dostigaat na po~ vata. I so hemiska analiza mo` e da se utvrdi do koja dlabo~ ina e izvr{ eno izmivaweto na nitratniot azot vo po~ vata. Ako dlabo~ inata ja nadminuva zo-nata za korenoviot sistem, toga{ toj nitraten azot e izguben za ras-tenijata. Del mo` e da se vrati so ascedentni dvi` ewa na po~ vata, no samo nezna~ itelen del, zavisno od mehani~ kiot sostav na po~ vata“, veli prof. Trpevski.

Profesorot apelira zemjodel-cite da pravat agrohemiski analizi na po~ vata so cel koga ima elemen-tarni nepogodi kako poplavite les-no da mo` e da se konstatira sostoj-bata na zemji{ teto i da se napravi programa za | ubrewe.

„Na{ ite agrohemiski analizi na po~ vata vo Pelagonija uka` uvaat na potrebata od balansirawe na hemiskite elementi i primena na adekvatni

mineralni | ubriva. Ima golem debalans na biogenite elementi kako i vlo{ uvawe na pH-reakcijata na po~ vata, koja go pottiknuva vlo{ uvaweto na re` imot na ishrana na rastenijata“, potencira profesorot po agrohemija,

Vidoja Trpevski. Pelagonisko ezero

24 | MOJA ZEMJA

Crveno norve{ ko NORGESIM-FARM VO DEL^EVOSTO^ ARSTVO

Pi{ uva: Makedonka Baldazarska

Prvata farma so crveni norve{ ki goveda vo Ma-ke donija, Norgesim, se nao | a na dva kilometri

pred Del~ evo, na vlezot od kaj Makedonska Kamenica, ili, po-to~ no, na 400 metri od regional-ni ot pat Del~ evo - Bugarija. Prak ti~ no, toa e prvata de mon-stra tivna farma na otvoreno za molzni kravi, koja e izgradena so donacija od Kralskoto norve{ ko op{ testvo za razvoj (NORGES-VEL), so sedi{ te vo Kriva Palan-ka.

Za izgradba na farmata na koja se odgleduvaat nekade oko-lu pedesetina ` ivotni, od koi, vo momentov 30 se molzni i se ~ uvaat i nekade triesetina te-liwa, norve{ kata investicija (bez stokata), dostignala vred-nost od 150.000 evra.

- Farmata se izgradi so cel vo Makedonija da se demonstri-ra poinakov na~ in na odgledu-vawe na kravite, za razlika od dosega{ niot tradicionalen, i vo golema mera pote` ok i ponedo ho-den na~ in, veli mladiot farmer i menaxer na farmata Nor gesim, Goran Vu~ kovski.

- Dojdoa eksperti od Norve{ ka i gi posetija na{ ite tradicio-nalni farmi, { talite koi se bez ventilacija, bez svetlina, so vi-sok procent na vla` nost, a ana-logno na toa – i nezadovolitelni higienski uslovi. Analizata na ekspertite poka` a deka farmite od otvoren tip bi bile poln pogodok za ova podnebje, vo na{ i uslovi.

Prvi~ nata ideja be{ e da se izgradat mali farmi, so po de-setina kravi na pove} e lokacii, no problemot be{ e vo toa kako da se ubedat farmerite deka krav-

Spored Vu~ kovski, poentata na odgleduvawe kravi na otvoreno e vo zdru` uvaweto i okrupnuvaweto na farmerite. Za na{ iot doma} in ne va` i onaa narodnata : „orta~ koto meso ni ku~ iwata ne go jadat „. - Ovie tabua treba da se nadminat. Ako sè dobro se izregulira, se stavi na hartija i ako zdru` uva~ ite se pridr` uvaat kon pi{ anite pravila na igra, odnosno, ako veruvaat vo zdru` uvawe, mo` e sè da funkcionira besprekorno, veli Vu~ kovski, koj zaedno so tatko mu ima 24 kravi i se zdru` eni so u{ te dvajca farmeri so po tri kravi. Po terkot na Norgesim ve} e se izgradeni u{ te dve farmi, ednata isto, vo okolinata na Del~ evo, a vtorata vo Krupi{ te, [ tipsko.

Zdru` uvaweto kako prednost

Prvata demonstrativna farma na otvoreno za molzni kravi, koja se izgradi so donacija od Kralskoto norve{ ko op{ testvo za razvoj (NORGESVEL)

APRIL 2010 | 25

ite mo` at da izdr` at na otvoreno na minus 15°C. Zatoa proizleze ide-jata za demonstrativna farma, koja } e bide primer za vakov na~ in na odgleduvawe ` ivotni.

Da bidam iskren, i jas bev skep-tik vo prvata godina. Se pla{ ev da gi donesam kravite vo farmata. Sega, sekoj { to } e se odlu~ i da pri-meni vakov na~ in na odgleduvawe na svojata stoka, slobodno mo` e da ja vidi na{ ata farma, raska` uva na{ iot doma} in.

Vkrstuvawe so ve{ ta~ ko oploduvaweSekoj posetitel o~e-ku va da vidi crveni nor ve{ ki goveda, no na mesto toa }e vidi-te ubavi, strojni kra-vi, no ne i crveni, tu ku so voobi~ aen nad vore{ en izgled. Do ma} inot ni pojasni de ka koga govorime za cr veno norve{ ko gove-do, vsu{ nost, stanuva

zbor za postoe~ kite kvalitetni kra vi, koi na{ ite farmeri gi imaa vkrsteno me| u isto~ no-friziski i sentimentalki, i sega tie se ose me-nu vaat so norve{ ki crveni bikovi.

- Prakti~ no, zdru` enieto „Sim-entalec“ e prvo koe uspea da dobie 1000 dozi seme od norve{ ki crven bik za ve{ ta~ ko oploduvawe, vo 2007 godina. Dotoga{ , spored za-konot, toa pravo go imaa isklu~ ivo ovlasteni institucii, koi mo` ea da vr{ at uvoz i distribucija na

seme. Semeto za ve{ ta~ ko osemenu-vawe (spermata) e donacija od GENO, Norve{ ka firma koja se zani-mava so proizvodstvo na seme. Edna doza ~ ine{ e pet evra, raska` uva Vu~ kovski.

- Sega, za kravite na site farmeri koi se ~ lenovi na zdru` enieto „Si-mentalec“, osemenuvaweto ~ ini sa-mo 200 denari.

A za toa kakov materijal sakale da dobijat za ve{ ta~ ko oploduvawe na doma{ nite ve} e vkrsteni kravi, Vu~ kovski veli deka proizleglo od analizata na norve{ kite eksperti.

- Razrabotivme sistem, baravme karakteristiki za na{ iot teren. Ekspertite gi vidoa na{ ite kra-vi, terenot, nè pra{ aa za na{ ite potrebi, dali sakame pove} e mleko

govedo i kaj nasPred da se vkrstat doma{ nite kravi so norve{ ki crven bik, tie imale laktacija pod 4 toni za 365 dena, a sega, po tri godini od osemenuvawe-to so ovoj vid bik, laktacijata se zgolemuva na 6 t. godi{ no. Poentata ne e samo vo genetikata, tuku na toa vlijaat i uslovite vo koi ` iveat, kako i ishranata.

Farmata od ju` nata strana e otvorena, a za da nema struewe na vozduhot, post-avena e samo mre` a. Podot vo farmata e gumiran, kravite spijat na du{ eci, a iz| ubruvaweto se pravi so skreperi.

Teliwata od kravite osemeneti so norve{ ki crven bik imaat po-brz i pogolem prirast i, za raz-lika od simentalcite, mo` at da se pu{ tat na pa{ a. Ima ponuda za otkup na site teliwa po ista cena, kako i za ostanatite od 180 den-ari ` iva mera.

�

26 | MOJA ZEMJA

STO^ARSTVO

GENO predviduva

Crvenoto norve{ ko govedo - bele` ana rasa

Crvenoto norve{ ko govedo e visoko-produktivna molzna rasa, kade plodnosta i zdravjeto se opfateni vo celok-upnite odliki na istata u{ te od 70-tite godini. Popu-lacijata od ovaa rasa broi okolu 260.000 kravi, od koi

98% pretstavuvaat del od va` niot Norve{ ki sistem na sledewe, voden od kooperativata TINE. Ovoj sistem obezbeduva precizni bele` ewa i informacii za site molzni kravi vo Norve{ ka. Pro-gramata CNK za odgleduvawe ima grupa od minimum 250 } erki na eden bik, za da ima dovolno precizni informacii za site odliki. Kravata CNK ima ` iva mera od 550-650kg. Genetskite trendovi poka` uvaat deka so selekcijata, istovremeno e poka~ eno i proiz-vodstvoto i podobreno e zdravjeto na ` ivotnite, kako i nivna-ta plodnost. Zdravstvenite odliki se opfateni vo sistemot za sledewe na stada od 1978 godina. Vo momentov, se sledi i mastiti-sot (kako i drugi bolesti), iako ovie se nisko-nasledni odliki. Testirawata za naslednost, bazirani vrz golem broj ` enski gove-da obezbeduva selektiran popis so visoka to~ nost.

Golem broj na CNK kravi se obele` ani (bez rogovi). Sistemats-ka selekcija na obele` ani sinovi po obele` anite elitni tatk-ovci, so tekot na godinite ja zgolemi frekvencijata na ` ivotni bez rogovi. Se o~ ekuva deka CNK } e stane bele` ana rasa vo nared-nite 20-25 godini. Ova e zna~ ajno za sto~ arite niz svetot, kako za zdravjeto na ` ivotnite, taka i za niza ekonomski faktori.

Me| unarodni opitiMnogu godini postoi kontinuirano istra` uvawe vo razli~ ni zemji, kako { to se Amerika, Irska, sporeduvaj} i ja CNK so hol{ tajnot, kako i CRF so vkrstuvawata so hol{ tajn. Ovie opiti se inicirani od univerzitetite i istra` uva~ kite centri vo ug-ledni zemji, vo vrska so zagri` enosta okolu momentalnata ` en-ska plodnost, sposobnosta za oteluvawe i celokupnoto zdravje na rasata hol{ tajn. Rezultatite od vkrstuvawata pome| u CNK i hol{ tajn se superiorni koga stanuva zbor za zdravjeto, plodnosta i oteluvaweto, vo sporedba so ~ istiot hol{ tajn.

Dosta golem i dobro dizajniran istra` uva~ ki proekt koj e sproveden i upravuvan od strana na Moorepark Dairy Production Re-search Centre, vo Fermoj – Irska, koj kulminira{ e vo iznao| aweto ~ isti ekonomski prednosti pri vkrstuvaweto na rasata CNK so vkrstenite rasi hol{ tajn-frizijan, kako i so hol{ tajn-frizijan za mleko-proizvodstvo. Upravuvaweto so ovoj proekt od samiot

po~ etok go vr{ el Dr. Frenk Bakli od Cen-tarot za istra` uvawe. Site informacii poteknuvaat od proekt na farmi, so 47 komer-cijalni ispa{ ni stada vo Irska, kade ima sko-ro 400 ~ istokrvni hol{ tajni, vkrsteni rasi CNK i F1 bile oteleni i izmolzuvani preku tri laktacii, pod isti uslovi na ispa{ a na farmata. Spored detalnite zapisi, crvenato norve{ ko govedo se poka` ala kako superiorna nad hol{ tajnot, blagodarej} i na zgolemenata plodnost, kako i otpornosta kon mastitis i drugi bolesti.

ili meso, dali } e gi odgleduvame na eksten-ziven ili intenziven na~ in, kakov e gen-etskiot potencijal, itn. Vo zdru` enieto odlu~ ivme toa da bide kombiniran na~ in – da proizvedeme i dobri teliwa i do-volno mleko, odnosno, da dobieme kravi so zdravi noze za da odat na pa{ a, pove} e da se iskoristuva kabastiot del, a ne da se odi na koncentrat, raska` uva menaxerot na Norgesim.

Inaku, zad pokrieniot del na farmata se prostiraat 4ha pasi{ te, zagradeno so elek tri ~ en ov~ ar, kade se napasuvaat kravite. Re~ isi 90 otsto od hranata se proizveduva na 50ha obrabotlivo zemji{ te na povr{ inata na farmata. Dodeka vo nep-odoben period kako pred dve godini, spored iskustvoto na ovoj farmer, tie komposti-rale slama po specifi~ en recept – sla-mata ja tretirale so odredeni dozi urea i var, koja stoela tri do pet nedeli vo an-aerobna sredina (vo vre} i), pa potoa so nea gi hranele kravite. Nejziniot kvalitet go analizirale vo Institutot za sto~ arstvo. Rezultatite bile odli~ ni. Inaku, 4 kg od ovaa slama zamenuva 1 kg lucerka.

Vidot crveno norve{ ko govedo ne se dobiva so selekcija spored ~ istina na rasata, tuku spored dobrite rezultati. Toa zna~ i deka vnukata na bikot so koj e izvr{ ena selekci-ja na semeto, dava pove} e mleko - 7,5 toni laktacija za edna godina. Farmata Norgesim ima ve} e vtora ge-neracija od nor-ve{ kite crveni kra vi.

Kravite vo { talata slo bodno se dvi` at, se molzat vo posebna prostorija koja se nao| a vo prodol` enie na delot za prestoj, preku paren sistem.

APRIL 2010 | 27

Crna damkavost ili Phomopsis viticola e vo posledno vre me s# po~ esto prisutna bo lest vo lozovite na sa di.

Bolesta, koja prediz vi kuva prili~ no golemi { teti, izrazeno se pro{ iruva pred se po radi namalena ili ne pravilna hemiska za{- tita, pogotovo pri po mala upotreba na bakarni preparati.

Simptomite na crnata damkavost se voo~ livi na mladite lastari pri { to na korata se poja-vuvaat temno sini dolgunavesti nekrozi so iz-razen vrv kon kraevite. Papkite na zabolenite lastari vidno zaostanuvaat vo razvojot.

Na prolet, koga temperaturite po~ nuvaat da se zgolemuvaat nad 10°C na korata se pojavuvaat prepoznatlivite piknidii po koi i bolesta go dobila svoeto ime. Tie sodr` at golem broj na spori koi ja { irat infekcijata a lesno se raznesuvaat so veter i do` d.

Bidej} i { tetite od bolesta se prili~ no golemi i mo` at da dovedat do propa| awe na cela loznica i proreduvawe na nasadot, neo-phodni se pravilni preventivni tretirawa so kvalitetni sredstva za za{ tita.

Hemiskata za{ tita se zasnova na tretirawe so bakarniot preparat

NORDOX 75 WG, taka { to va` no e da se na-pomene deka crnata damkavost se { iri vo ranite fazi od razvojot na vinovata loza, koga seu{ te ne se za{ tituva od plamenica. NORDOX 75 WG kako bakaren preparat so visoka koncentracija na ~ ist bakar se upotrebuva vo koli~ ina od 0.1% t.e. 100gr na 100l voda. Vo kolku na prolet se pogolemi { tetite na papkite vo lozoviot nasad potrebno e vo za{ titata da se dodade i insek-ticidot KING vo koncentracija od 0,02- 0,03% t.e. 20-30ml na 100l voda, koj { to } e gi suzbie lozovite pipi, sovici i sl.

Vo faza na vegetacija se prodol` uva so za{ tita so kontaktniot fungicid MANKOZEB-R vo koncentracija od 0,25% ili 250gr na 100l voda, sekoga{ vo kombinacija so te~ niot SUM-POR SC-80 vo koncentracija od 0,3% t.e. 300ml na 100l voda. Za{ titata od crnata damkavost vo podocne` nite fazi od vegetacijata e istovetno so za{ titata od plamenica.

Bolesta, koja predizvikuva prili~ no golemi { teti,

izrazeno se pro{ iruva pred se poradi namalena ili nepravilna hemiska

za{ tita, osobeno pri pomala upotreba na bakarni

preparati

Suzbivawena crnata damkavost

HERBOS -SKOPJE OVO[ TARSTVO

Pi{ uva: d-r spec. B. Pu{ kar, stru~ na sovetodavna slu` ba

28 | MOJA ZEMJA

Ku}a za p~eli - isklu~ itelno prakti~ na za gradskite kvartoviNoviot izum nalikuva na skara vo gradinata, odnosno izgleda kako plasti~ na kutija, a ima dva pati pove} e prostor od tradicionalnata ko{nica. Napravena e taka {to se reducira roeweto i ima kapacitet za 20 kilogrami med godi{no

PÊLARSTVO

Noviot izum namenet za ìveewe na p~ elite vo gradskite nasel-bi, ednostavno nare~ en KU]A ZA PÊLI (BEEHOUSE), pokaà

deka p~ elarstvoto ne e samo za ruralnite podra~ ja. Konstruktorot na ova moderno zdanie, p~ elarot Johanes Pol, objasnuva kako do{ol do idejata za KU] A ZA PÊLI.

BEEHAUS e nova ko{nica specijal-no dizajnirana za unapreduvawe na p~ elarstvoto. Taa, vsu{nost, e nameneta za p~ elarite koi ìveat vo gradovite i vo urbanite podra~ ja. Novata ko{nica e konstruirana za postavuvawe na pokriv-ite na zgradite i ku} ite, t.e. vo gradi-nite. Vo ku} ata za p~ eli ima dovolno prostor za drèwe i odrùvawe na kolonijata vo tekot na celata godina, kako {to i inaku e predvideno vo edna ko{nica. Vo ovoj period koga brojot na p~ elite opa| | a, postoi zagriènost za toa dali } e ima mo`nost da se opra{uvaat site posevi. Poradi toa, agencijata Natural England, pod pokrovitelstvo na Britanskata vlada, re{ila da gi pot-tikne gra| anite da se zanimavaat so p~ elarstvo. Tim Lovet, pretsedatel na Britanskiot p~ elarski sojuz, potvrdil deka vo poslednite 18 meseci brojot na ~ lenovite vo urbanite podra~ ja poras-nal od 3.000 na 14.500 p~ elari. ,,Mnogu od na{ite novi ~ lenovi se lu| e koi ìveat vo gradovite i koi se ekolo{ki osvesteni”, objasnil Lovet. Za site pri-dojdeni ~ lenovi se organizirani pre-davawa i obuki za p~ elareweto. U{te edna bitna rabota e toa {to KU]ATA ZA PÊLI se pokaàla kako isklu~ itelno prakti~ na za gradskite kvartovi, ed-nostavna za rakuvawe i ne pre~ i nikomu. Taa nalikuva na skara vo gradinata, a pribli`no e i so tolkava golemina, odnosno izgleda kako plasti~ na kuti-ja, a ima dva pati pove} e prostor od

tradicionalnata ko{nica. Napravena e taka {to se reducira roeweto i ima kapacitet za 20 kilogrami med godi{no. Smestena e na visoki nogarki koi ja podigaat ko{nicata na soodvetna vi-sina za p~ elarot i gi ~ uvaat p~ elite od ladniot vozduh vo zima koga tie hi-berniraat. Podnicata e mreèsta so {to se ovozmoùva ventilacija i im pomaga (ovozmoùva) na p~ elite vo odrùvaweto na higenata vo nivniot dom. Pokraj toa, mre`nata podnica im sluì na p~ elite za kontrola na varoata, bidej} i na toj na~ in se ovozmoùva ispa| awe na varoa-ta od ko{nicata. Od firmata ,,Omlet”, za koja raboti Pol, ja prodavaat vo razni boi i pretpostavuvaat deka dobro } e se prodava. Johanes Pol objasnuva deka edna od pri~ inite poradi koja p~ elnite zaednici se namaluvaat e toa {to se drèle isklu~ itelno vo ruralnite podra~ ja. Me| utoa, nivnoto postoewe vo urbanite sredini rezultiralo so flo-ralna raznolikost, {to bi pomognalo i na p~ elnata i na ~ ove~ kata populacija za proizvodstvo na hrana. Zatoa i ne pos-toi pri~ ina tie da ne ìveat vo grad. ,,Smetam deka p~ elarstvoto e odli~ no hobi koe sekoj moè da go praktikuva, a onoj {to } e se re{i za ova zanimawe, sekako, bi trebalo da vloì vo kvalitet-ni ko{nici, materijal, tehnologija, sop-stveno obrazovanie i da odi vo ~ ekor so vremeto. Duri toga{ p~ elarot } e ima sladok raboten vek”, pora~ uva ovoj ino-vativen p~ elar. Ekonomskite stru~ ni lica od oblasta na statistikata pres-metale deka godi{nite prihodi samo od opra{uvawe na posevite vo Velika Bri-tanija iznesuvale 150 milioni funti. Poradi toa ne e ~ udo {to site sakaat da se zanimavaat so p~ elarstvo. Nekoi od qubov kon p~ elite i ekolo{kata osves-tenost, a drugi od ,,~ ista” korist. Kako i da e, neka ima {to pove} e p~ eli!

Poklopna daska

Ramki za med

Mati~na re{etka

Plodi{ni ramki

Izolacija

Mreèsta podnica

Plo~a za proverka

Nova ko{nica

Ko{nicata za p~eli ~ini 465 funti

Nurije Ahmeti ima 32 p~ elni semejstva

Nejziniot p~ elarnik se nao| a na nadmorska viso~ ina od 900 metri i e opkruèn so raznovid-

na vegetacija, me| utoa, kako {to kaùva tetka Nurije, se soo~ uvaat so podolgotrajni zimi vo

sporedba so nizinskite predeli vo Makedonija

@ena-p~ elar, retkost vo gostivarskiot region PÊLARSTVO

Nurije Ahmeti od selo Pa da-li {te, Gostivarsko e edna od retkite èni-far me ri koja profesionalno se zani-

mava so p~ elarstvo ve} e {est godini. Vo momentot Ahmeti ima 32 p~ elni semejstva, no planira da go zgolemi nivniot broj. Nejziniot p~ elarnik se nao| a na nadmorska viso~ ina od 900 metri i e opkruèn so raznovidna vegetacija, me| utoa, kako {to kaùva tetka Nurije, tie se soo~ uvaat so podolgotrajni zimi vo sporedba so nizinskite predeli vo Makedonija. ,,Mnogupati ni se slu~ uva prolet-nata pa{a da ja do~ ekame so nedovol-no razvieni p~ el ni semejstva (jaki p~ eli) i zatoa koli~ estvoto med po

p~ elno semejstvo mnogu varira i toa od minimum 10 kilogrami do 25 kilo-grami po p~ elno semejstvo. Glavnata pa{a kaj nas e prete`no livadska, a ostanatiot del e raznoviden (ba-grem, kosten i dr.)”.

Rabotata so p~ eli bara mnogu smi renost (ne sakaat nervozni lu|- e), pa zatoa celosnata rabota i odgovornost Ahmeti ja prezela na svoj grb, vo {to se podrazbira i redovnata kontrola koja se vr {i sega, vo april. Vo ovoj mesec po ~ nuva golemiot pregled na p~ el ni te semejstva koi se s# u{te za zi meni. Pregledot se pravi za da se konstatira sostojbata na p~ el nite semejstva vo odnos na broj nosta, zdravstvenata sostojba,

da li i so kolku med raspolaga p~ el-noto semejstvo. Za da moè ova da se utvrdi, p~ elarot mora da izvadi tri do ~ etiri ramki so leg lo spored koi } e konstatira so kak va matica raspolaga, dali ima do volno polenov prav i u{te kolku med ima za p~ elnoto semejstvo zatoa {to potro{uva~ kata na med od sa mi te p~ eli vo zimskiot period se zgo-le muva. Kako {to objasnuva tetka Nu rije, ako se vostanovi nedostig na hrana, p~ elite treba da se pri-hra nat so polenov prav koj } e bide do da den vo {e} ernite poga~ i ili, pak, vo {e} erniot sirup, so cel bezbedno i uspe{no da se za~ uvaat p~ elnite se mejstva.

Pi{uva: Nakil Elezi

Glavnata pa{a

e prete`no livadska

P~ elite treba da se

pri hra nat so polenov prav

ERGOTIZAMDrasti~ ni pojavi na nekoi rastitelni bolesti koi vlijaele na is-

torijata na ~ ovekovata populacija ima mnogu, no nie prenesuvame samo nekolku. Ergotizmot e bolest koja se javuva kaj ~ ovekot i kaj ̀ ivotnite koga tie za ishrana koristat 'r` vo koja se nao| a 'r` ena glamnica - mo-rovo rok~ e, ~ ij pri~ initel e gabata Claviceps purpurea (tvrdi tvorbi, sli~ ni na ku~ e{ ki nokot). Ovie gabi se formiraat vo klasot na 'r` ta i sodr` at alkaloidi, vklu~ uvaj} i gi i LSD, jaki halucinira~ ki kompo-nenti. Simptomite na ergotizmot kaj ~ ovekot se razli~ ni, od trpnewe na vrvovite na ekstremitetite (dlankite, prstite, stapalata), visoka telesna temperatura, halucinacii, mentalna degradacija, abortirawe na plodot, nefunkcionirawe na prstite na nozete i racete poradi slabata cirkulacija na krvta do pojava na gangrena. Po konsumirawe-to golemi koli~ estva na kontaminiran leb doa| alo i do smrt. Sli~ ni promeni se javuvaat i kaj ` ivotnite koi se hraneti so kontaminira-na 'r` , bra{ no od kontaminirana 'r` ili livadsko seno vo koe imalo vakov vid na gabi. I kaj ` ivotnite doa| a do abortirawe na plodot, gubewe na apeti-tot, namaluvawe na te` inata, opa| awe na mle~ nosta, gubewe na papkite, opa{ kite i sl. Ergotizmot denes ne e zna~ ajna bolest. ^ ovekot, preku nau~ nite soznanija, efikasno se spravil so nea. Me| utoa, vo sredniot vek umirale iljadnici lu| e tokmu od ova bolest, a ne se znaela pri~ inata za nejzinoto nastanu-vawe. Bolesta bila poznata kako „svet ogan“, poradi vi-sokata temperatura i treseweto na rac-ete i stapalata. Ovaa bolest osobeno se javuvala vo Francija poradi koristeweto na kontaminiran leb. Tamu ergotizmot bil nare~ en „ognot na Sveti Anton“, vero-jatno poradi toa { to kalu| erite od Sv. An-ton uspe{ no gi leku-vale bolnite lu| e hranej} i gi so zdrav 'r` an leb. Ovaa bolest i podoc-na povremeno se pojavuvala vo Evropa.Ergotizmot go promenil kursot na istorijata najmalku vo eden slu~ aj. Poznato e deka Petar Veliki ne uspeal da gi so~ uva pristani{ tata vo Crno More (1772 g.) bidej} i negovite vojnici bile hraneti so 'r` an leb vo koj imalo sklerocidni gabi, a i kowite ne bile podgotveni za borba zatoa { to i tie bile hraneti so takva 'r` .

30 | MOJA ZEMJA

Bolesti na rastenijata ko

HRANA

Pi{ uva: prof. d-r Zlatko Arsov

Od samiot po~ etok na zem jodelskoto pro-iz vod stvo ~ ovekot se sre } aval so razni

{ te t ni organizmi, me| u koi se i pri~ initelite na bolestite na rastenijata. Denes ne pos-toi nitu edno rastenie koe ne e napadnato od barem edna ras-titelna bolest. Se procenuva deka zagubite vo rastitelnoto proizvodstvo od { tetni or-ganizmi (bolesti, { tetnici, pleveli i sl.) se okolu edna tretina od prinosot. Vo pomal-ku razvienite zemji zagubite se pogolemi i ponekoga{ dostignu-vaat i do 50% od potenci-jalnite prinosi. Procenkite poka` uvaat deka poradi bol-estite na rastenijata se gubi okolu 10 do 12% od godi{ noto proizvodstvo.

Na po~ etokot na zemjodelsko-to proizvodstvo zagubite bile ~ esti i golemi, a bolestite na rastenijata imale zna~ ajna uloga vo toa. Vo toa vreme ne se znaelo zo{ to nastanuvaat bolestite na rastenijata i koj gi predizvikuva. Rimjanite gi organizirale poznatite rubig-alii molej} i mu se na bogot Ro-bigus da im ja so~ uva p~ enicata od ogan za da imaat so { to da se hranat. Istorijata e polna so sli~ ni primeri. Duri nekade od sredinata na 19. vek (1853 g.) nau~ no e doka` ano { to gi predizvikuva bolestite kaj rastenijata. Prvo se otkrieni gabite, potoa bakteriite, vi-rusite i na krajot fitoplazma-ta, kako pri~ initeli na boles-tite kaj rastenijata.

Bolestite vo poledelst-voto nanesuvale ogromni { te-ti. Nekoi od niv zna~ ajno ili duri i drasti~ no vlijaele na ~ ove~ kata populacija, predizvikuvaj} i glad, migracija na naselenieto, promeni na na-vikite na ~ ovekot, propa| awe na golem broj farmi, kompanii, bankrot na bankite i sl.

ko

APRIL 2010 | 31

i ja menuvale istorijataPLAMENICA NA KOMPIROT

Kompirot poteknuva od peruanskite Andi od Ju` na Amerika. Vo Ev-ropa e donesen vo sredinata na 16. vek (1556-1565 g.). Na teritorijata na porane{ na Jugoslavija kompirot e donesen okolu 1785 g. Vo Evropa kom-pirot brzo se { irel poradi povolnite po~ veni i klimatski uslovi. Taka od 1840 g. kompirot stanal glavna hrana na Ircite. Vo toa vreme eden Irec prose~ no jadel preku dva kilograma kompiri dnevno. Kompirot lesno se odgleduval i na mali povr{ ini go imalo dovolno za ishrana na lu| eto, poradi { to populacijata vo Irska napreduvala vo prvite decenii na 19. vek.Vo tekot na 1840 g. vo Severna Amerika e zabele` ana pojava na pla-menica kaj kompirot. Vo tekot na 1845 godina ova zaboluvawe, koe najprvo bilo nare~ eno epidemija "kolera na krompirot", a podocna "plamenica na kompirot" (pri~ initel ohytophthora infestans), se javilo i vo Evropa. Bolesta posebno ja zafatila Irska kade nastanala dobropoznatata "ir-ska glad". Od gladta umrele milion ` iteli na Irska, a milion ` iteli se iselile vo prekuokeanskite zemji.

SIVA DAMKAVOST NA P^ ENKATASo otkrivaweto na hibridnata p~ enka, prinosite po~ nale naglo da se zgolemuvaat

dostignuvaj} i neverojatna brojka od 10-15 000 kg/ha suvo zrno. Hibridnata p~ enka sozdala ogromen pazar na seme. Za da se izdr` i konkurencijata na pazarot na hi-bridno seme na p~ enka, kompaniite po~ nale da koristat linija so ma{ ka steril-nost, a tie geni se nasleduvale preku citoplazmata na maj~ inskite rastenija.

Genot za ma{ kata sterilnost na maj~ inskite rastenija bil nare~ en "teksa{ ka citoplazmatska ma{ ka sterilnost" (Texas cytoplasmatic male sterility, CMS). Vo praktikata, koga se koristat CMS ma{ ki sterilni linii na maj~ inskite rastenija ne treba da se otstranuva metli~ kata. Toa zna~ ajno go poevtinilo semenskoto proizvodstvo. Poradi toa mnogu proizvoditeli na seme vo SAD se

potrudile da preminat na koristewe na CMS linijata. Nejzinoto koristewe tra-elo samo nekolku godini dodeka vo 1970 godina ne se pojavil nov vid na gabi~ no

zaboluvawe, Cochliobolus heterostrophus (Helminthosporium maydis), koe bilo povrzano so koristeweto na samo edna ma{ kosterilna linija, a koja ne bila otporna na navedenoto zaboluvawe. Bolesta se pojavuva na listot i na kla-sot. Patogenot se { irel so vetrot i zafa} al ogromen prostor, od Florida kon

severniot del na SAD. Novata bolest uni{ tila preku 15% od semenskoto proiz-vodstvo na p~ enkata vo SAD. Proceneto e deka zagubite nadminale milijarda dolari. Nau~ nicite brzo reagirale i predupredile deka vo tekot na 1971 godina proizvodstvoto na p~ enka vo SAD } e bide zagrozeno, dokolku ne se izmeni proizvodstvoto na semenskata p~ enka.

TEMNOSIVA DAMKAVOST NA SON^ OGLEDOTVo sedumdesettite godini na minatiot vek zapo~ nalo sozdavaweto na hibridniot son~ ogled. Prvite rezulta-

ti bile izvonredni. Hibridniot son~ ogled daval visoki prinosi i dobar kvalitet. Poradi zgolemeniot interes za vakviot son~ ogled povr{ inite so ovoj vid rastenie vo porane{ nata Jugoslavija dostignale do 180.000 hek-tari. No, uspehot ne bil za dolgo. So rasprostranuvaweto na hibridniot son~ ogled na se pove} e povr{ ini doa| a do pojava na nova bolest (sli~ na na CMS hibridnata p~ enka vo SAD), { to ja predizvikala gabata Phomospisis he-lianthi i ovaa bolest se { irela so vetrot, poradi { to prinosot na son~ ogledot naglo opadnal. Taka, povr{ inata od 180.000 vo 1979 godina se namalila na 36.000 ve} e vo tekot na 1980 godina. Vo po~ etokkot na 80-tite godini nastanuva nedostig od son~ ogled, pa zatoa masovno se proizveduvalo mas-lo od soja, koe ima polo{ kvalitet od son~ ogledovoto. Taka, celi gradovi mirisale na pr` ena riba, zatoa { to soinoto maslo treba da se koristi ladno, a so pr` eweto dobiva neprijaten miris.So odgleduvaweto na uedna~ en genetski materijal (hibridi) na golemi povr{ ini koj{ to e mnogu ~ uvstvitelen na novite bolesti, do{ lo do ogromni { teti vo proizvodst-voto. Naukata brzo reagirala, baraj} i izvori na otpornost od otporni sorti, koi so selekcioni procesi se vgraduvaat vo novite hibridi. Ve} e vo vtorata polovina na 80-tite godini proizvodstvoto na son~ ogledot se stabilizira, a denes e na zadovolitelno nivo.

i

AGENCIJA ZA POTTIKNUVAWE NA RAZVOJOT NA ZEMJODELSTVOTO

[tetnite insekti - hrana za bubamarata

VOZRASNIOT INSEKT UNI[TUVA 40-50

RASTITELNI VO[KI DNEVNO ILI 3.000-4.000 VO

TEKOT NA SVOJOT @IVOT, DODEKA LARVATA PO PAT

NA ISHRANA UNI[TUVA OKOLU 600 RASTITELNI

VO[KI. VOZRASNIOT INSEKT IZEDUVA OKOLU

30-40 GRIWI NA DEN, 90-100 VOZRASNI [TITESTI

VO[KI I DO 300 LARVI NA [TITESTI VO[KI

Korisni insekti - PREDATORI

Pi{uva: Dipl. in`. agr. Stojan Gligorov

32 | MOJA ZEMJA

Pokraj hemiskata za{tita ili uni{-tu vaweto na {tetnite insekti po he-miski pat, postojat i takanare~ eni korisni insekti ili predatori, koi isto taka vr{at namaluvawe na bro-jot na {tetnite insekti, pred s#, lisni (rastitelni) vo{ki so koi{to se hranat. Morame da naglasime edna mnogu va`na rabota - so upotrebata na hemiski sredstva za uni{tuvawe na {tetnite insekti vo ist moment se uni{tuvaat i korisnite insekti i taka ~ esto pati se naru{uva pri-rodniot balans pome| u korisnite i {tetnite insekti. Poznavaweto na ìvotniot ciklus na rastenijata i ìvotnite moè da pomogne za nivno za~ uvuvawe ili za nivniot opstanok.So za~ uvuvawe na samo edni vidovi na korisni insekti bez za~ uvuvawe i na drugite insekti vo biolo{kiot krug na opstanok ne se postignuva dobar rezultat. Pome| u mnogubrojni-te korisni insekti koi pomagaat vo

borbata protiv {tetnite insekti e i sedumto~ kestata bubamara.[to se odnesuva do na{ite zemjodel-ski proizvoditeli, malkumina znaat deka taa e korisen insekt i se hrani so rastitelni lisni vo{ki so {to ovozmoùva namaluvawe na upotre-bata na hemiski sredstva - insekti-cidi. Sedumto~ kestata bubamara ili Coccinella septempunctata naj~ esto ima edna generacija godi{no, a kori-sen vid e vozrasniot oblik (imago). Larvata se hrani so rastitelni i {titesti vo{ki, griwi i poloèni jajca od drugi insekti. Vozrasniot insekt uni{tuva 40-50 rastitel-ni vo{ki dnevno ili 3.000-4.000 vo tekot na svojot ìvot, dodeka larva-ta po pat na ishrana uni{tuva okolu 600 rastitelni vo{ki. Vozrasniot insekt izeduva okolu 30-40 griwi na den, 90-100 vozrasni {titesti vo{ki i do 300 larvi na {titesti vo{ki. Vozrasniot insekt prezimuva pod

opadnatite listovi ili na mesta kade {to nema niski temperaturi. Naprolet, po pareweto, ènkata polaga 400-600 jajca vo grupi od po 10-30 jajca i toa na opa~ inata na li-stot, no sekoga{ vo blizina kade {to se pro{ireni lisnite vo{ki, taka {to po izleguvaweto na larvite, tie se hranat so lisni vo{ki.Kompletniot razvoj od jajce, pa s# do stadium na larva i potoa do vozra-sen insekt trae okolu dva meseca. Na smaluvaweto na brojot na edinkite najmnogu vlijaat niskite tempera-turi vo tekot na zimata, me| utoa i nedostigot od hrana (lisni vo{ki i dr.) vo proletta.Retka e pojavata na kalamitet (maso-vna pojava) od nekoj {tetnik vo pri-ridata poradi postojanoto prisu-stvo na nekoi predatori koi gi uni-{tuvaat po priroden pat i taka go doveduvaat nivniot broj pribli`no vo granicite na normalata.

ROZATA - KRALICA NA CVE]ETO

Proletno rasaduvaweCVE]ARSTVO

Pi{uva: Biqana Mihailovska

Za va{iot dvor ili za terasa go prepora~ uvame sledniot izbor na rozi:

Polzavci: Don juan (mirisna temnocrvena)Lise cronesuperior (bela) Golden Schovers (òlta)

Polijanti i floribunda: Alain (jako rozova)Anabell (portokalova mirisna)Carol (rozova)Orange Melliandina (portokalova)

Hibridni ~ aevki: Ambasador (belo vino)Papa Meilland (temnocrvena)Duftgold (zlatnoòlta)Die Welt (òlta, rozova, portokalova)

Minijaturni ili xuxesti rozi: Baby Maskarada (od svetloòlta do temnocrvena)Rosmarin (svetlorozova)Pour toi (bela)

Dokolku ne ste od onie sre} nici {to imaat dvor, rozata moè da ja zasadite i na terasa, no samo dokolku va{ata terasa e na son~ evata strana bidej} i rozite se rastenija koi ne vireat bez sonce i svetlina

34 | MOJA ZEMJA

Poradi ubavite boi, elegancijata i dolgotrajnoto cutewe (okolu 200 dena vo godinata) rozata so pravo ja narekuvaat kralica na cve} eto i sekoj vistinski vqubenik vo prirodata treba da ja ima vo svojot dvor ili na terasata.Latinskoto ime na kralicata na cve} eto e rosae, {to zna~ i roza ili od od gr~ kiot zbor rhodon - roza. Gr~ kiot ostrov Rodos svo-eto ime go dobil tokmu po rozite, bidej} i rozite ottamu bile pra} ani na rimskiot dvor za ukrasuvawe pri razni sve~ enosti.Proletta e najpogodno vreme za sadewe na rozite, me| utoa ovoj period e mnogu kus bidej} i rozite rano se budat od zim-skiot son i vedna{ razvivaat lisni i cvetni papki, a koga se vo taa faza ve} e ne e prepora~ livo nivno sadewe.

Zasaduvawe i kastrewe

Vedna{ po zasaduvaweto treba da se zagrnat so zemja taka {to od gran~ iwata treba da se gledaat samo 5-10 santimetri. Po 21 den treba da se razgrnat i da se neguvaat kako i postarite rozi. Za rozite koi se vo kontejner ne vaì ova pravilo. Tie moè da se sadat vo tekot na celata vegetacija. Dokolku rozata ve} e ja imate vo svojot dvor, ranata pro-let e vremeto koga treba da se pozanimavate so ovie ubavici. Ako naesen rozite se nagrnat so zemja, kako {to naj~ esto se pravi, rozite sega treba da se razgrnat, a potoa so ostri gra-dinarski noìci se kastrat site suvi i skr{eni gran~ iwa kako i starite i debeli granki, dodeka preostanatite treba da se potkrojat na 4 do 5 okca, t.e. na visisna od 30-35 santi-metri. Rozite-polzavci ne se kastrat, tuku samo se potseku-vaat onie granki koi se stari ili pre~ at.

\ubrewe

Vedna{ po kroeweto e poèlno okolu sekoj bokor (koren) da se stavi pregoreno {talsko | ubre ili edna do dve lopati treset kako i mineralno | ubre specijalno nameneto za rozite. Pri | ubreweto treba vnimatelno da se dozira koli~ inata za da ne se postigne sprotiven efekt. Po prvoto cutewe povtorno bi trebalo da se dodade mineralno | ubre, a potoa na sekoi 15 dena s# do sedmiot mesec. Dokolku ne najdete specijalno min-eralno | ubre za rozi, moète da iskoristite i nekoe drugo koe sodrì azot, fosfor i kalium vo razmer 15h15h15 ili 10h15h15. Se stava sekoga{ okolu bokorot, nikako direktno na koren ili na lisjata, bidej} i } e izgorat. Dokolku e su{na pro-let, treba obilno da se polevaat.

Bolesti

Naj~ estite bolesti kaj rozite se pepelnicata koja se javuva naj~ esto po dolg period na vla`no vreme i 'r| a (lekuvaweto e so fungicid vrz baza na sulfur i so mehani~ ko otstranuvawe na najzagrozenite listovi, a kaj 'r| ata vrz baza na bakar), kako i pojava na lisni vo{ki (koi se otstranuvaat so insekticidi).

Razmnoùvawe

Rozite se razmnoùvaat so kalemewe, no na amaterite im se prepora~ uva razmoùvawe so reznici ili pelceri. Razmoùvawe na rozite so reznici moè da se napravi vedna{ po prvoto cutewe ili vo tekot na esenta. Dokolku ne ste od onie sre} nici {to imaat dvor, rozata moè da ja zasadite i na terasa, no samo dokolku va{ata terasa e na son~ evata strana bidej} i rozite se rastenija koi ne vireat bez sonce i svetlina.

Cvetovi za vo vazna

I za kraj, najubaviot del od rabotata e se~ ewe na cvetovite za vo vazna. I za ovaa postapka postoi pravilo - rozata se se~ e so ostri gradinarski noìci docna nave~ er ili rano nautro, sekoga{ so kos rez. Ise~ enite cvetovi vedna{ se stavaat vo vazna. Uìvajte vo nivnata ubavina!

APRIL 2010 | 35

Don Juan

AnabelKarolAlain

VISOKO NISKO OPTIMALNO

36 | MOJA ZEMJA

Sistemot ovozmoùva ednostavno vgraduvawe i

primena na postojnite dizel-motori, bidej}i ne bara

promena na cilindarskata glava i ovozmoùva visok

pritisok nezavisen od brzinskiot reìm na rabotata.

Common rail sistem

Sistem za direktno vprskuvawe na gorivoMEHANIZACIJA

Sistemot common rail e od ponov datum i e sozdaden vo Italija pri krajot na 1998 godina. Toj e rezultat

na rabotata na najgolemite proiz-voditeli vo svetot na pumpi so vi-sok pritisok i drugi napravi kaj sistemot za vprskuvawe na dizel-gorivoto.

Sistemot ovozmoùva ednos-tavno vgraduvawe i primena na postojnite dizel-motori, bidej}i ne bara promena na cilindarskata glava i ovozmoùva visok pritisok nezavisen od brzinskiot reìm na rabotata. Ovoj sistem e baziran na edna zaedni~ka magistrala (com-mon rail) i so pomo{ na pumpa so vi-sok pritisok se obezbeduva visok pritisok od 1.200 do 1.500 bari.

Common rail tehnologijata na direktno vprskuvawe na dizel-go-rivoto se sostoi vo toa {to kaj ovoj sistem sozdavaweto na pritisokot vo dizel-gorivoto i vprskuvaweto na gorivoto se nezavisni procesi. Pritisokot na dizel-gorivoto e nezavisen od brojot na vrteìte na motorot i od koli~estvoto na vprskanoto gorivo vo cilindarot na motorot. Vo zaedni~kata magis-trala na sistemot dizel-gorivoto se nao|a pod visok pritisok i vo momentot koga e potrebno, toa e podgotveno za vprskuvawe vo cilin-darot na motorot. Po~etokot i vrem-etraeweto na vprskuvaweto na di-zel-gorivoto, spored elektri~nite signali koi doa|aat od senzorite za polo`bata na bregastoto vra-tilo, brojot na vrteìte na kolen-estoto vratilo, za pritisokot na vozduhot, za polo`bata na pedala-ta za gas, temperaturata na sredst-voto za ladewe, masata na vozduhot i pritisokot na gorivoto, go pres-metuva elektronskata upravuva~ka edinica (EUE).

Prskalkite se opremeni so posebni magnetni ventili koi ovozmoùvaat promenlivo upravu-vawe spored momentalnite potrebi. Visokiot pritisok, koj doa|a do iz-raz pri nizok broj na vrteì na mo-

torot, kako i promenlivoto koman-duvawe so vprskuvawe na gorivoto, ovozmoùva raspredelba na gorivo-to i vozduhot vo cilindrite, {to reperkuira vo niska potro{uva~ka na gorivo i ~isti produkti od so-goruvaweto.

Vprskuvaweto na dizel-gorivoto so common rail sistemot zna~itelno se razlikuva od konvencionalnoto vprskuvawe. Razlikata proizleguva od na~inot na sozdavawe na priti-sokot vo zaedni~kata magistrala i na~inot na dozirawe na vprskano-to gorivo. Ovoj sistem ovozmoùva sekoja prskalka da izvr{i pove}e vprskuvawa na dizel-gorivoto za vreme na eden raboten ciklus na motorot i toa: pred vprskuvawe, glavno vprskuvawe i dopolnitelno vprskuvawe (vo slu~aj na postrog-ite Euro standardi za produktite od sogoruvaweto).

Common rail sistemot moè da se vgraduva vo razli~ni tipovi na di-zel-motori. So razvitokot na dizel-motorite se razvil i samiot sistem za vprskuvawe na gorivoto. Bosch go razvile common rail sistemot za koristewe kaj dizel-motorite. Prvata generacija na ovoj sistem e dizajnirana i izrabotena za soz-davawe visok pritisok od 230-1350 bari, koj se instalira na motorite kaj patni~kite avtomobili i komer-cijalnite vozila. Specijalen com-mon rail sistem e prisposoben za

vgraduvawe na pomo}ni dizel-mo-tori koi se koristat kaj trakto-rite, lokomotivite i brodovite.

So po~etokot na 2001 godina zapo~nalo proizvodstvoto na nova serija common rail koja e pousovr{ena od prvata serija. Ovoj nov sistem ima podobra kontrola na pumpata koja go ispora~uva dizel-gorivoto pod visok pritisok. Vto-rata generacija na common rail sis-temot raboti so pritisok od 1.600 bari, a isto taka e koordinirana i zaedni~kata rabota so elektron-skata upravuva~ka edinica (EUE).

So postrogite standardi za emisijata na {tetnite gasovi, zaradi za{titata na ìvotnata sredina, fabrikite za proizvod-stvo na motori so vnatre{no sogo-ruvawe se stremat kon usovr{uvawe na tehnologijata na motorite, koi go imaat usovr{eno svojot motor so vgraduvawe ~etiriventilska teh-nologija i toj raboti so common rail sistem.

Poradi promenite na novite za-koni za emisijata na {tetni gasovi koj stapi na sila od 1 juli 2003 godina, propi{an od Evropskata Unija, kompanijata John Deere vo serijata traktori 6320-6920 Y so mo}nost na motorot od 74 do 118 kW vgraduva common rail sistem so ~etiriventilska tehnologija po cilindar.

Pi{uva: Prof. d-r Dragi Tanevski

Dizel-motor John Deere so common rail sistem

38 | MOJA ZEMJA

Protokot na pumpata e va` en zaradi me{ aweto na te~ nosta vnatre vo bureto i ne dozvoluva talo` ewe na dnoto od bureto - pravewe na homogenizirana smesa

Atomizeri od 1100 litri

Hemiska za{ tita na lozaro-ovo{ tarstvotoMEHANIZACIJA

Edna od najskapite agrotehni~ ki merki bez koja ne se mo` e vo lozarstvoto i ovo{ tarstvoto e hemiskata za{ tita na nasadite. Za ovaa cel, sovremenite lozaro-ovo{ tari kaj nas gi upotrebuvaat glavno atomizerite od 1100 litri. Osnovni elementi od koi zavisi kvalitetot na prskaweto, a sekako i cenata

na atomizerot se slednite:� Pumpata tri ili ~ etiri klipna, so protok od 120 lit/min odnosno 140 lit/min.

Favoriziran proizvoditel na pumpi e "Comet" Italija. Protokot na pumpata e va`en zaradi me{ aweto na te~ nosta vnatre vo bureto, i ne dozvoluva talo` ewe na dnoto od bureto - pravewe na homogenizirana smesa;

� Glaven filter, i va` na dopolnitelna opcija koja ~ ini okolu 200 evra se sekundarnite filtri koi vr{ at u{ te edna fina filtracija pred smesata da „stigne”do diznite. Na ovoj na~ in se ovozmo` uva nepre~ enost vo rabotata i se izbegnuvaat ~ estite zastoi zaradi zapu{ uvawe na diznite, a sekako se prodol` uva i vekot na traewe na diznite;

� Rasprskuva~ ot da bide od materijal otporen na korozirawe, bidej} i samata smesa go nagrizu-va obi~ niot metal. Na samiot rasprskuva~ da ima naso~ uva~ i koi sozdavaat turbulencija na vozduhot i pomagaat listovite da se „zatresat“ i na toj na~ in potpolno od gorna i dolna stra-na se vr{i tretirawe;

� [ asijata, ima bitna razlika dali e bojosana ili pocinkuvana, povtorno zaradi otpornosta na korozirawe.

� Reduktor za regulirawe na brzinata na perkite.� Mo` nost od menuvawe na agolot na perkite, a so toa i protokot na vozduhot� Bureto - mo` e da bide od plastika ili od poliester. Za izgled e podobro plasti~ noto bure,

me| utoa poliesterot e materijal koj polesno se lepi vo slu~ aj na o{ tetuvawe.� Sekoj atomizer sodr` i dodaten sad za ~ uvawe na ~ ista voda za miewe na race.

Cenata na eden vakov atomizer vo Makedonija so polna oprema iznesuva 3.600 evra so vklu~eno DDV - proizvoditel Ontar, naj specifiraniot Turski pro izvoditel za vakov tip na op re ma!

Komet pumpa

Atomizer 1100l Ventilator

Dopolnitelni filtri

Pi{ uva: Nikol~e Trampevski

40 | MOJA ZEMJA

Site modeli na traktorite ZETOR nudat sovr{ ena kombinacija od mo} , ednostavni operacii, mali tro{ oci, kako i ogromna sigurnost i sestranost vo rabotata

ZETOR - fleksibilnost, kvalitet i mo}

Traktori so 64-godi{ na tradicijaMEHANIZACIJA

ZETOR e proizvoditel na traktori so tradici-ja od 64 godini. Otkako prviot traktor Zetor be{ e pretstaven na pazarot vo 1946 godina, propatuva dolg pat i se vseli vo pove} e od mil-

ion semejstva, vo 90 zemji { irum svetot. Tradicijata i uspehot otsekoga{ bile i } e ostanat osnova na ovoj brend, tie se proizvod na uspe{ niot istra` uva~ ki i razvoen centar. Momentalno, ZETOR e vode~ ka in-dustriska kompanija vo Centralna Evropa i najgolem proizvoditel na traktori pome| u novite ~ lenki na Evropskata Unija.

Novite modeli na traktorite ZETOR koi ve} e se probieni na evropskiot pazar se proizvod na dolgogodi{ nata tradicija, kvalitetot i dostapnite ceni.

Modelot Proxima koj mo` e da bide 2WD ili 4WD, raspolaga so motori od 65 do 95 KS. Ovoj model, kako i site modeli na Zetor-traktori, e opremen so Tier III motor Zetor, koj gi ispolnuva standardite za izduvni gasovi i e prepoznatliv po svojata ekonomi~ nost i sigurnost.

Srednata kategorija na traktori so pogon na site ~ etiri trkala i motori od 85 do 105 KS e modelot Proxima Plus, opremen so 16h16 celosno sinhroniziran menuva~ i hidraulika so golema mo} na podigawe, nad ~ etiri toni.

Modelot Proxima Power so motor od 85 do 115 KS go pravi vpe~ atliv negoviot mo} en „{ atl“ menuva~ so 24 brzini napred i 24 brzini nazad.

Najgolemiot Zetor-traktor Forterra so motor od 97 do 130 KS izobiluva so mo} ni tehni~ ki karakteristi-ki koi go pravat najdobar vo svojata klasa.

Site traktori se opremeni so komforna hermeti~ ki zatvorena kabina, so dvojna za{ tita na podot i bu~ ava od samo 78 dB.

Site modeli na traktorite ZETOR vi nudat sovr{ ena kombinacija od mo} , ednostavni operacii, niski tro{ oci, kako i ogromna sigurnost i sestranost vo rabotata.

Kupuva~ ite na traktorite Zetor gi doznaa negov-ite prednosti - dolgata i uspe{ na istorija, visokiot ~ e{ ki kvalitet, edinstveniot nedosti` en dizel-mo-tor, malite tro{ oci i prekrasniot dizajn.

Zemete go i Vie klu~ ot i sledete ja tradicijata, fleksibilnosta, kvalitetot i mo} ta. Sledete go Ze-tor.

Pogon na site ~ etiri trkala

Prostrana i pregledna kabina

AGROVESTI

Edinaeset vinarnici u~ estvuvaa na me| unarodniot saem ,,ProVein” (ProWein) 2010 koj se odrà od 21 do 23 mart vo germanskiot grad Dizel-dorf. Zaedno so CBI, holandskiot Centar za pottiknuvawe na uvozot od zemjite vo razvoj i Minister-stvoto za ekonomija na Republika Makedonija, programata AgBiz na USAID im pomogna na vinarskite vizbi da se promoviraat na na-cionalen {tand na povr{ina od 120 kvadratni metri, kade {to gi izloìja svoite vina i sretnaa po-tencijalni me| unarodni kupuva~ i.

,,ProVein” e definitivno najrel-evanten saem za vino i alkoholni pijalaci vo EU i edinstven saem od vakov vid vo svetot, kade {to pose-titelite pretstavuvaat mostri od svoite proizvodi, istraùvaat no-viteti, otkrivaat novi trendovi, gi obnovuvaat delovnite odnosi i

dogovori i sozdavaat novi zdelki”, veli Goran Damovski, senior-koordi-nator na lanec na vrednosti i razvoj na marketing na programata AgBiz. Minatata godina ~ etiri makedonski vinarnici uspe{no se pretstavija na ,,ProVein”. Vinarnicite vospostavija brojni kontakti so potencijalni kupuva~ i. Vo tekot na slednite osum meseci vinariite uspeaja del od ovie kontakti da gi pretvorat vo seriozni klienti i kako rezultat na toa bea ispora~ ani paleti na vino od Makedonija vo Belgija, Pol-ska, Germanija i Holandija. Zemaj} i gi predvid ovie impresivni rezul-tati, i ovaa godina AgBiz obezbedi poddr{ka na edinaeset makedonski proizvoditeli na visokokvalitetno vino vo {i{iwa da gi promoviraat svoite individualni brendovi i da sozdadat po{iroka svest za makedon-skite vina na me| unarodnite pazari.

MAKEDONSKOTO VINO PREZENTIRANO NA SAEMOT ,,PROVEIN”

APRIL 2010 | 43

AGROVESTI

Dvanaeset vinari i trgovci od Carcassonea u~ estvuvale vo la`niot izvozot na 18 milioni {i{iwa od la`noto ,,pinot noir” vo SAD pod popularnata etiketa Red Bicyclette. Dvanae-sette beskrupulozni vinari gi udvoile svoite prihodi, taka {to na naj golemata kompanija za trguvawe so vino, E and J Gallo, $ prodale 13,5 milioni litri laèn ,,pinot noir”, koj vo SAD bil prodavan pod popularnata marka Red Bicyclette. Bile otkrieni koga francuskata carina zabeleàla deka vo SAD e izvezeno pove} e vino od taa sorta, otkolku {to voop{to bilo proizvedeno vo celiot soodveten region. Sudot procenil deka obvinetite namerno i postojano go ozna~ uvale poevtinoto vino kako poskapo i pokvalitetno ,,pinot noir” i deka so taa izmama zarabotile sedum milioni evra pove} e. Cenata po koja go kupile vinoto “pino noar”

bila 58 evra za hektolitar {to, vsu{nost, e zna~ itelno poniska od oficijalnata pazarna cena koja iznesuvala 97 evra, a evtinite lokalni vina se prodavale po 45 evra. Nivnata izmama predizvikala seriozni o{tetuvawa na vinata od Languedoc, za koi SAD se vaèn pazar, se veli vo presudata so koja vinarite - izma mnici bile osudeni na zatvorski kazni vo traewe od eden do {est meseci i pari~ ni kazni koi se dviàt od minimalnata, 1.500 evra, do maksimalnata so koja e kaznet Sieur D’Arques, 180.000 evra. Negoviot advokat go branel svojot klient so tvrdeweto deka nieden amerikanski kupuva~ ne se poàlil na vinoto, dodeka advokatot na drugite obvine-ti tvrdel deka vinoto {to im go prodavale na Amerikancite gi imalo karakteristikite na ,,pi-not noir”. E&J Gallo, koi nemale vrska so sudeweto, go povlekle Red Bicyclette od proda`ba.

Indiski nau~ nici tvrdat deka napravile do -mati koi ostanuvaat sveì i po eden mesec, do-deka obi~ nite skisnuvaat, prenesuva ,,Sky news”.Istraùva~ ite go zabavile genetskiot pro-ces na prirodnoto sozrevawe na ovie rastenija, prodolùvaj} i im go ìvotot za 30 dena. Ova e

odli~ na vest za indiskite zemjodelci, koi go gu-bat re~ isi polovina od svojot rod bidej} i domatot im se rasipuva pred da stigne do prodavnicite. Nau~ nicite smetaat deka nivnata tehnologija moè da se primeni i na bananite i na mnogu proiz-vodi koi brzo zreat i brzo se rasipuvaat.

PRODADENO LA@NO VINO NA AMERIKANCITE

NAU^NICI NAPRAVILE DOLGOTRAEN DOMAT

Osudeni francuski vinari

44 | MOJA ZEMJA

REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR

Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za Me| unaroden Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dràvi.

Srbija najgolem uvoznik na makedonsko grozje

Izvozot na makedonskoto grozje vo minatite pet godini zebeleìtelno varira. Vo 2005 godina iznesu-val 9,3 milioni amerikanski dolari, blago namaluva-we ima vo 2006 godina, a vo 2007 godina se zgolemuva na 15,3 milioni dolari, {to e skoro za dva pati pove} e od iznosot vo prethodnata godina. Me| utoa, vo sled-nite dve godini izvozot se namaluva, i toa vo 2008 godina za 12 otsto (na 13,4 milioni dolari) i vo 2009 g. za 26 otsto - na 9,9 milioni, vra} aj} i se pribli`no na istiot iznos od pred pet godini. Glavnite izvozni partneri na Makedonija za grozje vo 2009 godina se Srbija (59%), Crna Gora (10%), Albanija (8%), Bosna i Hercegovina (8%) i Hrvatska (7%). Vo sporedba so 2007 g. izvozot vo Srbija e namalen na polovina, do-deka Bugarija, koja vo 2007 g. zazema 10% od izvozot, vo 2009 g. zazema samo 0,6% od vkupniot izvoz.

Statisti~ ki podatoci od internet-stranicata na UNCOMTRADE Izvor: AgBiz

Visoki ceni na {panskite domati vo [panija i vo Polska

Poradi lo{oto vreme vo [panija vo tekot na posled-nite nekolku nedeli snabduvaweto so domati e zna~ i-telno pomalo otkolku vo 2009 godina. Iako pobaruva-~ kata ne be{e golema vo po~ etokot, cenite za domati so dobar kvalitet ostanaa visoki. [panskite domati koi{to stignaa vo pazarot vo Polska se so lo{ kvali-tet koj vlijae na nivnata konkurentnost, no nivnata ponuda e golema. Domatite od Maroko i od Turcija se isto taka so slab kvalitet, no mnogu se poevtini od {panskite. Vo vtorata nedela na mart cenata na uveze-ni domati povtorno se poka~ i i na golemoproda`niot pazar vo Bronice moè{e da se najdat samo domati od [panija, so cena od 2,23 do 2,27 evra za kg vo kartonska ambalaà od {est kilogrami, cena koja e za 0,25 evra povisoka vo sporedba so prethodnata nedela.

www.freshplaza.com;

Rusija golem uvoznik na kromid od Holandija

Spored preliminarnite podatoci na PT/KCB, ovaa sezona (6 juli 2009 - 15 januari 2010) 514 milioni ki-logrami holandski kromid e uvezen od Rusija. Ovoj iznos e za 77 milioni kilogrami pogolem od mina-tata sezona. Vo vtorata nedela od 2010 godina (11-15 januari) pove} e od 24 milioni kilogrami holandski kromid e izvezen. Glavnite destinacii na izvozot se Afrika, Rusija, Velika Britanija, Brazil i Germanija. Samo Rusija vo ovoj period ima uvezeno pove} e od 4 milioni kg holandski kromid.

www.tuinbouw.nl

Kampawa „Jabolko od Germanija - ovo{je za tebe”

Sedumdeset proizvoditeli na jabolko, koi pretsta-vuvaat 90 otsto od vkupnoto proizvodstvo na ova ovo{je, se re{ija da zapo~ nat so zaedni~ ki marke-ting. Vo ovaa nasoka tie zapo~ naa kampawa so slogan „Jabolko od Germanija - ovo{je za tebe”. Preku ovaa inicijativa tie se trudat da nadomestat za vakuumot {to se pojavi otkako Centralnata marketing agen-cija na germanskite zemjodelci be{e zatvorena pred edna godina. Proizvoditelite se imaat dogovoreno za dolgotrajni aktivnosti vo poleto na marketingot i komunikaciite. Za po~ etok, aktivnostite } e bidat ograni~ eni samo na doma{niot pazar. Nivnata prva zaedni~ ka aktivnost e organiziraweto na manife-stacijata „Denovi na germanskoto jabolko” pri {to se podeleni 40.000 jabolka vo pet germanski grada. Kampawata, isto taka, vklu~ uva izrabotka na inter-net-stranica za informaciii i vesti za jabolkoto: www.genau-dein-obst.de.

Opa| awe na cenite na vinoto vo [panija

Pazarot na vino zabeleùva opa| awe na cenite na ovoj proizvod kako rezultat na razlikata pome| u ponu-data i pobaruva~ kata na vino vo pazarite na [panija, kako i vo stranskite pazari. Ovaa situacija se odra-zuva lo{o na malite vinarii koi se prinudeni da gi prodavaat svoite proizvodi poevtino za da gi pokri-jat svoite tro{oci. Pogolemite vinarii, isto taka, se prinudeni da gi sniàt cenite za da gi zadràt svo-ite klienti. Zemjodelskite zdruènija i kompanii od ovoj sektor organiziraa protesti i imaat pobarano od Ministerstvoto za zemjodelstvo da se sprovede taka-nare~ ena “Krizna destilacija” za 2,5 milioni hekto-litri. Preku ovoj mehanizam, vinoto bi bilo povle~ eno od pazarot i pretvoreno vo alkohol koj bi se koristel vo industrijata ili kako gorivo. Ovie predloèni merki ne se prifateni od Ministerstvoto za zemjo-delstvo. Cenata na trpezno vino na {panskiot pazar e okolu 1,70 evra, dodeka proizvoditelite na grozje do-bivaat od 0,13 do 0,14 evra za kilogram grozje. Duri i

najpresti`nite vinarii od Rioha imaat plateno samo 0,30 evra za kilogram kvalitetno grozje, dodeka pro-izvodnite tro{oci za kilogram kvalitetno grozje se okolu 0,40 evra. Spored presmetkite, pobaruva~ kata e namalena za 10 otsto na {panskiot pazar, osobeno vo ugostitelstvoto, dodeka maloproda`bata se stabili-zira. Izvozot e namalen pome| u 10 i 15 otsto, i pokraj poniskite ceni.

Azija } e stane najgolem proizvoditel na vino

Spored novite presmetki specijalno napraveni za ovogodi{niot saem „Vinekspo”, Azija e idninata na globalnata industrija na vinoto i aziskiot pazar } e raste so pobrz ritam otkolku pazarot vo Severna Amerika. Vo novata studija na Me| unarodni podatoci za vino i alkohol za periodot od 2009 do 2013 godina, potro{uva~ kata na vino vo Azija } e bide zgolemena za 25 otsto, postignuvaj} i blizu 1,3 milijardi litri. Do 2011 godina, azisko-pacifi~ kiot pazar se predviduva deka } e vredi pove} e od {est milijardi amerikanski dolari. Vo desetgodi{en period od 2004 do 2013 go-dina potro{uva~ kata na vino vo Azija e predvideno da se zgolemi za 86 milioni sandaci. Sprotivno, vo istiot period, vo Severna Amerika zgolemuvaweto se predviduva da bide samo 85 milioni sandaci. Spored direktorot na „Vinekspo”, Robert Bejnat, Azija e id-ninata, dodeka Hong Kong } e stane va`na porta pora-di svojata lokacija vo sredinata na aziskiot pazar. Do 2012 godina potro{uva~ kata na vino se predvidu-va da dostigne pove} e od 33 milioni {i{iwa, od koi pove} e od 70% se o~ ekuva da bide crveno.

Pi{uva: Agron Halimi

Golemoproda`ni ceni vo Sofija vo mart 2010 (vo lev)

Proizvod Poteklo Cena

DomatiSrbija/Turcija/ Makedonija

1.45/1.50/1.60

Piperki (zeleni) Doma{no 3.30

Piperki (crveni) Doma{no 3.50

KrastaviciDoma{no/Grcija/ Makedonija

2.80/2.00/2.40

Zelka Doma{no 0.50

Jabolko Doma{no/Grcija/ Makedonija/

0.60/0.80/0.65

Grozje Ju`na Afrika 5.30

1 Evro - 1.95 LevIzvor: www.slatina-bulgarplod.com

Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska vo mart 2010 (vo kuni)

Proizvodi Osijek Split Zagreb

Domati 13.17 14.00 12.75

Piperki 19.67 17.50

Piperki (babura) 19.83 22.50 20.00

Krastavici 12.33 14.33 11.50

Zelka 3.07 3.67 3.25

Pe~ urki 21.33 22.50 15.75

Jabolko Ajdaret 3.75 4.33 4.00

Jabolko Jonagold 4.30 5.00 4.50

Jabolko Zlaten deli{es

4.60 5.17 4.50

Grozje 21.67 22.00 22.00

1 Evro - 7.25 KunaIzvor: www.tisup.mps.hr

Ceni na zemjodelski proizvodi vo nekoi od regionalnite pazari

Golemoproda`ni ceni vo Srbija vo mart 2010 (vo dinari)

Proizvod Belgrad Novi Sad

Domati 165 160

Piperki 190 200

Piperki (babura) 200 200

Krastavici 150 150

Zelka 26 25

Jabolko Ajdaret 26 25

Jabolko Crven Deli{es 45 40

Jabolko Zlaten Deli{es 40 40

Grozje 370

1 Evro - 99.2 dinariIzvor: www.stips.minpolj.rs.gov.yu

Golemoproda`ni ceni vo Podgorica vo mart 2010 (vo Evra)

Proizvod Min Maks Prosek

Jabolko Ajdaret 0.29 0.43 0.36

Jabolko Zlaten Deli{es

0.57 0.65 0.61

Jabolko Crven Deli{es

0.63 0.63 0.63

Trpezno grozje 2.60 2.70 2.65

Domati 1.50 1.50 1.50

Piperka 2.00 2.20 2.10

Piperka (babura) 2.30 2.70 2.50

Zelka 0.33 0.37 0.35

Krastavici 1.60 1.60 1.60

Izvor: www.amiscg.org

46 | MOJA ZEMJA

REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR

Ceni od dobito~ nite pazari vo R.M za mart

KategorijaSto~ ni pazari Zabele.

Skopje Prilep Ko~ ani Merka

Tele 1-6 meseci

min. 140 110 130 KG/@.m

maks. 155 120 160 KG/@.m

najzastap. 155 110 145 KG/@.m

June 6-18 meseci

min. 130 100 110 KG/@.m

maks. 140 110 120 KG/@.m


Molzni kravi

min. 66000 36000 40000 Grlo

maks. 80000 72000 60000 Grlo

najzastap. 70000 61000 50000 Grlo

Jagniwa do 18kg.

min. 180 180 130 KG/@.m

maks. 180 180 150 KG/@.m


Jagniwa nad 18kg.

min. 190 120 120 KG/@.m

maks. 190 150 130 KG/@.m


Prasiwa do 20kg.

min. 180 150 170 KG/@.m

maks. 180 150 180 KG/@.m


Prasiwa od 20-35kg.

min. 150 140 130 KG/@.m

maks. 150 140 150 KG/@.m


Goenica od 90-110kg

min. 100 110 80 KG/@.m

maks. 100 130 100 KG/@.m


Jariwa

min. 160 100 110 KG/@.m

maks. 160 120 120 KG/@.m


Seno (bala) najzastap. 100 100 100 13-18 kg

Lucerka(bala) najzastap. 80 180 80 10-15 kg

Slama (bala) najzastap. 50 50 50 4-6 kg

Maloproda`ni ceni za mart vo R.M.

Proizvod Klasa

Min. Maks. Najzast

DomatPrva 87 101 92

Vtora 60 80 70

Krastavica 87 99 92,7

Bel Piper 137 153 142

Kompir 16,4 23 19

Zelka 21,6 28 24,4

Kromid 36 47,7 41

Grav 99 127 112

Kru{a 67,7 79 71

Jabolka 15,5 23 19,5

Jagodi 174 204 204

Portokal 34,5 43 40

Limon 50,5 62 54,5

Banana 45 52 49

Izvor: www.mzsv.gov.mkZPIS-Pazarni informacii

Golemoproda`ni ceni za mart vo R.M

Proizvod Klasa

Min. Maks. Najzast

DomatPrva 55 80 67,5

Vtora

Krastavica 50 70 62

Bel Piper 70 80 75

Kompir 12 18 12,3

Zelka 10 20 14

Kromid 20 30 22,5

Grav 60 100 72,5

Kru{a 30 90 59

Jabolka 11 20 14

Jagodi 170 220 170

Portokal 23 35 26,3

Limon 35 45 43

Banana 30 50 34,3

Proda`ni ceni vo Albanija vo mart 2010 (vo Lek)

Proizvod Tirana Fier Kor~ a

Jabolko Ajdaret 55 44 41

Zlaten Deli{es 61 65 58

Domati 127 155 129

Piperki (zelena) 242 255 248

Zelka 33 33 34

Krastavici 172 185 148

1 Evro - 138.7 Lek Izvor: www.kash.org.al

Proda`ni ceni vo Kosovo vo mart, 2010 (vo Evra)

proizvod Pri{tina Uro{evac Pe}

Jabolko 0.35 0.25 0.32

Grozje 3.30 1.90

Domati 0.95 0.65 0.95

Piperki 2.05 1.35 1.65

Piperki (luta) 2.10 2.70 1.90

Zelka 0.22 0.32 0.29

Krastavici 1.15 0.90 1.15

Izvor: www.food-ks.org

Ceni na zemjodelski proizvodivo Republika Makedonija za mart

* Cenite se izrazeni vo denari

STOP ZA PLEVELITEDMA-6 e selektiven translokaciski herbicid vo forma na te~ en koncetrat za rastvor (SL).Sodr` i 670 gr/l 2,4 D.

DMA-6 uni{ tuva ednogodi{ ni i pove} egodi{ ni { irokolisni pleveli vo p~ enica, ja~ men i p~ enka bez podposev. Se primenuva po niknuvawe, koga p~ enicata i ja~ menot se vo polno bratimewe pa se do faza na vretenesuvawe i koga p~ enkata e vo faza do 4 lista.Doza na primena e 1 litar na hektar, so potro{ uva~ ka na 200 do 600 litri voda.

Prednosti: - se koristi vo dvojno pomali koli~ ini od ostanatite

2,4 D preparati,- nema neprijaten miris,- povolno ekolo{ ko pakuvawe,- dobro se rastvora vo voda.

Uvoznik: Hemomak pesticidi DOO Veles tel: 043-212-552, 043-212-553

april 2010 broj FLEKSIBILNOST, KVALITET I MO] CRVENO NORVE ... · motivacija za site nas da zapo~...

Documents

Transcript of april 2010 broj FLEKSIBILNOST, KVALITET I MO] CRVENO NORVE ... · motivacija za site nas da zapo~...