Advocacy Paper Layout 1 - civicamobilitas.mk · javni finansii kako i procesot na donesuvawe na...

Скопје, 2014

STUDIJAZA PODOBRUVAWE

NA BUXETSKIOT PROCES

VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

Aktuelna sostojba,me|unarodna dobrapraksa i preporaki

D-r Marjan Nikolov e roden na 16 april 1968 godina, vo [tip.Diplomiral na ma{inskiot fakultet vo Skopje vo 1996 g.,a magistriral me|unarodna ekonomija i finansii naUniverzitetot vo Island vo 2000 g. Uspe{no ja odbranildoktorskata disertacija na Ekonomski Fakultet priUniverzitetot vo Qubqana vo 2013 godina.D-r Marjan Nikolov se zanimava so menaxment na javnifinansii skoro 15 godini, ima pominato brojni obukina MMF, u~estvuval kako na MMF na godi{no sobraniena guverneri, ~len e na timot na za istra`uvawe nafiskalnata transparentnost i rabotel kako ekspert za javnifinansii na brojni proekti na me|unarodni finansiskiinstitucii i organizacii vo zemjata i vo stranstvo.Marjan Nikolov e Pretsedatel naCentar za Ekonomski Analizi-CEA.

fellowIBP

Gabriela Dimovska e rodena na 15 januari 1989 godina, vo Veles.Diplomirala na Ekonomskiot fakultet vo Skopje vo 2011 g.,i e student na postdiplomski studii na otsekot Monetarnaekonomija, finansii i bankarstvo pri Ekonomskiot fakultetvo Skopje. Gabriela Dimovska e istra`uva~ so poseben intereskon makroekonomijata i finansiite kako na nacionalno taka ina lokalno nivo. Ima raboteno na pove}e proekti od oblasta nafiskalnata transparentnost i javnite finansii. Ima posetenobrojni obuki za fiskalna decentralizacija, upravuvawe soevropski fondovi, zastapuvawe i lobirawe.Vo timot na ekonomisti na CEA e vklu~ena od 2012 g.

STUDIJA ZA PODOBRUVAWE NA BUXETSKIOT PROCESVO REPUBLIKA MAKEDONIJA

AKTUELNA SOSTOJBA, ME\UNARODNA DOBRA PRAKSA I PREPORAKI

CENTAR ZA EKONOMSKI ANALIZI (CEA)

MARJAN NIKOLOVGABRIELA DIMOVSKA

Skopje, 2014

Studijata e izrabotena vo ramki na programata Zajaknuvawe na kapacitetot na gra|anskite organizacii da u~estvuvaat vo zakonodavniot proces,

implementirana vo Makedonija od Nacionalniot demokratski institut za me|unarodni raboti (NDI), a finansiski poddr`ana od

Nacionalnata fondacija za demokratija (NED)

Advocacy Paper:Layout 1 23.09.2014 14:36 Page 1

2


3

Op{ti informacii za CEA

CENTAR ZA EKONOMSKI ANALIZI (CEA)

bul. Jane Sandanski 63/3,

1000 Skopje, Makedonija

tel.: + 389 (0)2 24 44 766

mob.: + 389 71 310 974

EDB: 4030003479278

RB: 5763061

Smetka:

Stopanska Banka AD Skopje

broj na smetka: 200000856268559

veb-stranica i e-po{ta:

www.cea.org.mk

www.mkbudget.org

[email protected]

Центарот за економски анализи (ЦЕА) е целосно одговорен за содржината на

оваа студија. Ставовите изнесени во неа не претставуваат официјален став на

НДИ, ниту ги изразуваат погледите и позициите на НЕД и Владата на САД.


SODR@INA

Po~ituvani ~itateli ...................................................................................................................7

Izvr{no rezime............................................................................................................................9

Executive summary.......................................................................................................................11

Celi na dokumentot za zastapuvawe .......................................................................................13

Politi~ka dinamika na buxetskiot proces vo Makedonija..................................................14

Institucionalna dinamika na podgotovka na buxetite vo Republika Makedonija .....14

Pristap do informacii, participativnost i fiskalna transparentnost.................16

Zo{to e va`na fiskalnata transparentnost?................................................................18

Predizvici i potrebi od podobruvawe na buxetskiot proces ............................................20

Sostojbite vo regionot ..............................................................................................................26

Preporaki za nadminuvawe na problemite povrzani so buxetskiot proces vo Republika Makedonija.........................................................................27

Dopolnitelna diskusija ......................................................................................................28

Finalni zborovi ........................................................................................................................31

Aneks 1. Odgovoreni pra{awa na OBI simulator.................................................................32

Aneks 2. Buxetski procesi na zemjite od Zapaden Balkan ...................................................34

Aneks 3. OBI rangirawa na 100 zemji vo 2012 godina ...........................................................40

REZIME NA PREPORAKITE.....................................................................................................41

Bibliografija ............................................................................................................................42


5

Grafici

Grafik 1. Simulacija na podobruvawe na pozicijata na R. Makedonija so indeksot na fiskalna transparentnost na OBI .....................................15

Grafik 2. Korelacii na OBI indeksot na fiskalna transparentnost so BDP po glava naìtel na okolu stotina dràvi...............................................................................................17

Grafik 3. Korelacii na OBI indeksot na fiskalna transparentnost so indeksot na percepcija za korupcija na okolu stotina dràvi......................................17

Grafik 4. Odgovor na pra{aweto za java`ni faktori. Izvor: EBRD ................................20

Grafik 5. Nejasni ekonomski zakoni kako udel vo ograni~uva~ki faktori za zgolemuvawe na proizvodstvoto. Izvor: Dràven zavod za statistika ........21

Grafik 6. Buxetski bilans na centralna vlada vo procent od BDP od 2005-2016 ipredvideni buxetski bilansi od PEP na vladata. ...............................................................23

Grafik 7. BDP rast na R.Makedonija i proceneti stapki na BDP rast od PEP na vladata od 2005-2016.............................................................................................23

Grafik 8. Rangirawe na zemjite vo regionot spored transparentnost .............................24

Tabeli

Tabela 1. Detalen opis na buxetskite procesi zemjite od Zapaden Balkan vo odnos na buxetskiot proces i buxetskiot kalendar koj go ima sekoja zemja. ................32


6


Po~ituvani ~itateli

Centarot za ekonomski analizi (CEA) ve}e niza na godini raboti na poleto napodobruvawe na buxetskata transparentnost1 i informirawe na gra|anite za tro -{eweto na javnite pari od izvr{nata vlast. Za taa cel CEA proaktivno se vklu ~uvaso svojata ekspertiza vo davawe preporaki za nadminuvawe na predizvicite so koise soo~uva politi~kata scena za pra{awa koi se povrzani so planirawe i sprovedu-vawe na buxetot i buxetskiot proces i buxetskiot ciklus voop{to. Buxetskata(po{iroko fiskalna) transparentost ovozmoùva ot~etnost kon gra|anite-dano~niobvrznici, a ovozmoùva i podobra kreditosposobnost na dràvata kon me|unarodniotpazar na kapital.

Toa {to sakame da go postigneme so ovaa studija e da dademe na{ pridones kon po -golema transparentnost pri tro{eweto na javnite pari i zgolemuvawe na fis kalnataodgovornost na izvr{nata vlast pri buxetskiot proces i ciklus. Poradi toa sakameda pomogneme i za podobruvawe na politi~kiot dijalog vo nasoka na vodewe informi-rana debata za izmeni i dopolni na Zakonot za Buxeti i eventualno Delovnikot naSobranieto, vo delot na buxetskata postapka.

Potrebata od menuvawe na zakonite vo javnite finansii moè da doa|a od pove}epri~ini. Ili da se re{at odredeni specifi~ni buxetski predizvici, ili da se vove-dat novi, kako {to velime nie vo CEA, vtora generacija na reformi vo javnite fi-nansii na Makedonija t.e. voveduvawe na praksa na po~ituvawe na buxetski principikoi se odnesuvaat na pogolema fiskalna transparentnost, pogolema ot~etnost,ekonomi~nost2, efikasnost3 i efektivnost4 kako i voveduvawe na praksa na merewena rezultati (performance budgeting).

Na{ata prethodna studija “Dobro upravuvawe preku pogolema fiskalna transpar-entost: Preporaki za implementacija na preporakite od ad-hok Komisijata”5 be{edobra osnova za podlabinska analiza na predizvicite, i sekako iznesuvawe na kva -litetni zaklu~oci i primenlivi preporaki. Isto taka, CEA gi pretstavi svoite sta -vovi i pred sobraniskata Komisija za finansirawe i buxet, a vo vrska so rebalansotna buxetot vo 2009 godina6, potoa go podgotovivme i prviot Gra|anski Buxet na R.Make-donija za 2013 godina,7 ja dostavivme metodologijata za izrabotka na Gra|anski Buxet

7

Center for Economic analyses (CEA)

1) Buxetska transparentnost: dostapnost na javnosta vo site fazi na podgotvuvawe i izvr{uvawe na buxetot. (Zakon zaBuxet na RM)2) Ekonomi~nost: odobrenite sredstva da se koristat navremeno, vo soodveten iznos imaj}i gi vo predvid kvalitetoti cenata. (Zakon za Buxet na RM)3) Efikasnost: najdobar soodnos pome|u upotrebenite sredstva i ostvarenite rezultati. (Zakon za Buxet na RM)4) Efektivnost: ostvaruvawe na postavenite celi i ostvaruvawe na sakanite rezultati. (Zakon za Buxet na RM)5) Vidi pove}e na: http://cea.org.mk/documents/CEA_Fiscal%20transparency_budget_proces_FINAL.pdf.

6) http://www.cea.org.mk/documents/forumi/CEA%20komisija%20za%20budzet.pdf.

7) http://www.cea.org.mk/documents/GraganskiBudgetFinalS.pdf.


do Ministerstvoto za finansii, kreiravme internet portal za Centralniot Buxet naR. Makedonija i za buxetite na edinicite na lokalnite samoupravi8, sorabotuvame soMe|unarodnoto partnerstvo za buxeti koi go izrabotuvaat indeksot za otvoren buxet9-IBP, a sorabotuvame i so MMF na tema podobruvawe na fiskalnata transparent-nost10. Posleden, no ne pomalku vaèn, e i faktot {to sproveduvame proek ti na EUod koi eden za zajaknuvawe na kapacitetot na buxetskite korisnici da moàt da im-plementiraat buxetirawe po performansi i na zgolemuvawe na javnata svest zapotrebite od odgovornoto i transparentno iskoristuvawe na javnite finansii. Kakodel od ovoj proekt CEA, so svojot partner Institutot za demokratija „Societas Civi -lis” - Skopje (IDSCS), }e podgotvi izve{tai, nasoki i studii koi }e im koristat naVladata, dràvnite, javnite institucii i voop{to na site buxetskite korisnici.Sproveduvame i proekt na EU za sozdavawe na koalicija za buxetski monitoring najavnite finansii na lokalnite vlasti11.

Vo ovoj dokument, poddràn vo ramki na programata na Nacionalniot demokratskiinstitut (NDI), sakame da gi izneseme na{ite viduvawa i zaklu~oci za potrebata odpromeni vo Zakonot za buxetite i Delovnikot na Sobranieto. Svesni sme deka dokolkunema politi~ki konsenzus i soodvetna politi~ka posvetenost vo Makedonija za vove-duvawe na vtora generacija na reformi vo javnite finansii t.e. voveduvawe na praksana po~ituvawe na buxetski principi koi se odnesuvaat na pogolema fiskalna trans-parentnost, pogolemi ot~etnost, efikasnost i efektivnost i praksa na merewe narezultati (performance budgeting), sama po sebe izmenata vo zakonite }e bidat slabazamena za taa politi~ka posvetenost i toj politi~ki konsenzus.

So po~it,

Marjan Nikolov

Pretsedatel na CEA

8

NATIONALDEMOCRATICINSTITUTE

NED

National Endowment

for Democracy

8) http://mkbudget.org/.

9) http://www.cea.org.mk/documents/forumi/Agenda_MK.pdf.

10) http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1443394.

11) http://kbm.mk/.


Izvr{no rezime

Ustavot, zakonskata regulativa (Zakonot za buxetite, Zakonot za Dràven zavod zarevizija, Zakonot za finansirawe na edinicite na lokalna samouprava itn.) treba daobezbedat ramka za kratkoro~na makrofiskalna stabilnost i srednoro~na fiskalnaodr`livost, podobruvawe na efikasnosta, ekonomi~nosta i efektivnosta votro{eweto na javnite finansii i toa se pri optimalno upravuvawe so gotovinskiteprilivi na javni sredstva i so podobrena fiskalna transparentnost na izvr{natavlast kon javnosta i kon Sobranieto na Republika Makedonija.

l Vladata i Sobranieto vo Republika Makedonija treba da postignat konsenzus zaprodolùvawe na naporite za podobruvawe na buxetskiot proces i sistemot najavni finansii kako i procesot na donesuvawe na odluki vo javnite finansii.

l Vo Makedonija jasno se razgrani~eni centralnite vlasti, lokalnite vlasti, fi-nansiskite i nefinansiskite javni subjekti, no toa e nedovolno jasno pretstavenoza po{irokata javnost.

l Ima prostor za podobro definirawe na toa {to e fiskalna potreba, jasna i trans-parentna raspredelba na transferi, istisnuvawe na diskrecionata raspredelbai zero sum pregovorite kako na~in za raspredelbata, a ima potreba i od podobru-vawe na dostapnosta do fiskalni statistiki kako preduslov za informiranostna gra|anite za da baraat ot~etnost od centralnite, no i od lokalnite vlasti.

l Fiskalnata strategija treba da gi prezentira rashodite i prihodite zaedno sostrate{kite celi na buxetskite korisnici. Fiskalnata strategija vo idnina moèda se razvie vo srednoro~na buxetska ramka so prezentacija na sektorski rashodipovrzani so indikatori za merewe na performansi.

l Fiskalnata transparentnosta vo R.Makedonija od 2008 godina do denes opa|a so-glasno OBI indeksot za fiskalna transparentnost.

l Vo CEA smetame deka Pred-buxetskata izjava i Gra|anskiot buxet kako posebnidokumenti treba da se podgotvuvaat vo Vladata na Republika Makedonija (Minis-terstvo za finansii).

l Spored MMF, fiskalnata transparentnost vo javnite finansii e glaven elementna dobroto vladino upravuvawe koe ponatamu vodi kon makroekonomska ifiskalna stabilnost i e determinanta za povisoki stapki na ekonomski rast.

l Fiskalnata transparentost ovozmoùva ot~etnost kon gra|anite-dano~ni ob-vrznici, a ovozmoùva i podobra kreditosposobnost kon me|unarodniot pazar nakapital.

l Buxetskiot proces mora da e dobro integriran so upravuva~kiot i planira~kiotproces na nekoja vlada. No, buxetskiot proces ne moè da se vodi bez da bidatvklu~eni site zainteresirani strani, a toa se parlamentot, vladata, gra|anite,biznisite i civilniot sektor.

l Vo Makedonija postoi pregolema politiziranost na skoro sekoj aspekt od prakti-cirawe na demokratijata vo dràvata.

9



l Vo Makedonija ima nedostatok na jasni fiskalni pravila.

l Vo Makedonija ima pristrasnost kon buxetski deficiti (deficit bias) koj prete`no sejavuva kako neuspeh od diskreciono vodewe na politiki.

l Isto taka, poa|aj}i od iskustvata na razvienite demokratski zemji, vo Makedonijamo`e da se podobri parlamentarnata kontrola nad buxetskite tro{oci. Za taa celse prepora~uva formirawe na posebna sobraniska Komisija za nadzor na javnirashodi (Public Audit/Accounts Committee) koja }e ima razli~en mandat od ve}e pos-toe~kata Komisija za finansirawe i buxet, a bi se fokusirala na proverka nacelishodnosta na rashodite vrz baza na izve{taite od Dr`avniot zavod za reviz-ija.

10


Executive summary

l The Government and the Parliament in Republic of Macedonia should reach a consensus

for continuing the efforts to improve the budget process, the system of public finances and

the process of decision making in the public finances.

l The Constitution, the legislation (the Budget Law, the Law on State Audit, the Law on Fi-

nancing of Local Self-Government, etc..) should provide framework for short macro-fiscal

stability and medium-term fiscal sustainability, should improve the efficiency, the economy

and the effectiveness of the public spending trough an optimal management of cash flows

of public funds and trough improved fiscal transparency to the public and Parliament.

l Macedonia has clearly distinguished central government, local authorities, financial and non-

public entities, but this is not clearly presented to the general public.

l There is space for better definition of what is fiscal need, clear and transparent allocation of

transfers, extrusion of discretionary allocations and zero sum negotiations as a way of mak-

ing allocation, and there is a need to improve the availability of fiscal statistics as a precon-

dition for informed citizens to demand accountability from the central and local authorities.

l The fiscal strategy should present expenditures and revenues along with the strategic goals

of the budget users. The fiscal strategy in the future can be developed into a medium-term

budget framework presentation of sectorial expenditures related to the indicators of per-

formance measuring.

l The fiscal transparency in Macedonia from 2008 onwards declines according to the OBI

(Open Budget Initiative) index.

l In CEA, we believe that the Pre-budget statement and Citizen’s budget as separate docu-

ments should be prepared by the Government (Ministry of Finance).

l According to the IMF (International Monetary Fund), the fiscal transparency in public finances

is a major element of good governance, which will lead to macroeconomic and fiscal stability,

and it is a determinant for higher rates of economic growth.

l The fiscal transparency improves government accountability to citizen-taxpayers, and im-

proves the creditworthiness of the country in the international capital market.

l The budget process needs to be well integrated with the management and planning

processes of the Government. But the budget process can’t be conducted without partici-

pation of stakeholders, such as the Parliament, the Government, citizens, businesses and

civil society.

l In Macedonia there is excessive politicization of almost every aspect of the practice of

democracy in the country.

l There is lack of clear fiscal rules in Macedonia.

l Macedonian government exercises bias towards budget deficits (deficit bias) mainly as fail-

ure of discretionary policy making.

l Also, taking into account the experiences of developed democracies, in Macedonia there is

a room for more adequate parliamentary oversight of public expenditures. For this purpose,

11



formation of a separate parliamentary Committee is recommended (Public Audit/Accounts

Committee), which will have a different mandate from the already existing Committee on

Finance and Budget and it should focus on ensuring value for money of the public expen-

ditures based on the reports of the State Audit Office.

12


Celi na dokumentot za zastapuvawe

So cel da se pomogne na politi~kiot dijalog i da se pridonese kon informiranadebata okolu izmenuvawe i dopolnuvawe na Zakonot za Buxeti i Delovnikot na So-branieto vo delot na buxetskata postapka, CEA bi sakala proaktivno da predloìkonstruktivni merki za sproveduvawe na efikasen i efektiven buxetski proces, kakoi zgolemena ot~etnost na organite na izvr{nata vlast. Na kratok rok so ovaa na{ainicijativa o~ekuvame:

l pogolema transparentnost pri kreiraweto na buxetot kako i vo samiot buxetskiproces;

l pogolema transparentnost pri tro{eweto na buxetskite sredstva;

l zgolemuvawe na fiskalnata odgovornost na izvr{nata vlast pri podgotovka nabuxetskiot plan.

Ne pomalku va`no e {to o~ekuvame ostvaruvawe na pozitiven presedan deka ini-cijativa pottiknata od nezavisni eksperti po javni finansii vo Makedonija moè davlijae kon prevzemawe na aktivnosti od izvr{nata vlast za podobruvawe na buxet-skiot proces preku direktna sorabotka so politi~kite ~initeli.

Vo idnina, so izmenite i dopolnuvawata, o~ekuvame i zgolemuvawe na fiskalnataodgovornost na izvr{nata vlast pri podgotovka na buxetskiot plan, zgolemuvawe nasvesnosta za ot~etnost na izvr{nata vlast i zgolemena efikasnost i efektivnost nabuxetskiot ciklus. Na toj na~in bi do{le do poprecizna zakonska regulativa so koja}e se zgolemi transparentnosta pri definirawe na celite na izvr{nata vlast i bux-etskite korisnici vo buxetskiot plan. Sekako deka ova }e vodi i kon porelaksiranadebata za buxetskiot plan i samoto usvojuvawe na Buxet vo Sobranieto na RepublikaMakedonija.

Isto taka, od osobeno zna~ewe za zgolemuvawe na fiskalnata transparentnost vodràvata e kreirawe na parlamentarna Komisija za nadzor na tro{eweto na javnitepari, t.e. sredstvata na dano~nite obvrznici da se tro{at namenski soglasno Buxetotodobren od Sobranieto. Iako sme seu{te daleku od konceptot ‘value for money’(vrednost za potro{enite pari) vredi da se spomene i da se napravi pritisok prednarodnite izbranici pri kreiraweto na buxetot, akcent da se stavi na efektite ivrednosta koi }e se dobijat po napraveniot tro{ok, otkolku krajna cel da bide samoda se zavr{i nekakva aktivnost.

Centarot za ekonomski analizi-CEA, poddràn od Nacionalniot demokratski in-stitut (NDI) so ovoj proekt gi prodolùva dosega{nite aktivnosti povrzani so tematazaradi pottiknuvawe na konstruktivna debata vo javnosta za va`nosta od transpar-entnost, ot~etnost i otvorenost na institucijata Vlada na R.Makedonija vo vrska sojavnite finansii. So preporakite koi gi iznesuvame vo ovoj dokument davame u{teeden pridones kon Izve{tajot na Komisijata za ispituvawe na nastanite od Sobrani-eto na RM od 24.12.12, za operacionalizirawe na preporakite od delot IV/III za

13



procedurata za nosewe na buxet. So preporakite od ova istraùvawe sakame da pot-tikneme i potransparentno i poot~etno rabotewe na vladinite institucii, nadmin-uvawe na potrebata od diskreciono vodewe na politiki kako i pottiknuvawe napogolema participativnost i inkluzivnost.

So ovaa studija sakame da pottikneme isto taka i gradewe na konsenzus pome|u na-jgolemite parlamentarni partii, a osobeno pome|u VMRO-DPMNE i SDSM za nadmin-uvawe na eventualni politi~ki krizi, pred s¢ pri kreirawe i usvojuvawe nanacionalniot buxet vo Sobranieto. Kone~no, sakame da ja pottikneme i svesnosta kajgra|anite za va`nosta od transparentno i ot~etno rabotewe na Vladata i vladiniteinstitucii so cel gradewe na podemokratska dràva kakva {to gra|anite na R.Make-donija zasluùvaat.

Politi~ka dinamika na buxetskiot proces vo Makedonija

Za da dademe kontekst na potrebata od izmeni i dopolnuvawa na Zakonot za bux-etite vo Republika Makedonija treba da napravime eden osvrt od aspekt na pravnataramka i institucionalnata dinamika na podgotovka na buxetite, pristapot do infor-macii, pristapot do samiot proces i kone~no dinamikata na mo} pome|u raznite~initeli12.

Institucionalna dinamika na podgotovka na buxetite vo Republika Make-donija

Ako go analizirame buxetskiot proces vo Makedonija preku prizmata na MMF iprira~nikot za buxetska transparentnost13 toga{ preku preporakite od prviot stolbna toj prira~nik moè da konstatirame deka vo Makedonija jasno se razgrani~eni cen-tralnite vlasti, lokalnite vlasti, finansiskite i nefinansiskite javni subjekti,no toa e nedovolno jasno pretstaveno za po{irokata javnost (na primer deka javnifunkcii se onie aktivnosti koi implementiraat javni politiki preku obezbeduvawena nepazarni uslugi i redistribucija na dohod i blagosostojba, a se finansirani oddanoci i drugi zafa}awa od nevladiniot sektor).

Ponatamu, parlamentarnata, sudskata i izvr{nata vlast ustavno se nezavisni ednaod druga - postoi Vlada, Komisija za finansirawe i buxet pri Sobranieto, Dràvenzavod za revizija, no sepak nedostasuva silna svesnost za pravoto na àlba pred su-dovite od strana na dano~ni obvrznici, penzioneri, socijalna kategorija gra|ani, stu-denti i sli~no.

Ima prostor za podobro definirawe na toa {to e fiskalna potreba, jasna i trans-parentna raspredelba na transferi, istisnuvawe na diskrecionata raspredelba izero sum pregovorite kako na~in za raspredelbata, a ima potreba i od podobruvawena dostapnosta do fiskalni statistiki kako preduslov za informiranost na gra -

14

12) Go koristime metodolo{kiot pristap na me|unarodnoto partnerstvo za buxeti: http://internationalbudget.org/budget-

advocacy/political-policy-context/, a se konsultirame i so Lienart I. and Fainboim I. (2010): Reforming Budget System Laws:

http://www.imf.org/external/pubs/ft/tnm/2010/tnm1001.pdf.

13) Vidi pove}e vo MMF (2007): http://www.imf.org/external/np/pp/2007/eng/051507m.pdf.


|anite za da baraat ot~etnost od centralnite, no i od lokalnite vlasti. Potrebno eprikaùvawe na kvazifiskalni aktivnosti (ovde mora da se vodi smetka deka akovladata gi prikaè niv kako rashodi toa }e se vodi kako direktni subvencii, a akorashodite se prikaàt kaj pretprijatijata toa }e pretstavuva zagubi za pretprijati-jata) zaradi namaluvawe na fiskalniot rizik. Ima prostor za voveduvawe na ocenkana tro{oci od odziv na obvrznici (compliance cost - na primer vo Avstralija se pra-vat vakvi ocenki) so {to bi se ocenile takvite tro{oci. Primer za voveduvawe naocenka na tro{oci od odziv na obvrznici bi bil so ustavnite predizvici od vovedu-vaweto na popularno nare~enite „patriotski fiskalni kasi” kako i primerite odvoveduvaweto na razni novini kade implementacijata i test fazata od podobruvawena sistemite se me{aat pa sozdavaat konfuzija i gubewe na vreme i pari kaj krajnitekorisnici (pr: voveduvawe na sistemot bruto plata vo po~etnata faza, predizvicitevo novinata „Moj termin” vo zdravstvoto, fiskalni kasi so GPRS sistem i sli~no).

Vo toj kontekst, vo CEA smetame deka fiskalnata strategija e dokumentot kojovie predizvici moè da gi adresira zaedno so rizicite. Zatoa e va`no toj doku-ment-fiskalnata strategija da bide instrumentot za konsenzus vo institucional-nata dinamika na podgotovka na buxetite vo Makedonija i zatoa predlagame tojda dokument da se usvojuva vo Sobranieto na Republika Makedonija. Fiskalnatastrategija treba da gi prezentira rashodite i prihodite zaedno so strate{kite celina buxetskite korisnici. Fiskalnata strategija vo idnina moè da se razvie vo sred-noro~na buxetska ramka so prezentacija na sektorski rashodi povrzani so indikatoriza merewe na performansi. Ovaa srednoro~na buxetska ramka }e ovozmoì podobravrska na tekovniot so kapitalniot buxet vo smisla na podobra proekcija na tro{ociteza tekovno rabotewe i odrùvawe so proektite od kapitalnite rashodi. Moè da serazmisli i za izmeni vo legislativata za voveduvawe na fiskalna odgovornost(kvantitativni fiskalni pravila za deficit, zadolùvawe, visina na dolg, proce-duralni pravila za vklu~uvawe na zainteresirani strani i zajaknuvawe na trans-parentnosta, ot~etnosta). Sobranieto moè da razmisli vo toj kontekst za voveduvawena fiskalen sovet koj kako nova institucija vo sistemot na javni finansii }e sluìza eks-ante ocenka za opravdanosta na fiskalnata politika na izvr{nata vlast i }epomogne na parlamentarcite i na javnosta da se ovozmoì nadzor na izvr{nata vlast.

Na ovoj na~in vo R.Makedonija bi se vovela dvostepenost vo noseweto na buxetotza slednata fiskalna godina. Vo prviot stepen vladata preku ministerot za finansii}e ja brani Fiskalnata strategija vo Sobranieto na R.Makedonija i }e ponudi plat-forma za pred-buxetska debata. Na ovoj na~in se dobiva prednost za fokus vo So-branieto na R.Makedonija prvo na celata slika na makedonskata ekonomijaprezentirana vo Fiskalnata strategija pred da se razgleduvaat detalnite rashodi.Na ovoj na~in zna~itelno }e se relaksira debatata za predlog buxetot vo vtoriot ste-pen na buxetskiot proces. Ova e osobeno korisno za zemji kako R.Makedonija koj bux-etot vo buxetskiot proces go planiraat „odozgora nadolu” pa bi se postignala polesnofiskalna konsolidacija i {irok fiskalen konsenzus za glavnite celi na ekonomijatavo R.Makedonija pred da se razgleduvaat detalnite rashodi.

15



Pristap do informacii, participativnost i fiskalna transparentnost

Me|unarodniot monetaren fond (MMF) neodamna go nadgradi svojot Kodeks zafiskalna transparentnost14 - klu~en me|unaroden standard za obelodenuvawe i up-ravuvawe na fiskalnite informacii na Vladata. Noviot Kodeks pretstavuva is~eko-ruvawe napred so vklu~uvawe na principot na u~estvo na javnosta: “Vladata im nudina gra|anite rezime na implikaciite na buxetskite politiki i mo`nost da u~estvu-vaat vo razmisluvawata za buxetot”. Kodeksot pretstavuva del od naporite na MMFda go zajaknat fiskalniot nadzor, da poddràt kvalitetetno kreirawe na politikii da ja unapredat fiskalnata ot~etnost i transparentnost.

Fiskalnata transparentnosta vo R.Makedonija od 2008 godina navamu opa|a so-glasno OBI indeksot za fiskalna transparentnost15. Koristej}i go simulatorot na In-

ternational Budget Partnership (http://survey.internationalbudget.org/#home) koj e specijalnosozdaden za testirawe na otvorenosta na Vladite {irum svetot, moème da vidimekako implementacijata na na{ite preporaki }e vlijae vrz podobruvawe na rangi-raweto na R.Makedonija16.

Dokolku se otvori linkot koj e daden pogore vo tekstot i se odgovorat dadenitepra {awa (Vidi Aneks 1), vo ovoj slu~aj soodvetno so na{ite preporaki, Fiskalnatatransparentnost }e se zgolemi, i od vrednost na indeksot od 35 koj go imala R.Make-donija vo 2012 godina, vo 2015 godina vrednosta na ovoj indeks }e se zgolemi i }e iz-nesuva 47 i Makedonija od grupata na zemji koi obezbeduvaat minimalni informaciiza buxetskite dokumenti i buxetskiot proces, }e se iska~i vo narednata grupa na zemjikoi obezbeduvaat nekoi informacii za buxetskite dokumenti i buxetskiot proces.

Ako pak vo Makedonija se izrabotuva i Pred-buxetska izjava dràvata }e go po -dobri svoeto rangirawe i vrednosta na indeksot }e iznesuva 50. Spored najdobritepraktiki na OECD (Organizacija za ekonomska sorabotka i razvoj) za fiskalna trans-parentnost, Pred-buxetskata izjava vsu{nost sluì za pottiknuvawe debata za bux-etskite agregati i kakva }e bide nivnata interakcija so ekonomijata. Kako takva, taaisto taka sluì i za sozdavawe soodvetni o~ekuvawa za samiot buxet. Taa treba dagi sodrì vladinite dolgoro~ni ekonomski i fiskalni politi~ki nameri za pret-stojniot buxet i barem za slednite dve fiskalni godini17.

Dokolku pak na ova se dodade i izrabotka na Gra|anski buxet koj pretstavuva poed-nostavena verzija na Buxetot na dràvata, Makedonija bi ja podobrila svojata trans-parentnost i fiskalna disciplina vo procesot na podgotovka na buxetot i bi gozgolemila svojot indeks na 54, {to e podobruvawe za 19 indeksni poeni vo odnos na2012 godina. So Gra|anskiot buxet, sekoj gra|anin }e moè podobro da se informiraza toa koi se izvorite na sredstva vo Buxetot, za koi prioriteti se tro{at nivnite

16

14) Vidi pove}e: http://blog-pfm.imf.org/files/ft-code.pdf

15) Vidi: http://survey.internationalbudget.org/#timeline; kako i: http://www.cea.org.mk/documents/CEA%20press%20release%20-

%20OBI%20makedonija%202012.pdf.

16) Vidi pove}e detali i vo Nikolov M. I Bogoevska K., CEA (2014): Dobro upravuvawe preku pogolema fiskalna trans-parentnost: Preporaki za implementacija na preporakite od ad-hok komisijata: http://cea.org.mk/documents/CEA_Fis-

cal%20transparency_budget_proces_FINAL.pdf

17) http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/OECD-Best-Practices-for-Budget-Transparency.pdf


pari i kako te~e buxetskiot proces vo dr`avata, a so tekot na vremeto }e obezbedi ipogolema motivacija i participativnost vo kreiraweto na politikite na Vladata ivo noseweto na Buxetot.

U{te edna{ da napomeneme deka CEA go izraboti prviot Gra|anski buxet na Re-publika Makedonija za 2013 godina18, me|utoa taa obvrska vo idnina treba da japrezeme Ministerstvoto za finansii na Makedonija so {to }e se zgolemi fiskalnatatransparentnost vo dr`avata. Seto toa }e vodi kon pogolema politi~ka konstruk-tivnost od strana na politi~kite akteri, povik za participativnost vo buxetskiotproces od strana na gra|anite, pogolema ponuda na alternativi za pogolema vrednostza parite na dano~nite obvrznici, zgolemuvawe na politi~kata kultura i kone~norelaksirawe na debatata za Buxetot i natamo{no zajaknuvawe na demokratijata voR.Makedonija.

Izrazeno grafi~ki, seto pogore simulirano so simulatorot na OBI (http://survey.in-

ternationalbudget.org/#home) bi ja podobrilo fiskalnata transparentnost na Make-donija kako {to e toa ilustrirano na sledniot grafik.

Grafik 1.

Simulacija na podobruvawe na pozicijata na R.Makedonija so indeksot nafiskalna transparentnost na OBI

Od simulacijata proizleguva deka Makedonija od grupata na zemji koi obezbeduvaatminimalni informacii za buxetskite dokumenti i buxetskiot proces, }e se iska~i vogrupa na zemji koi delumno obezbeduvaat nekoi informacii za buxetskite dokumentii buxetskiot proces.

Vo toj kontekst vo CEA smetame deka Pred-buxetskata izjava i Gra|anskiotbuxet kako posebni dokumenti treba da se podgotvuvaat vo Vladata na RepublikaMakedonija (Ministerstvo za finansii).

- Pred-buxetskata izjava treba Ministerot za finansii da ja brani vo Sob -ranieto na R.Makedonija dovolno vreme pred da se dostavi samiot predlog-buxet za usvojuvawe i istata treba javno da bide objavena na internetstranicata na Ministertsvoto.

- Gra|anskiot buxet treba da bide podgotven barem za buxetskiot plan i dabide dostaven do klu~ni celni grupi na gra|ani i ~initeli, kako i da bideobjaven na internet stranicata na Ministerstvoto za finansii i/ili na in-ternet stranicata na Sobranieto na R. Makedonija.

17


18) http://www.cea.org.mk/documents/GraganskiBudgetFinalS.pdf.


So Pred-buxetskata izjava ministerot za finansii i Vladata na R.Makedonijajavno i transparentno gi ilustriraat namerite na vladata za buxetskiot plan vonarednata fiskalna godina za toa kako }e se postignat prioritetnite celi vo taanaredna fiskalna godina. So Gra|anskiot buxet se informiraat gra|anite i drugite~initeli vo R.Makedonija za toa kolku i na {to }e bidat potro{eni javnite sredstva.Na ovoj na~in najmalku {to moè da se postigne e da se zgolemi fiskalnata trans-parentnost, da se namali potencijalot za diskreciono nosewe na odluki, se poviku-vaat gra|anite na participativnost, se zgolemuva nivnata motivacija da u~estvuvaatvo demokratskite procesi.

Zo{to e va`na fiskalnata transparentnost?

Vo ovoj del sakame da objasnime zo{to mislime deka e potrebno voveduvaweto navtora generacija na reformi vo javnite finansii na Makedonija t.e. voveduvawe napraksa na po~ituvawe na buxetski principi koi se odnesuvaat na pogolema fiskalnatransparentnost, pogolemi ot~etnost, a so toa i pogolema efikasnost i efektivnosti praksa na merewe na rezultati (performance budgeting) vo javnite finansii. Kako{to be{e prethodno navedeno, spored MMF, fiskalnata transparentnost vo javnitefinansii e glaven element na dobroto vladino upravuvawe koe ponatamu vodi konmakroekonomska i fiskalna stabilnost i e determinanta za povisoki stapki naekonomski rast. Fiskalnata transparentnost moè da sluì i za rano identifiku-vawe na potencijalni rizici po fiskalnite rezultati {to pak vodi kon ranopredupreduvawe i soodvetna fiskalna reakcija pri promeneti ekonomski pret-postavki. Ponatamu, fiskalnata transparentost ovozmoùva ot~etnost kon gra|anite-dano~ni obvrznici, a i ovozmoùva podobra kreditosposobnost kon me|unarodniotpazar na kapital19.

Za samata va`nost na fiskalnata transparentnost dovolno kaùva poslednatapostapka za odobruvawe na zaem pobaran od Ministersvtvot za finansii na Make-donija od Svetska Banka. Vo zapisnikot20 od sostanokot na Bordot na Svetskata banka,odràn na 13 mart 2014 godina, navedeno e deka izvr{nite direktori na SoedinetiteAmerikanski Dràvi, Velika Britanija i na Germanija glasale vozdràno pri odobru-vaweto na Vtoriot programski zaem za razvojni politiki za konkurentnost za Repub-lika Makedonija. Vo zbirniot izve{taj21 pak za na~inot na koj SAD glasale vomultilateralnite razvojni banki vo mart 2014 godina, pokraj potvrda deka amerikan-skiot izvr{en direktor vo Svetskata banka bil vozdràn za zaemot za Makedonija, enavedena slednata pri~ina: „Nesoodvetna buxetska transparetnstnost i menaxiraweso javnite finansii”.

18

19) Vidi pove}e na: http://www.imf.org/external/np/exr/facts/fiscal.htm.

20) Vidi pove}e na:

http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2014/03/26/000333037_20140326123257/Ren-

dered/PDF/862150MIN0M201070Box382165B00OUO090.pdf

21) Vidi pove}e na: http://www.treasury.gov/resource-center/international/development-

banks/Documents/April%201,2014%20Final%20document.pdf


Na slednite grafici se ilustrirani korelaciite na OBI (Open Budget Initiative) in-deksot na fiskalna transparentnost22 so BDP po glava na ìtel na okolu stotinadràvi i korelaciite na OBI indeksot na fiskalna transparentnost so indeksot napercepcija za korupcija23.

Grafik 2.

Korelacii na OBI indeksot nafiskalna transparentnost so BDPpo glava na ìtel na okolu stotinadràvi

Grafik 3.

Korelacii na OBI indeksot nafiskalna transparentnost so indeksot na percepcija za korupcijana okolu stotina dràvi

Graficite iako indikativni davaat nasoki za va`nosta od zgolemena fiskalnatransparentnost. Spored OBI24 transparentnosta vo javnite finansii pomaga za po -ef tino me|unarodno kreditirawe, pomaga za podobrena efikasnost vo javnoto tro -{ewe dodeka zgolemena netransparentnost vodi kon namalena fiskalna disciplina.

Spored istraùvawata na MMF pak, neo~ekuvani zgolemuvawa na dolg se rezultat od:

- 23% poradi nekompletni informacii

- 37% poradi potcenuvawe na vlijanieto na {okovite

- 18% poradi diskrecioni politiki

Dopolnitelno, vo CEA isto taka veruvame deka povisoko nivo na fiskalna trans-parentnost specifi~no za R.Makedonija }e zna~i i:

- Pogolema participacija vo buxetskiot proces.

- Relaksacija na debatata pri donesuvawe na buxetot vo Sobranie na RM.

19


22) Vidi pove}e na: http://survey.internationalbudget.org/#home.

23) Vidi pove}e na: http://cpi.transparency.org/cpi2013/.

24) Vidi pove}e na: http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/OBI2012-Report-English.pdf.


- Gradewe na konsezus pome|u politi~kite eliti/akteri.

- Poddr{ka za reformi od administracija (centralna i lokalna), javnosta, biznis zaednicata i gra|anskiot sektor.

- Inovativni pristapi za poefikasen i poefektiven buxetski proces.

- Popovolno rangirawe na Makedonija od kredit-rejting agenciite.

Buxetskiot proces mora da e dobro integriran so upravuva~kiot i planira~kiotproces na nekoja vlada. No, buxetskiot proces ne moè da se vodi bez da bidatvklu~eni site zainteresirani strani, a toa se parlamentot, vladata, gra|anite,biznisite i gra|anskiot sektor.

Samo so celosno integrirawe na site ovie grupi vo buxetskiot proces }e seovozmoì nivna informiranost za donesuvawe na odluki za efikasna alokacija naograni~enite resursi kon onie programi i planovi koi }e ovozmoàt najefikasno ost-varuvawe na celite na nacionalnata ekonomija. Zaradi toa od najgolem interes naVladata i Sobranieto e da gi vklu~i site zainteresirani strani vo ovoj proces.

Predizvici i potrebi od podobruvawe na buxetskiot proces

Od eden sistem na javni finansii se o~ekuva da ima vospostaveno transparentniproceduri i pravila koi }e go reguliraat buxetski proces. Dobro postaveni procedurii pravila ja reduciraat mo`nosta od diskreciono vodewe na fiskalni politiki. Voteorija, celosno informirani glasa~i bi trebalo da obezbedat ambient za po li ti -~arite da donesat op{testveno optimalni politiki. No, za ̀ al voobi~aeni se neuspe-site od pove}e ili pomalku diskreciono vodewe na fiskalni politiki i toa:vre menska nekonzistentnost na predloènite stavki vo buxetot, fenomen na zaed -ni~ki bazen (common pool problems), pristrasnost kon deficit (deficit bias) i pro-cikli~nost, pristrasnost kon rashodnata kompozicija na buxetot, problemi soodr` livost na dolgot i seto toa moè da vodi do neizvesnost za ekonomskite akteriod o~ekuvawata za idnite potezi na vladata.

Vo CEA smetame i deka nastanite od 24 dekemvri 2012 godina ne se slu~ija sosemaneo~ekuvano i istite se rezultat na golem broj aspekti koi se povrzani potesno sobuxetskiot proces vo R.Makedonija, a po{iroko so ot~etnosta vo edna parlamentarnademokratija, fiskalnite pravila i fiskalnata transparentnost, no i silnata poli-tiziranost na skoro sekoj aspekt od prakticirawe na demokratijata vo dràvata.

Vo eden sovremen sistem na javni finansii pokraj izvr{nata vlast koja go pod-gotvuva i izvr{uva buxetot jasna e funkcijata na pratenicite kako narodni izbranicivo donesuvawe na finansiskiot plan na dràvata, no i vo nadzorot na izvr{uvawetoi na zavr{nata smetka. Sobranieto go ima, me|udrugoto, eks-post instrumentot vouloga na Dràvniot zavod za revizija25 za ocenka dali:

l Izvr{nata vlast raboti vo soglasnost so zakonite i propisite.

l Izvr{nata vlast go tro{i buxetot za utvrdeni celi i nameni.

20

25) Vidi pove}e na: http://dzr.mk/Uploads/RIRACNIK_Voved_vo_revizorski_izvestai_MKD.pdf.


l Finansiskiot menaxment na instituciite funkcionira dobro.

l Gra|anite na R.Makedonija ja dobivaat vistinskata vrednost za potro{enitepari

Smetame deka se u{te ima prostor za podignuvawe na svesta na gra|anite i nafunkcionerite vo R. Makedonija za toa kako treba da funkcionira edna parlamen-tarna demokratija i koja e ulogata na instituciite vo sistemot na javni finansii voR.Makedonija.

Poradi niza slu~aevi koi go potvrduvaat diskrecionoto nosewe na odluki odizvr{nite vlasti, vo pove}e zemji se formira i nova instuticija vo sistemot na javnifinansii na eks-ante ocenka na zdravosta na fiskalnata politika na izvr{natavlast. Takvi instuticii se poznati kako fiskalni soveti i nivnata uloga e da pomog-nat na parlamentarcite i na javnosta da se ovozmoì ot~etnost na izvr{nata vlast(tie soveti se nezavisni i vo niv ~lenuvaat stru~ni lica). Vakvi institucii sporeddosega{nite iskustva se osobeno potrebni i kaj nas. Na primer, sovetot za buxetskaodgovornost na Slova~ka e odgovoren za26: podgotovka na izve{tai za dolgoro~nataodr`livost na javnite finansii, dava ocenka dali izvr{nata vlast gi po~ituva sop-stvenite fiskalni pravila i dali transparentnosta e kompromitirana, dava mislewaza zakonskite akti i dava ocenki i vr{i monitoring na razvojot na javnite finansii.Fiskalniot sovet na Srbija ukaùva deka nekontroliranite fiskalni deficiti iakumulacija na javen dolg ja zagrozuvaat ekonomskata stabilnost, razvojnata perspek-tiva na dràvata i blagosostojbata na idnite generacii. Ponatamu ukaùvaat dekaodgovorna fiskalna politika e onaa koja e transparentna, predvidliva i vodi smetkaza fiskalnite rizici. Fiskalniot sovet na Srbija treba da pomogne vo ostvaruvawena fiskalna i finansiska stabilnost, transparentnost i predvidlivost27. Interesene i primerot na Ungarija i kratkiot ìvot na nivniot fiskalen sovet kako posebnalekcija za politi~arite28 29.

Vo R.Makedonija nema vakov sovet, fiskalnata transparentnost se vlo{uva30, apostojat i odredeni asimetri~nosti poradi toa {to vladata ne moè da gi zadovolipreferenciite na site glasa~i, kako i asimetri~nosti poradi toa {to glasa~ite nemoè da gi znaat odnapred vistinskite nameri na politi~arite.

Ponatamu, bi sakale da gi iskoristime pravilata prezentirani od MMF Institutotza analiza na potencijal za neuspesi od diskreciono vodewe na fiskalna politikavo slu~ajot na R.Makedonija i toa: vremenska nekonzistentnost na predloènitestavki vo buxetot, fenomen na zaedni~ki bazen (common pool problems), pristrasnostkon deficit (deficit bias) i procikli~nost.

21


26) Vidi pove}e na: http://www.rozpoctovarada.sk/eng/rozpocet/125/what-do-we-do.

27) Vidi pove}e na: http://fiskalnisavet.rs/lat/o-fiskalnom-savetu.

28) Vidi pove}e na:: http://www.oecd.org/gov/budgeting/Independent%20Fiscal%20Institutions.pdf.

29) Vidi pove}e na: http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2012/cr1213.pdf.

30) http://www.cea.org.mk/documents/CEA%20press%20release%20-%20OBI%20makedonija%202012.pdf.


Ovaa analiza, koja ponatamu e strukturirana vo nekolku predizvici, }e ni ko-risti da dademe dopolnitelen kontekst na na{ite predlozi za podobruvawe nabuxetskiot proces vo R.Makedonija.

Predizvik 1: Pregolema politiziranost na skoro sekoj aspekt od praktici-rawe na demokratijata vo dràvata. Vo vrska so taa politiziranost sakame daukaème i na indikativniot fakt deka Izve{tajot na Komisijata za utvrduvawe nafaktite za slu~uvawata vo dekemvri 2012, na primer ne e dostapen za javnosta na in-ternet stranicata na Sobranieto na RM, nitu pak na taa na VMRO-DPMNE ili nadrugite politi~ki partii, tuku samo na internet stranicata na SDSM.

Na primer podatocite od najnovoto istraùvawe na Evropskata banka za obnova irazvoj-EBRD jasno ukaùva {to mislat makedonskite gra|ani za pra{aweto koi fak-tori se najva`ni za da se uspee vo zemjata31. Po mislewe na skoro 60% od makedonskitegra|ani za da se uspee vo ̀ ivotot vo R.Makedonija potrebno e da imate politi~ki vrskiili treba da go kr{ite zakonot kako {to e ilustrirano na sledniot grafik.

Grafik 4. Odgovor na pra{aweto za najva`ni faktori. Izvor: EBRD

Predizvik 2: Nedostatok na jasni fiskalni pravila vo Makedonija. Bilo kojavlada sekoga{ e vo isku{enie da posegne po diskreciono vodewe na fiskalni poli-tiki do stepen koj vodi do mo`ni neuspesi vo javnite finansii kako na primer vre-menska nekonzistentnost na predloènite stavki vo buxetot, fenomen na zaedni~kibazen (common pool problems), pristrasnost kon deficit (deficit bias) iprocikli~nost, pristrasnost kon rashodnata kompozicija na buxetot, problemi soodr`livost na dolgot i seto toa da vodi do neizvesnost za socio-ekonomskite akteri,no i za politi~kite akteri od o~ekuvawata za idnite potezi na vladata.

22

31) Vidi pove}e na: http://www.ebrd.com/pages/research/publications/special/transitionII.shtml kade e dostapna i bazata napodatoci; slikata e dobiena od pra{aweto od anketata na EBRD koja e dostapna na: http://www.ebrd.com/downloads/re-

search/surveys/lits2questions.pdf e broj 3.08 i koe moè da go dobiete so otvorawe i obrabotkana bazata vo STATA.


Predizvik 3: Vremenska nekonzistentnost. So po~etokot na svetskata ekonomskakriza, vladata po~na da kumulira obvrski po osnov na pravoto na vra}awe na DDV.Vetuvawata za zgolemuvawe na platite na vrabotenite vo administracijata poradiefektite od namaluvawe na fiskalniot prostor bea prekr{eni. Ova se primeri navremenskata nekonzistentnost na fiskalnata politika na vladata.

Vo 2006 godina vladata vovede politiki na ramen danok, a vo 2008 godina CEAnapravi ocenka na efektite od voveduvaweto na ramniot danok32. Od istraùvawetoproizleze deka najgolema pridobivka za biznisite be{e simplificiraweto na pres-metkata na danokot i zgolemenata disciplina za pla}awe na danocite. No, od drugastrana be{e poso~eno od biznis zaednicata deka dano~nite zakoni pre~esto se menu-vaat, pa ottuka za niv se javuva vremenska neizvesnost. Ovaa neizvesnost od pre~es-toto menuvawe na dano~nite zakoni sekako deka moè implicitno da vodi i dovremenska nekonzistentnost na predloènite stavki vo buxetite. Od druga stranapak od grafikot jasno se gleda nejasnite ekonomski zakoni se s¢ pomal problem zamakedonskite biznisi. Pa ottuka ne moè da zaklu~ime deka po toj osnov moè da imaproblem na vremenska nekonzistentnost.

Grafik 5.

Nejasni ekonomski zakoni kako udel vo ograni~uva~ki faktori za zgolemuvawe na proizvodstvoto.

Izvor: Dràven zavod za statistika

Predizvik 4: Fenomen na zaedni~ki bazen (common pool problems) kako neuspehod diskreciono vodewe na politiki. Vo osnova se raboti za problem koga glasa~itene moàt da go vidat vremenskoto ograni~uvawe na buxetot i poradi toa koga vladata}e odi so programi koi se finansirani so deficit glasa~ite ja precenuvaat vrednostana tekovnata potro{uva~ka za smetka na idnite dano~ni tovari.

Literaturata za politi~ka ekonomija vo fiskalnata politika dobro e razrabotenaso odli~en pregled na konkurentnite teorii u{te vo Alesina i Peroti (Alesina & Per-

otti) od 199433. Se ~ini sepak deka za R.Makedonija dosta e relevantno objasnuvawetood teorijata na javniot izbor-za fiskalnata iluzija. Vo osnova se raboti za problemkoga glasa~ite ne moàt da go vidat vremenskoto ograni~uvawe na buxetot i poradi

23


32) http://www.cea.org.mk/documents/proekti/CEA%20Final%20fiscal%20report_final.pdf.

33) http://www.nber.org/papers/w4637.pdf.


toa koga vladata }e odi so programi koi se finansirani so deficit glasa~ite ja pre-cenuvaat vrednosta na tekovnata potro{uva~ka za smetka na idnite dano~ni tovari.Ednostavno na ona {to go dobivate denes od vladata vo vid na sekakvi transferi, aporadi toa {to se soo~uvate so namalena fiskalna transparentnost, mu davate visokavrednost za smetka na diskontirawe na tovarot za idnite generacii so visoka dis -kontna stapka. Ova se slu~uva nezavisno dali ste ekonomski agent-gra|anin ili eko -nomski agent-biznis. Vo vakvi uslovi na principal-agent problem sekoga{ postoiri zikot bilo koja vlada koja saka povtorno da bide izbrana da gi napravi stabiliza-cionite Kejnsovi politiki asimetri~ni t.e. dodeka e kriza da se potpiraat na av-tomatskite stabilizatori, no koga recesijata }e pomine nekako te{ko se odi konpolitiki na suficiti. Glasa~ite povtorno ne go prepoznavaat toa i ne gi kaznuvaattakvite politi~ari poradi nivnata fiskalna iluzija.

Vo uslovi pak na visoka siroma{tija - Kukerman i Melzer (Cukierman & Melzer)198934 dokaùvaat deka dodeka relativno pobogatite gra|ani se indiferentni navla dini zadolùvawa, pogolemiot broj na siroma{ni gra|ani, za koi ne vaì voed -na~uvaweto na Rikardo, glasaat za proekti finansirani so deficiti t.e. za povisokozadolùvawe za da moè da si go dobijat svojot transfer od buxetot. Ottuka vo uslovina visoka siroma{tija op{testveniot izbor e toj koj presuduva za povisok javen dolg.

Za da bide slikata za zaedni~kiot bazen (common pool) celosna mora da ja pret-stavime i opozicijata koja sugerira i kritikuva, dava ponekoga{ predlozi za alter-nativni javni politiki ili praktikuva ~isto politikanstvo. No problemot e {tovladata ima sekoga{ podgotven odgovor na bilo koja aktivnost od opozicijata dekamnozinstvoto go dalo glasot za politikite na vladea~kite partii i tuka zavr{uvadebatata. U{te edna{ ukaùvame na propu{tenite mo`nosti od strana na vladata zaprepoznavawe na konstruktivnost od strana na stru~nata javnost i od strana na opozi-cijata {to dovede do isklu~ivost vo prakticirawe na vladeeweto bez inkluzivnosti participacija. Ottuka se ra|aat razni frustracii koi kulminiraat so incidenti odtipot na 24 dekemvri. Vo posledno vreme opozicijata ne moèj}i da nametne del odsvojata vizija za buxetot (od koja ~ekame da slu{neme za nekoja konzistentna politikaili vizija za Makedonija nastrana floskulata za vra}awe na sredna klasa-{to i dase misli pod sredna klasa), a za da go privle~e glasa~koto telo vleguva vo kopi-raweto na politikite na vladata koi prete`no se odnesuvaat na zajaknata uloga nadràvata vo ekonomijata i zajaknuvawe na transferite od centralniot buxet. Zatakvite vetuvawa na opozicijata Alesina i Tabelini vo 199035 imaat pokaàno dekaniv opozicijata nema da moè da gi zadovoli bidej}i }e mora da se fokusira navra}awe pred s¢ na dolgovite od prethodnata vlast. Ottuka za gra|anite vo R.Make-donija ostanuva procenkata deka i vo idnina moè da o~ekuvame vodewe na politikina isklu~ivost, zaedni~kiot bazen da stanuva s¢ potesen za politi~kite akteri, s¢pove}e da se stava fokus kon klientelizam i fragmentacija na op{testvoto i s¢pove}e da zajaknuva ulogata na dràvata vo ekonomijata.

24

34) http://www.jstor.org/discover/10.2307/1827928?uid=3737528&uid=2&uid=4&sid=21103376290921.

35) http://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/3612769/alesina_positivetheory.pdf.


Predizvik 5: Pristrasnost kon deficit (deficit bias) kako neuspeh od diskre-ciono vodewe na politiki. Vladata redovno go probiva planot za buxetskiot bal-ans, ne gi po~ituva sopstvenite fiskalni pravila i pokaùva pristrasnost konbu xetski deficiti.

Namaluvaweto na fiskalnata disciplina, neusoglasenost na dolgoro~ni celi sokratkoro~ni o~ekuvawa rezultiraat so namalena fiskalna transparentnost, namalenkvalitet na predviduvawata na makro-fiskalnite varijabli, gubewe na smislata naplanirawe na sreden i dolg rok i nemo`nost na ekonomskite agenti da gi planiraati sopstvenite idni ekonomski aktivnosti.

Na primer, na sledniot grafik gi gledame so zadebelena linija aktuelnite godi{nibuxetski bilansi na R.Makedonija, a potenkite linii gi prikaùvaat predvidenitebuxetski bilansi soglasno pretpristapnite ekonomski programi-PEP na vladata. Danapomeneme i deka Vladata so usvojuvawe na rebalnasot na Buxetot za 2014 godina gozgolemi i buxetskiot deficit od 3,5 na 3,9% od bruto doma{niot proizvod (BDP)36.

Grafik 6.

Buxetski bilans na centralnavlada vo procent od BDP od 2005-201637 i predvideni buxetskibilansi od PEP na vladata.

Vladata redovno procenuva i pristrasni, mnogu povisoki stapki na rast so golemastatisti~ka gre{ka {to ukaùva na nizok kvalitet na makroekonomskite procenki.Na sledniot grafik gi gledame so zadebelena linija aktuelnite stapki na rast naBDP na R.Makedonija, a potenkite linii gi prikaùvaat predvidenite stapki na rastna BDP soglasno pretpristapnite ekonomski programi-PEP na vladata.

Grafik 7.

BDP rast na R.Makedonija iproceneti stapki na BDP rast odPEP na vladata od 2005-201638.

25


36) Vidi pove}e na: http://www.finance.gov.mk/node/4366

37) Izvor PEP na Makedonija i Ministerstvo za finansii.

38) Izvor PEP na Makedonija i Ministerstvo za finansii i NBRM.


Sostojbite vo regionot

Makedonija pripa|a na t.n. region Zapaden Balkan, del od Jugoisto~na Evropa vokoj site zemji pretendiraat da stanat ~lenki na Evropskata Unija. So isklu~ok naHrvatska koja e ve}e ~lenka na EU, site ostanati zemji: Srbija, Bosna i Hercegovina,Kosovo, Albanija i Crna Gora ne se ~lenki na Unijata. Denes, regionot Zapaden Balkane pove}e politi~ka oznaka na Jugoisto~na Evropa, otkolku geografska, tokmu poradistatusot koi go imaat ostanatite zemji (so isklu~ok na Hrvatska). Detalen opis nabuxetskite procesi na ovie zemji davame vo Aneks 2 vo tabelaren pregled kade prav-ime sporedba pome|u zemjite vo regionot vo odnos na buxetskiot proces i buxetskiotkalendar koj go ima sekoja zemja.

Kako {to napomenavme, vo CEA sme na mislewe deka vo R.Makedonija e potrebnoda se vovedat vtora generacija na reformi vo javnite finansii na Makedonija t.e.voveduvawe na praksa na po~ituvawe na buxetski principi koi se odnesuvaat napogolema fiskalna transparentnost, pogolemi ot~etnost, efikasnost i efektivnosti praksa na merewe na rezultati (performance budgeting). Pogore vo dokumentot go ela-boriravme rangiraweto na Makedonija spored OBI, i ja objasnivme zna~ajnosta nafiskalnata transparentnost. Isto taka dadovme detalen opis za buxetskiot procesvo Makedonija, i potrebata od negovo efikasno sproveduvawe. Vo taa nasoka, mo`emeda napravime paralela so ostanatite zemji vo regionot.

Spored rangiraweto na OBI, Makedonija (indeks 35 od vkupno 100) i Srbija (indeks39) se nao|aat vo ~etvrtata grupa na zemji koi obezbeduvaat minimalni podatoci vobuxetskite dokumenti vo tekot na godinata. Albanija (indeks 47) pak, zaedno so Bosnai Hercegovina (indeks 50) spa|aat vo treta grupa na zemji, koi obezbeduvaat pove}einformacii, odnosno nekoi informacii kako {to e imenuvana grupata. Hrvatska (in-deks 61), e rangirana vo vtorata grupa na zemji koi obezbeduvaat zna~itelni iforma-cii. Kosovo i Crna Gora, se u{te ne se zemeni predvid vo rangirawata na OBI.

Vo grafikot podolu, go prika`uvame rangiraweto na zemjite vo regionot sporedposlednite dva izve{tai od OBI.

Grafik 8

Rangirawe na zemjite vo regionotspored transparentnost

Izvor:International budget partnership 2012.

Samo Makedonija i Srbija go vlo{ile svoeto rangirawe za fiskalna transparentnostza vreme od dve godini. Spored preporakite na Me|unarodnoto Buxetsko Partnerstvo(IBP) Srbija39 za da go popravi svojot rang barem za nekolku bodovi, prven stveno e

26

39) http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/OBI2012-SerbiaCS-English.pdf


potrebno da objavuva Predbuxetski izve{taj, da izgotvuva i objavuva Gra|anski buxet,da ja podobri seopfatnosta na Predlog buxetot na izvr{nata vlast, da ja podobri seop-fatnosta na polugodi{niot pregled na tro{ewata na buxetot, i da napravi podobraprocena za potrebnite tro{ewa vo slednite 6 meseci, da ja podobri seopfatnosta nagodi{niot izve{taj za Buxetot, i da go podobri kvalitetot na revizorskite izve{tai.

Iako ima podobruvawe na rangot na Albanija40, sepak ima golem prostor za podobru-vawe na situacijata i tamu. Spored IBP, Albanija e potrebno da ja objavuva Zavr{natasmetka, da izgotvuva i objavuva Gra|anski buxet, da objavuva polugodi{en pregled nabuxetot, da ja podobri seopfatnosta na Predlog buxetot na izvr{nata vlast i da gopodobri kvalitetot na revizorskiot izve{taj.

Spored preporakite na IBP, Bosna i Hercegovina41, rangiraweto moè da se po dob -ri dokolku se izgotvi i objavi Gra|anski buxet, dokolku se izgotvi i objavi Po lu go di -{en pregled na tro{ewata, dokolku se podobri seopfatnosta na Predlog buxetot naizvr{na vlast, da se zgolemi seopfatnosta na doneseniot Buxet preku obzezbeduvawena stavki na nivo na detali, podobruvawe na seopfatnosta na Godi{niot izve{tajpreku revizija na rezultatite i podobruvawe na detalnoto objasnuvawe na razlikatapome|u nefinansiska informacija i informacija na efikasnost.

Iako Hrvatska42 visoko kotira na tabelata, sepak ima prostor za podobruvawe.Spored IBP, Hrvatska treba da izgotvuva i objavuva Gra|anski buxet, polugodi{enizve{taj za sostojbata na Buxetot, da ja podobri seopfatnosta na Predlog buetot naizvr{nata vlast, i da go podobri kvalitetot na revizorskiot izve{taj.

Spored napravenite istraùvawa od Institutot za napredni studii vo Kosovo43,za tro{ewata od kosovskiot buxet, Vladata e dosta zatvorena i ne postojat soodvetniizve{tai koi }e go pokaàt realnoto tro{ewe na sredstvata, a transparentnosta ena mnogu nisko nivo. Izve{taite koi se objavuvaat se op{ti, i ne davaat jasna slikaza toa kolkav del od javnite pari za {to se potro{eni. Rangirawata na site zemji op-fateni so OBI indeksot e ilustrirano vo Aneks 3.

Preporaki za nadminuvawe na problemite povrzani so buxetskiot proces voRepublika Makedonija

Imaj}i go predvid dosega{noto znaewe i iskustvo na CEA vo oblasta na javnite fi-nansii, od koj del e pretstaven vo ovoj tekst, sakame da predloìme preporaki zanadminuvawe na problemite povrzani so buxetskiot proces vo R.Makedonija.

Konkretni preporaki od CEA koi se odnesuvaat na buxetskiot proces se44:

l Da se napravi revizija na buxetskiot kalendar kade }e bidat vgradeni realnitevremenski ograni~uvawa za administracijata kaj buxetskite korisnici i edinkiod centralnata i lokalnata vlast.

27


40) http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/OBI2012-AlbaniaCS-English.pdf

41) http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/OBI2012-BosniaHerzegovinaCS-English.pdf

42) http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/OBI2012-CroatiaCS-English.pdf

43) http://www.institutigap.org/documents/84490_AnalizaperbuxhetinENGfinal.pdf

44) Vidi isto taka i: Nikolov M. I Bogoevska K., CEA (2014): Dobro upravuvawe preku pogolema fiskalna transparent-nost: Preporaki za implementacija na preporakite od ad-hok komisijata: http://cea.org.mk/documents/CEA_Fiscal%20trans-

parency_budget_proces_FINAL.pdf


l Od aspekt na dokumenti koi ne se podgotvuvaat, a svetskite dobri praktiki pre-pora~uvaat da se podgotvuvaat, gi predlagame:

l Pred-buxetska izjava

l Gra|anski buxet

l Da se podgotvi analiza na potrebata od voveduvawe na buxet baziran na rezul-tati (performance budget) za R.Makedonija.

l Fiskalnata strategija da premine vo buxetska ramka na sreden rok i da se raz-gleduva i usvojuva vo Sobranie na R.Makedonija.

l Programata za javni investicii da se razgleduva i usvojuva vo Sobranie naR.Makedonija.

Dopolnitelna diskusija

l Izmena vo Zakonot za buxetite vo odnos na predvideniot kraen rok zadostavuvawe na Predlog Buxetot do Sobranieto na Republika Makedonijaza negovo razgleduvawe.

Namesto sega{niot 15 noemvri koj e predviden kako kraen rok smetame deka epotrebno toj rok da se pomesti, odnosno Predlog Buxetot da se dostavuva porano zarazgleduvawe do Sobranieto na Republika Makedonija. Bi moèlo toj rok da bide ot-prilika vo periodot od po~etokot na mesec septemvri i najdocna do krajot na ok-tomvri. So toa bi im se ovozmoìl na pratenicite pogolem period za prou~uvawe naPredlog Buxetot so cel podobro da se podgotvat za debata po istiot. Isto taka bi sesozdala porelaksirana atmosfera za rabota i podobar raspored i funkcionirawe naSobranieto vo celina (razgleduvawe vo komisiite i debata na plenarna sednica). Naprimer i OECD dobri praktiki velat deka i tri meseci pred po~etokot na fiskalnatagodina moè da se dostavi buxetot do parlamentot45.

l Pogolema transparentnost na samiot Predlog na Buxet kako dokument koj sedostavuva na razgleduvawe vo Sobranieto (izmeni vo samata prezentacijana buxetskite stavki).

Imeno, bi moèlo da sodrì podatoci za kapitalni investicii koi se planiraatda se realiziraat so Buxetot, a ne figuriraat kako posebni Programi ili potprogramivo Predlog Buxetot. Dobro re{enie bi bilo na krajot od Predlog Buxetot kako dodatokda bidat navedeni investiciite koi moèbi pove}e imaat lokalen karakter (kako naprimer vodovod i kanalizacija, u~ili{ta, lokalni pati{ta i drugo) i da bide navedenomesto kade }e se realizira poodelen proekt, potoa poedine~nata suma za sekoj proekti rok na realizacija. Momentalnata struktura na Buxetot dava samo op{t podatok kakona primer Izgradba na osnovni u~ili{ta i vkupnata suma koja se planira da se potro{iza taa namena za soodvetnata godina, no ne se navedeni detalni podatoci poodelno zasekoe u~ili{te kolkava suma se planira, vo koj grad se nao|a, koga }e se zavr{i grad-bata i t.n. Taka pratenicite ne moàt odnapred da znaat koe osnovno u~ili{te se pla -nira da se izgradi ili renovira, vo koe naseleno mesto se nao|a i kolkav e potrebniot

28

45) Vidi pove}e na: http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/OECD-Best-Practices-for-Budget-Transparency.pdf.


iznos za sekoj vakov proekt poedine~no i zatoa se slu~uva da se podnesuvaat amand-mani za u~ili{ta koi ve}e se planirani za izgradba ili renovirawe. Dokolku PredlogBuxetot gi sodrì ovie podatoci, pratenicite bi bile mnogu podobro informirani ibi se namalil drasti~no brojot na podneseni amandmani so {to bi se postignala poe-fikasna rabota na Komisijata za finasirawe i buxet, a sekako i poekonomi~na.

l Vo Predlog Buxetot da postoi kolona so podatoci za iznosite na site stavkiza Buxetot od prethodnata godina.

Toa }e im ovozmoì na pratenicite polesna komparacija za toa kolku sredstva zaodredena namena imalo vo minatata godina, a kolkavi iznosi se predlagaat zastavkite za godinata za koja se odnesuva Predlogot na Buxetot.

l Da postoi soodveten redosled vo dostavuvawe na soodvetni dokumenti doSobranieto koi se osnova za podgotvuvawe na Predlog Buxetot.

Takov e na primer slu~ajot so Fiskalnata strategija koja ja izgotvuva Minister-stvoto za finansii. Bi bilo dobro Fiskalnata strategija da se dostavuva pred dos ta -vuvawe na Predlog Buxetot do Sobranieto (barem eden mesec prethodno), a ne ot kakoe zapo~nata raspravata vo Sobranieto po predlog Buxetot ili koga istiot e ve }e iz-glasan/donesen. Navremenoto dostavuvawe na Fiskalnata strategija }e prido nese zapodobra podgotovka na pratenicite za razgleduvawe na Predlog Buxetot. Vo sprotivnovpe~atokot e deka prvo se raspredeleni parite, a potoa se prezentira po litikata.

l Vo odnos na raspravata po Predlog buxetot potrebno e jasno razgrani~uvawei pridrùvawe na pratenicite kon toa {to e op{t pretres, a {to amanmdan-ska rasprava.

Momentalno, prvo na Komisijata za finansirawe i buxet se vodi op{t pretres. Pozavr{uvawe na op{tiot pretres se preminuva na amandmanska rasprava, no mnogumalku se rasprava po konkreten amandman, odnosno se obrazloùva namenata naamandmanot, a preostanatiot del od dozvolenoto vreme za govor se koristi povtornoza op{ta debata koja ne e povrzana so predloèniot amandman. Dokolku ima jasno raz-grani~uvawe na op{tiot pretres i amandmanskata rasprava bi se postignala pogolemaefikasnost vo rabotata na Komisijata za finansirawe i buxet.

l Dodeka trae amandmanskata rasprava po Predlogot na Buxet na Komisijataza finansirawe i buxet pokraj pretstavnik od Ministerstvoto za finansii(minister ili zamenik na minister za finansii koi zadolìtelno treba dabidat prisutni) da prisustvuva i resoren minister ili negoviot zamenikvo zavisnost od toa za koj Razdel vo momentot se razgleduvaat amandmanite.

Na primer, dokolku vo momentot se razgleduvaat amandmani od Razdelot na Min-isterstvoto za ekonomija, da prisustvuva i ministerot ili zamenikot na ministerotza ekonomija, ili amandmani od Razdelot na Ministerstvoto za trud i socijalna poli-tika, toga{ minister ili zamenik na minister od Ministerstvoto za trud i socijalnapolitika i.t.n. Ova go naveduvame od pri~ina {to resorniot minister e najdobro za-poznaen so proektite od soodvetnoto Ministerstvo za koe e nadleèn i }e moè naj -dobro da pridonese za kvalitetna debata pri amandmanskata rasprava.

29



l Osnovna obuka na pratenicite, osobeno pri nov parlamentaren sostav ipratenici na koi im e prv prateni~ki mandat za zapoznavawe so strukturatana eden Buxet. Koi se negovi delovi, zna~eweto na odredeni Programi i Pot-programi i drugo.

Isto taka potrebna e i kontinuirana obuka na vrabotenite vo Sobranieto na Re-publika Makedonija vo ~ij delokrug na rabota spa|a i Buxetot na Republika Make-donija. So toa bi moèle poefikasno da im se izleguva vo presret na barawata napratenicite za nekoi informacii okolu Buxetot.

l Osnovawe na parlamentarna Komisija za nadzor na javnite rashodi.

Site 27 zemji ~lenki vo Evropskata Unija, vo svoite nacionalni parlamenti imaatformirano tela koi }e vr{at nadzor na javinte rashodi. Pokraj vo tie zemji, vakvitela se sre}avaat i vo Avstralija, Kanada, Indija, Pakistan, pa i vo zemji kako Rusijai Kina. Preku vakvi tela koi vr{at kontrola na izvr{ata vlast, direktno se pri-donesuva kon podobruvawe na sevkupnoto upravuvawe, imaj}i predvid deka pri sekojnapraven izve{taj od stranata na Komisijata se davaat i preporaki za podobruvawe.

Vo Republika Makedonija postoi pravna osnova {to ovozmoùva vakva demok -ratskata kontrola na javnite finansii i e vtemelena pred s¢ vo Ustavot, Zakonot zaSobranie i Delovnikot na Sobranieto. Zakonot za Sobranie i Delovnikot sodràtpo ve}e detalni odredbi koi ja reguliraat kontrolata nad Vladata. Sepak, do se ga{ -noto iskustvo pokaàlo deka iako Dràvniot zavod za revizija gi dostavuva site pod-gotveni izve{tai do Sobranieto, nedostasuva konkretno re{enie okolu tretmanot natie izve{tai vo zakonodavniot dom. Sobranieto, pokraj toa {to posebno go glasa de -lot namenet za Dràvniot zavod za revizija vo Buxetot na RM, moè da pridonese zazajaknuvawe na negovata nezavisnost preku vospostavuvawe na parlamentaren meha-nizam za nadzor na javnite rashodi.

Najdobar primer za parlamentarna Komisija, koja odgovara na pravnata osnova voMakedonija e Komisijata vo Parlamentot vo Obedinetoto Kralstvo46. Taa komisija sezanimava so revizorskite izve{tai podneseni od Nacionalniot zavod za revizija (Na-

tional Audit Office47), a diskusiite se odvivaat javno i zadolìtelno vo prisustvo napretstavnik na zasegnatata javna institucija, kako i od dràvnata revizija. Vrz osnovana podnesenite izve{tai, Komisijata gi prifa}a ili odbiva naodite, no moè i samatada kreira mislewe vrz osnova na izve{taite i diskusiite so zasegnatite strani, aizve{tajot od komisijata parlamentot go razgleduva na plenarna sednica. Komisijatane debatira za opravdanosta ili kreiraweto na javnite politiki (toa e vo domen naostanatite resorni komisii) tuku se fokusira na nivnata celishodnost (value-for-

money) koja pak se bazira na kriteriumi na ekonomi~nost, efikasnost i efektivnost.

Nitu edna od zemjite vo regionot, se u{te nema formirano posebna Komisija za nad-zor na javnite rashodi vo ramkite na Parlamentot.

30

46) http://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/commons-select/public-accounts-committee/

47) http://www.nao.org.uk/


Finalni zborovi

Poradi se pogolemiot zamav na predizvicite koi go pridruùvaat buxetskiot pro-ces i buxetskiot ciklus, a toa sekako deka ima implikacii i na efikasnoto i efek-tivnoto sproveduvawe na Buxetot, Centarot za ekonomski analizi-CEA, soglasnonegovata misija i iskustvo ponudi re{enija za nadminuvawe na tie predizvici {to ei celta na izgotvuvaweto na ovaa studija koja treba da pomogne vo proces na zakono-davno zastapuvawe.

Ovoj dokument ima za cel i da pobudi debata za toa dali vo R.Makedonija e moèbipotrebno i nosewe na zakon za formirawe na institucija fiskalen sovet i/ili izakon za fiskalna odgovornost so {to bi se zajaknala i nezavisnata nadzorna ulogana Sobranieto na R.Makedonija. Svesni sme deka ako nema politi~ki konsenzus isoodvetna politi~ka posvetenost vo Makedonija za voveduvawe na vtora generacijana reformi vo javnite finansii t.e. voveduvawe na praksa na po~ituvawe na buxetskiprincipi koi se odnesuvaat na pogolema fiskalna transparentnost, pogolemi ot~et-nost, efikasnost i efektivnost i praksa na merewe na rezultati (performance budg-

eting), sama po sebe izmenata vo zakonite i formirawe na „fiskalni” institucii }ebidat slaba zamena za taa politi~ka posvetenost i toj konsenzus.

êkorite vo eventualnata izmena na zakonot za buxetite e prvo da se oceni vre-menskata ramka na buxetskiot proces i na buxetskiot ciklus. Efikasnosta na rezul-tatite od ovoj ~ekor zavisi od vklu~enosta ne samo na vladata i buxetskite korisniciod prv red tuku i od vklu~enosta na edinicite na lokalna samouprava (ELS) i na bux-etskite edinki pri ELS.

31



Aneks 1. Odgovoreni pra{awa na OBI simulator

Vo prodolènie sleduvaat pra{awata koi bea odgovoreni na simulatorot na In-ternational Budget Partnership so koi se dobija pogore prikaànite rezultati.

l Pra{awe 13: Dali predlog buxetot sodrì sporedbi na vladiniot dolg (kako{to se kamatnata stapka na dolgot, valutna denominacija na dolgot ili dalinadvore{en ili vnatre{en) za buxetskata godina?

Odgovor: Da, vklu~eni se klu~ni dopolnitelni informacii, no nekoi detali ne-dostasuvaat.

l Pra{awe 15: Dali predlog buxetot go prikaùva vlijanieto na razli~ni makro -ekonomski pretpostavki na buxetot?

Odgovor: Da, postojat detalni informacii koi go naglasuvaat vlijanieto namakroekonomskite pretpostavki vrz buxetot, vklu~uvaj}i narativni diskusii ikvantitativni procenki.

l Pra{awe 16 i 17: Dali predlog buxetot sodrì informacii koi go pokaùvaatvlijanieto na predlog politikite vrz rashodite i prihodite barem za buxetskatagodina?

Odgovor: Da, postojat informacii koi go naglasuvaat vlijanieto na klu~nitepredlog politiki vo vrska so prihodi i rashodi, no nekoi detali nedostasuvaat.

l Pra{awe 36 i 37: Dali predlog buxetot sodrì informacii za me|uvladinitransferi i transferi do javni pretprijatija barem za buxetskata godina?

Odgovor: Da, postojat informacii koi go naglasuvaat vlijanieto na klu~niteme|uvladini transferi i transferi do javni pretprijatija, no nekoi detali ne-dostasuvaat.

l Pra{awe 38 i 42: Dali predlog buxetot sodrì informacii za kvazi-fiskalniaktivnosti ili potencijalni obvrski barem za buxetskata godina?

Odgovor: Da, postojat informacii koi go naglasuvaat vlijanieto na klu~nitekvazi-fiskalni aktivnosti i potencijalni obvrski, no nekoi detali nedosta-suvaat.

l Pra{awe 46: Dali predlog buxetot gi identifikuva site namenski prihodi?

Odgovor: Identifikuvani se barem dve tretini od namenskite prihodi.

l Pra{awe 55: Dali predlog buxetot sodrì informacii za politikite koi senameneti za najsiroma{nite naselenie vo zemjata barem za buxetskata godina?

Odgovor: Da, obemni informacii za politikite nameneti za olesnuvawe nasiroma{tijata se pretstaveni, vklu~uvaj}i i narativna diskusija i kvantita-tivni procenki.

l Pra{awe 60, 61 i 62: Dali se izrabotuva pred- buxetska izjava?

Odgovor: Da, se izrabotuva.

32


l Pra{awe 70: Dali vo Godi{nite izve{tai ima informacii za pozajmuvawata?

Odgovor: Da, najmalku sekoj kvartal.

l Pra{awe 73: Dali vo polugodi{nite izve{tai ima informacii za promenite voekonomijata od usvojuvaweto na buxetot?

Odgovor: Da, sodrì informacii za promenite vo ekonomijata od usvojuvawetona buxetot, no nekoi detali nedostasuvaat.

l Pra{awe 74 i 76: Dali polugodi{niot izve{taj vklu~uva aùrirani procenkina tro{ocite i prihodite za buxetskata godina koja e vo tek?

Odgovor: Da, vklu~uva aùrirani procenki na tro{ocite i prihodite zabu xetskata godina, no nekoi detali neodstasuvaat.

l Pra{awe 78: Dali godi{niot izve{taj bil predmet na revizija?

Odgovor: Barem dve tretini od izve{tajot bile predmet na revizija.

l Pra{awe 81: Dali vo godi{niot izve{taj se objasneti razlikite pome|u done-senite nivoa (vklu~uvaj}i gi i promenite vo godinata odobreni od strana na za-konodavnoto telo) i vistinskiot ishod za prihodite?

Odgovor: Da, razlikite se op{irno objasneti, vklu~uvaj}i i narativna diskusijai kvantitativni procenki.

l Pra{awe 82: Dali vo godi{niot izve{taj se objasneti razlikite pome|u origi-nalnata makroekonomskata prognoza za fiskalnata godina i fakti~kiot rezul-tat za taa godina?

Odgovor: Da, postoi objasnuvawe na klu~nite razliki, no nekoi detali neodsta-suvaat.

l Pra{awe 85: Dali vo godi{niot izve{taj se objasneti razlikite pome|u done-senoto nivo na sredstva nameneti direktno za najsiroma{noto naselenie vo zem-jata i vistinskiot ishod?

Odgovor: Da, postoi objasnuvawe na klu~nite razliki, no nekoi detali neodsta-suvaat.

l Pra{awe 86: Dali vo godi{niot izve{taj se pretstaveni vistinskite ishodi navonbuxetskite fondovi?

Odgovor: Da, vistinskite ishodi na vonbuxetskite fondovi se op{irno objasneti,vklu~uvaj}i i narativna diskusija i kvantitativni procenki.

l Pra{awe 109, 110, 111 i 112: Dali se izrabotuva Gra|anski buxet?

Odgovor: Da, se izrabotuva.

33



34

Mes

ec

Janu

ari

Fev

ruar

i

Mak

edon

ija4

8S

rbij

a49

Do

15 F

evru

ari,

Min

iste

rot

zaf

inan

sii

giso

vetu

va b

uxet

-sk

ite

kori

snic

ida

gi

pred

lo`

atpr

iori

tetn

ite

obla

sti

za f

i-na

nsir

awe

Kos

ovo5

0A

lban

ija5

1

Do

15 ja

n. M

in. z

af

inan

sii

pod-

gotv

uva

Mak

roek

onom

ska

fis

kaln

a ra

mka

Do

kraj

na

fev

ruar

i M

in. z

af

inan

sii

pod-

gotv

uva

i ob

-ja

vuva

Sre

dnor

o~na

buxe

tska

pro

-gr

ama

Bos

na

i H

erce

-go

vina

52

Crn

a Go

ra5

3

Min

. Za

fin

an-

sii

podg

otvu

vast

ru~n

i na

soki

za p

odgo

tovk

a na

kapi

tale

n bu

xet

na b

uxet

skit

eko

risn

ici

iop

{ti

nite

Do

kraj

ot n

af

evru

ri, b

uxet

-sk

ite

kori

snic

igi

dos

tavu

vaat

zavr

{ni

tesm

etki

od

pret

hodn

ata

fis

kaln

a go

dina

Hrva

tska

54

Do

15 ja

n. b

uxet

-sk

ite

kori

snic

ipo

dgot

vuva

atf

inan

sisk

i pl

anza

sle

dnat

a go

d-in

a

Ane

ks 2

. Bux

etsk

i pr

oces

i na

zem

jite

od

Zapa

den

Bal

kan

i Hr

vats

ka

Tabe

la 1

. Det

alen

opi

s na

bux

etsk

ite

proc

esi

zem

jite

od

Zapa

den

Bal

kan

vo o

dnos

na

buxe

tski

ot p

roce

s i

buxe

tski

ot k

alen

dar

koj g

o im

a se

koja

zem

ja.

Bux

etsk

i ka

lend

ar n

a ze

mji

te v

o Za

pade

n B

alka

n

48)

http://w

ww

.fin

ance

.gov.

mk/

files/

u6/_

____________________________________________5.p

df

49)

http://w

ww

.parlam

ent.gov.

rs/n

atio

nal-ass

em

bly

/role

-and-m

ode-o

f-opera

tion/n

atio

nal-ass

em

bly

-fin

anci

ng/b

udget-

cycl

e.5

04.h

tml

50)

http://w

ww

.inst

itutig

ap.o

rg/d

ocu

ments

/84490_A

naliz

aperb

uxh

etin

EN

Gfin

al.p

df N

edost

apen P

rira

~nik

ot za

buxe

ti vo

ele

ktro

nsk

a i

anglis

ka v

erz

ija.

51)

http://s

earc

h.o

ecd

.org

/offi

ciald

ocu

ments

/dis

pla

ydocu

mentp

df/?co

te=

GO

V/P

GC

/SB

O(2

013)3

/PR

OV

&docl

anguage=

en

52)

Fin

ance

Law

of B

osn

ia a

nd H

erz

egovi

na

53)

Org

anic

Budget Law

, 2001

54)

http://w

ww

.mfin

.hr/

adm

inm

ax/

docs

/Budget%

20A

ct.p

df


35


Mar

t

Април

Do

15 a

pril

Vla

-da

ta g

i ut

vrdu

vast

rate

{ki

tepr

iori

teti

za

fin

ansi

raw

e za

nare

dnat

a go

dina

Do

15 M

art,

di-

rekt

nite

bux

et-

ski

kori

snic

i gi

dost

avuv

aat

pred

lozi

te z

af

inan

sira

we

nana

jpri

orit

etni

teob

last

i

Do

30 a

pril

,M

inis

trer

ot z

af

inan

sii

pod-

gotv

uva

Izv

e{ta

jza

fis

kaln

ast

rate

gija

koj

gi

sodr

`i

ekon

om-

skit

e i

fis

kaln

ite

poli

tiki

na

Vla

data

Do

15 a

pril

, Min

.za

fin

ansi

i ja

podg

otvu

vaS

redn

or~n

ata

ram

ka z

atr

o{ew

a za

sled

nite

3 g

o-di

ni. D

o 30

apri

l, M

in. z

af

inan

sii

gois

pra}

a bu

xet-

skit

cir

kula

r do

buxe

tski

te o

rga-

niza

cii

Vo

teko

t na

mar

ti

apri

l, r

esor

-ni

te m

inis

ter-

stva

izg

otvu

vaat

svoi

sred

noro

~ni

buxe

tski

pro

g -ra

mi

Do

15ti

mar

t,bu

xets

kite

ko-

risn

ici

gido

stav

uvat

svoi

te b

araw

a za

alok

acij

a na

buxe

tot

do M

in.

Za f

inan

sii.

Do

kraj

ot n

a m

art,

Vla

data

go

usvo

-ju

va P

rira

~nik

otza

fis

kaln

apo

liti

ka.

Nez

avis

noto

reg

-ul

ator

no t

elo,

go

podn

esuv

a na

crt

fin

ansi

skio

tiz

ve{

taj i

akt

otza

naz

na~u

vaw

epr

etst

avin

k od

sood

vetn

ata

in-

stit

ucij

a do

Min

.za

fin

ansi

i do

kraj

ot n

a ap

ril.

Do

15 m

art,

Min

.za

fin

ansi

i iz

-go

tvuv

a S

trat

e-gi

ja z

a vl

adin

ipr

ogra

mi,

pla

nza

raz

voj i

koo

r-di

naci

ja s

o f

on-

dovi

te o

d E

U z

asl

edni

te t

ri g

o-di

ni

Do

15 a

pril

, Min

.za

fin

ansi

i ja

dost

avuv

a do

Vla

dtat

a iz

-go

tven

ata

Str

ateg

ija

zavl

adin

i pr

o-gr

ami


36

Maj

Juni

Do

31 m

aj, V

la-

data

don

esuv

aF

iska

lna

stra

tegi

ja i

utvr

duva

mak

si-

mal

ni i

znos

i na

odbr

eni

sred

-st

va

Do

15 ju

ni, v

rzos

nova

na

Fis

kaln

ata

stra

tegi

ja i

utvr

deni

te m

aks.

izno

si n

aod

obre

ni s

red-

stva

, Min

iste

r-st

voto

za

fin

ansi

ido

stav

uva

Bux

-et

ski

cirk

ular

do b

uxet

skit

eko

risn

ici

Do

15 m

aj, M

inis

-te

rot

za f

in. g

osp

odel

uva

Nac

rtI

zve{

tajo

t za

fis

kaln

ast

rate

gija

do

Sov

etot

za

fis

kaln

a po

li-

tika

Do

15 ju

ni S

ove-

tot

za f

iska

lna

poli

tika

kre

ira

mis

lew

e za

nacr

t I

zve{

tajo

t

Do

15 ju

ni, b

ux-

etsk

ite

orga

ni-

zaci

i(k

oris

nici

) gi

ispr

}aat

svo

ite

pred

lozi

za

bux-

etot

, zas

nova

nina

upa

tstv

ata

naM

inis

ters

tvot

oza

pri

otit

etit

eza

tro

{ew

e.

Do

kraj

ot n

a m

aj,

reso

rnit

e m

in-

iste

rstv

a gi

dost

avuv

aat

svoi

buxe

tski

pro

-gr

ami

do M

in. z

af

inan

sii

Bux

etsk

ite

pro-

gram

i na

min

is-

ters

tvat

a se

sost

avuv

aat

voed

ena

nacr

tS

redn

oro~

nabu

etsk

a pr

ogra

ma

i do

30

juni

se

prez

enti

ra p

red

Kom

itet

ot z

ast

rate

{ko

plan

iraw

e i

Sov

etot

na

min

-is

tri.

Vrz

osn

ova

naP

rira

~nik

ot z

af

iska

lna

poli

-ti

ka, M

in.z

a f

i-na

nsii

izg

otvu

vast

ru~n

i na

soki

za p

odgo

tovk

a na

buxe

tite

na

bux-

etsk

ite

kori

s-ni

ci i

op{

tini

te.

Do

1vi

juni

, Min

.za

fin

ansi

i iz

-go

tvuv

a na

crt

Zako

n za

zav

rna

smet

ka n

adr

`av

niot

bux

eti

go p

odne

suva

do

Vla

data

. Do

kra-

jot

na ju

ni, V

la-

data

go

usvo

juva

Pre

dlog

Zak

onot

i go

dos

tavu

va d

oD

r`av

niot

zav

odza

rev

izij

a. D

ZRgo

pod

nesu

vaP

redl

og Z

akon

otna

zav

r{na

tasm

etka

do

So-

bran

ieto

do

15ti

okto

mvr

i.

Do

15 m

aj, V

la-

data

ja d

ones

uva

Str

ateg

ijat

a za

vlad

ini

pro-

gram

i. D

o 31

maj

Min

. za

fin

ansi

itr

eba

da i

zgot

vina

crt

prir

a~ni

kza

eko

nom

ska

if

iska

lna

poli

-ti

ka z

a sl

edni

te3

godi

ni

Do

15 ju

ni, V

la-

data

tre

ba d

a go

usvo

ipr

ira~

niko

t


37


Juli

Август

Do

15 ju

li, b

ux-

etsk

ite

kori

s-ni

ci o

diz

vr{

nata

vla

stpo

dgot

vuva

atP

redl

og p

lan

napr

ogra

mi

zara

zvoj

uso

glas

enso

nas

okit

e od

cirk

ular

ot i

go

dost

avuv

aat

naod

obru

vaw

e do

Vla

data

Do

15 a

vgus

t,V

lada

ta g

iod

obru

va P

red-

log

plan

ovit

e na

prog

ram

ite

zara

zvoj

Do

1 ju

ni, M

inis

-te

rot

gosp

odel

uva

soV

lada

tapr

edlo

`en

iot

Izv

e{ta

j, za

usvo

juva

we.

Do

15 ju

ni, V

la-

data

go

usvo

juva

isti

ot, i

go

spod

eluv

a so

So-

bran

ieto

Do

1 av

gust

, Min

-is

tero

t go

spod

eluv

aI

zve{

tajo

t so

loka

lnit

evl

asti

i s

o or

ga-

niza

ciit

e za

zado

l`it

elno

soci

jaln

o os

igu-

ruva

we.

Do

31vi

, So-

bran

ieto

dav

ako

men

tari

i p

re-

pora

ki v

o od

nos

na I

zve{

tajo

t.

Do

10 ju

li, S

ove-

tot

na m

inis

tri

ja o

dobr

uva

bux-

etsk

ata

prog

ram

a

Vo

teko

t na

juli

i av

gust

min

is-

ters

tvat

a ja

rev

-id

iraa

tbu

xets

kata

pro

-gr

ama

(pre

dlog

buxe

tot)

Do

kraj

ot n

a ju

li,

buxe

tski

te k

o-ri

sini

ci g

i po

d-ne

suva

at s

voit

epr

edlo

g bu

xeti

.

Do

15 ju

li b

uxet

-sk

ite

kori

snic

igi

dos

tavu

vaat

do s

oodv

etni

tem

inis

ters

tvat

af

inan

sisk

ite

plan

ovi,

a d

o 31

juli

sit

e pl

anov

itr

eba

da s

edo

stav

at d

o M

in.

za f

inan

sii


38

Sep

tem

vri

Okt

omvr

i

Do

1 se

pt.

rako

vodi

teli

tena

bux

etsk

ite

kori

sniv

i gi

dost

avuv

aat

fo

Min

. Za

fin

an-

sii

pred

lozi

tena

bux

etsk

ite

bara

wa

Do

15 s

epte

mvr

idi

rekt

nite

bux

-et

ski

kori

snic

ii

orga

niza

ciit

eza

zad

ol`

itel

noso

cija

lno

osig

u-ru

vaw

e gi

spod

eluv

aat

svoi

te s

red-

noro

~ni

fis

kaln

ipl

anov

i na

Min

-is

ters

tvot

o za

fin

ansi

i.

Do

5 ok

t.

Vla

data

go

dost

avuv

a re

vidi

rani

otI

zve{

taj d

o S

obra

niet

o. D

o15

okt

. Min

is-

tero

t go

spod

eluv

a N

acrt

Zako

not

za B

uxet

na R

. Srb

ija

Od

15 ju

ni d

o 31

okto

mvri

Min

. za

fin

ansi

i gi

raz

-gl

eduv

a pr

edlo

-zi

te o

d bu

xets

kior

gani

zaci

i i

or-

gani

zira

ras

pra v

iza

pre

dloz

ite.

Naj

docn

a do

31

okt.

Pre

dlog

bux

etot

go i

spra

}a go

Vla

-da

ta z

a od

obru

-va

we.

Do

31 o

kt.

Vla

data

go

usvo

-juv

a P

redl

og B

uxe-

tot

i go

dos

tavu

vado

Sob

rani

eto

Do

1 se

ptem

vri

Min

. za

fin

ansi

igo

ana

lizr

a re

v-id

iran

iot

buxe

t

Pre

dlog

bux

etot

se p

reze

ntir

apr

ed K

omit

etot

za s

trat

e{ko

plan

iraw

e i

Sov

etot

na

mi -

nist

ri, i

do

25ok

tom

vri,

Sov

e-to

t go

uvo

juva

pred

log

Bux

etot

Do

30 o

ktom

vri,

Sov

etot

na

mi -

nist

ri e

zad

ol -

`en

o P

redl

ogbu

xeto

t za

sle

d-na

ta g

o di n

a da

go

dos t

avi

do V

la-

data

na

BiH

.

Nez

avis

noto

reg

-ul

ator

no t

elo

podn

esuv

a na

crt

fin

ansi

ski

plan

i ak

t za

nazn

a~uv

awe

napr

etst

avni

k od

sood

vetn

ata

in-

stit

ucij

a do

Min

.za

fin

ansi

i, d

okr

ajot

na

sept

emvr

i. V

la-

data

go

podn

e-su

va P

redl

ogZa

kono

t za

Bux

etdo

Sob

rani

eto.

Vo

okto

mvr

i,m

inis

tero

t za

fin

ansi

i tr

eba

da p

odgo

tvi

Pre

dlog

Bux

et, i

treb

a da

go

spod

eli

do V

la-

data

Do

15 s

ept.

Bux

-et

skit

e ko

ris-

nici

od

loka

lnit

evl

asti

gi

dost

avuv

aat

svoi

te f

inan

-si

ski

plan

ovi

doM

in. z

a f

inan

sii

Do

15 o

kt. M

in.

za f

inan

sii

podg

otvu

vaP

redl

og B

uxet

igo

dos

tavu

va d

oV

lada

ta


39


Noe

mvr

i

Dek

emvr

i

Do

1 no

em. M

in z

af

inan

sii

dost

avuv

a pr

ed-

log

na B

uxet

ot d

oV

lada

ta. D

o 15

noem

. Vla

data

go

dost

avuv

a pr

ed-

logo

t na

Bux

etot

do S

obra

niet

o

Do

31 d

ekem

vri

Sob

rani

eto

naR

M g

o do

nesu

vaB

uxet

ot n

a R

.M

aked

onij

a

Do

1 no

em. V

la-

data

go

usvo

juva

Zako

not

za B

uxet

na R

.S i

go

dost

avuv

a do

So-

bran

ieto

Do

15 d

ek. S

o-br

anie

to g

odo

nesu

va Z

a-ko

not

za B

uxet

na

R. S

rbij

a

Vo

teko

t na

noem

vri

, So-

bran

ieto

org

a-ni

zira

sed

nici

na

koi,

Min

za

fi-

nans

ii g

o pr

ezen

-ti

ra P

redl

ogB

uxet

ot

Do

31 d

ekem

vri,

Sob

rani

eto

godo

nesu

va B

uxet

otna

Kos

ovo

Do

1 no

em. P

re-

mie

rot

godo

stav

uva

pred

-lo

g B

uxet

ot d

oS

obra

niet

o

Prv

ata

nede

laod

dek

emvr

i S

o-br

anie

to g

odo

nesu

va B

uxet

ot

Vla

data

edo

l`na

do

15no

emvr

i, P

red-

log

buxe

tot

da g

odo

stav

i so

So-

bran

ieto

na

BiH

Do

31 d

ekem

vri

se d

ones

uva

Bux

-et

ot n

a B

iH o

dst

rana

na

So-

bran

ieto

Vo

noem

vri,

Vla

-da

ta g

osp

odel

uva

Pre

d-lo

g bu

xeto

t do

Sob

rani

eto.

Do

31 d

ekem

vri,

Sob

rani

eto

godo

nesu

va B

uxet

otna

CG

Do

15 n

oem

. Vla

-da

ta t

reba

da

gous

voi

Pre

dlog

buxe

tot

i da

go

dost

avi

do S

o-br

anie

to

Do

31 d

ekem

vri

Sob

rani

eto

godo

nesu

va B

uxet

otna

R. H

rvat

ska


Aneks 3. OBI rangirawa na 100 zemji vo 2012 godina

Slika. OBI rangirawa na site 100 zemji vo istra`uvaweto vo 2012 godina

40


REZIME NA PREPORAKITE

l Da se napravi revizija na buxetskiot kalendar kade }e bidat vgradeni realnitevremenski ograni~uvawa za administracijata kaj buxetskite korisnici i edinkiod centralnata i lokalnata vlast.

l Od aspekt na dokumenti koi ne se podgotvuvaat, a svetskite dobri praktiki pre-pora~uvaat da se podgotvuvaat, gi predlagame:

l Pred-buxetska izjava

l Gra|anski buxet

l Da se podgotvi analiza na potrebata od voveduvawe na buxet baziran na rezul-tati (performance budget) za R.Makedonija.

l Fiskalnata strategija da premine vo buxetska ramka na sreden rok i da se raz-gleduva i usvojuva vo Sobranie na R.Makedonija.

l Programata za javni investicii da se razgleduva i usvojuva vo Sobranie naR.Makedonija.

l Izmena vo Zakonot za buxetite vo odnos na predvideniot kraen rok za dostavu-vawe na Predlog Buxetot do Sobranieto na Republika Makedonija za negovo raz-gleduvawe.

l Pogolema transparentnost na samiot Predlog na Buxet kako dokument koj sedostavuva na razgleduvawe vo Sobranieto (izmeni vo samata prezentacija nabuxetskite stavki).

l Vo Predlog Buxetot da postoi kolona so podatoci za iznosite na site stavki zaBuxetot od prethodnata godina.

l Da postoi soodveten redosled vo dostavuvawe na soodvetni dokumenti do So-branieto koi se osnova za podgotvuvawe na Predlog Buxetot.

l Vo odnos na raspravata po Predlog buxetot potrebno e jasno razgrani~uvawe ipridr`uvawe na pratenicite kon toa {to e op{t pretres, a {to amanmdanskarasprava.

l Dodeka trae amandmanskata rasprava po Predlogot na Buxet na Komisijata zafinansirawe i buxet pokraj pretstavnik od Ministerstvoto za finansii (min-ister ili zamenik na minister za finansii koi zadol`itelno treba da bidatprisutni) da prisustvuva i resoren minister ili negoviot zamenik vo zavisnostod toa za koj Razdel vo momentot se razgleduvaat amandmanite.

l Osnovna obuka na pratenicite i podgotovka na soodvetni prira~nici, osobenopri nov parlamentaren sostav i pratenici na koi im e prv prateni~ki mandat zazapoznavawe so strukturata na eden Buxet. Koi se negovi delovi, zna~eweto naodredeni Programi i Potprogrami i drugo.

l Osnovawe na Komisija za nadzor na javnite rashodi.

41



Bibliografija

1. Alesina,A.; Perotti, R.; (1994); National Bureau of Economic Research: ,,The politicaleconomy of budget deficit”

2. Alesina,A.; Tabellini, G.; (1990); Harvard University: ,,A positive theory of fiscal deficit andgovernment debt”

3. CBR (Council for Budget Responsibility): ,,What do we do?”

4. CBR (Council for Budget Responsibility): Report on compliance with the fiscal responsi-bility and budget transparency rules for the year 2012; (2013)

5. Cukierman, A.; Meltzer H.,A.; (1989); The American Economic Review: ,,A political theoryof government debt and deficit in a neo- ricardian framework”

6. Debrun,X.; (2011); IMF: ,,Democratic accountability, deficit bias and independent fiscalagencies”

7. Fiskalni Savet Republike Srbije

8. IBP: ,,Open budget survey 2012”; (2012)

9. IMF: ,,How does the IMF encourage greater fiscal transparency?”; (2013)

10. IMF: ,,Hungary: 2011 Article IV Consultation and second post- program monitoring dis-cussions”; (2012)

11. IMF: ,,Manual on fiscal transparency”; (2007)

12. IMF: Fiscal transparency code; (2013)

13. IMF: Fiscal transparency, accountability and risk; (2012)

14. IMF: Manual on fiscal transparency; (2007)

15. IMF: Public spending and accountability- IMF strengthens fiscal transparency code;(2013)

16. International Budget Partnership: „Open Budget Survey 2012”(2012)

17. Kopits, G.; (2011); OECD journal on budgeting: ,,Independent fiscal institutions: Devel-oping good practices”

18. Lienart I. and Fainboim I. (2010): Reforming Budget System Laws: http://www.imf.org/ex-

ternal/pubs/ft/tnm/2010/tnm1001.pdf.

19. Nikolov, M., (2009); Center for Economic Analyses - CEA; Megunaroden Slavjanski Uni-

versity: „Budget process in Macedonia: Recent developments and challenges”

20. Nikolov, M.; (2013); Center for economic analyses: ,,IMF Civil society program- October2013”

21. OECD: OECD Best practices for fiscal transparency; (2002)

22. Open budget survey data explorer; IBP

23. Stojkov,A.; NikolovM.; Smilevski,B.; (2008); Center for economic analyses: ,,Flat taxpolicy assessment in Macedonia”

24. Transparency international, the global coalition against corruption

42


25. Alsat M Nacionalna televizija: „Fida ne mu veruva na DZR”(2014)

26. Dr`aven zavod za revizija: ,,Voved vo revizorski izve{tai”

27. Zakon za buxeti, pre~isten tekst

28. Izve{taj na komisijata za ispituvawe na nastanite vo Sobranieto na RM od24.12.2012 god.; (2013)

29. Ministerstvo za finansii na RM: ,,Predizboren finansiski izve{taj; (2014)

30. Nikolov M.; Trenovski B.; Risteski H.; (2013); Centar za ekonomski analizi:„Gra|anski buxet na Republika Makedonija za 2013 godina”

31. Nikolov M. i Bogoevska K., CEA (2014): Dobro upravuvawe preku pogolema fis -kal na transparentnost: Preporaki za implementacija na preporakite od ad-hokkomisijata:

http://cea.org.mk/documents/CEA_Fiscal%20transparency_budget_proces_FINAL.pdf

32. PEP na Makedonija i Ministerstvo za finansii

33. Predlog buxet na Republika Makedonija za 2014 godina

34. FOOM: ,,Deklarativnoto preku brojki: Analiza na buxetot i na izmenite i do -pol nuvawata na Buxetot na Republika Makedonija za 2008 godina”; (2008)

35. Centar za ekonomski analizi: „Soop{tenie za javnost: Prezentacija na stavotna CEA po povod rebalansot na buxetot za 2009 godina na odr`anata sednica naKomisijata za finansirawe i buxet na Sobranieto na Republika Makedonija naden 11.05.2009”(2009)

36. Centar za ekonomski analizi: “Javnata debata za poddr{ka na zastapuvawa bazi-rani na fakti za Buxetot na Republika Makedonija “i prezentacija na portalotwww.mkbudget.org; (2012)

37. Centar za ekonomski analizi:„Rangirawe na Makedonija spored Inicijativataza buxetska transparentnost (Open Budget Initiative”)(2012).

43



44

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski”, Skopje

336.146(497.7):341.171.075.2(4-672EU)(036)

NIKOLOV, MarjanStudija za podobruvawe na buxetskiot proces vo Republika Makedonija : aktuelna sostojba, me|unarodna dobra praksa i preporaki / Marjan Nikolov, Gabriela Dimovska. - Skopje : Centar za ekonomski analizi - CEA, 2014. - 42 str. : graf. prikazi ; 24 sm

Fusnoti kon tekstot. - Slika i bele{ka za avtorite: na korica - Bibliografija: str. 40-41. - Sodr`i i: Aneks 1-3

ISBN 978-608-4731-04-7

1. Dimovska, Gabriela [avtor]

a) Buxet na Makedonija - Transparentnost - Preporaki na EvropskataKomisija - Vodi~iCOBISS.MK-ID 96913930

Izdava~

Za izdava~ot

Naslov

Avtori

Prevod na angliski jazik naizvr{no rezime

Kompjuterska obrabotka i dizajn

Tira`

Centar za ekonomski analizi-CEA

Marjan Nikolov

Preporaki za podobruvawe na buxetskiot proces vo Republika Makedonija

Marjan Nikolov, Gabriela Dimovska

Gabriela Dimovska

GLOBAL Komunikacii

100


Скопје, 2014

STUDIJAZA PODOBRUVAWE

NA BUXETSKIOT PROCES

VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

Aktuelna sostojba,me|unarodna dobrapraksa i preporaki

D-r Marjan Nikolov e roden na 16 april 1968 godina, vo [tip.Diplomiral na ma{inskiot fakultet vo Skopje vo 1996 g.,a magistriral me|unarodna ekonomija i finansii naUniverzitetot vo Island vo 2000 g. Uspe{no ja odbranildoktorskata disertacija na Ekonomski Fakultet priUniverzitetot vo Qubqana vo 2013 godina.D-r Marjan Nikolov se zanimava so menaxment na javnifinansii skoro 15 godini, ima pominato brojni obukina MMF, u~estvuval kako na MMF na godi{no sobraniena guverneri, ~len e na timot na za istra`uvawe nafiskalnata transparentnost i rabotel kako ekspert za javnifinansii na brojni proekti na me|unarodni finansiskiinstitucii i organizacii vo zemjata i vo stranstvo.Marjan Nikolov e Pretsedatel naCentar za Ekonomski Analizi-CEA.

fellowIBP

Gabriela Dimovska e rodena na 15 januari 1989 godina, vo Veles.Diplomirala na Ekonomskiot fakultet vo Skopje vo 2011 g.,i e student na postdiplomski studii na otsekot Monetarnaekonomija, finansii i bankarstvo pri Ekonomskiot fakultetvo Skopje. Gabriela Dimovska e istra`uva~ so poseben intereskon makroekonomijata i finansiite kako na nacionalno taka ina lokalno nivo. Ima raboteno na pove}e proekti od oblasta nafiskalnata transparentnost i javnite finansii. Ima posetenobrojni obuki za fiskalna decentralizacija, upravuvawe soevropski fondovi, zastapuvawe i lobirawe.Vo timot na ekonomisti na CEA e vklu~ena od 2012 g.

Advocacy Paper Layout 1 - civicamobilitas.mk · javni finansii kako i procesot na donesuvawe na...

Documents

Transcript of Advocacy Paper Layout 1 - civicamobilitas.mk · javni finansii kako i procesot na donesuvawe na...