Проф д-р Билјана Ангелова

Девизни пазари

Операции на девизните пазри

Foreign Currency Exchange Markets – Девизни пазари

• Девизните пазари им овозможуваат на компаниите, фондовските менаџери, на банките и останатите учесници да купуваат и продаваат странски валути.

• Учесниците на девизните пазари можат да бидат класифицирани во 4 категории: (компании) купувачи/продавачи, банки, брокери и официјални монетарни авторитети.

- Купувачи/продавачи се компаниите кои ги користат девизите заради нивните прекугранични трансакции/ бизниси.

- Банките се пазарни креатори кои ги одредуваат продажните и куповните девизни курсеви. Тие создаваат профит од разликите меѓу куповните и продажните курсеви, но истовремено мора да бидат спремни на брзи ценовни и пазарни прилагодувања за да избегнат недостатоци од девизи предизвикани од рапидно зголемување на цената девизите или обратно, да таложат вишоци при рапиден пад, однсоно обезвреднување на девизните курсеви.

- Брокерите имаат улога на интермедијатори и профитираат од провизии. Тие преку телефонски или комјутерски комуникации со банките во секое време треба да бидат информирани за трендовите на девизните пазри односно која банка нуди најодбри услови / дилови за нивните клиенти.

- Официјалните монетарни авторитети се многу вaжни учесници на девизните пазари во многу земји. Нивната улога е преку откуп или продажба на определена валута да го стабилизираат или прилагодуваат девизниот курс за исполнување на конкретни цели на економската политика.

Девизни пазари

Vo sovremenite pazarni stopanstva devizniot pazar pretstavuva eden od najzna~ajnite delovi na finansiskiot i celokupniot stopanski sistem.

Девизниот пазар е пазар за размена на валута од една земја во валута на дrуга земја

Devizniot pazar opfa}a sistem od finansiski institucii, finansiski instrumenti i finansiski tekovi, so koi se ovozmo`uva alokacija na raspolo`ivite devizni sredstva na stopanski i nestopanski subjekti, na koi tie sredstva im se neophodni poradi pla}awe vo stranstvo ili poradi ~uvawe vo forma na капитал.

Функции на девизните пазари

1. Валутна конверзија

2. Обезбедува заштита, хеџирање од девизен ризик, односно од веројатноста од неповолни последици за компанијата од непредвидливи промени во идните девизни курсеви.

За оваа цел мора да разграничиме што претставуваат спот и термински девизни курсеви и валутни свопови

Природата на девизниот пазарДевизниот пазар нема единствена локација, туку

претставува мре`а на брокери и девизни дилери поврзани преку системи за електронска комуникација.

Девизниот пазар до`ивеа рапиден раст со растот на мегународната трговија.

Во Март 1986 вкуп. Девизен промет на глобално ниво изнесуваше 200 миљ. долари дневно,

Во Април 1995 достигна 1,200 миљ. долари дневно,Во Април 1998 достигна 1,490 миљ долари дневно,Во Април 2001 се намали на 1,200 миљ. Долари дневно

(поради Еврото)Во Април 2004 се зголеми на 1,88 биљони долари.Најголеми берзи во светот се Лодонската ( над 30% од

вкупната активност), Њујорк (19%), Сингапур (5%). Главни споредни трговски центри се Цирих, Франкфурт, Париз, Хонг Конг и Сиднеј.

Доминацијата на Лондонската берза е резултат на историјата и географијата.

Карактеристики на девизниот пазарОсновни карактеристики:

- Девизниот пазар никогаш не спие.

- Девизниот пазар ги интегрира различните трговски центри, преку развиените информациски мрежи, давајки можности за арбитаража. (На пр. Ако курсот ¥ /$ во Њујорк е 125 ¥=1$, а во Лондон 120¥=1$, тогаш брокерот од Њујорк, може да оствари профит со арбитража, така што на Њујоршката берза ке размени 1 миљ. $ за 125 миљ. ¥, потоа веднаш ке продаде 125 миљ. ¥ за 1,046 миљ. $ на Лодонската берза и ке оствари разлика од 46,666 $. Оваа можност исчезува за неколку мин.

- Важноста на улогата на американскиот $, бидејки најголем дел на трансакциите вклучуваат $ на едната страна. (дури и кога девизните трансакции се одвиваат во друга валута. На пр. Бразилски реал со корејански вон). 90% од девизните трансакции се вршат во $, потоа се €,¥ и£

Операции на девизните пазари

Na devizniot pazar se javuvaat tri osnovni operacii: promptna (spot), terminska (outright) i me{avina od promptna i terminska (swap).

Тргување на девизните пазари

1. Spot или Promptnta proda`ba na devizi, ili vo me|unarodnata praktika naj~esto narekuvana spot transakcija na kupoproda`ba na devizi, opfa}a raboti so koi pla}aweto na devizi se izvr{uva vo rok od dva работни dena od zaklu~uvaweto na dogovorot za kupoproda`ba na devizi.

2. Тргување со forward курсеви каде цената односно курсот по кој ке се тргуваат девизите се договара за подолги временски периоди. Девизите се обезбедуваат на некој иден датум, поточно истите се исплатуваат на иден датум кој е над 2 работни дена по склучување на договорот.

3. SWOP трансакции

Спот трансакцииКога 2 страни ке се договорат да разменат валути

и веднаш да ја резлираат зделката, размената се нарекува спот трансакција.

Спот девизниот курс е курсот при кој девизниот дилер конвертира една валута во друга на конкретен ден.

Vo promptnata kupoproda`ba na devizi, kako i vo sekoja druga rabota na devizniot pazar, prisuten e odreden rizik, minimalен kursen rizik.

Термински трансакцииTerminskata kupoproda`ba na devizi

(outright deal) pretstavuva dogovor me|u dve strani (dve banki ili banka i drug subjekt) za razmena na edna valuta za druga, so toa {to pla}aweto na obvrskite po dogovorot da se izvr{i vo odreden den vo idninata.

So dogovorot se utvrduva kursot po koj e zaklu~ena kupoproda`bata na devizi, iznosot na kupenite, odnosno prodadenite devizi i denot koga mora da se izvr{i poramnuvaweto po zaklu~eniot dogovor.

Zo{to se upotrebuvaat terminskite transakcii?

Pred se za za{tita od курсни rizici. Obemot na me|unarodnata trgovska i vkupna razmena e podlo`en na promeni na ekonomskite i politi~kite uslovi vo svetot, {to zad sebe go povlekuva potencijalniot rizik od nenadejni i nepredvideni dvi`ewa na kursevite na me|unarodnite devizni pazari.

Za da bi mo`ele rizicite vo me|unarodnite komercijalni i finansiski rabotewa da se ubla`at, osobeno koga naplatata na izvoz na stoki i uslugi se vr{i vo nestabilni valuti, stopanskite subjekti imaat mo`nost za za{tita preku terminska kupoproda`ba na devizi.

Пример за форвард девизна трансакцијаАмериканска компанија увезува лаптоп-компјутери од Јапан

и знае дека за 30 дена од испораката треба да плати во јени

на Јапанскиот добавувач. Еден лаптоп чини 200,000 ¥, а тековниот $/¥ спот курс е 1 $=120¥. При овој курс секој копјутер ке го чини увозникот 1667 $ (200,000/120).

Увозникот може да ги продаде комјутерите на денот на

пристигнувањето по 2000 $ парче, што му носи бруто

добивка од 333 $ (2000-1667). Сепак увозникот не ке може да

му плати на извозникот додека не ги продаде компјутерите ,

туку во рок од 30 дена. Но доколку во наредните 30 дена $ неочекувано депрецира во однос на ¥ (1$=95¥), тогаш на увозникот овој компјутер ке го чини 2,015 $(200000/95), што од профитабилна ке ја направи зделката непрофитабилна.

Терминска трансакцијаЗа да го избегне ваквиот ризик, увозникот може да

направи терминска трансакција.

Терминска трансакција е кога 2 страни ке се договорат за размена на валути на конкретен ден во иднина.

Девизниот курс по кој се склучуваат терминските трансакции е термински девизен курс.

За најголем дел од водечките светски валути терминскиот курс се пресметува на 30, 90 или 180 дена.

Во исклучителни случаи може да се договори и на неколку години.

Како да се пресмета терминскиот курс?Пр: Ако 30-дневниот, термински курс за конверзија на $ во

¥ изнесува 1$=110¥, увозникот склучува терминска девизна трансакција со девизниот дилер, на 30 дена при наведениот курс, со што се обезбедува дека нема да плати повеќе од $1,818 за копјутер (200,000/110), што му гарантира добивка од $182 по комјутер (2000-1818).

Со ова компанијата се заштити од претворање на нејзината зделка од профитабилна во непрофитабилна.

Во случајов $ на терминскиот пазар се продва со дисконт на неговиот спот курс (чини < во однос на спот курсот).

Ако е обратна ситуација па 30-дневнуиот термински курс да биде 1$=130¥, тогаш имаме премиум на терминскиот курс на $ во однос на неговиот спот курс ($ чини >).

Валутни своповиВо 2004 терминснките трансакции учествуваа со 65% во

вкупните девизни трансакции, а спот трансакциите со 35%, но најголем број од терминските договори беа реализирани со пософистицирани инструменти – валутни свопови.

Валутен своп е истовремено купување и продажба на девизи на 2 различни датуми.

Своповите се реалираат мегу меѓународните компании и нивните банки.

Вообичаен вид на своп е спот наспроти терминска трансакција.

Пример:

Како се изведува валутниот своп?Илустрација на валутен своп

Apple склопува компјутери во САД, но мониторите се произведени во Јапан, но Apple исто така продава склопени комјутери во Јапан, така што истовремено купува и продава во Јапан.

Претпоставка е дека Apple треба денес да размени 1 миљ. $ во¥ за да му исплати на добавувачот на монитори. Apple знае дека за 90 дена ке прими од Јапонскиот увозник на лаптопи 120 миљ.¥. Apple ке мора да ги конвертира истите за да може да ги користи во САД.

Претпоставка е дека спот курсот денес е $1=¥120, а 90-дневниот термински курс е $1=110¥.

Како се изведува валутниот своп во овој случај?

Apple и продава на банката 1миљ.$, за да набави 120миљ.¥. и сега има средства за да го исплати добавувачот. (по спот курс)

Истовремено Apple склучува 90дневен термински договор со банката за конверзија на 120 миљ¥ во $.

На тој начин за 90дена, кога Apple ке добие 120 миљ. Јени ке свопува и ке добие 1,09 миљ.$ (120 миљ ¥/110=1,09 миљ$).

Во случајов јенот на терминскиот пазар се продава со дисконт на неговиот спот курс. Поради тоа Apple на крај ке добие повеке долари (иако би можела да настане и обратна ситуација) (120 миљ jeni/120$=1,0 miljon $)

Како банката го утврдува форвард курсот?• UK Извозник очекува 1.000.000 US $ за 1 година, и тие ке сака да ги конвертира

во £ . Како банката ке го пресмета форвард курсот.Spot курсот е £1=US$ 1.5Едногодишна кматна стапка на евродолар е 6%Едногодишна кматна стапка на еврофунта е 10%

Која е форвард стапката која ке се договори мегу банката и компанијата?1. Банката ќе позајми US $ 943.396,23 (1.000.000/1.06) и ќе ги конвертира во

фунти £ 628.930,82 (943.396,23/1.5) – по спот курс.2. После 1 година, Банката ќе плати камата на позајмицата од 6% на US$ средства

но ќе добие камата од 10% на нејзиното ново салдо во фунти,3. За една година салдото изразено во фунти ќе и достигне £ 691.823,90

(628.930,82 *1.10)4. За една година долговното салдо во US$ ке достигне US$1.000.000 со камата.5. На крајот на годината извозникот ке dobie 1мил US $. Ке ги префрли на

банката, а банката ќе му исплати £ 691.823,90 6. Потоа, банката ќе ги искористи 1мил US $ од клиентот за да го испалти авансот

земен во US $.7. Форвард курсот ке се пресмета на почетокот на трансакцијата како: 1.000.000/

691.823,90 =1.4455

Како ке се реализира оваа Swap трансакција

1. Американска и УК банка свопуваат и тоа: Британската банка ќе прими 1.000.000 US$ од Американската банка и ке и исплати £ 666.667(1.000.000/1.5) - по спот курс;

2. Двете банки се договараат да ја извршат трансакцијата но во обратен правец за една година, со тоа што УСА банката да направи дополнително плаќање на УК банката за да се компензира загубата на УК банката од повисокта камата на фунтите (односно понискта камата на доларите),

3. За една година ке се извршат следниве трансакции:- УК банката ке прими 1.000.000 US$ од нејзиниот клиент (извозникот) и ке ги врати на US банка- US банката ке и одобри (врати) на УК банката £ 666.667+ каматен диференцијал: 666.667+0.04/1.06 = £ 25.157- Вкупната сума што ке се плати е: 691.824 £ = £ 25.157 + 666.667

Едногодишен Форвард курс по кој се свопуваат доларите со фунти е 1.000.000/ 691.824=1.4455

Определување на форвард курсевите преку премиум и дисконт

Vkupniot iznos na tro{oci na intermedijatorite {to se pokrivaat so mar`ata а произлегуваат од разликата me|u terminskite i promptnite kursevi, ~esto se izrazuva vo procenti.

Форвард валута со пониска каматна стапка ќе дава премиум на нејзинта спот вредност.

Dokolku kamatnata stapka na valutaта (која се свопува) e pomala od onaa na kotira~kata valuta , mar`ata mora da bide negativna, a terminskiot kurs mora da bide ponizok od kursot za promptna kupoproda`ba.

Кога се пресметува форвард курсот, форвард премиумот се вади од спот курсот.

СпротивноФорвард (основна) валута со повисока каматна стапка ќе дава

дисконт на спот вредноста. За да се пресмета форвард курсот дисконтот се додава на спот курсот

Пример – Премиум на спот вредност

Spot курс £1=US$ 1.5Едногодишна фиксна камата на евродолар 6%Едногодишна фиксна камата на еврофунта10 %Едногодишен форвард курс US$ 1.4455=1 £Формулта за пресметка на премијата изнесува:Spot курс *разлика во камати*време во денови = 1.50*4 =0.06 360*100 1001.50-0.06= 1.44Прецизна пресметкаSpot rate *interest differential*time in days = 1.50*4 =0.0545 (1+i)* 360*100 1101.5000-0.0545=1.4455US$

Значење на СВОП ТрансакциитеSvopot mo`e da se definira kako razlika me|u promptniot i

termisnkiot kurs po koj se zaklu~eni dve istovremeni kupoproda`bi na devizi. Vo pove}eto sвоп dogovori kako partneri se javuvaat isti lica iako toa ne sekoga{ slu~aj. Kaj nekoi dogovori Bankata mo`e da kupi spot devizi od eden subjekt, a terminski da se zatvori kaj drug i ovie operacii pretstavuvaat prakti~no dva zasebni kupoproda`ni dogovori, za razlika od ~istiot своп dogovor.

• Swap-ot e kombinacija od promptno kupuvawe na edna valuta и договор за nejzina istovremena proda`ba но na odreden termin. So ova се постигнува следново:

Нadminuvaње на problemot од nedostigот na pogodni oblici na plasman na devizite vo pokratki rokovi

Se ovo`mo`uva investirawe na finansiski sredstva vo drugi valuti so mo`nost da se dobie poголем prihod od plasman, a pri toa zna~itelno da не se zgolemi izlo`enosta na valuten kursen rizik ,

-Swap-ot voobi~aeno se upotrebuva poradi промптна konverzija na sredstvata od edna valuta vo druga i povtorno vra}awe na sredstvata vo prvata valuta по одреден временски период, a pri toa sredstvata da ne se izlo`uvaat na valuten rizik .

Економски теории за определување на девизниот ризик

3 фактори имаат значајно влијание врз идните движења на девизниот курс во земјата:

- Ценовната инфлација во земјата

- Каматните стапки и

- Психологијата на пазарот

Ценовната инфлација во земјатаКонцептот на цена кој важи на ефикасни пазари на кои

нема трговски бариреи.

Ова подразбира ист производ да се продава по иста цена на различни пазари. На пр ако едно палто вреди 75 $ во Њујорк, во Лондон чини 50£(75/1,5) при курс од 1 £=1,5 $. Ова повлекува промени во понудата и побарувачката но за кратко време се воспоставува еквилибриум.

Концепт на паритет на куповната моќ- Под претпоставка дека потрошувачката кошничка на ефикасни пазари е приближно еднаква тогаш девизниот курс према теоријата на паритет на купвна мок ке изнесува:

Е¥$ = P$/P¥ = ($ 200 / ¥ 20.000)

курсот долар /јен е $ 1=100 ¥

Каде P$ е потрошувачка кошничка во $ а P ¥ е потрошувачка кошничка во јени.

Промена на релативните цени

Следниот чекор на теоријата за ПКМ е да покаже дека девизниот курс ке се промени ако настане промена на

релативните цени.На пр, ако во САД нема инфлација а во Јапан е 10% годишно,

тогаш ако на почетокот на годината курсот ($ 200 / ¥ 20.000), на крајот на годината ке стане ($ 200 / ¥ 22.000), т.е курсот $ 1=100 ¥ ке стане $ 1=110 ¥.

Поради 10% инфлација јапонскиот јен депресераше за 10% во однос на доларот, т.е 1 долар ке се разменува за 10% повеќе јени на крајот на годината. или со 1 јен ке се купуваат 0,0091 долар

Влиајние на каматните стапкиСпоред економската теорија каматните стапки ги одразуваат

очекувањата за идните стапки на инфлација. Вискоите каматни стапки се компензација за ризикот на инвеститорите од опаѓање на вредноста на парите.

Оваа релација е позната како Фишеров ефект каде номиналната каматна стапка (i) е збир на бараната „реална„ каматна стапка каматна стапка (r) и очекувана стапка на инфлација (I)

i=r+I

Меѓународен Фишеров ефект е добар прогнозер на девизните курсеви на долг рок, но не и на краток рок.

Meѓународен Фишеров ЕфектMeѓународниот Фишеров Ефект одредува дека за било

кои 2 земји, спот девизниот курс се менува во подеднаков обем но во различни насоки зависно од разликата меѓу номиналните каматни стапки во двете земји.

{(S1-S2)}x100=i$-i¥

S1- спот курс на почетокот на периодот

S2- спот курс на крајот на периодот

Пр. Ако каматната стапка во САД е 10% а во Јапан 6% би се очекувало вредноста на доларот да депресира за 4% во однос на јенот колку што изнесува каматниот диференцијал.

Психологија на инвеститорите

• Емпириските докази покажуваат дека нету теоријата на ПКМ, ниту пак меѓународниот Фишеров Ефект не се особено добри во бјаснувањето на краткорочни движења на девизните курсеви. Една од причините е влијанието на психологијата на инвеститорите и ефектот на стадо врз краткорочното движење на валутите.