Φορέας : ERA : Innsbruck : 13-15/3/2013 and maintenance ... fileτην κήρυξη...

Φορέας Υλοποίησης ERA

Τόπος ∆ιεξαγωγής Innsbruck

Ηmicroεροmicroηνία 13-1532013

Τίτλος Σεmicroιναρίου Workshop on cross-border divorce

and maintenance jurisdiction and

application law

Συmicromicroετοχή Αντώνιος Αραποστάθης

Πρωτοδίκης

Σχόλια

Τα θέmicroατα που παρουσιάστηκαν και αναπτύχθηκαν κατά τις 3 ηmicroέρες

στο σεmicroινάριο που έγινε στο δικαστικό microέγαρο του Innsbruck στα

γερmicroανικά microε θέmicroα το εφαρmicroοστέο δίκαιο και τη νοmicroολογία σχετικά microε

υποθέσεις διεθνών διαζυγίων και διατροφής είναι τα ακόλουθα

ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ

Εισηγήτρια Martina Erb-KlunemannAmtsgericht Hamm (Γερmicroανία)

ΘΕΜΑ Κανονισmicroός (ΕΚ) 22012003 του Συmicroβουλίου της Ευρωπαϊκής

Ένωσης της 27ης Νοεmicroβρίου 2003 για τη διεθνή δικαιοδοσία και την

αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαmicroικές διαφορές και διαφορές

γονικής microέριmicroνας

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Κανονισmicroός (ΕΚ) 22012003 του Συmicroβουλίου της Ευρωπαϊκής

Ένωσης της 27ης Νοεmicroβρίου 2003 (Βρυξέλλες ΙΙα) για τη διεθνή

δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαmicroικές

διαφορές και διαφορές γονικής microέριmicroνας καταργεί τον κανονισmicroό (ΕΚ)

αριθ 13472000 (Βρυξέλλες ΙΙ) που ασχολείτο microόνο microε θέmicroατα γονικής

microέριmicroνας που σχετίζονταν microε γαmicroικές διαφορές και είχε δεχθεί σφοδρή

κριτική Ο νέος κανονισmicroός περιέχει διατάξεις για τη γονική microέριmicroνα που

έχουν εφαρmicroογή ανεξαρτήτως εάν ανακύπτουν εξ αφορmicroής διαδικασίας

διαζυγίου

ΙΙ ΠΕ∆ΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Ο κανονισmicroός αφορά υποθέσεις που σχετίζονται microε διαζύγια

δικαστικό χωρισmicroό και ακύρωση γάmicroου Σύmicroφωνα microε τον 8ο λόγο της

εισηγητικής έκθεσης ο κανονισmicroός θα πρέπει να εφαρmicroόζεται microόνο στη

λύση του συζυγικού δεσmicroού και δεν θα πρέπει να επηρεάζει θέmicroατα

όπως οι λόγοι του διαζυγίου οι περιουσιακές συνέπειες του γάmicroου ή

άλλα συναφή ζητήmicroατα Επίσης δεν εφαρmicroόζεται σε θέmicroατα ονόmicroατος

περιουσίας και κληρονοmicroίας

Ο υπrsquo όψη κανονισmicroός ισχύει για όλα τα είδη διαδικασίας και ο όρος

laquoδικαστήριοraquo περιλαmicroβάνει κάθε αρχή που έχει διεθνή δικαιοδοσία για

τα ζητήmicroατα που υπάγονται στο πεδίο εφαρmicroογής του κανονισmicroού ενώ

το ίδιο ισχύει και για τον όρο laquoδικαστήςraquo καθώς ο θεσmicroός του διαζυγίου

και του δικαστικού χωρισmicroού δεν είναι γνωστός σε όλες τις έννοmicroες

τάξεις και ούτε επιδιώκεται η εναρmicroόνιση του ουσιαστικού δικαίου των

χωρών microελών1 Το ερώτηmicroα εάν σε ένα κράτος microέλος είναι δυνατό να

ισχύσει δικαστικός χωρισmicroός χωρίς διαζύγιο ή να κηρυχτεί ένας γάmicroος

άκυρος εξαρτάται από το εφαρmicroοστέο δίκαιο το οποίο microε τη σειρά του

εξαρτάται από τη σχετική νοmicroοθεσία του κάθε κράτους Εποmicroένως είναι

δυνατόν τα δικαστήρια ενός κράτους microέλους να έχουν αρmicroοδιότητα για

1 Βλ τις αποφάσεις του ΔΕΚ C-43506 καθώς και C-40010 σύμφωνα με τις οποίες εμπίπτει

στην έννοια των laquoαστικών υποθέσεωνraquo κατά την έννοια της του άρθρου 1 sect 1 του ανωτέρω

κανονισμού απόφαση που ελήφθη στο πλαίσιο των κανόνων δημοσίου δικαίου

την κήρυξη δικαστικού χωρισmicroού χωρίς διαζύγιο παρrsquo όλο που στο εν

λόγω κράτος δεν αναγνωρίζεται αυτός ο θεσmicroός και εποmicroένως δεν microπορεί

να εφαρmicroοστεί

Ο Κανονισmicroός τέθηκε σε ισχύ την 1-8-2004 και εφαρmicroόζεται σε όλη

την Ευρωπαϊκή Ένωση από την 1-3-2005 microε microοναδική εξαίρεση την

∆ανία Κατrsquo εξαίρεση σύmicroφωνα microε τη διάταξη του άρθρου 64

επιτρέπεται όmicroως παράλληλα και η αναγνώριση αποφάσεων που

εκδόθηκαν κατόπιν αγωγών που ασκήθηκαν πριν από την ηmicroεροmicroηνία

αυτή εφόσον το ∆ικαστήριο της χώρας προέλευσης θεmicroελίωσε την

διεθνή δικαιοδοσία του σε κανόνες σύmicroφωνους microε τις διατάξεις του

παρόντος κανονισmicroού ή του Κανονισmicroού 13472000 ή microε διατάξεις

σύmicroβασης που ίσχυε microεταξύ του κράτους microέλους προέλευσης και του

κράτους microέλους αναγνώρισης της απόφασης

ΙΙΙ ΑΡΜΟ∆ΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΓΑΜΟΥ

Η αρmicroοδιότητα καθορίζεται από τα άρθρα 3 4 και 5 του Κανονισmicroού

που προβλέπουν 7 διαφορετικές περιπτώσεις ενώ δεν εφαρmicroόζονται οι

κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (αποκλειστική δικαιοδοσία βάσει του

άρθρου 6) Έτσι σύmicroφωνα microε αυτή την αρχή ο Κανονισmicroός εφαρmicroόζεται

1) εάν ένας εκ των συζύγων έχει την ιθαγένεια κράτους microέλους εκτός του

Ηνωmicroένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας ή έχει τη διαmicroονή του (domicile)

στο Ηνωmicroένο Βασίλειο ή την Ιρλανδία2 ή 2) εάν ένας εκ των συζύγων

έχει ιθαγένεια τρίτους κράτους αλλά έχει τη συνήθη διαmicroονή του σε ένα

κράτος microέλος της ΕΕ Ωστόσο εάν κανένα δικαστήριο κράτους microέλους

δεν έχει αρmicroοδιότητα σύmicroφωνα microε τις ανωτέρω αρχές τότε αυτή

2 Η έννοια του όρου laquodomicileraquo προέρχεται από το Αγγλικό δίκαιο και ερμηνεύεται σύμφωνα με

αυτό υπερβαίνοντας σε γενικές γραμμές τις προϋποθέσεις της laquoσυνήθους διαμονήςraquo όπως αυτή νοείται στο ελληνικό δίκαιο Εξ αυτού του λόγου αναφέρεται αυτούσιος ο όρος χωρίς να

μπορεί να μεταφραστεί με νομική ακρίβεια στις υπόλοιπες γλώσσες

ρυθmicroίζεται από τους γενικούς κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (άρθρο

7) σύmicroφωνα microε την αρχή που υιοθετήθηκε από το ∆ΕΚ στην υπόθεση

Lopez (C6807)3

Το δικαστήριο εξετάζει αυτεπαγγέλτως την έλλειψη δικαιοδοσίας του

εφόσον επιλαmicroβάνεται υπόθεσης για την οποία δεν έχει δικαιοδοσία

βάσει του κανονισmicroού και για την οποία δικαστήριο άλλου κράτους

microέλους έχει δικαιοδοσία δυνάmicroει του κανονισmicroού (άρθρο 17)

Σχηmicroατικώς εάν ένα δικαστήριο έχει δικαιοδοσία σύmicroφωνα microε τα άρθρα

3 4 ή 5 τότε επιλαmicroβάνεται της υπόθεσης διαφορετικά εξετάζει εάν

εφαρmicroόζεται το άρθρο 6 (δηλαδή εάν κάποιο άλλο δικαστήριο κράτους

microέλους θεmicroελιώνει δικαιοδοσία βάσει της ως άνω διάταξης) και σε θετική

περίπτωση κηρύσσεται αναρmicroόδιο ενώ τέλος σε περίπτωση που δεν

προκύπτει αρmicroοδιότητα άλλου δικαστηρίου σύmicroφωνα microε τον Κανονισmicroό

εφαρmicroόζονται οι κανόνες του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου λαmicroβάνοντας

ωστόσο υπόψη τις διατάξεις του άρθρου 7

Παράδειγmicroα

-Ο Α υπήκοος τρίτης χώρας παντρεύεται την Β ελληνίδα υπήκοο το

έτος 2002 και διαmicroένουν microόνιmicroα στη Γερmicroανία Το έτος 2013 η Β

αιτείται διαζύγιο στη Γερmicroανία

Το δικαστήριο θα πρέπει να εξετάσει εάν εφαρmicroόζεται ο κανονισmicroός

σύmicroφωνα microε το άρθρο 1 Ακολούθως σύmicroφωνα microε το άρθρο 3 sect 1 εδ

α΄ περ 1 θεmicroελιώνεται η αρmicroοδιότητα λόγω της κοινής συνήθους

διαmicroονής αmicroφοτέρων των συζύγων Παραλλήλως συντρέχουν και οι

περιπτώσεις 3 (χώρα συνήθους διαmicroονής του εναγοmicroένου) και 5 (χώρα

συνήθους διαmicroονής του ενάγοντος επί τουλάχιστον 1 έτος) και

εποmicroένως το γερmicroανικό δικαστήριο έχει διεθνή δικαιοδοσία

3 Για την έννοια του όρου laquoαστικές υποθέσειςraquo βλέπε επίσης ΔΕΚ C-52307 και C-49710

-Σε περίπτωση που οι Α και Β διαmicroένουν microόνιmicroα σε τρίτη χώρα και η Β

κατά τη διάρκεια της διάστασης microετακοmicroίσει microόνιmicroα στην Γερmicroανία και

αιτηθεί διαζύγιο στην Ελλάδα

Το άρθρο 3 του κανονισmicroού δεν θεmicroελιώνει αρmicroοδιότητα των

ελληνικών δικαστηρίων Επειδή ο Α είναι πολίτης τρίτης χώρας και

εξακολουθεί να διαmicroένει microόνιmicroα σrsquo αυτή δεν εφαρmicroόζεται ούτε το

άρθρο 6 Ωστόσο το δικαστήριο πρέπει να εξετάσει εάν η Β διαmicroένει

microόνιmicroα στη Γερmicroανία περισσότερο από ένα χρόνο καθώς σε θετική

περίπτωση θεmicroελιώνεται αρmicroοδιότητα των γερmicroανικών δικαστηρίων

κατrsquo άρθρο 3 sect 1 εδ α΄ περ 5 Αυτό σηmicroαίνει ότι ο κανονισmicroός

προβλέπει την αρmicroοδιότητα δικαστηρίου άλλου κράτους microέλους και το

ελληνικό δικαστήριο είναι υποχρεωmicroένο να απέχει Κατrsquo ακολουθίαν η

Β πρέπει να απευθυνθεί στο γερmicroανικό δικαστήριο

-Σε περίπτωση που αmicroφότεροι οι Α και Β διαmicroένουν microόνιmicroα σε τρίτη

χώρα και η Β αιτηθεί διαζύγιο στην Ελλάδα

Σε αυτή την περίπτωση το άρθρο 3 δεν έχει εφαρmicroογή Εποmicroένως το

δικαστήριο θα εξετάσει εάν έχει αρmicroοδιότητα κάποιο άλλο δικαστήριο

κράτους microέλους σύmicroφωνα microε το άρθρο 6 και αφού διαπιστώσει ότι αυτό

δεν συmicroβαίνει θα εφαρmicroόσει το εθνικό δίκαιο κατrsquo επιταγήν του άρθρου

7 Κατrsquo ακολουθίαν σύmicroφωνα microε τη διάταξη του άρθρου 612 ΚΠολ∆

εφόσον η Β είναι Ελληνίδα τα ελληνικά δικαστήρια έχουν δικαιοδοσία

Λόγω των πολλών περιπτώσεων αρmicroοδιότητας είναι δυνατόν να

συντρέχει αρmicroοδιότητα περισσοτέρων του ενός δικαστηρίων

Περιπτώσεις εκκρεmicroοδικίας ρυθmicroίζονται στο άρθρο 19 sect 1 του

Κανονισmicroού Εκκρεmicroοδικία υφίσταται και στις περιπτώσεις που η δίκη

έχει χωριστεί σε διαδικασίες εκ των οποίων η microια αφορά τον δικαστικό

χωρισmicroό και η άλλη την λύση ή την κήρυξη ακυρότητας του γάmicroου

Κριτήριο αποτελεί η αρχή της προτεραιότητας όπου το δικαστήριο

που επελήφθη δεύτερο αναστέλλει αυτεπαγγέλτως τη διαδικασία του

microέχρι να διαπιστωθεί η διεθνής δικαιοδοσία του δικαστηρίου που

επελήφθη πρώτο Σε αυτή την περίπτωση το πρώτο δικαστήριο

επιλαmicroβάνεται της υπόθεσης και το δεύτερο δικαστήριο κηρύσσεται

αναρmicroόδιο ενώ ο ενάγων που εισήγαγε την αίτηση του στο δεύτερο

δικαστήριο microπορεί να την εισάγει σrsquo αυτό που επελήφθη πρώτο Στο

άρθρο 16 ρυθmicroίζεται ποιο δικαστήριο θεωρείται ως πρώτο επιληφθέν4

Εν κατακλείδι οι λόγοι αρmicroοδιότητας που προβλέπονται στο άρθρο 3

του Κανονισmicroού microπορούν να διακριθούν κυρίως σε αυτούς της συνήθους

διαmicroονής ή της ιθαγένειας Συγκεκριmicroένα 1) Συνήθης διαmicroονή (άρθρο 3

sect 1α) 2) Ιθαγένεια (άρθρο 3 sect 1β) και 3) Άλλοι λόγοι (άρθρα 4 και 5)

1 ∆ΙΚΑΙΟ∆ΟΣΙΑ ΛΟΓΩ ΣΥΝΗΘΟΥΣ ∆ΙΑΜΟΝΗΣ

Όπως προαναφέρθηκε το άρθρο 3 sect 1 εδ α΄ προβλέπει τις

περιπτώσεις δικαιοδοσίας λόγω συνήθους διαmicroονής του ενός ή και των

δύο συζύγων5 Ο όρος laquoσυνήθης διαmicroονήraquo πρέπει να ερmicroηνευθεί

σύmicroφωνα microε τις γενικές αρχές του ευρωπαϊκού δικαίου microε τον οποίο

ασχολήθηκε και το ∆ΕΚ εξ αφορmicroής του άρθρου 8 του Κανονισmicroού που

αφορά τη δικαιοδοσία σε θέmicroατα γονικής microέριmicroνας Ειδικότερα

σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία6 ο όρος συνήθης διαmicroονή καλύπτει τον τόπο

έκφρασης microιας ορισmicroένης κοινωνικής και οικογενειακής ένταξης

Εποmicroένως κατά τον ορισmicroό του τόπου συνήθους διαmicroονής το δικαστήριο

οφείλει να λάβει υπόψη του όλες τις ιδιαίτερες παραmicroέτρους κάθε

συγκεκριmicroένης υπόθεσης Τέτοιοι λόγοι είναι η διάρκεια της παραmicroονής

4 Ωστόσο πρέπει να ληφθεί υπόψη και η νομολογία του ΔΕΚ έτσι πχ σε περίπτωση

ασφαλιστικών μέτρων όπως στην υπόθεση C-29610 (Bianca Purrucker κατά Guillermo Valleacutes Peacuterez) όπου κρίθηκε ότι το άρθρο 19 sect 2 του κανονισμού 22012003 δεν εφαρμόζεται

οσάκις δικαστήριο κράτους μέλους επιληφθέν πρώτο για τη λήψη μέτρων περί γονικής

μέριμνας δικάζει μόνο στο πλαίσιο παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας κατά το άρθρο 20 του κανονισμού αυτού και δικαστήριο άλλου κράτους μέλους έχον κατά τον ίδιο

κανονισμό διεθνή δικαιοδοσία να κρίνει επί της ουσίας επιλαμβάνεται δεύτερο αιτήσεως για

τη λήψη των ίδιων μέτρων είτε προσωρινώς είτε οριστικώς 5 Βλ σχετικά ΠολΠρΑθ 492010 (Α΄ δημ ΝΟΜΟΣ)

6 Βλ ΔΕΚ C-52307

σε ένα κράτος η νόmicroιmicroη ή microη παραmicroονή σε ένα κράτος οι όροι της

διαmicroονής οι λόγοι της διαmicroονής σε ένα κράτος η ιθαγένεια η θέση και

συνθήκες εργασίας η γνώση της γλώσσας οικογενειακές και κοινωνικές

συνθήκες κλπ

Αναλυτικά η δικαιοδοσία της συνήθους διαmicroονής

- η συνήθης διαmicroονή των συζύγων ή

- η τελευταία συνήθης διαmicroονή των συζύγων εφόσον ένας εκ των

συζύγων έχει ακόmicroα αυτή τη διαmicroονή ή

- η συνήθης διαmicroονή του εναγοmicroένου ή

- σε περίπτωση κοινής αιτήσεως η συνήθης διαmicroονή του ενός ή του

άλλου των συζύγων ή

- η συνήθης διαmicroονή του ενάγοντος εάν είχε αυτή τη διαmicroονή επί

τουλάχιστον ένα χρόνο αmicroέσως πριν από την έγερση της αγωγής ή

- συνήθης διαmicroονή του ενάγοντος εάν είχε αυτή τη διαmicroονή επί

τουλάχιστον έξι microήνες αmicroέσως πριν από την έγερση της αγωγής και

εάν είναι είτε υπήκοος του εν λόγω κράτους microέλους ή στην

περίπτωση του Ηνωmicroένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας έχει εκεί

laquodomicileraquo

2 ∆ΙΚΑΙΟ∆ΟΣΙΑ ΛΟΓΩ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ

Η διάταξη του άρθρου 3 sect 1 εδ β΄ προβλέπει τις περιπτώσεις

δικαιοδοσίας λόγω ιθαγένειας αmicroφότερων των συζύγων ή στην

περίπτωση Ηνωmicroένου Βασιλείου και Ιρλανδίας εάν έχουν laquodomicileraquo

Σε περίπτωση περισσοτέρων της microιας ιθαγενειών εάν αmicroφότεροι οι

σύζυγοι έχουν την ιθαγένεια των ιδίων 2 κρατών τότε αρmicroόδια είναι τα

δικαστήρια αυτών των κρατών και υφίσταται το δικαίωmicroα επιλογής7

3 ΑΛΛΟΙ ΛΟΓΟΙ ∆ΙΚΑΙΟ∆ΟΣΙΑΣ

7 Βλ ΔΕΚ C -16808

Σύmicroφωνα microε το άρθρο 4 το δικαστήριο ενώπιον του οποίου εκκρεmicroεί

η διαδικασία βάσει του άρθρου 3 είναι αρmicroόδιο και για την ανταγωγή

στο microέτρο που αυτή εmicroπίπτει στο πεδίο εφαρmicroογής του κανονισmicroού

Το άρθρο 5 ασχολείται microε τη microετατροπή του δικαστικού χωρισmicroού σε

διαζύγιο λαmicroβάνοντας υπόψη την περίπτωση που σε κάποια κράτη microέλη

η απόφαση δικαστικού χωρισmicroού αποτελεί προϋπόθεση για την λύση του

γάmicroου Σύmicroφωνα microrsquo αυτό το δικαστήριο του κράτους microέλους το οποίο

εξέδωσε απόφαση δικαστικού χωρισmicroού είναι επίσης αρmicroόδιο για να

microετατρέψει την απόφαση αυτή σε διαζύγιο εφόσον το προβλέπει το

δίκαιο αυτού του κράτους microέλους

IV ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ∆ΙΑΖΥΓΙΩΝ

Σύmicroφωνα microε το άρθρο 59 του Κανονισmicroού παύει η ισχύς όλων των

συmicroφωνιών που τυχόν προϋπήρχαν microεταξύ των κρατών microελών και

εmicroπίπτουν στο πεδίο εφαρmicroογής του Κανονισmicroού Όπως προαναφέρθηκε

το άρθρο 64 του κανονισmicroού προβλέπει το χρονικό πεδίο εφαρmicroογής των

διατάξεων που microπορεί να προηγείται της έναρξης ισχύος του την 1-3-

2005 και να αφορά και αποφάσεις που εκδόθηκαν πριν από αυτή την

ηmicroεροmicroηνία

Σύmicroφωνα microε το άρθρο 21 sect 1 αποφάσεις που εκδίδονται σε κράτος

microέλος αναγνωρίζονται στα λοιπά κράτη microέλη χωρίς καmicroία διαδικασία

Αυτό σηmicroαίνει ότι 1) οποιοδήποτε κράτος microέλος microπορεί χωρίς καmicroία

διαδικασία να επιφέρει τροποποιήσεις στα ληξιαρχικά βιβλία του βάσει

αποφάσεως διαζυγίου δικαστικού χωρισmicroού ή ακύρωσης γάmicroου που

εκδίδεται σε άλλο κράτος microέλος και δεν υπόκειται σε περαιτέρω ένδικα

microέσα κατά το δίκαιο του εν λόγω κράτους microέλους και 2) εάν η επίκληση

της αναγνώρισης γίνεται παρεmicroπιπτόντως ενώπιον δικαστηρίου κράτους

microέλους το δικαστήριο αυτό έχει διεθνή δικαιοδοσία να κρίνει σχετικά8

Ωστόσο αυτό δεν αποκλείει το δικαίωmicroα οποιοσδήποτε

ενδιαφερόmicroενου να ζητήσει την έκδοση απόφασης για την αναγνώριση ή

microη αναγνώριση της απόφασης σύmicroφωνα microε τις διαδικασίες που

προβλέπει το τmicroήmicroα 2 του κεφαλαίου ΙΙΙ (άρθρο 21 sect 3) αδιαφόρως εάν

αυτή αmicroφισβητείται9 Ειδικότερα επειδή σύmicroφωνα microε το άρθρο 30 του

Κανονισmicroού στην Ελλάδα δεν προβλέπεται η διαδικασία εκλογής

κατοικίας ο αιτών οφείλει να προβεί σε διορισmicroό αντικλήτου σύmicroφωνα

microε το άρθρο 142 ΚΠολ∆10

Οι αποφάσεις του δικαστηρίου ενός κράτους microέλους αναγνωρίζονται

κατrsquo αρχήν στα άλλα κράτη microέλη Η επί της ουσίας αναθεώρηση

απόφασης αποκλείεται (άρθρο 26) Ούτε microπορεί το δικαστήριο να

αρνηθεί την αναγνώριση επειδή κατά το δίκαιο του συγκεκριmicroένου

κράτους microέλους δεν θα εξεδίδετο η απόφαση υπό τα συγκεκριmicroένα

πραγmicroατικά περιστατικά Κατά το άρθρο 24 δεν ερευνάται η δικαιοδοσία

του δικαστηρίου του κράτους microέλους προέλευσης

Οι λόγοι άρνησης αναγνώρισης αποφάσεων που αφορούν διαζύγιο

δικαστικό χωρισmicroό ή ακύρωση γάmicroου περιέχονται στο άρθρο 22 και

συγκεκριmicroένα

α) αν η αναγνώριση αντίκειται προδήλως στη δηmicroόσια τάξη του

κράτους microέλους αναγνώρισης

β) αν το εισαγωγικό έγγραφο της δίκης ή άλλο ισοδύναmicroο έγγραφο

δεν έχει επιδοθεί ή κοινοποιηθεί στον ερηmicroοδικήσαντα εναγόmicroενο

κανονικά και έγκαιρα ώστε να microπορεί να αmicroυνθεί εκτός εάν

8 Βλ ΜονΠρΧαν 392006 (α΄ δημ ΝΟΜΟΣ)

9 Βλ ΜονΠρΙωαν 842008 ΕΦΑΔ 20081252 ΜονΠρΚερ 1682007 Αρμ 2008599 καθώς και ΜονΠρΡοδ 4882010 (α΄ δημ ΝΟΜΟΣ)

10 Βλ ΜονΠρΙωαν 842008 (οα)

διαπιστώνεται ότι ο εναγόmicroενος έχει δεχθεί την απόφαση κατά τρόπο

microη επιδεχόmicroενο αmicroφισβήτηση

γ) αν η απόφαση είναι ασυmicroβίβαστη microε απόφαση που έχει εκδοθεί

microεταξύ των ίδιων διαδίκων στο κράτος microέλος αναγνώρισης ή

δ) αν η απόφαση είναι ασυmicroβίβαστη microε απόφαση που έχει εκδοθεί

προγενέστερα microεταξύ των ίδιων διαδίκων σε άλλο κράτος microέλος ήσε

τρίτο κράτος εφόσον η απόφαση αυτή συγκεντρώνει τις

προϋποθέσεις που απαιτούνται για την αναγνώρισή της στο κράτος

microέλος αναγνώρισης

Κατά το άρθρο 37 ο διάδικος που επικαλείται ή αmicroφισβητεί την

αναγνώριση απόφασης ή ζητεί την κήρυξη της εκτελεστότητας οφείλει

να προσκοmicroίσει

α) αντίγραφο της απόφασης το οποίο να συγκεντρώνει τις αναγκαίες

προϋποθέσεις γνησιότητας

β) το πιστοποιητικό που αναφέρεται στο άρθρο 39 και εκδίδεται από

το αρmicroόδιο δικαστήριο ή η αρmicroόδια αρχή του κράτους microέλους

προέλευσης Από το πιστοποιητικό πρέπει να προκύπτει ότι η

απόφαση είναι εκτελεστή χωρίς να απαιτείται να είναι τελεσίδικη11

γ) επιπλέον σε περίπτωση απόφασης που εκδόθηκε ερήmicroην το

πρωτότυπο ή κυρωmicroένο αντίγραφο του εγγράφου που αποδεικνύει ότι

το εισαγωγικό έγγραφο της δίκης ή άλλο ισοδύναmicroο έγγραφο έχει

επιδοθεί ή κοινοποιηθεί στον ερηmicroοδικήσαντα διάδικο ή

οποιοδήποτε έγγραφο στο οποίο να δηλώνεται ότι ο εναγόmicroενος έχει

αποδεχθεί την απόφαση κατά τρόπο microη επιδεχόmicroενο αmicroφισβήτηση

Αν δεν προσάγονται τα έγγραφα που microνηmicroονεύονται ανωτέρω υπό

στοιχεία β΄ και γ΄ το δικαστήριο microπορεί είτε να ορίσει προθεσmicroία

προσαγωγής τους είτε να δεχθεί ισοδύναmicroα έγγραφα είτε εφόσον κρίνει

ότι έχει επαρκώς ενηmicroερωθεί να απαλλάξει τον αιτούντα από το βάρος

11

Βλ και ΜονΠρΚερ 1682007 (οα)

αυτό (άρθρο 38 sect 1) Η microετάφραση επικυρώνεται από πρόσωπο που έχει

αυτή την εξουσία σε ένα από τα κράτη microέλη (άρθρο 38 sect 2) Καmicroιά

επικύρωση ή άλλη ανάλογη διατύπωση δεν απαιτείται για τα έγγραφα

(άρθρο 52)

∆ΕΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ

Εισηγητές Wolfgang Hau καθηγητής στο πανεπιστήmicroιο Passau και

Martin Weber πρωτοδίκης στο Πρωτοδικείο του Innsbruck

ΘΕΜΑ Ο Κανονισmicroός (ΕΕ) αριθ 12592010 του Συmicroβουλίου της 20ής

∆εκεmicroβρίου 2010 για τη θέσπιση ενισχυmicroένης συνεργασίας στον τοmicroέα

του δικαίου που είναι εφαρmicroοστέο στο διαζύγιο και τον δικαστικό

χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Κανονισmicroός 12592010 (Ρώmicroη ΙΙΙ) θέτει κανόνες αρmicroοδιότητας στο

δίκαιο του διαζυγίου πλην όmicroως λόγω ανυπέρβλητων δυσχερειών δεν

αφορά όλα τα κράτη microέλη παρά microόνον σε χώρες όπως η Γερmicroανία

Βουλγαρία Γαλλία Ρουmicroανία Ιταλία κλπ ενώ δεν microετέχει η Ελλάδα και

εποmicroένως εξακολουθούν να ισχύουν οι γενικοί κανόνες του ιδιωτικού

διεθνούς δικαίου ήτοι για τη χώρα microας το άρθρο 16 του ΑΚ καθώς και

το άρθρο 4 του ν 37192008 Εξ αυτού του λόγου θα γίνει συνοπτική

microόνο αναφορά στο εν λόγω θέmicroα

Σκοπός του Κανονισmicroού είναι ο προσδιορισmicroός του εφαρmicroοστέου

δικαίου σε περιπτώσεις διαζυγίου και δικαστικού χωρισmicroού χωρίς να

περιλαmicroβάνεται η αναγνώριση ή ακύρωση του γάmicroου

Οι διατάξεις του έχουν οικουmicroενική εφαρmicroογή καθώς το

καθοριζόmicroενο από τον παρόντα κανονισmicroό δίκαιο εφαρmicroόζεται ακόmicroα

και αν δεν πρόκειται για δίκαιο συmicromicroετέχοντος κράτους microέλους χωρίς

πάντως να επιδιώκεται η εναρmicroόνιση των δικαίων των κρατών microελών

ΙΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ∆ΙΚΑΙΟΥ

Ο Κανονισmicroός δίνει microια περιορισmicroένη δυνατότητα επιλογής από τους

συζύγους του εφαρmicroοστέου δικαίου ενώ περιέχει κανόνες για τον

προσδιορισmicroό του δικαίου σε περίπτωση που microια τέτοια συmicroφωνία δεν

υφίσταται ή είναι άκυρη

ΓΕΝΙΚΑ

Η σύmicroφωνα microε τον κανονισmicroό εφαρmicroογή του εσωτερικού δικαίου

αποκλείει την εφαρmicroογή των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου

Εκτός αυτών υπάρχουν κανόνες δηmicroόσιας τάξης σύmicroφωνα microε τους

οποίους εάν το εφαρmicroοστέο δίκαιο δεν προβλέπει το θεσmicroό του

διαζυγίου12

ή εάν δεν αναγνωρίζει τον γάmicroο ως έγκυρο (πχ γάmicroος

microεταξύ ατόmicroων του ίδιου φύλλου) εφαρmicroόζεται το δίκαιο του κράτους

του επιλαmicroβανοmicroένου δικαστηρίου

ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ

Εισηγήτρια Juliane Hirsch

ΘΕΜΑ ∆ΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗ ΕΠΙ∆ΙΩΞΗ ΑΞΙΩΣΕΩΝ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ

Ι ∆ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΡΥΘΜΙΖΟΥΝ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ

Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ

ΧΑΓΗΣ

Ο κανονισmicroός 42009 του Συmicroβουλίου της 18ης ∆εκεmicroβρίου 2008 για

τη διεθνή δικαιοδοσία το εφαρmicroοστέο δίκαιο την αναγνώριση και

12Η τελευταία χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που δεν αναγνώριζε τον θεσμό του διαζυγίου ήταν

η Μάλτα πλην όμως πλέον υιοθετήθηκε και σrsquo αυτή τη χώρα ο θεσμός

εκτέλεση αποφάσεων και τη συνεργασία σε θέmicroατα υποχρεώσεων

διατροφής εφαρmicroόζεται στις υποχρεώσεις διατροφής που απορρέουν από

οικογενειακές σχέσεις ή σχέσεις συγγένειας γάmicroου ή αγχιστείας και

ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση microε την εξαίρεση της ∆ανίας από την 18-

6-2011 και εκτός από τις διατάξεις για την δικαιοδοσία περιέχει οδηγίες

για την απλοποίηση και επιτάχυνση της αναγνώρισης και εκτέλεσης των

αποφάσεων εισάγει ένα σύστηmicroα συνεργασίας των κεντρικών αρχών των

κρατών microελών καθώς και διατάξεις για τα δικαστικά έξοδα

Σε διεθνές επίπεδο η Σύmicroβαση της Χάγης για τη ∆ιεθνή Ικανοποίηση

των Απαιτήσεων ∆ιατροφής Τέκνων και Άλλων Μελών της Οικογένειας

της 23-11-2007 υπόσχεται την απλοποίηση και επιτάχυνση της

διαδικασίας ειδικά για θέmicroατα απαιτήσεων διατροφών τέκνων Μαζί microε

τη Σύmicroβαση τα microέρη της Συνόδου της Χάγης υιοθέτησαν το Πρωτόκολλο

της Χάγης της 23-11-2007 σχετικά microε το εφαρmicroοστέο δίκαιο στις

υποχρεώσεις διατροφής Η Σύmicroβαση δεν έχει τεθεί ακόmicroη σε ισχύ ενώ το

Πρωτόκολλο εφαρmicroόζεται προσωρινά από την 18-6-2011

Η σύmicroβαση εκτός από την Ευρωπαϊκή Ένωση προς το παρόν έχει

υπογραφεί και από τρίτες χώρες όπως η Αλβανία οι ΗΠΑ Ουκρανία

κλπ ενώ αναmicroένεται η Νορβηγία ενώ το Πρωτόκολλο εκτός της

Ευρωπαϊκής Ένωσης (χωρίς τη ∆ανία και το Ηνωmicroένο Βασίλειο) έχει

υπογραφεί προς το παρόν microόνο από τη Σερβία

2 ΠΡΟΙΣΧΥΣΑΝ ∆ΙΚΑΙΟ

Πριν το Κανονισmicroό τα θέmicroατα διατροφής ρυθmicroίζονταν κυρίως από

τον Κανονισmicroό 442001 του Συmicroβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της

22ης ∆εκεmicroβρίου 2000 για τη δικαιοδοσία αναγνώριση και εκτέλεση

αποφάσεων για αστικές και εmicroπορικές υποθέσεις (Βρυξέλλες Ι) και από

τον Κανονισmicroό 8052004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 21ης

Απριλίου 2004 για τη διεθνή δικαιοδοσία την αναγνώριση και την

εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εmicroπορικές υποθέσεις

Β ΠΕ∆ΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

1 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 42009

Ο Κανονισmicroός εφαρmicroόζεται στις υποχρεώσεις διατροφής που

απορρέουν από οικογενειακές σχέσεις ή σχέσεις συγγένειας γάmicroου ή

αγχιστείας η έννοια της laquoυποχρέωσης διατροφήςraquo θα πρέπει να

ερmicroηνεύεται αυτόνοmicroα (βλ σηmicro 12 της εισηγητικής έκθεσης)

2 ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ ΤΗΣ 23-11-2007

Αντιθέτως το πεδίο εφαρmicroογής της Σύmicroβασης είναι πιο περίπλοκο

καθόσον το άρθρο 2 προβλέπει τον περιορισmicroό ή επέκταση της

εφαρmicroογής της Γενικότερα εφαρmicroόζεται α) στις υποχρεώσεις διατροφής

οι οποίες προκύπτουν από microια σχέση γονέα-παιδιού έναντι ενός ατόmicroου

κάτω των 21 ετών (άρθρο 2 sect 1α) β) στην αναγνώριση και την εκτέλεση

ή την εκτέλεση microιας απόφασης για συζυγική διατροφή όταν υποβάλλεται

αίτηση microε αξίωση κατά την έννοια του ανωτέρω στοιχείου (άρθρο 2 sect

1β) και γ) microε την εξαίρεση των κεφαλαίων II και III στη συζυγική

διατροφή

Σηmicroειωτέον ότι οι διατάξεις της σύmicroβασης εφαρmicroόζονται σε παιδιά

ανεξάρτητα από την οικογενειακή κατάσταση των γονέων

Ωστόσο οποιοδήποτε συmicroβαλλόmicroενο κράτος microπορεί να επιφυλαχθεί

σύmicroφωνα microε το άρθρο 62 του δικαιώmicroατος περιορισmicroού της εφαρmicroογής

της σύmicroβασης σύmicroφωνα microε την sect 1α στα άτοmicroα που δεν έχουν φθάσει

την ηλικία των 18 ετών (άρθρο 2 sect 2) Από την άλλη οποιοδήποτε

συmicroβαλλόmicroενο κράτος microπορεί να δηλώσει σύmicroφωνα microε το άρθρο 63 ότι

θα επεκτείνει την εφαρmicroογή του συνόλου ή οποιουδήποτε microέρους της

σύmicroβασης σε οποιαδήποτε υποχρέωση διατροφής η οποία απορρέει από

οικογενειακές σχέσεις σχέσεις συγγένειας εξ αίmicroατος γάmicroου ή

αγχιστείας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων ειδικότερα και των υποχρεώσεων

όσον αφορά τα ευάλωτα άτοmicroα (άρθρο 2 sect 3) Στις τελευταίες

περιπτώσεις εφαρmicroόζεται η αρχή της αmicroοιβαιότητας

Συνοπτικώς στο πεδίο εφαρmicroογής του Κανονισmicroού περιλαmicroβάνονται

οι αξιώσεις διατροφής που απορρέουν από οικογενειακές σχέσεις ή

σχέσεις συγγένειας γάmicroου ή αγχιστείας

Στο πεδίο εφαρmicroογής της σύmicroβασης περιλαmicroβάνονται υποχρεώσεις

διατροφής οι οποίες προκύπτουν από microια σχέση γονέα-παιδιού έναντι

ενός ατόmicroου κάτω των 21 ετών οι οποίες microπορούν να περιοριστούν στα

άτοmicroα που δεν έχουν φτάσει το 18ο έτος ενώ microπορούν να επεκταθούν και

σε άτοmicroα που υπερβαίνουν το 21ο έτος Περαιτέρω στην αναγνώριση και

την εκτέλεση ή την εκτέλεση microιας απόφασης για συζυγική διατροφή

όταν υποβάλλεται αίτηση microε αξίωση κατά την έννοια του ανωτέρω

στοιχείου και επιπλέον στη συζυγική διατροφή microε τις προαναφερθείσες

εξαιρέσεις Τέλος αν και δεν συmicroπεριλαmicroβάνεται στο αρχικό κείmicroενο

οποιοδήποτε συmicroβαλλόmicroενο κράτος microπορεί να δηλώσει σύmicroφωνα microε το

άρθρο 63 ότι θα επεκτείνει την εφαρmicroογή του συνόλου ή οποιουδήποτε

microέρους της σύmicroβασης σε οποιαδήποτε υποχρέωση διατροφής η οποία

απορρέει από οικογενειακές σχέσεις σχέσεις συγγένειας εξ αίmicroατος

γάmicroου ή αγχιστείας συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων ειδικότερα και των

υποχρεώσεων όσον αφορά τα ευάλωτα άτοmicroα

3 ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ

Το πρωτόκολλο έχει όπως και ο Κανονισmicroός ένα ευρύ πεδίο

εφαρmicroογής σε αξιώσεις διατροφής οι οποίες προκύπτουν από

οικογενειακές σχέσεις συγγένεια εξ αίmicroατος αγχιστεία εγκυmicroοσύνη

συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων των τέκνων ανεξαρτήτως της οικογενειακής

κατάστασης των γονέων

Γ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΡΥΘΜΙΖΟΝΤΑΙ

1 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ

∆ιατάξεις 1) για την αρmicroοδιότητα 2) το εφαρmicroοστέο δίκαιο

(παραπέmicroπει στο Πρωτόκολλο της Χάγης) 3) πρόσβαση σε νοmicroική

βοήθεια 4) αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων καθώς και 5)

συνεργασία των κεντρικών αρχών των κρατών microελών

2 ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ

∆ιατάξεις 1) για την συνεργασία των κεντρικών αρχών των κρατών

microελών 2) αποτελεσmicroατική πρόσβαση στις νοmicroικές διαδικασίες

συmicroπεριλαmicroβανοmicroένης και δωρεάν νοmicroικής συνδροmicroής όπου απαιτείται

3) αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων καθώς και 4) γενικές διατάξεις

περί αρmicroοδιότητας ή αναρmicroοδιότητας


∆ιατάξεις για το εφαρmicroοστέο δίκαιο

Κοινό σηmicroείο του Κανονισmicroού και της Σύmicroβασης είναι ότι οδηγούν

σε ένα σύστηmicroα διεθνούς συνεργασίας των κεντρικών αρχών που

αποσκοπεί στην αρωγή των microερών σε διεθνείς διαδικασίες Περαιτέρω

προβλέπουν δωρεάν νοmicroική συνδροmicroή σε διατροφές τέκνων και τέλος

απλοποιούν και επιταχύνουν τη διαδικασία αναγνώρισης και εκτέλεσης

των αποφάσεων Ειδικότερα αποφάσεις που εκδίδονται σε κράτος microέλος

που δεσmicroεύεται από το Πρωτόκολλο της Χάγης του 2007 αναγνωρίζονται

σε άλλο κράτος microέλος χωρίς να πρέπει να εφαρmicroοσθεί καmicroία διαδικασία

και χωρίς δυνατότητα προσβολής της αναγνωρίσεώς τους ενώ

αποφάσεις που εκδίδονται σε κράτος microέλος το οποίο δεσmicroεύεται από το

Πρωτόκολλο της Χάγης του 2007 οι οποίες είναι εκτελεστές στο εν

λόγω κράτος είναι εκτελεστές σε άλλο κράτος microέλος χωρίς να απαιτείται

να κηρυχθεί η εκτελεστότητά τους Αντιθέτως για κράτη microέλη που δεν

δεσmicroεύονται από το Πρωτόκολλο της Χάγης απαιτείται microόνο η κήρυξη

της εκτελεστότητας

∆ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ

Οι σχέσεις microε άλλες κοινοτικές πράξεις ρυθmicroίζονται στο άρθρο 68

του Κανονισmicroού Ειδικότερα ο κανονισmicroός 42009 τροποποιεί τον

κανονισmicroό 442001 αντικαθιστώντας τις διατάξεις του εν λόγω

κανονισmicroού που είναι εφαρmicroοστέες στον τοmicroέα των υποχρεώσων

διατροφής Επίσης αντικαθιστά στον τοmicroέα των υποχρεώσεων

διατροφής τον κανονισmicroό 8052004 εκτός από τις διατάξεις που

αφορούν τους ευρωπαϊκούς εκτελεστούς τίτλους για υποχρεώσεις

διατροφής που έχει εκδώσει κράτος microέλος το οποίο δεν δεσmicroεύεται από

το Πρωτόκολλο της Χάγης του 2007 Ωστόσο δεν θίγεται η οδηγία

20028 για την δωρεάν νοmicroική συνδροmicroή η οποία θα έπρεπε να έχει

ενσωmicroατωθεί στις εθνικές νοmicroοθεσίες microέχρι την 30-5-2006

Σε σχέση microε τις ισχύουσες διεθνείς συmicroβάσεις και συmicroφωνίες το

άρθρο 69 προβλέπει ότι ο κανονισmicroός δεν θίγει την εφαρmicroογή διmicroερών

και πολυmicroερών συmicroβάσεων ή συmicroφωνιών των οποίων ένα ή περισσότερα

κράτη microέλη είναι microέρη κατά τον χρόνο έκδοσης του παρόντος

κανονισmicroού και οι οποίες διέπουν θέmicroατα τα οποία ρυθmicroίζονται microε τον

παρόντα κανονισmicroό

ΙΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 42009 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ 18ΗΣ

∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 ΓΙΑ ΤΗ ∆ΙΕΘΝΗ ∆ΙΚΑΙΟ∆ΟΣΙΑ ΤΟ

ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΟ ∆ΙΚΑΙΟ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ

ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ

Α ∆ΙΕΘΝΗΣ ∆ΙΚΑΙΟ∆ΟΣΙΑ

1 ∆ικαιοδοσία έχει σύmicroφωνα microε τις γενικές διατάξεις (άρθρο 3)

α) το δικαστήριο του τόπου της συνήθους διαmicroονής του εναγοmicroένου

ή

β) το δικαστήριο του τόπου της συνήθους διαmicroονής του δικαιούχου

διατροφής ή

γ) το δικαστήριο που έχει διεθνή δικαιοδοσία σύmicroφωνα microε το δίκαιό

του για την εκδίκαση αγωγής σχετικά microε την προσωπική

κατάσταση όταν η αίτηση διατροφής είναι παρεπόmicroενη της αγωγής

αυτής εκτός εάν η δικαιοδοσία αυτή βασίζεται αποκλειστικά στην

ιθαγένεια ενός των διαδίκων ή

δ) το δικαστήριο που έχει διεθνή δικαιοδοσία σύmicroφωνα microε το δίκαιό

του για την εκδίκαση αγωγής σχετικά microε τη γονική microέριmicroνα όταν η

αίτηση διατροφής είναι παρεπόmicroενη της αγωγής αυτής εκτός εάν η

διεθνής δικαιοδοσία βασίζεται αποκλειστικά στην ιθαγένεια ενός

των διαδίκων

2 Ωστόσο κατά το άρθρο 4 οι διάδικοι microπορούν να συmicroφωνήσουν ότι

ένα άλλο δικαστήριο ή τα ακόλουθα δικαστήρια κράτους microέλους είναι

αρmicroόδιο για την εκδίκαση των διαφορών σε θέmicroατα υποχρεώσεων

διατροφής που έχουν προκύψει ή που θα προκύψουν microεταξύ τους το

δικαστήριο αυτό microπορεί να είναι

α) το δικαστήριο του τόπου της συνήθους διαmicroονής ενός εκ των

διαδίκων

β) το δικαστήριο ή τα δικαστήρια του κράτους microέλους της ιθαγενείας

ενός των διαδίκων

3 Όσον αφορά υποχρεώσεις διατροφής microεταξύ συζύγων ή πρώην

συζύγων (όχι για άτοmicroα κάτω των 18 ετών)

α) το αρmicroόδιο για τις γαmicroικές τους διαφορές δικαστήριο ή

β) το δικαστήριο ή τα δικαστήρια του κράτους microέλους στο οποίο

είχαν την τελευταία κοινή συνήθη διαmicroονή τους για περίοδο

τουλάχιστον ενός έτους

Οι ανωτέρω προϋποθέσεις πρέπει να υφίστανται κατά το χρόνο

υπογραφής της συmicroφωνίας ή της προσφυγής στο δικαστήριο και

αποκλείουν άλλη αρmicroοδιότητα Η σχετική συmicroφωνία πρέπει να είναι

έγγραφη ή ακόmicroη και ηλεκτρονική

4 Πέραν των περιπτώσεων όπου η διεθνής δικαιοδοσία απορρέει από

άλλες διατάξεις του κανονισmicroού το δικαστήριο κράτους microέλους ενώπιον

του οποίου ο εναγόmicroενος παρίσταται αποκτά διεθνή δικαιοδοσία (άρθρο

5)

Συντρέχουσα διεθνής δικαιοδοσία υπάρχει όταν κανένα δικαστήριο

κράτους microέλους δεν έχει διεθνή δικαιοδοσία δυνάmicroει των άρθρων 3 4 και

5 και κανένα δικαστήριο κράτους microέρους της σύmicroβασης του Λουγκάνο

που δεν είναι κράτος microέλος δεν είναι αρmicroόδιο δυνάmicroει των διατάξεων της

εν λόγω σύmicroβασης είναι αρmicroόδια τα δικαστήρια του κράτους microέλους της

κοινής ιθαγένειας των διαδίκων (άρθρο 6)

Τέλος στο άρθρο 7 προβλέπεται αναγκαστική δικαιοδοσία (Forum

necessitatis) όταν κανένα δικαστήριο κράτους microέλους δεν έχει διεθνή

δικαιοδοσία δυνάmicroει των άρθρων 3 4 5 και 6 τα δικαστήρια κράτους

microέλους microπορούν σε εξαιρετικές περιπτώσεις να επιλαmicroβάνονται της

διαφοράς εφόσον δεν είναι ευλόγως δυνατή ή είναι ανέφικτη η έναρξη ή

η διεξαγωγή διαδικασίας σε τρίτο κράτος microε το οποίο η διαφορά

παρουσιάζει στενό σύνδεσmicroο Σε αυτές τις περιπτώσεις η αρmicroοδιότητα

του δικαστηρίου παραmicroένει ακόmicroη και εάν αργότερα αλλάξουν τα

πραγmicroατικά περιστατικά

Β ΖΗΤΗΜΑΤΑ ∆ΙΕΘΝΟΥΣ ∆ΙΚΑΙΟ∆ΟΣΙΑΣ

1 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΑΓΩΓΩΝ (άρθρο 8)

Όταν εκδίδεται απόφαση σε κράτος microέλος ή κράτος microέρος της

σύmicroβασης της Χάγης του 2007 στο οποίο ο δικαιούχος διατροφής έχει τη

συνήθη διαmicroονή του δεν είναι δυνατόν να επιδιωχθεί από τον υπόχρεο

διατροφής η τροποποίηση της απόφασης ή η έκδοση νέας απόφασης σε

άλλο κράτος microέλος εφόσον ο δικαιούχος διατηρεί τη συνήθη διαmicroονή

του στο κράτος microέλος στο οποίο εκδόθηκε η απόφαση εκτός εάν οι

διάδικοι έχουν συmicroφωνήσει παρέκταση αρmicroοδιότητας ή όταν ο

δικαιούχος διατροφής υποβάλλεται στη διεθνή δικαιοδοσία των

δικαστηρίων του άλλου αυτού κράτους microέλους δυνάmicroει του άρθρου 5 ή

όταν η αρmicroόδια αρχή του κράτους microέρους της σύmicroβασης της Χάγης του

2007 που αποτελεί το κράτος προέλευσης αδυνατεί ή αρνείται να

ασκήσει διεθνή δικαιοδοσία για την τροποποίηση της απόφασης ή την

έκδοση νέας απόφασης ή όταν η εκδοθείσα απόφαση στο κράτος microέρος

της σύmicroβασης της Χάγης του 2007 που αποτελεί το κράτος προέλευσης

δεν microπορεί να αναγνωρισθεί ή να κηρυχθεί εκτελεστή στο κράτος microέλος

στο οποίο επίκειται διαδικασία για την τροποποίηση της απόφασης ή την

έκδοση νέας απόφασης

2 Έρευνα της διεθνούς δικαιοδοσίας (άρθρο 10)

Το δικαστήριο κράτους microέλους που επιλαmicroβάνεται υποθέσεως για την

οποία δεν έχει διεθνή δικαιοδοσία δυνάmicroει του παρόντος κανονισmicroού

διαπιστώνει αυτεπαγγέλτως την έλλειψη διεθνούς δικαιοδοσίας του

3 Προσωρινά και συντηρητικά microέτρα (άρθρο 14)

Τα προσωρινά ή συντηρητικά microέτρα που προβλέπονται από το δίκαιο

κράτους microέλους microπορούν να ζητηθούν από τις δικαστικές αρχές του

κράτους αυτού έστω και εάν δικαστήριο άλλου κράτους microέλους έχει

σύmicroφωνα microε τον παρόντα κανονισmicroό διεθνή δικαιοδοσία για την ουσία

της υπόθεσης

Γ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Ο Κανονισmicroός καταργεί την κήρυξη της εκτελεστότητας Ωστόσο εξ

αιτίας των διαφορών στα κράτη microέλη ακολουθήθηκε λύση διαφορετικών

διατάξεων που αφορούν αποφάσεις που εκδίδονται σε κράτος microέλος το

οποίο δεσmicroεύεται από το Πρωτόκολλο της Χάγης του 2007 (άρθρα 17-

22) και αποφάσεις που εκδίδονται σε κράτος microέλος το οποίο δεν

δεσmicroεύεται από το εν λόγω Πρωτόκολλο

Ειδικότερα οι πρώτες αφορούν όλα τα κράτη microέλη της ΕΕ εκτός

Ηνωmicroένου Βασιλείου και ∆ανίας Σε αυτή την περίπτωση οι αποφάσεις

αναγνωρίζονται χωρίς να πρέπει να εφαρmicroοστεί άλλη διαδικασία και

χωρίς δυνατότητα προσβολής της αναγνώρισης τους ενώ δεν απαιτείται

να κηρυχθεί η εκτελεστότητά τους εφόσον είναι ήδη εκτελεστές στο

κράτος που εκδόθηκαν χωρίς αυτό να συνεπάγεται την αναγνώριση της

σχέσης στην οποία βασίζεται η υποχρέωση διατροφής που αποτελεί

αντικείmicroενο της απόφασης (άρθρο 22)

∆ικαίωmicroα εναντίωσης έχει microόνο ο ερηmicroοδικήσας εναγόmicroενος υπό τις

προϋποθέσεις του άρθρου 19

Η αρmicroόδια αρχή του κράτους microέλους εκτέλεσης κατόπιν αιτήσεως

του υπόχρεου διατροφής microπορεί να αρνηθεί εν όλω ή εν microέρει την

εκτέλεση της απόφασης του δικαστηρίου προέλευσης εφόσον το

δικαίωmicroα εκτέλεσης της απόφασης του δικαστηρίου προέλευσης έχει

παραγραφεί είτε βάσει του δικαίου του κράτους microέλους προέλευσης είτε

βάσει του δικαίου του κράτους microέλους εκτέλεσης εν προκειmicroένω ισχύει

η microεγαλύτερη προθεσmicroία παραγραφής Επιπλέον η αρmicroόδια αρχή του

κράτους microέλους εκτέλεσης microπορεί κατόπιν αιτήσεως του υπόχρεου

διατροφής να αρνηθεί εν όλω ή εν microέρει την εκτέλεση της απόφασης του

δικαστηρίου προέλευσης εφόσον αυτή είναι ασυmicroβίβαστη microε απόφαση

που εκδόθηκε στο κράτος microέλος εκτέλεσης ή microε απόφαση που εκδόθηκε

σε άλλο κράτος microέλος ή σε τρίτο κράτος και πληροί τις απαραίτητες

προϋποθέσεις για την αναγνώριση στο κράτος microέλος εκτέλεσης

Τα άρθρα 39-44 του Κανονισmicroού που ισχύουν για όλα τα κράτη

ρυθmicroίζουν διάφορα θέmicroατα εκ των οποίων σηmicroαντικότερη είναι η

ρύθmicroιση του άρθρου 41 σύmicroφωνα microε την οποία η διαδικασία εκτέλεσης

αποφάσεων που εκδόθηκαν σε άλλο κράτος microέλος διέπεται από το δίκαιο

του κράτους microέλους της εκτέλεσης ενώ microε το άρθρο 42 αποκλείεται η

επανεξέτασης επί της ουσίας

IΙΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ ΤΟΥ 2007

Α ΓΕΝΙΚΑ

Το εφαρmicroοστέο δίκαιο σε ζητήmicroατα για υποχρεώσεις διατροφής στην

ΕΕ (εκτός Ηνωmicroένου Βασιλείου και ∆ανίας) ρυθmicroίζεται από το ως άνω

πρωτόκολλο κατά παραποmicroπή από το άρθρο 15 του κανονισmicroού 42009

και παρόλο που δεν έχει τεθεί επισήmicroως σε ισχύ εφαρmicroόζεται

προσωρινά Οι διατάξεις έχουν καθολική εφαρmicroογή όπερ σηmicroαίνει ότι οι

υποχρεώσεις διατροφής διέπονται από το δίκαιο του κράτους της

συνήθους διαmicroονής του δικαιούχου διατροφής ακόmicroη και εάν αυτό δεν

είναι συmicroβεβληmicroένο

Ο εν λόγω κανόνας έχει το πλεονέκτηmicroα ότι βρίσκεται πλησιέστερα

στις συνθήκες ζωής του δικαιούχου διατροφής ενώ σε περίπτωση

αλλαγής της συνήθους διαmicroονής του δικαιούχου διατροφής εφαρmicroόζεται

το δίκαιο του κράτους της νέας συνήθους διαmicroονής από τη στιγmicroή κατά

την οποία επέρχεται η συγκεκριmicroένη microεταβολή (άρθρο 3)

Β ΕΙ∆ΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

1 Ειδικοί κανόνες υπέρ ορισmicroένων δικαιούχων διατροφής (άρθρο 4)

Για απαιτήσεις γονέων έναντι των τέκνων τους προσώπων εκτός

των γονέων έναντι προσώπων ηλικίας κάτω των 21 ετών microε εξαίρεση

τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις σχέσεις που αναφέρονται στο

άρθρο 5 και τέκνων έναντι των γονέων τους ισχύουν ειδικοί κανόνες

Ειδικότερα όταν δυνάmicroει του δικαίου που αναφέρεται στο άρθρο 3 ο

δικαιούχος δεν microπορεί να επιτύχει διατροφή από τον υπόχρεο

εφαρmicroόζεται το δίκαιο του δικάζοντος δικαστή (lex fori) Και εάν ο

δικαιούχος διατροφής δεν microπορεί δυνάmicroει των δικαίων που αναφέρονται

στο άρθρο 3 και στις παραγράφους 2 και 3 του εν λόγω άρθρου να

επιτύχει διατροφή από τον υπόχρεο εφαρmicroόζεται εφόσον υπάρχει το

δίκαιο του κράτους της κοινής ιθαγένειάς τους Εναλλακτικά το δίκαιο

του δικάζοντος δικαστή εφαρmicroόζεται όταν ο δικαιούχος διατροφής έχει

προσφύγει στην αρmicroόδια αρχή του κράτους στο οποίο ο υπόχρεος έχει τη

συνήθη διαmicroονή του Εντούτοις εφαρmicroόζεται το δίκαιο του κράτους της

συνήθους διαmicroονής του δικαιούχου όταν ο δικαιούχος δεν microπορεί να

επιτύχει διατροφή από τον υπόχρεο δυνάmicroει του δικαίου του δικάζοντος

δικαστή Στη συγκεκριmicroένη περίπτωση δίνεται βάρος στην εφαρmicroογή της

lex fori δηλαδή εφαρmicroόζεται το δίκαιο του κράτους της συνήθους

διαmicroονής του υπόχρεου διατροφής (άρθρο 4 sect 3) Εάν όmicroως κατrsquo αυτόν

τον τρόπο ο δικαιούχος δεν microπορεί να επιτύχει διατροφή εφαρmicroόζεται το

δίκαιο του κράτους της συνήθους διαmicroονής του δικαιούχου κατά τους

γενικούς κανόνες

2 Ειδικοί κανόνες όσον αφορά τουςτις συζύγους και πρώην συζύγους

(άρθρο 5)

Όταν πρόκειται για υποχρεώσεις διατροφής microεταξύ συζύγων πρώην

συζύγων ή προσώπων που είχαν συνάψει ακυρωθέντα γάmicroο το άρθρο 3

δεν εφαρmicroόζεται εφόσον προβάλλει ένσταση ένας από τους διαδίκους και

το δίκαιο άλλου κράτους ιδίως του κράτους της τελευταίας κοινής

συνήθους διαmicroονής τους συνδέεται στενότερα microε το γάmicroο οπότε

εφαρmicroόζεται το τελευταίο δίκαιο

3 Ειδικός κανόνας σχετικά microε την υπεράσπιση (άρθρο 6)

Σε περίπτωση υποχρεώσεων διατροφής εκτός εκείνων που απορρέουν

από σχέση γονέα-τέκνου έναντι τέκνου και εκείνων που αναφέρονται στο

άρθρο 5 ο υπόχρεος microπορεί να αmicroφισβητήσει αξίωση του δικαιούχου

επικαλούmicroενος την έλλειψη σχετικής υποχρέωσης τόσο δυνάmicroει του

δικαίου του κράτους της συνήθους διαmicroονής του υποχρέου όσο και

δυνάmicroει του δικαίου του κράτους της ενδεχόmicroενης κοινής ιθαγένειας των

διαδίκων

4 Καθορισmicroός εφαρmicroοστέου δικαίου

Το εφαρmicroοστέο δίκαιο διακρίνεται στην εκλογή δικαίου για τις

ανάγκες συγκεκριmicroένης διαδικασίας (άρθρο 7) και στην γενική επιλογή

δικαίου (άρθρο 8) Σύmicroφωνα microε το άρθρο 7 ο δικαιούχος και ο υπόχρεος

διατροφής microπορούν αποκλειστικά για τις ανάγκες συγκεκριmicroένης

διαδικασίας που διεξάγεται σε δεδοmicroένο κράτος να ορίσουν ρητά ότι microια

υποχρέωση διατροφής διέπεται από το δίκαιο του συγκεκριmicroένου

κράτους Όταν ο καθορισmicroός του εφαρmicroοστέου δικαίου πραγmicroατοποιείται

πριν από την έναρξη της σχετικής διαδικασίας αποτελεί το αντικείmicroενο

συmicroφωνίας που υπογράφεται και από τους δύο διαδίκους καταρτίζεται δε

γραπτώς ή καταχωρίζεται microε οποιοδήποτε microέσο που επιτρέπει τη

microεταγενέστερη πρόσβαση στο περιεχόmicroενό της

Σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 τα microέρη microπορούν ανά πάσα στιγmicroή να

ορίσουν ότι ένα από τα ακόλουθα δίκαια εφαρmicroόζεται σε υποχρέωση

διατροφής

α) το δίκαιο οποιουδήποτε κράτους του οποίου την ιθαγένεια έχει

ένας από τους διαδίκους κατά το χρόνο του καθορισmicroού

β) το δίκαιο του κράτους στο οποίο έχει τη συνήθη διαmicroονή του ένας

από τους διαδίκους κατά το χρόνο του καθορισmicroού

γ) το δίκαιο το οποίο έχουν ορίσει οι διάδικοι ως εφαρmicroοστέο στις

περιουσιακές τους σχέσεις ή το πράγmicroατι εφαρmicroοζόmicroενο δίκαιο

δ) το δίκαιο το οποίο έχουν ορίσει οι διάδικοι ως εφαρmicroοστέο στο

διαζύγιο ή το δικαστικό χωρισmicroό τους ή το πράγmicroατι εφαρmicroοζόmicroενο

δίκαιο

Ανάλογη συmicroφωνία δεν είναι δυνατή microε πρόσωπα κάτω των 18 ετών

ή έναντι ενηλίκου ο οποίος λόγω αλλοίωσης ή ανεπάρκειας των

προσωπικών του ικανοτήτων δεν είναι σε θέση να υπερασπιστεί τα

συmicroφέροντά του

Γ ΛΟΙΠΕΣ ∆ΙΑΤΑΞΕΙΣ

Το άρθρο 10 ορίζει ότι το δικαίωmicroα δηmicroοσίων οργανισmicroών να

ζητήσουν την επιστροφή επιδόmicroατος που χορηγήθηκε στον δικαιούχο

αντί διατροφής υπόκειται στο δίκαιο που διέπει το δηmicroόσιο οργανισmicroό

Τέλος όσον αφορά τους κανόνες δηmicroόσιας τάξης πρέπει να τονιστεί ότι

η εφαρmicroογή του δικαίου που καθορίζεται σύmicroφωνα microε το πρωτόκολλο

microπορεί να απορριφθεί microόνο στο βαθmicroό που τα αποτελέσmicroατά του θα ήταν

καταφανώς αντίθετα προς τη δηmicroόσια τάξη του δικάζοντος δικαστή

(άρθρο 13)

διαφορές και διαφορές γονικής microέριmicroνας καταργεί τον κανονισmicroό (ΕΚ)

αριθ 13472000 (Βρυξέλλες ΙΙ) που ασχολείτο microόνο microε θέmicroατα γονικής

microέριmicroνας που σχετίζονταν microε γαmicroικές διαφορές και είχε δεχθεί σφοδρή

κριτική Ο νέος κανονισmicroός περιέχει διατάξεις για τη γονική microέριmicroνα που

έχουν εφαρmicroογή ανεξαρτήτως εάν ανακύπτουν εξ αφορmicroής διαδικασίας

διαζυγίου

ΙΙ ΠΕ∆ΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Ο κανονισmicroός αφορά υποθέσεις που σχετίζονται microε διαζύγια

δικαστικό χωρισmicroό και ακύρωση γάmicroου Σύmicroφωνα microε τον 8ο λόγο της

εισηγητικής έκθεσης ο κανονισmicroός θα πρέπει να εφαρmicroόζεται microόνο στη

λύση του συζυγικού δεσmicroού και δεν θα πρέπει να επηρεάζει θέmicroατα

όπως οι λόγοι του διαζυγίου οι περιουσιακές συνέπειες του γάmicroου ή

άλλα συναφή ζητήmicroατα Επίσης δεν εφαρmicroόζεται σε θέmicroατα ονόmicroατος

περιουσίας και κληρονοmicroίας

Ο υπrsquo όψη κανονισmicroός ισχύει για όλα τα είδη διαδικασίας και ο όρος

laquoδικαστήριοraquo περιλαmicroβάνει κάθε αρχή που έχει διεθνή δικαιοδοσία για

τα ζητήmicroατα που υπάγονται στο πεδίο εφαρmicroογής του κανονισmicroού ενώ

το ίδιο ισχύει και για τον όρο laquoδικαστήςraquo καθώς ο θεσmicroός του διαζυγίου

και του δικαστικού χωρισmicroού δεν είναι γνωστός σε όλες τις έννοmicroες

τάξεις και ούτε επιδιώκεται η εναρmicroόνιση του ουσιαστικού δικαίου των

χωρών microελών1 Το ερώτηmicroα εάν σε ένα κράτος microέλος είναι δυνατό να

ισχύσει δικαστικός χωρισmicroός χωρίς διαζύγιο ή να κηρυχτεί ένας γάmicroος

άκυρος εξαρτάται από το εφαρmicroοστέο δίκαιο το οποίο microε τη σειρά του

εξαρτάται από τη σχετική νοmicroοθεσία του κάθε κράτους Εποmicroένως είναι

δυνατόν τα δικαστήρια ενός κράτους microέλους να έχουν αρmicroοδιότητα για

1 Βλ τις αποφάσεις του ΔΕΚ C-43506 καθώς και C-40010 σύμφωνα με τις οποίες εμπίπτει

στην έννοια των laquoαστικών υποθέσεωνraquo κατά την έννοια της του άρθρου 1 sect 1 του ανωτέρω

κανονισμού απόφαση που ελήφθη στο πλαίσιο των κανόνων δημοσίου δικαίου






























Lopez (C6807)3


















































































6 Βλ ΔΕΚ C-52307


















laquodomicileraquo









7 Βλ ΔΕΚ C -16808


















































































11





(άρθρο 52)







χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ





















ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)






























Lopez (C6807)3


















































































6 Βλ ΔΕΚ C-52307


















laquodomicileraquo









7 Βλ ΔΕΚ C -16808


















































































11





(άρθρο 52)







χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ





















ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)


























































6 Βλ ΔΕΚ C-52307


















laquodomicileraquo









7 Βλ ΔΕΚ C -16808


















































































11





(άρθρο 52)







χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ





















ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)


















laquodomicileraquo









7 Βλ ΔΕΚ C -16808


















































































11





(άρθρο 52)







χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ





















ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)


















































































11





(άρθρο 52)







χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ





















ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)




(άρθρο 52)







χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ





















ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)







χωρισmicroό

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ





















ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)





ΓΕΝΙΚΑ









ΤΡΙΤΗ ΜΕΡΑ




Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ


ΧΑΓΗΣ

















































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)













































διατροφή





























































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)





















































































ή



















διαδίκων
















5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)














5)


















































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)



































































Α ΓΕΝΙΚΑ







































(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)

























(άρθρο 5)














διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)










διαδίκων















διατροφής









δίκαιο













(άρθρο 13)





δίκαιο













(άρθρο 13)

Φορέας : ERA : Innsbruck : 13-15/3/2013 and maintenance ... fileτην κήρυξη...

Documents

Transcript of Φορέας : ERA : Innsbruck : 13-15/3/2013 and maintenance ... fileτην κήρυξη...