!

!"#$%&&''&()*+','-.%'/($(&0$((0'123','/41525'/$.&&%6&' 77789"#$%&&8:%','(&;6<9"#$%&&8:%'

'

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

! !

De Tijd 15/03/2014, bladzijden 44 & 45All rights reserved. Gebruik and reproductie enkel mits toelating van de uitgever via De Tijd

44 DE TIJD ZATERDAG 15 MAART 2014

weekend

15 februari

Gebruikenwe onze

hersenenwel goed?

22 februari

Onder de scanner,

een rondleiding in uw brein

1maart

Verandert technologie

onze hersenen?

8maart

The survival of the smartest:

gaan we naar een breinelite?

15maart

Het brein ontbloot:

de IQ-test

22maart

Maakt de 21ste-eeuwse

economie ons hoofd ziek?

29maart

Alles wordt slim:

artificiële intelligentie

Het zit allemaaltussenuworen.Numeerdanooit.DeTijd staat stil

bij uwkostbaarstegoed -uwbrein.Hoebrachthetuvanaap tot app?

Hoewerdenwordtude slimste?

Enhoeblijft uhet,nude racemet razendintelligentemachines

begonnen is?

ModernMindsKanuwhoofdde21steeeuwwelaan?

‘We stimulerenteweinig

excellentie’

WOUTER VAN DRIESSCHE

‘Ik vindhetmoedig dat je zelfeen IQ-test doet.’ Hoogleraarcognitieve psychologieWou-terDuyck (UGent) zegt hetmet een glimlach,maar zon-der ironie. Een IQ-test roept

nog altijd veelweerstandop,weet hij uitervaring. Enpudeur. Het is een vandeweinige dingenwaarover zelden iemandopschept. Taboe tot deugd verheven, somsvalt erwat voor te zeggen.‘Veelmensenwillen hun IQniet ken-

nen, of weigeren erover te praten’, zegtDuyck. ‘Ze hebben schrik om tot dat enecijfer herleid teworden. Ikmerk dat zelfsbij collega’s. ‘Het is relatief’, zeggen ze. Datklopt. Een goede IQ-meting zegt alleen ietsover je cognitieve basisvaardigheden. Jevermogens omnieuwe informatie logischte analyseren en te verwerken.’‘IQ zegt veel,maar veel ookniet. Het

meet bijvoorbeeld geen gezond verstand,geen emotionele intelligentie, geen creati-viteit, geenpersoonlijkheid. Al die dingenspelennatuurlijk ook een rolDat is een be-langrijke kanttekening.Maar precies diekanttekening gaat - helaas - vaak verloren.Er doen véélmisverstandende ronde.’IQ is bovendienniet onomstreden.

‘Onfrisse studies hebben ertoe geleid datsommige ongeïnformeerdemensenhetverwarrenmet determinisme, ook sociaal’,zegtDuyck. En tochnoemthij IQ ‘eennuttig concept’. ‘Wemoeten er ons voorhoedenhet kindmet het badwaterwegte gooien. IQ-testen zijn demeest stabieleen best onderzochte psychometrische tes-ten diewehebben. Er zijn duizenden stu-dies naar gedaan.’‘Wewetendat cognitieve vaardigheden

een sterke predictor zijn voor jobprestatie.Ongeachtwat je doet: complex kennis-werk of uitvoerende arbeid. In tegenstel-ling totwat velen denken, is IQdus niet al-leen belangrijk als je eenNobelprijs wilwinnen. Je zou zelfs kunnen vermoeden

dat persoonlijkheid in dat geval door-slaggevend zal zijn.’‘Vergelijk hetmetUsain Bolt. Opde

finale vandeOlympische Spelen telt nietalleen zijn aanleg. Alle finalisten hebbenaanleg. Als Bolt daar als eerste finisht, ishet ookdoor zijn doorzettingsvermogen,zijnmentaleweerbaarheid en zijn zelf-discipline.’

Geenof-ofverhaalIQ is dus altijdmaar eendeel vanhetverhaal. En al helemaal als je hetwil linkenaan iets anders. Aanpolitieke voorkeur,bijvoorbeeld. Of aanwelvaart. Studiesdaarover zijn allerminst eenvoudig.Wetenschappers vliegen er elkaar ookgeregeld over in de haren.Duyck citeert een onderzoek vandrie

jaar geledenuit Psychological Science,‘een vande topbladen’. ‘Twee onderzoe-kers konden een toename vanhet IQ ineen land associërenmetmeer patenten,meerNobelprijzen enmeerwelvaart.Elk punt dat het gemiddelde IQ toenam,correleerdemet een stijging vanhet bbpper hoofdmet 229 dollar (165 euro). Voorelk IQ-punt dat de top-5% steegwas dat468dollar (337 euro). Per jaar. Voor dehele populatie.’‘De vraag is dannatuurlijk: is dat een

statistische correlatie, of is er een reëelcausaal verband? Enwat is de invloed vanandere factoren?Vanhet ondernemers-klimaat, het onderwijs, het politieke be-leid en 1001 andere dingen? Je kunt daaropnieuw statistiek op loslaten,maar daarstopt het. Je kunt geen twee landen jaren-lang isoleren, factoren toevoegen en ver-wijderen, en vergelijken.’‘Los daarvan roept het interessante

vragen op. Als eenhoger IQ aande top eenhefboom is voormeerwelvaart, investerenwedaar danwel genoeg in?Ons onder-wijssysteem - datwetenwe - is daar niet opgericht.Webesteden veel aandacht aankinderendie het omwelke reden ookmoeilijk hebben. Terecht, vind ik. Ik ben

een grote voorstander van onsGOK-beleid(Gelijke Onderwijs Kansen, red.). Cognitievevaardigheden zijn voor iederéénbelang-rijk.’‘Alleen: vande sterksten gaanwe er

nogalmakkelijk vanuit dat ze zichzelf welredden. Endaar heb ik het als cognitiefpsycholoogmoeilijkmee.Wemoeten állekinderende kans geven zo vermogelijkte springen. Dat betekent: ookde bolle-bozen.Het is niet uitzonderlijk dat eenhoogbegaafd kind in de klas een stripmoet lezen, omdat het alle oefeningensneller oploste. Dat hoor ik geregeld.Maardraai dat eens om. Een kinddat hetmoei-lijk heeft, en zich in stiltemoet bezighou-den terwijl de restwerkt?Dat zoudenwe- terecht - een schande vinden.’‘We stimuleren teweinig excellentie.

Wedurvenhet zelfs amper hardop tezeggen, uit schrik voor elitarist versletenteworden.Het hoeft nochtans geenof-ofverhaal te zijn. En-en is evengoedmogelijk. Excellentie kannet bredemaat-schappelijkewelvaart en sociale rechtvaar-digheid creëren.’Ons gezamenlijke IQ ging er de voor-

bije decennia in elk geval op vooruit, zegtDuyck. ‘Het Flynn-effect heet dat, naar deNieuw-Zeelandse onderzoeker die het ont-dekte. Het gemiddelde IQ van eenpopu-latie blijkt elke tien jaar drie à vijf puntente stijgen. Best snel, eigenlijk. Genetischgezien evolueert ons brein allangnietmeer, dus dat illustreert demaakbaarheidvan onze cognitievemogelijkheden.’‘Recent suggereerden studieswel dat

het effect in een aantal landen afneemt.Wewetenniet goedwaarom.Wellicht hadde stijging ondermeer temakenmet ge-intensiveerde scholing, betere voeding eneenbredere toegang tot kennis. Een vandehypotheses is nudat onsmaximumstilaanbereikt is. Dat is niet ondenkbaar.Ons brein kanniet eindeloosmeer capa-citeit creëren.’‘Het is ook zodat demaatschappij

- enmet name technologie - nu véél sneller

InprincipeweigerenweIQ-testenuitcuriositeit.Voor jehetweet,wordthet ietswaar-overwordtopgeschept:‘Ikheb130,en jij?

MarkSchittekatte,coördinatorTestpracticum

Alsons IQstijgt, groeitookonzewelvaart.Datblijktuit statistischonderzoek.

Hoogleraar cognitievepsychologieWouterDuyckpleit voormeerexcellentie inhetonderwijs.

‘Wemoetenállekinderendekansgevenzovermogelijk te springen.Datbetekent: ookdebollebozen.’

IQzegtveel,maarveelookniet.

Wouter Duyck,hoogleraarcognitievepsychologie

DE TIJD ZATERDAG 15 MAART 2014 45

weekend

evolueert dan ons onderwijs. Er zijn slim-meklasbordenbijgekomen,maarwezen-lijk is erweinig veranderd. De leerplannenzijn nog altijd dezelfde als twintig jaar ge-leden, opwat punten en komma’s na. Daarvalt wellicht nogwinst te boeken.’‘Neemnu Latijn enGrieks. Vroegerwa-

rendie talen een instrument om logisch enabstract te leren denken.Maarmoetenweze niet vervangendoor - of aanvullenmet -programmeertalen? Louter cognitief zouje daar verbluffende resultatenmee kun-nenbereiken, denk ik. Het zou onze kinde-ren ookmeer inzicht geven in de techno-logie die zo alomtegenwoordig is. Het isgeen ideewaar je jezelf zeer populairmeemaakt,maarmisschienmoetenwe erwelover durvenna te denken.’

Hoe zit hetmetmijn cog-nitieve vaardigheden?Eerlijk is eerlijk: com-pleet zen voel ikmeniet,de ochtend vande test.‘Zwareweek - krappe

deadline - korte nacht’, luidt het bij wijzevan goedemorgen aanMark Schittekatte,coördinator vanhet TestpracticumaandeUGent. Hij is de expert diemebegeleidt.Hij hoort hetminzaamaan. ‘Omdie redenzal je geen absoluut cijfer krijgen,maareen globale score voor verschillende bredecognitieve vaardigheden’, zegt hij. ‘Die ab-sorbeert in principe de variabelen die je re-sultaat zouden kunnenbeïnvloeden. Eenslechte nacht slaap, bijvoorbeeld. Of ruziemet je lief.’De expert zelf is ookniet helemaal zen.

Hij heeft lang getwijfeld ommede test telaten afleggen. ‘Je hebt geen ideewat eenongenuanceerd artikel kan aanrichten’,zegt hij. Hij heeft datwél, als voorzitter vandeCommissie Psychodiagnostiek vandeBelgische Federatie voor Psychologen. ‘Eensensationele kop, een ongelukkige toon,een verkeerd begrepen grap, en onzemen-sen ophet veldwordenoverspoeld door

mails. Datwil ik ze besparen. Nuance iscruciaal als het over IQ gaat.’‘In principeweigerenwe testen uit

curiositeit. Voor je hetweet, wordt het ietswaarover opgescheptwordt: ‘Ik heb 130,en jij?’ Het is zoveel complexer dandat.De ene test is de andere niet, om te begin-nen. Er zijn er eendertigtal, elkmet hunspecificiteit. Zemeten ookniet dé intelli-gentie. Ze geven een indicatie - nuttig bijbijvoorbeeld leerproblemen - van eenspecifieke soort cognitieve vaardigheden.En alleendaarvan.’Geamuseerde blik: ‘Heb je naarMozart

geluisterd vanmorgen?Omdat je daar-door zogezegdbeter zou scoren?’ Ik schudhet hoofd. ‘Queens of the StoneAge, omwakker teworden. Een soort anti-Mozart.’Glimlach. ‘Geen zorg. Dat zogenaamdeMozart-effect is een fabeltje. Een vandevelemythes die de rondedoenover IQ.’Justine, eenmedewerkster vanhet

Testpracticum, haalt een koffer uit een rek.Daarin zitten ze: de vragen ende opdrach-ten die een score opmijn brein kunnenplakken.Het zijn niet zomaar sneltestjeszoals ze onlinewelig tieren.Wetenschap-pers hebben er tien jaar aan gewerkt. Ennog eens twee jaar omeen en ander naarhier te vertalen, en er alle culturele effectenuit te filteren. De afnameduurt een kleinetwee uur, en verloopt volgens een strakprotocol. Nietswordt aanhet toeval over-gelaten.Ikword gewikt en gewogen in een

anonieme kamer zonder ramen. Allesvoor de discretie ende concentratie. Jus-tine haalt eendraaiboek uit de koffer, enzet ermeteen een spiekmuur voor.Wat indeze kamer gebeurt, zal in deze kamer blij-ven,moet ik plechtig beloven. ‘Het zou eenramp zijn,mochten er vragen gaan circu-leren. Dat zoude betrouwbaarheid vanderesultaten ondermijnen.’De vragenbeginnen eenvoudig,maar

blijvenhet nooit. Het is fascinerendhoe in-gewikkeld lijntjes, bolletjes, driehoekjes,zeshoekjes en simpele cijfertjes en letter-

tjes kunnenworden.Het is nog fascinerenderhoe ze een zicht kunnengeven opmijn cognitievevaardigheden. De eerstevragenprikkelenmeteeneenpaar hersengebiedjesdie ik in geen tijdenmeerheb gebruikt. Onprettig ishet niet. Totwiskundige in-zichtsvragen - helaas - ook eenpaar jeugdtrauma’swakker kietelen.

Ik ziemezelf weer in eenduffe collegezaal zitten,verwikkeld in een zeerongelijke strijdmetallerlei dingenwaarmijn brein nooit voor

gemaakt leek. Ik ervaarweer de diepewan-hoop van toen. De dagendie ik afteldevoor de studierichtingVingers-In-De-Neus/Wiskunde gewoonVingers-In-De-Neuswerd. De immense opluchting die ik voel-de toenmijnwegenmetmatrixen enkansberekeningendefinitief scheidden.Híérmet die letters.‘Jemag ademhalen, hoor’, lacht Jus-

tine behulpzaam, na een reeks getallen.Ik schrik er zelf vanhoediephet zit. Zou eriets alswiskunde-apneubestaan? ‘Ik zie jein elk geval helemaal verkrampen’, zegt ze.Pas na eenbatterij subtesten laatmijnwis-kundig inzicht zich in kaart brengen. Ofjuister: het gebrek daaraan. De oud-leraarsdie er tochhet beste vanhebbenproberentemaken, verdienen eenmedaille voormoed en zelfopoffering.‘Dramatisch is het nochtans niet’, krijg

ik te horen, bij de bespreking vande resul-taten. ‘Gemiddeld is eenbeterwoord, voorje ruimtelijke enwiskundige testen,metéén flinke uitschieter naar beneden. En: ergaapt een flinke kloofmet je feitenkennisen je verbale intelligentie. Die zitten eenheel stuk bovenhet gemiddelde. Je hebtduidelijk ingezet op je sterktes, blijkt uit jestudie- en je beroepskeuze. Het geeft nogmaar eens aanhoe complex het resultaatvan een IQ-meting is.’‘Het naakte cijfer datwe je nu zouden

kunnengeven -maar dat gaanwedus nietdoen - zou een amalgaamzijn van al dietesten. Daarin zouden al die nuances ver-loren gaan. Vertelt dat cijfer danwel iets,zul je nu vragen? Zeer zeker.Maar jemoetdus heel goedwetenwaaroverwel enwaarover niet. IQ is relatief, we kunnenhetniet genoegherhalen. Het houdtmet heelveel géén rekening.’‘Veel onderzoeken tonen aandat per-

soonlijkheidminstens zo belangrijk is alsIQ. Zeker in het hoger onderwijs en in hetprofessionele leven. Iemanddie opdezetest veelminder goed zou scorendan jij,kanperfect een geweldigemanager zijn.Wegens ontzettend creatief of emotioneelzeer intelligent, bijvoorbeeld.Misschienben jij het ook, dat kunnenweniet zeg-gen.Het omgekeerde is ookwaar: iemandmet eenhoger IQ zouhet veelmoeilijkerkunnenhebben.’DeGauss-curvewordt erbij gehaald.

De belvormige IQ-verdeling, gebaseerdopde resultaten vanduizenden leeftijds-genoten, zo uitgezet dat het gemiddeldealtijd honderd is. Ikword een stip op eencurve. Ikmaak er een vast voornemen vanmijn plaats nooit te kennen.

Met grote dank aan de Universiteit

Gent, en het Testpracticum van de

Faculteit Psychologie en Pedagogische

Wetenschappen.

‘Jemagademhalen,hoor’,glimlachtdemede-werksterdiede IQ-testafneemtbehulpzaam.

©FILIPYSENBAERT

Wiewas of is nu echt de aller-slimstemens terwereld?De alltimewereldrecordhouder IQ?Een vaste topper in zulkehit-parades is JohannWolfgang vonGoethe, eenbriljanteDuitsewe-tenschapper, filosoof, schrijver,politicus. Zijn bekendstewerkis niet geheel ongeestig ‘Faust’,over eenmandie zijn ziel aandeduivel verkoopt in ruil voorbovenmenselijke kennis.Afhankelijk vandebronhadGoethe een IQ tot 225,meer dandubbel zoveel als het gemiddelde.Niet kwaad voor iemanddie al72 jaar begravenwas voorAlfredBinet en Theodore Simon in 1905debasis legden voorde eerste IQ-testen. Enige scepsis is dusnietmisplaatst. ‘Zo’nhoge score uit-gesloten’, zegt IQ-expertMarkSchittekatte. ‘Geen enkele serieu-ze test gaat hoger dan 155.’Ook IQ-experts horenwel eensindianenverhalen. Zo zagMarkSchittekatte tot zijn ontsteltenisooit de krantenkop ‘HollandskinddommerdanVlaams’ ver-schijnen.Hij noemthet nog altijd‘de slechtste daguitmijn carrière’.‘Watwas er gebeurd?Uit onder-zoekwas geblekendatNederland-se kinderenop éénonderdeeltjevan een IQ-testminder goedscoordendanVlaamse. Feitenken-nis,meer bepaald.Hunonderwijshecht daarminder belang aan.Omdaaruit te besluitendat ze‘dommer’ zijn,moet jewel hon-derdbochten afsnijden.Maar ie-dereenwas in alle staten.’

Het wereld-record IQ

Volg de reeks ‘Modern Minds’ ook

op tijd.be/modernminds