คูมือประชาชน

การจาํแนกชนิดแพลงกตอนในแหลงเลี้ยงสัตวน้ํา มาตรฐานปลอดภัย

การจาํแนกชนิดแพลงกตอนในแหลงเลี้ยงสัตวน้ํา มาตรฐานปลอดภัย

คณะผูเรียบเรียง

ผูสนับสนุน

จรัลธาดา กรรณสูตรนิวัติ สุธีมีชัยกุล

วิชัย กองรตันโกศล

ธนาภรณ จติตปาลพงศ Tanaporn Chittapalapong

วิชมัย โสมจันทร Wichamai Somchan

ความเปนมาของหนังสือคูมือประชาชนการจําแนกชนิดแพลงกตอนในแหลงน้ําเลี้ยงสตัวน้ํามาตรฐานปลอดภยั

คูมือประชาชนการจําแนกชนิดแพลงกตอนในแหลงน้ําเลี้ยงสัตวน้ํา มาตรฐานปลอดภัยไดรับการตอบรับจาก เกษตรกร และประชาชนเปนอยางดีทําใหมีการพิมพในครั้งที่สอง ซึ่งไดทําการปรับปรุงโดยมีการเพิ่มภาพในสวนของแพลงกตอนสัตวน้ํากรอยที่พบในบอเลี้ยงกุง และเปลี่ยนภาพบางภาพ ตลอดจนตัดภาพที่คลุมเครือออก เพื่อใหทําการจําแนกชนิดไดชัดเจนมากยิ่งขึ้น ในการพิมพครั้งที่ 2 นี้ไดรับการสนับสนุนจากทานอธิบดีจรัลธาดา กรรณสูตร ทําใหผูจัดทําดําเนินงานจนสําเร็จ และไดรับการสนับสนุนงบประมาณจากโครงการแผนยุทธศาสตร ความปลอดภัยดานอาหารประมง(Food Safety) ซึ่งจะเปนหนังสือที่เปนประโยชนตอประชาชน และการพัฒนาการเพาะเลี้ยงที่จะทําใหผลผลิตของสัตวน้ําปราศจากสารชีวพิษที่เกิดจากแพลงกตอน

ธนาภรณ จิตตปาลพงศ

2549

สารบาญ

หนา

คํานํา 1

การเก็บตัวอยางแพลงกตอนสัตว 1

แหลงที่มาของตวัอยาง 1

หนังสือที่ใชประกอบและอางองิ 1

อนุกรมวิธานของแพลงกตอนสัตว 3

Phylum PROTOZOA 3

Phylum PORIFERA 3

Phylum COELENTERATA 3

Phylum ANNELIDA 4

Phylum ROTIFERA (Rotaria) 4

Phylum BRYOZOA (Moss animalcules) 7

Phylum ARTHROPODA 7

Phylum CHORDATA 10

ภาคผนวก 122

อักษรยอ 131

1

คํานาํแพลงกตอนสัตว คือ ส่ิงมีชีวิตที่ลองลอยอยูในน้ํา ไมมี Cell wall ไมมีคลอโรฟลล ไมสามารถ

สังเคราะหแสง หรือสรางอาหารเองได จัดเปนผูบริโภค(consumer) ของหวงโซอาหารสามารถเปนดัชนีช้ีถึงความอุดมสมบูรณ ของแหลงน้ํา (Biological indicator)

การเก็บตัวอยางแพลงกตอนสัตว1. โดยใช ถุงลากขนาดตา 100 ไมครอน ลากในแนวดิ่งจากลางขึ้นบน 3 เที่ยว แชใน ฟอรมาลิน4%2. เก็บตัวอยางจากกระเพาะปลา หรือ การศึกษาStomach content

แหลงท่ีมาของตัวอยางแมน้ําสงคราม จงัหวดัอุดรธานี สกลนคร หนองคาย และนครพนมกุดทิง และกุดซาง จงัหวดัหนองคายแมน้ําโขง จังหวดันครพนมหนองหาน จงัหวดัสกลนครบึงสีไฟ จงัหวดัพจิติรบึงบอระเพ็ด จงัหวดันครสวรรคปากผนัง จงัหวดันครศรีธรรมราชบอเล้ียงปู ศูนยวจิัยและพัฒนาประมงชายฝงสมุทรสาครเขื่อนสิรินธร จงัหวดัอุบลราชธานีเขื่อนอุบลรัตน จังหวดัขอนแกนเขื่อนปาสักชลสิทธ์ิ จงัหวดัสระบุรี และลพบุรีบอปลาตะเพียนขาว สถานีประมงน้ําจืดจงัหวดัอุทัยธานีบอเล้ียงกุง ศูนยวจิัยและพัฒนาประมงชายฝงฉะเชิงเทรา และบอปลากระพงขาว จงัหวดัฉะเชิงเทรา

หนังสือท่ีใชประกอบและอางอิงAhlstrom, E.H. 1940. A new revision of rotarian genus Brachionus and Platyias with descriptions

of one new species and two varieties. Bull. Am. Mus. Nat. Hist. 77: 143-184.Ahlstrom, E.H. 1940. A revision of rotarian genus Keratella with descriptions of three new species

and five varieties. Bull. Am. Mus. Nat. Hist. 80: 411-457.Idris, B.A.G. 1983. Freshwater zooplankton of Malaysia(Crustacea: Cladocera). Department of

Biology, ISSN0127-2772 .Faculty of Science and Environmental Studies, University Pertanian, Malaysia. Syarikat Peretakan Selangor,. Kuala Lumpur, 135 p.

Korinek, Vladimir. 1999. A guide to limnetic species of Cladocera of African waters (Crustacea, Brachiopoda. ISBN 9988-0-0316-1. BTL, Geneva, 57 p.

Korovchinsky, N. and Nikolay Smirnov. 1998. Introduction to the Cladocera, 166 p.Koste, W. 1978. Rotatoria. ISBN 3443390722, Gebr.Borntraeger, Berlin, 2 vol.:673 pp.,234 plates.Koste, W.& R.J. Shiel. 1980. Preliminary Remark on Characteristics of the Rotifer Fauna of

Australia (Notogaea). Hydrobiologia 73: 221-227.Koste, W.& R.J. Shiel. 1980. Rotifera from Australian inland waters III. Euchlanidae, Mytilinidae,

and Tichotridae (Rotifera : Monogononta). Trans. R. Soc. S. Aust. 113: 85-114.

2Lai, H.C. & C.H. Fernando. 1978. The freshwater Calanoida (Crustacea: Copepoda) of

Singapore and Peninsular Malaysia. Hydrobiologia 61: 113-127.Lai, H.C. & C.H. Fernando. 1978. A review of Malaysian freshwater: Copepodea with notes on

new records and little known species. Hydrobiologia 128: 71-89.Lim, R.P. . & C.H. Fernando. 1978. The freshwater Calanoid (Crustacea: Copepoda) of Thailand.

Hydrobiologia 76: 161-178.Maas, S. 1998. Introduction to Copepoda. Notes to ITC Lake Zooplankton: A Tool to Lake

Management. Laboratoryof Animal Ecology, Ghent, Belgium, 122 p.Mizuno, T. 1968. Illustrations of the Freshwater Plankton of Japan. Hoikusha, Osaka., 351 p.Martens, K. Ostracoda. Koninklijk Belgisch Institute voor Natuurwetenschappen, Brussels. 46 p.Pechenik, J.A. 2000. Biology of the Invertebrates. ISBN 0-07-012204-0. MacGraw-Hill Higher

Education, 578 p.Pennak, R.W. 1953. Fresh-water invertebrates of the United States. The Ronaldo Press

Company, New York, 769 p.Sanoamuang, L. 1998. Contributions to the knowledge of the .Cladocera of north-east Thailand.

Hydrobiologia 362: 45-53.Sanoamuang, L. & H. Segers. 1997. Additions to the Lecane Fauna (Rotifera : Monogononta) of

Thailand. Int. Revue ges. Hydrobiol. 82(4): 525-530.Sanoamuang, L., H. Segers. & H.J. Dumont. 1995. Additions to the rotifer fauna of south-east

Asia: new and rare species from north-east Thailand (Rotifera : Monogononta) of Thailand. Hydrobiologia 313: 313/314: 35-45.

Segers, H. 1998. Introduction to the practical identifying Rotifera. Notes to ITC Lake Zooplankton: A Tool to Lake Management. Laboratory of Animal Ecology, Ghent, Belgium, 70 p.

Segers, H. 1995. The Lecanidae (Monogononta), V2. Guides to the identification of Microinvertebrates of Continental waters of the World. SPB Academic Publishing, bv., The Hague, 227 pp.

Segers, H. & P. Pholpunthin. 1997. New and rare Rotifera from Thale Noi Lake PattalungProvice, Thailand, with a note on the taxonomy of Cephalodella (Notommidae). Annls. Limnol. 33(1): 13-21.

Smirnov, N.N. 1996. Cladocera: the Chydorinae and Sayciinae (Chydoridae) of the World. SPB Academic Publishing bv, Amsterdam, 197 p.

Smith, D.L. 1977. A Guide to Marine Coastal Plankton and Marine Invertebrate Larvae. Kendal/Hunt Publishing Company, Iowa,161 p.

Sribyatta, P. 1986. Crustacean Larvae. Circulation No.30, Marine Fisheries Division, 23 p.

3

Reddy, Y. R. 1994. Copepoda: Calanoida: Diaptomidae. SPB Academic Publishing bv, Amsterdam, 221 p.

Van de Velde, I. 1984. Revision of the African species of the genus Mesocyclops Sars, 1914 (Copepoda: Cyclopidae). Hydrobiologia 109: 3-36.

อนุกรมวิธานของแพลงกตอนสัตวแพลงกตอนสัตวทีพ่บ แบง เปน 13 กลุมจาก 2 อาณาจักร (Kingdom) รวม 8 Phyla ไดแก

1. Protozoa (Protista Kingdom)2. Porifera (ฟองน้ําน้ําจืด)3. Coelenterata ไดแก ไฮดรา4. Annelida ไดแกไสเดอืนทะเล5. Rotaria6. Bryozoa7. Arthropoda Cladocera (ไรแดง) Copepoda (ไรขาว) Ostracoda (ไรหิน) ตวัออนปู กุง เคยAnostracaไรน้ํานางฟา Amphipoda conchostraca และ Insect larvae (ตวัออนแมลง)8. Chordataไดแก Fish larvae (ลูกปลาวัยออน)

Phylum PROTOZOAสัตวเซลลเดียว เปนกลุมเดียวที่จดัอยูในอาณาจักร (Kingdom) Prokaryoteหรือ Protista

โดยเฉพาะ Order TESTACIDA เปน testate Amoeba คือมีเปลือกหรือ Test หุม โดยมีชองเปดAperturหรือปากอยูดานลาง 1 ชองเปน Protozoa ขนาดใหญ พบจากตัวอยางที่เก็บดวยถุงลาแพลงกตอน และใน กระเพาะปลา การจําแนกกลุมจากลักษณะทั่วๆไปไดดังนี้ ( หนา11-14 )1. มีเปลือกหรือ Test หุม สม่ําเสมอคลายรังผ้ึง ลักษณะคลายเบาของเตาขนมครก (Top view) และ cross section มีลักษณะกลมตรงกลางมีรูเปด (คลายเหรียญทองแดงสตางคโบราณ) มีสีเหลืองทอง และ น้ําตาล คือ Arcella (หนา11-12)2. เปลือกหรือ Test หุม มีลักษณะคลายกับมีวัสดุช้ินเล็กๆที่มีขนาดไมเทากัน หรือมีเม็ดทรายมาแปะติด คอื Difflugia และ Centropyxis2.1 เปลือกหรือ Test หุมมีลักษณะกลม รูปไข จาน(อวนเตี้ย) หรือกลมๆเบี้ยวๆ อาจมี หรือไมมีหนาม ปากเปนรูปกลม หรือรูปไข คือ Centropyxisปากอยูตรงดานทองมีรูปรางไมแนนอน (หนา12)2.2 เปลือกหรือ Test หุมมีรูปรางหลากหลาย เชน รูปไข กลม (อวบสูง) ปากหรือAperture ตดั(กลม -cross section) อาจมีหรือไมมีคอ (Collar) ปลายอีกดานเปนยอดแหลม หรือมน คือ Difflugiaโดยมีลักษณะปาก (เวาเปนรูปโคง หรือคล่ืน)ใชจําแนกชนิด ( หนา13-14 )2.3 ลักษณะเหมือนแกวไวนเปลือกใสอยูในน้ํากรอย Favella( หนา14 )

Phylum PORIFERAฟองน้ํา ตวัอยางอยูในรูปSpicules เนื่องจากเปนสวนแข็งที่สุดพบในกระเพาะปลาหลายชนิด(หนา

15)Phylum COELENTERATA

ประกอบไปดวยแมงกระพรุนและไฮดราเปนแพลงกตอนสัตวพบทั้งในน้ําจืดและน้ํากรอย ไฮดราเปนอาหารที่สําคัญสําหรับปลาในลุมน้ําสงคราม โดยเฉพาะในแมน้ําโขงชวงที่กระแสน้ําไหล

4

แรง ไฮดราที่พบอยูในรูปของ Particle และเปนตัวการสําคัญที่ทําใหน้ําขุน ไฮดรามีการสืบพันธุแบบแตกหนอ หรือ Budding มี nematocyst ซ่ึงเปนเข็มพษิเพือ่ปองกันตวัและหาอาหาร ( หนา16-17 )

Phylum ANNELIDAเปนแพลงกตอนบางชวงของชีวติ ไดแก ตวัออนของไสเดอืนทะเลหรือ Polychaete larvae

(หนา17 )Phylum ROTIFERA (Rotaria)

แพลงกตอนสัตวที่รูจักเปนอยางดี และสามารถเพาะขยายพันธุไดในเชิงพาณิชย โรติเฟอร พบจากตัวอยางที่เก็บดวยถุงลากแพลงกตอน และในกระเพาะปลา โดยโรติเฟอร 95% พบในน้ําจืด และมีขนาด 50-500ไมครอน โรติเฟอรมีโครงสรางที่สําคัญดังนี้ ( หนา18-68 )1. corona (anterior cilia) หรือ Wheel of cilia เปนตัวหมุนเพื่อใหเกิดการเคลื่อนที่ และหาอาหารเปนตัวใชจําแนกกลุมของโรติเฟอร2. mastax เปนอวัยวะสวนที่แข็งที่สุดของโรติเฟอรมีหนาที่ขบเคี้ยวอาหาร ประกอบดวย trophi จากลักษณะของ trophi นํามาใชในการจําแนกชนิดโรติเฟอร trophi ประกอบไปดวย fulcrum ramusmanubrium uncus trophi แยก เปน 8 แบบ ไดแก1) ramate ไดแก Bdelloidea2) malleoramate ไดแก Filinia sp3) malleateไดแก Brachionus sp4) virgate ไดแก Synchaeta sp.5) incudateไดแก Asplanchna sp.6) forcipateไดแก Encentrum sp.7) cardateไดแก Lindia sp. 8) uncinateไดแก Collotheca sp.

ถาตองการทราบวาแพลงกตอนสัตวที่พบเปนโรติเฟอรหรือไม พิสูจนไดโดยการหยดน้ํายา ฟอก ผาขาว(ไฮเตอร) ไมเกิน 1 นาที ถาเหลือแต trophi แสดงวาเปนโรติเฟอร 3. Lorica คือ body wall หรือผนังลําตัวที่หนา เปรียบเสมือนเครื่องแบบ (uniform) ลักษณะของ lorica นํามาใชในการจําแนกชนิดโรติเฟอรเชนกันโรติเฟอรที่พบอยูใน 4 Order ไดแก1. Order Bdelloidea มี trophi แบบ ramateไมมี lorica การจําแนกชนิดทําไดเฉพาะตอนยังมีชีวิตอยู ดังนั้นโรติเฟอรกลุมนี้จะถูกเรียกวา Bdelloidea2. Order Ploima Hudson & Gosse, 1886 มี trophi แบบ incudate forcipate cardate malleateไดแก Asplanchna sp. และ Brachionus sp.3. Order Flosculariaceae Remane, 1933 มี trophi แบบ malleoramate lorica บางไดแก Filinia sp.4. Order Collothecaceae Remane, 1933มี trophi แบบ uncinateไดแก Collotheca sp.โรติเฟอรที่พบจําแนกโดยเรียงตามอักษรดังนี้

5

1.Asplanchnidae ลักษณะเปนถุงกลม หรือรูปไขบางใส lorica นิ่ม หรือ ออนมาก corona เปนแบบ Asplanchna และมี trophi แบบ incudate พบ 2 genusดังนี้ (หนา19-20)1) ไมมี foot และ toe คือ Asplanchna (หนา19-20)2) รูปรางเปนถุงใส หรือ ลูกpearมี foot&toe คือ Asplanchnopus hyalinus (หนา20)2. Bdelloidea ไมมีlorica มี trophi แบบ ramate ไมสามารถจําแนกชนิดได (หนา20)3. Brachionidae เปนครอบครัวของโรติเฟอรที่รูจักกันทั่วไป มี trophi เปนแบบ malleate และ corona แบบ Brachionus โดย lorica คอนขางแข็ง ลักษณะ lorica ใชจําแนกชนิด ประกอบไปดวย 5 genus ไดแก Anuaeopsis Brachionus Keratella Plationus และ Platyias (หนา21-30)1) ไมมี occipital spines ไมมี foot aperture แตมี cloaca opening คือ Anuraeopsis (หนา21)2) มี occipital spines ไมเกิน 6 มี foot aperture คือ Brachionus (หนา22-26)3) มี occipital spines ไมเกิน 6 แตไมมี foot aperture และ loricaมีลาย plaque คืKeratella (หนา27-28)4) มี occipital spines มี foot aperture และ loricaมีลายคือ Platyias (หนา29)5) มี occipital spines เกิน 6 มี foot aperture พบ 1 species คือ Plationus patulus (หนา30)4. Colurellidae เปนโรติเฟอรขนาดเล็กมี trophi แบบ malleate ลักษณะสําคัญคือมี toe ที่ foot มีปลอง Pseudosegment 3-4 ขอ มี corona แบบ Euchlanis พบ 4 genus ไดแก (หนา30-33)1) มี lorica ประกอบดวย lateral plate2 แผน มีลักษณะเปนรูปไข หรือไขที่กําลังฟกออกมา anterior lorica marginมีลักษณะตัด หรือมี hood ขอบดานลางคอนขางกลมมีสวนขยายลักษณะคลายปก มี toe 2 ขางยาวเทากันโดย toeยาวกวา foot คือ Colurella (หนา30-31)2) มี lorica เปนรูปไขมีสวนขยายเปนปก 2 ขาง ดานลาง หัวเปน cap-like plateมี toe 2 ขางยาวไมเทากันพบ 1 speciesคือ Heterolepadella heterostyla (หนา32)3) ลักษณะเปนรูปไข ลูกแพร หรือคอนขางกลมแบน เรียบ lorica ประกอบดวย dorsal & ventral plateรวมเปนหนึ่งเดียวที่ขอบไมมีรอยแยก มีชองเปดที่หัวเปน cap-like plate และมีชองเปดดานลางสําหรับ foot มี toe 2ขาง ยาวเทากัน คือ Lepadella (หนา32-33)4) มี toe completely partly fused รวมเขาเปนหนึ่งเดียวโดยมี Lorica outline เปนวงรี dorsal loricaเปนรูปโคง ventral plateโปงออกมาเล็กนอย ชองเปดที่หัวเปนมีชองโพรงทั้งสวนทองและหลังเปนรูป ตัววีพบ 1 species คือ Xenolepidella monodactyla (หนา33)5.Conochilidae มี trophi เปนแบบ malleoramate และcorona แบบ Conochilus เปนทั้ง free swimming & colony พบ 1 genus คือ Conochilus (หนา33)6.Epiphanidae เปนโรติเฟอรที่มีรูปรางเปนถุง (sac) คลาย Asplanchna แตกตางกันที่มี trophi เปนแบบ malleoramate มี lorica บางยืดหยุนไดพบ 1 genus 1 species คือ Epiphanes clavulata(หนา34)7.Euchlanidae เปนโรติเฟอรขนาดใหญ trophi เปนแบบ malleate และcorona แบบ Euchlanis มี toe ออกที่ ดานขางของลําตัว พบ 3 genus ไดแก (หนา34-36)1) loricaแผนหลังหรือ dorsal plate โคง เวาแคบกวา สวนโคงของ ventral plate ที่ foot แบงเปน 3ปลอง toe ยาวพบ 1 species คือ Dipleuchnis propatula (หนา34-35)2) dorsal plateโคงเวาหรือเปนรูปสามเหลี่ยม และกวางกวา ventral plateคือ Euchlanis dilatata(หนา35)

6

3) lorica บางไมมีรอยตอดานขาง (sulci) มี toe ยาวที่ foot แบงเปน 2 ปลองยาวๆ พบ 1 species คือ Manfredium eudactylotum (หนา36)8.Filinidae มี trophi เปนแบบ malleoramate และloricaบาง พบ 1genus ไดแก Filinia มีspine 3 อัน(หนา37)9. Floscularidae มี trophi เปนแบบ malleoramate และ lorica บางยืดหยุนได มี tube ทําจากวัสดุตางๆcorona แบบ Floscularia เกาะติดกับวัสดุเชนพันธุไมน้ําพบ 3 genus (หนา38-40)1) อยูในทอ( tube) ทําจากวัสดุเฉพาะไมเปน colonyพบ 1 speciesคือ Floscularia ringens (หนา38)2) อยูในทอ(tub)ทําจากเศษวัสดุตางๆ มีเมือกหุมเกาะกับพันธุไมน้ําเปนcolony คือPtygura(หนา39)3) เปน colonyไมอยูในทอคือ Sinantherina (หนา40)10.Gastropodidae เปนโรติเฟอรขนาดเล็กรูปรางคลายถุง หรือรูปไข มี trophi เปนแบบ virgate พบ 1genus ไดแก Ascomorpha มีเม็ดกลมสีดํา หรือblack defaecation (หนา40-42)11.Hexarthridae เปนโรติเฟอรขนาดเล็กหากินอยูผิวน้ําเคลื่อนที่ไดรวดเร็วมีระยางค หรือ appendages 6 อัน มี trophi เปนแบบ malleoramate และcorona แบบ Hexarthra พบ 1genus 1 speciesไดแก Hexarthra intermedia (หนา42)12 Lecanidae เปนครอบครัวใหญ trophi เปนแบบ malleate และ มี toe 1-2 ขาง toe ออกที่ posterior part of ventral plate มีpseudo& accessory claws มีlorica แข็งพบ 1genus ไดแก Lecane(หนา43-54)13.Mytilinidae มี lorica เปนรูปสามเหลี่ยม หรือรูปขนมเปยกปูนมี toes ช้ี ตรงๆ หรือโคงเล็กนอย foot มี Pseudosegment 3 ปลองมี trophi เปนแบบ malleate พบ 1 genus คือ Mytilina (หนา54-55)14. Notommatidaeมี trophi เปนแบบ virgate มี corona แบบ notommata มี rudimentary footมี toe2 ขาง lorica บางยืดหยุนได พบ 2 genus (หนา55-56)1) loricaประกอบดวย dorsal& ventral plate คลายแทงแกวปริซึมคือ Cephalodella (หนา55)2) lorica เปนกระเปาะหลอดไฟ มีtoeยาวกวาลําตัว 2 ขางแตไมเทากันคือMonommata (หนา55-56)15.Synchaetidaeรูปรางคลายถุงมี trophi เปนแบบ virgate มี corona แบบ Asplanchna พบ 3 genus (หนา56-58)1) มี loricaนิ่มเปนสามเหลี่ยมมี foot และ toe 2 ขางคือ Synchaeta longipes (หนา58)2) มี loricaนิ่ม เปนสี่เหล่ียมมี fin 4 มุมไมมี foot และ toe คือ Polyarthra dolichoptera (หนา58)3) มี loricaแข็งเปนรูปกลม-ไขมีชองเปด foot และมี toe 2 ขางคือ Ploesoma (หนา56-57)16.Testudinellidae มี loricaแข็งเปนรูปไข หรือกลมแบนมีชองเปด foot มี toe 2 ขางมี trophi เปนแบบ malleoramate พบ 1 genus ไดแก Testudinella (หนา59-60)17.Trichocercidae เปนโรติเฟอรขนาดเล็กมี trophi เปนแบบ virgate มี toe พบ 1 genus ไดแก Trichocerca (หนา61-64)18.Trichotriidae โรติเฟอรขนาดเล็กรูปรางเปนชอดอกไม มี malleate trophi และfoot มีปลอง Pseudosegment 3 ขอ มี toe พบ 2 genus ไดแก (หนา65-66)1) lorica มี spinesยาวที่หลัง คือ Macrochaetus (หนา65)2) รูปรางเปนชอดอกไม ไมมี spines พบ 1 species คือ Trichotria tetractis (หนา65-66)19.Trochosphaeridae เปนโรติเฟอรขนาดใหญลักษณะเปนถุงกลมมี trophi เปนแบบ malleate พบ

7

1 genus 1 speciesไดแก Trochosphaera equatorialis (หนา66)20. Unknown species (หนา67-68 )

Phylum BRYOZOA (Moss animalcules)ไบรโอซัวน้ําจืดพบจากตัวอยางที่เก็บดวยถุงลากแพลงกตอน และในกระเพาะปลา โดยอยู

ในรูปของ statoblast ซ่ึงมีลักษณะวงรี ตรงกลางทึบ รูปรางของ statoblast ใชจําแนกชนิด statoblastๆ มีคุณสมบัติคลายสปอรมีความทนทานตอส่ิงแวดลอมสูง เมื่อสภาวะแวดลอมเหมาะสมสามารถเจริญเติบโตเปนไบรโอซัวตอไป ( หนา69 )

Phylum ARTHROPODAพบหลายกลุมจาก 2 ช้ัน(Class) ไดแก Crustacea และ Insecta พบจากตัวอยางที่เก็บดวยถุง

ลากแพลงกตอน และในกระเพาะปลา ดังตอไปนี้ ( หนา70-120 )Class CRUSTACEA

1.COPEPODAไรขาวเปนแพลงกตอนสัตว ที่มีเปลือกหุม หรือกระดูกอยูภายนอกแบงเปนขอปลองชัดเจน

มี ตา 2 แบบ ตารวม หรือ complex eye และ ocellus มีการสืบพันธุแบบมีเพศโคปปอดมีหนวด 2 คู คือ antennule (a1) และ antenna (a2) โดย a1มีการพัฒนามากกวา a2 มีขา หรือระยางค หรือ theracopods 12 คู โดยขาคูที่5หรือ P5 มีการเปลี่ยนแปลงแบงได 3 กลุมคือCalanoida Cyclopoidaและ Harpacticoida (หนา70-81 )

CALANOIDAไรขาวที่มีหนวดยาว หรือ antennule (a1) ยาวกวาลําตัว ตัวเมียมีขนาดใหญกวาตัวผู เปนสัตว

กินเนื้อ Predator จําแนกชนิดจากลักษณะขาคู ที่ 5 ของเพศผูที่มีการเปลี่ยนแปลงไปเพื่อใชจับตัวเมียในการผสมพันธุ ความแตกตางระหวางเพศแยกไดจาก หนวดคูที่ 1หรือ a1 หนวด 2 ขางมีรูปรางไมเหมือนกัน ขางหนึ่งจะมีลักษณะเปนกลามพบ 6 genus ไดแก AllodiaptomusArctodiaptomus Helliodiaptomus Neodiaptomus Phyllodiaptopmus และ Pseudodiaptomusซ่ึงเปนไรขาวหนวดยาวที่อาศัยอยูในน้ํากรอย(หนา71-77)

CYCLOPOIDA(หนา78-81 )ไรขาวที่มีหนวดสั้นหรือ antennule (a1) ส้ันกวาลําตัว ตัวเมียมีขนาดใหญกวาตัวผู เปนสัตวกนิ

พืช การจําแนกgenus จากลักษณะขาคู ที่ 5 หรือ P5 ของเพศเมีย ความแตกตางระหวางเพศแยกไดจาก หนวดคูที่ 1หรือ a1 เพศเมีย a1 ทั้ง 2 ขางจะตรง สวนเพศผูจะเปนกลามมีลักษณะเหมือนยกกลามขึ้นทั้ง 2 ขางพบ 3 genusไดแก Apocyclops(น้ํากรอย) Mesocyclops และThermocyclops

HARPACTICOIDAอาศัยอยูบริเวณผวิหนาดินในที่น้ําตื้นพบมากชนิดในน้าํกรอย(หนา81 )

2. CLADOCERA(หนา82-116 )ไรแดงสามารถเพาะเลี้ยงในเชิงพาณิชย รูปรางเหมือนมีฝาหุม 2 ฝา (valve) antenna (a2) มีการ

พัฒนามากกวา antennule (a1) หรือ a1 ส้ันกวา a2 มีระยางค 5 คู limb1-5 มีการสืบพันธุ 2 แบบทั้งมีเพศ และไมมีเพศ จําแนกชนิดจากลักษณะของ postabdomen labrum และ head pores ตวัอยางไดจากที่เก็บดวยถุงลากแพลงกตอน พบ 7 families 28 genus เรียงตามอักษรดงันี้

81.Bosmidae เปนไรแดงขนาดเล็กมีรูปรางกลม รูปไข รูปรางไมยาวแตมีความสูง ลักษณะเดนคือ a1มีลักษณะคลายงวงพบ 2 genus ไดแก (หนา83-85 )1) งวง หรือa1 ไมเชื่อมติดกัน คือ Bosmina จําแนกชนิดจากตําแหนงของ head pore พบ 1 species Bosmina meridionalis (หนา84-85 )2) งวง หรือa1 เชื่อมติดกันที่ฐานหรือโคน และมาแยกจากกันเปน 2 แฉก ที่ตอนปลายงวงคือ พบ 1 species คือ Bosminopsis deitersi (หนา84-85)2. Chydoridae ครอบครัวใหญที่สุดเปนไรแดงขนาดเล็กมีรูปรางรูปไข หรือรูปโลก กลมมน อยูในฝาปดสนิท และhead shield ที่ยื่นออกไปเหนือฐานของ a1 จําแนก genus จากลักษณะ head poreslabrum และpostabdomen พบ 12 genus (หนา85-104)1) มี head keel หัวโต valve มีลายยาว ที่ postero-ventral corner มี denticles 1-3 อัน rostrumโคงเปนมุมปาน labrum เปนรูปสามเหลี่ยมยอดชี้เล็กนอย head pores 3 รู postabdomen ยาว claw คอนขางยาวโคงเล็กนอยทีผิวหนาดานในมีกลุม setules 2 กลุมโดยมี spine-like 1 อัน ที่กึ่งกลาง claw ที่ฐานมี basal spine ส้ัน 1 อัน และมี spinule 4-5 อันที่ claw ที่ฐานของ basal spine ดานขางมีกลุมของ setae 15 กลุม ยาวสุดจะอยูที่ใกล claw พบ 1 species คือ Acroperus harpae (หนา85)2) ไรแดงขนาดเล็กรูปรางรูปไข มี main head pores 2 รูและ lateral head pores เล็กๆ 2 รู postabdomen มีลักษณะยาวแตส้ัน คือ Alona (หนา86-92)3) rostrum คอนขางยาว ช้ีลงดานลางมี main head pores 2 รูและ lateral head pores เล็กๆ 2 รู labrum คอนขางยาวแหลม ที่ valve มีลาย postabdomen มี basal spine 2 อัน โดยอันที่ 2 มีขนาดสั้นมากประมาณ 1 ใน 4 ของอันแรกพบ 1 species คือ Alonella excisa (หนา92-93)4) มี postabdomen ยาวมากแตแคบ มี anal denticles และ lateral setae มี claw ยาวโคงเล็กนอย มี spine เล็กๆ 2 อันที่ ฐาน และกึ่งกลาง claw ที่ postero-ventral corner มี denticles เล็กๆ 3-4 อันมี labrum เปนรูปล่ิม head pores 3 รู พบ 1 species คือ Camptocercus australis (หนา93-94)5) รูปรางเหมือนลูกโลกที่ postero-ventral corner ไมมีหนาม หรือ denticles มี head poresขนาดใหญ 2 รู และ ขนาดเล็กอีก 2 รู postabdomen คอนขางสั้น ที่ claw มี basal spine 2 อันขนาดเทาๆกันคือ Chydorus (หนา94-96)6) รูปรางเปนสี่เหล่ียมผืนผาลําตัวคอนขางยาวที่ฝามีลายเสนตรงหรือตารางทั่วลําตัว postero-ventral corner โคงมน postabdomen ยาว มี basal spine 2 อันrostrum ยาว พบ 1 species คือ Disparalona caudata (หนา96-97)7) ตาและocellus คอนขางเล็ก rostrum ยาว main head pores 2 รูและ lateral head pores 2 รู postero-ventral corner มี denticles แบบ bifurcateหรือ2 แฉก postabdomen อวนส้ันปกคลุมไปดวย ขน หรือ spinule คือ Dunhevedia (หนา97-98)8) labrum มี ลักษณะเปนฟนเลื่อย มี 1-4 อัน Postero-ventral angle มี หนาม หรือ spine-like setae postabdomen ยาว คือ Ephemeroporus (หนา98-99)9) rostrum ส้ันปาน head poresใหญ 1 รู labrum เปนรูปนม postabdomen ยาว claw คอนขางยาวมี basal spine ส้ัน 1 อันพบ 1 species คือ Indialona globulosa (หนา99)

9

10) rostrum ยาวมี head keel ที่ Postero-ventral margin ไมมี denticlesที่ฝาไมมีลาย labrumช้ี main head pores 3 รูและ lateral head pores 2 รู postabdomen ยาวมี claw ยาวโคงเล็กนอยมbasal spineส้ัน 1 อันพบ 1 species คือ Kurzia longirostris (หนา100)11) มี postabdomen ใหญเปนรูปครึ่งวงกลมมี anal denticles ส้ัน lateral setaeใหญ และยาวกวา claw มี basal spineส้ันหรือไมมี ocellusใหญกวาตารวมคือ Leydigia (หนา100-102)12) rostrum ยาวโคง labrumเวาชี้ postabdomen ยาวแบน claw มี basal spine 2 อัน main head pores2 รูและ lateral head pores 2 รู คือ Pleuroxus (หนา103-104)3. Daphnidae เปนไรแดงขนาดใหญ มีลักษณะแหลมหัว และแหลมทาย มี spineทั้งบนและลาง หรืออยางใดอยางหนึ่ง พบ 4 genus ลักษณะที่ใชแยก genus มีดังตอไปนี้ (หนา104-107)1) ไรแดงขนาดเล็กกวา 1 มมไมมี ocellus ที่หัวอาจมีหรือไมมี horn-like process หรือ หงอน ที่ postero-ventral cornerมี spineคอนขางแหลม 2 อัน ฝามีลายตา 6 เหล่ียม rostrumช้ีแหลมตอนปลายมีหนาม 1 อัน พบ 1 species คือ Ceriodaphnia cornuta (หนา104)2) ไรแดงขนาดใหญยาวกวา 1 มม มีหงอนที่หัว hook-like projection มีหนามที่กนlong spine พบ 1species คือ Daphnia lumholtzi (หนา105)3) ไรแดงขนาดเล็ก postero-ventral corner มี long spine หัวเล็กมี ocellus และ projecting rostrum พบ 1 species คือ Scapholeberis kingi (หนา105-106)4) ไรแดงขนาดใหญ อวนทวม ยาวกวา1 มมหัวเล็กpostero-ventral cornerเปนมุมแหลมและมีdenticlesประดับมีocellusและ rostrum เล็ก ฝาไมมีdorsal spineคือSimocephalus (หนา106-107)4. Ilyocryptidae รูปไขมีความยาวมากกวาความกวาง ตาใหญ มี ocellus และantennule ผอมมี 2 ปลอง มีsetae ยาวมาก ฝาดานหลังตรง ดานทอง และดานลางกลมมี setae ยาวแตกกิ่งกานลักษณะคลายขนนก postabdomenขยายกวางโคงครึ่งวงกลมตรงกลางแบนแฟบ มีdenticles แหลมคม claw ยาว basal spine 2 อัน มีlateral spinesยาวพบ1 genus1speciesคือ Ilyocryptus spinifer(หนา107-108)5.Macrothrixidaeรูปไข กลมแบน มี dorsal crest หัวใหญ กลม rostrum ส้ัน antennuleใหญ ที่ฝาventral margin serrated หยักเปนฟนเลื่อย มี setae ยาวเปนชุดๆละ 3 อัน postabdomenกวางใหญเปน bilobed clawเล็กไมมี denticles พบ 3 genus ลักษณะที่ใชแยก genus (หนา108-111)1) รูปรางสี่เหล่ียมรีๆ มีขนาดเล็ก labrum เวาชี้ลงดานลาง antennule ยาว เพรียวแคบเล็กนอย มี spinules ประดับดานขวางทําใหดูเหมือนเปนขอปลอง 7-10 แถว ใกลโคน a1 มีsensory setaeยาว 1 เสน antenna หรือ a2 ไมคอยแข็งยาวเกินกวาครึ่งของความยาวตัวเล็กนอย postabdomen คอนขางใหญ bilobed มี spine แหลมยาว 2 กลุม(5 อัน) ที่ post anal margin preanal corner มีclaw-like spine (เล็กกวา claw) ขนาดใหญ 1-2 อัน claw คอนขางยาว มี basal spine 2 อัน พบ 1 species คือ Grimaldina brazzai (หนา108)2) มีขนาดใหญกวา 0.25 มม. รูปรางรูปไข หรือกลม มี dorsal crest หัวมีขนาด 1ใน4ของลําตัว rostrum ส้ัน labrum ตรง หรือเวาventral setae เรียงเปนกลุมๆละ 3 อัน a1 มีspine a2ใหญ มีbasal setae of 3-jointed ramus stout & stiff มีmovable setae เปนกลุมๆละ 3 postabdomen มีขนาดใหญ bilobed สวนclaw เล็กไมมี abdominal processคือ Macrothrix (หนา109-111)3) รูปรางรูปไข หรือกลมมีขนาดเล็กกวา 0.25 มม เล็กที่สุดในครอบครัวนี ้หวัมีขนาดครึ่งหนึ่งของ

10

ความยาวลําตัว labrum เวาชี้ลง dorsal margin serrated ขยายกวางที่ตรงกลาง ventral margin serrated มี setae ยาวเปนชุดโดยลดขนาดลงไปเลื่อยๆ จากบนไปลาง ตารวมใหญ ocellusเล็ก a2 ส้ัน a1 ยาวมีspinules ประดับดานขวาง มีspine-like setaeยาว 4 อัน ที่ตรงปลาย a1 มีsensory setae ยาว 7-8 เสน postabdomen คอนขางใหญ bilobed ที่มุมมีกลุม denticles ยาว และ แหลมประดับอยู ทีผิวดานหนาและหลังปกคลุมดวย กลุมของ spinules แหลมๆ claw ส้ัน ผิวหนา หยักแบบฟนเลื่อยไมมี basal spine พบ 1 species คือ Streblocercus pygmaeus (หนา111)6. Moinidae เปนไรแดงขนาดใหญสามารถเพาะเลี้ยงเชิงพาณิชยได หัวช้ี มี antennule หรือ a1 ยาวและบางออกจาก ventral surface ลักษณะคลายซิการไมมี ocellus ตารวมใหญ postabdomen มี claw เรียบ ไมมี basal spineแตมี Lateral bident tooth สองแฉก ไมมี denticles มีแต lateral spine พบ 2genus ลักษณะที่ใชแยก genus มีดังตอไปนี้ (หนา112-113)1)ไมมี ocellus คือ Moina พบ (หนา112)2) มี ocellus พบ 1 species คือ Moinodaphnia macleayi (หนา113)7. Sididaeเปนไรแดงขนาดใหญสามารถเพาะเลี้ยงได หัวโต ตาใหญอาจมี หรือไมมี ocellus ที่ antenna มี setae ออกระหวางขอ หรือปลอง antennule ใหญ postabdomen มี basal spine 2-4 อัน พบ 3 genus 6 species ลักษณะ แยก genus มีดังตอไปนี้ (หนา113-115)1) postabdomen มี basal spine 3 อัน คือ Diaphanosoma (หนา113-115)2) postabdomen มี basal spine 2 อันพบ 1 species Latinopsis australis (หนา115)3) postabdomen มี basal spine ยาว 2 และส้ัน 1อันพบ 1 species คือ Pseudosida bidentata (หนา116)4) postabdomen มี basal spine 4 อัน พบ1 species Sida crystallina (หนา116)

3. OSTRACODA (ไรหิน)คลายหอย มี 2 ฝา มีขนาดเล็กมากแตยังมองเห็นไดดวยตาเปลา (หนา117)

4. CONCHOSTRACA (Clam Shrimps)คลายไรหินแตใสมีขนาดใหญพบมากในน้ําจืด โดยเฉพาะแองน้ําตื้นชั่วคราว (หนา 117)

5. ANOSTRACA (Fairy shrimps)ไรสีน้ําตาลน้ําจืด หรือไรน้ํานางฟามีลักษณะคลาย brine shrimps (หนา118)

6. MYSIDACEAอยูในน้ํากรอยไดแก เคย Mesopodopsis (หนา119)

7. DECAPODAเปนแพลงกตอนบางชวงของชีวิต จําแนกเปน BRACHYURA (ปู) ไดแกลูกปู ระยะ zoea และ

CARIDEAไดแกลูกกุงวัยออนและ เคยสําลี เปนตน (หนา118-119)8. AMPHIPODA

ตวัอยางไดจาก ปากแมน้ํา หรือน้ํากรอย (หนา120)Class INSECTA

เปนแพลงกตอนบางชวงของชีวติ ไดแก ตวัออนแมลง เชน หนอนแดง (หนา120)Phylum CHORDATA

เปนแพลงกตอนบางชวงของชีวิต ไดแกลูกปลาวัยออน (หนา121)

ARCELLIDAE

Arcella Ehrenberg, 1832

Phylum PROTOZOA11

Arcella gibbosa Pernard, 1890

Arcella gibbosa A. gibbosa

A. vulgarisArcella. vulgaris

Arcella vulgaris Ehrenberg, 1832

Arcella spp.

Arcella sp. Arcella sp.

CENTROPYXIDAE

Centropyxis ecornis Ehrenberg, 1838

12

Centropyxis Stein, 1857

Centropyxis aculeata Ehrenberg, 1838

Centropyxis ecornis C. ecornis

C. aculeataCentropyxis aculeata

A. vulgaris A. vulgaris

Difflugia corona Wallich, 1864

Difflugia lebes Penard, 1902

13

DIFFLUGIIDAE

Difflugia LeClerc, 1815

Difflugia acuminata Ehrenberg, 1838

Difflugia lebes D. lebes

Difflugia corona D. corona

Difflugia acuminata D. acuminata

Difflugia spp.

14

Difflugia sp. Difflugia sp.

Difflugia lobostomata Leydy, 1879

D. lobostomaDifflugia lobostoma

PTYCHOCYLIDAE

Favella Jorgensen, 1924

Favella ehernbergii F. ehernbergii

Favella ehernbergii Jorgensen, 1924

SpiculeในกระเพาะปลาSpiculeในกระเพาะปลา

Phylum PORIFERA15

ฟองน้ําน้ําจืด

SpiculeในกระเพาะปลาSpicule

SpiculeGemmules

ฟองน้ําน้ําจืด ฟองน้ําน้ําจืด

Phylum COELENTERATA

Hydra

Hydra

Hydrorhizal net Tentacle

Hydranth

Bud Hydra and gonophores

Embryo

16

Nematocyst

17JELLYFISH แมงกะพรุน

แมงกะพรุนน้าํจืด แมงกะพรุนน้าํกรอย 1

Phylum ANELLIDAPolycheata

แมงกะพรุนน้าํกรอย 2

Hydroid

Polycheat larvae Polycheat larvae

Feeding Polyp

แมงกะพรุนน้าํกรอย 3

Incudate trophi

โครงสรางที่ใชในการจําแนกชนิด

ลักษณะของ lorica

ลักษณะของ trophi

Ramate trophiu-uncus

fuu

m

Malleate trophiFu-fulcrum m-manubrium

Virgate trophi

18Phylum ROTIFERA

Lecane papuana Plationus patulus

Incudate trophi

19

Malleoramate trophi Malleoramate trophi

ลกัษณะของ corona แบงเปน 7 แบบ ไดแก

1.Notommata type ไดแก Notommatidae Dicranophoridae

2.Philodina type ไดแก Bdelloidea

3.Asplanchna type ไดแก Asplanchnidae

4. Euchlanis -Brachionus type ไดแก Epiphanidae Brachinidae

5. Conochilus type ไดแก Conochilidae

6. Hexathra type ไดแก Hexarthridae

7. Collotheca type ไดแก Collothecacidae

ASPLANCHNIDAE

Asplanchna Gosse, 1850

Asplanchna priodonta Gosse, 1850

Asplanchna priodonta

Incudate trophi

20

BDELLOIDEA

Bdelloidea Ramate trophi

Asplanchna sieboldi (Leydig, 1854)

Asplanchna sieboldi

Asplanchnopus hyalinus Harring, 1913

Asplanchnopsus De Guerne, 1888

Asplanchnopus hyalinus Incudate trophi

21

BRACHINIDAEAnuraeopsis Lauterborn, 1900

Anuraeopsis coelata (De Beauchamp, 1932)

FacetAnuraeopsis coelataAnuraeopsis fissa (Gosse, 1851)

Anuraeopsis fissa

ant

Anterior margin

Anuraeopsis navicula (Rousselet, 1910)

Anuraeopsis navicula Navicula-shaped

22Brachionus (Pallas, 1766)

ps

lsis

ms

Occipital & posterior spine

โครงสรางที่ใชจําแนกชนิด

1.Anterior or Occipital spines ประกอบดวย

median spines (ms) intermediate spines (is)และ lateral spines (ls)

2.Posterior spines (ps) & 3.Foot aperture (fa)

fa

Foot aperture

ps

Brachionus angularis Gosse, 1851

Brachionus calyciflorus Pallas, 1766

B. calyciforus

ms

Brachionus calyciforus

Brachionus angularis B. angularis

ms

fa

23Brachionus caudatus Barrois and Daday, 1894

Brachionus dichotomus Shephard, 1911

Brachionus diversicornis (Daday, 1883)

Posterior spineB. caudatus

B. caudatus

psms

fa

Brachionu caudatus

Brachionus dichotomus B. dichotomus

psms

Brachionus diversicornis B. diversicornis

lsps