ค าน า

หนงสอเรองความรระดบครในเรองการจดการชางเปนการรวบรวมขอมลทเกยวกบการฝกชางในงานของสถาบนคชบาลแหงชาตในพระอปถมภฯ เปนความรทมาจากภมปญญาของควาญชางประสบการณในการท างานของครฝกชางพธกรรมในการฝกชางของทางภาคเหนอ (ของสถาบนคชบาลแหงชาตฯ)หนวยชวยชวตชาง การเคลอนยายชางเฉพาะกจ ลกษณะของชางตางๆทงชางดและชางโทษ เรองการดแลสขภาพชางเบองตน การฝกชางเลกและการฝกชางใหญ วธการยงชพในปา การบงคบชางตลอดจนการมความรในเรองสมนไพรรกษาชาง ดงนนความรตางๆทเปนประโยชนแกผทตองการศกษาหาความรและสนใจทจะเปนครฝกชางและชวยเหลอชางเปนองคความร (KM) ในการพฒนาบคลากรในเรองการจดการชางในงานของสถาบนคชบาลแหงชาต ในพระอปถมภฯ เพอน าความรทไดไปพฒนาศกยภาพของหนวยงานและตนเองตอไป ขอขอบคณ ทานผอ านวยการสถาบนคชบาลแหงชาต (นายวรวทย โรจนไพฑรย) เปนอยางสงทให ความกรณาสนบสนนการรวบรวมขอมลองคความร (KM) ในเรองการจดการชางในครงน และ ขอขอบคณทานหวหนาฝายบรหารทวไป (นายนปกรณ สงหพทธางกร) ทานผจดการกลมอ านวย (นายภกด ทพานนท) ทใหความชวยเหลอสนบสนนในการรวบรวมขอมลองคความร (KM) ในเรองการจดการชางในครงน

โดย

นาย สรวชญ มายะ

กนยายน 2553

สารบญ

หนา 1 พธกรรม 1

2 การปดไพร 1

3 ลกษณะและวาระทจะจดท าพธ 1

4 การไหวเทพารกษ 3

5 ความรระดบครในเรองเกยวกบชาง 4

6 สมนไพร 5

7 สมนไพรทใชรกษาโรคชาง 5

8 สมนไพรทใชบ ารงก าลงชาง 8

9 ลกษณะชางด 9

10 ลกษณะชางโทษ 11

11เรยนรการท าอปกรณทใชกบชาง 12

12 อปกรณทใชกบชาง 12

13 ใชปองกนตว 12

14 วธการท าอปกรณทใชกบชาง 13

15 การฝกชางเลก 17

16 ลกษณะการฝกชางเลก 18

17 การฝกชางใหญ 19

18 การฝกเปนชางแทกซ 19

19 การฝกชางลากไม 21

20 การปรบเปลยนพฤตกรรมชาง 22

21 การเคลอนยายชาง 23

22 การเคลอนยายชางเฉพาะกจ 23

23 ความรเรองสขภาพชาง 24

24 ผชวยหมอชาง 24

25 ดลกษณะการเจบปวยเบองตน 25

26 หนวยชวยชวตชาง 26

27 วธการจบชางตกมน 26

28 การชวยชางประสบอบตเหต 28

29 การใชอปกรณยาสลบ 28

30 การยงชพในปา 29

31 การหาอาหาร 29

32 สมนไพรในปา 29

33 การสรางปางพกในปา 30

34 การหงหาอาหาร 31

35 การเดนปามการเตรยมตวอยางไร 32

36 อปกรณบนหลงชาง 33

37 การเตรยมอปกรณในการขชางเดนทางไกล 33

38 หลกฐานอางอง 34

*พธกรรม* *การปดไพร* *คอการท าพธกรรมทเกยวกบการฝกชางเลกเชอวาจะชวยขจดสงชวรายและจะชวยใหประสบความส าเรจในการฝกชางเลกตลอดจนเปนศรมงคลแกตวเราเอง

*ลกษณะและวารทจะจดท าพธ* *พธกรรมจะจดท าขนเพอพธมงคลตางๆเชน พธผาจาน ไหวเทพารกษ เจาทเจาทาง เจาปาเจาเขา ขนบานใหมเอาชางเขาคอก และงานมงคลอนๆจะใชคนประกอบพธกรรม 1 คน คออาจารยทประกอบพธนนลกษณะการท าพธจะคลายกนหมดปกตจะท าวนไหนกไดยกเวนวนพฤหสบด วนพระและวนทขน 9 ค าและแรม 9 ค า วนพฤหสบดนนถอวาปนวนครวนพทธหามท าพธเฉพาะคนเทานนสวนวนพระนนเปนความเชอของ ชาวพทธทจะตองท าบญละเวนการท าบาป แตปจจบนท าไดทกเดอนยกเวนชวงเขาพรรษาจะไมมการท า พธผาจานปกตจะท ากนชวงเชาเวลาประมาณ 8.00 - 11.30 น.เพราะมความเชอวาตอนเชาจะเจรญรงเรองเหมอนพระอาทตยขนยกตวอยางเชนการท าพธผาจานคอพธการเสรมความเปนศรมงคลแกลกชาง ปกตลกชางจะแยกกบแมชางตามธรรมชาตอยแลวเปนพธทมความศกดสทธอาจารยท าพธบชาขนทาวจตโลกบาลทง 6 คอ 1. พระอนทร 2. พระเจาทศตะวนออก 3.พระเจาทศเหนอ 4. พระเจาทศใต 5.พระเจาทศตะวนตกและ 6.พระแมธรณจากนน ยกขนครขนจบเหนอศรษะร าลกถงครบาอาจารยแลววางลงจากนนกจะทองคาถาจบแลวอาจารยจะเปดขวดเหลาเทใสจอกยกขนจบ 1ครงเหลาทเหลอกนจอกอาจารยจะใชหวแมมอจมทาบรเวณขมบทง 2 ขาง จะใหหวแมมอขางไหนกไดแลวแตถนดและสะดวกจากนนกท าพธเสกน ามนตตอไป พธเสกน ามนตนนอาจารยจะทองคาถาไปพรอมๆกบใชใบหนาดมดแกวงน ามนตในขนไปดวยจนจบคาถาแลวใชใบหนาดพรมน ามนต ไปทเชอกอปกรณตางๆทอยหนาอาจารยและทน าเขาพธรวมทงอปกรณทคอกชางดวยเมอพรมน ามนตแลวอาจารยจะท าพธบชาพระแมธรณจากนนครฝกประมาณ 20-30 คนชวยกนน าเชอกไปคลองลกชางเขาคอกเชอกนนจะท าเปนบวงและมปมปองกนเชอกรดคอลกชางในขณะคลองสวนอาจารยจะน าไมผาจานไปตลกชางกบแมชางเบาๆแลวน าไมไปท าลายเพอไมใหใครหยบไปใชตใสคนอนอาจท าใหเกดการทะเลาะเบาะแวงได เมอลกชางเขาคอกแลวจดการตรงชางเลกแลวจะท าการรดน ามนตชางรดจากหว ไปถงหางเพอใหเปน

สรมงคลการสงเวยผปา จะใชเครองสะตวงลบหวจนถงหางใชใบหนาดปดจากซายไปขวา 3 ครงหลงจากนนจะถอนขนชางแลวใสสะตวงแลวน าสะตวงไปวางทล าหวยเพอใหสะตวงลอยไปตามน า ท าเอาเคลดวาผไดเอาลกชางไปแลวจะปนขาวเหนยวไปแทนลกชางและควาญชางนอกจากนปนการแยกผออกจากลกชางดวย *พธเสยงทาย* *อาจารยจะน าไกด าสบ(ใชเทาและปากไกลบไปพรอมกนบนหลงลกชาง)จากหวไปถงหาง 3 ครงเพอปดไพรตางๆออกไปแลวโยนไกไปดานหลงลกชาง แลวสงเกตดวาไกมลกษณะอยางไรอาจารยจะท านายนสยชางจากลกษณะ

อาการของไก เชนไกวงไปดานหลงลกชางท านายวาลกชางเชอกนจะขตกใจงายและถาไกสลดขนแสดงวาลกชางจะชอบสลดควาญใหตกจากหลงชาง ถาไกไมมปฏกรยาอยางไร กแสดงวาลกชางจะมปฏกรยาอยางนนในอนาคตการลงตะขอครงแรกอาจารยจะเสกคาถาใสกอนลงตะขอขางละ 3 ครง คอลงบรเวณขมบชางทงสองขางและใหชางจงเชอฟงค าสอนและจดจ าใหด จากนนกจะน ากลวยและออยทเขาพธใหลกชางกนเพอใหลกชางเชอฟงค าสงสอนและทส าคญทสดใหลกชางเชอฟงควาญชางไปตลอดเพอใหเกดความศกดสทธอาจารยผท าพธจะไมอาบน าเปนเวลา 7 วนจนเสรจสนพธกรรม

*เครองเสนไหวมดงน*

*ขนตงหรอการขนครมขนตงค 12 สาย * กรวยเทยนคบาท 2 เลม

*เทยนคเฟอง 2 กรวย *กรวยเทยนเลก4 กรวย * กรวยหมากกรวยพล 4 กรวย *มหมากขด 4 ขด *มหมากกอม 4 ทอน

* ผาขาวผาแดงอยางละ1ผน

*หมากปนสามเบยปนสาม(หมายถงหมาก 13 อน

* เหลาขาว 1 ขวดไกปง 1 ตวหรอไมมกเอาไขไกครงซก

*เงน 32 บาท *ไมไผผาซก 1 อนเปนไมผาจาน

2

* ขาวแปงพอประมาณ *แลวท าสะตวงท าจากกาบกลวยเปนรปสเหลยมจตรสกวาง 1 ฟตยาวประมาณ 1 ฟต 1อน

*เตรยมใสเครองเซนไหวใสเครองขยาบชาแลวมปน 1 อนลานห 1 ค *ผานอย 1 ชด *ขาวเปลอก 1 ก ามอ *ขาวสาร 1 ก ามอ *ขาวเหนยวนงสก 1 ก ามอ *พรอมดวยเนอปลาอาหารแกงสมแกงหวานมควกขาว 4 แจง(หมายถงภาชนะรปสเหลยมท าจากใบตองขนาดพอประมาณ)เพอวางพระแมธรณ 1 ควก

*การเสนไหวเทพารกษ*

* อกประการหนงเราจะขาดเสยไมไดกอนทเราจะประกอบพธกรรมเสนไหวเทพารกษกคอการขนเทาทงสตามประเพณของทางเหนอเราจะตองดาเครองขยาปจาบอกกลาวเทวดาหมายถงเครองเสนไหวเจาทเจาทางเทวดาฟาดนเจาทเจาเดนเราจะประกอบพธกรรมเพอใหเปนศรมงคลแกตวเราเอง

เครองเสนไหวประกอบพธดงน

3

* มะเดอ * มะละกอ * ออย * กลวย * ใบฟกทองน ามารนไฟรดใส * มะพราว * สมโอ * ขาวตมขนม

* ขาวตอกดอกไมใหเอากาบกลวยมาท าเปนสะตวง (หรอกระทง) 6 อนโดยกนระหวางสะตวงอนหนงกวาง 4 นว มจอ 4 ผน(จอหมายถงธงขนาดเลกรปสามเหลยม) * แตละสะตวงมจอสขาว 4 ผน

* มฉตร 1 ตวจอสเขยว 4 ผน

* จอสเหลอง 4 ผน * จอสด า 4 ผน

* จอสแดง 4 ผน

* จอสหมน 4 ผนส าหรบจอสหมนใหเอาไวดานลางสขาวทมฉตรใหเอาเสากลางเสากลางมน า 1 แกว

*ความรระดบครในเรองเกยวกบชาง*

* เรองสมนไพร* สมนไพรคอสวนตางๆของพชทน ามาใชรกษาโรคไมคอยมผลขางเคยงตอการรกษา การใชยาสมนไพรรกษาชางแบงได 2 ลกษณะ 1.สมนไพรทใชรกษาโรคทเกยวกบชาง 2.สมนไพรทใชบ ารงก าลงชาง

4

*ใชรกษาโรคทเกยวกบชางเปนการปฐมพยาบาลเบองตน*

รายชอสมนไพร สวนทน ามาใชรกษา สรรพคณ

ประด เปลอก รกษาแผลสด หญาปกตอ ใบ,เครอ ยาฟาดรกษาล าบอง เครอหน าแน(รางจด) เครอ ยาฟาดรกษาล าบอง ขา เหงา ยาฟาดรกษาล าบอง พรกแหง ผล ยาฟาดรกษาล าบอง หญาขยอบ ทกสวน ยาฟาดรกษาล าบอง ไมซอ เปลอก ยาฟาดรกษาล าบอง มะพราว ผล,เนอมะพราว รกษาแผลฝ,นว หนามจ เปลอก ถายพยาธ สานใบเลก ใบ,ล าตน แกทองผก หญาสาบเสอ ใบ รกษาแผลสด

5

หวหอม หว ยาฟาดรกษาล าบอง เครอสะบา เครอ แกเหบ,หนอน,ลนชาง,ขดผว สมปอย ใบ แกทองอด,ยาถายพยาธ วานหางจระเข ล าตน แกอกเสบ,ทาแผลกนแมลงตอม

รง เปลอก ทาแผลกนแมลงตอม

ยางกราด เปลอก ใชทาแผลกนแมลงตอม

ยางนา เปลอก ทาแผลกนแมลงตอม

ยางพลวง เปลอก ทาแผลกนแมลงตอม

ไมแงะ เปลอก รกษาฝแผลมหนอง ไมยราบ ทงหมด ยาฟาดรกษาล าบอง มะสาน เปลอก แกอาการทองรวงของชาง ไมเกม เปลอก แกทองรวง มะเฟอง ราก รกษาไขหวดชาง มะแฟน ราก รกษาไขหวดชาง มะดน ราก แกทองผก มะขามปอม ผล แกทอง,รกษาอาการออนเพลย มะเขอแจ เมลด รกษาแผลฝทใกลสก มะงว หนาม,ผล ใชรกษาฝ,แกพษง มะกอกปา เปลอก รกษาทองรวง,ตาอกเสบ,แกฝ มะขาม ผล,เปลอก แกทองผก,เลบขบ,เลบเปอย ฟกเขยว ผล รกษาอาการตกมน,แกอกเสบ

มะกรด ใบ ใชแกพษงใหชาง ไพรด า หว แกอาการทองเสยของชาง ไพร หว รกษาล าบอง ปเลย หว แกทองรวง เถาวลยเปรยง เถา,ราก รกษาฝใหชาง น าเตาตน ผล รกษาฝ,เกลอน

ตระไคร ใบ,ล าตน แกทองอด,ไลยง ถวมะแฮ ราก ใชรกษาฝใหชาง

6

ชะอม ล าตน รกษาล าบอง จนผา ล าตน รกษาโรคหนอนดวง,แผลฝชาง ขง หว รกษาอาการอกเสบ

เครอเขาน า เครอ รกษาแผลสด,แผลมหนอง เครอหน เครอ รกษาหนอนดวง ขมนออย หว รกษาแผลสด,แผลมหนอง กวาวเครอ เครอ รกษาฝ,เกลอน

ขนน ใบ แกพษงใหชาง ขมนชน หว รกษาแผลสด,แผลมหนอง กระเทยม หว ผสมเปนยาฟาดรกษาล าบอง กระเชาสดา ทงหมด รกษาล าบอง

*สตรยาฟาดชางรกษาล าบอง*

1. น าประมาณ 10 ลตร 2. เปลอกประด ขนาด 1 ฝามอ 5 ชน

3. ไมยราบ 3ตนเลกขนาด 1 ฟต ใชทกสวน

4. หญาปกตอ 1 ก ามอ

5. ตนกก ใชยอด 2-3 ยอด

6. ตนขา ใชยอดขา 3-4 ยอด 7. เครอหน าแน 2 ก ามอ

8. เกลอ 1 ก ามอ 9. เหงากระเทยม 1 ก ามอ 10. หญาพนง 3 ตน ขนาด 1 ฟต ใชทกสวน

11. ปบ 1 อน

7

*หมายเหต* ตมจนน ากลายเปนสมวงจงจะใชงานไดใชฟาดแผลสด อาการบวม แผลเปอย เทาเปอย (ขอมลจากลงแกสกหวหนาหนวยชาง)

*สมนไพรทใชเปนยาบ ารงก าลงชาง*

รายชอสมนไพร สวนทน ามาใชรกษา สรรพคณ

กลวยน าหวา ผล เปนยาประสานน านม

ขาวเหนยว เมลด เปนยาบ ารงก าลง จงจาลงหรอบอระเพด

เถา รกษาอาการเหนอยจากการท างานหนก

ดอกจน ดอก รกษาอาการออนเพลย ตนเปดหรอพญาสตบรรณ

เปลอก แกอาการออนเพลย

นน ผล แกอาการออนเพลย

8

ฝาง เปลอก แกอาการออนเพลย ฝาย ราก แกอาการออนเพลย ไพร หว แกอาการออนเพลย มะขาม ผล แกอาการออนเพลย มะขามปอม ผล รกษาอาการออนเพลย มะนาว ผล รกษาอาการหวและเหนอย มะมวง ใบและผล รกษาอาการออนเพลย มะลนไมหรอเพกา ผล บ ารงก าลง ไมสก เปลอก บ ารงก าลง สานน าหรอมะตาด ผล,เปลอก ยาบ ารงก าลงชาง สเสยดเหนอ แกน,เปลอก แกอาการออนเพลย ออยชาง ไสในของล าตน,เปลอก ยาบ ารงก าลงชาง ออยด า ล าตน,น าออย,น าออยเคยว ยาบ ารงก าลงชาง

*ลกษณะของชางด*

1.ศรษะ โตแกมไมตอบ หนาผากกวางและกลมลกษณะทดหมายถงความแขงแรงความขยนและฉลาด 2.ตา แจมใส สะอาด ไมขนมวมน าตาหลอเลยงพอสมควร 3.งวงยาวโคนงวงใหญ ล าสนตลอดล าอวยวะปดเปดปลายงวงปดไดสนทงวงตรงโคนงาเปนโหนก และหนาใหญแสดงวาเปนชางทแขงแรง 4.หใหญปลายใบหหมลง ถามใบหใหญมกจะมศรษะใหญดวย 5. คอ สนใหญ ล าสนรบกบศรษะ 6. อก กวางมกลามเนอหนา บายกนนใหญจะเปนชางทแขงแรง 7. ขาขาหนามสวนโคงไปขางหนาและยาวกวาขาหลงตามล าตวเตมไปดวยกลามเนอ

8. หลง กวาง โคงลาดลงไปขางหนาเละขางหลงแบงได 2ประเภท

8.1 แปกานกลวย เปนลกษณะทดทสดคอกระดกสนหลงสงตรงกลางเลกนอยแลวลาดลง

9

ทางหางในลกษณะสม าเสมอ 8.2 แปปราสาท คอสนหลงโคงสงมากเปนชางทดรองจากแปกานกลาย 9. ล าตวหนา ล าสน สม าเสมอไมสนเกนไป

10.ตะโพก กลมเตมไปดวยกลามเนอ 11.เทากลมขนาดเทาล าขาไมแบน ไมเลกเกนไป พนเทาแขงปราศจากรอยแตกหรอรเลกๆ

12.เลบโคนนนใสสะอาดไมแตกไมแขงกระดางชางเลบคมมกขนดอยไดดสวนชางเลบบานมกขนดอยไมเกงและมเหงอออกจากโคนเลบมากและมเลบหนาขางละ 5 เลบ เลบเทาหลงขางละ 4 เลบรวมเปน 18 เลบ 13.หาง หางยาวแตไมจรดดนปลายหางเปนแผงใหญขนหางยาวชางทดหางยาวถงขอเทา(ปดธรณ) 14.หนงออนยนและหนา เปนมนเลอมสออกด ามองดคลายชมชนอยเสมอชางทมหนงหนาคลายแรดเปนทนยมกนมากถอวาเปนชางทแขงแรง 15.งาล าสนแนหนาดไมยาวเกนไปนกงาทงคตรงเสมอกนไมบดเบยวงาม 4 ลกษณะคอ 1.งาปลเปนงาใหญเหมอนปลกลวยไมยาวนก

2.งาหยวกเปนงายาวสวยเทากน 3.งาหนมลกษณะใหญยาวแนนตนมสออกน าตาลมโพรงงาสน 4.งาหวายเปนงาทเรยวยาวรเลกแหลมสออกเหลอง 16.รตอมน ามนใกลห ถาใหญแสดงวาเปนชางทแขงแรง 17.ความสง ชางทโตเตมทควรมความสงไมต ากวา 8 ฟต (วดจากพนดนถงไหล)ชางพงประมาณ 7 ฟต 6 นว(วธค านวนหาความสงของชาวบานใชวดรอยเทาหนาแลวคณดวย 2 จะไดสวนสงของรอเทาชาง) 18.น าหนกชางพลายทสมบรณ (สง 8 ฟต 3 นว) จะมน าหนกประมาณ 3 ตน ถาสงกวา 8 ฟต 3 นวจะมน าหนกเฉลยเพมขน 50 กก. ทกๆความสงจะเพมขน 1 นว ถาชางต ากวา 8 ฟต 3 นวจะมน าหนกเฉลยลดลง 37.5 กก. ทกๆความสงทลดลง 1 นว

10

*ลกษณะของชางโทษ*

1. เลบมาย (เลบไมครบ) คอควรมเลบครบหนา 10 เลบหลง 8 เลบถาไมมเปนเลบมาย 2. ขนายเอก คอมขนายขางเดยว (ขางไหนกได) 3. ฮอนเขา คอชอบแกวงหวไปมาอยตลอด

4. เดาลม คอโยกตวไปมาโยกหนาโยกหลง 5. กนนมฟา คอชอบแหงนหนาขนฟา 6. อกลอง คออกเปนรองลกยาว 7. ทองผง คอทองมผวหนงหอยยอยคลายรงผง 8. จตงลงแฮว คอลกษณะงาชขนหนงขางชลงหนงขาง 9. ขยตม คอลกษณะคลายตมนนเลกๆเปนขยอยบรเวรคอ

10. ขมผ คอลกษณะผวหนงเปนหลมๆลกบรเวณคอและใบหนา

11. ตาแหวน คอตากลมขาวตายาวมากกวาตาด า 12. หางคด คอหางไมตรง คด งอ บด

13. บงวน คอใบหางบงไมตรงตามแนวของขนหาง 14. หนงราชสห เปนหนงหนาหยาบไมยดหยนมกท าใหหลงบวมเวลาใสของ 13. หนงจระเข อยโคนขาหลงระดบทองชางหรอตดหนางวง 14. หนงหมา ตดททอง 15. หนงควาย มทโคนขาหนาระดบเสมอทองชาง 16. นมปน (คลายนมวว)มอยใตคอลางขวา 17. หางเหมน เวลาแกวงหางจะมกลนเหมน

18. หางเปนขอ หางยาวปดดนหรอสนเลยขอกลางขาหลงหรอตรงของอเปนขอ

19. น าตาไหล น าตาไหลเรอยๆ

20. รอยเสอย า คอมรอยเสอกดอยถอวาเสอจะกลบมากดอก

21. โคนหางแดง คอหนงแผนบางตรงโคนหางทางรมทวารหนกมสแดง 22. มรอยดางใตรกแร จะเหนไดเวลาชางเดน

23. ไฟลามบอน มรอยหนงดางแดงแบบควายเผอกเปนพดบรเวณสนหลง

11

*เรยนรการท าอปกรณทใชกบชาง*

*อปกรณใชกบชางในการฝก*

*เชอกมะลลาหรอไนลอนขนาด 1 นวยาว 20-25 เมตรประมาณ 2 เสน

*เชอกปะอกส าหรบยดล าตวชางตดกบคอกฝกชางยาว 1.20-2.50 เมตรประมาณ 5 เสน

*โซขนาด 2 หน-2 หนครง 1 เสนยาว 15-20 เมตร 1 เสนและโซยาว 3- 5เมตร 4 เสน

*จะแคะขนาด 2หน-3หน 1 เสน

*สายยางน าขนาด 1 นวยาวประมาณ 4 เมตร 1 เสน

*ตวยลอคโซ หรอสะเกนขนาด 2 หนครง 5 ตว และ ขนาด 3 หน 5 ตว *กระสอบฟางและเขมเยบกระสอบ

*มด *ตะขอ *ปฏก(ดอน) *อาหาร เชนกลวย ออย *ยารกษาโรคทงยาปฏชวนะและสมนไพร *คอกฝกชาง *โรงโยงชาง

*ใชปองกนตว*

*มด *ตะขอ *หอก *ปฏก( ดอน )

12

*วธการท าอปกรณทใชกบชาง

*ปะอก*

*วธการท าปะอก* 1.เตรยมโครงไมไผยาวประมาณ 4 เมตร 2 เลมและแจะทงขางบนและขางลางดานบนเจาะยาว 1 ฟตหรอ 15 นวขางลางเจาะรส าหรบใสไมกนไมกนจะยาวประมาณ 120 ซมจ านวน 2 เลม

2.ท ามดดามทใชตรงเชองใหแนใชไมสกยาวประมาณ 50 ซม.ใชมดเหลาใหเปนรปดาบแลวใชกระดาษทรายขดใชเรยบ 3.ใชเชอกยาวประมาณ 20วา น ามาขนรปปะอกใชวธสานแบบถกขนสายสลบไปมาเชอกเสนลางขนบนสลบไปมาจนขนรปเตมตลอดวธการขนรปใชมดดาบดงกระแทรกใหแนนทสด

4. การท าหปะอกใชเชอกยาวประมาณ 10วาขนรปหปะอกแลวใชเชอกพนหปะอกถกคลายถกเปยจนเสรจเปนรป

หปะอก

13

*สายปะกน*

*สายประกน* *วธการท าสายปะกน* *ใชเชอกมะลลายาวตามลกษณะของล าตวชางแลวน ามาถก

สายปะกนลกษณะการท าแบบคลาย ถกเปยจนเสรจแลวท าหสองขาง 2 ขางเอาไวใสหวง 2 ขาง *ใชเชอกขนาด 4 หนใชรดทหวงตามความยาวของล าตวชาง

*หนงออน* *หนงออน* *วธการท าหนงออน* *ท าจากเปลอกไมกระโดนยาวประมาณ 3 ฟต กวาง 2 ฟตทบ

ใหละเอยดแลวน ามาตากแดดใหแหง จากนนน ามาเยบดวยเชอกฟางหรอเชอกปอกได หนงออนอนหนงจะใชเปลอกกระโดน 3 อน เรยงซอนกน

แลวน าไปเยบรวมกน

*หนงแขง* *หนงแขง* *วธการท าหนงแขง* *ท าจากไมปอหมนยาวประมาณ 3 ฟตกวาง 2 ฟตจากนนน ามา ทบใหละเอยดแลวน าไมมาหนบน าไมปอหมนททบแลวมาตากแดดน าไมมาหนบแลวน ามาใชงานได

14

*โกงหาง* *โกงหาง* *วธการท าโกงหาง* *โกงหางมหนาทยดแหยงชางไมใหไหลไปขางหนาน าไมสกทมลกษณะขดงอคลายมงเมอรแรงยาวประมาณ 1 ฟต ใชมดถากใหเปนรปจากนนใชกระดาษทรายขดใหเกลยงแลวท าการเจาะรทง 2 ขางใชเชอกรดยดกบแหยงชาง

*ขอเบด* *วธการท าขอเบด* *ใชไมยาวประมาณ 20 ซม. ใชมดเหลาใหเหมอนขอเบดใชกระดาษทรายขดแลวท าการเจาะรเพอทจะสอดเชอกเขาไปไดจะใชเชอกรดแลวดงวลาชางไมฟงค าสงเรา *ไมกา*

*ไมกา* *วธการท าไมกา* *ใชส าหรบชางบางตวทเดนหวสนดนไปดนมา และเดนสายไปมาจะใชไมกาบงขบใหชางเดนตรงๆใชไมลกษณะคลายรปตววายใชมดเหลาเปลอกไมออกใหเปนรปตววายแลวน ากระดาษทรายมาขดใหเกลยงเจาะรทไมแลวน าเชอกมาผกยดทปรเวณคอชาง

*ตะขอ* *ตะขอ* *วธการท าตะขอ* *ใชเหลกตวยทไมใชงานแลวมาตดครงขนาด 2-3 หน น ามาขดใหปลายแหลมแลวน าไมไผไรทเนอตนยาวประมาณ 35 ซม. แลวแตควาญวาจะเอายาวเทาใดตามความถนด

15

*ดอน* *ดอน* *วธการท าดอน* *น าไมไผไรยาวประมาณ 2- 3เมตรเลอกเอาทตรงแลวน าตะป 2 มาตอกตรงปลายไมไผทเตรยมไวจากนนใชเลอยตดเหลกตดหวตะปออกน าไปเจยรใหแหลมจนเสรจ

*หอก*

*หอก* *วธการท าหอก* *น าไมโตขนาด 5-10 ซม.ยาวประมาณ 2- 3 เมตรน ามาเหลาใหเกลยงแลวใชมดบองน าไมทเตรยมไวมาเสยมทกนมดกเปนอนเสรจสน

* หนงสะตก* *หนงสะตก* *วธการท าหนงสตก* *น าไมลกษณะมงาม 2 งามมาเหลาเอาเปลอกไมออกยาวประมาณ 10 ซม.ตรงบรเวณงามไมใชมดเหลาใหเปนปมทงสองขางจากนนน ายางหนงกระตกพรอมดวยหนงทใสลกหนน าหนงยางมารดบรเวณปลายงามทงสองขางใหแนนและหนงบรเวณทใสลกหนดวย

16

*การบงคบชาง* *การฝกชางเลก*

1.วนท 1 ท าพธผาจานเพอเปนศรมงคลแกลกชางและแมชางเสรจแลวน าลกชางเขาคอกน าแมชางไปผกไวในปาบรเวณรมน า 2.วนท 2-3 น าลกชางใสจะแคะและรบสงควาญขนลง 3.วนท 4-6 ฝกการใสจะแคะและเกบของสงใหควาญอยบนคอรบสงควาญขนลง 4.วนท 7 ฝกการน าชางออกจากคอกฝกการเดนตามควาญและขาทโยงชางเพอฝกขนตอนตอไปคอการรบสงควาญขนลงใสจะแคะเกบของใหควาญ

5.วนท 8-10 ฝกการเดนและนงเกบของและยนเกบของ 6.วนท 11-20 ฝกการเดนและฝกหมอบและเดนในตอนบาย 7.วนท 20-30 ฝกการนอน การเดน การหมอบ ทบทวนบทเรยนทงหมด 8.ขนตอนตอไปคอการฝกการแสดงตงแตการเดนเขาแถวและ การนง การหมอบ การนอนฝกเขาในลานแสดง ทกวนอยางตอเนองตลอดจนชางช านาญ จากนนฝกการท าไม ฝกการโทไม ฝกการเกาะโทไม ฝกการยกขาทงส ฝกการวาดภาพ ขนตอนตอไปแลวแตความสามารถของควาญชางทจะเอาใจใสพฒนาตวเองตอไป

17

*ลกษณะการฝกชางเลกมอย12 อยาง*

*เดนโชว-นงโชว *ขนลงดานขางและดานหนา *เกบของ(ยนเกบ นงเกบ หมอบเกบ) *นอนดานซายและดานขวา *โยนตะขอแลวใหชางเลกเกบใหพควาญ

*สวมหมวกใหกบพควาญ

*คดไมไปขางหนา *โทไมไปขางหนา *เกาะโทไมไปดานหลง *ยกขาซายขาขวาทงดานหนาและดานหลง *วาดภาพ

*ฝกขนรถ

*ขอหาม*

1.หามเขาดานหลงชาง 2.ถาควาญไมอยหามเขา 3.หามเขาขางซายของชาง 4.ดทาทางของชางกอนเขาหาชางเชน หกลาง ตาแขง ตวชางเกรงยนทาทางแขงกราว ท าทาจะกระโจนเขาใส

*ขอปฏบต*

1.ตองมความสามคค 2.ความพรอมของรางกาย 3.มไวพรบปฏภาณแกปญหาทอาจเกดขนได 4.ควรมการบงคบจตใจรหนกรเบาเวลาฝกชาง 5.การเตรยมพรอมในการฝกไมวาจะเปนอปกรณหรอบทเรยนทจะท าการฝกชาง

18

* การฝกชางใหญ*

*การฝกชางใหญสวนมากเปนชางทท าการผาจานแลวบางตวอาจจะไมเชอฟงค าสงควาญ บางตวดรายท ารายคนหรอท ารายชางดวยกนหรอไดรบการบรจาคมาและไมเคยฝกน ามาใชงานและบางตวเคยฆาควาญมากอนดงนนเราจงน าชางใหญเหลานน ามาฝกใหตรงตามวตถประสงคทเราไดตงเปาหมายไวเชน

*ฝกเปนชางแทกซ *

* เราจะท าการฝกใหใสแยงชางมคนชวยตงแตสองคนขนไปชวยกนบงคบและท าการฝกนงเดนไปเรอยๆตามทางทเราก าหนดไวเราตองพยายามท าใหชางเชอฟงเราใหไดประมาณ 1 เดอน

19

*อปกรณ*

* เครองหนงชางท าจากไมกระโดน

*กงหาง *สายประกน

* ปะอก *แยงชางพรอมเบาะนง * ตะขอ * มด *ดอน

20

*การฝกชางลากไม*

*สวนมากชางใหญจะถกท าการฝกมาแลวปางตวอาจไมไดท าการฝกเพยงแตเราเปลยนควาญในการบงคบชางหรอไมไดท าการชกลากไมมานานเราจงน ามาฝกเพอทบทวนหรอน ามาใชงานควาญทท าการฝกตองมจตใจทเขมแขงมความสามคคในหมคณะใชคนตงแต 2 คน ขนไป

*อปกรณ*

*โซ 2 เสนซายขวา *หนง * ปะอก * มะกอก *สายปะกน

*ไมกอบ

* มด *ตะขอ * ดอน

21

*การปรบเปลยนพฤตกรรมชาง* *เชนการฝกพลายเตาเปนชางทไมเชอฟงค าสงควาญมนสยดรายไมนงตามทครทท าการฝกเลาวาควาญตองท าใหชางยอมควาญใหไดจะใชคน 4-5 คนขนไปในการฝกชางแตละตวไมเหมอนกนตองหายทธวธในการฝกขนแรกจะใชก าลงโดยการบงคบในกรณทมนไมฟงค าสงควาญโดยการตหรอใชดอนแทงจะใสจะแคะตรงขาคหนาเพอมใหชางเดนไดสะดวกตองลดความเรวของชางกอนฝกทกวนๆจนชางมนยอมฟงค าสงควาญและถามนเชอฟงควาญท าตามค าสงกใหอาหารมนเพอแสดงวามนท าถกและถาท าตามควาญสงกจะไดกนอาหาร

*อปกรณ*

*มด *ตะขอ *จะแคะ *โซ *ดอน

*ปะอก

22

*เชอกดงขางหนาและดานหลง *ตวย 2 หนขนไป

*ก าลงคน 10 คนขนไป

*การเคลอนยายชาง*

* การเคลอนยายชางมอยหลายลกษณะแตลกษณะไมเหมอนกนเชนการยายชางในเขตชมชน การยายชางกบงานเฉพาะกจ การยายชางในปาแตละทจะอาศยสภาพแวดลอมดวย และการเตรยมพรอมของบคลากรและอปกรณในการเคลอนยายทส าคญความระมดระวงในการเคลอนยายชางเราตองดสขภาพชางวาปวยหรอไม ระยะเวลาในการขนสงควรจะดชวงตอนเยนและใหถงตอนเชาเพราะอากาศไมรอนระวงการเกดอนตรายในการเคลอนยายเชนมทกนกนกระแทกไมใหชางเปนแผลขนาดรถรถบรรทกมขนาดทเหมาะสมมยารกษาในการปฐมพยาบาลเบองตนและมการเตรยมเอกสารในการเดนทางดวยสวนการยายชางในปากท าการยายไปผกตามตนไมใชควาญ 2 คนขนไปใหใชความระมดระวงเลอกยายไปททมอาหารสมบรณใกลแหลงน าเพอสะดวกในการดแลชาง

*การเคลอนยายกบงานเฉพาะกจ*

* เชนงานโปโลบนหลงชาง งานจบชางเรรอน น าชางไปรวมงานพธตางๆ งานเคลอนยายชางปวยชางประสบอบตเหต การเคลอนยายชางทท าการฝกและอนๆ

อปกรณดงตอไปน*

1.รถบรรทก 6-10 ลอขนไป

2.ไมคาว(ไมกนชางโตประมาณ 50-60 ซม.ยาว 5 เมตรขนไป)รวม 4 ทอน

3.โซคอนขางยาวเพอใชดงขณะชางกวนขนรถเหลอพอทจะมดตดกบเหลก

4.ถงน าขนาด 200 ลตร 5.อาหารชาง ออย กลวย หญาบานา หรอหญาแพงโกลาแหง 5มด/เชอก/วน

6.ก าลงคนทใชอยางนอย 6 คน คอควาญคอ 1 คนคนชกโซดานขาง 1 คนคนไลชาง 2 คน คนทอยบนรถบรรทก 2 คน

23

7.มด 8.ตะขอ 9.ดอน

10.ถงน ามนดดแปรงเพอใชเปนบนไดในการขนรถ

11.ยาซมและอปกรณในการใชยา

*การเคลอนยายชางในปามอปกรณดงน*

*โซ *ตวย 2 หนขนไป

*มด *ตะขอ *ดอน

*มควาญ 2 คนขนไป

*เลอกภมประเทศทเหมาะสมใกลน าและอาหารชาง

*ความรเรองสขภาพชาง*

*ผชวยหมอชาง* *ผชวยหมอชางตองมความรในการรกษาสขภาพชางเบองเชน การลางแผล การรกษาชางดวยสมนไพรจดเตรยมอปกรณในการรกษาชางมเจตคตทดในการชวยรกษาชางมสขภาพรางกายทสมบรณและมความพรอมเสมอในการเปน

ผชวยหมอชาง

24

*ดลกษณะการเจบปวยเบองตน*

1.หพบชากวาปกตและเบา 2.ยนนงซมกวาทเคย 3.หลบตาหรอลมตาชา 4.โคนเลบแหงไมมเหงอออก

5.หางแกวงชาๆและออนแรงหางแกวงตวดไมถงสนหลง 6.ยนหาวบอยๆ

7.งวงปลอยหยอนอยางหมดเรยวหมดแรง 8.กนหญาไมเรวเหมอนเคย 9.นอนกลางวนกลางคนมกไมนอนหรอนอนนอยกวาปกต 10.ถาตวสนแสดงวาไมสบาย 11.มแผลตามตว 12.ไมกนน า

25

*หนวยชวยชวตชาง*

*ชางตกมน* *คอสาเหตทชางโตเตมไวมสขภาพสมบรณแขงแรงกนอาหารมากเกนไปหรออาจมความผดปกตของตวชางเองปจจยทท าใหเครยดเชน การลากไมท างานมากเกนก าลงของชางเวลานานในสภาพอากาศรอนหรอมการท ารายชางจนชางตอสกเกดการอาละวาด

*วธการด าเนนการในการจบชางตกมนมดงน*

*ทมจบชางตกมนจะม 2 ทม ทมละ 3 คน

*เมอถงทหมายใหเจาของชางเขยนหนงสอรบรองเกยวกบชางตกมน

*จดเตรยมอปกรณในการจบชางเชน ผสมยาสลบ บรรจกระสน เชคปนฯลฯ เมอพรอมกออกเดนทาง *ใหบคคลทรพนทน าทางโดยแบงทมเปน 2 ทม ทมละ 3 คน

*ทมท 1 จะเดนตามรอยชางทมท 2 จะเดนออมไปรอชางอกฟากหนง *โดยใชวทยสอสารกนการเดนตามชางจะเดนเปนเสนตรงและมองหาตนไมใหญขางทางเพอไว หลบหลกชางเวลาวงเขามาท ารายเมอเจอชางจะแปรขบวนเปนรป 3 เหลยม

*โดยผยงยาสลบจะอยดานหนาหางจากชางประมาณ 30 เมตร

*ผคมกนจะอยดานขางทง 2 ดานการยงยาสลบตองยงดานหลงตามจดทชางสามารถใชงวงดงออกได *เพราะวาถายงดานหนาอาจโดนตาชางบอดไดหรอโดนงวงชางซงยาสลบจะไหลออกมาตามงวงไมมผลตอชางเลยและดานหลงชางชางกไมระวงตวดวย *ยาสลบจะออกฤทธประมาณ 30 วนาททมจบชางจะตองเดนตามชางหรอนงรอจนกระทงชางหยด

อวยวะเพศออกมา งวงชางแตะพนดเหมอนชางหลบ

26

*จากนนใหควาญชาง 1 คน ขนบงคบชางโดยขนดานหลงชางและบงคบชางไปผกทเตรยมไว *คอตองมน าและอาหารอยในทรมเพอทจะใหชางพกจนหายตกมน

*โดยมควาญชางใชใมตดมดคลายหอกบงคบชางเดนไปเมอถงททเตรยมไวผกมดชางกมดชางเทาหนาทงสองขางและมคนคอยคมกนดวย *ใสจะแคะแลวเปลยนโซใหใหญขนจะตองผกมดโซใหสนกวาปกต ประมาณ 3-5 เมตร *เพอกนชางไมใหเลนโซได *จากนนขนตอนสดทายคอสตวแพทยจะใหยาฟนแกชางตกมนยาจะออกฤทธประมาณ 1-2 นาท ซงควาญทอยบนคอจะตองรบลงจากชาง *จากนนกเสรจสนขนตอนการจบชางตกมนหลงจากนนทกๆวนควาญชางตองมาคอยดแลชาง ทกเชา-เยนเพอใหอาหารแตจะลดปรมาณลงใชเวลาประมาณ 3- 4 เดอน

*สงทใชในการจบชางตกมนมดงตอไปน*

1.สภาพรางกายทสมบรณ 2.ความสามคคในทม

3.จตใจทเขมแขง 4.ปนยงยาสลบ

5.ลกดอก 6.ยาสลบ

7.ทสบลมรถจกยาน

8.วทยสอสาร 9.สตวแพทย 10.ปนสนเชน ปน .38 11.ปนลกซอง 5 นด 12.มดปลายแหลม

13.ดอน

14.รถยนตขบเคลอน 4 ลอ 15.การวางแผนงานทด

27

*ชวยชางประสบอบตเหต*

*มอยหลายสาเหตเชนถกคนยงมา ตกรถ ไฟปาครอก ตกเขา ตกหลม ถกไมทบงวง ถกมดหรออาจถกชางดวยกนท ารายควาญชางตองมความรในเรองการดแลรกษาชางทส าคญควรปรกษาสตวแพทยหรอผทมความรใหค าแนะน าท

1.ตองมความรในการปฐมพยาบาลเบองตนเกยวกบการรกษาชาง 2.มความรในเรองการใชอปกรณตางๆในการชวยเหลอชาง 3.ความพรอมทงทางรางกายและจตใจ 4.การวางแผนงานในการชวยเหลอชางปวยทด

*การใชอปกรณยงยาสลบ*

1.ปนยงยาสลบแบบอดและแบบแกส ควรมการตรวจสอบความพรอมกอนปฏบตงานเชนเชคลมดล ากอง ไกปน ศนยทงแทน ทบรรจลกดอกยาสลบ

2.ลกดอกยาสลบ ควรดหวลกดอกยาสลบและหางลกดอกวาใชไดหรอไมควรมลกษณะตรงและทส าคญการบรรจยาสลบลงไปในลกดอกควรเปนผทช านานเชนสตวแพทยหรอคนทเคยยงลกดอกเปนผเชยวชาญจรงๆ

3.ทสบลมรถจกรยาน ควรมขนานพอดใชงานไดอยางมประสทธภาพเชคสายหวจกลม ตวปมลมใหพรอมทจะใชงานได

28

4.คม เอาไวใชในกรณทดงหวลกดอกและหางลกดอก

5.ขวดยาสลบ ควรเกบรกษาในอณหภมทเหมาะสมและดวาเสอมสภาพหรอเปลากอนน ามาใชงานจรง

*การยงชพในปา* *การหาอาหาร*

*การหาอาหารในปากควรเตรมอปกรณเชน มด เสยม อาหารในปากมหนอไม เหด ผกตางๆ แมลง กง หอย ป ปลา กบ เขยด

* สมนไพร* *สมนไพรทมในปามทงยารกษาโรคและบ ารงก าลงเชน*

ชอสมนไพรในปา สวนทน ามาใชรกษา สรรพคณ

โดไมรลม ใบ ดอก บ ารงรางกาย หญาคมบาง ใบ ล าตน ขบถาย หญาสาบหน ใบ ไลยงและแมลงรบกวน

ฮอสปายควาย ล าตน บ ารงรางกาย จงจาลง เถา บ ารงรางกาย หวตกแตนแดง หว บ ารงรางกายแกปวดเหมอย กวางฮแจะ ล าตน บ ารงรางกาย กวาวเครอแดง หว บ ารงรางกาย ขมนเครอ หว บ ารงรางกาย สมปอย ใบ ยอด ยาระบาย

29

กระฉาย หว บ ารงรางกาย เครอเขาน า เถา แกกระหายน า ชะอม ใบ แกโรคหนองใน

*การสรางปางพกในปา*

*การสรางทพกในปาเราจะท าแบบปางยาวจะหลงใหญหลงเลกแลวแตจ านวนคนทจะนอนพก

*ใกลน า *ใกลแหลงอาหารเชนไมไผเพอท าภาชนะใสอาหารดวย *เปนทราบไกลจาก ไฟไหม น าทวม ภมประเทศด

*การสรางปางพกในปาขนาด6 หองพกไดประมาณ25 – 30 คนมวสดอปกรณดงน*

1.ปางพกมขนาด 18 เมตรกวาง 4เมตร 2.เสาไมโตขนาด 60-70 ซม.ยาว 4เมตร 24 ทอน

3.แปโต 25- 35 ซม. ยาว 4 เมตร 21 ทอน

4. ตงโต 25-30 ซม. ยาว 4 เมตร 108 ทอน

30

5. แวงยาวขนาด 35-40 ซม.ยาว 6 เมตร 8 ทอน

6. ขอโตขนาด 35-40 ซม. ยาว 5 เมตร 8 ทอน

7.กลอนไมไผ 100 เลม ยาวประมาณ 5 เมตรรวมไมนองหนก กระดกง ไมเสยบตาหน ตอกทใชมด 8. ใชคาประมาณ 2,000 ไผ 9. ตะป 2,3,4,5 อยางละกลอง 10. เลอย เสยม จอบ คอน ควาน มด ทวดระดบน า ตลบเมตร ดนสอ

11. ไมไผสบฟากประมาณ 100 แผน

12. ก าลงคน 10 คนขนไป

13. ชางพรอมอปกรณลากไม 1 ตว

*หงหาอาหาร*

31

*เราจะใชอปกรณธรรมชาตทท าจากกระบอกไมไผเปนภาชนะเชน ทหงขาว หมอแกง ชอน จาน ถวย *ใชพนจากเศษไมในปา *ใชใบตอง ใบไม

*การเดนปา*

*เราควรมการเตรยมตวทดกอนอนตองเตรยมอปกรณดงน*

*มด *น าและภาชนะใสน า *อาหารแหง,ขาวสาร *เขมทศ *ไฟฉาย *เตน

*ความพรอมของรางกาย *รองเทา เสอผา *ยารกษาโรค *มความระมดระวงในการเดนทางเชน ง แมลงสตวกดตอย

32

*การขนขชาง* *อปกรณบนหลงชาง*

*เครองหนงหนงท าจากเปลอกไมกระโดน

*เชอกปะอก *เชอกสายปะกน

*ไมกอบ

*กงหาง *โซลาก *มะกอก *แหยงชาง

*ขชางเดนทางไกล*

*ตองมการเตรยมตวดสภาพรางกายของชางและคนตลอดจนการจดเตรยมอปกรณ*

*มด *ตะขอ *อาหาร น า *ไฟเชค *ความพรอมของรางกาย *เสอแขนยาวทแหงไวๆ

*หมวก เชนหมวกไหมพรมทแหงไวๆ หมวกควาญชาง *รองเทาทแหงไว *ยารกษาโรค ยาทา แกปวดทอง *ฟงค าแนะน าจากผช านาญทาง *มความระมดระวงในการเดนทาง *ความพรอมของชางกอนออกเดนทาง

33

หลกฐานอางอง

*คณะครฝกของวทยาลยการศกษาพฒนาชางไทยและควาญชาง* 1.นายประสพ ทพยประเสรฐ (จากการสมภาษณ) 2.อาจารย บญยง บญเทยม (จากการสมภาษณ)

3.อาจารย ทองสก ทองเทยว (จากการสมภาษณ)

4.อาจารย สวรรณ ปญญาแกว (จากการสมภาษณ)

5.อาจารย พรมมนทร สายธยะ (จากการสมภาษณ)

6.อาจารย เหมย ทองเทยว (จากการสมภาษณ)

7.อาจารย วนจนทร ปนใจ (จากการสมภาษณ)

8.อาจารย ธวช อปค า (จากการสมภาษณ)

9.อาจารย สามตร ลาภเกด (จากการสมภาษณ)

10.อาจารย บญมา ถามล (จากการสมภาษณ) 11.ผชวยสตวแพทยโรงพยาบาลชางของศนยอนรกษชางไทย 12.หนงสอการเคลอนยายชางเพอรวมกจกรรมการแขงขนกฬาโปโลบนหลงชาง 13.หนงสอคณรจกชางดแคไหน

14.หนงพชสมนไพรรกษาชาง 15.หนงสอคมอดแลสขภาพชางเบองตน

34