ЗБОРНИК НА ТРУДОВИ - COREУниерзитет „Еро -Б лкн“ - Скопје...

ЗБОРНИК НА ТРУДОВИ

Прва меѓународна научна конференција „Влијанието на научно – технолошкиот развиток во

областа на правото, економијата, културата, образованието и безбедноста во

Република Македонија“

Скопје 20-21 декември 2013

ЗБОРНИК НА ТРУДОВИ Прва меѓународна научна конференција

20-21.12.2013 Скопје

ЗБОРНИК НА ТРУДОВИ: Прва меѓународна научна конференција „Влијанието на научно – технолошкиот развиток во областа на правото, економијата, културата, образованието и безбедноста во Република Македонија“

Организатор: Институт за дигитална форензика Универзитет „Евро-Балкан“ - Скопје Уредник: Проф.д-р Сашо Гелев Издавач: Универзитет „ЕВРО-БАЛКАН“ Скопје Република Македонија www.euba.edu.mk

CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје

001.3:330/378(497.7)(063)

МЕЃУНАРОДНА научна конференција (1 ; 2013 ; Скопје) Влијанието на научно-технолошкиот развиток во областа на правото, економијата, културата, образованието и безбедноста во Република Македонија : зборник на трудови / Прва меѓународна научна конференција, Скопје 20-21 декември, 2013 ; [уредник Сашо Гелев]. - Скопје : Универзитет "Евро-Балкан", 2014. - 706 стр. : граф. прикази ; 24 см

Дел од текстот на англиски јазик. - Библиографија кон трудовите

ISBN 978-608-4714-05-7

а) Научен развиток - Општествени науки - Македонија - Излагања на конференции COBISS.MK-ID 95578634

Сите права ги задржува издавачот и авторите

http://www.euba.edu.mk/

Универзитет "Евро-Балкан" Скопје

3

Програмски одбор

- Проф. д-р Павлина Витанова, ЕВРО-БАЛКАН, копретседател;

- Проф.д-р Сашо Гелев– Електротехнички факултет Радовиш

Универзитет Гоце Делчев Штип, Република Македонија

копретседател

- Проф. Влатко Чингоски, Електротехнички факултет Радовиш


- Проф. д-р Лада Садиковиќ, Факултет за криминалистика,

криминологија и безбедност, Универзитет во Сараево;

- Проф. д-р Здравко Скакавац, Факултет за правне и пословне студије,

Универзитет УССЕ, Нови Сад;

- Проф. Д-р Божо Крстајиќ, Електротехнички факултет - Подгорица,

Црна Гора

- Доц. д-р Марјан Николовски, Факултет за безбедност, Универзитет

Св. Климент Охридски, Битола, Република Македонија

- Доц. д-р Ненад Танески, Војна академија, Скопје, Република

Македонија

- Проф. д-р Гордан Калајџиев, Правен факултет, Универзитет Св. Кирил

и Методиј – Скопје, Република Македонија

- Доц. д-р Митко Богданоски, Војна академија Скопје, Република


- Доц. д-р Роман Голубовски, Електротехнички факултет Радовиш


- Проф. Д-р Драган Михајлов, УКИМ; Република Македонија

- Д-р Никола Протрка, Полициска академија, Загреб, Република

Хрватска

- Проф. Д-р Тони Стојановски, Австралија

- Д-р Зоран Нарашанов, Винер осигурување, Скопје, Република


- Проф. Д-р Стефан Сименов, Академија за внатрешни работи на

Република Бугарија


20-21.12.2013 Скопје

Организацискиодбор

- Проф. д-р Сашо Гелев, претседател;

- Проф. д-р Павлина Стојанова, член;

- Проф. д-р Александар Даштевски, член;

- Доц. д-р Вангел Ноневски, член

- Доц. д-р Јорданка Галева

- М-р Славко Гавриловски, секретар;

- Валентина Гоцевска, член;

- Игор Панев, член;

- Ивана Крајчиновиќ, член

- Драгана Каровска, член


5

П Р Е Д Г О В О Р

Конференцијата се организира да се согледа влијанието на научно - технолошкиот развоток во областа на правото, економијата, културата, образованието и безбедноста во Република Македонија. Конференцијата е посебно наменета за студентите од вториот и третиот циклус на студии со цел да се оспособат за пишување и презентирање научно - стручни трудови, а останатите учесници да ги пренесат своите најнови истражувања во посочените области. Се надеваме оваа конференција да прерасне во традиционална конференција која би се одржувала во Октомври секоја година. Конференцијата се одржува прв пат и презентирани се околу 60 труда на конференцијата.

Проф. Д-р Сашо Гелев


20-21.12.2013 Скопје

СОДРЖИНА

Error! Bookmark not define d.

Наташа Грозданоска,Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

Компјутерски криминал ...................................................................................... 15

Mарија Милошеска,Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

МОДЕЛОТ НА ПОЛИЦИСКО РАБОТЕЊЕ НАБЕЗБЕДНОСЕН РЕОН ВО ПСод ОН-

OХРИД ................................................................................................................... 22

Елена Крагуевска,Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

Феноменологија на компјутерски криминал .................................................... 38

д-р Ненад Танески, доцент, Воена академија – Скопје

д-р Драге Петрески, вон.проф, Воена академија –Скопје

МОЌТА НА АЛ КАЕДА ПРЕД И ПО СМРТТА НА ОСАМА БИН ЛАДЕН ................. 48

Проф. Д-р Влатко Чингоски, Електротехнички факултет – Радовиш, Универзитет „Гоце

Делчев“ – Штип

Улогата на пумпно-акумулационите хидроелектрани во функција на

зголемување на безбедноста и флексибилноста на електроенергетскиот

систем ................................................................................................................... 58

Проф. Д-р Влатко Чингоски, Електротехнички факултет – Радовиш, Универзитет „Гоце

Делчев“ – Штип

Потреба и можности за развој и функционирање на Берза за Електрична

Енергија во Република Македонија ................................................................... 72

Доц. д-р Роман Голубовски, Електротехнички факултет - Радовиш, Универзитет "Гоце Делчев"

- Штип

Авто-тракинг решение за фотоволтаични панели ............................................ 86


7

Доц. д-р Роман Голубовски, Електротехнички факултет - Радовиш, Универзитет "Гоце Делчев"

- Штип

Примена на Математичката Морфологија кај процесирање на сигнали ....... 97

Д-р Тони МИЛЕСКИ, вонреден професор, Филозофски факултет – Институт за безбедност,

одбрана и мир

М-р Николчо СПАСОВ, Филозофски факултет – Институт за безбедност, одбрана и мир

ОДРЖЛИВИОТ РАЗВОЈ ВО ФУНКЦИЈА НА ОСТВАРУВАЊЕ НА ЕКОЛОШКАТА

БЕЗБЕДНОСТА ..................................................................................................... 107

Д-р Тони МИЛЕСКИ, вонреден професор, Филозофски факултет – Институт за безбедност,

одбрана и мир

М-р Николчо СПАСОВ, Филозофски факултет – Институт за безбедност, одбрана и мир

БЕЗБЕДНОСНИ ИМПЛИКАЦИИ НА КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА - СОСТОЈБИ И ТЕНДЕНЦИИ........................................................ 119

Марко Јолески, Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

ПРИВАТНАТА БЕЗБЕДНОСТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА СО ПОСЕБЕН ОСВРТ

НА ДЕТЕКТИВСКАТА ДЕЈНОСТ ........................................................................... 129

Елена Ламаноска, Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

Местото и значењето на ДНК – анализата во форензичките истражувања . 140

Едис Усеиновски, Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

Криминалистичко значење на индициите ...................................................... 148

д-р Методија Дојчиновски, вон. проф, ,,Воена академија „Генерал Михаило-

Апостолски“ Скопје

д-р Фердинанд Оџаков, доцент, Министерство за одбрана на Република Македонија

Воено технолошките трендови и безбедносните односи ............................. 158


20-21.12.2013 Скопје

Петреска Адела, Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

Поим видови и откривање на компјутерски криминал ................................. 170

М-р Дејан Михајлов, Директор на Сектор за штети – Осигурување

Mакедонија Виена Иншуренс Груп, Скопје

МОЖНОСТА ЗА ОПТИМАТИЗАЦИЈА НА НИВОТО НА РИЗИК ПРИ ДОНЕСУВАЊЕ

НА БИЗНИС ОДЛУКА .......................................................................................... 179

Ненад Симјаноски, студент на втор циклус на ФДК, ЕУРМ, Скопје

Реформата на Законот за кривична постапка од 2011 година и нејзините

импликации врз водењето на постапката ....................................................... 192

Горан Митревски, Студент на втор циклус на студии на ФДК, ЕУРМ, Скопје

Институтот спогодување и признавање на вина според новиот Закон за

кривична постапка ............................................................................................. 203

М-р Ѓоко Поповски, Министерство за внатрешни работи - Скопје

Актуелни состојби и предизвици во областа на јавните набавки ................. 213

Д-р Мила Жибак-Димковска, СОУ „Перо Наков“, Куманово,

М-р Фросина Николовска, СОУ „Перо Наков“, Куманово,

НОВИТЕ ТЕХНОЛОГИИ ПРЕДУСЛОВ ЗА УСПЕШЕН БИЗНИС ............................ 226

Вон. проф.д-р Марјан Николовски, Факултет за безбедност-Скопје

Вон.проф.д-р Фросина Ташевска-Ременски, Факултет за безбедност-Скопје

ГЛОБАЛИЗАЦИЈАТА И ЗАКАНИТЕ ПО НАЦИОНАЛНАТА БЕЗБЕДНОСТ ........... 237

Проф.д-р. Слободанка Тодороска-Ѓурчeвска, Факултет за детективи и криминалистика,

Европски Универзитет на Р.Македонија-Скопје

КАРАКТЕРИСТИКИТЕ НА ЛИЧНОСТА НА ИНТЕРНЕТ ЗАВИСНИЦИТЕ ............... 246


9

Ана Димовска, Економски факултет Прилеп, Р.Македонија

Зголемување на продажбата и уделот на пазарот преку употреба на софтвер

за управување со знаење .................................................................................. 257

Драган Јованов, Факултетот за менаџмент на еколошки ресурси, МИТ Универзитет, Скопје

Александар Дејановски, Факултетот за менаџмент, МИТ Универзитет, Скопје

Значење и финансирањето на малите и средните агропретпријатија ......... 265

Вангел Ноневски, Универзитет „Евро-Балкан“, Скопје, Република Македонија

Ослободување на протетското искуство ......................................................... 275

м-р Викторија Стојковски

Вон.проф. д-р Костандина Вељановск, Универзитет “Св. Климент Охридски”- Битола, Факултет

за администрација и менаџмент на информациски системи –Битола, Р.Македонија

Архитектура на безбедносен систем за деловни субјекти ............................ 283

Трајко Мицески, Економски факултет, Универзитет “Гоце Делчев”, Штип, Р. Македонија

Наташа Стојовска, Eкономски факултет, Универзитет “Гоце Делчев”, Штип, Р. Македонија

ИНФОРМАЦИИТЕ ЗА НАТАЛИТЕТОТ ВО Р.МАКЕДОНИЈА КАКО ПОТТИК ЗА

ИДЕНТИФИКУВАЊЕ НА ФАКТОРИТЕ НА ВЛИЈАНИЕ ЗА ТАКВИТЕ СОСТОЈБИ . 293

Трајко Мицески, Економски факултет, Универзитет “Гоце Делчев”, Штип, Р. Македонија

Наташа Стојовска, Eкономски факултет, Универзитет “Гоце Делчев” Штип, Р.Македонија

УЛОГАТА НА Е-МАРКЕТИНГОТ ВО УСЛОВИ НА ПРОМЕНЕТА ДЕМОГРАФСКА

СТРУКТУРА НА ПОТРОШУВАЧИТЕ, СО ОСВРТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА 301

Маријана Хрисафов, Универзитет „Евро Балкан“- Скопје

Генерирање на конфликти врз етничка основа во поранешните

комунистички држави ....................................................................................... 309


20-21.12.2013 Скопје

д-р. Александар Даштевски, Универзитет Евро Балкан- Скопје

ВЛИЈАНИЕ НА НОВИТЕ КОЦЕПТИ НА СВЕТСКАТА ПОЛИТИКА

ВРЗПОЛИТИЧКИТЕ СИСТЕМИ И КУЛТУРНИТЕ ИДЕНТИТЕТИ........................... 329

М-р Јасмина Мишоска, Република Македонија

Интернет маркетинг .......................................................................................... 344

М-р Јасмина Мишоска, Република Македонија

„Електронска трговија - основна алатка на е-бизнис“ .................................... 351

М-р Александар Стоименовски, Авторска Агенција Аргил

Микрофинансирањето како основа за самовработување ............................. 358

м-р Благој Неновски, докторски студии, Технички Факултет Битола

Систем за симулација и спроведување на испити со длабока интеграција на

Веб 2.0 сервисите ............................................................................................... 370

м-р Благој Неновски, докторски студии, Технички Факултет Битола

Улогата на таблет компјутерите во образованието, споредба со веќе

постоечките технологии и ниво на имплементација во Република

Македонија ........................................................................................................ 382

Marina Andeva, Ph.D, Istituto di Sociologia Internazionale, Italy

Ethics, privacy, and data protection in R&D projects addressing surveillance and

security issues: the case of PROACTIVE ............................................................... 394

Доцент д-р Олга Кошевалиска, Универзитет „Гоце Делчев“ Штип, Правен Факултет

Насловен вонреден професор д-р Лазар Нанев, Универзитет „Гоце Делчев“ Штип, Правен Факултет

Дигиталната форензика и дигиталните докази во кривична постапка ......... 404


11

Д-р Николина Неновска, Универзитет “Св. Климент Охридски”- Битола

м-р Викторија Стојковски, Универзитет “Св. Климент Охридски”- Битола, Факултет за

администрација и менаџмент на информациски системи –Битола, Р.Македонија

Технологијата-движечка сила на глобализацијатаРефлексии врз Република

Македонија ........................................................................................................ 422

Асс.м-р. Тања Крстева, Факултет за економски науки, ЕУРМ

Помл асс.м-р. Верица Најдовска, Факултет за економски науки, ЕУРМ

Помл асс.м-р. Верица Неделковска, Факултет за економски науки, ЕУРМ

Науката, технологијата и иновациите во новата економија .......................... 431

Катерина Иванова Анастасова, Универзитет за национална и светска економија ( Софија,

Бугарија)

Теодора Иванова, Универзитет на Југоисточна Европа (Тетово, Македонија)

Потенцијалот на социјалните мрежи за групно купување како фактор за

зголемување на е-трговијата во Р.М ................................................................ 440

м-р Марјан Степановски, Универзитет “Евро-Балкан”, Скопје

Македонија кон “Европа 2020”: Креирање на Јавни Политики за

Истражување и Иновации ................................................................................. 452

Д-р. Јорданка Галева, Универзитет Евро-Балкан, Скопје

Влијанието на технолошкиот развој во образованиот процес ...................... 467

Елена Макаровска

Вонреден професор м-р Стојанка Манева-Чупоска

„Облеката – инспирација на ликовните уметници и модните илустратори од

почетокот на 20век предизвик за нов современ израз“ ................................ 476


20-21.12.2013 Скопје

Assistant Professor Sergej Cvtekovski & Ph.D. Vanco Kenkov, Institute for security, defense and

peace-Faculty of Philosophy, Skopje, Republic of Macedonia

THE ROLE OF TECHNOLOGY IN CHANGE THE FACE OF WAR ............................... 489

Daniela Koteska Lozanoska, Goran Shibakovski, UIST “St. Paul the Apostle” - Ohrid,

Republic of Macedonia

E-commerce: The Revolution is Just Beginning ................................................... 504

Игор Панев, Универзитет „Евро Балкан“ - Скопје

Медијацијата како метод во решaвањето на организациските конфликти . 518

Зорица Каевиќ, Студент на втор циклус Ениверзитет Евро-Балкан

Ристо Христов

Сашо Гелев, Електротехнички факултет – Радовиш, Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип

Роман Голубовски, Електротехнички факултет – Радовиш, Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип

ХАВАРИЈА И ОЗДРАВУВАЊЕ ОД ХАВАРИЈА НА КОМПЈУТЕРСКИTE СИСТЕМИ 531

д-р Далиборка Блажеска, доцент, Универзитет Евро Балкан, Скопје

д-р Ленче Петреска, вонреден проф, Меѓународен Славјански Универзитет, Свети Николе

д-р Савица Димитриеска, вонреден проф, Европски Универзитет, Скопје

Примена на информациско-комуникациските технологии во деловните

субјекти ............................................................................................................... 546

Сашо Гелев, Електротехнички факултет – Радовиш, Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип

Роман Голубовски, Електротехнички факултет – Радовиш, Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип

Ристо Христов

Елениор Николов, Воена академија-Скопје

МЕТОДОЛОГИЈА НА СПРОВЕДУВА НА КОМПЈУТЕРСКАТА ФОРЕНЗИКА ......... 557


13

Огнен Ѓорѓиевски, Факултет за информатика, ЕУРМ Скопје, Р. Македонија

Сашо Гелев, Електротехнички факултет-Радовиш, Универзитет Гоце Делчев

Роман Голубовски, Електротехнички факултет-Радовиш, Универзитет Гоце Делчев

Автоматска регулација на пумпни станици со фреквентен регулатор ......... 569

М-р Нада Донева, Кандидат на Школата за докторски студии, Правен факултет „Јустинијан

Први“, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ - Скопје

Универзитет „Гоце Делчев“ - Штип, Република Македонија

ЕВТАНАЗИЈА ........................................................................................................ 587

М-р Нада Донева, Кандидат на Школата за докторски студии, Правен факултет „Јустинијан

Први“, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ - Скопје, Универзитет „Гоце Делчев“ – Штип,

Република Македонија

Улогата на судот во казнената постапка според одредбите на новиот Закон

за кривична постапка на Република Македонија ........................................... 602

М-р Ана Станковска

Проф. д-р Соња Петровска, Универзитет „Гоце Делчев“

Теориските аспекти на социометрискиот статус на учениците

(отфрлени/прифатени) и неговото образовно значење ............................... 616

Проф. д-р Цане Мојаноски, Факултет безбедности – Скопје

ОБЕЛЕЖЈА И НАЧИН ПРЕВЕНИРАЊЕ НА КОРУПЦИЈАТАВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА ПРЕКУ ПЕРЦЕПЦИТЕ НАГРАЃАНИТЕ .......................................... 624

Aleksandar Sokolovski, NEOCOM

Saso Gelev, ETF Radoviš - UGD

Vlatko Cingoski, ETF Radoviš - UGD

Signature driven e-mail spam detection using network intrusion detection

methodology ....................................................................................................... 642


20-21.12.2013 Скопје

Дејан Коневски, Неотел;

Сашо Гелев. ЕТФ Радовиш УГД

Александар Соколовски, Неотел

ERP SYSTEM BASED ON A MODEL FOR GIS POSITIONING OF FIBER OPTIC

NETWORK ............................................................................................................ 654

Зорица Каевиќ, Зорица Каевиќ, ОУ „Ѓорѓија Пулевски“ Скопје,

М-р Билјана Петреска, Универзитет ЕВРО-БАЛКАН Скопје, [email protected]

Подигање на свеста за безбедноста на информациските системи ............... 665

Д-р Ленче Петреска, вонреден проф, Меѓународен Славјански Универзитет, Свети Николе

Д-р Павлина Стојанова, вонреден проф, Универзитет Евро Балкан, Скопје

СОВРЕМЕНИОТ Е-БИЗНИС И ПОТРОШУВАЧКОТО ОДНЕСУВАЊЕ .................. 689

Д-р Павлина Стојанова, вонреден проф, Универзитет Евро Балкан, Скопје

Д-р Далиборка Блажеска, доцент, Универзитет Евро Балкан, Скопје

Примената на компјутерски потпомогнати ревизорски техники во ревизијата

на измами како придобивка од развојот на информационата технологија 698


15

Наташа Грозданоска

Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

Компјутерски криминал

Апстракт: Индустрискиот свет влезе во фаза на технолошки промени и

иновации кои влијаат на сите аспекти на животот и кои водат кон

воспоставување на она што се нарекува информатичко општество.

Глобалните компјутерски мрежи создале можност за нови облици на

криминал. Се појавија посебни, софистицирани, продорни, технички,

бескрупулозни, понекогаш осветољубиви поединци на кои тешко можеме да

им се спротиставиме, а уште потешко да ги сопреме. Со компјутерот

невозможното стана возможно. Компјутерот придонесува големи

количини на податоци да се сместат со огромна густина на компактен

медиум. Распостранувањето на информатичката технологија во светот,

има и негативна страна: ја отвори вратата на антисоцијалното и

криминално однесување на начин што досега не бил возможен.

Компјутерските системи нудат нови и високо софистицирани можности

за кршење на законот, и креираат потенцијал да извршат традиционални

типови на криминал на нетрадиционални начини. И покрај економските

консеквенции од компјутерскиот криминал, општеството се потпира на

компјутерските системи, за скоро се во животот. Потребна е голема

грешка во работењето на овие системи за да се стават човечки животи во

опасност. Брзата експанзија на големите компјутерски мрежи и

можноста да се пристапи до многу системи преку обична телефонска

линија ја зголемуваат ранливоста на овие системи и ја отвораат

можноста за злоупотреба на криминална активност. Консеквенциите од

компјутерскиот криминал можат да придонесат за сериозни економски

кризи и нарушување на безбедноста.

Клучни зборови: информатичка технологија, компјутер, компјутерски

системи, компјутерски криминал, безбедност.

Abstract: The industrial world has entered a phase of technological changes and

innovations that affect all aspects of life that leads to the establishment of what is

called information society. Global computer networks have created the

opportunity for new forms of crime. Appeared special, sophisticated, pervasive,

technical, unscrupulous, sometimesvengeful individuals who can hardly oppose

them, and even harder to stop.With the computer has become impossible possible.

The Computer contributes large amounts of data to store with a huge density of

compact medium. Spreading of information technology in the world, has a

negative side to: it opened the door to antisocial criminal behavior in a way that


20-21.12.2013 Скопје

was not possible before. Computer systems offer new and highly sophisticated

opportunities for breaking the law, create the potential to commit traditional types

of crime in non-traditional ways.Despite the economic consequences of computer

crime, society relies on computerized systems for almost everything in life.

Requires a large error in the operation of these systems to put lives in danger.The

rapid expansion of large computer networks and the ability to access many

systems through regular telephone line increases the vulnerability of these systems

open up the possibility for abuse of criminal activity. Consequences of cyber crime

can contribute to serious economic crises security breach.

Keywords: information technology, computer, computer systems, computer crime,

security.

1. Дефиниција на терминот „компјутерски криминал“

Компјутерскиот криминалитет опфаќа понови облици на криминално

однесување кои се поврзани со информатички и компјутерски системи.

Компјутерот претставува еден од најзначајните и најреволуционерни

достигнувања на техничко- технолошкиот развој на општеството. Покрај

огромните предности и непроценливи вредности кои ги пружа

информатичката технологија и фактот дека компјутерот е апарат без кое

неможе да функционира современиот свет, современото образование,

индустријата, но и речиси секое семејство во својот дом има компјутер.

Дефиниран поопширно, терминот „компјутерски криминал“ може да

опфати широкрепертоар на криминални престапи, активности и теми.

Придавајќи му важност накомпјутерот во секојдневниот живот, вклучувајќи

ги животите и на оние кои не виделекомпјутер, скоро секогаш постои некоја

неизбежна и нераскинлива врска помеѓукомпјутерот и криминалот. Ова е

особено случај кога компјутерот се користи во големиразмери за евиденција,

администрација, полициски досиеа, осигурувања, банкарскисметки и слично.

Терминот „компјутерски криминал“ е мета на дефинирање на многу

институции восветот. Така, на пример, според FBI National Computer Crime

Squad’s (NCCS), вокомпјутерски криминал спаѓаат:

• Нелегални влегувања во мрежите на телефонските компании

• Нелегални влегувања во поголеми мрежи на видни компании

• Загрозување на интегритетот на компјутерските мрежи

• Загрозување на приватноста

• Индустриска шпионажа

• Пиратски компјутерски софтвер

• и било какво криминално дејство каде компјутерот е главен фактор

за криминален престап.

Компјутерскиот криминал може да се дефинира и како ,, секое

прекршување на Кривичниот закон кој вклучува познавање на


17

компјутерската технологија за негово извршување, истрага или

прогонување“.

Тоа се и основните дејствија кои ги потенцираат многу светски

институции не само FBI, кога го дефинираат поимот „компјутерски

криминал“.1

Освен погоре споменатите дејствија, во „компјутерски криминал“

спаѓаат и многутрадиционални криминални дејствија како што се кражби,

измами, итн, но се разбира во овој случај разликата е тоа што е вклучен и

компјутерот ако алатка за криминалнодејство.

Под „компјутерски криминал“ спаѓаат и вирусите, тројанските коњи

или пак „црвите“,кои се користат за уништување на цели компјутерски

системи или пак компјутерскашпиунажа.

Нелегално влегување во компјутерски систем или пак пробивање во

компјутерскамрежа е задолжение и работа на Хакерите. Иако овие луѓе

имаат големо познавање одобласта на компјутерите, во најголем број случаи

тоа се луѓе кои не размислуваат какваштета можат да направат со своите

постапки. Затоа постојат системи за заштитаодвакви видови натрапници и ќе

бидат изложени во продолжение. Нелегалното копирање на компјутерскиот

софтвер, е страотен економски удар на легитимните сопственици на

софтверот.2

Основни карактеристики или обележја на поимот компјутерски

криминал се:

- друштвено опасно, противправно дејство за кое законот пропишува

кривична санкција;

- специфичен начин и средство за вршење на кривично дело, со

помош или со посредство на компјутерот;

- посебен објект за заштита на информацискиот систем во целина или

поединечен сегмент;

- намера на учесникот за себе или за друг со овој начин да прибави

некаква корист (имотна или неимотна) или да нанесе штета на некој друг.

2. Компјутерскиот криминал како светски проблем

Законите, системите на криминална правда и интернационалната

соработка не јаодржуваа брзината со која технологијата се менуваше. Само

неколку земји имаатадекватни закони за да го адресираат овој проблем, и

1Kunz, M., Wilson, P. Computer Crime and Computer Fraud, University of Maryland, Department of

Criminology and Criminal Justice, Fall, 2004, p. 7

2 Петрушевски, А., Стратегии за заштита од компјутерскиот криминал, стр. 242


20-21.12.2013 Скопје

ниту една од нив не успеала да гиразреши сите легални, законски и

превентивни проблеми.

Кога ова прашање се оценува на меѓународната сцена, проблемите со

неадекватностите се воочливи. Компјутерскиот криминал е нова форма на

меѓународен криминал и за да се разгледува ефективно, неопходна е

меѓународна соработка. Ова може да се случи само ако постои основа за

разбирање кој е проблемот и кои може да бидат решенијата. Некои од

проблемите околу меѓународната соработка во областа на

компјутерскиоткриминал и криминален закон може да бидат:

1. Недостиг на глобален консензус на тоа кои типови на однесување

ќе влезат ворамките на компјутерски криминал;

2. Недостиг на глобален консензус на дефиниции на криминално

однесување;

3. Недостиг на стручност во областа на полицијата, обвинителството

и судот на оваполе;

4. Недостиг на согласност меѓу различните национални

процедурални закони воврска со истрагата на компјутерскиот криминал;

5. Меѓунационалниот карактер на компјутерскиот криминал;

6. Недостиг на екстрадиција и заедничко помагање и синхронизирани

механизми заспроведување на законот на меѓународно поле.3

3. Стратегии за заштита од криминални дејствија

Воглавно секаде во светот за заштита од компјутерски криминал не

се трга од тоа да себркаат компјутерските криминалци, иако и тоа мора да се

спроведува, туку многуповеќе се оддава заначење на заштитата на

компјутерските системи пред да се случибило какво криминално дејство.

Затоа понатаму ќе се даде повеќе акцент на заштитатана компјутерските

системи од било какви криминални дејствија.

Едно од можеби најраспространетите криминални дејствија е

ширењето на вирусите, тројанските коњи, црвите и логичките бомби.

Најраспространето е можеби поради фактот што се пренесуваат на

најразлични начини. Преку преснимување на податоципреку разни медиуми,

по електронска пошта, FTP, итн. Секојдневно се појавуваат разни видови

вируси. Некој од нив можеби и неопасни но се создаваат и вируси кој и тоа

како можат да го „распарчат“ било кој незаштитен компјутерски систем.

Решение во најголем број случаи за овие проблеми се анти-вирус

програмите кои во најголем број случаи ги „фаќаат“ вирусите, тројанските

коњи, црвите и логичкитебомби и ги бришат. Поради секојдневното

3 Шушлевски, З., Компјутерски криминал, стр. 205


19

појавување на нови би требало што почестода се превземаат најнови вирус

дефиниции од интернет страниците на вируспрограмите.4

4. Извршувачи на компјутерски криминал

Историјата покажала дека компјутерскиот криминал е извршуван од

разни групи на лица: студенти, аматери, терористи и членови на

организирани криминални групи. Единствено нешто што ги разликува е

природата на сторениот криминал. Индивидуалците што пристапуваат на

некој компјутерски систем без понатамошна криминална намера се

разликуваат од вработени на некоја финансиска институција кои

префрлуваат пари на своја сметка од туѓи кориснички сметки.

Криминалното однесување опфаќа широк спектар на возрасти на

лица во едно општество: од 10 до 60 години, со вештини од аматери до

професионалци.Компјутерските криминалци се просечни луѓе, а не

суперкриминалци со уникатниспособности и таленти. Било кое лице од било

која возраст, мотивирано од техничкиотпредизвик, и со некои свои

идеолошки сфаќања, е потенцијален криминалец.

Според некои досегашни проучувања, вработените претставуваат

најголема закана, ивсушност компјутерскиот криминал се именува како

внатрешен криминал. Според еден податок, 90 проценти од економскиот

криминал е извршен од вработените наоштетените компании. Едно

испитување во Северна Америка и Европа покажа дека 73проценти од

криминалните активности беа изведени од внатрешни извори, а само

23проценти од надворешни. Како што се развива техниката на далечинско

обработувањена податоците, така ќе се зголемува опасноста од надворешни

извори.

Во последно време почнуваат да се создаваат криминални групи,

составени од членовиод целиот свет. Рапидно се подобрува и нивната

меѓусебна соработка. На интернетможат да се сретнат таканаречени

компјутерско-криминални заедници кадешто серазменуваат украдени броеви

за пристап, шифри и софтвер.5

5. Превенција за компјутерскиот криминал

Мерки кои треба превентивно да се преземат против компјутерскиот

криминал најчесто се:

- информатичка едукација, - администрирање на информатичките системи од стручни лица,

4 Петрушевски, А., Стратегии за заштита од компјутерскиот криминал, стр.243

5 Шушлевски, З., Компјутерски криминал, стр.206


20-21.12.2013 Скопје

- користење на заштита од неовластени навлегувања (хардверски и софтверски сигурносни системи) и

- санкционирање на овие кривични дела.6 Под информатичка едукација овде се мисли на едукација на секој

поединец којшто користи компјутер даму се укаже на опасностите од

компјутерскиот криминал, посебно намладата генерација којашто е и

најголем корисник на информатичката технологија. Со оваа едукација

секојпоединец ќе знае како да се заштити од сајбер-натрапниците или од

компјутерските вируси пред да настанатштетните последици.

При избор на администратори кои се грижат за сигурноста на

информатичките системи, треба да се внимава на нивното соодветно

образование и искуство за тие дабидат чекор понапред со знаењата

одкомпјутерските криминалци и да применат соодветно пропишано ниво

назаштита (хардверско и софтверско) насистемите кои ги администрираат.

При изборот на сигурносни системитреба да се користат современи

проверени технологии од оваа област за дасе минимизира ризикот од

оставањена т.н. сигурносни дупки во системоткои хакерите вешто ги

користат за да на влезат во системот.

Секако имајќи гопредвид нивото на општествената опасност од овој

вид на криминал државататреба да пропише соодветни санкции

засторителите на овие кривични дела коиќе послужат како сериозна закана

врзмногу поедници кои нема да го прифатат техничкиот предизвик на

навлегуваатво заштитени системи и да стекнуваат имотна корист на овој

начин.

Заклучок

Овој криминал се шири со голема динамика и со богатсво од појавни

облици, бидејќи станува збор за технологии со големи можности и примени

во секојдневниот живот. Овој вид криминал лесно ги надминува границите

на државите и има интернационален карактер и висината на штетата која

настанува со вршењето на овие кривични дела од ден на ден е се поголема.

Секоја современа држава треба да преземе навремени соодветни

мерки за превенција и санкционирање на овој вид криминал. Бидејќки овој

вид криминал не знае за просторни граници, оформувањето на специјални

тимови во рамките на Интерпол кој се занимаваат со истражување на овие

кривични дела ќе има голем придонес во успешноста на справувањто со

најмодерниот вид на кримнал во сегашноста и иднината.

Секој поединец кој користи компјутерприватно или професионално

требада биде свесен за опасноста и да користи специјализиран оргинален

6 Ристески, М., Борба против сајбер криминалците, Македонско сонце, 06.02.2004, стр. 36


21

софтвер за заштита од компјутерски напади и компјутерски вируси со што

би ги минимизирале шансите на сајбер-криминалците да предизвикаат

штета.

Исто така, сторителите на овие делапокрај санкционирањето треба да

сересоцијализираат преку нивно вклучување во позитивните страни

наинформатиката, за да се искористат нивните знаења кои дотогаш ги

користелеза деструктивни дејства.

Conclusion

This crime is spreading with great dynamics and phenomenal forms of

wealth, because it is a technology with great features and applications in everyday

life. This type of crime easily transcends the boundaries of states and has

international character and the amount of damage that occurs to the execution of

these crimes every day is better.

Every country should take timely appropriate measures to prevent and

punish this crime. Because this type of crime knows no spatial boundaries,

forming special teams within Interpol who deal with the investigation of these

crimes will be a contribution to the success of dealing with the most modern type

of criminal present and future.

Each person who uses a computer private or professional ,should be

aware of the dangerand to use original specialized protection against computer

viruses and computer attacks that would minimize the chances of cyber-criminals

to cause harm

Also, the perpetrators of these acts despite sanctions should be

socialization through their involvement in the strengths of science, to use their

knowledge then use them for destructive actions.

Користена литература

1. Kunz, M., Wilson, P. Computer Crime and Computer Fraud, University of

Maryland, Department of Criminology and Criminal Justice, Fall, 2004

2. Петрушевски, А., Стратегии за заштита од компјутерскиот криминал

3. Ристески, М., Борба против сајбер криминалците, Македонско сонце,

06.02.2004

4. Шушлевски, З., Компјутерски криминал


20-21.12.2013 Скопје

Mарија Милошеска

Студент на втор циклус студии на ФДК, ЕУРМ- Скопје

МОДЕЛОТ НА ПОЛИЦИСКО РАБОТЕЊЕ НАБЕЗБЕДНОСЕН РЕОН ВО ПСод ОН-OХРИД

Апстракт: Во овој стручен труд се опфатени Уставните и Законски овластувања како и поставените задачи на Полицијата ,структуралната

поставеност,начинот на работење, однесување и целите на Полицијата.

Правните основи на полициската функција како и односот на Полицијата и

кривичните правосудни органи и процесот на демократска и цивилна

контрола како надзор на безбедносниот сектор во Република Македонија.

Исто така како значаен сегмент од работењето на безбедносните служби

и неодминлив дел е почитување на основните права и слободи на човекот и

граѓанинот гарантирани со Уставот на Република Македонија како и со

ратификуваните меѓународни договори како што се:Заштита на правниот

поредок, спречување и откривање на казниви дела, превземање мерки за

гонење на сторители на казниви дела и одржување на јавниот ред и мир во

општеството. Со константно вршење на анализи за сработеното и

перманентно во циклуси усовршување и стекнување на дополнителни

знаења припадниците на полицијата се подготвени да одговорат на

предизвиците на модерното живеење и брзото темпо на развиток на

општеството односно да ги препознаат новите форми на криминал како од

локален карактер така и од пошироки размери.

Полицијата ужива оперативна независност од другите државни органи или

институции,особено политичка независност при извршување на своите

овластувања за што има целосна одговорност. Исто така е една од

четирите компоненти оа кривично правниот систем со јасно дефинирана

надлежност во однос на функциите на Јавното обвинителство,судот и

казнено поправните установи.

Клучни зборови: законски овластувања, полициска функција,

безбедносни служби,права и слободи, државни органи,кривично-

правен систем.

MODEL OF POLICING SECURITY AREI IN PS od ON-OHRID

Abstract: This professional work includes constitutional and legal powers and the

tasks of the police, structural setting, operation method, police behavior and

objectives. The legal basis of the police duty as well as the relation between the

police and criminal justice bodies and also the relation between the process of

democratic and civilian control are superveilling the security sector in the


23

country. Also, a significant segment of the security services and inevitable part is

respecting the fundamental rights and freedom of man and citizen guaranteed by

the Constitution of the Republic of Macedonia as well as with ratified

international agreements such as the protection of the legal order, prevention and

detection of criminal offences, taking measures to prosecute perpetrators of

criminal offences and the maintenance of public order and peace in the

community. With the help of constant analysis of their work and improvement as

well as gaining additional knowledge, the police are ready to meet the challenges

of modern living and the rapid development of the society, that is to say to face the

new forms of crime locally and larger scale.

Police possess operational independence from other state bodies or

institutions, especially political independence in the performance of their duties. It

is also one of the four components of the criminal justice system with clearly

defined authority over the functions of the public prosecutor, the court and

penitentiary institutions.

Keywords: legal authority, police office, security services, rights and freedom,

government bodies, the criminal justice system.

ВОВЕД

Со развивање на правото низ историјата , полицијата во зголемена

мерка се занимава со спречување на криминалот, нередите и повредите на

законот. Демократските општества имаат искуство со континуирана тензија

меѓу желбата за ред , сигурност и слобода. Желбата за слобода и сигурност

се две големи човечки надежи. Да се помогне во помирувањето на слободата

со сигурноста е голем предизвик на власта низ историјата.

Зборот полиција е поврзан со грчките зборови Politeuein ,што значи

да се биде граѓанин или да се биде вклучен во политичка активност, и Polis

што означува град или држава. Полицијата е најистурена владина

институција ,претставник на власта што граѓаните најмногу го набљудуваат

и имаат со неа редовен ако не и дневен контакт. За обичниот граѓанин

полицијата ја претставува ,,власта во акција,, и на тој начин може да влијае

врз општото мислење за власта во поширока смисла. Активностите на

полицијата може да ја зацврстат или ослабнат јавната подршка неопходна за

одржување во живот на демократијата. Кога полицијата дејствува според

словото на законот, таа ја штити демократијата со сопствениот пример за

почитување на правото и по пат на спречување на криминалот. Иронично е

што полицијата во исто време е најголема подршка, но и наголема закана за

демократското општество.

Политичкиот систем на парламентарна демократија воспоставен со

Уставот на Република Македонија од 1991година формално ги воспостави

основните принципи на демократија чииштозароднишни елементи беа под


20-21.12.2013 Скопје

силно влијание транзиционите прекини и проблеми. Промените на

политичкиот систем имплицираа значајни реформи и во областа на

безбедноста кои беа во функција на обезбедување и остварување на целите

на процесот на стабилизација .Реформата на безбедносниот сектор во

Република Македонија во исто време беше одговор на предизвиците од

глобализацијата ,потребата од интегрирано гранично управување

,конфликтите во пограничните реони , миграцијата, технолошкиот развој и

новата динамика и структура на криминалитетот и другите соцопатолошки

појави.1 Во демократските општества полицијата функционира како јавна

служба и е чувар на јавната безбедност. Таа е одговорна пред јавноста во

извршување на оваа задача. Отука отвореноста и одговорноста се важни

аспекти на улогата на полицијата во демократскотоопштество. Полицијата е

тело на организирани службеници за одржување на граѓанскиот ред и јавната

безбедност, примена на законот и истражување на криминалот. Заедничките

карактеристики на повеќето полициски сили вклучуваат квазивоена

организација, униформирани патроли и сили за контрола на сообраќајот, и

цивилна облека на начин на одделенијата за криминална истрага и група на

приоритети за применување кои се рефлектираат на животот во заедницата.

Управувањето на полицијата може да биде централизирано на државно ниво

сè до долу, или децентрализирано со локални полициски сили со широка

автономија. Кандидатите односно регрутите обично добиваат

специјализирана обука и полагаат испит.

Кога ќе се постави особено чуствително прашање како ова : Дали

полициската служба сака да ја задржи довербата на јавноста ,мора да биде

подготвена да одговори на она што нејзе ја загрижува. Јавноста има

поголема доверба во полициската служба која веднаш ги истражува сите

наводи за злоупотреба и ги објавува резултатите што е можно поскоро.

Вршењето на полициската работа е повеќе одошто само професија.

Посебната доверба што во неа ја полага јавноста , бара од полицијата да

применува највисоки стандарди на етичко однесување во исполнување на

своите задолженија. Документите на ОН-Кодексот за однесување на

полициските службеници коишто го спроведуваат законот, стандардните

минимални правила за третман на затворениците и збирот на принципи за

заштита на сите лица во форма на задржување или затворање истакнуваат

неколку значајни принципи и предуслов за хумано изведување на

полициските функции како што се:

- Секој полициски службеник што го спроведува законот е дел од

правосудниот систем, чија што цел е спречување и контрола на

криминалитетот и однесувањето на секој поединец има влијание врз

вкупниот систем .

- Секој орган што го спроведува законот треба да биде

дисциплиниран во придржувањето кон меѓународните стандарди за човекови

права а активностите на службениците што го спроведуваат законот треба


25

да бидат отворени за контрола од страна на јавноста. Отука јавното

прифаќање е суштинско за една ефикасна полиција. Прифаќањето ќе дојде во

најголем дел преку довербата. Оваа доверба може да се изгради преку

реципроцитет меѓу полицијата и заедницата,затоа полицијата мора да го

потикне општествениот концензус за развивање на институционална

поддршка и механизми.

Каде полицијата е чесна,ефикасна непристрасна и се однесува како

слуга на јавноста, ќе добие јавни честитки и може да смета на помош од

општата јавност во секоја вонредна ситуација. Општо земено етичките и

правните принципи врз кои се заснова етичкото и законското вршење на

полициските работи се: Придржување кон законот, Почитување на

достоинството на личноста на човекот, Почитување и заштита на човековите

права. Демократската полиција е политички неутрална полиција .

Демократските општества се стремат кон еднаква примена на законот

.Полицијата мора да ги исполнува своите обврски на начин кој е

недискриминирачки и е во согласност со постојаното право. Под ова треба да

се подразбере дека примената на законите ,јавната безбедност и заштитата на

човековите права мора да се остварува на фер и еднаков начин. Составот на

полицијата треба да ја отсликува јавноста на која таа и служи. Личните

ставови на полицајците не смее да влијаат врз нивното професионално

однесување. Со нејзините специјални одговорности за одржување на законот

и редот, полицијата е важен чувар на општеството во целина. Полицијата

секогаш мора да дејствува и тоа да биде очигледно со несомнена праведност

кон сите и со јасен респект на етичките и културните разлики. Поради

нејзината неизбежна експонираност, полицијата треба да дејствува како

пример за сите јавни служби во промовирање на фундаменталните права, и

уште повеќе полицијата мора да се стреми кон користење на својата

специјална и уникатна сила. 1А.Козарев ,,Парламентарна контрола и надзор на безбедносниот сектор во

Република Македонија,, Скопје 2011 стр.11.

ОРГАНИЗАЦИОНА ПОСТАВЕНОСТ ВО ПОЛИЦИЈАТА, ВО ПС

од ОН ОХРИД

Организацијата на полицијата секаде во светот па и во нашата

држава е заснована на строги законски правила и прописи, односно врз

дефинирана организациона шема. Организационата шема на полицијата

претставува еден вид органограм, кој ги прикажува односите меѓу

организационите единици. Во основа тој ја покажува организацијата на сите

организациони единици според делокругот на работа. За да се обезбеди

добра и ефикасна тимска работа меѓу организационите единици, треба да

има соодветна поделба на работата меѓу нив,треба да има избалансирана

ангажираност на поединците со прецизно утврдени задачи ,треба да постојат


20-21.12.2013 Скопје

добри услови за работа и добри внатрешни односи меѓу организационите

единици, а треба функционалните односи да бидат строго дефинирани.

Организационата единица треба да биде одговорна за својот делокруг на

работа, и да дава придонес за остварување на поставените цели и задачи на

Министерството во целина. Во орнагограмот јасно се дефинирани нивоата и

позициите на надредените и нивните подредени и односите меѓу нив. Во

Република Македонија организациската поставеност на полицијата оди по

одреден редослед: со министерството раководи Mинистер, кабинет на

министер, Заменик министер,кабинет на државен секретар. Првото ниво е

олицетворено преку:

--Управата за безбедност и контраразузнавање, како орган во состав

на Министерството за внатрешни работи е носител на безбедносната и

контра разузнавачка дејност во Република Мекедонија.Надлежности на

Управата за безбедност и контраразузнавање е регулирано со Законот за

внатрешни работи, како и со подзаконски акти. Според Законот за

внатрешни работи од 2009.година , Управата е надлежна за вршење на

работи поврзани со безбедноста и контраразузнавањето, и тоа:

контраразузнавачка активност,спротивставување и заштита од тероризам,

заштита од други активности насочени кон загрозувањето или насилно

уривање на демократските институции утврдени со Уставот на Република

Македонија и потешки форми на организиран криминал кој потекнува од

или е насочен кон демократските институции на системот утврдени со

Уставот на Република Македонија и може да доведе до нивно загрозување

или да има влијание врз безбедноста на државата. Со управата раководи

директор кој на предлог на министерот го именува и разрешува Владата на

Република Македонија за време од четири години. Организационата

поставеност на Управата за безбедност и контраразузнавање е регулирана со

Правилник за систематизација на работни места. Покрај овластувањата од

полициски карактер , со Законот за внатрешни работи припадниците на УБК

се овластени да собираат податоци известувања и информации од граѓани со

користење на јавни извори како и собирање на податоци со користење на

посебни мерки и постапки под услови и на начин пропишан со законот и

друго.

--Бирото за јавна безбедност кое ги врши полициските и

криминалистичките работи во рамките на Министерството за внатрешни

работи. Неговата внатрешна организациона поставеност се заснова на

линиски и територијален принцип и е уредено со Законот за полиција. Во

надлежност на бирото се следните работи: концептуално планирање,следење

и анализирање на безбедносната состојба и причините за појавите на

криминалитет и загрозување на јавната безбедност, усогласување,

насочување, генерален и стручен надзор и контрола над работата на

организационите единици на полицијата, едукација на полициските

слкужбеници,собирање, обработка, анализа, користење, оценување, пренос,


27

чување и бришење на податоци од делокругот на полицијата, учество во

извршување на одредени сложени работи од делокругот на работата на

организационите единици на полиција, предлагање на стандарди за опрема и

материјално-технички сретства за организационите единици на полиција и

друго.Спроведување и ратификување на меѓународни договори за полициска

соработка и други меѓународни акти за кои е надлежна Полицијата.Грижа за

подготвеност на Полицијата за дејствување и работи во услови на сложена

безбедносна состојба како и организирање и извршување на

криминалистички вештачења. Генералниот надзор ја опфаќа

организационата структура на Полицијата, методологијата на работа на

Полицијата и се врши еднаш на четири години. Стручниот надзор се врши по

наредба на директорот на Бирото доколку се оцени потреба за надзор на

почитување на пропишаните стандарди и постапки за работа на Полицијата2.

-- Следно ниво во организациската структура им припаѓа на

Централните полициски служби. Тие се формирани за вршење полициско-

криминалистички работи за кои е потребно висок степен на

специјализираност, како и заради ефикасно и економично извршување

одредени

ЗБОРНИК НА ТРУДОВИ - COREУниерзитет „Еро -Б лкн“ - Скопје...

Documents

Transcript of ЗБОРНИК НА ТРУДОВИ - COREУниерзитет „Еро -Б лкн“ - Скопје...