6. BÖLÜM NİCEL VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/346965740

Nicel Veri Toplama Araçları

Chapter · March 2014

CITATIONS

6READS

5,673

1 author:

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

The Effect of Inquiry-Based Collaborative Learning and Inquiry-Based Online Collaborative Learning on Success and Permanent Learning of Students View project

A valid and reliable scale development study to determine the problems encountered by teachers in the distance education process View project

Mustafa Metın

Erciyes Üniversitesi

48 PUBLICATIONS 466 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Mustafa Metın on 12 December 2020.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

https://www.researchgate.net/publication/346965740_Nicel_Veri_Toplama_Araclari?enrichId=rgreq-7f61bed29921cdeada88f5530fa31fba-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0Njk2NTc0MDtBUzo5Njc5NTM4MjY3MzgxNzZAMTYwNzc4OTU4NDAwNw%3D%3D&el=1_x_2&_esc=publicationCoverPdf

https://www.researchgate.net/publication/346965740_Nicel_Veri_Toplama_Araclari?enrichId=rgreq-7f61bed29921cdeada88f5530fa31fba-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0Njk2NTc0MDtBUzo5Njc5NTM4MjY3MzgxNzZAMTYwNzc4OTU4NDAwNw%3D%3D&el=1_x_3&_esc=publicationCoverPdf

https://www.researchgate.net/project/The-Effect-of-Inquiry-Based-Collaborative-Learning-and-Inquiry-Based-Online-Collaborative-Learning-on-Success-and-Permanent-Learning-of-Students?enrichId=rgreq-7f61bed29921cdeada88f5530fa31fba-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0Njk2NTc0MDtBUzo5Njc5NTM4MjY3MzgxNzZAMTYwNzc4OTU4NDAwNw%3D%3D&el=1_x_9&_esc=publicationCoverPdf

https://www.researchgate.net/project/A-valid-and-reliable-scale-development-study-to-determine-the-problems-encountered-by-teachers-in-the-distance-education-process?enrichId=rgreq-7f61bed29921cdeada88f5530fa31fba-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0Njk2NTc0MDtBUzo5Njc5NTM4MjY3MzgxNzZAMTYwNzc4OTU4NDAwNw%3D%3D&el=1_x_9&_esc=publicationCoverPdf

https://www.researchgate.net/?enrichId=rgreq-7f61bed29921cdeada88f5530fa31fba-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0Njk2NTc0MDtBUzo5Njc5NTM4MjY3MzgxNzZAMTYwNzc4OTU4NDAwNw%3D%3D&el=1_x_1&_esc=publicationCoverPdf

https://www.researchgate.net/profile/Mustafa-Metin?enrichId=rgreq-7f61bed29921cdeada88f5530fa31fba-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0Njk2NTc0MDtBUzo5Njc5NTM4MjY3MzgxNzZAMTYwNzc4OTU4NDAwNw%3D%3D&el=1_x_4&_esc=publicationCoverPdf


https://www.researchgate.net/institution/Erciyes_Ueniversitesi?enrichId=rgreq-7f61bed29921cdeada88f5530fa31fba-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0Njk2NTc0MDtBUzo5Njc5NTM4MjY3MzgxNzZAMTYwNzc4OTU4NDAwNw%3D%3D&el=1_x_6&_esc=publicationCoverPdf



Kazanımlar

• Anket, ölçek ve test kavramları arasındaki farkı kavrama• Anket, ölçek ve testin temel özellikleri hakkında bilgi sahibi olma• Anket, ölçek ve testin avantaj ve dezavantajlarının farkında olma• Anket, ölçek ve testin türlerini tanıyabilme• Anket, ölçek ve testin geliştirilme aşamalarını bilme

Konu Başlıkları

• Anket, Ölçek ve Test kavramları Arasındaki İlişki• Anket Nedir?• Anketin Avantaj ve Dezavantajları• Ankette Kullanılan Soru Tipleri• Anketi Hazırlanma Süreci• Anket Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar• Anketlerin Uygulanma Şekilleri• Ölçek Nedir?• Ölçek Türleri• Tutum Ölçeği nedir?• Tutum Ölçeğini Geliştirme Süreci• Testler• Başarı Testi• Başarı Testinin Geliştirilme Süreci• Nicel Veri Toplama Araçlarıyla Elde Edilen Verilerin Analizi• Tartışma Soruları ve Bölüm Özeti

Doç. Dr. Mustafa METİN

Bozok Üniversitesi Eğitim Fakültesi

6. BÖLÜM

NİCEL VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Nic

e Ver

i Top

lam

a Ara

çları

Uyg

ulam

a Şe

klin

e Gör

eH

azırl

anm

a Sü

reci

Ölçe

klem

e Tü

rleri

Tutu

m

Ölçe

kler

i

Eşit

Ara

lıklık

Eşit

Ora

nlı

Sıra

lam

alı

Sını

fl am

alı

Ölçe

kler

Test

ler

Başa

rı Te

sti

Stan

dart

Baş

arı

Testi

Kaps

amı B

elirle

me v

e Be

lirtk

e Tab

losu

nu

Olu

şturm

a

Soru

ları

Yazm

a ve

Göz

den

Geç

irme

Cev

ap A

naht

arı

Haz

ırlam

a

Uyg

ulam

a

Puan

lam

a

Soru

Tür

lerin

i Be

lirle

me

Am

acı B

elirle

me

Haz

ırlam

a Sü

reci

Ara

ştırm

acı Y

apım

ı Ba

şarı

Testi

Am

acı B

elirle

me

Mad

de

Hav

uzun

u O

luştu

rma

Uzm

an G

örüş

ü A

lma

Nih

ayi S

on

Veril

mes

i

Ön

Den

eme

Posta

Tele

fon

İnte

rnet

le

Açık

Uçlu

Yarı

Kapa

lı U

çlu

Kapa

lı U

çlu

Sıra

lam

a

Sını

fl am

a

Eşle

ştirm

e

Der

ecel

endi

rme

İlişk

ili

Filtr

e

Yüz Y

üze

Türle

ri

Ank

et

Haz

ırlam

a Sü

reci

Mad

de

Hav

uzu

Olu

şturm

a

Ön

Den

eme

Uzm

an

Gör

üşün

ü A

lma

Fakt

ör A

naliz

i

Güv

enirl

iği

Hes

apla

ma

162 Kuramdan Uygulamaya Eği mde Bilimsel Araş rma Yöntemleri

Sizce Tuğra’nın yukarıda belirtilen bu araştırmada hangi veri toplama aracını kullanması gerekir? Ölçek, anket ve test gibi veri toplama araçları birbirine benzer mi? Yoksa farklı özelliklere mi sahiptir? Bu bölümden; anket, test ve ölçek gibi veri toplama aracının benzer mi? Yoksa farklı özelliklere mi sahip oldukları hakkında bilgi sahibi olacaksınız.

Anket, Ölçek ve Test Arasındaki İlişki

Alanyazın incelendiğinde anket (questionnaire), test (test) ve ölçek (scale) kavramlarının birbiri yerine kullanıldığı görülmektedir. Özellikle psikolojiye yö-nelik kaynaklar anket, tutum ölçeği ve başarı testini “test” kavramı altında top-lamaktadır (Aydın, 2007; Yıldırım, 2010). Büyüköztürk, (2005) ve Büyüköztürk ve diğ, (2011) ise kişisel özellikler, ilgiler, tutumlar gibi özellikleri ölçmek için geliştirilen anket, ölçek, test gibi farklı şekilde isimlendirilen araçların olduğunu, araçların isimlerinin ne olduğunun değil, amaçlarının ne olduğunun önemli oldu-ğunu ifade etmektedir. Yani anket, test ve ölçek gibi kavramları birbirinde ayırma-ya çalışmamıştır. Erkuş (2010) ise anket, test ve ölçek kavramlarının birbirinden farklı anlamlara geldiğini ifade etmektedir. Yazarda bu konuda anket, test ve ölçek kavramlarının birbirinden farklı olduğunu düşünmektedir.

Anket; bireylerin demografik özelliklerini, tercihlerini belirlemek için ya da bir konu, durum, olay hakkında bilgi toplamak veya bireylerin görüşlerini belir-lemeye yönelik çeşitli soruların bir araya getirilmesiyle oluşturulan veri toplama aracıdır. Bu veri toplama aracında her bir madde farklı nitelikleri ölçmeye çalıştığı için toplam puanın hiçbir anlamı yoktur ve frekansın, yüzdenin, aritmatik ortala-manın hesaplanması dışında istatistik işlemler yapılamaz. Geçerlik ve güvenirliği-ni test etmek ya da sayılarla ifade etmek pek mümkün değildir. Ölçek ise, belirli

163Nicel Veri Toplama Araçları

bir psikolojik yapıyı (Bilişsel, duyuşsal ya da davranışsal eğilimi) ölçmek için geliş-tirilen, genel ya da alt ölçeklerde belirli bir psikolojik özelliğe ilişkin toplam puan elde edilen ve yapı geçerliği sağlanmış ölçme araçlarıdır. Ölçeklerin yapı geçerliği belirlenmesinden dolayı maddelerin toplam puanları elde edilebilir, faktör analizi yapılabilir ve t-testi ya da ANOVA gibi parametrik istatistiksel işlemler kullanıla-bilir. Test kavramı; (i)bireylerin genellikle bilişsel niteliklerini belirlemede kulla-nılan bir ölçme aracı (başarı, yetenek ve zeka testi..), (ii) verilerin çözümlenmesine yönelik yapılan bir istatistiksel işlem (t-testi) ve (iii) bir niteliği ya da özelliği ölçme işlemi (test etmek) olarak kullanılmaktadır. Burada test etme bir niteliğin varlığını ya da yokluğunu tespit etme işidir.

Yapılan bu açıklamalardan anketin en basit veri toplama aracı olduğu ve bazı nitelikleri belirlemede kullanıldığı; testlerin bilişsel ağırlıklı ölçmelerde kullanıl-dığı ve ölçeklerin ise bilişsel, duyuşsal ve davranışsal eğilimleri yani psikolojik ya-pıyı ölçmede kullanıldığı görülmektedir. Dolayısıyla anket, ölçek ve test gibi veri toplama araçlarının aynı olması mümkün değildir. Bu veri toplama araçlarının özellikleri ve uygulanma alanları birbirinden oldukça farklıdır.

Anket Nedir?

Bilimsel araştırmalarda bir konu hakkında bilgi toplamak amacıyla kullanı-lan anketler, araştırmacılar tarafından bazen yöntem olarak bazen teknik olarak isimlendirilmektedir. Anketlerin araştırmada kullanım amacının veri toplamak olduğu düşüncesi ile bu çalışma kapsamında anket, nicel veri toplama araçların-dan biri olarak nitelendirilmektedir.

Eğitimde bir araştırma konusu üzerinde kişilerin düşüncelerini belirlemek is-tenildiğinde en çok tercih edilen veri toplama araçlarından biri ankettir. Anket; bir konu hakkında belirlenen sorulara cevap aramak amacıyla bir evren ya da örnek-lemi oluşturan kişilerin fikirlerini kısa sürede ve sistemli bir şekilde belirlemede kullanılan veri toplama aracı olarak ifade edilebilir. Ankette bireylerin düşünce-lerini belirlemek amacıyla yazılı sorular sorulur ve bireylerin bu sorulara verdiği cevaplardan yola çıkarak araştırma sorusuna cevap aranır.

Bilimsel araştırmalarda anket; güvenilir bir veri toplama ortamında büyük ve dağınık bir örneklemden veri toplanmak istendiğinde, yüz yüze ilişkiyi gerektirme-yen ve benzer sorulara benzer cevapların alınabileceği durumlarda, veri toplama için yeterli zamanın ve maddi imkânın olduğu durumlarda tercih edilebilir. Ayrıca araştırmalarda anketlerle bireylerin; demografik özelliklerinin (olgusal sorularla) bir konu hakkında ne bildiklerinin (bilgi sorularıyla), bir konuya ilişkin davranışlarının (davranış sorularıyla) ve bir konu veya objeye ilişkin duygu ve görüşlerinin (inanç ve kanı sorularıyla) belirlenebileceğini ifade etmektedir (Büyüköztürk, 2005).


Anketin Avantaj ve Dezavantajları

Bilimsel bir araştırmada veri toplamaya başlamadan önce araştırma konu-sunu aydınlatmak için hangi veri toplama aracının kullanılması gerektiğine karar verilmesi gerekir. Bu kararı verirken ilk olarak araştırma konusuna en uygun veri toplama aracının hangisinin olduğunun bilinmesi gerekir. Ayrıca kullanılması düşünülen veri toplama aracının avantajlarının ve dezavantajlarının da bilinmesi araştırmanın daha sağlıklı yürütülmesine ve daha güvenilir verilere ulaşılmasına imkân tanır.

Bu bağlamda eğer bir araştırmacı bilimsel bir araştırmada veri toplama aracı olarak anketi kullanmak istiyorsa araştırmacının bu veri toplama aracının avantaj ve dezavantajları hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Alan yazında birçok araş-tırmacı anketin avantaj ve dezavantajları hakkındaki düşüncelerini belirtmektedir (Arseven, 2001; Aziz, 2010; Balcı, 2005, Büyüköztürk ve diğ, 2011; Ekiz, 2009; Gil-ham, 2000; Gray, 2004; Kuzu, 2013; Çepni, 2007). Bu düşünceleri aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:

Anketin Avantajları

• Anketler yardımıyla geniş bir örneklem grubunun araştırma konusuyla ilgili düşünce-sini belirlemek mümkündür.

• Ankette geniş bir örnekleme grubuyla çalışmak örneklemin evreni temsil etme düze-yini arttırır. Bu şekilde de araştırmanın dış geçerlik derecesini artırmak mümkün ola-bilmektedir.

• Anketlerle veri toplamak; para, zaman ve enerji bakımından araştırmacıya tasarruf sağlar.

• Ankette verilerin toplanması ve analiz edilmesi diğer veri toplama araçlarına göre daha kolaydır.

• Anketlerin uygulandığı kişilerin kimlikleri bilinmediği için bu veri toplama aracıyla daha objektif veriler elde edilebilir.

• Araştırmacının anketin uygulandığı bireylerin cevaplarını etkileme ihtimali çok azdır.

• Anket sorularının yazılı olması cevaplayıcıların onları tekrar tekrar incelemesine imkân verir. Bu nedenle anketle ulaşılan bilgilerin daha doğru olacağı söylenebilir.


Anketin Dezavantajları

• Anketle, bireylerin araştırma konusu hakkındaki düşünceleri derinlemesine incelemek yerine yüzeysel bilgilere ulaşılarak bireylerin düşünceleri betimlenmeye çalışılır.

• Ankette araştırma konusuyla ilgili belirlenmiş bazı sorular vardır ve bireyler anketteki sorulara cevap vermek zorundadırlar. Anketlerle bireylerin araştırma konusu hakkında farklı düşünceleri belirlemek diğer veri toplama araçlarına göre daha az mümkündür.

• Bireylerin anket sorularını yanlış anlaması veya rasgele cevaplaması araştırma konu-suyla ilgili yanlış sonuçlara ulaşılmasına ya da hatalı yorumlamaların yapılmasına ne-den olur.

• Araştırmacılar çalışma konusuyla doğrudan ilgili kişilerin anketleri cevaplayıp cevap-lamadıkları hakkında yeterli bilgiye sahip olamazlar. Yani anketler araştırmayla ilgisi olmayan kişiler tarafından da cevaplanabilir.

• Anketin esneklikten uzak olduğu söylenebilir. Çünkü anketi uygularken araştırmacı cevaplayıcıyla yüz yüze değildir. Bu yüzden de soruları yeniden dile getirme imkânı yoktur.

• Anket sadece okur-yazarlara uygulanabilmektedir.

• Anketlerin geri dönme ya da cevaplanma oranı oldukça düşüktür.

Ankette Kullanılan Soru Tipleri

Anketler yardımıyla bir araştırma konusu hakkında bireylerin düşüncelerini belirlemek isteyen araştırmacılar açık, kapalı ve yarı kapalı uçlu sorulardan yarar-lanmaktadırlar.

Açık Uçlu Sorular: Bireylerin araştırma konusu hakkında düşüncelerini ra-hatlıkla belirtebileceği, verilecek cevaplar için herhangi bir öngörünün olmadığı ve olası yanıtların belirtilmediği soru tipidir. Açık uçlu sorular araştırmacıların konu hakkında ön bilgiye sahip olmadıkları ve cevap seçeneklerini oluşturamaya-cakları durumlarda daha çok tercih edilmektedir. Araştırmacılar açık uçlu sorula-rı; araştırma konusu hakkında bireylerin tüm tepki seçeneklerini (kategorilerini) bilmemeleri durumunda ya da önceden bilinmeyen konular hakkında bilgi elde etmek istediğinde kullanması önerilmektedir. Ayrıca açık uçlu sorular ayrıntılı bil-giye ihtiyaç duyulduğu ve seçeneklerin sıralanmasının pratik olmadığı durumlar-da da kullanılabilir. Bununla birlikte açık uçlu sorular araştırmacının konu ile ilgili gözden kaçırdığı noktaların cevaplayıcı tarafından ifade edilmesine imkân sağla-maktadır. Açık uçlu sorularda, bireylerden araştırma sorusunu kendi düşünceleri doğrultusunda derinlemesine açıklaması istendiğinden, bu soruların yanıtlanması


fazla bir zaman almaktadır. Ayrıca bireylerin bu sorulara vermiş olduğu yanıtların düzenlenmesi, analiz edilebilir duruma getirilmesi, elde edilen cevapların kod-lanması ve bazı kategoriler altında toplanması oldukça zor ve zaman alıcıdır. Bu bakımdan eğer açık uçlu sorularla bir anket çalışması yürütülmek istendiğinde soru sayısının az olmasına dikkat edilmelidir. Aksi takdirde yapmış olduğunuz araştırmayı sonlandırmanız güçleşebilir.

Açık uçlu soruları cevaplama biçimine göre yorumlama, listeleme ve boşluk doldurma şeklinde olabileceği ifade edilmektedir (Mertens, 1998; Akt. Büyüköz-türk, 2005).

Yorumlama soruları; belli bir konuyla ilgili bireylerin düşüncelerin daha yansız ve ayrıntılı bir şekilde tespit etmek amacıyla kullanılan bir soru türüdür. Listeleme soruları; bu soru türü bireylerin fikirlerinin ya da tercihlerinin öncelik sıralarının belirlemesinde ya da bireylerin birden fazla düşüncesini ortaya çıkar-mak için sorulan sorulardır. Boşluk doldurma soruları ise, genellikle cevabı bir ya da birkaç sözcükle verilebilecek kadar kısa olan ve kısa sürede sonuçları elde edilen ve değerlendirilebilen sorulardır.

Anketteki açık uçlu sorulara bazı örnekler aşağıdaki şekilde verilebilir.

Yorum soruları

Sizce anketlerden daha güvenilir veriler elde etmek için araştırmacılar nasıl önlem almalıdır?

Yanıt:………………………………………………………………………………

Listeleme soruları

İyi bir ankette bulunması gereken nitelikler nelerdir? Lütfen belirtiniz.

1…………………………………………………………………………..

2…………………………………………………………………………..

Boşluk doldurma soruları

Ankette bireylere yöneltilen açık uçlu sorular ……… , …….. ve ……. şeklinde olabilir.

Kapalı Uçlu Sorular: Bireylerin bir konuya yönelik sorulan soruya verebi-leceği olası yanıtları seçenekler şeklinde kendisiyle birlikte sunan sorulardır. Bu yanıtlar evet-hayır, olumlu-olumsuz gibi en az iki seçenekli olabileceği gibi çoktan seçmeli şekilde de düzenlenebilir. Bireyler kapalı uçlu soruları cevaplarken ken-disine en uygun olan bir seçeneği seçebileceği gibi sıralama ve eşleştirmeler de yapabilir. Kapalı uçlu soruları hazırlarken araştırmacının bu sorulara verilebilecek olası yanıtlarla ilgili geniş bir bilgiye sahip olması ve bu yanıtların neler olabilece-ğini araştırmacının önceden bilmesi ve kestirebilmesi büyük önem taşımaktadır.


Kapalı uçlu sorularda yanıtların önceden belirlenmesi bireylerin soruya vereceği olası yanıtların yazılmasından doğacak zaman kaybı engellemiş olur. Ayrıca ka-palı uçlu sorularda bireyler sorulara verilebilecek yanıtı işaretler ve araştırmacılar değerlendirme aşamasında yeniden kodlama yapmaz. Her ne kadar kapalı uçlu sorular araştırmacılara bazı olumlu katkılar sağlasa da eğer bireylerin vereceği ya-nıtların olası şıklarda öngörülmemesi durumunda araştırmada istenilen verilere ulaşmak mümkün olmayabilir.

Kapalı uçlu soruların bilinen birçok çeşidi bulunmaktadır. Bunları bazı araş-tırmacılar sınıfl ama, sıralama ve derecelendirme olmak üzere üç kategori altında toplarken (Gray, 2004; Burgess 2001; akt; Büyüköztürk, 2005 ); bazı araştırmacılar da bu soru tipilerinin yanı sıra filtre, eşleştirme ve ilişkili soru tiplerinin de oldu-ğunu ifade etmişlerdir (Wilson ve McClean, 1995, Baş, 2005).

Sınıfl ama Soruları: Bir sorunun muhtemel cevaplarını içeren bir birinden bağımsız seçenekler arasından bir ya da bir kaçının seçilmesini isteyerek cevapları bu seçeneklere göre kategorilere ayıran soru tipidir. Bu tip sorular daha çok olgu-sal bilgileri belirlenmesinde sıklıkla tercih edilmektedir (Balcı, 2005).

Sıralama Soruları: Bireylere yöneltilen sorularda onlardan seçeneklerde ve-rilen cevapları önem sırasına göre sıralamaları istenilebilir. Bu tür sorulara sırala-malı sorular denilmektedir.

Eşleştirme Soruları: Bu tip sorularda bireylerden bir dizi öncül ile başka bir dizi yanıtla bire bir olarak istenilen şekilde eşlenmesi istenilmektedir. Anketlerde çok fazla tercih edilmeyen bir soru tipidir.

Filtre Soruları: Genellikle bireylere; anketteki hangi soruların cevaplanması gerektiğini ve hangi soruların cevaplanması gerekmediğini belirten yönlendirici soru tipidir.

İlişkili Sorular: Anketin belli bir bölümünde veya tümünde aynı ölçek üze-rinde cevaplama olanağı sunan sorulara denir (Büyüköztürk, 2005)

Derecelendirmeli Sorular: Bu tip sorularda her bir sorunun karşısında seçe-neklerin derecelendirilmiş olduğu görülmektedir. Bu soru tipi hem olgusal hem de yargısal soru türlerinde uygulanmakta olup bireylerin görüşlerini, tutumlarını ve davranışlarını belirlemede de kullanılmaktadır (Aziz, 2010). Anketlerde en çok tercih edilen soru türünden biridir.


Anketteki yaygın olarak kullanılan kapalı uçlu sorulara verilen bazı örnekler aşağıdaki şekildedir:

Sınıfl ama Soruları

Büyüyünce ne olmak istersiniz?

( ) Doktor ( ) Avukat ( ) Devlet memuru ( ) Öğretmen ( ) Mühendis

( ) Hakim ( ) Hemşire ( ) Akademisyen ( ) Asker ( ) Polis

Sıralama Soruları

Araştırmalarınızda aşağıda belirtilen veri toplama araçlarını tercih etme sıklığınıza göre sıralayınız.

-----Anket -----Ölçek -----Test

-----Mülakat -----Gözlem -----Doküman İnceleme

İlişkili Sorular

Nadiren Bazen Çoğunlukla Sıklıkla Her zamanMadde 1….Madde 2…

Filtre Soruları

1. Daha önce veri toplamak için anket kullandınız mı?

( ) Evet, ( )Hayır (cevabınız hayır ise 3. sorudan devam ediniz)

Derecelendirmeli Sorular

2. Anketler kullanışlı veri toplama araçlarından biridir

( )Kesinlikle Katılmıyorum ( )Katılmıyorum ( )Karasızım

( )Katılıyorum ( )Kesinlikle Katılıyorum

Yarı Kapalı Uçlu Sorular: Kapalı ve açık uçlu soruların olumsuz yanlarını ortadan kaldırmak için düzenlenen bir soru tipidir. Bu soru tipi, kapalı uçlu soru tipine “Başka” ya da “Diğer” gibi bir açık uçlu seçeneklerin eklenmesi ile oluşturu-lur. Sorunun olası yanıtları sıralanır ancak bu olası yanıtların dışında herhangi bir yanıt olabileceği düşüncesi ile bir açık uçlu yanıt seçeneği eklenir. Bu soru tipi açık uçlu soruya göre hem yazma ve zaman kaybı büyük ölçüde azalmakta hem de elde edilen verilerinin değerlendirilmesinde kolaylık sağlamaktadır. Ayrıca kapalı uçlu sorunun olumsuz yönü olarak nitelenen, bireylerden beklenen yanıtların dışında gelen olası bir yanıta bir olanak verilmekte, bireyin yanıtlarının herhangi bir deği-


şikliğe uğramadan belirlenmesine imkân sağlamaktadır. Yarı kapalı uçlu soruların bireyler tarafından cevaplanmasından sonra gözden geçirme aşamasında kapalı uçlu seçeneklerin yanı sıra açık uçlu cevapların tekrarlanma sıklığına göre yeniden kodlanır. Bu şekilde bireylerin o soruya verdiği cevaplar kategorileştirilmiş olur ve cevapların analiz edilmesi kolaylaşır.

Anketteki yarı kapalı uçlu sorulara aşağıdaki şekilde bir örnek verilebilir.

Bilimsel bir araştırmada hangi alan üzerinde çalışmak istersiniz

( )Öğretmen Eğitimi ( ) Ölçme-Değerlendirme ( ) Matematik Eğitimi

( ) Ölçek Geliştirme ( ) Fen Eğitimi ( ) Diğer ……………

Anketin Hazırlanma Süreci

Anketler bilimsel bir araştırmada veri elde etmek için en fazla tercih edilen nicel veri toplama araçlarından biridir. Birçok araştırmacı anketleri hazırlamanın kolay olduğunu düşündüğü için bu veri toplama araçlarını araştırmalarında yay-gın olarak kullanma eğilimindedir. Fakat anketleri hazırlamak araştırmacıların düşündüğü kadar kolay değildir. Araştırmacıların gözden kaçırdığı bir husus; an-ketteki amaç hedef kitleye bazı sorular yönelterek cevaplarını almak değil, önemli olan araştırmanın amacı doğrultusunda ve araştırmaya katkı sağlayacak sorular yöneltmek ve bu sorulara cevap almaktır. Bunun içinde anket hazırlarken belli bir sistematiği izlemek gerekir.

Anket hazırlama süreciyle ilgili birçok araştırmacı fikir ileri sürmektedir. Bu çalışma kapsamında anket hazırlama süreci dört başlık altında incelenecektir.

Anketin Amacının Belirlenmesi: Bir araştırmacı anket hazırlamaya başlama-dan önce yürütmeyi düşündüğü nicel bir araştırmanın amacını, problem durumu-nu, alt problemlerini, bu problemleri etkileyen değişkenleri ve hipotezlerini belir-lemesi gerekir. Bir araştırmanın problem durumu ve alt problemleri; araştırmanın amacını, hipotezini ve bu hipoteze etki edebilecek değişkenleri tespit etmede göz önünde bulundurulmalıdır. Araştırmanın alt problemleri veya hipotezi hangi de-ğişkenlere ilişkin ne tür verilerin toplanacağını ve hazırlanacak ankette bulunacak soruların geliştirilmesine yardımcı olur (Büyüköztürk, 2005). Bu bakımdan araş-tırmanın alt problemleri araştırmanın amacı doğrultusunda ankette yer alması gereken maddeleri belirlenmesinde bir referans noktasıdır.


Aşağıda verilen örnekle araştırmanın amacı, alt problemi ve değişkenleri ara-sındaki ilişki daha iyi anlaşılabilir.

Araştırmanın Amacı Alt problemleri Değişkenler

Öğretmenlerin performans görevle-rini (PG) sınıft a kullanmaya yönelik düşüncelerinin incelenmesi

Öğretmenlerin cinsiyeti PG sınıft a kul-lanmaya yönelik düşüncelerinde etkili mi?

Cinsiyet

Öğretmenlerin mesleki deneyimleri PG sınıft a kullanmaya yönelik düşüncele-rinde etkili mi?

Mesleki dene-yim

Anketi hazırlarken araştırmanın amacının yanı sıra anketin uygulanacağı ör-neklem grubunun da dikkate alınması gerekir. Örneklem grubunun demografik özelliği, bilişsel, duyuşsal ve psikolojik özellikleri anket maddelerinin; nasıl olması gerektiğine, sayısına ve yazım biçimine karar vermede göz önünde bulundurul-malıdır.

Anket maddelerinin yazılması: Bu aşamada araştırmacılar alanyazını tara-ması yaparak yürütmek istenilen çalışma ile ilgili daha önce yapılan çalışmaların olup olmadığını inceler. Yapılan çalışmalardan yola çıkarak araştırmacı çalışma konusuyla ilgili gerekli teorik alt yapısını oluşturur ve hazırlanacak ankettin kapsa-mında nasıl maddeler yazacağıyla ilgili fikir elde etmiş olur. Ayrıca araştırmacının yürütmeyi planladığı çalışmanın alt problemlerini dikkate alarak nasıl maddeler oluşturması gerektiğine karar vermesi gerekir. Araştırmacı alan yazını incelemesi ve araştırmanın alt problemlerini göz önünde bulundurarak anket maddelerini listeler. Anket maddeleri listelendikten sonra araştırmacı isterse bu maddelerden birbiriyle ilgili olanları bir araya getirerek ortak özelliklerini vurgulayan alt başlık-lar altında verebilir. Listelenen anket maddeleri içinden seçimler yapıldıktan sonra taslak anket formu uzmanların incelemesine uygun hale getirilir.

Uzman Görüşlerinin Alınması: Hazırlanan taslak anketin uygun olup olma-dığını belirlemek için uzman görüşlerine başvurulabilir. Uzman kişiler genellikle anketin hazırlanan alanda uzmanlaşan akademisyenler, ölçme-değerlendirme ve dil eğitimi alanındaki uzman kişilerden oluşabilir. Uzman kişilerden anketi ince-lerken; araştırmanın amacına, uygulanacağı hedef kitlenin düzeyine, hedef kitle-nin ilgi alanına uygun olup olmadığını ve anket maddelerinin yazılımının uygun-luğu ve dil açısından anlaşılabilir olup olmadığını incelemeleri beklenilmektedir. Uzman görüşleri doğrultusunda taslak ankette değişiklikler yapılarak anketin son hali verilmeye çalışılır.


Ön uygulama ve Anketin Son Haline Getirilmesi: Uzman görülerinden son-ra düzenlenen anket örneklem grubuna benzer özelliklerde olan örneklem grubu-nun dışında başka bir örnekleme uygulanır. Bu örneklem grubunun asıl çalışmada uygulanacak örneklem grubunun % 5’i kadar olması tercih edilmektedir (Aikan, 1997; akt. Büyüköztürk, 2005). Bu uygulamadaki maksat örneklemin anket mad-delerini doğru anlayıp anlamadığını, yanlış anladığı yerleri ve anlamakta güçlük çektiği maddeleri tespit etmektir. Ayrıca ön uygulamayla hazırlanan anketin ge-çerliği ve güvenirliği hakkında bilgi sahibi olmak ve anketin geçerliğini ve güve-nirliğini arttırmaya yönelik önlemler almaya da imkân tanır.

Hazırlanan anket ön uygulamadan elde edilen veriler ışığında yeniden dü-zenlenir. Ankete kim tarafından, hangi amaca yönelik yapıldığı, elde edilen so-nuçların nerede kullanılacağını açıklayan bir kapak sayfası ve anketin nasıl cevap-lanacağını ifade eden bir yönerge eklenerek örnekleme uygulanabilir hale getirilir. Yapılan değişikliklerden sonra nihai anket belirlenen örneklem grubuna uygula-narak araştırma gerçekleştirilmiş olur.

Anket Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Bilimsel araştırmada amacına uygun veri toplamak için kullanılan anketle-rin nasıl hazırlandığı ile ilgili bilgi bir önceki kısımda ayrıntılı bir şekilde sunul-muştur. Bu kısımda ise istenilen nitelikte bir anketi hazırlarken dikkat edilmesi gereken hususlar ifade edilmeye çalışılacaktır. İlgili alanyazında birçok araştırma-cı anketleri hazırlarken dikkat edilmesi gereken hususlar ifade etmişlerdir (Baş, 2005; Ural ve Kılıç, 2006; Cohen, Manion ve Morrison, 2007, Gray, 2004; Ary, Jacobs, Sorensen ve Razavieh, 2010; Büyüköztürk ve diğ, 2011; Ekiz, 2003; Aziz, 2010; Arseven, 2001; Kuş, 2005; Kuzu, 2013). Araştırmacıların bu ifadelerinden yola çıkarak anket hazırlarken dikkat edilmesi gereken hususlar iki başlık altında toplanmış ve aşağıda belirtilmiştir.


Anketin Genel Görünüşü Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Anketler renkli ya da kaliteli kâğıt ve değişik yazı türleri kullanılarak hazırlanmalı

• Anket kısa ve öz olmalı mümkünse tek sayfaya sığdırılabilmeli

• Kapak sayfası ve yönerge kısmı italik ya da koyu şekilde yazılmalı

• Maddelerin yazı puntoları bireylerin okuyabileceği büyüklükte olmalı

• Anketin her bir maddesi numaralandırılmalı

• Bütün anket maddelerine uygun cevap kategorileri belirlenmeli

• Anket maddeleri kolay cevaplanabilir şekilde sıralanmalı

• Aynı içerilikli soruların bir araya getirilmeli

• Önemli sorulara anketin başında yer verilmelidir.

Anket Maddelerinin Yazımı Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Anket maddelerinin yazımında kullanılan dil basit, sade ve anlaşılabilir olmalı

• Her bir madde yalnızca tek bir yargı bildirmeli

• Her bir maddenin tek cevabı olmalı

• Anket maddelerini yazarken herkes tarafından bilinen kavramlar ya da sözcükler seçilmeli

• Anket maddelerinde argo ya da sokak ağzı ifadeleri kullanılmamalı

• Anket maddelerinde kısaltmalar tercih edilmemeli

• Anket maddesi çok fazla sayıda olmamalı (30-40 ideal madde sayısı)

• Anket maddeleri olumlu ifadelerden oluşmalı

• Anket maddesinde olumsuz ya da iki olumsuz ifade birlikte bulunmamalı

• Ankette kafa karıştırıcı ve yoruma açık ifadeler kullanılmamalı

• Anketlerde bireyleri yönlendirmeye yönelik maddeler yer almamalı (Bilimsel araştırmayı ge-reksiz buluyorsunuz değil mi? gibi)

• Ankette bireylerin bilgi ve yeteneklerini aşan maddelere yer verilmemeli

• Ankette bireylerin özel hayatındaki tercihlerini sorgulayan maddelere yer verilmemelidir.


Anketlerin Uygulanma Şekilleri

Bir bilimsel araştırmada veri toplamak için tasarlanan anketler örneklem grubuna farklı şekilde uygulanabilir. Anketler uygulama şekillerine göre yüz yüze, posta, telefon ve internet yoluyla olmak üzere dört kategoride incelenmektedir. Anketin uygulanma şekilleri ve bu uygulama şekillerinin özellikleri Cohen, Mani-on ve Morrison, (2007), Gray, (2004), Ary, Jacobs, Sorensen ve Razavieh, (2010), Büyüköztürk ve diğ, (2011), Aziz, (2010) ve Kuzu, (2013) gibi araştırmacıların ça-lışmalarından yararlanılarak aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

Yüz-yüze görüşme: Bu anket uygulama şekli iki farklı biçimde uygulanabilir. İlk uygulama şekli hazırlanan anket bir anketör yardımıyla hedef kitleye uygulana-bilir. Anketör anketteki maddeleri hedef kitleye okur ve hedef kitledeki bireylerin cevaplarını anket formu üzerine kaydeder. Diğer bir uygulama şekli ise araştırma-cı bizzat hedef kitleye ulaşıp anketleri doldurmalarını isteyebilir. Bunu yaparken araştırmacı bireyleri belli bir mekânda toplayabileceği gibi hedef kitlenin iş yeri, evi, vb. gibi yerlerde de anketleri uygulayabilir. Bu yöntemle uygulanan anketlerin geri dönüş oranı oldukça yüksektir ve yanıtlanmamış anket maddelerinin kalma olasılığı çok azdır. Yüz yüze görüşmelerde araştırmacı görsel yardımcı malzemeler kullanarak maddeleri daha kolay anlaşılır hale getirilebilir ve bireylerin anlama-dığı noktaları açıklayabilir. Bu uygulama şeklinin en önemli sınırlılığı, araştırma-cılar sonuçların tarafsız olmasına gölge düşürebilirler. Ayrıca anketlerin yüz yüze görüşmeyle uygulamak zaman alıcı ve maliyeti oldukça yüksektir.

Postayla: Araştırmacı hazırlamış olduğu anketi örneklemdeki bireylere pulu yapıştırılmış geri gönderim zarfıyla beraber postalar. Örneklemdeki bireylerde doldurduğu anketi tekrar araştırmacıya gönderir. Posta yoluyla uygulanan an-ketlerde örneklemdeki bireylerin kimlikleri hakkında hemen hemen hiçbir bilgi yoktur. Bu da bireylerin vereceği yanıtların daha gerçekçi olmasını sağlar. Bu yön-temle uygulanan anketlerde, anketi uygulayan kişilerden olumlu ya da olumsuz et-kilenmesi mümkün değildir. Posta yoluyla anket uygulamanın bu şekilde olumlu özelliklerinin yanı sıra bazı sınırlılıkları da mevcuttur. Eğer anketler 1000 ve üzeri kişiye uygulanacaksa postalama maliyetinin oldukça fazla olacağı göz önünde bu-lundurulmalıdır. Bununla birlikte posta yoluyla uygulanan anketin; gideceği yere ulaşması, cevaplayacak olan kişinin onu doldurması ve anketin tekrar geri posta-lanması oldukça fazla zaman alabilir. Bu bakımdan araştırmada veri toplama süre-cine ayrılan zamanı iyi planlanması gerekir. Ayrıca araştırmacılar çalışmalarında posta yoluyla anketi uygulamadan önce cevaplama oranı en düşük uygulama şek-linin bu şekilde olduğunu dikkate almalıdır.


Telefonla: Araştırmacı örneklemdeki bireylere telefon vasıtasıyla ulaşır ve telefon görüşmesinde ankette bulunan maddeler bireylere yöneltir. Bireylerin ver-miş olduğu cevaplar bireyin izniyle ya telefona kaydedilir ya da araştırmacının hazırladığı anket formuna işaretlenir. Bu şekilde uygulanan anketlerde sonuçlar çok kısa bir süre içerisinde alınabilir. Telefonla uygulanan anketler zaman, ma-liyet ve emek harcanması yönünden anketin diğer şekilde uygulanmasına göre daha kullanışlıdır. Telefonla anketlerin uygulanma sürecinde ortaya çıkabilecek sorunların çözümü son derece kolaydır. Bununla birlikte yüz yüze görüşme yön-teminden sonra cevaplanma oranı en yüksek olan anket uygulama yöntemidir. Bu yöntemin en önemli sınırlılığı araştırmacının ses tonu ve yaptığı yönlendirmeler kişilerin cevaplarını değiştirmelerine sebep olabilir. Ayrıca posta ve karşılıklı gö-rüşme yöntemlerinde kullanılan görsel yardımcı malzemeler bu anketi uygulama şeklinde kullanılamaz.

İnternetle: Bilgisayar ve internet teknolojisindeki gelişmelerin araştırmacıya vermiş olduğu fırsatların kullanıldığı bir yöntemdir. Araştırmacı bu yöntemle an-ketleri hedef kitleye ulaştırmak istiyorsa anket hazırlamaya fırsat veren çeşitli si-telerden, paket programlarından, bazı anket hazırlama yazılımlarında, elektronik haberleşme adreslerinden ve sosyal paylaşım sitelerinden yararlanabilir. İnternet yoluyla yapılan anketlerin kısa sürede, çok az bir maliyetle ve çok az emek harca-yarak uygulanması mümkündür. Ayrıca araştırmacı hazırladığı anketin üzerin-de anında değişiklik yapabilir ve anketlerden elde edilen veriler otomatik olarak analiz edilebilir. Bu yöntemle diğer yöntemlerle ulaşılması mümkün olmayan bi-reylere ulaşabilmeye ve örneklem grubunun oldukça fazla bireyden oluşmasına fırsat sunar. Bu anket uygulama yönteminin en önemli sınırlılığı teknoloji etkin kullanmayan kişilere bu yöntemle yapılan anketlere cevap verememesidir. Ayrıca bireyleri hazırlanan anketi doldurmaları için güdülenmesi diğer yöntemlere göre daha zordur.

Ölçek Nedir?

Eğitimde bir durum ya da olayla hakkında bilgi elde etmek ve elde ettiği bilgiler hakkında yorum yapabilmek için ölçme ve değerlendirme faaliyetleri ya-pılmaktadır. Ölçme kavramı genellikle her hangi bir niteliği gözlemek ve gözlem sonucunu sayı ve sembollerle ifade etmek olarak açıklanmaktadır. Bir ölçme işle-minde; gözlemlenecek olan nitelik, olay ya da durumların tespit edilmesi ve ölçme araçlarıyla karşılaştırılması; ölçme işleminin sonunda da ölçme konusunu niteliği-ne bağlı olarak bir sayı, bir derece veya bir sıfatla ifade edilmesi amaçlanmaktadır. Bahar, Nartgün, Durmuş ve Bıçak (2008) ölçme işleminin sonucunda elde dilen


sayısal değerlerin her zaman aynı anlama gelmediği ölçme araçların nitelikleri-ne göre farklılık gösterdiğini ifade etmektedir. Dolayısıyla aynı anlama gelmeyen sayısal değerlerin üzerinde matematiksel ve istatistiksel işlemlerin yapılmasıyla anlamlı bir sonuç elde etmek mümkün değildir. Ölçme sonuçları üzerinde ma-tematiksel ve istatistiksel işlemleri anlamlı hale getirebilmek için ölçmenin hangi ölçme aracıyla yani ölçeklerle yapıldığının bilinmesi gerekir.

Ölçek kavramı belli bir büyüklüğü küçültme oranı, birim, derecelenmiş araç ve ölçme aracı gibi anlamlarında kullanılmaktadır (Baykul, Gelbal ve Kellecioğlu, 2003; Tan, 2009). Bu kitapta ölçek kavramı ölçme sonucunda elde edilen sayı ve sembollerin matematiksel özellikleri olarak ele alınmaktadır.

Ölçekleme Türleri

Turgut ve Baykul (2010) ölçme işleminin yapılışına ve ölçme sonuçlarını gös-termede kullanılan sayılar kümesinin özelliklerine bağlı olarak sınıfl amalı, sırala-malı, eşit aralıklı ve eşit oranlı olmak üzere dört ölçekleme türünün olduğunu ifade etmektedir.

Sınıfl amalı: Bu ölçekleme ile yapılan ölçmeler en basit düzeyde olup ölçme ko-nusu olan bireyin, nesnelerin ya da niteliklerin benzerlik ya da farklılıklarına göre kategorize etmede araştırmacılara yardımcı olur. Sınıfl ama ölçeklemesi; bir cisim ya da olayı belirli bir isme göre diğer cisim veya olaydan ayırmada kullanılmaktadır. Ör-neğin; bir topluluk içerisindeki insanların; cinsiyetlerini “erkek-kadın”, medeni hal-lerini “evli-bekâr-dul” ve ekonomik durumlarını “fakir-zengin” şeklinde adlandırma işlemi sınıfl ama ölçeklemeyle yapılabilir. Sınıfl ama ölçeklemeyle yapılan ölçmeler hassasiyeti oldukça düşüktür ve bu ölçeklemeyle yapılan ölçümlerden gözlemlenen nitelik hakkında ayrıntılı bilgi elde etmek mümkün değildir. Sınıfl ama ölçeklemeyle elde edilen sayılar üzerinde hiçbir matematiksel işlem yapılamaz ve istatistiksel ola-rak da ölçülen özelliğin frekans, yüzde ve mod değerleri hesaplanabilir.

Sıralamalı: Bu ölçekleme sınıfl amalı ölçeklemeye göre biraz daha gelişmiş düzeyde olup ölçme konusu olan bireyin özellikleri ya da nesnelerin belirli bir nitelik veya nicellik bakımından bir sıraya dizmede araştırmacılara yardımcı ol-maktadır. Sıralama ölçeklemede ölçme sonucunda elde edilen bir özelliği en fazla sahip olandan en az sahip olan doğru veya büyükten küçüğe doğru ya da tam tersi şekilde sıralanabilir. Örneğin; bir sınıft a bulunan öğrencileri; boy sırasına dizmek (büyükten küçüğe doğru) ve başarı durumuna göre sıralamak (başarılıdan başarısıza doğru) istendiğinde sıralamalı ölçekleme kullanılmaktadır. Sıralamalı ölçeklemeler ölçülen özellik açısından eşitlik ya da farklılıkları göstermenin yanı sıra bu özelliğe sahip olma düzeyleri azlığı ya da çokluğu hakkında kıyaslama ya-


pabilme imkânını sağlar. Bu ölçekleme türünde bir niteliği yalnızca sıralama işle-minde kullanıldığı için hiçbir matematiksel işlem yapılmaz ve istatistiksel olarak da ölçülen özelliğin frekans, yüzde, mod ve medyan hesaplanabilir.

Eşit aralıklı: Bu ölçekleme gelişmişlik düzeyi bakımından sınıfl amalı ve sıra-lamalı ölçeklemeye göre daha üst düzeyde olup eğitim alanında yaygın olarak ter-cih edilmektedir. Eşit aralıklı ölçekleme ölçülen özelliğin belli bir başlangıç nok-tasına göre eşit birimlerle ölçülmesinde araştırmacılara yardımcı olmaktadır. Eşit aralıklı ölçeklemede başlangıç noktası olarak belirlenen sıfır noktası tanımlanmış olup gerçek anlamda yokluğu ifade etmemektedir. Örneğin; bir öğrencinin sınav-dan sıfır alması bu öğrencinin sınavda sorulan konu hakkında hiçbir bilgisinin olmadığı anlamına gelmez, sadece öğrencinin sorulan sorulara istenilen nitelikte cevap veremediği anlaşılabilir. Benzer şekilde termometrede hava sıcaklığının 0 C0 olması havada sıcaklığın olmadığı anlamana gelmez. Bu ölçeklemeyle yapılan ölçme işlemleri sonucunda elde edilen sayısal değerler bir miktarı ifade ettiği için bu ölçekleme sayesinde ölçülen özelliğe sahip oluş düzeyleri bakımından bireyler ve nesneler arasında karşılaştırma yapma imkânı elde edilmiş olur. Fakat bu karşı-laştırma işleminin yaparken ölçüm sonucunda elde edilen değerler arasında oran-lama yapılmamalıdır. Örneğin; bir sınavda 40 alan öğrenciyle 80 alan öğrenci ara-sında “80 alan öğrencinin diğer öğrenciye göre iki katı bilgiye sahiptir” şeklinde bir kıyaslama yanlış olur. Fakat “80 alan öğrenci diğer öğrenciden 40 puan kadar daha fazla bilgiye sahiptir” şeklindeki yorum uygundur. Buradan eşit aralıklı ölçekleme-lerde yapılan iki ölçüm arasında farkın miktarı belirlenebilir. Bu örnekten eşit ara-lıklı ölçeklemede toplama ve çıkarma gibi matematiksel işlemlerin yapılabileceği fakat bölme ve çarpma işleminin yapılamayacağı anlaşılmaktadır. Bu ölçekleme türünden istatistiksel olarak da ölçülen özelliğin frekans, yüzde, mod, medyan, aritmetik ortalama, standart sapma ve korelasyon değerleri hesaplanabilir.

Eşit Oranlı: Bu ölçekleme gelişmişlik düzeyi bakımından en gelişmiş düzeyde olup ölçülen özellik hakkında en hassas ölçme sonuçlarını verir. Eşit oranlı ölçek-leme tıpkı eşit aralıklı ölçekleme gibi bir birine eşit olan birimlere sahiptir; fakat eşit oranlı ölçeklemedeki sıfır değeri gerçek sıfır olup yokluğu ifade etmektedir. Eşit oranlı ölçekleme; uzunluk, kütle, ağırlık, ses şiddeti, elektrikle ve basınçla ilgili değerlerin ölçümünde kullanılabilir ve ölçme sonuçları üzerinde oransal işlem ya-pılmasına imkân tanır. Örneğin; bir öğrencinin kütlesi 40 kg diğer öğrencinin küt-lesi 80 kg ise “80 kg olan öğrenci diğer öğrencinin iki katı kütleye sahiptir” yorumu yapılabilir. Ayrıca ikinci öğrencinin birinci öğrenciden 40 kg daha fazla kütlesinin olduğu da söylenebilir. Bu örnekten eşit oranlı ölçeklemede toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi matematiksel işlemler yapılabildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca bu ölçeklemede dört işlemin tamamının yapılması elde edilen sonuçlarla her tür-den istatistiksel işlemlerin yapılabileceğini gösterir.


Bu dört ölçekleme türünden eğitim alanında en fazla tercih edileni eşit ara-lıklı olan ölçek olarak ifade edilmişti. Eğitim alanında ölçmeye konu olan öğrenci-lerin başarı, yetenek, ilgi, kişili ve tutum gibi temel niteliklerini doğrudan gözlem yapma yoluyla ölçülememesi, bu nitelikleri ölçebilecek ölçme araçlarının kullanıl-masının gerekliliği farklı ölçeklemelerin seçilmesinde etkili olmaktadır.

Eğitim alanında yapılan araştırmalarda ölçeklerin özelliği dikkate alınarak geliştirilen birçok veri toplama aracı bulunmaktadır. Öğrencilerin tutumlarını be-lirlemede tutum ölçeklerinden veri toplama aracı olarak yararlanılmaktadır.

Tutum Ölçeği Nedir?

Tutum; belirli nesne, durum, kurum, kavram ya da diğer insanlara karşı öğ-renilmiş, olumlu ya da olumsuz tepkide bulunma eğilimidir (Tezbaşaran, 2008). Anderson (1988) tutumu, bilişsel, duyuşsal ve davranışsal boyutları olan ve bireyin davranışlarının kritik bir yordayıcısı olarak görülen, psikolojik bir yapı olarak nite-lendirirken; Yıldırım (2010) ise bireylerin geçmişteki tecrübeleri ve yaşantılarıyla ilişkili olarak bir duruma ya da olaylarla ilgili duyuşsal, düşünsel ve davranış eğili-mi olarak belirtmektedir. Tutumla ilgili alanyazında birçok tanım bulunmaktadır ve bu tanımlardaki orta ifade; tutumların bireylerin duyuşsal, bilişsel özellikleri ve davranışlarıyla ilişkisinin olduğudur. Bu bakımdan bireylerin bir duruma yönelik tutumun belirlerken onların bu üç niteliğini ölçülebilecek ve tanımlayabilecek bir ölçme aracına ihtiyaç vardır.

Tezbaşaran (2008) bireylerin bir duruma ya da olay yönelik tutumlarını be-lirlemede farklı tekniklerin kullanıldığını ifade etmektedir. Bunlardan biri birey-ler uzun süre gözlemlenebilir ve sergilemiş oldukları davranışlardan yola çıkarak bireylerin tutumları hakkında bilgi sahibi olunabilir. Bu uygulamanın uzun bir zaman alacağını dikkate almak gerekir. Başka bir teknik ise, bireylerle yüz yüze görüşmeler yaparak bir durum ya da olayla ilgili tutumları tespit edilmeye çalışı-labilir. Bu teknik bazen bireyin kendini tam olarak ifade edememesi ve çekinmesi gibi durumlardan dolayı araştırmada istenilen sonuca ulaşılamayabilir. Belirtilen bu iki tekniğin yanı sıra bireylerin tutumlarını belirlemede projektif teknik de kul-lanılabilir. Bu teknikte bireylere bir dizi resim gösterilir ve kendisinden her resim için bir öykü ya da senaryo uydurması istenebilir. Bireylerin üretmiş olduğu öykü-lerden yola çıkarak onların tutumları hakkında bilgi elde edilebilir. Bir diğer tek-nik ise bireyin bir duruma yönelik tutumunu kendisinin ifade etmesi istenilebilir. Bunun için geliştirilen bazı ölçme aracı kullanılabilir. Tutumları ölçmede bir veri toplama aracı olan tutum ölçekleri (Attitude Scale) kullanılmaktadır.


Tutum ölçekleri; bireylerin bir konu, olay, durum ya da nesnelere yönelik tutu-mu ortaya koyacak çok sayıda olumlu ve olumsuz ifadelerin bulunduğu ve bu ifade-lerin karşısında verilecek olası cevapların yer aldığı veri toplama aracıdır. Tutum öl-çeklerini işaretleyen her bir birey ölçekte yer alan, bir durumla ilgili olası tutumlarını ifade eden maddelere katılma ve katılmama derecesini belirtmiş olur. Araştırmacı-larda bu işaretlemelerden yola çıkarak bireylerin araştırılan durumla ilgili tutumla-rını tespit etmiş olur. Bunun için araştırmacılar bireylerin tutumlarını belirlemeye yönelik tutum ölçekleri geliştirme çalışmalarını ağırlık vermektedirler.

Bireylerin çeşitli ırka, milliyete ve dine mensup grupları kabul etme derecele-rini belirlemeye çalışan ilk tutum ölçeğinden biri Bogardus (1925) tarafından ge-liştirilen “Toplumsal Uzaklık Ölçeği”dir (Social Distance Scale). Bu ölçekten böl-gesel farklılıklar ve toplumsal önyargılara ilişkin değişkenlerle ilgili araştırmalarda önemli bilgiler elde edilmiş olmasına rağmen, günümüz tutum ölçme standart-larıyla karşılaştırıldığında oldukça basit düzeyde kalmaktadır. Bogardus’un ölçe-ğiyle birlikte tutumların değerlendirilmesiyle ilgili L. L. Th urstone’un “eşit görü-nümlü aralıklar” tekniği, R. Likert’in “dereceleme toplamlarıyla ölçekleme” tekniği ve L. Guttman’ın “yığışımlı ölçekleme” gibi ölçekler geliştirilerek psikolojik ölçme alanında önemli gelişmeler olmuştur. Günümüzde bu tekniklerden en yaygın ola-rak kullanılanı, ölçek oluşturmadaki işlemler bakımından diğer mod ellerden daha ekonomik olmasından dolayı Rensis Likert’in (1932) “dereceleme toplamlarıyla ölçekleme” modelidir (Judd, Eliot ve Kidder, 1991). Ayrıca likert tipi ölçekleme yöntemi diğer ölçeklemelere göre hazırlanışı daha kolay ve daha fazla güvenilirdir (Aziz, 2010). Bu bakımdan yazılan bu bölümde tutum ölçeği hazırlarken likert tipi ölçeklerin nasıl hazırlandığı üzerinde durulacaktır.

Tutum Ölçeğini Geliştirme Süreci

Tutum ölçekleri madde havuzu oluşturma, uzman görüşlerine başvurma, ön deneme, faktör analizi ve güvenirliğinin hesaplanması olmak üzere beş aşamada geliştirilmektedir (Balcı, 2005; Karasar, 2005, Tezbaşaran, 2008).

Madde havuzu oluşturma: Bu aşamada ulusal ve uluslararası alan yazıda ölçek geliştirmek istediğimiz alanla ilgili daha önceden yapılan çalışmaların in-celenmesi yapılmaktadır. Yapılan çalışmaların incelenmesiyle tutum ölçeği geliş-tirilecek konuyla ilgili hangi alanlarda ölçek maddelerinin geliştireceğinin, han-gi kapsamlara ve bu kapsamların altındaki hangi özelliklere vurgu yapılacağının belirlendiği aşamadır. Ayrıca tutum ölçeği geliştirilecek konuyla ilgili olabilecek düşünsel, duyuşsal ve eyleme yönelik öğelerin tümü ya da ölçülmek istenilen bo-yutları da belirlenmeye çalışılmalıdır. Bu aşamadan sonra tutum ölçeği geliştirme-


yi düşündüğümüz örneklemi temsil eden bireylerle ölçeği geliştireceğimiz alanla ilgili mülakat yapılabileceği gibi örneklem grubuna ilgili alanla yönelik duygu ve düşüncelerini aktaran bir komposizyon yazmaları istenilebilir. Bireylerin yazmış olduğu kompozisyon ya da yapılan mülakatlardan elde edilen nitel veriler analiz edilerek tutum maddesi olacak şekilde ifadeler belirlenir. Bu ifadeler listelenerek taslak tutum ölçeği maddeleri hazırlanmaya çalışılır. Bu süreç esnasında Tavşancıl (2002) ve Tezbaşaran (2008) ’ın tutum ölçeği maddeleri yazılırken dikkat edilmesi gereken hususlarla ilgili önerileri dikkate alınmalıdır. Bu öneriler:

• Ölçek maddeleri sade ve anlaşılır bir dille ifade edilmeli ve bir maddede birden fazla yargı/düşünce/duyuş olmamasına özen gösterilmeli

• Bütün maddeler olumlu ve olumsuz olarak ifade edilip, olgusal ifadelerin olmamasına dikkat edilmeli

• Tutum maddelerinin yarısı olumlu yarısı olumsuz olacak şekilde dü-zenlenmeli ve tutum maddelerinde yansızlık kuralı göz önüne alınarak olumlu ve olumsuz madde sayısının eşit olmasına dikkat edilmeli

• Ölçekte kullanılan olumlu maddeler için “Kesinlikle katılıyorum” ve “Kısmen katılıyorum” ifadeleri, olumsuz maddeler içinse “Kısmen ka-tılmıyorum” ve “Kesinlikle katılmıyorum” ifadeleri kullanılmalı; olumlu ve olumsuz bir fikir içermeyen maddeler için ise “Bir fikrim yok” ifadesi kullanılmalı şeklindedir.

Tutum ölçek maddeleri yukarıda verilen öneriler dikkate alınarak düzenlen-dikten sonra ölçek maddelerinde belirtilen ifadelere bireylerin katılma düzeyle-rini belirlemek için ifadelerin karşısına derecelendirme ifadeleri yazılmalıdır. Bu ifadeler üçlü, beşli ve yedili derecelendirme şeklinde olabilir. Bu derecelendirme türlerinde en yaygın kullanılanı ve kullanılması birçok araştırmacı tarafından önerilen derecelendirme türü beşli derecelendirme olanıdır. Bu derecelendirme türleri “Kesinlikle katılmıyorum”, “Katılmıyorum”, “Bir Fikrim Yok/Kararsı-zım “Katılıyorum” ve “Kesinlikle Katılıyorum” şeklindeki ifadelerden oluşabilir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus ise derecelendirme ifadelerinin tutum maddelerini anlamlı hale getirecek şekilde seçilmesidir. Eğer derecelendirme ifa-deleriyle ölçek maddeleri uyumlu değilse ölçeğin ölçmek istediği özelliği ölçeme-mesine yani ölçeğin geçerliğinin düşük olmasına neden olur.

Uzman görüşlerine başvurma: Tutum maddelerini ve karşısında derece-lendirme ifadelerini içeren taslak ölçeğin uygun olup olmadığını belirlemek için uzman görüşlerine başvurulabilir. Uzman kişiler genellikle tutum ölçeğinin ge-liştirildiği alanda uzmanlaşan akademisyenler, ölçme-değerlendirme, dil eğitimi ve psikoloji alanındaki uzman kişilerden oluşabilir. Bazı durumlarda sosyologlar, psikologlar ve alan öğretmenleri de uzman kişiler arasında yer alabilir.


Ölçeğin uzman kişiler tarafından incelenmesindeki maksat kapsam geçerlili-ğinin sağlanmasıdır (Büyüköztürk, 2004). Kapsam geçerliliği tutum ölçeğini oluş-turan maddelerin, ölçülmek istenilen davranışı ölçmede nitelik ve nicelik yönün-de yeterli olup olmadığının göstergesidir (Kılınç ve Salman, 2007). Ayrıca uzman görüşlerine başvurarak ölçeğin görünüş geçerliğini de sağlanmaya çalışılmaktadır. Görünüş geçerliği; bir ölçme aracının, ölçmek istediği değişken ne derecede ölçe-bilir göründüğüdür. Yani görünüş geçerliliği, aracın görünüşte ne derece yeterli olduğuna yönelik yargıya varma olarak ifade edilmektedir (Tan, 2009).

Uzman kişiler taslak tutum ölçeğini incelerken dikkat edeceği bazı hususları Tezbaşaran (2008) şu şekilde ifade etmektedir:

• Yazılan ifadelerin tutum kapsamını tümüyle temsil etmesi ve sınanma-yan yanı kalmamalı

• Yazılan her bir ifadenin, madde yazımında öngörülen özellikleri taşımalı

• Olumlu ve olumsuz ifadelerin sayısının birbirine eşit ya da denk olmalı

• Ölçekte aynı tutum öğesini içeren hem olumlu hem olum suz ifadelerin birlikte bulunmamalı

• Ölçekteki her bir tutum ifadesi bir diğerinden anlamca bağımsız olmalı

• Ölçek maddelerinde yazım hataları, anlatım bozuklukları olmamalı

• Ölçekte hazırlanan yönergelerin açık ve anlaşılır olmalıdır.

• Ölçek maddeleri okuma ve cevaplamada zor luk çıkarmamalıdır

Ön deneme yapma: Uzman görüşleri doğrultusunda gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra son haline getirilen tutum ölçeği, uygulanmayı düşünülen ör-neklem grubuna benzer özellikte küçük bir örneklem grubuna uygulanır. Tutum ölçeğinin bu gruba uygulanmasındaki amaç, örneklem grubundaki bireylerin öl-çek maddelerini doğru anlayıp anlamadıkları, ölçek maddelerinin ne kadar sürede cevaplandığı ve örneklem grubunun ölçekte ne gibi değişikliler yapılmasını iste-diğini tespit etmektir.

Faktör analizi: Uzman görüşleri ve ön uygulama sonuçlarına göre düzenle-nen taslak ölçek; ölçeğin yapı geçerliğinin, alt boyutlarının belirlenmesi ve güve-nirlik düzeyinin tespit edilmesi için örneklem grubuna uygulanmalıdır. Hazırla-nan tutum ölçeğinin maddeleri arasında ilişkilerin doğru ve güvenilir bir şekilde kestirilebilmesi için ölçeğin uygulandığı örneklemin yeterli büyüklükte olması gerekir. Literatürde ölçek boyutlarının belirgin ve güçlü olduğu durumlarda ve değişken sayısının az olduğu durumlarda örneklem büyüklüğünün 100 ile 200 arasında bireyden oluşmasının yeterli olduğu ifade edilmektedir (Büyüköztürk,


2002). Bununla birlikte geçerlik ve güvenirliği yapılacak ölçekte var olan madde sayısının 10 katı kadar bir örneklemin çalışma için ideal olduğu belirten araştır-macılarda bulunmaktadır (Tezbaşaran, 1997; Tavşancıl, 2002).

Taslak ölçek uygun büyüklükte bir örneklem grubuna uygulandıktan sonra örneklemdeki bireylerin verdiği cevapların puanlanması yapılmalıdır. Ölçekte-ki olumlu maddeler “Kesinlikle Katılıyorum=5”, “Kısmen Katılıyorum=4”, “Bir Fikrim Yok =3”, “Kısmen Katılmıyorum=2” ve “Kesinlikle Katılmıyorum=l” se-çenekleriyle 5’ten l’ e doğru puanlanırken, olumsuz maddeler ise tamamen tersi seçeneklerde 1’den 5’e doğru puanlanır. Ölçek maddelerinin her biri için yapılan puanlama işleminden sonra tutum ölçeği üzerinde istatistiksel analiz yapabilmek için verilerin dağılımının normal ya da normale yakın olması gerekmektedir. Bu-nun için birçok tutum ölçeği geliştirme çalışmasında grubunun büyüklüğünün 29’dan büyük olması nedeniyle ölçekten elde edilen verilerin dağılımını belirleme-de Kolmogrov-Smirnov testi kullanılmaktadır ve verilerin analizinde parametrik testlerden yararlanılmaktadır (Kalaycı, 2005). Tutum ölçeğinden elde edilen ve-rilerin dağılımının normal olabilmesi için Kolmogrov-Smirnov testi sonucunun sıfırdan büyük ve anlamlılık değerinde 0,05 den büyük olması (p>0,05) gereklidir.

SPSS ile Kolmogrov-Smirnov testi analizi aşamaları

Adım 1

Adım 3

Adım 2

Adım 4


Ölçek maddeleri normal dağılımda olmaması durumunda ölçekten elde edi-len veriler normal dağılıma getirilmelidir. Ölçek verileri normal dağılıma getiril-dikten sonra tutum ölçeğine faktör analizi uygulanabilir. Ölçeğin normal dağılıma nasıl getirilebileceği ile ilgili bilgiler SPSS uygulamalarını anlatan kaynaklardan yararlanılabilir.

Faktör analizi, birbiriyle ilişkili çok sayıda değişkeni bir araya getirerek az sayıda kavramsal olarak anlamlı yeni değişkenler (faktörler, boyutlar) bulmayı, keşfetmeyi amaçlayan çok değişkenli bir istatistik olarak tanımlanabilir (Büyü-köztürk, 2002). Tutum ölçeğine faktör analiz yapmak, birbirine benzer özellikleri ölçmeye çalışan maddeleri bir boyut ya da faktör altında toplamaktır. Bu durum-dan faktör analizinin ölçeğin yapı geçerliliğinin sağlanmasına yönelik yapılan bir analiz olduğu söylenebilir. Yapı geçerliliği, bir testin veya ölçme işleminin teorik bir yapıyı ya da özelliği ölçüp ölçmediğinin belirlenmesidir (Tan, 2009). Yani yapı geçerliliği, bir ölçme aracının ölçmek istediği yapıyı belirlemeye uygun olup olma-dığı hakkında bilgi toplama işlemi olarak ifade edilebilir. Bir ölçekte yapı geçerlili-ğini sağlamak için o ölçeğe faktör analizinin yapılması gerekmektedir.

Bir ölçekte faktör analizi yapılırken ilk olarak ölçekten elde edilen verilerin faktör analizi uygun olup olmadığı belirlenir. Bunun için ölçeğin uygulandığı ör-neklem büyüklüğünün yeterli olması gerekir. Araştırmada kullanılan örneklemin yeterliliğini ölçmek için ise Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) ve Barlett’s Test of Sphe-ricity (BTS) testleri kullanılmaktadır. KMO istatistiği; 0,00 ile 1,00 arasında deği-şim göstermektedir. KMO istatistiğinde, “0,50-0,70 arası=orta düzey”, “0,70-0,80 arası=iyi”, “0,80-0,90 arası=çok iyi” ve “0,90 ve üzeri=mükemmel” olduğunu ifade eder (Field, 2002). Faktör analizinin uygulanabilmesi için KMO testinin 0,50’den daha büyük değerleri kabul edilebilir görülmektedir.


SPSS ile KMO ve Barlett’s testinin Uygulanma aşamaları

Adım 1 Adım 2

BTS testi ise popülasyon korelasyon matrisinin, birim matrise benzeyip benze-mediğini incelemektedir. Yani BTS testi, popülasyon korelasyon matrisinin köşegenle-rinin 1, köşegen dışındaki değerlerinin 0 olup olmadığını araştırmaktadır (Dede ve Ya-man, 2008). Bartlett testi değişkenler arasında yeterli düzeyde bir ilişki olup olmadığını gösterir ve 0,05 anlamlılık derecesinden daha küçük bir p değeri bulunması, değiş-kenler arasında faktör analizi yapmaya yeterli bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır.

KMO and Bartlett’s Test

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. ,939

Bartlett’s Test of Sphericity Approx. Chi-Square 2694,744

df 136

Sig. ,000

KMO değerinin 0,70 ve üzeri ve BTS değerinin p>0,05 olması durumunda ölçeğin uygulandığı örneklem grubunun faktör analizi yapmaya uygun olduğu söylenebilir. Örneklem grubunun uygun olması ölçekten elde edilen veri setinin faktör analizine uygun olup olmadığını belirlemek için yeterli bir kanıt değildir. Bunun için analizde kullanılan değişkenler arasındaki korelasyonların incelen-mesi gerekir. Değişkenler arasındaki korelasyon ne kadar yüksekse değişkenlerin ortak faktör oluşturma ihtimali artar (Kalaycı, 2005). Dolayısıyla ölçeklerin faktör analizine uygun olup olmadığını belirlerken ortak faktör yükünün yüksek olma-sına bakılması gerekmektedir. Ortak faktör yük değerlerini incelerken; 0,30’un üstünde olan maddeler ölçekte bir faktör altında toplanma ihtimalini olduğu ve bu değerin altındaki maddelerin ise bir faktör altında toplanma ihtimalinin düşük olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Başka bir değişle ortak faktör yük değeri 0,30’un altında olan maddeler ölçekten çıkarılmalıdır (Orhunbilge, 2010; Büyü-köztürk, 2002; Kline, 1994). Faktör yükleri düşük olan maddeler ölçekten çıkarıl-dıktan sonra ölçeğin faktör analizine uygun hale geldiği söylenilebilir.


Spss ile Ortak faktör Yük değerlerinin gösterimi

Faktör analizine uygun hale getirilen bir ölçeğin maddelerinin hangi fak-törler altında toplanacağını ve hangi maddelerin birbirleriyle yüksek ilişkisinin olduğunu belirlemek için temel bileşenlerine ayırma yöntemi kapsamında eksen döndürme işlemine tabii tutulur. Dik (orthogonal) ve eğik (oblique) eksek dön-dürme olmak üzere iki eksen döndürme yaklaşımı vardır. Dik eksen döndürmede faktörler arasında ilişkinin olmadığı varsayılır ve eksenler aynı açıyla döndürülür-ken, eğik eksen döndürmede ise faktörler arasında ilişkinin olduğu düşüncesiyle eksenler farklı açılar kullanılarak döndürülür (Büyüköztürk, 2002; Kline, 1994; Field, 2000). Genellikle her iki döndürme sonuçları hemen hemen benzer olduğu için araştırmacılar yorumlanması daha kolaylık sağladığından dolayı dik eksen döndürmenin tercih ettiği söylenebilir. Dik eksen döndürmede varimax, equamax ve quartimax olmak üzere üç teknik kullanılır. Bu tekniklerden en çok kullanılanı ise varimax tekniğidir (Kalaycı, 2005).


SPSS ile Faktör analizinin Uygulanma aşamaları

Adım 1

Adım 2 Adım 3

Adım 4 Adım 5

Tutum ölçeğine varimax döndürme tekniği uygulandıktan sonra bir birlerine benzer nitelikteki maddeler aynı faktör altında toplanır. Bir faktör altında topla-nan maddelerin faktör yük değerinin 0,30’un üzerinde olması tercih edilmektedir ve 0,30’un altında faktör yük değeri olan maddenin ölçekten çıkartılması gerek-tiği ifade edilmektedir. Ayrıca farklı iki faktörde 0,30 değerinin üzerinde faktör yüküne sahip ve yük değerleri arasında çok az bir fark olan maddelerde ölçekten çıkarılması önerilmektedir (Tabachnick ve Fidell, 2007; Field; 2002).


SPSS ile Varimax döndürme tekniği sonucunda verilerin faktörlere dağılımı

Component1 2 3

M4 ,992 ,083 ,227

M3 ,915 ,082 ,206

M1 ,913 ,085 ,205

M2 ,854 ,089 ,193

M12 ,085 ,946 ,073

M9 ,087 ,934 ,072

M11 ,083 ,931 ,087

M10 ,067 ,862 ,090

M8 ,219 ,083 ,924

M7 ,195 ,076 ,916

M5 ,210 ,096 ,909

M6 ,204 ,087 ,847

ExtractionMethods: Principal Components Analysis

Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization

Ölçekte faktör yük değeri düşük ya da birbirine yakın olan maddeler ölçekten çıkarıldıktan sonra araştırmacını ölçekte bulunan faktörlerin açıklanan varyans oranını dikkate alması gerekir. Kline (1994) ve Büyüköztürk, (2004) ölçekteki fak-törlerin toplam açıklanan varyans oranının %30’dan az olmaması gerektiğini ifade etmektedir. Açıklanan varyans oranının %30’un üzerinde olması ölçeğin yapı ge-çerliliğinin sağlandığının bir göstergesi olduğu belirtilmektedir (Tosun ve Karada, 2008). Ölçeğin yapı geçerliliğinin sağlandığına yönelik sonuçların alınmasından sonra ölçekteki önemli faktör sayısına karar verilmelidir. Dunteman, (1989); Bü-yüköztürk, (2002); Field, (2000) ve Tabachnick ve Fidell, (2007) gibi araştırmacı-ların çalışmalarından yararlanılarak önemli faktör sayısına karar vermede kullanı-lan bazı ölçütlere aşağıda yer verilmiştir:


Öz değer (eigen value): Faktör analizi sonucunda öz değer istatistiği 1.00 ve daha büyük olan faktörler önemli faktörler olarak alınır. 1.00 değerinden kü-çük olan faktörler dikkate alınmaz. Bazı durumlarda ölçekteki çok sayıda faktö-rün öz değeri 1.00 üzerinde çıkabilir. Bu durumda faktör sayısını azaltmak için diğer ölçütler dikkate alınmalıdır.

Toplam Varyansın Yüzdesi: Yapılan faktör analizi sonucunda her bir fak-törün varyans değeri ve toplam varyans değerine katkısı belirlenebilmektedir. Bir faktörün toplam varyansa katkısı % 5’in altına düşdüğü nokta ölçekteki maksimum faktör sayısının göstermektedir.

Yamaç Eğim Grafiği (Scree plot): Grafikte dikey eksen öz değer miktarla-rını, yatay eksen ise faktörleri gösterir. Grafik, faktörlerin öz değerleriyle eşleş-tirilmesi sonucunda bulunan noktaların birleştirilmesiyle elde edilir. Grafikte yüksek ivmeli, hızlı düşüşlerin yaşandığı faktör, önemli faktör sayısını verir.

Araştırmacının faktör sayısını belirlemesi: Araştırmacı ölçekte olması gereken faktör sayısına kendi karar verebilir. Ayrıca SPSS programında temel bileşenlerine ayırma yöntemleri menüsünün altında faktör sayısını belirleme butonuna ölçekte kaç faktör olmasını istiyorsa bu sayısı yazabilir ve döndürme işlemi uygulayarak, ölçek maddelerinin faktörler altında toplanmasını sağlaya-bilir. Bu yöntem araştırmacılar tarafından çok fazla tercih edilmemektedir.


Bu ölçütlerden herhangi biri ya da birkaçı dikkate alınarak faktör sayısı be-lirlendikten sonra faktörlerin adlandırılması gerekir. Faktörleri adlandırırken il-gili faktörde bulunan maddelerin çoğunluğunun hangi niteliği ölçmeye çalıştığını dikkate alarak adlandırmak gerekir. Bazı durumda birkaç madde istenilen niteliğe ölçmeyebilir fakat maddelerin çoğunluğu benzer niteliği ölçüyorsa bu durumda da çoğunluk dikkate alarak faktör adlandırılabilir.

Güvenirliğinin hesaplanması: Bir tutum ölçeğinin bireylerin bir konuya ya da duruma yönelik tutumlarını doğru bir şekilde belirleyebilmesi için ölçeğin ge-çerli ve güvenilir olması gerekir. Tutum ölçeğini geliştirme aşamalarında uzman görüşlerinin alınması (Kapsam geçerliği) ve faktör analizinin yapılması (Yapı ge-çerliği) ölçeğin geçerliğini sağlamaya yönelik uygulamalardır. Ölçeğin geçerliğini sağladıktan sonra ölçeğin ne kadar güvenilir sonuçlar verdiğini ya da başka bir değişle hata miktarının ne kadar azaltıldığını belirlemek için ölçeğin güvenirlik kat sayısının hesaplanması gerekir. Hazırlanan bir ölçeğin güvenirliğini tahmin etmede Demircioğlu (2007) ve Tan (2009) test tekrar test, eşdeğer veya paralel test ve eşdeğer yarılama yöntemleriyle Kuder – Richardson (KR–20 ve KR-21), Cron-bach-alfa (α), Hoyt’un Varyans Analizi ve standart hata hesaplanmasının kulla-nılabileceğini ifade etmektedir. Tutum ölçeklerinin güvenirliğini hesaplamada en fazla tercih edilenlerden tekniklerden biri olan Cronbach-alfa (α) güvenirlik kat-sayısı tek bir uygulama gerektiren ve puanlama veya dereceleme yöntemiyle puan-lama uygulandığı durumlarda kullanılabilecek bir güvenirlik hesaplama tekniğidir (Tezbaşaran, 2008). Cronbach-alfa (α) güvenirlik katsayısı genellikle psikomotor becerileri ölçme ve tutumları belirleme amacıyla hazırlanan ölçme araçlarının güvenirlik düzeyinin hesaplanmasında kullanılır (Tan, 2009). Cronbach-alfa (α) güvenirlik katsayısının 0, 00 ile 0,40 arasında olması ölçeğin güvenilir olmadığı-nı; 0,40 ile 0,60 arasında olması ölçeğin düşük güvenirliğinin olduğunu; 0,60 ile 0,80 arasında olması ölçeğin oldukça güvenilir olduğunu ve 0,80 ile 1,00 arasında olması ölçeğin yüksek düzeyde güvenilir olduğunu göstermektedir (Field, 2000; Tabachnick ve Fidell, 2007). Geliştirmiş olduğunuz tutum ölçeğinin Cronbach-alfa (α) güvenirlik katsayısı 1.00 değerine ne kadar yaklaşırsa ölçeğin güvenirliğini o kadar arttığını göstermektedir.


SPSS ile Güvenirliği hesaplama aşamaları

Adım 1

Adım 3

Adım 2

Sonucun Gösterimi

,890 ,890 12

Cronbach’s Alpha Based on

Standardized Items

Cronba ch’s Alpha

N of

Items

Testler

Test; bir kimsenin, bir topluluğun doğal veya sonradan kazanılmış yetenekle-rini, bilgi ve becerilerini ölçmeye ve anlamaya yarayan sınama ya da sınavlar ola-rak tanımlanmaktadır (TDK, 2005). Eğitimde ise test sözcüğü, genellikle çoktan seçmeli test olarak adlandırılmakla birlikte, bireylerin genellikle bilişsel özellikle-rini belirlemek amacıyla kullanılan ölçme araçları olarak ifade edilmektedir (Atıl-gan, 2006). Testler eğitimde öğrencilerin gözlenemeyen özelliklerini gözlenebilir hale getirmek ve kazandırılmak istenen davranışların kazanılıp kazanılmadığını belirlemek için kullanılmaktadır (Kan, 2006). Testler eğitim – öğretimde öğrenci-nin akademik ve bilişsel yönden gelişimini ölçmek amacıyla kullanılmaktadır. Öğ-rencinin akademik yönden gelişimini belirlemede başarı testleri kullanılmaktadır. Bu kısımda başarı testinden bahsedilecektir.

Başarı Testi

Eğitimde testler öğrencilerin bir öğretim programına başlamadan önce öğ-renci giriş davranışlarını tespit etmede, programın işlerliğini ve öğrencilerin öğ-renme güçlüğü yaşadıkları hedefl eri belirlemede ve öğrencilerin öğrenme düzey-lerini belirmede kullanılmaktadır (Tan, 2009). Başka bir deyişle eğitimde testler bir üniteye ya da konuya başlamadan önce, eğitim – öğretim sürecinde ve ünite ya da konu sonunda öğrencilerin istendik niteliklere sahip oluş düzeylerini ölçmeye yönelik olarak kullanılmaktadır.


Belirlenen bir programa dayalı öğretim yapılıyorsa öğretim dönemi öncesin-de öğrencinin bilgisini, hazır bulunuşluk düzeyini ve kavram yanılgılarını tespit etmek için teşhis edici (diagnostic) test hazırlanmaktadır (Çalık ve Ayas, 2003). Öğretim dönemi sürecinde, öğrencilerin eksik öğrenmelerini, zorluk çektikleri noktaları ve gelişimlerini belirlemek için izleme testi (Tan, 2009), öğretim döne-mi sonunda öğrencilere kazandırılmak istenen davranışları öğrencilerin kazanma düzeylerini, bilgi, kavrama ve anlayış yönlerinden sağladıkları gelişmeyi tespit et-mek için ise başarı testi kullanılmaktadır (Yıldırım, 1999). Yani öğrencilerin bir konu, ünite ya da dersteki başarısını ölçmek için başarı testleri geliştirilmektedir. Eğitim sistemimizde yaygın kullanımı olan test başarı testidir.

Başarı testleri hazırlanış şekillerine göre standart ve araştırmacı yapımı (Öğ-retmen yapımı) olmak üzere iki kategori altında incelenmektedir (Ary, Jacobs, So-rensen ve Razavieh, 2010).

Standart Başarı Testleri: Belirli bir amaç doğrultusunda uzmanlar tarafın-dan geliştirilen ve geliştirilme sürecini, uygulama koşulları, puanlama esasları ve puanlamaların yorumlarının nasıl yapılacağını ayrıntılı bir şekilde açıklanan testlere standart başarı testi denilmektedir (Koç, 1985). Bu tanımdan yola çıkarak standart başarı testleri, uzman kişilerce belli bir amaca yönelik tasarlanan geçer-liği ve güvenirliği ispatlanan başarı testleri olarak da ifade edilebilir. Ülkemizde her yıl yapılan Öğrenci Seçme Yerleştirme Sınavları, Akademik Personel ve Li-sans Üstü Eğitime Giriş sınavı ve Yabancı Dil Bilgisi Seviye Tespit sınavı standart başarı testlerine örnek olarak verilebilir. Bu sınavlarda uzman kişiler tarafından hazırlanmış olup kullanılan testlerin içeriği, madde ve soru sayısı, testin yönergesi ve cevaplama süresi, testin uygulanması, puanlanması ve değerlendirilmesi testin uygulandığı bütün bireyler için standarttır.

Araştırmacı (öğretmen) Yapımı Başarı Testleri: Araştırmacı bir çalışma yü-rütürken araştırmanın sonuçlarını ölçmek ve elde edilen verileri değerlendirmek için ölçme aracından biri olan başarı testlerini kullanmaları gerekebilir. Araştır-macının elde ettiği sonucun doğruluğu ancak kullanmış olduğu başarı testinin ni-teliklerine bağlıdır. Bunun için araştırmacılar yürütecekleri çalışmalarda geçerliği ve güvenirliği ispatlanmış standart testleri tercih etmektedirler. Bazı durumlar-da araştırmacıların çalışma konusuyla ilgili olan standart başarı testi alanyazının da olmayabilir ya da çalışma konusunun bütün özelliklerini kapsayacak nitelikte standart başarı testleri bulunmayabilir. Standart başarı testlerinin hazırlanması-nın çok zor ve uzmanlık gerektirdiği dikkate alındığında ya araştırmacı çalışma


konusundan vazgeçecek ya da araştırmacı çalışma konusuyla ilgili başarı testi geliştirmesi gerekebilir. Bu durumda araştırmacı tarafından geliştirilen geçerliği ve güvenirliği sağlanmaya çalışılmış ya da kısmen sağlanmış testlere araştırmacı yapımı testler denilebilir. Başka bir deyişle araştırmacı yapımı testler yürütülen bir çalışmada kullanılan yöntemin ya da uygulamanın etkili olup olmadığını belirlemek için araştırmacı tarafından geliştirilen örneklemin kazanılması gereken niteliklerin ne kadarını kazandığını tespit etmede kullanılan testler olarak ifade edilebilir.

Araştırmacı yapımı başarı testi geliştirilirken konunun kapsamı iyi belirlen-meli, çalışmanın amaçlarını içerecek sorular belirlenerek taslak test hazırlanma-lıdır. Taslak başarı testi çalışmadaki örneklem grubuna uygulanmadan önce ör-neklem grubuyla benzer özellik gösteren küçük bir gruba uygulanarak geliştirilen testin geçerliliği ve güvenirliği hakkında bilgi edinilmeye çalışılır. Uygulamalar sonucunda elde edilen sonuçlar doğrultusunda testin geçerliliği ve güvenirliğini olumsuz yönde etkileyen unsurlar ortadan kaldırılarak araştırmacı yapımı geçerli ve güvenilir bir test hazırlanmış olur (Kubiszyn ve Borich; 2003).

Gerek standart başarı testleri olsun gerekse araştırmacı yapımı başarı testleri olsun bir testi geliştirirken izlenmesi gereken adımlar bulunmaktadır. Bu adımlar başarı testi geliştirme sürecinde detaylı olarak açıklanacaktır.

Başarı Testinin Geliştirilme Süreci

Başarı testini geliştirmede farklı yaklaşımlar bulunmakla birlikte, bu çalış-mada başarı testini geliştirme süreci Baykul (2000), Atılgan (2006), Kan (2008), Tan (2009) ve Turgut ve Baykul (2010) tarafından ifade edilen “Testini geliştirme sürecinde izlenmesi gereken aşamalar” dikkate alınarak yedi aşamada açıklanma-ya çalışılmıştır. Bu aşamalar i)başarı testinin hazırlanma amacının belirlenmesi, ii)testin kapsamının belirlenmesi ve belirtke tablosunun oluşturulması, iii)testte kullanılacak soru tipinin belirlenmesi, iv)test maddelerin hazırlanması ve gözden geçirilmesi, v)deneme formunun hazırlanması ve uygulanması, vi) başarı testinin madde analizinin yapılması ve vii) nihai testin oluşturulması şeklindedir.

Başarı testinin hazırlanma amacının belirlenmesi: Bir başarı testini gelişti-rirken ilk olarak bu testi hazırlama amacı belirlenmelidir. Bunun için testin neyi ölçmek amacıyla hazırlanacağını açık ve net olarak ortaya konulması gerekir. Aksi takdirde hazırladığımız başarı testinden geçerli ve güvenilir sonuçlar elde etme-miz mümkün değildir. Turgut ve Baykul (2010) başarı testinin amacının belir-


lerken testin; öğretim programının girişinde mi, sürecinde mi yoksa sonunda mı uygulanacağına karar verilmesi önemli olduğunu ifade etmektedir. Genellikle ba-şarı testleri, programın ya da dersin girişinde uygulanırsa hazır buluşluk düzeyini belirlemek; süreçte uygulanırsa öğrenme eksiklerini belirlemek, sonunda uygula-nırsa öğrenme düzeylerini belirlemek amaçlanmaktadır.

Testin kapsamının belirlenmesi ve belirtke tablosunun oluşturulması: Bir başarı testinin kapsamını belirlerken ölçülecek niteliklerin, dersle ilgili hedefl erin ve hedef davranışların belirlenmesi gerekir. Bir dersle ilgili hedef ve bu hedefl eri yönelik belirlenen hedef davranışların sayısı oldukça fazla olabilir. Örneğin, bilim-sel araştırma yöntemleri dersinde öğrencilere bir dönemin sonunda yüz davranış kazandırmayı amaçlayan bir öğretmenin bu davranışların her birinin öğrenciler tarafından kazanılıp kazanılmadığını ölçecek bir test hazırlaması mümkün ol-mayabilir. Bu durumda test hazırlayacak öğretmenin belirlenen bu yüz davranış içerisinden bazı seçimler yapması gerekebilir. Bu seçimleri yaparken davranışlar içerisinde kritik olan davranışların seçilmesi gerekir. Bu seçimleri yaparken test hazırlanan konunun kapsamını temsil edecek nitelikte olmasına önem gösteril-melidir. Bunun içinde test hazırlayanlar tarafından hedef - davranış ve davranış düzeyleri arasındaki ilişkiyi gösteren belirtke tablosunun hazırlanması gerekir. Belirtke tablosunun hazırlanmasıyla geliştirilen testteki sorulacak soruların hangi hedef davranışa yönelik olduğu ve Bloom taksonomisinin bilişsel alan sınıfl andır-masında hangi düzeyinde olduğu anlaşılabilir. Ayrıca hazırlanan testin kapsam geçerliğinin sağlanıp sağlanmadığı hakkında testi hazırlayan kişiye bilgi verir. Be-lirtke tablosunun daha iyi anlaşılması açısından bilimsel yöntemleri dersi kapsa-mındaki nicel veri toplama araçlarından biri olan başarı testiyle ilgili bir belirtke tablosu örnek olarak verilmiştir.

Tablo 1. incelendiğinde başarı testi geliştirilecek konunun içeriği, içeriklere yönelik bilişsel öğrenme alanının hangi boyutunda kaç tane kazanımın belirlendi-ği ve bu kazanımların içerikteki yüzdeleri hakkında bilgi edilebilir. Belirtke tablo-sundaki yüzdeler, içeriğe ve hedef davranışa ya da kazanımlara verilen önemi gös-termektedir. Kazanımlara ve içeriğe verilen bu önem derecesi öğretmenin konuyu öğrencilere aktarma sırasındaki vermiş olduğu ağırlıkla ilgilidir. Bu bakımdan başarı testini geliştirirken de içerik ve kazanımlara verilen önem dikkate alınarak soru sayısının hazırlanması gerekir.


Tablo 1 Başarı Testi Konusuna Yönelik Hazırlanan Belirtke Tablosu

İçerikKazanımlar

Bilgi Kavrama Uygulama Analiz Sentez Değerlendirme Toplam %

Başarı testinin temel özellikle-rini bilme

2 1 1 4 %16

Başarı testinin veri toplama-daki önemini açıklama

1 1 1 1 1 5 %20

Başarı testinin avantaj ve dezavantajlarını sıralama

1 1 1 3 %12

Standart ve araştırmacı ya-pımı başarı testi arasındaki farkı ayırt etme

1 1 1 3 %12

Başarı testinin hazırlama süre-cini açıklama

1 1 1 3 %12

Başarı testinde kullanılan soru türlerini bilme

1 1 1 1 1 5 %20

Amaca uygun başarı testi hazırlayabilme

1 1 2 %8

Toplam 6 6 4 5 2 2 25 %100

Yüzde %24 %24 %16 %20 %8 %8 %100

Testte kullanılacak soru tipinin belirlenmesi: Bu aşamada hazırlanan belirt-ke tablosunda yer alan hedef davranışları yoklayan sorular yazılır. Bu sorular kısa cevaplı boşluk doldurma ya da uzun cevaplı boşluk doldurma şeklinde yazarak cevaplamayı gerektiren sorular olabileceği gibi doğru-yanlış, eşleştirmeli ya da çoktan seçmeli maddelerden oluşan seçerek işaretlemeyi gerektiren sorular da olabilir. Bu sorular yazılırken testin amacı, öğrencilerin düzeyi, ölçme için ayrılan zaman dikkate alınmalıdır. Örneğin, Türkçe öğretmeni hazırlanan başarı testinin amaçlarından biri öğrencinin kendini ifade etme becerisinin ne düzeyde olduğu-nu belirlemek olsun. Bu amaca yönelik bir başarı testi hazırlanırken çoktan seç-


meli maddeler içeren soruların tercih edilmesi belirlenen amaca uygun değildir ve sınavdan elde edilen sonuçlar geçerli ve güvenilir olduğundan söz etmek mümkün değildir. Bu durumda Türkçe öğretmeni daha çok öğrencinin kendi ifade edebi-leceği yazarak cevaplama gerektiren soruları tercih etmesi uygun olur. Diğer bir örnekte ise; sınıf öğretmeni ilköğretim üçüncü sınıft aki öğrencilerin dönem so-nundaki hayat bilgisi dersindeki akademik başarılarını belirlemek istiyor. Bu ama-ca yönelik bir başarı testi hazırlarken çoktan seçmeli ya da uzun cevaplı yazarak cevaplama gerektiren sorular seçmesi öğrencinin düzeyine uygun olmayabilir. Bu bakımdan sınıf öğretmenlerin hazırladığı başarı testinde; öğrencilerin düzeyine uygun olan doğru-yanlış ya da kısa cevaplı boşluk doldurmalı soruları tercih et-mesi daha geçerli ve güvenilir sonuçlar elde etmesine imkân sağlar.

Bir başarı testi geliştirirken her ne kadar bütün soru türleri kullanması uygun olsa da standart bir başarı testi geliştirmek ve elde edilen sonuçlar üzerinde istatis-tiksel işlemler yapmak için çoktan seçmeli soruların kullanılması daha uygundur. Bu bakımdan çoktan seçmeli soruların nasıl sorulması gerektiği ve çoktan seçmeli soru türleri hakkında bilgi sahibi olunması son derece önemlidir.

Çoktan seçmeli soru türleri incelendiğinde üç başlık altında toplandığı gö-rülmektedir. Bu başlıkları Turgut ve Baykul (2010) doğru cevaba, madde köküne ve maddelerin gruplanışına göre sınıfl andırmıştır. Bu sınıfl amalardan bazı soru türleri çok fazla tercih edilmemekte ve kullanımı standart testlerde yaygın olma-maktadır. Bundan dolayı daha çok tercih edilen soru türleri ile ilgili örneklere ve açıklamalara yer verilmiştir.

• Doğru cevabı kesin ve tek olan maddeler: Seçeneklerden yalnızca birinin doğru diğerlerininse yanlış olduğu bilinen maddelerdir. Bu tür sorular genellikte başarı testlerinde tercih edilmektedir. Bu soru türüyle ilgili bir örnek aşağıdaki şekildedir:

Araştırmacının bir konu hakkında kısa sürede, birçok kişinin düşüncesini belirlemek için aşağıda verilen veri toplama araçlarından hangisini kullanmalıdır?

a) Anket b) Mülakat c) Doküman İnceleme d) Gözlem e) Başarı Testi


• Anahtarlanmış cevabı en doğru olan maddeler: Bu tür sorularda verilen seçeneklerin hepsinin doğruluk payı vardır. Fakat seçeneklerden biri diğer seçe-neklere göre daha doğrudur. Bu tür sorularda cevaplayıcıların dikkatini çekmek için cevaplar arasından en doğrunun sorulduğuna belirten ifadenin altı çizilmesi gerekir. Bu soru türüyle ilgili bir örnek aşağıdaki şekildedir:

Eğitim araştırmalarında öğrencilerin bir konu hakkındaki düşüncelerini ve bu düşünce-lerinin nedenlerini belirlemek istemektedir. Aşağıda verilen hangi veri toplama aracının kul-lanması bu araştırmacının amacına daha iyi hizmet eder?

a)Anket b) Mülakat c) Doküman İnceleme d) Gözlem e) Envanter

• Birleşik cevap gerektiren maddeler: Bu tür sorularda soru kökünden önce maddeler halinde açıklamalar verilir. Soru kökünde ise maddeler halinde ve-rilen açıklamaların doğru olup olmadığıyla ilgili sorgulamalar yapılır. Ayrıca bu soru türü verilen açıklamaların karşılaştırılma ve farklı konuların birbiriyle ilişki-lendirilmesi amacıyla da kullanılabilir. Dolayısıyla birleşik cevap gerektiren soru türleriyle üst düzey düşünme davranışı ölçülebilir. Özellikle öğrencilere bilişsel öğrenme alanının analiz düzeyinde sorular yönlendirilmek istendiğinde bu tür soruların kullanılması uygundur. Bu soru türüyle ilgili bir örnek aşağıdaki şekil-dedir:

I. Geçerliliğini ve güvenirliğini sağlamak kolaydır

II. Verilerin toplanması uzun süre alırken analizi kısa süre alır

III. Deneysel çalışmalarda daha çok tercih edilir

IV. Hazırlanmasında uzman kişilerin bulunması gerekir

Yukarıda verilen önermelerden hangi ya da hangileri başarı testinin özellikleri arasında yer alır?

a) Yalnız III b) I ve III c) II, III ve IV d) I, II, III ve IV e) I, II ve III

• Kökü olumsuz olan maddeler: Çoktan seçmeli sorulardan madde kökü-nün olumsuz ifade edildiği soru türleridir. Bu tür sorular genellikle bir sorunun birden fazla cevabının bulunduğu ya da çeldirici bulmada sıkıntı yaşandığı du-rumlarda tercih edilir. Olumsuz köklü soruların sorulması öğrencilerin bir konu hakkında muhtemel doğru cevapların neler olabileceğini öğrenmelerine de fırsat sağlar. Bu soru türüyle ilgili bir örnek aşağıdaki şekildedir:

Aşağıda verilen veri toplama araçlarından hangisinin hazırlanması uzmanlık gerektir-mez?

a) Başarı Testi b) Zeka testi c) Tutum Ölçeği d) Standart Testler e) Gözlem formu


• Kökü soru kipi olan maddeler: Çoktan seçmeli testlerde yaygın olarak tercih edilen bir soru türüdür. Bu tür soruların öğrenciler tarafından anlaşılması ve öğretmenler tarafından hazırlanması oldukça kolaydır. Bir test hazırlamak iste-yen kişilere, uzmanlar bu soru türünü daha fazla kullanmalarını önermektedir. Bu soru türüyle ilgili bir örnek aşağıdaki şekildedir:

Aşağıda verilen seçeneklerden hangisinde nitel veri toplama araçlarından biri bulun-maktadır?

a)Anket b) Başarı Testi c)Envanter d) Tutum Ölçeği e)Mülakat form

• Test maddelerin hazırlanması ve gözden geçirilmesi: Test maddelerinin hazırlanması aşamasında belirtke tablosunda belirlenen kazanımların öğrenciler tarafından öğrenilip öğrenilmediğini belirleyecek test maddeleri yazılmaktadır. Bu test maddeleri yazılırken her bir kazanıma yönelik üç sorunun yazılmasına özen gösterilmelidir. Maddeler yazılırken test maddelerinin yazım esasları ve soru türleri dikkate alınmalıdır. Test maddelerini hazırlandıktan sonra uzmanlar tarafından kapsamı, bilimsellik, dil ve anlatımı ve maddelerin teknik özellikleri yönünden gözden geçirilmelidir. Bunun için hazırlanan bir testi inceleyecek olan uzmanlar arasında; alan uzmanı, dil uzmanı, ölçme-değerlendirme uzmanlarının olması önerilmektedir.

Uzmanlar hazırlanan test maddelerini kapsam yönünden incelenirken; her bir maddenin ölçülmek istenilen kazanımları ölçecek nitelikte olup olmadığı yani testin geçerliği belirlenmeye çalışılır. Maddeler bilimsel yönden incelenirken; ha-zırlanan maddelerin bilimsel yönden yanlış ya da hatalı olup olmadığı tespit edi-lir. Test maddeleri dil ve anlatım yönünden incelenirken; maddelerdeki dil bilgisi hatalarının ve maddelerin açık ve herkes tarafından anlaşılır olup olmadığı belir-lenir. Hazırlanan test maddeleri teknik özellikler yönünden incelenirken; madde-lerin yazımı, çeldiricilerin uygunluğu, soru türlerini seçimi ve maddelerin teste dağılımı gibi hususların uygun olup olmadığı belirlenir.

• Deneme formunun hazırlanması ve uygulanması: Uzman görüşleri doğ-rultusunda yapılan değişikliklerden sonra test maddeleri deneme formu üzerine aynı kazanımı yoklayan maddeler alt alta gelmeyecek şekilde tesadüfî olarak da-ğıtılır. Hazırlanan deneme formunun başında testin amacı, konusu ve kaç madde-den oluştuğu hakkında kısa bilgi veren, cevaplamanın nasıl yapılacağını ve cevap-lama süresini açıklayan bir yönergesi hazırlanır. Deneme formu hazırlandıktan sonra esas testin uygulanacağı gruba benzer özellikte olan deneme grubu seçilerek bu form uygulanmaktadır.


Testinin madde analizinin yapılması: Başarı testinin madde analizinin yapıl-ması aşamasında; geliştirilen başarı testi örneklem grubuna uygulandıktan sonra testin madde analizlerinin yapılabilmesi için hedef kitlenin her bir maddeye ver-dikleri cevaplar puanlanır. Bu puanlama yapılırken hedef kitlenin sorulara verdik-leri her doğru cevap için “1”, her yanlış ya da boş bırakılan cevaplar için “0” puan verilir. Her madde için testin bütününden alınan puanlar büyükten küçüğe doğru sıralanır ve her puan için seçeneklerin frekanslarını ve yanıt verenlerin sayısını gösteren bir tablo oluşturulur. Bu tablodaki en yüksek puanlı yaklaşık % 27’lik öğrenci grubu üst grup, en düşük puanlı % 27’lik öğrenci grubu ise alt grup olarak seçilir. Seçilen bu alt ve üst grupların kâğıtlarının her bir maddesi için ayrı bir tab-lo hazırlanır ve bu tabloda üst ve alt gruplardaki kişilerin her seçeneği cevaplama sıklıkları belirlenir. Hazırlanan bu tablo yardımıyla her bir sorunun madde ayırı-cılık gücü (rjx), madde güçlüğü (pj) ve madde güvenirliği (rj) hesaplanır.

Madde ayırıcılık güçlüğü soru maddelerinin ölçülmek istenilen niteliği öl-çüp ölçmediğini belirlemede kullanılan bir göstergedir ve maddenin geçerli olup olmadığını tespit etmede dikkate alınmaktadır. Madde ayırıcılık güçlüğü; (-1) ile (+1) arasında değer almaktadır. Bu değerler hesaplanırken aşağıdaki formül kul-lanılır.

Dü: Üst grupta soruya doğru cevap verenler

Da: Alt grupta soruya doğru cevap verenler

N: Teste katılan üst ya da alt gruptaki kişi sayısı

Bu formülle yapılan hesaplamalar sonucunda madde ayırıcılık güçlüğü sıfır veya negatif olan maddeler teste dâhil edilmez. Ayırıcılık güçlüğü 0,40 veya daha yüksek bir değerde ise madde çok iyi ve 0,30-0,40 arasında ise iyi, düzeltilmesi gerekmez; 0,20-0,30 arasında ise madde zorunlu hallerde aynen kullanılabilir veya değiştirilebilir; 0,20’den daha küçük bir değerde ise madde kullanılmamalıdır veya yeniden düzenlenmelidir (Turgut ve Baykul, 2010). Bir testte, soru maddelerinin ayırt edicilik güçlüğünün 0,30 ve üzeri olması tercih edilmelidir.

Madde güçlüğü ise testte bulunan soru maddesine üst ve alt grupta doğru ce-vap verenlerin sayısının teste katılan toplam kişi sayısına oranıdır. Madde güçlüğü (0) ile (1) arasında değer alır ve bu değer hesaplanırken aşağıdaki formül kullanılır.


Dü: Üst grupta soruya doğru cevap verenler

Da: Alt grupta soruya doğru cevap verenler

N: Teste katılan toplam kişi sayısı

Bu formülle yapılan hesaplamalar sonucunda test sorularının madde güçlük indekslerinin 0,00 – 0,20 arası çok zor soru, 0,21 – 0,40 arası zor soru, 0,41 – 0,60 arası orta düzeyde soru, 0,61 – 0,80 arası kolay soru ve 0,80 – 1,00 arası çok kolay soru olarak nitelendirilebilmektedir (Demircioğlu, 2007). Bir teste soru maddele-rinin madde güçlüğünün 0,41 – 0,60 arasında olması tercih edilmelidir.

Madde ayırıcılık güçlüğünün 0,30 ve üzerinde olması ve madde güçlüğünün 0,41 – 0,60 arasında olması testteki maddenin ölçülmek istenilen niteliği ölçmeye uygun olduğu yani geçerli bir test maddesi olduğu ifade edilebilir.

Başarı testinin geçerliliği sağlandıktan sonra güvenirliğinin de test edilmesi gerekmektedir. Hazırlanan testin güvenirliğini belirlemede birçok yöntemin ol-duğunu tutum ölçeğinin güvenirliğini hesaplama kısmında ifade edilmişti. Bu bö-lümde başarı testinin güvenliğini hesaplamada yaygın kullanıma sahip olan Kuder – Richardson (KR-20) yöntemi hakkında bilgi verilecektir. Diğer hesaplama yön-temleri hakkında gerekli bilgi için ölçme ve değerlendirme kitaplarındaki güve-nirliği hesaplama yöntemleri başlıklı kısmı incelenebilir (Tan, 2009; Demircioğlu, 2007; Turgut ve Baykul 2010).

KR-20 yöntemi “0” ve “1” gibi iki seçenekli tercih edilme durumu bulunan testlerde kullanılmaktadır. Başarı testide doğru cevaplara “1” puan(,) yanlış cevap-lara ise “0” puan verilerek hesaplama yapıldığından dolayı başarı testinde bu yön-teminin kullanılması uygundur. KR-20 yöntemi kullanılarak yapılan güvenirlik katsayınsın değeri 0 ile 1 arasında değer almaktadır. Genellikle KR-20 değerinin 0,70 üzerinde olması hazırlanan başarı testinin güvenilir bir test olduğunu ifade eder. Fakat Kehoe, (1995)’in 10-15 civarı maddeden oluşan çoktan seçmeli testler için KR-20 değerinin 0,50 ve üzerinde olmasının yeterli olacağını ve 50 maddenin üzerindeki testler için ise KR-20 değerinin en az 0,8 olması gerektiğini belirttiği ifade edilmektedir (Tan, 2009). KR-20 değeri hesaplanırken aşağıda verilen şu for-mül kullanılmaktadır.


20 211 x

pqKKRK S

K=Testin soru sayısı

p= Madde güçlüğü

q= 1- p, 2xS = Testin varyansıdır.

Nihai testin oluşturulması: Madde analiziyle; başarı testindeki maddelerin ölçmek istenilen nitelikleri en iyi hangisinin ölçtüğü belirlenmekte ve en iyi mad-delerin teste alınması da testin daha güvenilir ve daha geçerli bir test olmasına im-kan sunmaktadır. Bu bakımdan madde analizi yapılan bir testte madde ayırıcılık gücü, madde güçlüğü ve madde güvenirliği düşük olan maddeler çıkarılmaktadır. Bu da nihai testin daha geçerli ve güvenilir bir test olmasını sağlar. Başarı testin-den atılan maddeler çıkarıldıktan sonra test maddeleri tekrar düzenlenerek ölçme işlemi için hazır hale getirilir.

Nicel Veri Toplama Araçlarıyla Elde Edilen Verilerin Analizi

Anket, ölçek ve testlerden elde edilen nicel verilerin görsel biçimde görüp daha kolay yorumlayabilmek için bazı istatistik işlemler yapılmaktadır. Bunun için hangi nicel veri toplama aracından elde edilen verilerin hangi istatistik işlem uy-gulanarak yorumlanacağı hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.

Nicel veri toplama araçları içerisinde en basit düzeyde olan ve bireylerin bir konu hakkındaki düşüncelerini belirlemede kullanılan anketlerden elde edilen ve-riler düzenlenirken genellikle veri grubunun tekrarlanma sıklığı (frekans değeri), yüzdesi ve ortalama puan değeri dikkate alınmaktadır. Bu şekilde verilerin daha kolay anlamasına ve yorumlamasına yardımcı olmaya çalışılır. Belirli bir psikolo-jik yapıyı ölçmek için geliştirilen, bu psikolojik özelliğe ilişkin toplam puan elde edilmeye çalışılan ölçme araçları olarak nitelendirilen ölçeklerden elde edilen ve-rilere farklı istatistikî işlemler uygulanabilir. Bunlar; t-testleri, korelasyon analizi, tek yönlü varyans analizi ve kovaryans analizi gibi istatistiki işlemlerdir. Benzer şekilde bireylerin daha çok bilişsel niteliklerini belirlemede kullanılan ölçme aracı olan testlerden elde edilen verilerin üzerinde de t-testleri, korelasyon ve kovaryans analizi gibi istatistiki işlemler yapılmaktadır.

Bu kısımda sırasıyla anket, ölçek ve testlerin analizinde kullanılan istatistiksel işlemler örnek uygulamalarla birlikte açıklanmaya çalışılacaktır.

Frekans değeri ( f ): Bir verinin veri seti içindeki tekrarlanma sıklığına o ve-rinin frekansı denilmektedir.

Yüzde Değeri (%): Bir verinin tekrarlanma sıklığını bütün veri grubuna oranlanması sonucunda elde edilen değerdir.


Aritmetik Ortalama ( x ): İstatistikte örneklemin ortalaması, evrenin orta-lamasını tahmin etmek için kullanılır. Aritmetik ortalama hesaplanırken çalışılan gruptan elde edilen toplam puan, gruptaki birey sayısına (veri sayısına) bölünme-siyle elde edilir. Aşağıdaki formül kullanılarak aritmetik ortalama hesaplanır.

Örneğin 25 kişiden oluşan 5. Sınıf öğrencilerinin fen ve teknoloji dersinden almış olduğu notlar “50, 70, 60, 10, 100, 50, 60, 25, 70, 90, 90, 70, 50, 40, 60, 25, 10, 100, 50, 80, 70, 50, 60, 40, 90” şeklinde olsun. Bu öğrencilerin aldığı notların frekans değeri, yüzde değeri ve ortalaması şu şekilde olur:

Frekans ve Yüzde Hepsalama

Alınan Puan Frekans Yüzde

10 2 2/25=%8

25 2 2/25=%8

40 2 2/25=%8

50 5 5/25=%29

60 4 4/25=%16

70 4 4/25=%16

80 1 1/25=%4

90 3 3/25=%12

100 2 2/25=%8

Aritmetik Ortalama Hesaplama

Alınan Puan Frekans Yüzde

10 2 10=

25 2 252=50

40 2 402=80

50 5 505=250

60 4 604=240

70 4 704=280

80 1 801=80

90 3 903=270

100 2 1002=200

Toplam 25 1470

Xn = Xn = 147025

20+50+80+250+240+280+80+270+20025

=58,8


Aşağıda bir anket maddelerine verilen cevapların frekans, yüzde ve aritmetik ortalama değerlerini gösteren örnek aşağıdaki şekildedir:

Performans değerlendirmenin öğrenci üzerindeki etkileri (PÖE)

Kes

inlik

le

Kat

ılmıy

orum

Kat

ılmıy

orum

Kar

arsız

ım

Kat

ılıyo

rum

Kes

inlik

le

Kat

ılıyo

rum

xf % f % f % f % f %

Performans görevleri kendimi geliştirmeme yardımcı olur

145 16 65 7,2 66 7,3 213 23,5 416 46 3,76

Performans görev-leri yeni fi kirler üretmemi sağlar

121 13,4 60 6,6 104 11,5 230 25,4 390 43,1 3,78

Korelâsyon Analizi: İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi test et-mek amacıyla kullanılır. İki değişken arasındaki ilişki aranıyorsa basit korelasyon, bir değişkenin iki ya da daha çok değişken ile ilişkisi aranıyorsa çoklu korelasyon, değişkenlerden bir kısmı kontrol edilerek diğer değişkenler arasındaki ilişki ara-nıyorsa kısmi korelasyon teknikleri kullanılır (Kalaycı, 2005). Korelasyon anali-zi ile elde edilen korelasyon katsayısı, değişkenler arasındaki ilişkinin doğrusal olup olmadığını ve varsa ilişkinin derecesini gösterir; -1 ile1 arasında değer alır. Korelâsyon katsayısı 1.00 ise değişkenler pozitif yönde mükemmel ilişkiye sahip-tir ve değişkenlerden biri artarken diğeri de artar; -1.00 ise değişkenler negatif yönde mükemmel uyuma sahiptir ve değişkenlerden biri artarken diğeri azalır; 0.00 ise değişkenler arasında hiçbir ilişki yoktur. Ayrıca korelasyon katsayısı genel olarak 1.00-0.70 arasında yüksek; 0.70-0.30 arası orta; 0.30-0.00 arası düşük düzey ilişki olarak yorumlanır. İki değişken arasında doğrusal ilişki olması durumun-da korelasyon katsayısının karesi, açıklayıcılık katsayısı (R2 )’ye eşittir. Bu değer değişkenlerden birinde gözlenen değerin ne kadarının diğer değişken tarafından açıklandığını belirtir.


SPSS ile Korelâsyon analizi aşamaları

Örneğin “Öğrencilerin benlik algıları ile empatik eğilimleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?” sorusuna cevap arayan bir araştırmacı yapmış olduğu kore-lasyon analizi sonucu aşağıdaki gibi olsun; araştırmacı bu durumda şu yorumları yapabilir.

Öğrencilerin benlik algıları ile empatik eğilim düzeyleri arasında yüksek düzeyde, pozitif yönde, anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (r =.812, p<.05). Buna göre öğrencilerin benlik algısı arttıkça empatik eğilim algısının arttığı ya da tam tersi söylenebilir. Açıklayıcılık katsayısı R2= 0.66’olur. Bu bulgu benlik algı-sındaki toplam varyansın % 66’sının empatik eğilim düzeyi tarafından açıklana-bileceği anlamına gelir ya da tam tersi söylenebilir. Dolayısıyla korelasyon analizi ile değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkisi hakkında yorum yapılamaz; sadece değişkenlerin arasındaki ilişkinin yönü ve büyüklüğü hesaplanabilir.

t-Testleri

t-testi, iki ortalama arasındaki farkın istatistiksel anlamlılığını test etmek için kullanılan parametrik bir tekniktir. t-testi özellikle örneklem büyüklüğünün çok fazla olmadığı, örneklemin alındığı evrenin standart sapmasının bilinmediği, ev-ren parametrelerinin hipotez testinde kullanılmadığı durumlarda iki ortalamanın karşılaştırılması için tercih edilmektedir. t testi, bağımsız değişkenin aynı veya farklı katılımcılardan oluşup oluşmadığına bağlı olarak iki şekilde uygulanır:

Bağımsız Örneklem t-testi (Independent Samples t-Test): Bağımsız örnek-lemler t-testi, ilişkisiz iki örneklemden elde edilen ortalamalar arasındaki farkın istatistiksel anlamlılığını test eder. Bu testte, birbirinden bağımsız iki grup vardır


ve gruplar arasında ortak üye kesinlikle bulunamaz. Her iki örneklem için normal dağılım şartı sağlanmazsa veriler, bu testin parametrik olmayan alternatifi Mann Whitney U ile test edilmelidir.

SPSS ile Bağımsız Örneklem t-testi analizi aşamaları

Adım1

Adım3

Adım 2

Adım 4

Örneğin “Öğrencilerin benlik algısı puanları ile cinsiyetleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?” sorusuna cevap arayan bir araştırmacı yapmış olduğu bağım-sız t-testi sonucu aşağıdaki gibi olsun; araştırmacı bu durumda şu yorumları ya-pabilir:

Varyanslar Levene Testine göre homojen (F=0.369, p=0.544, p>.05) olduğu için equal variance t-testi sonuçları değerlendirilebilir. Öğrencilerin benlik algıları cinsiyete göre anlamlı fark göstermektedir (t(284)= 5,04, p<.05.). Bu farkın hangi


grubun lehine olduğunu belirlemek için ortalamalara bakıldığında kız öğrencile-rin benlik algılarının ( X = 46,28) erkek öğrencilere göre ( X =42,44) daha yüksek olduğu görülmektedir.

Bağımlı Örneklem t-testi ( Paired Samples t-test): İlişkili iki örneklem or-talaması arasındaki farkın istatistiksel anlamlılığını test eder. Bu test ya aynı de-neyin tekrarlı ölçümleri ya da eşleştirilmiş örneklemlerden elde edilen ölçümler söz konusu olduğunda kullanılır. Parametrik test varsayımlarının karşılanmadığı durumda bu testin parametrik olmayan karşılığı Wilcoxon testi kullanılır.

SPSS ile Bağımlı Örneklem t-testi analizi aşamaları

Adım 1

Adım 3

Adım 2

Adım 4

Örneğin “Öğrencilerin psiko-sosyal grup çalışması sonrasındaki benlik algısı puanları ile psiko-sosyal grup çalışması öncesindeki benlik algısı puanları arasın-da anlamlı fark var mıdır?” sorusuna cevap arayan bir araştırmacı yapmış olduğu bağımlı t-testi sonucu aşağıdaki gibi olsun; araştırmacı bu durumda şu yorumları yapabilir.


Öğrencilerin psiko-sosyal grup çalışması öncesi benlik algısı puan ortalama-ları X = 57,39 iken sonrasındaki puan ortalamaları X =162,11’e yükselmiştir. Uy-gulama sonrası öğrencilerin benlik algılarında anlamlı düzeyde bir artış olduğu gözlemlenmektedir, t(285)= 100,92, p<.05. Bu bulguya göre psiko-sosyal grup ça-lışmasının öğrencilerin benlik algılarını artırıcı yönde önemli etkiye sahip olduğu ifade edilebilir.

Tek Yönlü Varyans Analizi (One-Way Anova): İlişkisiz ikiden fazla bağımsız örneklemden (gruptan) elde edilen ortalamalar arasındaki farkın istatistiksel an-lamlılığını test eden parametrik bir testtir. İkiden fazla kategoriye sahip bir bağım-sız ve metrik özelliklere sahip bir bağımlı değişken olduğunda bu test kullanılabilir. Varyans analizi t-testinin ikiden çok grup için genellenmiş durumudur; dolayı-sıyla karşılaştırılacak gruplar normal dağılım göstermeli ve grupların varyansları homojen olmalıdır. Varyans analizinde gruplar arasındaki değişimin önemliliği F test istatistiği ile belirlenir. F test istatistiği manidar ise farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını ortaya koymak için post-hoc (çoklu karşılaştırma) testleri kulla-nılır. Birçok kritere dayalı çoklu karşılaştırma testi bulunmaktadır; ancak temel-de hepsinin işlevi aynıdır. Genel olarak grup varyansları eşit ise, Fischer’in LSD Bonferroni, Scheff e, Tukey HSD, Tukey WSD; grup varyansları farklı ise Tamhane T2, Dunnett’s C çoklu karşılaştırma testleri tercih edilebilir (Tabachnick ve Fidell, 2007; Field 2002; Kalaycı, 2005).


SPSS ile Tek Yönlü Varyans analizi aşamaları

Adım 1

Adım 3

Adım 5

Adım 2

Adım4

Adım 6

Örneğin “Öğrencilerin benlik algısı puanları ile okudukları okul türleri ara-sında anlamlı bir ilişki var mıdır?” sorusuna cevap arayan bir araştırmacı yapmış olduğu tek yönlü varyans analizi sonucu aşağıdaki gibi olsun; araştırmacı bu du-rumda şu yorumları yapabilir:


Gruplar arasındaki fark F istatistiği ile test edilir. Anova tablosuna göre öğ-rencilerin benlik algıları okudukları okul anlamlı bir fark vardır arasında anlamlı bir şekilde değişmektedir (F(2,283)=15,07, p<.05). Okullar arasındaki farkın han-gi gruplar arasında olduğunu bulmak için çoklu karşılaştırma testi uygulanmıştır.

Tukey HSD testi sonuçlarına göre Anadolu lisesine( X =61,50) giden öğren-cilerin benlik algısı puan ortalamaları, Fen lisesi ( X =56,47) ve Düz liseye ( X=53,75) giden öğrencilerden anlamlı derecede yüksektir. Bu bulgu Anadolu Lisesi öğrencilerinin Fen ve Düz lise öğrencilerine göre benlik algılarının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Fen lisesine giden öğrenciler ile düz liseye giden öğren-cilerin ise benlik algısı puan ortalamaları arasındaki fark manidar değildir.

Kovaryans Analizi ( ANCOVA): Etkisi test edilmek istenen bir veya birden fazla değişken dışında bağımlı değişken ile ilişkisi bulunan bir başka değişkenin etkisinin yok edilmesi veya arttırılması için kullanılır. Bağımlı ve bağımsız değiş-ken dışında bağımlı değişken üzerindeki etkisi kontrol altına alınan bu değişkene “covariate” değişken denir. Kovaryans analizi varyans analizi ile regresyon anali-zinin bir kombinasyonu olduğundan Anova’nın temel varsayımlarına ek olarak farklı gruplar arasındaki regresyonların eşit; bağımlı değişken ile ortak değişken arasındaki ilişkinin doğrusal olması gerekir. Bu test varsayımlarının karşılanması durumunda yararlı ve güçlü bir istatistiktir. Kovaryans analizi, bağımlı değişken-deki değişmeyi kontrol altına alarak hata varyansını azaltır, böylece F değerini arttırır. Ancova, varyans analizinin kullanıldığı durumlarda, gruplar herhangi bir nedenden dolayı eşit değilse grupları eşitlemek için ya da rastgele örneklemenin başarılı olmadığı durumlarda kullanılabilir.


SPSS ile Kovaryans analizi aşamaları

Adım 1

Adım 3

Adım 2

Adım 4

Adım 5

Örneğin “Öğrencilerin cinsiyetleri kontrol edildiğinde benlik algısı puanları okul türüne göre anlamlı fark göstermekte midir?” sorusuna cevap arayan bir araş-tırmacı yapmış olduğu kovaryans analizi sonucu aşağıdaki gibi olsun; araştırmacı bu durumda şu yorumları yapabilir:


Öğrencilerin cinsiyetlerine göre düzeltilmiş benlik algısı puan ortalamaları

arasında anlamlı fark vardır. Bir başka ifade ile öğrencilerin benlik algısı puanları öğrencilerin cinsiyetleri ile ilişkilidir. Cinsiyete göre benlik algısı puanları kont-rol edildiğinde, öğrencilerin okul türüne göre benlik algısı puan ortalamalarının değişmekte olduğu görülmektedir. Ortalamalardaki bu değişimin istatistiksel an-lamlılığı test edilecek olursa, ANCOVA sonuçlarına göre farklı okullarda okuyan öğrencilerin cinsiyete göre düzeltilmiş benlik algısı puanları arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (F(2,282)= 4,25, p<.05).

Tartışma Soruları

• Anket ve Ölçek arasında nasıl bir farklılık vardır? Açıklayınız

• Tutum ölçeğine faktör analizi uygulamadan önce yapılması gereken iş-lemleri yapılış sırasına göre açıklayınız.

• Başarı testi ve tutum ölçeklerinde güvenirliği belirlerken hangi yöntem kullanılmalıdır? Nedenini açıklayınız

• Bir öğrencinin problem çözme becerisiyle eleştirel düşünme becerisi ara-sında korelasyon kat sayısı r= 0,78 ise açıklayıcılık katsayısı kaçtır? Açıkla-yıcılık katsayısından elde edilen değer nasıl yorumlanır açıklayınız.


• Bağımlı ya da bağımsız t-testin hangisini uygulayacağımıza karar verir-ken hangi kriterleri göz önünde bulundurmamız gerekir?

• Bir örnek üzerinden tek yönlü varyans analizinin nasıl yapılacağını gös-teriniz.

• Tek yönlü varyans analizi ile kovaryans analizi arasındaki farkları açık-layınız.

Bölüm Özeti

Bu bölümde; Anket, ölçek ve test kavramları arasındaki ilişki, anketin ne olduğu, anketin avantaj ve dezavantajları, ankette kullanılan soru tipleri, anketi hazırlanma süreci, anket hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususlar, anketle-rin uygulanma şekilleri, ölçeğin ne olduğu, ölçekleme türleri, tutum ölçeği, tutum ölçeğinin geliştirme süreci, testler, başarı testi, başarı testinin geliştirilme süreci ve nicel veri toplama araçlarıyla elde edilen verilerin analizi gibi konulara yer veril-miştir.

Anket; bireylerin demografik özelliklerini, tercihlerini belirlemek için ya da bir konu, durum veya olay hakkında bilgi toplamak veya bireylerin görüşlerini belirlemeye yönelik çeşitli soruların bir araya getirilmesiyle oluşturulan veri top-lama aracıdır. Bu veri toplama aracında her bir madde farklı nitelikleri ölçmeye çalıştığı için toplam puanın hiçbir anlamı yoktur ve frekans, yüzde hesaplaması ve aritmetik ortalama dışında istatistik işlemler yapılamaz. Geçerlik ve güvenirliğini test etmek ya da sayılarla ifade etmek pek mümkün değildir. Ölçek ise, belirli bir psikolojik yapıyı (Bilişsel, duyuşsal ya da davranışsal eğilimi) ölçmek için gelişti-rilen, genel ya da alt ölçeklerde belirli bir psikolojik özelliğe ilişkin toplam puan elde edilen ve yapı geçerliği sağlanmış ölçme araçlarıdır. Ölçeklerin yapı geçerliği belirlenmesinden dolayı maddelerin toplam puanları elde edilebilir; faktör analizi yapılabilir ve t-testleri, korelasyon analizi, tek yönlü varyans analizi ve kovaryans analizi gibi istatistiksel işlemler kullanılabilir. Test kavramı; (i)bireylerin genel-likle bilişsel niteliklerini belirlemede kullanılan bir ölçme aracı (başarı, yetenek ve zeka testi..), (ii) verilerin çözümlenmesine yönelik yapılan bir istatistiksel işlem (t-testi) ve (iii) bir niteliği ya da özelliği ölçme işlemi (test etmek) olarak kullanıl-maktadır. Burada test etme işi bir niteliğin varlığını ya da yokluğunu tespit etme işidir. Bireylerin daha çok bilişsel niteliklerini belirlemede kullanılan ölçme aracı olan testlerden elde edilen verilerin üzerinde de t-testleri, korelasyon ve kovaryans analizi gibi istatistiki işlemler yapılmaktadır.


KaynaklarAiken, L. R. (1997). Qustionnaires and inventories: Surveying opinions and assessing personality.

New York: John Wiley & Sons, Inc.

Anderson L. W. (1988). Attitudes and their measurement. In J.P. Keeves, (Ed.). Educational research, methodology and measurement: An international handbook. NY: Pergamon Press.

Arseven, A., 2001. Alan Araştırma Yöntemi, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara

Ary, D., Jacobs, L. C., Razavieh, A. & Sorensen C. (2010), Introduction to Research in Education, 7th ed., Th omson Wadsworth, Australia.

Atılgan, H., (2006). Test Geliştirme, In H. Atılgan, (Edt), Eğitimde ölçme ve değerlendirme, Anı Yayıncılık, Ankara

Aydın, B. (2007). Rehberlik (Editör). Ankara: PegemA Yayıncılık. 3. Baskı.

Aziz, A. (2010) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri, 5. Baskı, Nobel Yayınları,

Bahar, M., Nartgün, Z., Durmuş, S. ve Bıçak, B., (2008). Geleneksel-Alternatif Ölçme ve Değer-lendirme. Pegema Yayıncılık. Ankara.

Balcı, A. (2005). Sosyal Bilimlerde Araştırma. Yöntem Teknik ve İlkeler. (Beşinci Baskı) Ankara: PEGEM A Yayıncılık

Baş, T. (2005). Anket. (3. Baskı) Ankara: Seçkin Yayınlar

Baykul, Y., Gelbal, S. ve Kellecioğlu, H. (2003) Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi

Baykul, Y., (2000). Eğitimde ve Psikolojide Ölçme: Klasik Test Teorisi ve Uygulanması, ÖSYM, Ankara

Burgess, T. (2001). A general introduction to the design of questionnaires for survey research. Leeds.

Büyüköztürk, Ş (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, (32)(470-483).

Büyüköztürk, Ş., (2004). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. 4. baskı, Ankara:Pegema Yayıncılık

Büyüköztürk, Ş (2005). Anket geliştirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3 (2)(133-148).

Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri (8.baskı). Pegem Akademi

Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in education (6th ed.). New York, NY: Routledge.

Çalık, M. ve Ayas, A. (2003). Çözeltilerde Kavram Başarı Testi Hazırlama ve Uygulama. Pamuk-kale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 14, 1-17

Çepni, S., (2007). Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş, Üçüncü Baskı, Trabzon.

Demircioğlu, G., (2007). Geçerlilik ve Güvenirlik, In Karip, E. (Edt.), Ölçme ve Değerlendirme, Pegem A Yayıncılık, Ankara


Dunteman, George H. (1989) Principal Components analysis, Th ousand Oaks, CA: Sage Publi-cations, Quantitative Applications in Social Science Series, No, 69

Ekiz, D., (2003). Eğitimde Araştırma Yöntem ve Metotlarına Giriş: Nitel, Nicel ve Eleştirel Ku-ram Metodolojileri, Anı Yayıncılık, Ankara

Erkuş, A. (2010) Psikometrik Terimlerin Türkçe Karşılıklarının Anlamları İle Yapılan İşlem-lerin Uyuşmazlığı Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 1(2), 72-77

Field, A. (2000). Discovering statistics using SPSS for windows, London: Sage Publications.

Gillham B. (2000) Developing a questionnaire (real world research). London: Continuum

Gray D.E (2004) Doing research in the real world, London, Sage

Judd, C. M., Eliot, E. R. and Kidder, L. H. (1991) Research Methods in Social Relations. New York: Harcourt Brace Jovanovich College Puplishers.

Kalaycı Ş, (2010) SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Ankara,

Kan, A., (2008). Ölçme Aracı Geliştirme, In. Tekindal, S. (Edt.). Eğitimde Ölçme ve Değerlen-dirme, Pegem A Yayıncılık, Ankara.

Karasar, N.(2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtımı

Koç, N. (1985). “Standart Başarı Testlerinin, Bir Eğitim Sisteminde Verilen Çeşitli Kararlardaki Yeri ve Önemi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1-2, Ankara: 159-172.

Kılınç, A., ve Salman, S., (2007). Okul Deneyimi Derslerine Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirilme-si, Gazi üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 1

Kline, P., (1994). An Easy Guide To Factor Analysis. London:Routledge

Kubıszyn, T. & Borıch, G. (1993). Educational Testing and Measurement: Classroom Applicati-on and Practice. Harper Collins College Publishers, Fourth Edition.

Kuş, E., (2005). Nicel – Nitel Araştırma Teknikleri, Anı Yayıncılık, Ankara

Kuzu, A (2013) Veri Toplama Yöntem ve Araçları, Kurt, A (editör) Bilimsel Araştırma Yöntem-leri, Anadolu Üniversitesi Yayınları

Mertens, D. (1998). Research methods in education and psycohology. New York: SAGE Pub.

Orhunbilge. N. (2010). Çok Değişkenli İstatistik Yöntemler, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakül-tesi Yayınları.

Tabachnick, B., & Fidell, L. (2007) Using multivariate statistics, Boston: Allyn & Bacon.

Tan, Ş., (2009). Öğretimde Ölçme Değerlendirme KPSS El Kitabı, Pegema Yayıncılık, Ankara

Tavşacıl, E., (2002), Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi, Ankara: Nobel Yayıncılık

TDK, (2005). Güncel Türkçe Sözlük. www.tdk.gov.tr

Tezbaşaran, A. (2008) Likert tipi ölçek hazırlama kılavuzu, 3. baskı, E-kitap

Tosun, U., & Karadağ, E. (2008). Yapılandırmacı düşünme envanterinin Türkçeye uyarlanması dil geçerliliği ve psikometrik incelemesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 8 (1), 225-264.


Turgut, M.F ve Baykul, Y. (2010) Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, 1. Baskı, pegem akademi

Ural, A. ve Kılıç, İ (2006). Bilimsel araştırma süreci ve SPSS ile veri analizi (Genişletilmiş 2. Baskı), Detay Yayıncılık

Wilson, N. & McClean, S. (1995). Questionnaire design: A practical introduction. University of Ulster. Retrieved March 22, 2004, http://www.stats.gla.ac.uk/cti/activities/reviews/95_08/question_design.html

Yaman, D. ve Yüksel S. (2008)Fen Öğrenmeye Yönelik Motivasyon Ölçeği: Geçerlik ve Güve-nirlik Çalışması Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 2(1), 19-37

Yıldırım, C., (1999). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, Ankara, ÖSYM

Yıldırım, İ. (2007) “Bireyi Tanıma Teknikleri” in Can, B (editör) Rehberlik 11,baskı Pegem Aka-demi

Doç. Dr. Mustafa METİN

1999 yılında başladığı Atatürk Üniversitesi Ağrı Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği Programından 2003 yılında mezun oldu. Aynı yılda KTÜ Fen Bilimler Enstitüsü Fen Bilgisi Eğitimi Bütünleşik Doktora Progra-mına başladı. 2005 yılında KTÜ Artvin Eğitim Fakültesinde Araştırma Görevlisi oldu ve doktorasını 2010 Yılıda tamamladıktan sonra Artvin Çoruh Üniversitesi Eğitim Fakültesinde Yardımcı Doçent olarak atandı. 2012 yılında Fen Bilgisi Eği-timi Alanında doçentlik ünvanını kazandıktan sonra Bozok üniversitesi Eğitim Fakültesinde Doçent olarak göreve başladı. Yazar lisans ve lisansüstü düzeyde bi-limsel araştırma yöntemi dersini yürütmekte olup fen eğitiminde ölçme-değer-lendirme, fen eğitimi, öğretmen eğitimi, öğrenme stilleri ve düşünme becerilerine yönelik ulusal ve uluslar arası birçok çalışması bulunmaktadır.

İletişim: Bozok Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, Fen Bilg-isi Eğitimi Anabilim Dalı, Email:[email protected], [email protected]


View publication statsView publication stats

https://www.researchgate.net/publication/346965740

6. BÖLÜM NİCEL VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Documents

Transcript of 6. BÖLÜM NİCEL VERİ TOPLAMA ARAÇLARI