;t?-u/sBk (1) nes{po-d;zpo 2012
@;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK ns/ fBFkfBnK dk soiwkB
g[;se - bVh-8
nes{po-d;`po 2012
E-mail : [email protected] : www.sewapunjab.org
w[Zy ;zgkde
vkH fFnkw ;[zdo dhgsh
098158-08506
;zgkdeh wzvb
vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh
098159-85559
;H uwe"o f;zx
084273-00575
;bkjeko p'ov
gq'H pbd/t f;zx w[ZNk (e?B/vk)
;H ghHghHn?;H fYb'I
;H iro{g f;zx w/jBk (e?B/vk)
;H gofwzdo f;zx
;H G[fgzdo f;zx pZph (e?B/vk)
uzdk (d/F)
gqsh ekgh L 10 o[gJ/
gzi nze L 50 o[gJ/
fszB ;kb L 100 o[gJ/
uzdk (ftd/F)
;bkBk L 20 $ (US)fszB ;kb L 50 $ (US)
uzd/ ns/ fuZmh gZso bJh
;H doFB f;zx ftodh d\so fJzukoi
@;/tk# ;[;kfJNh gzikp
Fjhd Grs f;zx wkoehN
(g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N d\so
;kjwD/ p; ;N?Iv, w'rk.
sseok
1H ;zgkdeh
• ;t? u/sBk 2
2H wkBth u/sBk
• wB[Zy ns/ ;[gB/ pboki 3
• BhsF/ dk wjKwkBt vkH d/ftzdo ;?\h 6
• gfjb-edwh vkH nB{g f;zx 9
• ;t? u/sBk dh shih g"Vh - jm ebk
vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 13
• ;t?-fBod/FB ns/ ftek; vkH whBkeFh 14
• B"itkBK ~ Bkb b? e/ ubhJ/
vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 16
3H f;js
• bVehnK ftu @;kJh} }ho'# dh ;wf;nk
vkH ohs{ dhgsh 19
• ;/tk d/F dh fizdVhJ/ pVh n"yh
tfozdo tkbhnk 20
4H fJe ;ot/yD
• nfXnkge ftfdnkoEh ;'u s/ fttjko 22
• w[cs s/ bk}wh f;Zfynk i'frzdo f;zx frZb 23
• gqkfJwoh f;Zfynk s/ nfXnkgektK
bkb f;zx frZb 24
5H w?I fet/I u/sB j'fJnk feogkb f;zx 25
• ;t?-u/sBk dk ;\o tfozdo }hok 26
6H :[teK dk fjZ;k
• eftsk ¥ owBgqhs e"o s{o
• eftsk ¥ eztbgqhs f;zx • eftsk ¥ niw/o f;zx
• rhs ¥ s/igkb d"Xohnk
• ;Zuk d';s ;'Bhnk Xowe'N 28
7H ;kfjs Xkok
• fuzsk ¥ oFhd nZpk;
• nDj'J/ ¥ ;fsgkb y[Zbo
• w'Yk ¥ i;pho Yzv
• ~j pBkw ~j ¥ joGiB y/weoBh
8H j[zrko/ 31
9H ;kv/ gqshfBX 32
w?r}hB Bkb i[V/ ;ko/ ekoieosk nkBo/oh
jB ns/ @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK bJh
r?o ;oekoh ;z;Ek ftu fpBk fe;/ ;/tkcb d/
ekoiFhb jB.
• nkgDhnK ouBktK f;ZXhnK JhHw/bH okjhI th G/i ;ed/ j'.
• nze ~ fJzNoB?¦N s/ th gfVQnk ik ;edk j?.
;t?-u/sBk (2) nes{po-d;zpo 2012
;zgkdeh-
‘;t?-u/sBk’ d/ eJh gfjb{ jB. don;b u/sBk dh T[;koh bJh th sK nDfrDs gfjb{ nkgDk fjZ;k
gkT[Id/ jB. iBw s'I b? e/ nkyoh ;kj se, i' th ftnesh d/ ;zgoe ftu nkT[Idk j?, T[j e[M Bk e[M
nkgDK fjZ;k SZv iKdk j?. pugB ns/ feF'o nt;Ek d"okB sK T[j T[; dk n;o nu/s jh ep{fbnk iKdk
j? s/ T[; s'I pknd ftuko-uouk s'I pknd. eJh ;B/j/ fco th nu/s jh wB[^yh F];hns dk fjZ;k pDd/
jB. fw;kb ti'I- NhHthH ’s/ brksko g/F j' oj/ b`w/ ;hohnb ns/ jo u?Bb ’s/ brksko nk ojhnK
wFj{ohnK dk n;o ;k\ d/fynk ik ;edk j?. nzvo-rkow?IN, N[E-g/;N, y[Fp{nK, xh-s/bHHHfezBk jh e[M
;kvh f}zdrh ftu nu/s dk]b j' iKdk j?.
fJ; s'I fJbktk gfotko dk ghVQhnK s'I ikoh fttjko ns/ toskT[, nkdsK i' fe dkfdnK-
gVdkfdnK s'I gfotko ftu s[o fojk j[zdk j?, T[j th ikoh ofjzdk j?.
efjD s'I Gkt ;w/I dh nkgDh G{fwek j?. id'I n;hI tZv/ gfog/y ftu nfXn?B iK gVskb eod/ jK sK
;w/I dk th torheoB eod/ jK. ed/ T[; ~ gZEo:[r, Xks{:[r s/HHHHezfgT{No s/ o'p'N :[Zr dh rZb eod/ jK,
ed/ r[bkwh, irhodkoh, g{zihtkdh :[Zr dh. eJh tkoh d/FK d/ gqGktK ~ b? e/ rZb eod/ jK. nzro/}h
;fGnsk dk gqGkt, :[o'g :{BhnB, nwohekHHHH.
eJh tkoh ;dhnK dh rZb ubdh j?. noXu/sBk, u/sBk, ;t?u/sBkHHHHs/ nkX[fBe s/ T[so-
nkX[fBeHHHHs/ i/eo fJehthI ;dh ~ w?vheb ftfrnkB wkBf;e o'rK dh ;dh, eJh fJ; ~ seBkb'ih d/
nk;o/ dh ;dh efjzdk j? s/ fJe rZb fJj th j? fe fJj GzpbG{;/ dh ;dh th ejh ik ;edh j?.
GzpbG{;/ dh ;dh dk ftfrnkBe nkXko eh j?< T[j fJj efj ;ed/ jK fe wkBf;e o'rK dh frDsh tZX
ojh j?. T[dk;h, sBkT[, BF/ nkfd dh frDsh fJe fuzskiBe jkbs s/ gj[zuh j'Jh j?. wkBf;e o'r T[d'I j[zd/
jB id'I fes/ ftuko-fttjko ftu fJe;kosk Bk oj/, id'I f}zdrh ftu ;gFNsk Bk oj/.
nZi n;hI fJj th d/yd/ jK fe ihtB F?bh ~ f;jswzd pDkT[D bJh fezB/ jh b'eK B/ fJ; ~ XzXk pDk
e/ t/uDk F[o{ ehsk j'fJnk j?. ihtB F?bh ~ p/jso pDkT[D bJh nB/eK jh feskpK pk}ko ftu nk rJhnK
jB s/ fteD dh frDsh th ek\h j?. wsbp fe nfijh jkbs w"i{d j?, fiZE/ nfij/ ‘wkb’ dh b'V pD rJh
j?.
GzpbG{;/ ftu oyDk, fJe iwks dh b'V jz[dh j?. nkgK fJfsjk; tZb Mksh wko e/ d/yhJ/ sK ;gFN
j't/rk fe ;wki ftu ftZfdnk jkf;b eoB dk nfXeko e[M e[ b'eK e'b ;h. j"bh j"bh, fJ; j[Bo s'I tKM/
ofjD tkb/ b'eK B/ wfj;{; ehsk fe f}zdrh ~ ;wMD ns/ ihT[D i'rk pDkT[D bJh, ftfdnk fJe pj[s
jh ekoro ;zd j?. T[BQK B/ fJj nfXeko wzfrnk. b'eszso se gj[zud/ gj[zud/ fJj fJe ;zftXkBe jZe pD
e/ ;kjwD/ nkfJnk.
fBFfus jh oki eoB tbh iwks ~ ysok ikgDk jh ;h. ftfdnk d/ jZe s'I T[j fJBeko BjhI eo
;ed/ s/ fco okj Gkfbnk frnk fe ;wki dh, ftnesh ftF/F dh ;wM s'I, ftfrnBe ;'u s'I fJBQK ~
s'fVnk ikt/. fJBQK ~ fe;/ Bk fe;/ soQK GNekfJnk ikt/. fJj th fJe T[;/ soQK dk jfEnko j?, id'I n;hI
gVQ/-fby/ ftnesh ~ v/fonK-;wkXK ’s/ wZE/ N/ed/ d/yd/ jK iK ezw ns/ w/jBs dh EK fe;ws d/ ;jko/ N/e
brkT[Id/ j'J/ nB[Gt eod/ jK.
‘;t?-u/sBk’ fJ; GzpbG{;/ s'I pkjo fBebD dk iohnk j?. ;t?-u/sBk nkgD/ nkg ~ ikDBk s/ fco
;wkfie toskfonK dk ftfrnkBe ftFb/FD eoBk j?.
vkH fFnkw ;[zdo dhgsh
;t?-u/sBk (3) nes{po-d;zpo 2012
;[gB/ eh jz[d/ jB< fJj feT[I nkT[Id/ jB< uzr/ s/
wkV/ ;[gB/ eh jz[d/ jB< wB[^yh f;js Bkb fJBQK dk eh
;pzX j?< eh fJj F[G nF[G jz[d/ jB< ;w[Zu/ s"o s/ wB[^y
s/ fJBQK dk eh gqGkt g?Idk j?< fJj e[M nfij/ ;tkb
jB, i' ed/ Bk ed/ jo wB[^y d/ fdwkr ftu }o{o T[¦m
;ed/ jB, feT[Ife d[BhnK ftu e'Jh th nkdwh nfijk
BjhI i' ;[gB/ Bk t/ydk j't/.
;[gfBnK pko/ ikBD s'I gfjbK fJj ikBDk }o{oh
j? fe u/sBk¥wB eh j?< (What is consciousness?)u/sBk¥wB wB[^yh fdwkr dh T[j ;orowh j? i' ;'uD,
;wMD ns/ ftFb/FD eoB dk ezw eodh j? ns/ nr'I
fJ; d/ fszB fjZ;/ jB. gqf;ZX wB'ftfrnkBh ns/ ;[gB
ftnkfynkeko f;rwzv cokJhv nB[;ko fJj fjZ;/ j/m
fby/ jB-
1) ;[u/s wB iK u/sB wB (Conscious mind)2) noX u/sB wB (Sub-conscious mind)3) nu/s wB (Unconscious mind);[u/s wB T[j Gkr j? fi; Bkb wB[^y pkjoh irs
Bkb i[fVnk j'fJnk j?, i}pks, fxoDk, vo nkfd
fJ; Bkb ;pzXs j[zd/ jB, wB[^y d/ ikrd/ ;w/I fJj ezw
eodk j? s/ ;"D Bkb ;" iKdk j?.
noX u/sB wB T[j Gkr j? fi; ftu rZbK iK
xNBktK jo tes gJhnK ofjzdhnK jB, go fe;/ yk;
xNBk Bkb i[V e/ jh :kd nkT[IdhnK jB, fJ; d/
T[bN g{oh soQK :kd xNBktK u/sB wB ftu j[zdhnK
jB ns/ i' G[Zb iKdhnK jB T[j nu/s wB ftu
ubhnK iKdhnK jB.
nu/s wB Bkb wB[^y dhnK nkdsK, nDfJZSe
:kdK ns/ T[j wB[^y nB[Gt¥ftjko (fiBQK pko/ nkdwh
y[d nDikD j[zdk j?) nkfd ;pzXs jB, ;[gB/ fJ; Gkr
dk ;G s'I tZvk nzr jB iK wB'ftfrnkBe GkFk
ftu- ;[gB/ nu/s wB dk ;G s'I tZvk gqrNktk jB.
;kfJz;dkBK nB[;ko ;[gB/ o'i oks dh BhId dk
20% d/ eohp jz[d/ jB Gkt fe fJe oks ftu v/Y xzNk
ns/ g{oh T[wo ftu brGr uko ;kb nkdwh ;[gfBnK
dh d[BhnK ftu ftuodk j?. ;[gB/ f}nkdkso ‘eZuh
wkBth u/sBk
wB[^y ns/ ;[gB/pboki
BhId’ d"okB ftykJh fdzd/ jB fi; ~ wB'ftfrnkBe
GkFk ftu fto'XGkFh-BhId (Para doxical sleep)efjzd/ jB, fJj ikrD ns/ ;XkoD BhId dh nt;Ek
s'I fpbe[b tZyoh nt;Ek j[zdh j?, fJ; ftu ;oho d/
gZm/ fpbe[b nokw dh nt;Ek ftu nk iKd/ jB ns/
fJe rZb j'o i' fJ; BhId d"okB tkgodh j? T[j fJj fe
nZyK dhnK g[sbhnK S/sh Bkb fJXo T[Xo x[zwD
brdhnK jB, fi; eoe/ wB'ftfrnkBh fJ; ~
nkoHJhHn?wH BhId (Rapid Eye Movement Sleep) th
efjzd/ jB.
i/eo fe;/ wB[^y ~ eZuh BhId d"okB irkfJnk
ikt/ sK 80% s'I 90% nkdwh ;[gB/ nkT[D dh
fFekfJs eod/ jB. pkeh BhId d"okB f;o\ 10% s'I
15% nkdwhnK B/ ;[gB/ t/yD dh s;dhe ehsh, ;[gB/
f;o\ fJe Mbeko/ ftu jh ]sw BjhI j[zd/, fJj 20 fwzN
s'I 30 fwzN sZe brksko eJh eJh oksK ubd/ jB.
;[gB/ feT[I nkT[Id/ jB< fJ; pko/ d' T[x/
wB'ftfrnkBhnK cokJhv s/ i[zr dk ftuko j? fe
“;[gB/ wB[^y d/ nu/s wB ftu dZphnK j'JhnK ykfjFK
dh g{osh dk :sB wkso jB.” BhId ;w/I id'I ;[u/s
wB ;"I iKdk j? sK nu/s wB ;[gB/ okjhI nkgDhnK
T[BQK ykfjFK dh g{osh dk :sB eodk j?, i' ;[u/s wB
ftu g?dk j'J/ vo (;wkfie gqtkBrh dh w[Ekih
ekoD), Fow iK j'o efmBkJhnK eoe/ g{ohnK BjhI j'
;edhnK. cokJhv B/ ;[gfBnK pko/ fdZs/ nkgD/ f;XKs
~ ;?e; Bkb fJsBk f}nkdk i'V fdZsk fe pknd ftu
T[;d/ f;XKs dk fJj gZy pj[s jZd sZe Bekfonk
frnk, go c/o th T[; dk f;XKs ;[gB ftfrnkB dk
fJe pj[s tZvk fjZ;k j?, nu/s wB dh ykfjF g{oh eoB
bJh nkJ/ ;[gB/ dh fJe T[dkjoB j/m fbyh j?-
fJe ftnesh pj[s f}nkdk f;roNK ghIdk ;h,
T[j nkgD/ ;w[zdoh ;\o ftu nkJ/ s{ckB d"okB fe;/
nfij/ Nkg{ s/ c; frnk fiZE/ szpke{ BjhI ;h fwbdk,
T[j jo o'i oks ~ fJj ;[gBk t/ydk fit/I T[j szpke{ d/
Y/o T[¦go p?mk j't/.
;[gfBnK pko/ :kd oZyD :'r gfjbh rZb sK fJj
;t?-u/sBk (4) nes{po-d;zpo 2012
j? fe ;[gB/ d"okB Fow, G?n nkfd ekch jZd sZe b[gs
j' iKd/ jB fit/I fe nkw f}zdrh ftu n;hI Fow iK
G?n ekoD fe;/ ftnesh Bkb rZbpks BjhI eo ;ed/
go ;[gB/ ftu fJj ;zGt j?. d{ih rZb fJj fe ;[gB/
d"okB ;t? u/sBsk (Self awareness) BjhI j[zdh Gkt
;[gB/ ftu n;hI i' t/ydk jK Gkt/I T[j soeFhb j't/ iK
nsoeFhb, n;hI T[; ;pzX ftu fBoDk eoD :'r
BjhI j[zd/. T[dkjoB ti'I i/eo wB[^y ;[gB/ d"okB T[¦v
fojk j?, T[j fiT[I jh fJj ;'u/rk fe w?I feT[I iK fet/I
T[¦v fojk jK, ;[gBk N[ZN ikt/rk. fJ; soQK G?n T[giD
Bkb th nkdwh ikr g?Idk j?.
;[gfBnK T[¦go nkfd ekb s'I ftuko jz[dh nk ojh
j?. gZSwh ;kfJz; ftu fJBQK dk w[skfbnk 19thI ;dh d/
;Zmt/I djke/ ftu F[o{ j'fJnk. c/o id'I ;zB 1900 ftu
;[gfBnK pko/ cokJhv dh feskp ‘;[gfBnK dh d[Bhnk’
Sgh sK fJBQK dk ftFb/FD j'o th v{zxk j' frnk. j[D
sK ;[Zs/ gJ/ fJB;kB dhnK g[sbhnK dh joes, fdb
dh XVeD nkfd s'I fJj ftFb/FD j'o th v{zxk j' fojk
j?.
“tkf;bh ek;skfeB” ;'thns :{BhnB d/ wzB/
gqwzB/ wB'ftfrnkBh ns/ ;[gB ftnkfynkeko i' fJj
y'i eo oj/ jB fe nkdwh ;[gB/ feT[I t/ydk j?, ;[Ddk
feT[I BjhI< fJBQK d/ nzefVnK nB[;ko X[Bh ;pzX 4%,
;[nkd ;pzXh 2H5% ns/ rzX ;pzXh 0H5% ;[gB/ jh
nkT[Id/ jB s/ pkeh ;ko/ fdZ;D tkb/ ;[gB/ (VisualDreams) jh jB. T[j nZr/ d;d/ jB fe BhId t/b/
fdwkr d/ t/yD Bkb ;pzXs y/so nkgDh
;zt/dBFhbsk f}nkdk y' fdzd/ jB, gqzs{ t/yD tkb/
e/Ido dh BhId ;G s'I jbeh jz[dh j?. BhId iK T{Ix
d"okB pkeh fdwkr d[nkok G/i/ rJ/ ;ze/sK s'I fJjh
e/Ido ikD{ eotkT[Idk j?. T[dkjoB ti'I i/eo ;"D
tkbk szpke{ d/ X{zJ/I tkbh jtk dk ;[gBk t/ydk j?,
i/eo e'Jh e[Zsk G"Iedk j? sK ;[DB tkb/ ~ e[Zsk fd;dk
j?, id'I rzX iK X[Bh dh shposk nkgDh fBFus ;hwk
gko eo b?Idh j? sK ;"D tkbk ikr g?Idk j?. T[go'es
;kohnK T[dkjoBK ~ gq:'r okjhI f;ZX ehsk ik u[Zek j?.
fJj sK j'fJnk pkjoh jkbsK ftu ;[gB/ T[¦go gqGkt.
fe;/ d/ fdZs/ ;[Mkn dk n;o sK fJE'I sZe g?Idk j? fi;
dh fJe pj[s tXhnk fw;kb vkH g?soh;hnk
rkohchbv B/ nkgDh feskp ‘eohJ/fNt vohfwzr’
ftu fdZsh j? i' T[; B/ fJe fJskbph b/ye dh
;t?ihtBh ftu'I bJh j? fe fJe tko b/ye dh gsBh
;[gB/ ftu gjkVh s'I fsbe e/ v{zxh yZv ftu fvZr
gJh, nZr'I jo oks ;[gB/ ftu T[j }ywh ns/ yZv ftu
gJh jz[dh. T[; ~ ikgdk fe T[;dk nzs nk frnk j?,
T[;d/ vkeNo yktzd B/ T[;~ (u/sB o{g ftu) ikrd/
;w/I yZv ftu'I fBebD d/ eJh sohe/ dZ;/ go gsBh dh
dbhb ;h fe T[;d/ jZE i]wh jB ns/ fe;/ gZEo nkfd
~ jZE gk e/ yZv ftu'I pkjo BjhI fBeb ;edh. c/o
T[;d/ gsh B/ T[; ~ ;[MkU fdZsk fe T[j fJe wB j' e/
nkgD/ yktzd ~ nktk} fdnk eo/. fJe fdB ;uw[Zu
fJj j' frnk. T[;d/ gsh B/ ;[gB/ d"okB T[;~ yZv ftu'I
pkjo eZY fbnk. fJ; soQK T[;~ :ehB j' frnk fe
nZr/ s'I T[;dk gsh ;[gB/ ftu T[;dh wdd bJh nk
pj[V/rk s/ fJ; soQk T[j jw/FK bJh G?n-w[es j' rJh.
;[gfBnK dk ftFb/FD eoBk fJe efmB ezw j?
feT[Ife ;[gB/ ftu uhiK xNBktK gqshfWnkswe
fd;dhnK jB. fJ; dk ekoD fJj j? fe u/sB wB
wB[^yh fdwkr ftu ;?I;o dk ezw eodk j?, wB[^y dhnK
T[j ykfjFK i' pkjoh ;wki ftu gqtkfBs BjhI j[zdhnK
fJj' ;?I;o T[BQK ~ dpkT[Idk ofjzdk j?. nu/s wB ;[gB/
okjhI fJBQK ykfjFK dh g{osh dk :sB eofdnK ;?I;o
s'I puB bJh xNBktK¥uhiK ~ gqshe pDk e/ iK
gqshe d/ s"o s/ g/F eodk j?. fJBQK gqsheK ~ b? e/
wB'ftfrnkBhnK ftu pj[s tkd fttkd fojk j?. fe;/
gqshe ~ T[sBk fuo sZe BjhI wzBDk ukjhdk fisB/
fuo sZe ;pzfXs ftnesh T[;~ gqtkB Bk eo bt/.
fJ; ;pzXh fJe ftnesh B/ nkgDk i' ;[gBk w?~
;[DkfJnk T[j fJ; soQK ;h fe T[j jo o'i oks ~ ;[gB/
ftu nDikD vokT[DhnK, fuZeV ns/ dbdb
tkbhnK EktK T[¦go f;o s/ b^eVK u[Ze e/ x[zwdk
ofjzdk j? go T[;~ fJ; ybirD ftu'I fBebD dk
e'Jh o;sk BjhI B}o nkT[Idk. fJj ;[gBk T[;~ ekch
fuo ;skT[Idk fojk. fJe wB'ftfrnkBh B/ fJ; dk
ftFb/FD fJ; soQK ehsk- fJ; ;[gB/ Bkb ;pzXs
ftnesh B/ e'Jh nfijk r[Bkj ehsk j? i' ;wki dhnK
B}oK d/ Bkb Bkb T[;dh nkgDh ;wM nB[;ko th
fJe n?;k B?fse r[Bkj j? i' T[;~ BjhI eoBk ukjhdk
;h, fJ;/ rZb ~ wfj;{; eoB Bkb jh T[;~ fJj ;[gBk
tko tko nkT[Idk j?.
;[gB/ ns/ nkT[D tkbhnK xNBktK dk nkg;
ftu eh ;pzX j?< fJ; ;[nkb d/ i[nkp d/D s'I gfjbK
;t?-u/sBk (5) nes{po-d;zpo 2012
fJj dZ; d/JhJ/ fe wkBth wB'pb dh e'Jh ;hwk BjhI
jz[dh :kfB fe wB[^yh f;oiDkswe ;woZEk nw[Ze ns/
n;hw j?. i' r[zMbK u/sB o{g ftu wB[^y s'I jZb BjhI
j[zdhnK, ;[gB/ ftu eJh tko T[j jZb j' iKdhnK jB.
fJ; dh fJe pj[s tXhnk T[dkjoB fJe gqf;ZX b/ye
fteNo g?ehfb; (Victor Pekeles) B/ nkgDh feskp
‘nkgDh ;woZEk gSkD'’ (Realize Your Potential)ftu fdZsh j?.
fJe tko o;kfJDe ftfrnkBh w?Ivbht pj[s ;w/I
sZe brksko nkgD/ v?;e s/ yVQk tZy-tZy sZsK d/
ro[ZgK dk fJe soshp nkswe ykek pDk fojk ;h go
n;cb fojk. nzs EZe e/ id'I T[j ;"I frnk sK T[;B/
nkgD/ ;[gD/ ftu t/fynk fe T[;d/ ;kjwD/ sZsK ~
mhe soshp fdZsk ykek pfDnk fgnk j?, T[;B/ ikrD
;ko ;kok ;[gBk ekr} s/ T[sko fbnk. ]kek fsnko
;h fi; ftu f;o\ fJe rbsh mhe eoBh gJh ;h.
uzr/ s/ wkV/ ;[gB/ eh jB< fJ; ;pzXh ;kfJz;dkB
dZ;d/ jB fe id'I f;js mhe jz[dh j? s/ wB FKs jz[dk j?
sK p[o/ ;[gB/ BjhI nkT[Id/. fiZE'I sZe vokT[D/ ;[gfBnK
dk ;[nkb j?, wB'ftfrnkBh ek;sfeB d;d/ jB- “w?I
nfij/ 41 j}ko ;[gfBnK dk nfXn?B eo u[Zek jK,
pj[s tkoh fJj ;[gB/ t/yD tkb/ ~ T[; o'r dh
fusktBh fdzd/ jB i' ibdh jh T[;~ j'D tkbk j?.’
ftfrnkBhnK nB[;ko fJ; ftu ojZ; tkbh e'Jh
rZb BjhI j?. ;[gB/ d"okB iK BhId dh nt;Ek ftu
wB[^yh fdwkr dk fXnkB pkjobhnK rZbK ns/
t;s{nK s'I jZN e/ ;oho nzdo nfs ;{yw s/ ;zt/dBFhb
szs{nK dk ikb ftfSnk j'fJnk j?, T[j ;oho nzdo j'D
tkbh rVpV dk ;ze/s ;w/I ;w/I s/ fdwkr ~ G/id/
ofjzd/ jB, id ftnesh fJj ;wM fojk j[zdk j? fe T[j
szdo[;s j? go nzdob/ ftFb/Fe iok fizBh rVpV dk
gsk brk b?Id/ jB s/ fdwkr fJBQK d[nkok G/i/ rJ/
;ze/sK ~ nZr/ ;[gB/ ftu gqrN eo d/Idk j?. jo/e ;[gB/
Bkb ;ohoe fefonkswe ;zt/dBk g?dk BjhI j[zdh gqzs{
;[Zs/ ftnesh B/ i' t/fynk j? ns/ ikrD s'I pknd i'
wfj;{; ehsk j?, fJBQK d'tK ftu ;gFN ;pzX j?.
gqkuhB fjzd{ Xow rzqEk fort/d, nEot/d nkfd
ftu F[G iK nF[G cbK pko/ pVk e[M fbfynk j?. fJ;/
soQK w[;bwkBK s/ gzikph b'eK ftu th ;[gfBnK pko/
soQK soQK dhnK wB"sK dk gqubD j? fit/I gzikph b'e
fJj efjzd/ jB fe ;t/o ;ko nkfJnk ;[gBk ;Zuk j[zdk
j? go fJBQK ;kohnK rZbK pko/ uouk eoBk sK wfj}
;\/ ekb/ eoBk jh j't/rk feT[Ife ;Zu sK T[jh j? i'
n;hI T[¦go dZ; nkJ/ jK. ;r'I ;[gB/ eJh tko wB[^y ~
G?n w[es j'D ftu th wdd eod/ jB. ftfrnkBhnK
nB[;ko ;[gB/ nkT[Dk uzrh f;js dh fBFkBh j?. i/eo
;[gB/ Bk nkT[D sK eJh gqeko dhnK fpwkohnK b^rD
dk ekoD pD ;ed/ jB. ne;o ;[gB/ ikrD s'I ibdh
pknd jh G[Zb iKd/ jB go e[M fJe ;[gB/ :kd ofjzd/
jB. fJBQK ~ :kd oZyD dk wkso fJe' sohek j? fe
ikrD s'I pknd fJBQK ~ fby fbnk ikt/ iK i' t/fynk
T[;dk ]kek pDk fbnk ikt/. ;Zuw[Zu jh ;[gB/ wB s/
f;js bJh fJe pj[s jh io{oh s/ wjZstg{oB NkfBe
dk ezw eod/ jB.
;'w/ - 1) Freud : His Dream & Sex Theories—Joseph Jastrow
2) Psychology of Freud Vol. 43) Realize Your Potential — Viktor Pekeles4) Dictionary of Brain, Mind & Behaviour — Dr. Chris Evans5) A Concise Dictionary of Psychology6) Introduction to Psychology — Morgan7) Dreams Good or Bad — Sputnik
vkH nB{g f;zx dh
ihtB iku ~
tXhnk pBkT[D bJh
gq/odh g[;se
;t?-u/sBk (6) nes{po-d;zpo 2012
BhsF/ dk wjKwkBt
g/FeF L vkH d/ftzdo ;?\h
BhsF/ ftFt dk T[j fuzse j?, fi; B/ wB[^y iks ~ nzBQ/tkj d[BhnK fgZS/ b^rD dh EK nkgDh w"fbe
;'u Bkb ihtB ;\o s?n eoB bJh gq/fonk. fJ; ;\o ~ bVhtko g/F eo oj/ jK. -;zgkde
wjKwkBt dk iBw ns/ g[ikohnK tkb/ oZp
dh w"s
nkgDh T[wo d/ shjt/I toQ/ }oE[;No xo SZv e/
gjkVK ’s/ ubk frnk. gjkVK #s/ brksko d; ;kb ofj
e/ T[;B/ nkgD/ wB d/ x'V/ ’s/ ;tko j'Dk f;Zfynk. fJe
;t/o nfijh nkJh fijVh T[;~ nkB`d Bkb Gog{o eo
rJh. T[;~ nkgD/ nzdo pkjo tkgohnK eJh
spdhbhnK dk nfj;k; j'fJnk. ;kok e[M jh pdb
frnk ikfgnk. uVQd/ ;{oi dhnK nZyK ’u nZyK gk e/
T[j efjD b^rkL U wjkB f;sko/! }ok ;'u!
i/ fJj ;z;ko Bk j't/, sK s{z nkgDh o"FBh fe;~
d/t/rk< eh fco th s{z j[D fizBh y[Fh wfj;{; eo
;e/Irk<
s{z nkgDh o"FBh dk p'M Y'n Y'n e/ j[D ~ ed'I dk
EZe ikDk ;h i/ n;hI s?E'I s/oh o"FBh Bk b?Id/ jz[d/. w?~
gs?, s?~ nkgDh o"FBh tzv e/ jh y[Fh fwbdh j?. fJT[I
jh s{z nkgD/ p'M s'I ;[o]o{ j[zdk J/I.
fco }oE[;No nkgD/ tZb fJFkok eoe/ nkyD
b^rkL w/o/ tZb t/y j[D w?I th frnkB s/ nkB``d Bkb Go
u[Zfenk jK. w/oh jkbs T[; wX{-wZyh torh j' rJh j?
fi; B/ pj[s ;kok Ffjd fJeZmk eo fbnk j't/. w?~ b'V
j? T[jBK jZEK dh, fijV/ nZr/ tX e/ fJj Ffjd u'n
b?D.
fit/I s{z o'} nkgDh o"FBh tzv e/ feXo/ rtku ikB?I
T[t/I jh ;G e[M tzv e/ w/ok th nB``s ftu r[nkuD ~
fdb eod?.
w?I fJj ;"rks T[d'I se tzvKrk id'I se f;nkD/
nytkT[D tkb/ nkgDh w{o]sk d/ ;kjwD/ BjhI j' iKd/
ns/ w{o] nkgDh f;nkDg d/ ]ikfBnK dh y'i eoe/
wkbkwkb BjhI j' iKd/.
fJe gb o[e e/ }oE[;No B/ fco ;{oi ~ fejkL U
wjkB f;sko/!
fit/I s{z ;zfXnk t/b/ s'I d{;o/ b'e ftu ik e/ ukDB
tzvD b^r g?BK J/I, T[t/I jh w?I th nkgDh o"FBh tzvD
bJh j[D gops s'I j/mK T[soKrk.
U wjkB B}o! w?~ F[G ekwBktK G/i! F[G
ekwBktK G/i T[; fgnkb/ bJh, fi;B/ j[D SbeDk j?.
s{z d[nk eo! fJj fgnkbk nkgDh g{oh uwe ftyk
e/ ikt/.
fJj fgnkbk j[D SbeD b^frnk j?.
jK! }oE[;No b'eK ftu ik fojk.
;{oi Bkb rZbK eoe/ }oE[;No gjkVK s'I j/mK
T[soB b^rk. o;s/ ftu T[;~ fJe ;kX{ fwfbnk. fJj
;kX{ nkgDh e[Nhnk SZv e/ ykD tk;s/ e[M iVQK
fJeZmhnK eoB nkfJnk ;h.
}oE[;No tZb t/y e/ T[j nkgD/ wB Bkb rZbK
eoB b^rkL “fJj T[jh }oE[;No brd? fijVk eJh ;kb
gfjbK J/Xo'I dh b`fxnk ;h. go fJj sK g{oh soQK pdb
frnk j?! ewkb dk B{okBh fujok! fgnko s/ w;sh Bkb
GohnK fBowb nZyK! pZfunK torh fBoSbsk! fJjdk
sK o'w-o'w B^udk rkT[Idk ik fojk. T[d'I id'I w?I fJj~
t/fynk ;h fJj nkgDh oky u[Ze e/ gjkVK T[s/ uVQ fojk
;h s/ j[D nkgDh nZr b? e/ Ffjo tZb ik fojk j?. fJjB/
UE/ ik e/ nZr tzvD b^r g?Dh j? go nZr tzvD
tkfbnK dk i' jFo j[zdk j?, T[;dk fJj~ nzdk}k BjhI
j'Dk.”
nkgD/ wB Bkb fJj rZbK eoe/ p[ZY/ ;kX{ B/
}oE[;No ~ nktk} wkoh. }oE[;No d/ o[eD ’s/ T[jd/
e'b ik e/ nkyD b^rk, “}oE[;No j[D s{z ikr u[Zfenk
j?I, s/oh u/sBk pj[s T[¦uh T[¦m u[Zeh j?, j[D s{z ;[ZfsnK
dh p;sh tZb eh b?D ik fojk J/I<” p[ZY/ ;kX{ dh rZb
;[D e/ }oE[;No B/ fejk.
w?~ wB[^y Bkb fgnko j?, w?I T[; bJh o"FBh dh
;"rks b? e/ ik fojk jK.
;kX{ B/ fejk, “go nkdwh sK fGykoh j?, T[j~ s/oh
o"FBh dh ;"rks Bkb e'Jh wsbp BjhI, T[j sK s?E'I Gh]
wzr/rk.”
fJj rZb ;[D e/ }oE[;No efjD b^rkL
BjhI, nkdwh dh so;:'r jkbs w?E'I t/y BjhI
j[zdh. w?~ wB[^y Bkb fgnko j?. w?I T[; bJh Ghy BjhI
;t?-u/sBk (7) nes{po-d;zpo 2012
nkB``d dk s'j\k b? e/ ik fojk jK.
}oE[;No dh rZb ;[D e/ p[ZYk ;kX{ efjD b^rk, “s{z
w/o/ tZb t/y! w?I Gbk fJjBK izrbK ftu feT[I nkfJnk
jK< w?I th ed/ wB[^y ~ pj[s fgnko eodk j[zdk ;h, go
j[D w?I f;o\ oZp ~ jh fgnko eodk jK, w?~ gsk b^r
u[Zek j? fe wB[^y ~ fgnko eoBk n]ho ~ pVk xkse
;kps j[zdk.”
}oE[;No efjD b^rkL go w/o/ fgnko dk Yzr sK
fpbe[b tZyoh soQK dk j?. w?I wB[^y ~ fgnko dh e'Jh
Gh] BjhI d/Dh feT[Ife w?I e'Jh dhB dfodo BjhI.
fJj ;[D e/ p[ZYk ;kX{ }oE[;No ~ fco nkyD b^rk,
“}oE[;No w/oh p/Bsh ;[D! wB[^y dk f]nkb SZv d/,
wB[^y ~ fwbD Bkb'I sK uzrk J/E'I d/ ikBtoK, gF{nK ~
fwb b?.
p[ZY/ ;kX{ dhnK rZbK ;[D e/ }oE[;No pZfunK tKr
jZ;D b^rk, id'I p[ZYk ;kX{ T[jd/ e'b'I ubk frnk sK
}oE[;No nkgD/ wB ftu ;'uD b^rkL
fJj p}[or ek\h f;nkDk b^rdk go fJ;~ ni/
se fJ; rZb dk gsk feT[I BjhI b^frnk fe fijV/ oZp ~
b^GD bJh fJj J/E/ NZeoK wko ofjn?, T[j sK wo u[Zek
j?. fJj ;'uK ;'udk }oE[;No Ffjo tZb s[o fgnk.
wkBth irs s'I wjKwkBth irs tZb
id'I }oE[;No Ffjo ftu nkfJnk sK T[; B/ pj[s
;ko/ b'eK dk fJeZm t/fynk. fJ; Ffjo ftu j'ek fdZsk
frnk ;h fe nZi oZ;/ T[s/ B^uD tkbk nkgD/ s/ nkgD/
Bkb fbnKd/ pKdo d/ eosZp fdyk e/ ;G dk wB'oziB
eo/rk. swkFk t/yD bJh fJeZm/ j'J/ b'eK dh GhV e'b
o[e e/ }oE[;No B/ T[¦uh nktk} ftu fejkL
d';s'! swkF/ s'I gfjbK w/oh fB^eh fijh rZb ;[D'.
}oE[;No dh nktk} ;[D e/ b'eK B/ T[jd/ tZb
t/fynk. }oE[;No B/ fpBK o[e/ b'eK dhnK nZyK ftu
nZyK gk e/ p'bDk F[o{ ehskL
d';s'! w?I s[jk~ wjKwkBt pko/ dZ;Dk ukj[zdk jK.
fco T[j ;tkbhnk bfji/ ftu efjD b^rkL nZSk,
gfjbK s[;hI w?~ fJj dZ;' fe ni/ se s[jkv/ ’u'I fe;/ B/
th nkdwh Bkb'I tZX e/ e[M pDB dh e'fFF ehsh j?<
eh s[jk~ gs?! nkdwh fJe nfijk gVkn j? fi;
s'I nZr/ b`xDk }o{oh j?. s[jk~ gsk j'Dk ukjhdk j? fe
gF{nK-gzShnK tkb/ ihtB ftu'I b```x e/ s[;hI wB[^y pD/
j', s/ j[D pKdoK d/ swkF/ t/y e/ s[;hI nrKj ikD dh
pikfJ fco gF{ pDBk ukj[zd/ j'! s[jkv/ bJh pKdo jk;/
w}ke tkbk gkso j' ;edk j? go eh s[jk~ gs?!
wjKwkBt bJh s[;hI ;ko/ jk;/ w}ke d/ gkso pD iKd/
j'!
w?~ b^rdk ‘wjKwkBt’ Fpd jh s[;hI gfjbh tko
;[fDnk j'Dk.
b'eK dhnK ;tkbhnK B}oK }oE[;No tZb fJe
Ne t/yD b^rhnK. }oE[;No B/ fJe f;o/ s'I d{i/ f;o/
se nkgDk fujok x[wkfJnk. e[M gb ]kw'F j' e/ T[j
fJeZm ftu'I fe;/ p'b dh T[vhe eoB b^rk. e'Jh j[zrko
Bk fwbdk t/y e/ nkyD b^rkL
w?I dZ;dK wjKwkBt eh j[zdkL wjKwkBt ;w[zdo
tKr j[zdk j? s/ wkBt fJe Bkb tKr.
s[jkvh nkswk ezrkb, ew}'o, w?bh s/ dfb^doh j'
u[Zeh j?. s[jk~ ;w[zdo pDBk ukjhdk j?. ihjd/ ftu
s[jkvhnK ;kohnK ew}'ohnK s/ dfb^dohnK ;wk ikD.
id'I }oE[;No }ok e[ u[Zg j'fJnk sK GhV ftu'I e[M
B/ T[; dk w}ke T[vkT[Dk ukfjnk.
GhV ftu'I fJe T[¦uh nktk} nkJh, “n;hI ;kfonK
B/ g[okD/ wdkohnK d/ swkF/ sK eJh tko d/y/ B/. j[D
fJ; Bt/I wdkoh dk swkFk t/yhJ/.”
fJe j'o nktk} nkJh, “U wdkoh! uZb oZ;h T[go
B^u.” fJ; nktk} dk fJFkok sK }oE[;No tZb ;h go
wdkoh B/ ;wfMnk fe w?~ fejk ik fojk. T[j oZ;h T[go
B^uD b^rk.
e[M B"itkB o"bk gkT[D tkb/ b'eK ~ u[Zg eokT[D
b^r/ s/ }oE[;No ~ rZb ikoh oZyD bJh p/Bsh eoB
b^r/.
}oE[;No B/ o"bk gk oj/ b'eK tZb pVh j?okBh Bkb
t/fynk s/ nkyD b^rkL
d/y'! w/oh rZb ni/ g{oh BjhI j'Jh, wjKwkBt ns/
wkBt ftu \oe ;wM'.
n"j fijVh oZ;h sDh j? Bk! wdkoh d/ B^uD tkbh,
wB[^y fpbe[b fJ; oZ;h tork j?.
fJj T[j oZ;h j? fijVh wjKwkBth irs ns/ gF{-
irs d/ dofwnkB sDh j'Jh j?.
fJj oZ;h ]soBke grvzvh j?, ]soBke gVkn j?
s/ ]soBke vo tkbh ezpDh.
go :kd oZy'! wB[^y dh wjkBsk th fJ;/ rZb ftu
jh j? fe T[j fJe n}kd g[b j?, wzf}b BjhI. T[jh u/sBk
fJ; g[b s'I nrKj th ik ;edh j?, fgSKj th ns/ j/mK
th fvZr ;edh j?.
;t?-u/sBk (8) nes{po-d;zpo 2012
fJe rZb :kd oZy'! fJ; d[BhnK ftu f;o\ T[jh
fgnko s/ ;fseko dk jZedko j? i' wB[^yh u/sBk ~ fJ;
oZ;h s'I nrKj tZb b? e/ ikt/.
jzGh j'Jh wB[^y iksh bJh nk; dk phi j? L
wjKwkBt
}oE[;No B/ nkgD/ tZb fJFkok eofdnK fejkL
}oE[;No tZb t/y', fJ; dh wjKwkBth :ksok t/y'!
fJ; dk w[ekw t/y'! fJ; dk Sbedk fgnko t/y'!
fJj fgnko T[jBK bJh j?l i' gF{ fposhnK s'I
nrKj wB[^y s'I th nrb/ ezY/ ’s/ ikD bJh sKxd/ jB.
fco T[j pV/ jh t/r ftu nk e/ p'bD b^rkL
jK! j[D }oE[;No d/ fgnko dk nfXekoh T[jh
j't/rk i' fe;/ j'o ;tor dk bkbuh BjhI. fJ; Xosh ~
jh ;tor pDkT[D dk fJS[e j't/rk.
}oE[;No T[;~ fgnko eodk j?l fijVk fJ; Xosh
~ wjKwkBtK dh Xosh pDkT[D bJh nkgD/ nkg ~ th
fBUSkto eo fdzdk j?.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l i' frnkB gqkgs
eoB bJh fiT[Idk j?, T[j frnkB fijVk wjKwkBth
u/sBk se b? e/ ikt/.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l i' y'ih fposh
tkbk j't/, i' eow eoB ftu ftFtk; oZy/.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l i' T[ukJh tZb
ikD bJh sKxdk j'fJnk sho pD ;e/.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l i' nkgDh ;koh
dh ;koh Fesh ~ B/eh dh Fesh ftu pdb d/t/. i'
B/e-Bhsh ~ nkgDh j'Dh pDk bt/. B/eh ]kso fiT[I
;e/, B/eh ]kso wo ;e/.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l fijdh nkswk
;w[zdo torh j't/ i' Bk sK fe;/ s'I XzBtkd ukjt/ ns/
Bk jh nfij/ FpdK dh tos'I eoe/ S'NhnK-S'NhnK
jzekoh BkbhnK ~ j'o Go/.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l fi;dh nkswk,
fdb ns/ fdwk| n}kd j'D.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l i' nkgDh
wfonkdk nkg pDkT[Idk j?, g[okDhnK wfonkdktK Bkb
BjhI pZMdk, i' fe;/ beho dk \eho BjhI pDdk.
}oE[;No T[; ~ fgnko eodk j?l i' nkgDk oZp th
][d pDkT[Idk j?.
U w/o/ n}Bph d';s'! }oE[;No T[jBK ;kfonK ~
fgnko eodk j? fijV/ wkBt iksh T[s/ SkJ/ j'J/ ekb/
pZdbK ftu'I fpibh tKr fbFed/ jB, fpibh dhnK
eDhnK pD Xosh T[s/ Nged/ jB, tZvh uwe dk ;[B/jk
fdzd/ jB.
fco fJe dw o[e e/ }oE[;No B/ ;koh GhV T[s/
;tkbhnk fdqFNh gkT[IfdnK fejkL
s[jk~ gs?! }oE[;No ][d th n;wkBh fpibh dh
uwe j?, pZdbK s'I fvZr fojk fJe uwedk s[gek j?.
fJj rZbK eoe/ e[M ;wK u[Zg j' e/ }oE[;No Ghv
tZb FKs B}oK Bkb d/yD b^rk s/ Bkb jh nkgD/ wB
ftu ;'uD b^rkL
w?~ sK fJT[I b^rdk fit/I fJj b'e e[M ;wM jh BjhI
oj/, b^rdk fJjBK ~ w/oh e'Jh th rZb ;wM BjhI b^rh.
fJj jZ;h iKd/ n?! e[M ;'ud/ Jh BjhI! don;b ni/
fJjBK ftukfonK d/ ezB w/oh ntk} ;[DB d/ ekpb
BjhI pD/. fJjBK dhnK nZyK w?~ d/yD s'I n;woZE jB.
sK eh fco gfjbK fJjBK ~ ezB d/D/ g?Dr/< jK fJj'
mhe oj/rk fe fJjBK d/ gfjb/ ezB p'b/ eo fdZs/ ikD,
sK i' fJj nZyK Bkb ;[DBk f;Zy ikD.
don;b fJjBK dk jzeko jh fJjBK ~ e[M ;[DB
BjhI d/ fojk. nk]o fJj b'e jzeko fe; uh} dk eod/
jB<
jK, fJjBK ~ xwzvh pDkT[D tkbh fJe uh} j?
fi;~ fJj ;z;fWsh efjzd/ jB. fJe rZb fJj th j? fe
fJj ][d ~ fe;/ gkf;UI th S'N/ BjhI wzB ;ed/. fJj jo
T[; uh} ~ fxoDk eod/ jB fijVh fJjBK d/ xwzv ~
m'eo wkodh j?.
]?o! w?I fJjBK d/ xwzv ~ th ;koEe eoKrk.
fJj ;'uK ;'u e/ }oE[;No B/ fco efjDk F[o{ ehskL
jK w/o/ d';s' ;[D'! fJj ;wK j? wB[^y iksh bJh ;G
s'I tZvk nk; dk phi phiD dk, feT[Ife jkb/ se }whB
}oy/} j?, go fJj }whB fJe fdB jzG ikJ/rh, pzio j'
ikJ/rh, fco fe;/ ;o{ d/ o[Zy ~ T[rkT[D s'I fpbe[b
n;woZE j' ikJ/rh.
]?o j't/! ed/ th fJj' fijk ;wK Bk nkt/ fe wB[^y
nkgDh sKx dk sho nkgD/ s'I gko xZbD d/ ;woZE jh
Bk oj/.
Y
;\o dk nrbk gVkn L nrb/ nze #u
;t?-u/sBk (9) nes{po-d;zpo 2012
gfjb-edwhvkH nB{g f;zx
f;nkfDnK B/ mhe fejk j? fe i' ezw eoBk j?, T[;
’s/ nwb F[o{ eo fdZsk ikt/. feT[I< fe;/ th ezw dk
nkozG jh T[; dk ;G s'I wjZstg{oB gfjb{ j[zdk j?.
pokfJB No?;h nB[;ko, “gfjbk edw jh i/s{nK ~
jkoB tkfbnK s'I tZyfonkT[Idk j?.” uhBh GkFk ’u d'
nykT[sK pVhnK gqufbs jB. (T) gops ~ gk;/
jNkT[D bJh th gfjbK S'N/-S'N/ gZEoK ~ goQ/ eoBk
g?Idk j?. (n) j}koK whb b`wh d"V th fJe edw Bkb iK
gfjb/ edw Bkb F[o{ j[zdh j?. ;gZFN j? fe tZv/ s'I tZv/ ezw
dh th fJe S'Nh fijh F[o{nks j[zdh j?. fpBK FZe ‘;ko/
tZv/ ezw gfjbK n;zGt ftykJh fdzd/ jB.’ (ekobkfJb)
wzB fbnk ezw efmB s/ yso/ Gog{o j?. go yso/ w[Zb b?D/
jh f}zdrh j?. w[BFh gq/w uzd B/ mhe fejk j?, “fe;/
w[Ffeb ezw ftu ;cbsk gqkgs j' ikDh ;t?-ftFtk;
ftu ;zihtBh p{Nh tKr j?.” p; gfjb eoB dk jhnk jh
;kvh ;cbsk dh e;"Nh j?. ;G s'I }o{oh rZb fJj j? fe
;kv/ gk; fJ; sZE dh goy-gVu'b eoB dh ;woZEk j'Dh
ukjhdh j? fe gfjb eoB dk ;jh w"ek fejVk j?< s/ w"e/
jo o'} ;kvh jk}oh BjhI Go ;ed/. d[BhnK d/ nkfd
f;nkD/ no;s{ B/ mhe jh fejk j?, “gVQ/-fby/ ftnesh
dh fBFkBh jh fJj jz[dh j? fe T[j fe;/ rZb iK B[es/ pko/
;'udk j?, go T[; pko/ ;'uh jh BjhI iKdk. fe;/ ezw dk
nkozG jh T[; dk ;G s'I nfjw nzr j?.” thjthI ;dh ’u
j'J/ ftFt d/ fJe j'o f;nkD/ ikoi poBkov Fkn B/
fbfynk ;h, “fJ; d[BhnK ftu T[j b'e jh ;cb frD/
iKd/ jB, fijV/ T[¦m g?Id/ jB ns/ wB fJZfSs jkbsK dh
y'i-Gkb eod/ jB ns/ i/eo nfij/ jkbks T[gbGX
Bk j'D sK T[j fJBQK dh f;oiDk eo b?Id/ jB.”
T[¦dw, c[osh, gfjb iK gfjb-edwh ~ soZeh iK
ftek; bJh w{b-w[ZYbk sZs wzfBnK iKdk j?. fJj
nkb;, ;[;sh, bkgotkjh ns/ d[fpXk-d'fuZsh nkfd d/
d{i/ f;o/ jB. T[¦dw fJBQK ~ siD-fsnkrD dk jh BK
j?. fJ;/ bJh n?wo;B fbydk j?, “T[¦dw T[¦go ;cbsk
uZbdh j?.” nkb;, ;[;sh, bkgotkjh ns/ d[fpXk-
d'fuZsh nkfd fJe o'r j?. fJ; s'I fizBh S/sh j' ;e/
S[Nekok gkT[Dk ukjhdk j?. ekoB< fJ;kJh doFB
nB[;ko, “nkb; fJe fpwkoh j?. fi; e"w ftu nkb;
g?dk j' ikt/ T[j e"w ysw j' iKdh j?.” n";sB wB[^yh
;[Gkn j? fe fJj uzr/o/ ezw bJh nkw eoe/ ;[;sh wkodk
j?. nkT[, :kd oZyhJ/ fe uzrk ezw F[o{ eoB bJh jo gb,
jo ;wK ns/ jo T[wo T[¦fus j?. e'Jh ezw iK e'Jh
f}zw/tkoh nkD gt/ sK s[ozs F[o{ eo fdT[. d[fpXk-
d'fuZsh SZv' s/ F[o{ eo'. jo ezw w[ezwb j' ikt/rk. p;
b^r/ oj'. nkb;h Ykj-T[;ko eod/ ofjzd/ jB ns/
eowFhb wB[^y ezw eoBk nkozG eo b?Id/ jB. dfb^doh
ftnesh jZEK dhnK o/yktK nB[;ko uZbD dk :sB
eod/ jB ns/ Y[Zet/I ;w/I dh T[vhe eod/ ofjzd/ jB. d{i/,
T[¦dwh jZEK dhnK o/yktK pdbD d/ fJ; eoe/ ;woZE j[zd/
jB feT[Ife T[j ;w/I dh T[vhe BjhI eod/, ;r'I ;wK T[BQK
dh T[vhe eodk j?. T[sFkjh, gq/fos, T[¦dwh s/ fjzwsh
ftnesh bJh e[M th n;zGt iK d[ob^G BjhI j[zdk.
T[¦dwh dk Bhsh tke j?L ikr', T[¦m' s/ ezw F[o{ eo' ns/
sd sZe Bk o[e' id'I sZe fe wzst dh gqkgsh BjhI j[zdh.
d[BhnK ’u nfijk e'Jh ezw BjhI, fijVk BjhI ehsk ik
;edk. fjzws eoe/ wB[^y B/ j}koK n;zGt gqshs j[zd/
ezwK ~ ;zGt pDk fdZsk j?. go fJZE/ fJe d{ih rZb th
u/s/ oZyDh pDdh j? fe ;cbsk bJh e'Jh S'Nk, ;"yk iK
f;ZXk-gZXok okj BjhI j[zdk.
f;vBh ;fwZE B/ ;k~ fJe pVh uzrh ;bkj fdZsh j?,
“d[BhnK ftu fe;/ eoB :'r ezw ~ eoB dh i/eo ;kvh
fJZSk j't/, sK fe;/ dfonk d/ ezY/ yb' e/ mo{z-mo{z eoh
ikD Bkb'I, fJedw gkDh ftu Skb wko e/ wodK tKr
nkgDh ;woZEk nB[;ko d{i/ gk;/ ik b^rDk ukjhdk j?.”
p/:ehBh, p/t;kjh, d[fpXk-d'fuZsh iK nkgDh ;woZEk
’s/ jh FZe eoh ikDk nkfd dk fuzsk Bkb r{VQk j/b-w/b
j?. fJ; ekoB jh ftFt d/ wjkB ;kfjseko F?e;ghno
B/ fejk ;h, “p/:ehBhnK |Zdko jB. fJBQK ekoB n;hI
T[; uzfrnkJh s'I jZE X' p?md/ jK, fiBQK ekoB n;hI vo
tkbh GktBk ekoB ezw nkozG eoB s'I ;ze'u eod/ jK.”
fJe p/:ehBk nkdwh jo t/b/ fJe pDh-pDkJh ;bkj
Bkb jk}o j[zdk j? L ;fji/-;fji/ uZb', uko/ gk;/ t/y e/
s[o'. ni/ ezw nkozG eoB dk Y[ZetK ;wK BjhI j?. f;ZN/
ti'I n;hI d[fpXk-d'fuZsh dk fFeko j' iKd/ jK ns/ ezw
F[o{ eoB iK eoh ikD dh fJZSk r[zw-rtku iKdh j?.
Y/oh Ykj e/ p?m/ ofjD d/ tosko/ ~ jh p/:ehBh
efjzd/ jB ns/ fJjh ;k~ jo irQk fgZS/ oZyD dk ekoB
;t?-u/sBk (10) nes{po-d;zpo 2012
pDdh j?. p/:ehB/ wB[^yK d/ wB-w;se ’u fJjh rZb
;dk x[zwdh ofjzdh j? fe T[; Bkb'I tZX f;nkD/ ;wM/ iKd/
ftnesh ;cb BjhI j' ;e/ sK T[j fet/I ;cb j' ;e/rk<
T[j n;cb j'D d/ vo'I ezw F[o{ jh BjhI eod/. T[j e'Jh
BtK iK tZvk ezw F[o{ eoB dh fjzws jh BjhI i[NkT[Id/.
fJBQK ~ e'Jh g[ZS/ fe gfjbk edw g[ZN/ pr?o, xo s'I s[o/
pr?o iK F[o{ ehs/ pr?o e'Jh ezw w[ezwb fet/I j' ;edk
j?< ;\o F[o{ eo d/JhJ/ sK o;s/ b^G jh iKd/ jB. fJ;
bJh fWgk eoe/ fJ; g?oQ/ d/ nkozG ’u fdZs/ rJ/ FzfenK ~
ed/ th tXD-c[ZbD iK nkb/-d[nkb/ g;oB Bk fdT[
;r'I fJBQK ~ nsh xkse gqtkB eofdnK fJBQK ~ c"oh
s"o ’s/ BFN eo fdT[. FZe-Fze/ jw/FK fBokFsk
T[gikT[Id/ jB ns/ ;k~ BhtK ftykT[Id/ jB. fJ; bJh
fpBK ekoB FZe Bk eo' ns/ Bk jh e'Jh Gow gkb'. fe;/
d{i/ ftnesh ’s/ th fpBK fe;/ m'; nkXko d/ FZe eoBk
fJe soQK T[; ftnesh fto[ZX ngokX eoB tkbh rZb
j?. eJh tko ;kvk FZe T[; ~ d'F-g{oB fttjko eoB
bJh gq/fos eo ;edk j?. :kd oZy', FZe s/ p/:ehBh dk
nkbw w"s dk ;ze/s j? ns/ d{i/ gk;/ ftFtk; f}zdrh dk
nkXko ;kps j[zd/ jB. FZeh ;[Gkn ns/ p/:ehBh d/
nkbw ftu x[zwD tkbk e[M th gqkgs BjhI eo ;edk.
FZe s/ fBo-nkXko vo wkBtsk d/ tZv/ d[FwD jB.
fJBQK B/ jw/FK wB[^ysk Bkb ftFtk;xks ehsk j?. fJ;
bJh fJBQK gqsh ;dk ;soe oj'. n;cbsk dh GktBk
ns/ p/:ehBh uku/-skJ/ dhnK XhnK j'D eoe/ ;ZehnK
G?DK tKr jB. jwT[wo j'D eoe/ fJj fJe d{i/ p|?o
BjhI ofj ;edhnK. f}zdrh ftu fiZs gqkgs eoB bJh
fJBQK ~ tZy-tZy oZyDk p/jZd }o{oh j?. ekoB< id'I th
fJj fJeZmhnK j'DrhnK, fJj B[e;kB eoBrhnK. fJBQK
dh ;KMh gqfWsh s/ gqftosh jh spkjh dh j?. o{;h
;kfjseko¸ d';s't;eh fJ;/ ekoB fusktBh fdzdk j?
“e'Jh BtK edw u[ZeD ns/ fe;/ fe;w dh spdhbh s'I
b'e ;G Bkb'I tZX vod/ jB.”
fizBh ibdh j' ;e/ fXo iK gk;k u[D b?Dk ukjhdk
j? ns/ fJZXo iK T[¦Xo j' ikDk ukjhdk j?. ;Ve d/ yZp/
gk;/ s[o gT[ iK ;Zi/ gk;/. fJj d/F-;wki d/ B/wK-
fB:wK ’s/ fBoGo j?, go ed/ th s/ fes/ th ;Ve d/
ftueko Bk uZb'. ed/ th wZX-wkor Bk ngDkT[.
;wkfie s/ okiBhse f}zdrh ftu ftubk okj ed/ th
BjhI j[zdk. fJZE/ wZX-wkor dk noE ;ws'b, ;zs[bB iK
;wBt? Bk fbnk ikt/, fijVk f}zdrh ’u ;cbsk bJh
pVk }o{oh j?. fJ; bJh nkgDk gk;k, fXo iK okj iK
ezw ;'u ;wM e/ u[D' feT[Ife ezw dh rbs F[o{nks
;kvhnK :'iBktK ’s/ gkDh c/o ;edh j?. ;' rbs nkozG
s'I pu'. i/eo ezw dk nkozG mhe j' ikt/ sK ezw w[ezwb
j'D dhnK ;zGktBktK eJh r[DK tX iKdhnK jB.
nzro/}h GkFk tkb/ efjzd/ jB, “mhe nkozG Bkb nZXk
ezw w[ezwb j' iKdk j?.” id'I fJe tko c?;bk eoe/ ezw
F[o{ eo fdZsk sK fco vN ikT[, ezw w[ezwb j'D sZe.
ed/-ed/ c?;bk rbs th j' ;edk j?. xpokT[D dh e'Jh
b'V BjhI. wB[^y rbshnK s'I jh f;Zydk j?. nrbh tko
mhe c?;bk eo fbnk ikt/rk. go fijVk ;bkjK ’u
fgnk fojk, Ykj-T[;ko jh eodk fojk, jK s/ BKj-gZyh
gfjb{ jh u[Ddk fojk iK c?;bk b?D bJh fe;/ dk ;jkok
sZedk fojk, T[j e[M th BjhI eo ;e/rk. p/:ehBh d/
nkbw iK d[fpXk-d'fuZsh ’u'I fBebD dk ;G s'I ;"yk
sohek jh fJj j? fe nkgD/ c?;b/ nkg eo' ns/ s[ozs
eoB dh shyD ;woZEk jk;b eo'. nfGnk; ns/ ;w/I
Bkb fJj jk;b j' iKdh j?. c?;bk b?D d/ gb ~ ed/
w[bsth Bk eo'. fJj BjhI j' ;edk fe go;'I ~ mhe
c?;bk j' ikt/. d[fpXk-d'fuZsh tkb/ dk ed/ eZbQ nkT[Idk
jh BjhI. p/:ehBh ’u ofjD tkb/ wB[^y Bkb'I ekjbh ’u
eJh tko rbshnK eoB tkbk wB[^y nzfsw s"o ’s/
f}zdrh ’u ;cb oj/rk. n;fEosk ed/ bkj/tzd BjhI
j[zdh. |bs j'J/ c?;fbnK ’s/ M{oB dh EK T[BQK ~ mhe
eoe/ fco fJFN dh gqkgsh bJh fm^bQ g?Dk ukjhdk j?.
Jhtk :zr dh fusktBh u/s/ oZyDh bkj/tzd oj/rh. “fe;/
ezw ~ eoB ;zpzXh pj[s d/o sZe ;'ud/ ofjDk ne;o T[;
ezw d/ ftrV ikD dk ekoB pDdk j?.”
n;b ’u n;hI f;o nk g?D tkb/ ysfonK s'I xZN jh
vod/ jK ns/ T[BQK Bkb n;hI g{oh Fesh s/ ;woZEk
nB[;ko BfiZmd/ jK, go ebfgs ysfonK, ;zGkth
n;cbsk, B[e;kB iK nsh ;zt/dBFhbsk ’u'I T[gi/
nfj;k;K-f]nkbK Bkb f}nkdk G?n-Ghs j' iKd/ jK.
p/:ehB/ wB[^y ~ fJj FZe ;skT[Idk ofjzdk j? fe i/eo
jZEb/ ezw ’u ;cbsk Bk fwbh sK b'e eh efjDr/< iK
b'e ;kvk w]"b T[vkT[Dr/. go nfijh b'e-b^fink dh
gqtkj jh feT[I eoBh j?< b'e e[M Bk e[M sK eod/¸
efjzd/ ofjDr/ jh. ftF/F eoe/ ;kv/ tor/ ftjbVK s/
S[ZNhnK tkb/ d/F ’u. j'o T[BQK gk; ezw jh eh j?< :kd
oZy', i/eo s[;hI gfjb-edwh eoe/ fe;/ T[u/o/ T[d/F dh
gqkgsh bJh fdqVQ fJokd/ Bkb ezw F[o{ eo fdZsk sK fJjh
b'e s[jk~ s[jkvh fiZs ’s/ s[jk~ jko gfjBkT[Dr/ s/
s[jkvh i?-i? eko th eoBr/. ;' s[;hI nkgDk ezw eoh
;t?-u/sBk (11) nes{po-d;zpo 2012
ikT[ ns/ b'eK ~ nkgDk eoh ikD fdT[. fJj rZb th
u/s/ oZyDh pDdh j? fe p/:ehBh dh GktBk fes/ pkjo'I
iK T[¦go'I BjhI fvZrdh, ;r'I ;kv/ nkgD/ wB-w;se
ftu jh gBgdh-T[gidh j'Jh j"bh-j"bh tXdh j'Jh
d?Is-eZd XkoB eo b?Idh j?. fJjh d?Is-eZd p/t;kjh
;kvk B[e;kB eodh j'Jh ;k~ d[yh s/ ghVs eodh j?.
fJ; bJh p/:ehBh ~ nkgD/ B/V/ Bk cVeD fdT[. p;
s[ozs c?;bk eo' fe w?I fJj eoe/ ojKrk. nkgD/ nkg ~
fJj efjzd/ oj', “w?I fJj ezw eoBk j? ns/ w?I fJj eoe/
dw btKrk.”
Gow, FZe, p/:ehBh, p/t;kjh ns/ d[fpXk-d'fuZsh
’u gJ/ pzd/ dh edh s;Zbh BjhI j[zdh. T[bfMnk j'fJnk,
vo{ s/ FZeh pzdk jo fe;/ d/ ftukoK Bkb ;fjws j' iKdk
j?. nfBFfus wZs tkb/ dk nkgDk wZs iK e'Jh ;t?-wZs
BjhI j[zdk. fuzsk, tfjw-Gow, vo, FZe-Fzek s/ d[fpXk-
d'fuZsh nkfd ekoi-e[Fbsk ~ ew}'o eod/ jB ns/
;[:'rsk ~ xNkT[Id/ jB. vo ;kvh fuzsB ;woZEk dk
BkF wko fdzdk j? ns/ ezw pb ~ ysw eoe/ ;oho ~
ew}'o eo fdzdk j?. fJj ;ko/ ob e/ B}o X[zdbh,
T[sFkj ~ m`vk s/ fiZs dh ;zGktBk ~ BFN eo fdzd/
jB feT[Ife fJj b'eK ~ :sB SZv d/D bJh fBozso
efjzd/ ofjzd/ jB. n;b ’u sK tfjwh-Gowh pzdk ezw
eo jh BjhI ;edk. nfij/ wB[^y dh ed/ s;Zbh BjhI j[zdh.
T[j nZi dk ezw jw/FK eZbQ ’s/ SZv fdzdk j?. :kd oZy',
wjkB ezw eoB tkfbnK d/ fJokd/ uNkB tKr w}p{s
j[zd/ jB. fWgk eoe/ nkgD/ nkg ~ FZe-FzfenK ftu Bk
T[bMkT[ feT[Ife fJBQK dk okj w"s tZb iKdk j?. fJ;
d[BhnK ftu eo'VK b'eK dhnK b'EK p/:ehBh s/ fMie d/
Y/oK j/m dZphnK gJhnK jB. fJBQK ftZu'I nDfrDs T[j
th ;B fijV/ fiZs d/ B/V/ sK gj[zu rJ/, go p/:ehBh d/
nkbw ftu c; e/ Y[Zet/I w"e/ dh T[vhe eoB b^r gJ/.
fJ; Bk-w[okd T[vhe ’u jh T[BQK dh w"s j' rJh. nrkwh
wB[^yh B;b ~ ;[u/s eoB bJh jh v/ph eo'eN B/ fejk
;h, “fJj fBFuk oZy e/ fe s[;hI mhe okj ’s/ j', nZr/
tXd/ ikT[, ;kok fdB d[fpXk, FZe s/ Gow ’u jh ysw
Bk eo'.” fJ; bJh i/ e'Jh ezw eoBk j?, F[o{ eo'. BjhI
eoBk iK BjhI eo ;ed/, SZv fdT[. d[fpXk-d'fuZsh ’u
;wK feT[I popkd eoBk j?<
e'Jh th edw nZX/ wB iK fyzv/ wB Bkb Bk u[Ze' ns/
e'Jh th c?;bk d'fuZsh-d[fpXk ’u Bk eo'. c?;bk fJe
wB-fJe fuZs j' e/ eo'. id'I nfijk eo fbnk fco e'Jh
fuzsk BjhI. c?;bk mhe th j' ;edk j? s/ rbs th. p;
;kofEe ezw ’u b^r/ oj'. Bkekokswe rZbK-pksK,
fynkbK, nfj;k;K, GktBktK s/ ftukoK s'I d{o oj' ns/
fBokFktkdhnK ~ d{o'I ;bkw eo'. e'Jh T[sgkde ezw
i/eo BjhI eo oj/ sK n]pko, w?r}hB iK g[;se gVQBh
F[o{ eo fdT[, wBg;zd NhHthH gq'rokw t/y bT[, ;zrhs
;[D bT[, e[M fbyD dk :sB eo', vkfJoh fbyDh F[o{
eo bT[, e'Jh jbeh-c[beh e;os eo bT[, p; ;kofEe
o[M/tK pDkJh oZy'. fdB ’u xZN s'I xZN fJe tko nkgD/
nkg Bkb ;ztkd oukT[. nkgDh }who d/ ;Bw[Zy j't'
Gkt nkgD/ o{-p-o{ j't'. fWgk eoe/ nkgD/ nkg ~ X'yk
d/D dk ed/ th :sB Bk eo'.
;kvh fYZb-wZm ns/ c?;bk Bk eo ;eD ekoB ;w/I
s/ feos Fesh dk B[e;kB pj[s j' iKdk j?. nfijh
;fEsh s'I pu'. eJh b'e fJj c?;bk BjhI eo ;ed/ fe
T[j nkg i' ukj[zd/ jB, T[j eoB iK d{i/ b'e. i/ T[BQK s'I
s[;hI fJZe' t/b/ d' iK fszB fenkfonK ’u gkDh bk fdZsk
sK :kd oZy' e'Jh th BjhI GoBk. gkDh ihodk ikDk j?.
uZbd/-uZbd/, ;Ve ezY/ s[od/-s[od/ n]pko gVQB Bkb
Bk mhe soQK uZfbnk ikDk j? s/ Bk jh n]pko gVQh
ikDh j?, B[e;kB dk nzd/Fk jo t/b/ pfDnk oj/rk. :kd
oZy', e'Jh th wB[^y i/eo fJe ezw ~ jh fJe ;w/I eo/rk sK
T[j tXhnk f;ZN/ eZYD d/ ;woZE j't/rk. “fJe sho Bkb
d' fBFkB/ c[zvD” tkbh ejkts ngtkdh e/;K ftu jh
mhe ;kps j[zdh j?. fJ; ~ fB:w pDk e/ bkr{ eoB Bkb
j' ;edk j?, d't/I fBFkB/ y[zM ikD. fJZe' t/b/ d' d[FwDK
’s/ tko eoBk feZXo dh f;nkDg j?< ;kok fXnkB fdZs/
j'J/ ezw ’u brkT[D Bkb ezw ibdh s/ tXhnk j[zdk j?.
}ok ;'u', wjZstjhB iK xZN wjZst tkb/ w;fbnK
’u T[bM/ ofjD Bkb fezB/ wjZstg{oB ezw jZEK ’u'I
fBeb iKd/ jB! ;' tX/o/ }o{oh s/ wjZstg{oB ezwK bJh
;wK eZY' ns/ c}{b ezwK s/ b'eK dhnK nk;K-T[wzrK ’s/
g{ok T[soB dk ftuko fsnkr fdT[. s[;hI ;ko/ b'eK ~
;zs[FN eo jh BjhI ;ed/. fJ; bJh c?;bke[zB j't' ns/
nkgDh fdqFNh wjZstg{oB ezwK ’s/ fNekJh oZy'. f}zdrh
’u ;cb j'D bJh gqkEfwesktK s?n eoBhnK g?IdhnK
jB. xZN }o{oh s/ c}{b d/ ezwK ~ BKj eo fdT[ ns/
}o{oh ezwK ~ jK eo fdT[. fJj sK ;k~ gsk j'Dk
ukjhdk j? fe fejVk ezw gfjbK eoBk ukjhdk j? ns/
fejVk pknd ftu. i/eo n;hI nfij/ fBoD/ eoB d/
;woZE j' iKd/ jK sK n;hI bk}wh fiZsKr/. fijV/ b'e
c?;bke[zB BjhI j[zd/ ns/ fijV/ soihjK ~ s?n BjhI eo
;ed/, T[j xZN wjZstg{oB ns/ c}{b d/ ezwK ’u T[bM/
;t?-u/sBk (12) nes{po-d;zpo 2012
ofjzd/ jB ns/ f}zdrh dh gkoh jko iKd/ jB. wzB bT[
e'Jh T[¦u gqfsGktkB ftnesh ;ko/ ezw eoB d/ ;woZE j?
ns/ T[j fJZe' t/b/ fJZe s'I tZX ezw eo ;edk j?. fco th
n;hI T[; ~ ;bkj d/D s'I BjhI ofj ;ed/ fe T[j jZE
ftub/ ezw ’s/ jh g{ok fXnkB e/Idfos eo/ ns/ T[; ~
;cbsk ;fjs ;zgzB eoe/ jh d{ik ezw eo/. vkeNo sK
efjzd/ jB fe o'Nh yKd/ ;w/I NhHthH th Bk t/y'. }ok th
fXnkB goQ/ j' frnk sK ihG N[Zeh ikD dk ysok yVQk j'
iKdk j?. i/ n;hI BKj efjDh BjhI f;Zyd/ sK ;kv/ eJh
nfij/ ezw i' n;hI eo ;eD d/ g{oh soQK :'r j[zd/ jK,
ofj iKd/ jB. fco ;wK b`xD Bkb B[e;kB jh T[mkT[Dk
g?Idk j?. fi; ~ BKj efjDh nk ikt/, T[j jh ;cbsktK
jk;b eo ;edk j?. f}zdrh ’u ;cbsk bJh ftdk
efjD d/ th r[o jB. eh s[;hI p/b'VhnK s/ fBezwhnK
rZbK eoB tkb/ s'I yfjVk S[vkT[Dk BjhI ukj'r/< fJ;
bJh gfjbK nkg c}{b rZbK-ezwK ’u T[bMDk SZv'. ezw
dh rZb eo' s/ S[ZNh bT[. ;wK ;G s'I ehwsh j?.
p/:ehBh dh GktBk dk fFeko ftnesh wzd-;'u
gqfWsh s/ gqftosh ns/ nD-T[sgkde Fesh dk gqshe
pD iKdk j?. f;ZN/ tZi'I T[; dhnK ;kohnK fJZSktK ns/
nkFktK ’s/ gkDh fco iKdk j?. fJ; d[ZydkJh ;fEsh d/
g?dk j'D s'I gfjbK nkgD/ ;t?-ftFtk; ~ irkT[ ns/
fJ; rZb dk fBFuk eo' fe n;hI fiZsDk j?l n;hI fiZs
oj/ jK. nkgD/ nkg ~ ;dk i/s{ fynkb eo'. nkgD/ nkg
~ jZbkF/oh d/Jh oZy' ns/ jhD-jko GktBk ~ B/V/ Bk
cVeD fdT[. nkgDh j"I;bk-n\ikJh nkg eofdnK s/
;t?-;fseko Bkb Gog{o ofjzfdnK jw/FK nkgD/ wB-
w;se ftu fiZs dh GktBk ekfJw oZy'. whnK fwZm{
pDB s'I T[o/-T[o/, ;t?-gq;z;k ns/ jT[w?-jzeko s'I T[o/-
T[o/ ;t?-wkD ;kv/ ;t?-ftFtk; d/ ;{ue jB ns/ ezwK
~ B/go/ ukVQB dh Fesh s/ ;woZEk ftu fB^ro fjZ;k
gkT[Id/ jB. nkgDk nkg uzrk-uzrk b^rDk e'Jh r[Bkj
BjhI j?. fJ; bJh S'NZgDh nfj;k; ~ B/V/ Bk cVeD
fdT[ ns/ jw/FK nkgD/ nkg ’s/ Go';k oZy'. ;cbsk dh
ekwBk eo' ns/ fiZs ikD dh GktBk irkJh oZy'.
;cbsk d/ T[bN n;cbsk dh ;'u ekoB fBokFsk,
fdbrhoh s/ Y/oh Ykj e/ p?mD dh gqfWsh s/ gqftosh
edh ;jkJh BjhI j' ;edh. g;s-fjzwsh tkbh GktBk ~
si-fsnkr e/ fJe T[;ko{ ;'u s/ ;kofEe okj
ngDkfJnk ik ;edk j?.
nzXk-X[zd i'F iK j'F s'I p|?o i'F e'Jh gfjb-
edwh BjhIl e'Jh db/oh BjhI ns/ fJ; soQK e'Jh
f;nkDg BjhI. db/oh iK gfjb-edwh dk fJj edkfuZs
noE BjhI fe s[;hI fpBK fe;/ T[u/o/ T[d/F d/ e'Jh gzrk
yVQk eo bT[ iK c}{b ysok ;j/V bT[. fJ; d/ T[bN
;wZf;nktK s/ d[ZyK-w[;hpsK dk ;{M-f;nkDg Bkb
wodK tKr Nkeok eoBk iK fe;/ nukBe nkJh fpgsk
;w/I ekfJosk Bk ftykT[Dk jh db/oh j?. ;jh ;w/I ’s/ ;jh
c?;bk b?Dk ns/ mhe so}hjK s?n eoB tkbk ftnesh
f}zdrh ftu fiZsK d/ wkor ’s/ uZbdk j?. fJ; bJh
w[;hpsK, d[ZyK ns/ ;wZf;nktK dk Nkeok j"I;b/ s/ moQzw/
Bkb eoBk j[zdk j?. nfijk eofdnK gfjbh s/ bk}wh
rZb sK fJj j? fe ;wZf;nktK jZb j'DrhnK. fJj th j'
;edk j? fe s[;hI ;cb Bk j't/. fJ; jkbs ftu T[u/o/
wB[^y-fjZs{ T[d/FK bJh bVfdnK woBk ;"yk j[zdk j?.
id'I ;z;ko ’u B/eh-pdh ns/ wB[^y-fjZs{ s/ wB[^y-
d'yh skesK dofwnkB fJe fBozso :[ZX uZb fojk j? sK
bVkJh d/ w?dkB ftZu'I iK nkgD/ fjZ;/ dh izr ftZu'I iK
fiZsD s'I p|?o GZi T[¦mDk jh ekfJosk j? ns/ ikD-
p[ZM e/ d[ydkfJe w"s ~ ;Zdk d/D d/ pokpo j?. wjK-
wkBth ftnefsZst d/ wkbe r[o{ r'fpzd f;zx ih B/
fejk ;h fe d[FwD ;kjwD/ nksw-;wogD iK jfEnko
;[ZND dk noE j?, G?Vh s'I G?Vh w"s ~ ;Zdk d/Dk iK
d[FwD ~ fJj ;Zdk d/Dk j? fe s{z fi; w"s/ th w?~ wkoBk
ukj/I wko ;edk J/I. izr d/ w?dkB ftu iK sK d[FwD ~
wko fdT[ s/ fiZs ikT[ iK izr d/ w?dkB ftu jh bVd/-
bVd/ wo ikT[. fiZsD s'I pr?o jh izr d/ w?dkB ’u'I d"V
ikDk ekfJosk j? s/ ekfJoK pko/ F?e;ghno B/ fejk ;h,
“ekfJo nkgDh w"s s'I gfjbK eJh tko wod/ jB ns/
pjkdo e/tb fJe tko jh w"s dk ;tkd uZyd/ jB.”
fJ; bJh gfjb-edwh eoB iK db/oh dk r[D e/tb
fJe wB[^yh ;dr[D jh BjhI, ;r'I wB[^y dh fizd-ikB dk
fJe fjZ;k th j?. fJ; bJh i/eo fe;/ ’u fJ; r[D dh
xkN j?, sK T[; ~ s[ozs fJ; ~ rqfjD eoBk ukjhdk j?.
;' nkgD/ c?;b/ nkg eo'. :kd oZy' fe nkgDh f}zdrh dh
gkoh s[;hI nkg y/vDh j?. nkgDh j'Dh d/ s[;hI nkg
f;oie j'. fJ; bJh f}zw/tkoh s'I Bk GZi'. jw/FK ;kofEe
ezw ’u b^r/ oj'. fJ; d/ bkG th pj[s jB. i/wi J/fb; d/
FpdK ’u, “i' wB[^y ezw eoB ’u y[Fh wfj;{; eod/ jB
ns/ ezw ~ fwjBs s/ brB Bkb eod/ jB, T[j
p/o[}rkoh dh dbdb ’u ed/ BjhI c; ;ed/.”
Y
;t?-u/sBk (13) nes{po-d;zpo 2012
;t? u/sBk dh shih g"Vh - jm ebk
vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh
n;hI fJ; s'I gfjb/ nzeK ftu frnkB ebk s/ fXnkB ebk pko/ dhox ftuko ehsh ;h. ;'bQK ebktK ftu'I
j[D g/F j?- jm ebk. ¸;zgkde
;'bQK ebktK ftu'I sh;oh ebk ‘jm ebk’ j?. ‘jm’
d/ ;wkBkoEh Fpd nVh, nkrqj, ;kj;, j'v, f}Zd,
fdqVQsk th jB. ‘wjkB e'F’ d/ eosk nB[;ko jmh d'
gqeko d/ jB, ‘fJe nzX-ftFtk;h i' :EkoE ikDB g[o
th nfrnkB Bkb fdqVQ ehsh rZb ~ Bk fsnkr/ fJj
‘fB``ds jmh’ j?.
d{ik ‘T[¦sw jmh’ j? i' ;s: ftuko ~ fe;/ bkbu
nEtk G? eoe/ BjhI fsnkrdk ns/ nksfwe ew}'oh
BjhI fdykT[Idk¸nfij/ jmhJ/ dk jh BkT[I nodk; ftu
f;Zy f;wod/ jB. fJ; gftZso jm dh T[dkjoB j?, ‘;h;[
dhnk go f;oo[ B dhnk>’
fJZE/ n;hI T[¦sw jmh dh jh rZb eod/ jK. ;z;ko
ftu fdqVQ ftFtk;h j'Dk fJe T[¦sw r[D wzfBnk frnk
j?. fdqVQ fJokd/ tkbk jh ihtB dh pk}h fiZsdk j?. jmh
jh nv'b s/ nNZb ofj ;edk j?. ‘;[G eowB s/ epj{z B
No'I’ dh i'dVh fdqVQsk s/ ;kj; dh jh T[¦sw fw;kb j?.
jmh nkgD/ nkdoFK s'I fgZS/ BjhI jNdk s/ f;Zy
ftukoXkok ftu fJ;/ ~ f;oV fejk j?. ‘f;o[ dhi? ekfD
B ehi?’ fJj f;dehnK d/ jh p'b jB ns/ ‘ikfJ fwbk
fsBk ;iDk s[NT[ Bkjh B/j[’ fJe jmh dh nksfwe
nt;Ek dh f;yo j?. fJ;/ soQK ‘T[o B Ghi? gr[ Bk fy;?’
T[¦sw jm dh ;Zd j? s/ ‘s/oh Grfs B S'vT[ Gkt? b'r[
j;?’ fJe ;kj;h wB[^y jh rk ;edk j?.
uhBh ftu jm gqsh b'e w[jktok j? fe, b'j/ dh fJZN
~ th brksko fsZyk eoB Bkb ;{Jh pDkJh ik ;edh
j?. gzikph b'e ;kfjs ftu fJe eth B/ ;kj;h p'b
T[uko/ jB, ‘dhtk nky/ oks ~ eo Bk s{z j`eko¸ ‘w?I
’eZbk jh pj[s jK ukBD d/T{I fybko’. j[D J/Bh fdqVQsk
s/ jm wB[^y d/ ftukoK ftu j't/ sK jo n;zGt ~ ;zGt
pDkfJnk ik ;edk j?. fynkbK dh Fesh jh fJB;kB d/
;G ezwK dh p[fBnkd j?. fjzws s/ fdqVQsk T[j ‘foFsk j?’
j?, fi; B/ th fJ; dk gZbk cV fbnk T[j wz}b ’s/ ik
gj[zfunk. fi; fJB;kB ftu jm iK ;kj; BjhI T[; B/
gqkgs th e[M BjhI ehsk. y/so e'Jh th j't/ Xkofwe,
okiBhfse, ;wkfie iK ;kfjse, fJ; ftu j'Id ;kj;h
s/ jmhnK B/ jh pDkJh j?. Gkt/I s/i jtktK th o'eD dk
:sB eoB, jmhJ/ dk dhge ib/rk jh ib/rk. jm
ftek; dk nkXko j?. ‘o'Id/ x'Vh uVQkJ/ edh izr fiZs e/
BjhI nkJ/’ s/ fJ; d/ ftgohs ;kj;h s/ jmXkohnK dh
fiZs T[¦go fiZs dhnK X[BK ;dk jh r{zidhnK jB.
fJ; bJh jm fJe Fesh j? s/ ‘T[¦sw jmh’ j'Dk
fB^i dk ftek; j?. ;w/I dh edo, ihtB dh fB:wktbh,
puB e/ pbh j'Dk, jo o[ektN Bkb BfiZmD dk fJokdk,
ftukoK dh wip{sh, wB dh fJekrosk, FoXk, f;de,
r[o{ Go';k, nkgDh ;woZEk dk frnkB, fwFB dh
;gFNsk s/ ;jh Bhns, fJ; dk w{b nkXko jB. fJ;/ ~
XBh okw ukfsqe efjzdk j? fe ‘fjzws tkb/ gopsK ~
uho fbiKd/ ns/ fJ;/ ~ FkfJoK B/ fbfynk, ‘dkBk yke
w/I fwb eo |[b' |[b}ko j'sk j?’. gfjbK ]ke ’u ]ke
j'Dk, fco g[zroBk, ftek; eoBk s/ fco fyVB sZe d/
fgS'eV ftu jm s/ ;kj; jh sK j?.
@jm ebk# pko/ j'o v{zxkJh ftu ;wMkT[IfdnK GkJh
r[odk; ih B/ fsb s/ e'jb{ dh T[dkjoB d/ e/ pj[s jh
;[zdo FpdK ftu fynkb gqrN ehsk j?L
xkDh fsb[ ghVkfJ s/b[ eYkfJnk.
dht? s/b ibkfJ nBQ/o rtkfJnk>
Gkt fe fsb B/ e'jb{ dh xkDh ftu nkgD/ nkg ~
fgVtk e/ s/b eYtkfJnk. fco s/b B/ nkgD/ nkg ~
dht/ ftu ;Vtk e/, nkgD/ gqekF Bkb nzXeko d{o
ehsk. i/ eo fsb ftu jm Bk jz[dk sK feXo/ gqekF th
BjhI j'Dk ;h. jo ;\bsk d/ ok} fgZS/ jm ebk dh
poes j?. y'i, ftfdnk, y/sh, Grsh, tDi, fbyDk,
rkT[Dk, f;ZyDk, y/v, jo soQK dhnK ebktK nkfd ;G
dk nXko jm j? s/ jm dh Fesh s'I pr?o e[M th ;zGt
BjhI j?. fJ; bJh ‘T[¦sw jm’ wB[^yh ihtB bJh todkB
j? ns/ fi; B/ ihtB ftu e[M eoBk j? T[; ~ ‘jm ebk’
dh poes dk frnkB j'Dk nfs }o{oh j?. ;t? u/sBk,
;t? ftek;, ;t? ftFtk;, ;t? gqkgsh, ;t? j'Id dk gqw[Zy
nkXko e/tb s/ e/tb jm iK fdqVQ fJokdk j?. fJ; soQK
;t? u/sBk dh shih g"Vh ;kv/ tv tv/fonK B/ jm ebk
~ wzfBnk j?. Y
;t?-u/sBk (14) nes{po-d;zpo 2012
;t?-fBod/FB ns/ ftek;vkH whBkeFh
fvgkoNw?IN nkc n?}{e/FB, gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk
;t?-nkgk-w?I, nkgD/ pko/ ikDBk, nkgD/ pko/ ;[u/s j'Dk, fJj wB[^yh F];hns dk nfijk gZy j?, i'
wB[^yh j'Id d/ u/szB j'D s'I pknd, jw/Fk uouk ftu fojk j?. wB'ftfrnkBe ;wM d/ ftek; Bkb fJ; dh
;wM ftu ekch ;gFNsk nkJh j?. fJ; dk ekoB j? fe ;t? ~ ikD e/, n;hI fJ; ~ nkgDh f}zdrh, fJj
;wki ns/ d[BhnK p/jso pDkT[D bJh fJ;s/wkb eo ;ed/ jK. ;t? d/ e[M nfjw gfjb{nK pko/ f}eo j? fJ;
b/y ftu. -;zgkde
;t?-fBod/FB ns/ ftek;
(Self Direction and Development)
wkBth ftek; ftu ;t? iK njz dk g?dk j'Dk fJe
Bt/I nk:kw dk ezw eodk j?, id'I jh ;t? dk ;zebg
pDdk j? j'o wB'ftfrnkBe nwb fit/I :kd Fesh,
;'u, GktBk nkfd fJ;/ ;t? d/ d[nkb/ pDB/ F[o{ j' iKd/
jB. fJ; soQK ;t?-gqDkbh (self system) j'Id ftu nk
iKdh j? i' nkT[D tkb/ ftek; ~ o{g d/Dk F[o{ eodh
j?. fJ; ;zdoG ftu ;t? d/ j/mK fdZs/ gZy j'o fXnkB
wzrd/ jB.
(T) Bt/I nB[GtK ~ noE d/Dk (Assigningmeaning to new experiences)L jo BtK nB[Gt ;t?
d/ FhF/ Bkb jh t/fynk iKdk j?, fJ;/ nkg/ iK ;t? ~
w[Zy oZy e/ T[; ~ noE fdZs/ iKd/ jB s/ T[; dh
nfjwhns dk \?;bk ehsk iKdk j?. o"io} (Rogers)fJ; ;zpzX ftu fbydk j?.
“gqkDh d/ ihtB ftu fit/I jh nB[Gt j[zd/ jB T[j
iK sK (T) ;t? d/ nB[o{g jh gSkD/ iKd/ jB, gqrNkJ/
iKd/ jB ns/ ;zrfms ehs/ iKd/ jB ns/ iK (n) T[BQK
~ B}o nzdk} eo fdZsk iKdk j? feT[Ife ;t? Bkb
T[BQK dk e'Jh ;zpzX BjhI j[zdk, ns/ iK (J) T[BQK dh
gSkD iK fuzBQ eoB s'I fJBeko ehsk iKdk j?, ;t?
Bkb ;zpzfXs BjhI ehsk iKdk feT[Ife T[j ;t? dh
;zouBk Bkb w/b BjhI yKd/.”1
nkgk iK ;t?-SkDBh dk ezw eodk j?, jo
ftnesh tksktofDe ;fEshnK ~ nkgD/ nkg d/
ukBDh Bkb jh t/ydk j? ns/ i/ n;hI fe;/ ftnesh
dhnK gqfsfWnktK (reactions) ~ ;wMDk j? sK ;k~
T[; d/ ;fEsh ~ gqrNkT[D s/ ;wMD d/ Yzr dk
noEks T[; d/ nkg/ dh ekoiFhbsk dk gsk j'Dk
ukjhdk j?. eJh tko fijVh ;wZf;nk j'oBK ~ wkw{bh
iK noEjhD B}o nkT[Idh j?, fe;/ nw[Ze ftnesh ~
|?o-wkw{bh b^rdh j[zdh j?. fe;/ vK; ftu fJe bVeh
~ ;Zdk gZso dk fwbDk pj[s jh p[ok b^r ;edk j? id'I
fe j'oBK bJh vK; dh iK ;Zd/ gZso dh e'Jh nfjwhns
th BjhI j' ;edh. fJT[I ne;o j[zdk j? fe fe;/ ~ GkFD
eos/ dh T[j rZb jh u[ZG ikt/ fi; tZb fe;/ j'o B/
fXnkB jh Bk fdZsk j't/. ez[p} ns/ ;fB^r (Combsand Snygg) fJ; sZE dh ftnkfynk fJ; soQK eod/
jBL
b'e T[BQK xNBktK pko/ gqkgs ehs/ sZEK nB[;ko
gqfsfWnk BjhI eod/ fit/I T[j sZE fe;/ ]k; ftnesh
bJh nfjwhns oZyd/ jB. T[j nkgD/ nkg d/ nB[;ko
jh sZEK ~ t/yd/ jB s/ nkgDh t/yDh nB[;ko jh
nkgDh gqfsfWnk eod/ jB.
“id'I n;hI j'oBK pzfdnK ~ pkjobh t/yDh Bkb
ftzjd/ jK, j' ;edk j? ;k~ T[BQK dk fttjko
seojhD, p/i[rs s/ nekoD fijk B}o nkt/
feT[Ife n;hI T[BQK dh ;fEsh ~ T[BQK dh nZy Bkb
BjhI t/yd/ j[zd/, ;r'I nkgD/ nkg/ dh nZy Bkb
t/yd/ j[zd/ jK. fJ;/ soQK j' ;edk j? fe ;kvk
nkgDk fttjko j'oBK ~ p/YZpk, pdB[wk ns/
n;zrs B}o nkT[Idk j't/. fJj ;dkes j? fe
fttjko d/ w"e/ s/ noEks id'I e'Jh nkgDk
fttjko gqrNk fojk jz[dk j?, jo nkdwh ~ nkgDh
fttjko ns/ nkgDh gqfsfWnk fpbe[b ;jh,
fBnkfJ;zrs, gqGktFkbh ns/ tes dh B}kes
~ Y[ZethI B}o nkT[Idh j?.”2
nkw s"o s/ fWnktK, uh}K ns/ xNBktK
fijVhnK ;kv/ ;t? ~ ;[fdqVQ eodhnK jB iK ew}'o
eodhnK jB, ;kv/ fXnkB dk weo} pDhnK jB ns/
;t?-u/sBk (15) nes{po-d;zpo 2012
;kv/ ftek; s/ rfjok gqGkt gkT[IdhnK jB. feT[Ife
wB[^y dk nkgk tksktoD ~ nkgD/ nB[;ko jh t/ydk
j?, fJ; bJh nkg/ dk ftek;, ftek; dh fGzBsk ~ j'Id
ftu fbnkT[Idk j?.
(n) ;t?-;fEosk ns/ fBozsosk (SelfConsistency and Continuity)
feT[Ife jo wB[^y dhnK fWnktK T[; d/ nkg/ iK
;t? d/ nB[;ko jh rfms j[zdhnK jB, fJ; bJh jo
gqkDh fJe ;fEo fe;w dk ihtB ;NkJhb (life style)pDk b?Idk j?. T[; dh ;'uD dh, ezw eoB dh, gqfsfWnk
eoB dh, p?mD T[¦mD dh nkgDh jh fJe nZvoh F?bh
j[zdh j? i' T[; ~ j'oBK Bkb'I fBy/Vdh j?. fijVk th o'b
T[j ndk eodk j?, fi; ;fEsh dk th T[j Nkeok eodk
j?, T[; T[¦s/ T[j nkgDh w'jo bk fdzdk j?. T[; dk nkgk
;t? fBod/fFs j[zdk j?, T[; d/ ;ko/ ;wk:'iBh ezw nkg/
d/ nB[o{g jh j[zd/ jB.
fto;k, tksktoD ns/ ;t? d/ ftnesh d/ ftek;
ftu o'b dk gohyD eod/ ;w/I n;hI t/fynk j? fe fJj
fszB'I sZs ;kv/ ftu ;wkBsktK th g?dk eod/ jB s/
n;wkBsktK th. ;ko/ wB[^y j'oBK gqkDhnK-gF{nK
Bkb'I fGzB jB go nkgD/ ftu ;ko/ wB[^y wB[^yK tor/
jh jz[d/ jB, ;kfonK d/ d'-d' nZyK, d'-d' ezB, fJZe-fJZe
B^e j[zdk j?. gozs{ jo wB[^y ;ohoe, wkBf;e, ;wkfie
ns/ wB'ftfrnkBe gZy s'I j'oBK wB[^yK Bkb'I eJh soQK
fGzB th j[zdk j? ns/ fJ;/ bJh T[; ~ nd[Zsh fejk iKdk
j?.
nzs ftu fJj' jh fejk ik ;edk j? i' nkbg'oN B/
1961 ftu fejk ;h. jo nkdwh j'o ;ko/ nkdwhnK
tork j?, T[j j'oBK e[ZM nkdwhnK tork j?, T[j j'o
fe;/ tork th BjhI j?. (Every man is like all othermen, is like some other men, is like no otherman.)3
1. C.R. Rogers, Client Contred Therapy, Boston :
Houghton Mifflin, 1951, p.503.
2. A.W. Coombs and D. Snygg, Individual
Behaviour, New York : Harper, 1995, p.17.3. G.W. Allport, Pattern and Growth in
Personality, New York: Holt, 1961, p.14.
Y
eodk j?< eh fJj iwKdo{ j?< eh fJj gfotkoe-
;wkfie tksktoB dh T[gi j? iK fJj T[; fyZs/ dk
;fGnkuko s?n eodk j?. id'I n;hI fJj rZbK eod/-
ftukod/ jK sK fBFfus s"o s/ iwKdo{ tkbk gZy E'Vk
fcZek g? iKdk j?. n;hI ne;o gZSwh ;fGnkuko dk
gqGkt, NhHthH dk gqGkt nkfd pko/ tZX-uVQ e/ rZb
eod/ jK. gfotko dh rZb eofdnK th, wK fgT[ d/
‘ihB}’ dh rZb xZN j[zdh j?, T[; gfotko d/ wkj"b dh
rZb tZX j[zdh j?. fJ; bJh fJj fJe Bshik sK ;gFN
j? fe fttjko ~ s?n eoB ftu T[; pZu/ d/ nkb/-
d[nkb/ d/ wkj"b dh pj[s tZvh G{fwek j?. fJ; wkj"b
ftu gfotko s'I pknd, rbh-r[nKY, fco ;e{b dh
pj[s nfjw G{fwek j?. ;e{b e'Jh fJwkos dk BK BjhI
j?. ;e{b ftu ;G s'I tZX :'rdkB nfXnkgeK dk j?.
nkgD/ w?vheb ekbi nfwqs;o d/
ftfdnkoEhnK s'I ehs/ ;ot/yD ftu, id'I T[BQK s'I
g[ZfSnk frnk fe s[;hI nfXnkgeK s'I eh nk; oZyd/ j'
sK d' w[Zy rZbK i' T[GohnK T[j ;BL T[jBK dk fttjko
d';skBk j't/. fJ; s'I fJbktk T[BQK B/ gVQkT[D d/ Yzr
ns/ ftF/ dh w[jkos ~ b? e/ rZb ehsh. fJBQK d' rZbK
s'I pknd, T[BQK dh j'o ykfjF ;h fe nfXnkge wdd
eoB tkb/ j'D, rZb ~ ;[BD, pj[s o'np-dkpk ns/
p/fJ}s eoB tkb/ Bk j'D. ;e{b ftu nfXnkgeK
Bkb rZbpks eoB dk wkj"b j't/.
efjD s'I wsbp j? fe fJj i' rZbK ftfdnkoEh
nfXnkgeK s'I nk; eod/ jB, T[j n;b ftu
nfXnkgeK ftu BjhI jB. n;hI pZfunK ~ gVQD ftu
fdbu;gh b?D tkbk }o{o efjzd/ jK, go nfXnkge
th gVQkT[D ftu fdbu;gh BjhI fdyk oj/ jB. fJ;/
soQK T[BQK d/ wBK ftu fes/ Bk fes/ ‘vKNDk iK vzvk’
jh pZfunK ~ ;[XkoB dk gqw[Zy Yzr ti'I nzfes j?.
d';skBk wkj"b dh rZb sK ni/ ;'uDh d{o dh rZb j?.
fJBQK d' tZy-tZy torK dhnK T[wo d/ gVknK dh,
fJe d{;o/ gqsh ;wM d/ wZd/B}o, fJj rZb T[Godh j?,
d'j/I nkg; ftu fJe d{;o/ ~ ikD-;wM BjhI oj/. fes/
Bk fes/ rZbpks dh xkN j?. go fJ; dk fJbki
fBFfus jh nfXnkge tor gk; j?. nfXnkge ;koh
rZb dk fJbikw wK fgT[ iK whvhnk nkfd s/ gke/
S[Nekok jkf;b BjhI eo ;ed/.
Y
;\k ÔÔ dk pkehHHH
;t?-u/sBk (16) nes{po-d;zpo 2012
B"itkBK ~ Bkb b? e/ ubhJ/vkH fFnkw ;[zdo dhgsh
itkBh¸fej' fijk nfj;k; j?< fJ; ~ ;wMkT[Dk
fizBK n;kB j?, T[BQK jh fJj n}hp th j?. fJ; d/ fezB/
jh o{g B/. fdb-fyZut/I th, GNekT{ th.
fJe gk;/ fJj wB[^yh f}zdrh dk ;G s'I wjZstg{oB
gVkn j?. ed/ Bk G[ZbD tkbk. T[j ;wK id'I wB[^y dhnK
;kohnK FeshnK nkgD/ f;yo ’s/ j[zdhnK jB. ;woEk,
ebgBk, ;[gB/, ezw eoB dh skes, e[M eoB dh
bkb;k, e[M jkf;b eoB dh ukj nkfd ftnesh d/
nzdo bpkbp Goh j[zdh j?. i/eo n;hI fJfsjk; s/ Mksh
wkohJ/ sK fJj T[j ;wK j?, fi;B/ wB[^yh ftek; ftu ;G
s'I tZX :'rdkB gkfJnk j?. fJ; fgZS/ ekoiFhb r[D j?-
B"itkBh dh T[wo dh BthI ;'u ns/ siop/ eoB dh
ukj. fJj d'j/I gqw[Zy r[D jB, fJ; T[wo d/. fJj r[D
fe;/ ftnesh ftF/F, fe;/ d/F-e"w iK ;fGnkuko d/
okyt/I BjhI jB. fJj r[D fJ; T[wo d/ B"itkBK ftu
jz[d/ jB. fJj r[D e[dosh B/.
itkBh s'I, fJe gfotko, nfXnkge iK ;wki d/
j'o gq"VQ ftnesh, fe; soQK dh nk; oZyd/ jB. ;G
ukj[zd/ B/ fe j[D T[j nkgD/ g?oK ’s/ yVQk j't/. j[D T[j
f}zw/tkoh dk ;p{s d/t/. xo-gfotko dk p'M tzvkt/.
;wki ftu fJe tXhnk Bkrfoe pD e/, ;wki d/
ftek; ftu nkgDk pDdk :'rdkB gkt/. nZi ;kv/
;kjwD/ i' s;tho T[Godh j? iK T[Gkoh iKdh j?, T[j j?
fe nZi dk B"itkB w/jBs s'I esokT[Idk j?, jZEhI ezw
BjhI eodk, oks'I-oks nwho pDBk ukj[zdk j?. nZi d/
B"itkB ftu nB[Fk;B BjhI j?, tZfvnK dh fJZ}s BjhI
eod/. fJ; s'I nZr/ dk fdqF T[Godk j? fe fJj c?FBgq;s,
e[VhnK wro ikD tkb/, ;?e; gqsh T[bko ns/ BF/ ftu
e?d jB.
fJ; d/ T[bN, B"itkBK dhnK GktBktK ~ ;wM e/,
T[BQK dhnK fJ; gVkn dhnK ;fji io{osK ~ ;wMhJ/
sK wB'ftfrnkB d/ wkfjo d;d/ jB, T[j nkgDh tZyoh
gSkD pDkT[D d/ fJZS[e j[zd/ jB, nkgD/ wK-fgT[ s'I
tZyoh. T[j fJe ;[szso j'Id Bkb ofjDk ukj[zd/ B/, fiZE/
fe;/ dh dybnzdk}h Bk j't/. T[j fe;/ o'np iK dkp/ s'I
tZX, fJe fBrokB ukj[zd/ jB, fJe uzrk fdFk
fBod/Fe.
fJj d'j/I-fszB/I gfjb{, nkg; ftu fto'Xh fdqF fet/I
B/< iK fes/ ;kvh ;wM ftu e'Jh gkVk j?.
i/eo fJe ~ (wK fgT[, nfXnkge) ;jh ejhJ/ s/
d{;o/ ~ (B"itkBK) G[b/yk-G[bktk iK fJe dh so\dkoh
eohJ/ s/ d{;o/ gZy ~ GzvhJ/ sK fe;/ Bshi/ s/ BjhI
gj[zuDk. i/eo f;o\, fdqFK se ;hws ojhJ/ sK ;kv/
;kjwD/ d'j/I fdqF jh w"i{d jB. nDS'jhnK f;yoK ~ S'j
oj/, Bt/I fdZ;jdnK ~ sbkF oj/ B"itkB s/ d{;o/ gk;/
BfFnK s/ r?o-;wkfie ezwK ftu nkgDh itkBh ~
popkd eo oj/ B"itkB. fJ; ;wM d/ wZd/B}o fe; Bkb
yVQhJ/< B"itkBK Bkb iK gq"V s/ p}[orK Bkb.
fdqF fe;/ th soQK fJe g{oh ;wM dk gqrNktk BjhI
jB. fJBQK fdqFK d/ wZd/B}o, n;b ftu ftfrnkBe
;wM ftef;s eoB dh b'V j?.
fiE/ B"itkB dh ;woEk ns/ ekpbhns, T[; d/
e[dosh r[D jB, fizBK ~ ftef;s eoB bJh, ;jh
wkj"b d/Dk, xo-gfotko s/ ;wki dk \o} j?, T[E/
i/eo T[BQK d/ fJBQK r[DK ~ gSkfDnk-;wfMnk Bk ikt/
sK uzr/ tksktoB dh xkN ftu, fJjh r[D, d{;ok fdqF
T[;koB ftu th ekw:kp j' iKd/ jB.
feF'o nt;Ek d"okB ;ohoe, ;?e; ;zpzXh, p"fXe,
GktBkswe ns/ wkBf;e spdhbhnK dh F[o{nks j[zdh
j?. fJj gVkn i' d; ;kb dh T[wo s/ F[o{ j[zdk j? s/ T[¦BQh
;kb se fwfEnk frnk j?, d"okB, T[¦Bh ;kb s/ gj[zud/-
gj[zud/ fJj seohpB w[ezwb j' iKdhnK jB.
feF'o nt;Ek #s/ tZXDk F[o{ j'fJnk eZd, nkgDh
fBFfus, T[; pZu/ d/ wkj"b w[skpe pDdh ;hwk se
gj[zu iKdk j?. ;?e; nzrK dk ftek; fJ; edo w[ezwb
j' iKdk j? fe bVek-bVeh, gqiBD fWnk okjhI, ;zskB
g?dk eoB d/ :'r j' iKd/ jB.
p"fXe ftek; d/ gZy'I, feF'o nt;Ek d"okB F[o{ j'Jh
T[; dh soeFhb ;'u, nZS/-p[o/ dh gSkD eoB dh ;wM,
jo soQK d/ c?;b/ b?D dk r[D, fJ; t/b/ g{o/ f;yo ’s/ j[zd/
jB. f;yo ’s/ gj[zu/ fJ; r[D ~, n;hI fJ; ;wM Bkb
w/u e/ d/yd/ jK fe ;wki ftu, ftF/F eo b'eszso ftu,
nkgDh ;oeko pDkT[D t/b/, B[wkfJzd/ dh u'D bJh, t'N
dk nfXeko nmkoK ;kb dh T[wo d/ ftnesh ~ fdZsk
frnk j?. fJj e'Jh Gkt[e s/ fBo'b okiBhse c?;bk
BjhI j?. fJj ftnesh d/ p"fXe ftek; Bkb i[fVnk
c?;bk j?. fJj c?;bk, ;oho ns/ wB'ftfrnkB dhnK
y'iK s/ nXkfos j?. t'N dk nfXeko d/D t/b/, ;kvh wzFk
;t?-u/sBk (17) nes{po-d;zpo 2012
eh j[zdh j?< wsbp fJj fe fJ; nfXeko d/D fgZS/ fJj
GktBk b[eh j? fe fJ; T[wo ’s/ ftnesh uzr/-p[o/
T[whdtko ~ gSkD e/ u[D ;eD d/ ekfpb j?. nmkoK-
T[¦BhI ;kb dh T[wo dk fJj e[dosh r[D j?. n;hI
o'iwoQk dh f}zdrh ftu d/yd/ jK fe pZu/ e'Jh th ezw
eoB t/b/, T[; d/ d'-fszB gfjb{nK s/ ftukod/ jB s/
fco c?;bk b?Id/ jB, ukj/ ihB g?IN jh yohdDh j't/ iK
nfijk j'o e[M. egV/ dh s[bBk s'I b?e/, w[Zb d/
s[bBkswe nfXn?B se.
fJ;/ soQK fe;/ th tkjB ~ ubkT[D bJh,
vokfJftzr bkJh;?I; pBkT[D dh T[wo th nmkoK ;kb
j?. vokJhftzr bJh ;G s'I wjZstg{oB fe; r[D dh b'V
j?< T[j fJj fe ftnesh ;Ve s/ ubfdnK, fJj c?;bk
eo ;e/ fe ;Ve ns/ tkjB ftueko ck;bk fezBk j? s/
fe; rsh Bkb nrb/ tkjB s'I nZr/ b`fxnk ik ;edk
j?. fJj ;{yw c?;bk b?D dk r[D, f}zdrh s/ w"s Bkb
i[fVnk j?. fJj fJ; T[wo dk e[dosh r[D j?.
nkgK fJj efj ;ed/ jK fe B"itkBh dh T[wo ’s/
c?;b/ b?D dh ;woEk ftef;s j' iKdh j?.
fJ;/ soQK jh sh;o/ gZy ~ b?Id/ j'J/, fi; dk fieo
gfjbK th ehsk j? fe wK-fgT[ ukj[zd/ B/ fe B"itkB
xo-gfotko dh f}zw/tkoh ;zGkb/. wsbp fJj fe wK
fgT[ ;wMd/ jB fe fJj B"itkB j[D fJ; d/ bkfJe j?.
fco wK fgT[, fJ; T[wo ~ ftnkj Bkb i'Vd/ jB.
wsbp fJj fe pZuk ;?¦N j' frnk j?. j[D T[j gfotko dh
f}zw/tkoh b? ;edk j?. gfjbK pkb ftnkj th jz[d/ oj/
jB, go ek~Bh T[wo s?n eoB t/b/ y'iK ns/ sZEK dk
;jkok fbnk iKdk j?. ek~Bh T[wo bVeh bJh nmkoK
ns/ bVe/ bJh fJZeh j?. fJj fszB ;kb dk \oe ;ohoe
ns/ gqiDB ekoi gqDkbh d/ wZd/B}o j?. go fJZE/ p"fXe
ftek; d/ wZd/B}o fJj rZb ;wMD tkbh j? fe feF'o,
nkgD/ fJ; gVkn d/ nzs s/ f}zw/tkoh ;zGkb ;eD ns/
;{M-p{M Bkb c?;bk b?D d/ ekfpb j' iKd/ jB.
fJj d' r[D, i' fe T[wo d/ ftek; dk fjZ;k jB,
B"itkB ~ fJj nfj;k; eotkT[Id/ jB fe j[D T[j
nk}kdkBk sohe/ Bkb ftuo ;ed/ jB. fJ; d/ wZd/B}o
T[j nkgDh gSkD pBkT[Dk ukj[zd/ jB s/ wK fgT[ s'I
tyo/ gSkD/ ikD d/ ukjtkB j[zd/ jB. fJj GktBk fe;/
soQK r?o-;wkfie iK wK fgT[ gqsh rbs XkoBK dk
gqrNktk BjhI j?.
fJj d/yD ftu nkfJnk j? fe fizBK xoK ftu, wK
fgT[ fJ; T[wo dhnK gqftoshnK, fJ; T[wo d/ ;fji
r[D ~ ikDd/-;wMd/ jB ns/ pZfunK ~ c?;b/ b?D bJh
nZr/ fbnkT[D bJh gq/fos eod/ jB, T[j gfotko
finkdk y[Fjkbh tkbk ihtB fpskT[Id/ jB. pZu/ tZX
ekw:kp j[zd/ jB ns/ T[j pZu/ th wK fgT[ dh tZX fJZ}s
eod/ jB.
i/eo ;wkfie ftek; d/ gZy s'I, fJe j'o gfjb{ ~
;wMhJ/ sK ;kEhnK, d';sK, fwZsoK dh, jwT[wo
nkVhnK dh b'V pZu/ ~ pugB s'I jh wfj;{; jz[dh j?, yk;
eo id'I T[j YkJh-fszB ;kb dk j' iKdk j?. fco fJj
}o{os ;koh T[wo ofjzdh j?. feF'o nt;Ek d"okB n;hI
;kEhnK d/ dpkn-ghnko gq?;o dh rZb eod/ jK. pZu/,
wK-fgT[ s'I tZX nkgD/ ;kEhnK s'I gqGkfts j[zd/ jB,
feT[I i' pZfunK B/, T[BQK Bkb nkgDh gSkD pBkT[Dh
j[zdh j?. go j"bh j"bh, fit/I jh T[j feF'o nt;Ek d/
nkyoh gVkn ftu'I b`xd/ jB, T[BQK d/ ;kEhnK-
nkVhnK dh frDsh xZN j[zdh iKdh j/. T[j e[M ;jh
noEK ftu d';s gSkD e/ T[BQK Bkb i[Vd/ jB. d';sh
pko/ nB/eK nykD, fNZgDhnK fwbdhnK jB, go
wB'ftfrnkBe s"o s/ d';sh T[wo dh b'V w[skpe T[;
ftnesh dh Gkb ns/ B/Vsk j?, id'I e'Jh nkgD/ wB dh
rZb y[ZbQ e/ fe;/ Bkb eo ;e/. T[; ~ e'Jh Fzek, e'Jh
Mkek iK vo Bk j't/. fiE/ fe;/ ~ rZb eo e/ uzrk-uzrk
b^r/. fJ; soQK itkBh ftu dkyb j[zd/, ;wkfie
foFfsnK dh rfjokJh dk gVkn j?- ihtB ;kEh dh
u'D. t?;/ fJj d';sK ftu'I jh e'Jh fJe nfijk j'o B/V/
nk iKdk j?, i' ftnesh d/ fpBK ej/, p'b/ iK dZ;/ d{;o/
dh rZb ;wM bt/. u[Zg ~ gSkD bt/. fJ; gZXo s/ gj[zu
e/ fJj foFsk r{Vk ns/ rkVk j' iKdk j?. fJ;/ ;zdoG
ftu, fJ; ftek; d/ wZd/B}o gfotko pBkT[D dh rZb
nkT[Idh j?. fJj B/Vsk wkBf;e, ;wkfie ns/ e[dos
dh b'V j?, id'I nrbh ghVQh dh p[fBnkd oZyh iKdh j?.
fJj itkBh dk jh r[D j?.
nkgK fJBQK e[M e[ wjZstg{oB gZyK ~ fJ; soQK
;w/N ;ed/ jK fe itkBh d/ gVkn ’s/ ftnesh
f}zw/tkoh ;zGkbD, uzr/-p[o/ pko/ c?;b/ b?D, w}p{s
foFs/ pBkT[D d/ :'r j[zdk j?. fJj r[D ftef;s j'D
ftu fJe djke/ dk ;wK b?Id/ jB, nkgD/ f;yo ’s/
gj[zuD bJh. s/ fJ; fJe djke/ d"okB feF'o pZu/ ~
fwbD tkbk tksktoB, wK fgT[ dk ;kE, nfXnkgeK
dk otJhnk, d';sK dh u'D, T[; u'D ftu th wK fgT[
dk ;fj:'r wjZstg{oB j? s/ fJ; s'I fJbktk ;wki dk
okiBhse-Xkofwe wkj"b, uzrhnK feskpK Bkb w/b
;t?-u/sBk (18) nes{po-d;zpo 2012
nkfd ;G fBoDkfJe fjZ;k gkT[Id/ jB.
nZi id'I B"itkBK ftu B}o nk ojh s;tho ~
ftFb/fFs eod/ jK sK ;k~ ;jh noEK ftu ftFb/FD
dh ;wM BjhI j?. n;hI ne;o efjzd/-;[Dd/ jK,HHHHw?I fJ;
dh T[wo ’s/ d;-d; whb ;?eb ’s/ uVQ e/ ;e{b iKdk
;h, xo dk ezw th Bkb eod/ ;h, e'Jh ;j{bs BjhI
;hHHHHewkT[D br fgnk ;hHHHHftnkj j' frnk ;hHHHH.
wK fgT[, nfXnkgeK iK j'o gq'VQ ftnkeshnK d/,
fJ; soQK d/ gqrNkt/ s'I ;r'I fJ; rZb ~ skes fwbDh
ukjhdh j? fe B"itkB fJ; T[wo ’s/ fJj ;ko/ ekoi
fBGk ;ed/ jB, s/ i/eo nZi BjhI fBGk oj/ sK fJ; ftu
fJBQK B"itkBK dk e;{o feZE/ j?< id'I fe nZi uko-gzi
djke/ wro'I, ftfrnkB sK pZu/, B"itkBK d/ tX/o/
p[ZXhwkB j'D dh rZb ;kfps eo fojk j?. n;hI feT[I YkT{
ftukoK ftu c;/ gJ/ jK<
don;b n;hI B"itkBK d/ pdb/ j'J/ fttjko dk
ftFb/FD eod/ jK, go n;hI tksktoB ftu nkJh
spdhbh dk ftFb/FD BjhI eo oj/, fi; B/ n;b ftu
fe;/ dk fttjko s?n eoBk j[zdk j?.
fttjko dh spdhbh bJh, c?;bke[zB G{fwek wkj"b
dh j? s/ ;wki d/ ;ko/ T[j b'e T[; dk fjZ;k jB, i'
feF'oK-B"itkBK dh gotfoF dk fjZ;k jB. gfjbK
gfotko fJeZm/ ;h, xo dk XzXk ;KMk ;h, finkdk pZu/
xo-gfotko d/ ezw ftu jh yg iKd/ ;h. T[BQK ~ T[;/ soQK
jh fsnko th ehsk iKdk ;h. ftnkj th S/sh j' iKdk
;h. fJ; soQK B"itkBK dhnK pj[shnK e[dosh, ;wkfie
s/ wkBf;e b'VK gfotkoe gZXo s/ g{ohnK j' iKdhnK ;h.
nZi n;hI ][d, wK fgT[ d/ s"o s/ pZfunK ~ gfotkoe
ezw eki s'I, fJE'I se fe y/sh-pkVh s'I th d{o oyDk
ukj[zd/ jK. yk;eo e/ jZEhI ezw ][d BjhI eotk oj/. d'
pZfunK d/ gfotkoK ftu, pZu/ ~ bkv-fgnko Bkb oZyd/
j'J/, ;[ftXktK ][d d/ oj/ jK, ;[gB/ ][d fdyk oj/ jK.
;j{bsK mhe B/. f}zdrh ;[ykbh eoB bJh jh,
n;hI fJBQK dh sbkF ns/ y'i ehsh j?. go ;[gfBnK ns/
;j{bsK ~, f}zdrh d/ ;Zu d/ w/u dk pBkT[Dk j[zdk j?.
pZu/ dh T[wo w[skpe, T[j ;j{bsK pZu/ dh ;ohoe,
wkBf;e s/ p"fXesk nB[;ko Ykb e/ g/F j'DhnK
ukjhdhnK jB.
nzfwqs;o d/ BFk S[VkT[ e/Ido ftu, BFk SZvD
bJh dkfyb j'J/ B"itkBK s'I T[BQK dh fJ; F[o{nks pko/
g[ZfSnk sK w[Zy s"o ’s/ fszB ekoB ;kjwD/ nkJ/ fe
y[Fh¥w"i w;sh bJh, siopk eoe/ d/yDk s/ N?w gk;
bJh. ;tkb fJj j? fe B"itkBK dh f}zdrh ftu'I y[Fh
feT[I rkfJp j?, T[BQK ~ T[; T[wo w[skpe, uzr/-T[;ko{
s}op/ eoB dk wkj"b feT[I BjhI fwb fojk iK fJ; ezw
eoB dh T[wo ftu, ftjbkgB iK N?wgk; dh ;wZf;nk
feT[I j?< fJ; ;fEsh d/ wZd/B}o nkgD/ nkg d/ o{po{ j'D
dh b'V j?.
nfijhnK j'o nB/eK wB'ftfrnkBe y'iK d/ sfjs
ns/ ni'e/ wkj"b ftu B}o nk ojhnK fttjko dhnK
spdhbhnK gqsh, nzsookFNoh gZXo s/ fJj ;wM
ftef;s j' ojh j? feL
fi; soQK gfjbK s/ pj[sh EkJhI nZi th, B"itkBK
gqsh fuzfss ;z;EktK fJj efj e/ ekoi eodhnK jB
fe n;hI ‘B"itkBK bJh’ ezw eodhnK jB. ;G s'I
gfjbK sK fJ; ;wM ~ do[;s eoB dh b'V j? fe e'Jh
th gq'rokw B"itkBK ‘bJh’ dh pikJ/, B"itkBK ‘Bkb’
j't/. efjD s'I Gkt, gq'rokw¥g'qi?eN T[bheD,
ftT[Ispzdh, c?;b/ s/ ekoigqDkbh se, jo gVkn s/
B"itkBK dh ;orow Gkr/dkoh j't/. (fJj ;wM T[BQK d/
fJ; T[wo d/ r[DK d/ wd/B}o pDkJh rJh j?.)
fJ; s'I nZr/, B"itkBK dh ;woEk, T[BQK d/ e[dosh
r[DK ~ jo edw s/ T[Gkfonk ikt/. T[BQK ’s/ ftFtk;
eod/ j'J/, T[BQK ~ f}zw/tkoh fdZsh ikt/.
B"itkBK d/ okj d;/o/ pDd/ j'J/, T[BQK ~ nkgDh
f}zdrh dk vokJhto ][d pDB dh iku f;ykJh ikt/.
;koh rZbpks ~ fJ; fJe S'Nh fijh xNBk d/
jtkb/ Bkb g/F eodKL
fJe fgzv ftu fJe sbkn ftu pZu/ BjkT[Id/, y/vd/
s/ fJ; soQK y/vd/-NZgd/ fJe jkd;k tkgo frnk fe
fJe pZuk v[Zp frnk. fgzv d/ b'e fJeZm/ j'J/. ;bkj
wFto/ s'I pknd, c?;bk j'fJnk fe sbkn d/ nkb/-
d[nkb/ tkV bk fdT. tkV bkT[D s'I pknd th, pZu/
fifrnk;k ti'I nzdo ub/ iKd/. Bt/I-Bt/I Yzr ;'ud/ s/
T[E/ gj[zu iKd/. fJ; soQK jkd;k fco tkgfonk. j[D
T[BQK ~ pkjo'I fe;/ p[XhwkB ftnesh s'I ;bkj b?D bJh
T[; ~ p[bkfJnk. T[; B/ fejk, d/y'! pZu/ fifrnk;{ jz[d/
B/, siop/ eod/ B/, T[j eoBr/, tkV bkT[Dk e'Jh jZb
BjhI j?. s[;hI fJ; soQK eo' fe pZfunK dh T[Irb cV e/,
][d Bkb ikt' s/ pZfunK ~ s?oBk f;ykT[. id'I fJj
s?oBk f;Zy ikDr/, fco e'Jh vo BjhI oj/rk.
fJ; soQk pZfunK ~, feF'o B"itkBK ~ XwekT[D,
vokT[D dh pikJ/ T[BQK dk b'V w[skpe ;kE d/JhJ/.
Y
;t?-u/sBk (19) nes{po-d;zpo 2012
bVehnK ftu @;kJh} }ho'# dh ;wf;nkvkH ohs{ dhgsh
f;js
feF'o nt;Ek dk ;wK pVk jh wjZstg{oB jz[dk j?.
n;hI nkgDk pugB fpsk u[Ze/ j[zd/ jK s/ T[; ftu'I fBeb
e/ itkBh tZb tZX oj/ jz[d/ jK.
fJ; ;wK (10 s'I 19 ;kb) pj[s jh spdhbhnK
tkbk j?, feT[Ife nB/eK jh spdhbhnK (;ohoe,
wkBf;e, p"fXe ns/ ;?e; ;zpzXh) fJ; ;w/I d"okB j[zdhnK
jB. go fJBQK ftu'I ;ohoe ftek; fJe e/Idoh fjZ;k j?.
fJe feF'o fJ; ;w/I d"okB Gko ns/ ed d'jK ftu tZXdk
j?.
go nZiebQ, feF'o pZu/ ns/ B"itkB ns/ yk; s"o s/
bVehnK dh ;'u ~ e/Ifdqs eoe/, fJ; T[wo d/ ;ohoe
ftek; s/ e[M wjZstg{oB gfjb{ ikDB/ }o{oh jB. fJ;
;w/I d"okB fiE/ fJe gk;/ ed Bk tZXD dh iK xZN tZXD
dh fuzsk jz[dh j?, T[¦E/ Gko d/ finkdk tZX j'D dh j[zdh
j?. fJ; fuzsk sfjs, bVehnK xZN ykDk yke/, vkfJfNzr
eoe/, nkgD/ ;oho dhnK ;wZf;nktK ~ ;r'I p[bktk
fdzdhnK jB.
fJ; T[wo s'I, id'I ;oho ~ fJe g"FfNe y[oke dh
b'V j?, T[j T[wo w[skpe T[; soQK dh y[oke BjhI b?
ojhnK j[zdhnK.
;kJh} }ho' (Size 0) bVehnK ftu pVk uouk
ftu j?. bVehnK jo soQK dk ezw SZv e/, fJ; gfjb{ s/
jh fdB-oks w/jBs eodhnK jB. T[BQK ~ nkgD/ }ok
fij/ th tZX Gko j' ikD s/ fuzsk j' iKdh j?.
fJ; ;kJh} }ho' ~ gqukoB tkbk, w[Zy s"o s/ ;kvk
NhHthH ns/ whvhnk j?, fi; ~ d/y d/y e/ 10-12 ;kb
dhnK bVehnK ~ jh f;o\ nkgD/ fFzrko, egV/ ns/
ykD ghD dk fXnkB jz[dk j?. e'Jh th fJ; rZb ~ BjhI
gqukodk iK ;wMkT[Idk fe fJ; soQK Bkb eh eh B[e;kB
j' ;ed/ jB.
bVehnK ftu Gko xZN eoB dk tZX o[MkB j? s/
d{;o/ gk;/ bVehnK ~ jh fJ; T[wo ftu nkgD/ ;oho
ns/ nzrK ~ ftef;s eoB dh tZX b'V j[zdh j?. fJ;
T[wo/ bVehnK dk ftF/F ftek; gqiBD gqDkbh Bkb
i[fVnk j[zdk j?. fJ; ftek; d/ ;jko/ jh, bVehnK B/
itkBh dh T[wo ftu roG XkoBk j[zdk j? s/ nrbh
ghVQh ~ iBw d/Dk j[zdk j?.
ftnkj dh T[wo sK Gkt/I 18-19 ;kb j?, go id'I
bVehnK vkfJfNzr eo ojhnK j[zdhnK jB sK T[BQK ~
j'o th eJh ;wZf;nktK j[zdhnK jB.
xZN e?bohi dk fJ;s/wkb eo ojhnK bVehnK
ne;o nZuth, p/u?Bh ns/ T[dk;h dk fFeko j' iKdhnK
jB. bVehnK ftu y{B dh xkN sK nkw rZb j?. fJ;
T[wo s/ ;kv/ w[be ftu seohpB 50 ch;dh bVehnK
ftu y{B dh xkN jz[dh j?. fJ; jkbs ftu fJj ;fEsh
j'o ftrV iKdh j?. fJ; soQK jh, pb^v g?qFo th xZN
ofjzdk j?. e'Jh th ezw eoB dk wzB BjhI eodk, fe;/ fJe
uhi ftu fXnkB BjhI brdk. fdwkr dh ;'uD Fesh
xZN iKdh j?, fi; ekoB jo t/b/ p/u?Bh ns/ go/FkBh
ofjzdh j?. fJ; dk Bshik fJj j[zdk j? fe T[j gVQkJh
ftu gZSV iKdhnK jB.
y[oke dh xkN ekoB, wKjtkoh dhnK pj[s
sebhcK d/yD ~ fwbdhnK jB.
fJj d/yD ftu nkfJnk j?, ;kJh} }ho' jkf;b
eoB bJh bVehnK 2-3 wjhB/ f;o\ i{; iK vkfJN e'e
ns/ ;bkd d/ f;o ofjzdhnK jB. ;t/o/ T[¦m e/ ezw tkbh
EK iK ekb/i ftu ykbh g/N ikDk, T[BQK dh o[NhB j[zdh
j?, id'I fe ;t/o dk BkFsk ;G s'I f}nkdk }o{oh j[zdk j?.
whvhnk s/ fcbwh BkfJektK dk ;oho d/y e/, fJj
Bshik BjhI eZY b?Dk ukjhdk fe fJjh g?wkBk j?.
;kJh} }ho' s'I wsbp fJj b?Dk ukjhdk j? fe b'V
w[skpe Gko j't/, ;oho ftu wk;g/FhnK ns/ b'VhIdh
uoph th j't/. tkX{ uoph ~ ;oho s/ uVQD s'I o'eDk,
}ho' ;kfJ} j? Bk fe ;oho ~ gsbk ns/ ew}'o eoBk.
vkfJfNzr s'I th nZr/, eJh sK fJ; jZd se go/FkB
j' iKdhnK jB fe ‘w'Nkgk xZN eoB tkbhnK r'bhnK’
tosdhnK jB. T[j w'Nkgk xZN eoB s'I tZX, ;oho ~
y'oB tkbh r'bhnK jB. T[BQK dk pj[s B[e;kB j?.
fJ; bJh bVehnK ~ nkgDh uzrh j'Id ns/
F];hns T[;koh bJh b'V w[skpe, ;zs[fbs y[oke b?Dh
ukjhdh j?. ;?o ns/ e;os Bkb ;oho ~ szdo[;s oZy e/,
}ho' ;kfJ} jkf;b eoBk ukjhdk j?. Y
;t?-u/sBk (20) nes{po-d;zpo 2012
;/tk d/F dh fizdVhJ/ pVh n"yhtfozdo tkbhnk
‘g?|zpo dk p|huk’ ftu ]bhb f}pokB fbydk
j?, “fpBK oks dk ;\o ehfsnK e'Jh gj[-c[Nkb/ sZe
BjhI g[Zi ;edk. jB/ok nDizwh gqGks j[zdk j?.”
i[Zr-gbNkT{ :'X/ jw/FK ;\o ’s/ ofjzd/ jB. oks
dk ;hBk uke eoB bJh T[j gqkDK dh nkj{sh d/D s'I
fgZS/ BjhI jNd/. w"s dhnK nZyK ftu nZyK gk e/ oZyD
tkb/ jh ukBD dk p[oi ;kps j[zd/ jB. T[j ‘b``whnK
T[woK’ iK ‘itkBhnK wkBD’ dh n;h; b? e/ BjhI
izwd/. cK;h M{ND b^frnK T[BQK ~ ukn uVQ iKdk j?.
cK;h s/ s]s/ ’s/ fbikD s'I gfjbK id'I ;odko Grs
f;zx dk Gko s'fbnk frnk sK T[j gfjbK Bkb'I th tZX
fBefbnk. T[; B/ i/bQ nfXekohnK e'b wzr oZyh fe
T[; Bkb izrh e?dhnK tkbk ;b{e eofdnK \kj/
bkT[D dh pikJ/, T[; d/ ;hB/ ftu r'bh wkoh ikt/.
Fjhd-J/-nk}w dh F];hns ’s/ \?i nfjwd \?} dk
fJj fFno g{oh soQK Y[Zedk j?L
fi; Xi ;/ e'Jh wesb g/ r:k
t' FkB ;bkws ofjsh j?,
:/ ikB s' nkBh-ikBh j?,
fJ; iK eh s' e'Jh pks BjhI.
Gkosh T[g-wjKdhg tzfvnk frnk. Grs f;zx
fjzd[;skB, gkfe;skB s/ pzrbkd/F dh ;KMh ftok;s
dk gqshe pD e/ T[¦Gfonk. fijV/ b'e fted/ BjhI,
T[BQK dhnK s;thoK ftedhnK jB. T[BQK dhnK fbysK
gVQB b^frnK FoXk d/ uzd'J/ skD/ iKd/ jB. gzikph d/
pj[s/ b/yeK ~ fFekfJs j? fe T[BQK dhnK feskpK BjhI
ftedhnK. ;odko Grs f;zx d/ GD/t/I ns/ Fjhd
Grs f;zx y'i ew/Nh d/ ;eZso tZb'I ;zgkfds ehsh
g[;se, ‘Fjhd Grs f;zx ns/ T[BQK dhnK fbysK# ~
gfjbh tko 23 wkou, 1985 ~ o?vheb gqekFB, w'rk
s'I XzBtkd ;fjs Skfgnk frnk ;h. u/sBk gqekFB B/
fJ; ;kb fJ; dk nZmtK ;z;eoD Skfgnk j?. Grs
f;zx B/ cK;h s'I fJe fdB gfjbK fejk ;h, ‘w?I
fJBebkp dk w{b wzso pD frnk jK.’ ‘w{b wzso’, ~
ezm eoBk pj[s nk;kB j[zdk j?. ‘w{b wzso’, FoXkb{nK
d/ jZvhI ofunk j[zdk j?. s/Jh ;kbK s'I e[M wjhB/ tZX
T[wo tkbk B"itkB fjzd[;skB tor/ ftFkb w[be
ftu nkJ/ fJBebkp dk w{b wzso pD ikt/, fJj
nkgD/ nkg ftu pqfjwzvh gqkgsh j?. S'Nh fijh T[wo
ftu'I th d' ;kb i/bQ ftu phs rJ/. fJ; g[;se dk
gkm eofdnK d/F ykso vke/ wkoB tkfbnK ns/ d/F
~ b[^ND tkfbnK dk \oe gsk uZbdk j?. w"s ~ m^m/
eoB tkb/ ed/-ed/ iBw b?Id/ jB. T[j gkF dh
eftsk d/ w[ZyV/ tor/ jz[d/ jB, ‘woB dk fJe j'o th
Yzr j[zdk j?¥w"s d/ fujo/ s'I u[Ze d/Dk Bekp’.
;odko Grs f;zx efjzdk j?, “b'V j? T[BQK
B"itkBK dh, i' gfjbedwh eo ;ed/ j'D, nk}kdkBk
;'u ;ed/ j'D, fJBebkph nrtkJh d/ ;ed/ j'D ns/
;/tk eoB, eFN MZbD ns/ e[opkBh d/ n;{bK ’s/ uZb
;ed/ j'D.’ Bkb jh T[j skVBk eodk j?, ‘fJj nZyK
pzd eoe/ Bk gVQ'. fJj Bk ;wM bU fe fJ; ftu i'
fbfynk j?, T[j ;jh j?. fJ; ~ gVQ', fJ; dh nkb'uBk
eo'.” T[j ftukoK ~ soe dh ;kD ’s/ bkT[D dk ;Zdk
fdzdk j?, skjhI T[j fB^eh T[wo/ FjhdK dk ;odko j'D
dh T[gkXh jk;b eo ;fenk. ifbQnKtkb/ pk| d/ ;ke/
t/b/ Grs f;zx dh T[wo 12 ;kb ;h. jo ;kek T[; d/
wB o{gh fFbkb/y ’s/ pbd/ jo\ fby iKdk. ;zB 1921
d/ BBekDk ;kfjp ;ke/ s'I pknd Grs f;zx B/ FjhdK
dk e?b``vo nkgD/ xo dh ezX ’s/ Nzr fbnk. ;ko/ gzikp
ftu fJ; xNBk d/ o'; ti'I ekb/ ozr dh grVh pzBQh
ikD b^rh. Grs f;zx th ekbh gZr pzBQD b^r gJ/
ns/ T[BQK r[ow[yh th f;ZyDh F[o{ eo fdZsh. rkVQ/ jB/o/
dh p[Zeb ftu ukBD dh S'Nh fijh beho th f;wNh
BjhI ofjzdh. Grs f;zx sK uVQdk ;{oi ;h. cK;h s'I
pknd sK T[j nfijk ;{oi pfDnk fi; dk e'Jh gZSw
BjhI. jfEnko yohdD bJh Gkt/I e[M fJBebkphnK ~
vke/ wkoB bJh wip{o j'Dk fgnk go Grs f;zx fJ;
d/ fpbe[Zb f]bk\ ;h. T[; dk nkgDk soe ;h. T[j
efjzdk j?, ‘fJj ipod;sh, jfEnkoK d/ }'o gkoNh
bJh g?;/ fJeZm/ eoBk ;k~ nk}kd Gkos dh eh
s;tho d/t/rk.’
Fjhd Grs f;zx ns/ T[BQK d/ ;kEhnK dhnK
fbysK s'I Gkt/I FhF/ tKr ;k\ j? fe T[j f\oekgq;sh
s'I e'jK d{o ofjD tkbk B"itkB ;h. fco th T[j
;t?-u/sBk (21) nes{po-d;zpo 2012
nk}kdh s' gfjbK uZbhnK Xkofwe bfjoK s'I nfGZi
BjhI ;h. BBekDk ;kfjp d/ ;ke/ s'I pknd wkou
1924 ftu b^r/ i?s' d/ w'ou/ B/ th T[; dh nzro/}K
f]bk\ p|kts ~ j'o fsZyk ehsk. ;oeko B/ n?bkB
ehsk fe i?s' tZb tjhoK xZsh ik oj/ ifEnK ~ e'Jh
gkDh se Bk fgbkt/. pk|h dk ]{B y"bDk e[dosh
toskok ;h. ;skoK ;kbK d/ rZGo{, Grs f;zx B/ s/oQt/I
iE/ ~ nkgD/ fgzv pzr/ fbik e/ b`ro-gkDh SekfJnk,
i' fe gfjbK jh ewkdK ftu b[ek e/ oZfynk j'fJnk ;h.
fJ; ekoi bJh fgzv o'v/ d/ w[ikfonK tZb'I th wdd
fwbh. f}whIdkoK iK ;\?dg'FK B/ wdd sK eh eoBh ;h
;r'I nzro/}K ~ ;{jK d/D ftu o[ZM rJ/. ;Kvo; ~
r'bhnK Bkb G[zBD dk we;d b'eK ftu'I dfjFs
eZYDk ;h, fijVh bkbk bkigs okJ/ d/ wkoB s'I
pknd d/F tk;hnK d/ wBK ftu xo eo u[Zeh ;h. T[j
‘Bk;fse’ j'D d/ pkti{d nkgD/ pkp/ ~ fbyh fuZmh
ftu T[BQK dh ]?ohns ‘gowkswk s'I B/e wzrdk’ j?.
nkgD/ fgsk feFB f;zx ~ fby/ fJe ]s ftu
Grs f;zx efjzdk j?, “w/oh f}zdrh, wjkB we;d Gkt
Gkos dh nk}kdh d/ b/y/ b^r u[Zeh j?. fJ; bJh w/oh
f}zdrh ftu nkokw s/ d[fBnkth ]kjFK tk;s/ e'Jh
fyZu BjhI j?.” fJZE/ |do Bkwh n]pko, fi; dk gfjbk
gouk Btzpo 1913 ~ eZfYnk frnk, ftu ezw eod/
B"itkB tZb'I ne;o rkJ/ iKd/ rhs d/ p'b d[jokT[D/
Y[Zet/I j'Dr/L
;/tk d/F dh fizdVhJ/ pVh n"yh
rZbK eoBhnK Y/o ;[ykbhnK B/.
fiBQK d/F ;/tk ftu g?o gkfJnk
T[BQK b^y w[;hpsK MZbhnK B/.
d/F ~ nk}kd j'fJnK 64 ;kb j' rJ/ jB. ;odko
Grs f;zx tofrnK d/ ;[gB/ ;keko j'D ~ gsk BjhI
fezB/ j'o toQ/ b^r ikD. u'DK t/b/ Grs f;zx d/
Bkwb/tk y[zpK tKr T[¦r gJ/ jB. fJZE'I se fe ;tkwh
okwd/t B/ id'I f;nk;s ftu g?o oZyD dh e'fFF ehsh
sK T[BQK dk gfjbk ;tkb ;h, Grs f;zx ~ j[D sZe
‘Gkos osB’ feT[I BjhI fdZsk frnk. fi; Grs f;zx
d/ Grs ;ko/ ftFt ftu \?b/ j'D, T[; ~ okwd/t tor/
tehbK dh Gbk eh b'V j?< fFezithI ns/ Ffjd Bkb
S/ fdBK tos s'VB tkbk okwd/t fe;/ Fjhd dk j[D
BK th BjhI b?Idk. T[; ~ gsk b^r u[Zek j? fe Fjkds
d/Dh e'Jh ykbk ih dk tkVk BjhI. nopK dk ;tkwh,
okwd/t j[D ekb/ XB dh SZv', ikwBh iK bky/ XB dh
rZb th BjhI eodk. okw bhbQk w?dkB ftu'I yd/VD s'I
pknd T[j f;nk;s sK eh, :'r nk;D eotkT[Dk th
G[Zb rJ/ b^rd/ jB. fJfsjk; rtkj j? fe g{o/ nk}kdh
;zrokw ftu fe;/ fJe B/ th }BkBk ;{N gk e/ G/; BjhI
tNkfJnk. f;ZXhnK vKrK iK r'bhnK ykXhnK jB.
bk;kBh e[opkBhnK eoB s'I pknd fwbh nk}kdh
dk ozr fcZek b^r fojk j?. d/F ~ nk}kd eotkT[D
bJh w{jobh ;\ ftu ezw eoB tkbh eKro; e'b'I j[D
d/F dh tkrv'o ;KGh BjhI ik ojh. ;[gohw e'oN B/
ftd/FK ftu fgnk Gkos dk 21 b^y eo'V o[gJ/ dk
ekbk XB tkg; fbnkT[D d/ wkwb/ ftu ;oeko dh
MkV-Mzp ehsh j?. wfjzrkJh pko/ gkoNh d/ ;hBhno
B/sk s/ e/Idoh wzsoh gqDp w[yoih E'Eh dbhb d oj/
jB fe “;oeko e'b e'Jh nbkdhB dk fuok| BjhI j?
fi; ~ orV e/ wfjzrkJh S{-wzso j' ikt/.” 13 i[bkJh
2011 ~ w[zpJh ftu j'J/ pzp XwkfenK s'I pknd fJe
j'o e/Idoh wzsoh fudzpow c[owk oj/ jB fe d[BhnK dk
e'Jh nfijk Ffjo BjhI i' ;[oZfyns j't/. rKXh gfotko
d/ o"FB fuok|, okj[b rKXh efjzd/ jB, ‘jo ;w/I
nfstkdh jwfbnK ~ o'eDk n;zGt j?.’ nk}kdh s'I
nrb/ fdB rKXhtkdh nzBk j}ko/ tZb'I F[o{ ehsh ikD
tkbh G[Zy jVskb eh ozr fbnkt/rh, fJj sK ;wK jh
dZ;/rk<
Y
c?;bk b?Dk- fJe wjZstg{oB ezw j? i'fe wB[Zy dh f}zdrh dh dFk jh pdb d/Idk j?. go c?;bk
b?D bJh }o{oh j?¸ fJe ;'u ftuko, fJe soe #s/ eJh gfjb{nK ~ ftukoBk. c?;bk b?D bZfrnk,
f;o\ s/ f;o\ i}pksh j' e/ c?;bk b?Dk, T[bko j'Dk j[zdk j?. Bkb jh c?;bk b?D t/b/, fJj fXnkB
oZyDk ;G s'I w[ZYbh Fos j? fe T[j c?;bk b'ekJh ns/ wB[Zysk dh GbkJh bJh j't/. c?;b/ bJh soeFhb
ns/ nB/eK gfjb{nK s/ ftukoB dk noE jh fJj' j?.
;t?-u/sBk (22) nes{po-d;zpo 2012
fJe ;ot/yDL
fgSb/ fdBhI ‘nksw gqrk; F'Fb t/bc/no e"If;b’
tb'I nekb ne?vwh pV{ ;kfjp fty/ fJe ekoiFkbk
dk nk:'iB ehsk frnk, fi; ftu seohpB 250
nfXnkgeK B/ fjZ;k fbnk. w[Zy s"o s/ ekoiFkbk dk
nk:'iB nfXnkge dh G{fwek ~ b? e/ j'fJnk ;h fe
fet/I ;e{b ftu T[j pZfunK ~ f;fyns eoB fe T[j
BFk w[es ofj ;eD s/ uzr/ fJB;kB pDB!
fJ; ekoiFkbk ftu fJe ftFk w/ok th ;h- ‘pkb
wkBf;esk ~ fet/I ;wMhJ/’. fJ; ftF/ T[¦go rZb eoB
s'I gfjbK, T[BQK nfXnkgeK s'I fszB gqFB g[ZS/ rJ/.
T[j ;BL
1H nZi ebQ d/ pZfunK ftu fejVhnK rZbK
uzrhnK jB<
2H nZiebQ d/ pZfunK ftu fejVhnK nkdsK
wkVhnK jB<
3H fJBQK G?VhnK nkdsK bJh f}zw/tko e"D j?<
don;b eJh tko gqFB T[; bfji/ ftu nkgD/
noE ;zuko BjhI eo gkT[Id/, fi; soQK e'Jh ;ot/yD
eosk ukj[zdk j?. fJE/ th gfjbk gqFB e[M fJ; Yzr
Bkb ;wfMnk frnk fe pZfunK ftu fejVhnK uzrhnK
nkdsK j'DhnK ukjhdhnK jB< fJ; soQK pj[s/
nfXnkgeK dk itkp, T[BQK dh T[whd ~ b? e/ ;h, Bk
fe i' T[j nkg wfj;{; eo oj/ jB.
gfjb/ gqFB ~ g[ZSD-ikDB fgZS/ GktBk fJj ;h
fe nZi ebQ d/ pZu/, Bt/I ;zuko ;kXBK Bkb i[V/ j'D
eoe/, ekch frnkB oZyd/ jB ns/ finkdk u/sB s/
;{MtkB jB, Gkt/I fJ; d/ T[bN pZfunK dh s;tho
goF/Bk-fBokF eoB tkbh th T[Go ojh j?.
pZfunK dhnK uzrhnK rZbK ftu, nfXnkgeK B/
pZfunK d/ G'b/gB ns/ wk;{whns dk f}eo ehsk s/
Bkb jh T[BQK dhnK iK fJ; T[wo Bkb i[VhnK e[M j'o
rZbK ~ T[Gkfonk sK T[j ;h (i) f;yD dh gqftosh
oZyD tkb/ (gqFB g[ZSD tkb/) (ii ) nB[FkFB ftu ofjD
tkb/ (iii ) ;w/I dh edo eoB tkb/ (iv) d{;fonK dh
wdd eoB s/ ;/tk Gkt oZyD tkb/ (v) tZfvnK dh
fJZ}s eoB tkb/ s/ fJ; s'I fJbktk, nkswftFtk;h,
nfXnkge ftfdnkoEh ;'u s/ fttjko
fBwosk, w/jBsh, ;Zu p'bDk, ;fjBFhbsk nkfd
nZSkJhnK dk f}eo ehsk. ;G s'I tZX T[Go e/ nkfJnk
fe nB[Fk;B ns/ ;fseko w[Zy s"o s/ pZfunK ftu j'D/
ukjhd/ jB. i' fe fJ; rZb tZb th fJFkok eod/ jB fe
fJj r[D fes/ Bk fes/ rkfJp jB.
id'I d{;o/ ;tkb dk ftFb/FD ehsk sK fBFfus
jh fJ; dk itkp, pZfunK d/ Bkb ftuoB d/ nB[Gt
ftu'I fBefbnk ;h. fJ; ftu fiBQK wkVhnK rZbK dk
f}eo j'fJnk, T[j ;hL nB[Fk;B Gzr eoBk, gVQD
ftu fXnkB Bk j'Dk, fiZdh iK Yhm ;[Gkn, ;fseko
Bk eoBk, nkg;h bVkJh, BfFnK tZb o[MkD, M{m
p'bDk, p/JhwkBh s/ ;tkoEh j'Dk. fJ; s'I fJbktk j'o
th S'NhnK-w'NhnK p[okJhnK fit/I Beb eoBh, nZr'I
p'bDk, ;kc-;[Eo/ Bk pD e/ ofjDk, u[rbh eoBh,
w'pkfJb, NhHthH dh nkds ns/ bVehnK S/VDk nkfd
dk th f}eo ehsk frnk.
id'I fJBQK p[okJhnK d/ ekoBK pko/ g[ZfSnk frnk
sK pj[s/ nfXnkgeK B/ xo d/ wkj"b ns/ wK fgT[ ~
f}zw/tko mfjokfJnk. fJ; s'I pknd, d{;ok e;{o
nkb/-d[nkb/ ftu, p[oh ;zrs ftu b^fGnk. e[M e[
nfXnkgeK B/ whvhnk, NhHthH ns/ okiBhse ekoBK
s/ th T[Irb Xoh, yk; eoe/ BfFnK dh tos'I ftu.
pj[s jh xZN nfXnkgeK B/ nkgD/ nkg ~ gVu'bD
dh rZb ejh.
don;b fJ; ;ot/yD dk e/Idoh B[esk ;h-
ftfdnkoEhnK dk fttjko. id'I n;hI nkdsK
(uzrhnK iK wkVhnK) dh rZb eod/ jK sK n;b ftu
n;hI pZu/ d/ fttjko dh rZb eod/ jK. nkdsK dk
gqrNktk fttjko ftu jh sK jz[dk j?.
fJ; ;koh fWnk s'I Bshik fJj eZYD dh e'fFF ;h
fe fJ; fttjko fgZS/ ;jh wkfJfDnK ftu f}zw/tko
e"D j? s/ fe; soQK d/ T[gokb/ ehs/ ikD fe fJ; soQK
dh fttjko ftu uzrh spdhbh fbnkJh ik ;e/.
id'I n;hI fe;/ d/ fttjko pko/ rZb eod/ jK sK
gfjbk ;tkb fJjh T[¦mdk j? fe T[j fttjko s?n e"D
pkeh ;\k Ó× #s/
;t?-u/sBk (23) nes{po-d;zpo 2012
gVQ oj/ jB. fJBQK ftu'I th pj[s ;ko/ gzithI Fq/Dh ftu
g[ZiD s'I gfjbK jh gVQkJh SZv iKd/ jB. gzikp ftXkB
;Gk tb'I 1974 ftu nB[;{fus ikshnK s/ nB[;{fus
ephfbnK dh GbkJh tk;s/ ;Ekgs ew/Nh B/ ohg'oN
fdZsh ;h fe gqkfJwoh ;e{bK ftu e[Zb ftfdnkoEhnK
ftu'I e/tb 4 gqshFs jh nfij/ ftfdnkoEh jB fiBQK dk
;zpzX nB[;{fus ikshnK s/ nB[;{fus ephfbnK Bkb ;h.
Gkt/I gqsh ihn nkwdB d/ fj;kp Bkb gzikp Gkos
dk ;G s'I y[Fjkb gqKs j? go fJ; y[Fjkb gqKs ftu th
rohph dh o/yk s'I EZb/ ihtB fpsk oj/ b'eK dh frDsh
40 gqshFs s'I xZN BjhI. nkofEe ;ot/yD d/ nXko ’s/
;oeko B/ 12 b^y s'I tZX gfotkoK ~ ghb/ ekov ikoh
ehs/ jB fiBQK dh ;kbkBk nkwdB 3600 o[g? s'I xZN j?.
n;hI, gF{ ukod/, y/sK ftu ezw eod/, j'NbK ftu posB
;kc eod/ s/ ekoykfBnK ftu ezw eod/ j}koK pZfunK ~
d/yd/ jK. fJj ftuko/ ;e{bK dk doFB se BjhI eod/.
gzikp ftu w[cs s/ bk}wh f;Zfynk ~ nwbh o{g
ftu bkr{ eoBk s/ 100 gqshFs Nhu/ dh gqkgsh ;oeko
tk;s/ fJe efmB ezw j?. fgS/ fij/ ;oeko B/ gqkfJwoh
;e{bK dhnK fJwkosK T[;koB tk;s/ fJe ftF/F w[fjzw
ubkJh ;h fi; nXhB pj[s ;ko/ gqkfJwoh ;e{bK dhnK
fJwkosK dk fBowkD j' th u[Zek j?. ;oeko dh fJj
gfjb-edwh Fbkxk:'r j?. rohp s/ ;wki d/ ew}'o
tor d/ b'eK d/ pZfunK ~ ;e{bK ftu fbnkT[D tk;s/
gzikp ftZfdnk ftGkr ~ ukjhdk j? feL-
1H gfjbh Fq/Dh s'I jh rohp ftfdnkoEhnK ~ ;b/N,
sysh, gkm-g[;seK s/ j'o gVQkJh Bkb ;zpzXs
;wroh fdZsh ikt/.
2H rohp ftfdnkoEhnK ~ gqkfJwoh gZXo s'I jh t}hc/
dh ;j{bs T[gbpX j't/.
3H ;e{bK ftu d[gfjo dk ykDk d/D dk gqpzX ehsk
ikt/.
4H ;kb ftu d' tko todhnK th nfij/ ftfdnkoEhnK
~ fdZshnK ikD. gqkfJwoh ;e{bK ftu nfXnkge-
wkg/ ;z;EktK dh ;Ekgsh }o{oh ehsh ikt/ s/ rohp
ftfdnkoEhnK dh ftZsh ;jkfJsk tk;s/ ;od/-
g[id/ b'eK gk;'I dkB th fJjBK ;z;EktK okjhI
fJeZmk ehsk ik ;edk j?.
(Grs g{oB f;zx ih tb'I ;zgkds g[;se
@nfXnkgeK d/ eosZt ftu'I XzBtkd ;fjs)
w[cs s/ bk}wh f;Zfynki'frzdo f;zx frZb
Gkosh ;zftXkB ftu nzfes okiBhse d/ fBod/Fe
f;XKsK nB[;ko 14 ;kb se dh T[wo d/ pZfunK ~ ;e{b
ftZfdnk d/D dh f}zw/tkoh oki ;oekoK dh j?. gzikp
;oeko B/ gqkfJwoh ftZfdnk d/ g;ko tk;s/ tZv/ tZv/
FfjoK s/ e;fpnK s'I fpBK S'N/ S'N/ fgzvK ftu th
gqkfJwoh ;e{b y'bQ fdZs/ jB. okiBhsh d/ fBod/Fe
f;XKsK ns/ ftXkB dh Xkok 45 dh o"FBh ftu gzikp
ftu 1961 ftu bk}wh gqkfJwoh f;Zfynk n?eN gk;
ehsk frnk. gzikp ;oeko tZb'I 6-11 nk:{ r[N d/
pZfunK ~ bk}wh s"o ’s/ ;e{bK ftu dkyb eoB dh
}'odko w[fjzw ubkJh rJh. fJ; t/b/ gzikp ftu e[Zb
14069 gqkfJwoh ;e{b jB ns/ 50 j}ko d/ eohp
gqkfJwoh nfXnkge fJjBK ;e{bK ftu fB:[es jB.
gqkfJwoh f;Zfynk ftu ;[Xko tk;s/ ;oeko tb'I gqkfJwoh
vkfJo?eN'o/N dh ;EkgBk th j' u[Zeh j?.
gzikp f;Zfynk ftGkr d/ nkd/FK w[skpe gqkfJwoh
nfXnkge nekdfwe ;kb F[o{ j'D s'I gfjbK jo ;kb
xo xo ik e/ dkybk ;{uhnK fsnko eod/ jB. ;oekoh
nzefVnK nB[;ko 6-11 nk:{ r[N d/ 100 gqshFs pZu/
;e{bK ftu dkyb jB. ;oekoh nB[wkB nB[;ko jh 22H5
b^y ftfdnkoEh gzikp d/ gqkfJwoh ;e{bK ftu gVQd/ jB.
go ;oekoh nzeV/ :EkoEe s;tho g/F BjhI eod/.
Btzpo 1982 ~ ib`Xo fty/ gqkfJwoh f;Zfynk pko/
d'-o'}k ;?whBko n:'fis ehsk frnk. ;?whBko ftu
ftfdne wkfjoK, T[u nfXekohnK ns/ w"i{dk ;oeko
tb'I ftZfdnk d/ ;[Xko tk;s/ ;Ekgs efwFB d/ w?IpoK B/
Gkr fbnk. ;?whBko ftu gqkfJwoh ;N/i ftu jh gVQkJh
SZvD tkfbnK dh tX ojh frDsh ’s/ fuzsk gqrNkJh
rJh. ;?whBko nB[;ko gzikp ftu fJ; t/b/ nfXnkgeK
s'I ;ZyD/ 100 gqkfJwoh ;e{b jB. ;?whBko dhnK
f;ckoFK ;BL-
1H gqkfJwoh ;e{bK ~ fdbeF pDkfJnk ikt/.
2H fJefjo/ nfXnkge tkb/ gqkfJwoh ;e{b ysw ehs/
ikD.
3H pZfunK ~ p'Mb gkm-Ww s'I w[es eok e/ jbe/
e'o; dh ftt;Ek ehsh ikt/.
4H pZfunK ~ j'o ;orowhnK tb o[fus ehsk ikt/.
fJ; t/b/ gqkfJwoh ;e{bK ftu 6-11 T[wo ro[g
ftu nkT[D tkb/ ftfdnkoEh fJ; T[wo d/ e[Zb pZfunK
dk e/tb 60 gqshFs jB fijV/ fe gqkfJwoh ;e{bK ftu
;t?-u/sBk (24) nes{po-d;zpo 2012
nekdfwe ;kb dk nkozG j?. w?I nkgD/ fgzv d/
;oekoh gqkfJwoh ;e{b ftu pZuh dk Bkw dk]b
eotkT[D iKdk jK. fJe nfXnkge poKv/ ftu e[o;h
’s/ p?mk j?. pZuh T[; tZb BjhI t/ydh, u"Eh iwks d/
ftu gVQdh Gshih i' w/o/ Bkb jh yVQh j?, efjzdh j?¸
“G?D ihnK nzdo p?mhnK jB.” wB rdrd j'
iKdk j?, pZfunK dh ‘G?D ih’ gqsh ngDs t/y e/. ewo/
nzdo dk]b j[zdk jK.
“;fs ;qh nekb G?D ih, r[Zvh dk Bkw dk]b
eotkT[Dk j?.” nkT[D dk we;d dZ;dk jK.
“p/N/ e[o;h fbnkU, tho ih tk;s/” fJe ;hBhno
nfXnkgek n?Be mhe eodh ofjzdh j?. d' fszB pZu/
fJeZm/ d"Vd/ jB, fwzNK ftu e[o;h jk}o j' iKdh j?.
Bkw gsk g[ZS e/ fJe nfXnkgek ofi;No ftu'I
gVskb eodh j?. y[d jh ckow Godh j?. nkwdB tkbk
ykBK GoB ns/ d;sys eoB fjs ckow w/o/ tZb
tXkT[Idh j?. ;koh ekotkJh fwzNK ’u ;wkgs j' iKdh
j?.
w/oh pZuh e[o;h bkr/ ;fjwh yVQh j?.
“p/N/ T[oQ/ nkU”, fJe nfXnkgek pV/ fgnko Bkb
efjzdh j?.
“G?D ih, fJjd/ fdb ’u vo j? pJh wk;No e[Nd/
jB,” w?I n]pkoK ftu fBs SgdhnK ]poK d/ nkXko
’s/ f]nkb dZ;dk jK.
“r[Zvh xofdnK s'I voh dk E'VQk n? fij' i/ s/o/ xo
d/ T[j' i/ n;hI nK pJh”, T[j pZuh ~ p[eb ftu fyZu
b?Idh j?. T[; tb'I pZuh gqsh ftykJh rJh ngDs d/y e/
fdb nF nF eo T[mdk j?. wB ’u nfXnkgeK gqsh
pDh fpzp X[zdb/ j[zd/ ikgd/ jB.
“r[Zvh B/ fejd/ e'b gVQB?I<” fJe nfXnkgek
g[ZSdh j?.
“G?D ihnK e'b'I, wk;NoK e'b'I BjhI.”
“feT[I<”
“wk;No e[ZNd/ jB” pZuh ;[Gkte jh efjzdh j?.
ekoB ;gZFN j[zdk ikgdk j?, ‘G?D ihnK pZfunK
Bkb gq/w g{ote g/F nkT[IdhnK jB id fe nfXnkgeK
dk tshok nfijk BjhI.’
nfXnkgektK pZfunK d/ wB'ftfrnkB ~ uzrh
soQK ;wMdhnK jB. T[BQK dhnK ;wZf;nktK fpjso
sohe/ Bkb ;[bMkT[IdhnK jB.
T[j ;wMdhnK jB fe pZu/ ~ ;e{b d/ wkj"b
nB[;ko fe; soQK YkbDk j?. pZfunK dk gkbD g';D
nkgD/ jZEhI ehs/ j'D eoe/ T[j pZu/ d/ wB dh sfj
sheo ibdh gj[zu iKdhnK jB.
ne;o n]pkoK ftu gVQd/ jK fe nfXnkge
;e{b ftu BF/ tosd/ jB, pZfunK ~ s;hj/ fdzd/ jB
id fe nfXnkgektK fto[ZX tZX s'I tZX fJjh fFekfJs
fwbdh j? fe T[j ;e{b d/ ;w/I ftu ;t?No p[DdhnK
jB.
}ok ftuko eohJ/, nfXnkge ;e{b ftu f;roN
ghIdk j?, Fokp ghIdk j? iK }odk tosdk j? sK pZu/ d/
wB ’s/ eh n;o g?Idk j?. T[;d/ wB ftu ;[Gkte jh
nfij/ nfXnkge gqsh B\os g?dk j' ikt/rh. i/ T[j
fMVe/rk sK wk;{w wB ftu ;fjw g?dk j' ikt/rk. fJ;/
;fjw d/ ekoB pZuk eJh tko ;e{b ikD s'I ezBh
esokT[Idk j?. soQK soQK d/ pjkB/ brkT[Idk j? sK fe
T[; ~ ;e{b ikD s'I S[Nekok jk;b j' ikt/.
nfXnkgek ;e{b ftu ;t?No p[Ddh j? (t?;/ w?I
fJ; ~ uzrk BjhI ;wMdk, fJj \o} ftu e'skjh jh sK
j?) go fJ; dk pZfunK d/ wB s/ e'Jh wko{-gqGkt BjhI
g?Idk.
fJj ne;o t/fynk frnk j? fe S'N/ pZu/
nfXnkge gk; gVQB Bkb'I nfXnkgek gk;'I gVQB ~
gfjb fdzd/ jB. fJ; dk tZvk ekoB fJj jh j? fe T[j
T[; ~ ‘nkgfDnK tKr’ ;wMdh j?. T[j nfXNkgek
gk; y[bQ e/ wB dh rZb efj ;ed/ jB, e'Jh fMie
wfj;{; BjhI eod/.
o{; tor/ ;wkitkdh d/FK ftu n"os
nfXnkgektK dh frDsh wod nfXnkgeK Bkb'I fes/
f}nkdk j?. T[BQK d/ w[ekpb/ uzrh soQK ;wMdhnK jB.
eh ;kv/ nfijk BjhI j' ;edk fe gqkfJwoh ;e{bK ftu
nfXnkgeK dh Gosh t/b/ n"os T[whdtkoK ~ soihj
fdZsh ikt/<
Y
gqkfJwoh f;Zfynk s/ nfXnkgektK
bkb f;zx frZb
;t?-u/sBk (25) nes{po-d;zpo 2012
w?I fet/I u/sB j'fJnk
w/ok iBw ;zB 1976 ~ fgzv T[d' B`rb f}bQk
nzfwqs;o fty/ j'fJnk. w/o/ fgsk ih n?cH;hHnkJhH
ftu fJz;g?eNo ;B, uzrk yKdk ghIdk gfotko ;h,
iwhB th 8-10 feZb/ j?rh. w/ok pugB pj[s jh bkv
fgnko ftu pshs j'fJnk. w/o/ s'I S'Nh w/oh fJe G?D
;h.
w?I gVQB ftu th uzrk ;h ns/ jkeh dk T[¦xk
fyvkoh ;h. w?I nkgD/ ;e{b dh Nhw tZb'I B?FBb b?tb
sZe y//fvnk. ‘XzBoki fgZb/’ tor/ T[¦x/ fyvkohnK Bkb
y/vD dk th w?~ eJh tkoh w"ek fwfbnk. jkeh ftu
w/oh yk; o[uh j'D eoe/ w/o/ fgsk ih B/ w?~ ;N/N ;e{b
nkc ;g'oN; ib`Xo fty/ frnkothI ftu dkyb
eotk fdZsk. f}zdrh d/ T[j d' ;kb pj[s uzr/ phs/.
w/oh y[oke dk xotkfbnK tZb'I ns/ ;e{b tZb'I pj[s
fXnkB oZfynk iKdk ;h.
phHJ/H ftu w?I bkfJbg[o ]kb;k ekbi fty/
dkybk b? fbnk. ekbi dh Nhw tZb'I jkeh y/vDh F{o{
eo fdZsh. pZ; T[¦E'I w/oh f}zdrh dk g[Zmk r/V F[o{ j'
frnk. :koK d';sK d/ efjD s/ gfjbh tkoh ec f;og
(c?I;hv/fob) ghsh. j"bh-j"bh nkds g? rJh. o'} ghD
br fgnk. go j[D T[j j[bkok BjhI ;h fwbdk i'
gfjbh tkoh fwfbnk ;h. c/o w?I B"ofcB d/ fJzi?eFB
bkT[D/ F[o{ eo fdZs/. pZ; f}zdrh ]sw j' rJh. BFk
eodk ofjzdk, wzi/ s/ fvZfrnk ofjzdk. jkeh y/vDk pzd
eo fdZsk. gsk BjhI phHJ/H w?I fe; soQK gk; ehsh. xo
tkg; nk frnk, wK-pkg w/oh jkbs d/y e/ pj[s
xpok rJ/. w?I e'Jh ezw BjhI eodk, p; BFk eoe/
fgnk ofjzdk. gzikp g[fb; tZb'I w?~ vkfJo?eN Gosh
j'D bJh ;Zdk gZso th nkfJnk go w?I BjhI frnk. xo
d/ o' yZg e/ u[Zg eo rJ/. fco w?~ T[jBK B/ fe;/
foFs/dko d/ okjhI ftd/F G/iD dh th e'fFF ehsh go
ekr} gZso g{o/ Bk j'D eoe/ w?I pok}hb s'I fvg'oN j'
e/ tkg; nk frnk. 1992 sZe w?I ;w?e ghDh F[o{ eo
fdZsh. 1996 ftu w/ok ftnkj j' frnk. xofdnK B/
nkyoh tkj bk bJh ;h go ftnkj s'I pkd w/oh
f}zdrh j'o th yokp j' rJh. o'}-o'} xo ftu eb/F
ofjD b^rk.
w?~ r[o{ BkBe d/t j;gskb fty/ dkyb eotk
fdZsk (BFk S[vkT[D bJh) frnk. ;Zs-nZm fdB w?I
dk]b fojk. j\sk e[ w?I e'Jh BFk BjhI ehsk go c/o
;ohoe sebhc j'D eoe/ w?I d[pkok c/o BFk eoBk F[o{
eo fdZsk. w?I wB[^y s'I ikBto pD u[Zek ;h. c/o fJe
fdB w/o/ xofdnK ~ nk; dh feoB fdykJh fdZsh.
T[jBK B/ w?~ ;tkwh ftt/ekB`d vhH nfveFB ;?INo
r[o{ BkBe j;gskb fty/ c/o dk]b eotk fdZsk. d;
fdB dkyb ofjD s'I pkd w?~ S[ZNh d/ fdZsh rJh. w?I
mhe wfj;{; eo fojk ;h, go jkb/ w/oh u/sBk BjhI ;h
ikrh. dtkJh w?I brksko yKdk fojk. w/oh
ekT[I;fb`r th j[zdh ojh. fJe ;?INo tkfbnK B/ w?~
c'B ehsk fe T[j T[jBK woh}K ~ ;BwkfBs eoBk
ukj[zd/ jB i' fe brksko fJe ;kb s'I BFk w[es jB
s/ brksko ;?INo Bkb i[V/ j'J/ jB. T[jBK ftu'I w?I th
fJe ;h fi; ~ ;BwkfBs ehsk ikDk ;h. Bh:s
fwsh ~ w?I ;?INo gj[zu frnk. gq'rokw F[o{ j' u[Zek ;h.
id'I vkH ghHvhH ror s/ vkH dhgsh ih B/ w?~
;BwkBs eoB bJh w/ok Bkw g[ekfonk s/ w'w?IN' fdZsk
sK w/ohnK nZyK jzM{nK Bkb Go nkJhnK. wB ftu
nkfJnk fe ekF! w?I BFk Bk eodk j[zdk s/ nZi w?I
FkfJd fJzNoB?FBb b?tb dk jkeh fyvkoh j[zdk s/
fJj' fij/ b^yK jh fJBkw w/oh M'bh gJ/ j[zd/. T[; fdB
w/oh nzsonkswk B/ w?~ MzM'fVnk s/ w?I u/szB j' frnk.
Y
fJ; ekbw okjhI, T[BQK d';sK dh ejkDh g/F eoB dh e'fFF j? i' fe BF/ ftu g{oh soQK rbskD ;h
s/ fco u/szB j' e/ fJ; s'I pkjo fBeb/.
g/F ehsh ik ojh xNBk¸ feogkb f;zx dh j? i' fe r[o{ BkBe d/t j;gskb, nzfwqs;o d/ ;tkwh
ftt/ekB`d BFk S[vkT{ e/Ido ftu dkyb j' e/, BFk w[es j'fJnk j?. T[; dh ejkDh ~ g/F eo ojh j? fJ;
e/Ido dh wB'ftfrnkB dh e"I;bo L ;qhwsh i;ftzdo e"o.
;t?-u/sBk (26) nes{po-d;zpo 2012
w/ok iBw sfj;hb }hok fibQk fco'}g[o fty/ 2-
10-1976 ~ fJe ;XkoB gfotko ftu j'fJnk. d;thI
sZe dh gVQkJh w?I }ho/ fty/ ehsh. frnkoQthI ebk;
ftu w?I Non-Medical b? fbnk ns/ nZr/ th gVQdk
frnk. gVQkJh s'I pknd w?I fJe ;e{b ftu ps"o
nfXnkge b^rk ns/ Bkb dh Bkb soeFhb ;[;kfJNh
}hok ftu th ezw eodk fojk. fi; ekoB w/oh ;'u
ftfrnkBe pDh. fJ; d"okB w?I seoFhb ;kfjs
gfVQnk. j"bh-j"bh ;kfjse feskpK ftu th o[uh
tXdh rJh.
ps"o ezw w?I nkgD/ d' ;kEhnK Bkb ob e/ ;e{b
y'fbQnk. w/ok ftnkj fco'}g[o fty/ j'fJnk. fco w?I
e[btzs }hok d/ ;zgoe ftu nkfJnk. fiBQK eoe/ w/oh
feskpK gVQD dh j'o o[uh pDh. e[btzs }hok B/ w?~
f;rwzv cokfJv gVQD bJh gq/fos ehsk. cokfJv dh
;G s'I gfjbK w?I wB'ftFb/FD feskp yohdh. fJ;
feskp ~ w?I uko gzi tko gfVQnk. fco j"bh-j"bh w?~
fJ; feskp dh ;wM nkT[D b^rh ns/ w/o/ ihtB ftu
BtK w'V nkfJnk. w?I cokfJv dhnK d{ihnK feskpK
@gqwkswk dh T[sgsh#, @;fGnsk to fe ;okg# th
gVQhnK. fco w?I ukob; vkoftB gVQBk F[o{ ehsk.
vkoftB dh gfjbh feskp “iht dh T[sgsh” gVQD
ftu w?~ fszB ;kb b^r/ ns/ fco w?I “wB[^y dh
T[sgsh” gVQh. fJjBK d'tK b/yeK ~ gVQ e/ w/oh ;wM
pj[s tXh. w?I r[opyF f;zx gqhsbVh, vkeNo ;w{ f;zx
wotkj, w?ef;w r'oeh ns/ j'o th pj[s ;ko/ b/ye
gVQ/. w?I “fuokr” w?r}hB brksko d'-fszB ;kb
gVQdk fojk. p[ZYk s/ ;w[zdo, gops'I Gkoh w"s, gfjbk
nfXnkge g[;seK w?~ pj[s tXhnk b^rhnK. nZiebQ
w?I gzikph ;kfjs ;Gk (ofiH) }hok ftu ps"o gquko
;eZso ezw eo fojk jK. fJ; ;Gk d/ fszB ;KM/ ekft
;zrqfj “tXd/ edw”, “c[Zb s/ ebhnK”, “eVh s/
gotk}” fJe ejkDh ;zrqfj “y/sK d/ tko; ns/ j'o
ejkDhnK” ftu w?I ps"o b/ye ns/ ;zgkde d/ o{g ftu
Fkwb j' ;fenk jK. wbehs f;zx rkdVh tkbk B/ w?~
vkH fFnkw ;z[do dhgsh ih d/ “fwzBh” pko/ dZf;nk. w?I
ns/ wbehs f;zx B/ ob e/ }hok ftu fJj w?r}hB
;t?-u/sBk dk ;\o
b'eK d/ ;bkBk bkJ/ ns/ nkg w?I fJ; dk ihtB w?Ipo
jK. T[¦go fdZshnK f;XKse, ;kfjse ns/ ihtB iku
dhnK feskpK gVQ e/ w?I u/sB j'fJnk ns/ i' f;b/p;h
gVQkJh w?I tX BjhI gVQ ;fenk T[; dh xkN g{oh j'
rJh. j[D fJjBk feskpK ~ gVQ e/ w?~ pj[s tXhnk
b^rdk j?.
;qh pfuZso f;zx i' w/o/ p}[or d';s jB T[jBK B/
w?~ ihtB iku dhnK pj[s ehwsh rZbK dZ;hnK. w?I
“soeFhb” w?r}hB brGr d; ;kbK s'I brksko
gVQ fojk jK.
w/oh gVQD dh pj[s fJZSk ;h, w?I :{Bhtof;Nh gZXo
se gVQDk ukj[zdk ;h. go jkbksK B/ T[; fJZSk ~ g{ok
BjhI j'D fdZsk. fJj ewh w?~ ek\h ;wK oVedh ojh
j?. go j[D, nkgD/ nkg ~ ftFt ;kfjs dhnK feskpK
Bkb i'V e/, i' T{DkgB w?~ brdk ;h, T[; ~ w'Vk
fgnk j?.
j[D w?I uzrk fJB;kB pBD dh jo e'fFF eodk
ofjzdk jK. nZi ebQ w?I nkgDh d[ekB th ubk fojk jK
ns/ gzikph ;kfjs ;Gk (ofiH) }hok ftu th ezw eo
fojk jK. w?I brGr e'Jh Bk e'Jh g[;se gVQD tk;s/
F[o{ eoh oZydk jK. w?I ;t/o s'I oks se “eh ehsk”
T[;dk oks ~ nZXk xzNk p?m e/ fuzsB eodk jK ns/
jo o'} nrb/ fdB j'o tXhnk wfj;{; eodk jK. w/oh
fJZSk nkgD/ nkg ~ tXhnk fJB;kB pBkT[D dh j?.
j[D w?I nkgD/ nkg ~ u/sB wfj;{; eodk jK ns/ b'eK
~ fJj ;[B/jk d/Dk ukj[zdk jK fe tZX s'I tZX ftFt
gZXo d/ b/ye gVQ/ ikD sK i' T[jBK d[nkok fdZsk
frnkB n;hI jk;b eoe/ ihtB ~ j'o tXhnk, ;[ykbk
ns/ nkB`dwJh pBkT[D bJh nkgDk :'rdkB gk
;ehJ/.
nZi w?~ brdk j? fe w?I nkgD/ T[BQK j'o d';sK s'I
pj[s jh nZr/ jK, i' f;o\ nkgD/ pko/, nkgD/ XzX/ pko/
;'ud/ jB. w?~ brdk j? fe ;e{bh iK ekbi dh gVQkJh
s'I w?~ T[j ;G e[M BjhI ;h fwbDk i' j[D w?~ nkgD/
ftu wfj;{; j[zdk j?.
Y
∏tfozdo }hok
;t?-u/sBk (27) nes{po-d;zpo 2012
:[tk nktk}
eftsk ¥ -owBgqhs e"o s{o
dodwzd fdnK dodhnk
nk b? d[BhnK dh ;ko.
fJZE/ ;ko/ j[ew ubKtd/,
p; g?Idh Xh ~ ;ko.
ed/ fgzv dh eZbh e[Vh th
;h ;kfonK dh Xh G?D.
nZi xo dhnK fuVhnK bJh jh,
j'J/ tfjFh fcod/ B?D.
pkpb s/ Xh dk ;ke th
j[D j'fJnk bho'-bho.
w[Zb oZyVh dk Bk ikDd/,
nZi nzwh ikJ/ tho.
fij~ BkBe B/ tfvnkfJnk
T[jdh fJZ}s fdZsh o'b.
;G o;wK g{ohnK eod/ B/,
T[¦uh ftZu ;gheoK p'b.
pu ikJhJ/ fJ; gsB s'I
nk eohJ/ jhbk “owB”
][Fp{nK tzvD b^ri/,
fco s'I fJj ;'jDk uwB.
❀
eftsk ¥ -eztbgqhs f;zx
T[¦vdhnK fcodhnK j[D e{ziK dhnK vkoK fdZ;dhnK Bk
y{j s'I gkDh GodhnK j[D w[fNnkoK fd;dhnK Bk
j[D e'Jh ftZu cbQ/ d/ pfje/ pkpk jho ;[DkT[Idk Bk.
x'VhnK d/ F"Ieh B/ xZN jh, BfFnK t/y itkBh gZNsh,
ghId/ dko{ bkT[Id/ iod/ w{zj e'Jh fxT[ ~ bkT[Idk Bk.
b^Gd/ fcod/ ;ko/ fto;k fes'I fEnkT[Idk Bk.
j[D Bk fes/ fsqziD i[Vd/, ;G e'b gb B/ fgnko d/ E[V rJ/.
uoyk p?mk y{zi/ o't/, rhs fgnko d/ rkT[Idk Bk.
b^Gd/ fcod/ ;ko/ fto;k fes'I fEnkT[Idk Bk.
pkp/, y{j ns/ wZeh ewkeK, “u"XohnK” ofj rJhnK :kdK,
j[D e'Jh gqhs fgnko dh gke/ “e/gh” s'V uVkT[Idk Bk.
b^Gd/ fcod/ ;ko/ fto;k fes'I fEnkT[Idk Bk.
❀
rhs ¥ -s/igkb d"Xohnk
do do ]s/ M'bhnK nZvd/ oj/
pkeh b/yK T[¦s/ SZvd/ oj/
go ]?o ed/ Bk gkJh w/fonK b/yK B/
w?~ eo SZfvnk eo}kJh w/fonK b/yK B/.
nkgfDnK e'b'I j'J/ gJ/ fprkB/ jK
p; fdB'I fdB ysw ij/ j[zd/ ikB/ jK
jo uh} jh eoh gokJh w/fonK b/yK B/.
w?~ eo SZfvnkHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
w"s'I G?V/ gb ;h Bkb w/o/ i' phs/
g/F e'Jh Bk uZbh w?I :sB pE/o/ ehs/.
Bk w/oh ghV tzvkJh w/fonK b/yK B/.
w?~ eo SZfvnkHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
‘s/igkb’ B/ j[D skJhI ;po jh oZfynk J/.
‘d'Xohnk’ j[D f}zdrh e'b'I nZfenk J/.
Bk |w s'I okjs fdtkJh w/fonK b/yK B/.
w?~ eo SZfvnkHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
❀
eftsk ¥ -niw/o f;zx
w?I pzd fgzio/ dk gzSh jK
nk}kd Bk eo.
w?I nkgDh d[BhnK ’u tZ;dk jK,
popkd Bk eo.
w?~ F"Ie BjhI b`whnK vkoK dk
w?I gfjbK Jh GzfBnk wkoK dk
fdb ej/ phs/ gbK ~ :kd Bk eo.
w?I pzd fgzio/ dk gzSh jK,
nk}kd Bk eo.
;kv/ s'V/ xo s{\kBK B/,
e[M o'b fdZs/ fJB;kBK B/
efjo ed/ fJjBK d'jK dk ikt/ Bk to.
w?I pzd fgzio/ dk gzSh jK,
nk}kd Bk eo.
T[iV/ xoK ~ d/y BjhI j'Dk
;/e B\os dk ;/e BjhI j'Dk,
;'u T[jBK jkbksK ~ fdb iKd/ vo.
w?I pzd fgzio/ dk gzSh jK
nk}kd Bk eo. ❀
;t?-u/sBk (28) nes{po-d;zpo 2012
nZiebQ wsbph d';s pj[s jB. go ;Zu/ d';s dh
gqkgsh pj[s w[Ffeb Bkb j[zdh j?. feT[Ife jo d';s
nZr/ fdbh d[Zy BjhI o'J/ ik ;ed/. i' nZi ;kvk d';s
j'D dk dkntk eo fojk j't/ eh gsk eZbQ T[j jh d';s
s[jkv/ d[Zy dk ekoB pD/. fJ; bJh pj[s goy s'I
pknd jh gsk b^rdk j? fe e'Jh ;Zuk d';s pDB d/
ekfpb j? iK BjhI. nZiebQ wkfJnk BkrBh jo/e ~
vzr wkodh fcodh j? s/ foFs/ w[Zb d/ j' e/ ofj rJ/ jB.
fi; d/ e'b g?;k j? T[;d/ nB/eK jh d';s pD p?md/
jB. go fit/I jh rohph dk s{ckB ;G e[M popkd
eoe/ r[}o iKdk j? sK ;ko/ d';s fJeZfbnK SZv e/ s[o
iKd/ jB. nZiebQ uVQd/ ;{oi ~ jh ;bkwK j[zdhnK jB.
fJB;kB fJj ikDdk j'fJnk th BjhI ;wMdk fe g?;k
sK jZEK dh w?b j?. fJ;dk gsk BjhI b^rdk ed'I
nkfJnk ed'I frnk. g?;/ d/ BF/ ftu b'e ;G foFfsnK
dh edo G[Zb iKd/ jB. fJe rohp fJB;kB th pj[s
y{p d';sh fBGk ;edk j?, T[j th d';sh dh nfjwhns
~ ;wMdk j?, go |ohp dh d';sh th g?;/ dh uwe nZr/
fwZNh d/ Y/o tKr fpyo iKdh j?. T[j th e'Jh ;wK ;h
id'I fWFB s/ ;[dkw/ dh d';sh dh ;kok ir fw;kb
fdnk eodk ;h s/ nZi th fdzdk j? go nZiebQ pokpo
tkfbnK Bkb jh d';sh eoB ~ gfjb fdZsh iKdh j? s/
fJ;/ ~ jh ;wMdkoh wzfBnk ikD b^rk j?. efjD Bkb
jh e'Jh fe;/ dk d';s BjhI pD iKdk go i' fpBK ej/
pj[s e[M eo iKdk j? T[jh ;Zuk d';s j[zdk j?. ;Zuh
d';sh ftFtk; ’s/ fNeh j[zdh j?. nZiebQ T[¦s'I whnK
fwZm{ pDe/ d';sh fBGkJh iKdh j? s/ u[Zgukg fgZm ’s/
tko ehs/ iKd/ jB. fJjh d[BhnK dk d;s{o pD u[Zek
j?.
;Zuk d';s nkgD/ d';s d/ d[Zy ;[y ftu w'Y/ bkb
w'Yk i'Ve/ yVdk j?. id'I d' d';sK dh d';sh ftu
ftFtk; dh v'o N[ZND b^rdh sK fJe d{;o/ dh
fJwkBdkoh FZe d/ x/o/ ftu nk iKdh j?. fizBK j' ;e/
ftFtkF dh v'o ~ w}p{s eoBk ukjhdk j? s/ nkg;h
wsG/dK ~ fe;/ sh;o/ e'b T[ikro BjhI eoBk ukjhdk
;r'I fgnko Bkb p?me/ y[d jh ;[bMk b?Dk ukjhdk j?.
feT[Ife fJe tko N[ZfNnk foFsk i/ d[pkok i[V th ikt/
sK T[; oZ;h tKr j[zdk j? fi;d/ d' N[ZN/ f;fonK ~ rzY
Bkb i'V fdZsk iKdk j? go T[jBK ftubh rzY T[jBK
ftu N[ZN/ j'D d/ nfj;k; ~ woB BjhI fdzdh.
f}zdrh ftu pj[s/ d';s pDkT[D Bkb'I fJe jh
tXhnk d';s pDk b?Dk ekch j?. ftFtk; s/ fgnko
Bkb T[j fwbd/ B/, fJZe j' iKd/ B/, s/o/-w/o/ dh GktBk
fwNk e/, d[Zy-;[y d/ ;KM/ GkJhtkb pD iKd/ B/. ftS'V/
dk nfj;k; th T[jBK bJh sebhcd/j j[zdk j?.
d';sh nfijk foFsk j/ fi;dh r'd ftu n;hI
nkgDh sBkn Goh f}zdrh d/ e[M ;[yd gb pshs
eod/ jK. d';sh fe;/ Bkb th j' ;edh j? s/ fJ; ftu
d[BhnK dh B}o ftu fJe ;XkoB fJB;kB th ;kv/
bJh p/jZd yk; pD iKdk j?. ;Zu/ d';s dh G{fwek
feskpK th pky{ph ndk eodhnK jB. fJj ;kv/
fJeZb/gB ftu ;kvk Gog{o ;kE fdzdhnK B/. ;Zuh
d';sh Xow, ozr, B;b, iks-gks nkfd ;G pzXBK s'I
T[¦go T[¦me/ fgnko dk ;[B/jk fdzdh j?.
;Zuk d';s;'Bhnk Xowe'N
Y
@;/tk# ;[;kfJNh gzikp tb'I gqekfFs pkb wB'ftfrnkB ;pzXh
vkH fFnkw ;[zdo dhgsh dhnK g[;seK
;t?-u/sBk (29) nes{po-d;zpo 2012
;kfjs Xkok
fuzsk ¥ oFhd nZpk;
eko ftZu p?mh vkeNo fofsek Fowk vQkYh fuzss
;h. T[j vokfJto ~ tko-tko eko dh o\sko tXkT[D
bJh efj ojh ;h. d' xzN/ gfjbK id'I T[j f;tb j;gskb
ftu nkgDh fvT{Nh ’s/ ;h sK T[;~ nkgDh g[okDh d';s
d/ ebhfBe ’u'I \'B nkfJnk ;h. fe;/ roGtsh n"os dk
e/; ;h. ek\h d/o s'I ‘b/po g/B’ T[¦mD d/ pkti{d pZu/ dk
iBw BjhI ;h j' fojk. vkH fofsek B/ \'B T[¦go jh
nkZgq/FB dk ;wkB fsnko eoB dk nkd/F d/ fdZsk ;h.
rkfJBh d/ d'-fszB woh}K ~ d/y e/ ns/ pkeh ~ nrb/
fdB nkT[D bJh efje/, j;gskb ftu S[ZNh d/ e/ T[j
s[oB jh b^rh ;h fe Bt/I nkJ/ n?¦;Hn?wHUH ;kfjp B/ e[ZM
p/jZd }o{oh w;b/ fv;e; eoB bJh T[; ~ p[bk fbnk.
vkeNoh g/F/ gqsh nkgDh gqshpZXsk bJh wFj{o
n?¦;Hn?wHUH Bkb v/QY e[ xzNk fv;e; eoB T[gozs vkH
fofsek s/}h Bkb eko ftu p?m nkgDh d';s d/
ebhfBe tZb uZb gJh. okj ftu T[j soQK soQK dhnK
;'uK ftu r[nkuh ojh.
ebhfBe gj[zufdnK jh vkH fofsek B/ fo;?¦gFB
ekT{INo ’s/ p?mh e[Vh ~ g[ZfSnk, “nkZgq/FB dh fsnkoh j'
rJh<” e[Vh B/ ikDh gSkDh vkH fofsek ~ dZf;nk,
“fsnkoh sK w?w n;hI eo bJh ;h go nkZgq/FB dh b'V BQh
gJhHHHBkowb fvbhtoh j' rJhHHH gfotko tkb/ sK T[; ~
tkg; th b? rJ/ B/HHHs[jkvk w'pkJhb ‘;ftZuv nkZc’
nkT[Idk fojk fi; ekoD s[jk~ fJBc"ow BjhI eo ;e/HHH”
“ub' SZv'HHHn"os d/ gfotko tkfbnK s'I pkjo'I
vkeNo p[bkT[D d/ ukofi} sK }o{o eb/w ehs/
j'Dr/HHHw/oh go;?¦BN/i gj[zuk d/DkHHHHHw?I j;gskb ik e/
nkgDh S[ZNh e?I;b eotk b?Bh nKHHH” fJzBk efj e/ vkH
fofsek T[bN/ g?ohI eko ftZu nk p?mh. j[D T[; d/ fujo/ s/
e'Jh fuzsk BjhI ;h.
m
nDj'J/ ¥ ;fsgkb y[Zbo
fJ; S'N/ fij/ fgzv ftu tZv/ f}whIdkoK s/ efozfdnK
d/ jh xo jB. r[od[nko/ d/ ;gheo s'I nkJh nktk}
;[DfdnK ;G d/ ezB yVQ/ j' rJ/. tkfjr[o{ ih ekHHHH.
‘;odko wbehs d/ xo'I r[io rJh j?. T[; dh o{j dh
FKsh bJh gkm dk nZi G'r j? GkJh. d[ZX g[idk eo'
GkJh. Bkb/ ;kX-;zrs ~ ;Zdk j? GkJh.’
ftjV/ tkfbnK dk f;o wkB Bkb T[¦uk j' frnk.
T[jBK ~ gfjbh tko fJj fgzv nkgDk b^frnk.
T[Xo f}whIdko fJe d{i/ s'I c'B s/ g[ZSD b^r/
‘;odko wbhes f;zx d/ xo'I sK mhe mke j? Bk fes/HHH.’
‘pzd/ dk eh gs?<’
T[j ;odko rzvk f;zx d/ xo fJeZm/ j'D b^r/. T[j
r[od[nkok ew/Nh dk gqXkB ;h.
ftjV/ tkfbnK d/ xoK ftu f}zdrh XVe gJh ;h.
fJ; soQK gfjbh tko j'fJnk ;h. ni/ d' wjhB/ gfjbK
ehs{ dh wK woh ;h. GkJh B/ nktk} fdZsh ;h.
‘ehs{ efozd/ dh wK ;[ortk; j' rJh n? ;kX ;zrs/.
E'VQ/ u'I E'VQk, pj[s/ u'I pj[sk d[ZX nkgD/ xoK ’u oyDk
GkJh T[j nkg/ b? ikDr/. nZi G'r j? wkJh dk.’
fi; fdB wkJh woh ;h ehs{ B/ nkgDh wK dh fusk
~ dkr bkT[Id/ fejk ;h.
‘b? wkJh i/ oZp nrbk iBw d/t/ sK ;kv/ xoK ’u Bk
izwh. nZyK Go bJhnK ;B. FkfJd T[;~ nkgDh wK dh
w"s dk d[Zy xZN ;h go nkgDh BhthI iks dk tZX.
;kvhnK wktK sK FkfJd ;kv/ n;bh BK th :kd
BjhI j'D/, T[j ;'u fojk ;h.
‘;odko wbehs f;zxHHHHH.’
;gheo s'I d[pkok nkJh nktki B/ T[;d/ wB dh
frbkBh X' fdZsh ;h.
T[Xo rzvk f;zx d/ xo f}whIdko fJeZm/ j' rJ/ ;B.
;odko wbehs f;zx BjhI fd;dk fes/ T[jd/
xo'IHHHHJ/B/ ~ rzvk f;zx dk w[zvk nk frnkHHHHv?vh fJj sK
ehs/ d/ xo'I r[ioh n?HHHH.
j?IHHHHjZnkHHHH.
;ko/ jZ; gJ/.
‘;odko wbehs f;zx. ;kbk ;odkoh dk’, rzvk
f;zx B/ Bcos Bkb E[Zfenk.
‘ub' pJh uZbhJ/HHHH.’
‘feXo< ;odko wbehs f;zx d/HHHH’ ;ko/ iD/ fco jZ;
gJ/.
‘r[od[nko/ ubd/ nK. rzqEh BtK nkfJn? fJj~
;wMkJhJ/ pJh, fet/I nktk} d/Dh n?.’ ns/ ;ko/
r[od[nko/ tZb ~ j' s[o/.
m
w'Yk ¥ i;pho Yzv
n?Ip{b?I; ftu'I eZY e/ gkgk dh fwose d/j FwFkB
;t?-u/sBk (30) nes{po-d;zpo 2012
xkN ftub/ EV/Q s/ oZy fdZsh rJh j?. o'D-e[obkjN
wZfunk j'fJnk j?.
;k~ ukoK G?DK ns/ wzwh ~ foFs/dko n"osK u[Zg
eokT[D dk :sB eo ojhnK jB. ;kfonK s'I gfjbK w?I,
i' ;kohnK G?DK ’u'I S'Nh jK, u[Zg eo iKdh jK.
nkgD/ jzM{ g{zM e/ wzwh s/ tZvhnK fszBK ~ u[Zg
eokT[Idh jK.
gsk BjhI feT[I w?I F[o{ s'I jh NZpo ftu'I tZyoh jK.
FkfJd fJ; bJh fe id'I w?I ;[os ;zGkbh sK fJe
fdB gkgk dko{ gh e/ wzwh ~ e[ZND b^r gJ/ ;B. tZvhnK
sK d{o FfjoK ftu j';NbK ftu ofjzdhnK ;B s/ ed/
edkJhI jh T[BQK dk r/Vk tidk. w?I jh wzwh ~ u[Zg
eokT[Idh ;K.
T[; fdB gkgk bVe/ xo'I pkjo ub/ rJ/ ;B sK wzwh
B/ w?~ dZf;nk ;h fe ‘id'I s/ok iBw j'fJnk ;h sK s/o/
gkgk ;kb Go w/o/ Bkb p'b/ BjhI ;B s/ s?~ T[BQK edh
r'dh BjhI u[Zfenk ;h.’
Gbk wzwh dk s/ w/ok fJ; ftu eh d'F ;h<
w/o/ wB ftu fJe rzY fijh pZM rJh ;h T[; fdB
s'I.
s/ w?E'I uko ;kb pkd id'I tho/ dk iBw j'fJnk ;h
sK fJ: xo ftu fet/I iFB wBkJ/ rJ/ ;B. fezB/ fdB
gkgk B/ Fokp dk b``ro bkJh oZfynk ;h.
iD/-yD/ ~ cV e/ w{jobh p?me ftu fbnk
fpmkT[Id/. dko{ dh g/Nh p?¦v EZb/ gJh ofjzdh. ‘oZi e/ gh
:ko! fJ; xo dk tko; g?dk j'fJnk J/! ;kvh noEh ~
w'Yk d/D tkbk nk frnk J/! ‘uhno}’!HHHT[j Fokp Bkb
Go/ eZU d/ rbk; yVekT[Id/HHHH!
go oZp d/ xo dk T[d'I eh gsk ;h<
bkvK-fgnkoK Bkb gkfbnk g[Zso w;K BebK-
B[ebK wko e/ d;thI ftu'I gk; j'fJnk. Bk ed/ nkgDh
ewkJh dk X/bk wkfgnK dh jE/bh s/ Xfonk. BF/ ftu
X[Zs bVkJhnK ;j/Vh oydkHHHH;ko/ NZpo dh ikB w[ZM ftu
fbnkJh oZydk.
n;hI ;kohnK G?DK uzrh gVQkJh eoe/, uzrhnK
g';NK s/ b^r e/, uzr/ ;od/ g[Zid/ xohI ftnkjhnK
rJhnK.
s/ nZi feZE/ j? T[j e[b dk tko;< pkg dh noEh ~
w'Yk d/D s'I gfjbK jh fuVh g{zMk S[vk e/ s[o frnk
nrb/ ijkB.
wzwh dk ftobkg MZfbnk BjhI iKdk.
‘nZi e"D s/oh noEh ~ w'Yk d/t/ t/ w/o/ f;o fdnK
;kJhnK!!’
‘ehjd/ nk;o/ SZv e/ s[o uZfbn?I t/ w?~ ;j/VB
tkfbnkHHHHHHHHHHHHH!’
‘o' Bk wzwh! n;hI d/tKrhnK w'Yk nkgD/ pkpb dh
noEh ~HHHHn;hI fiT{IdhnK ikrdhnK p?mhnK s?~ ;KGD
tkbhnK!”
wzwh d/ ehoB/ j"bh-j"bh jNb'fonK ftu pdb iKd/
jB.
n;hI ukoK G?DK B/ noEh d/ uko/ gk;/ wZb bJ/ jB.
;koh wib; ftu pV/ i'o dh x[;o-w[;o F[o{ j' rJh
j?.
m
~j pBkw ~j ¥ joGiB y/weoBh
BtK ;e{No ]ohdD pko/ xo ftu uouk uZb ojh
;h. ed/ p?Ie s'I ftnkih g?;/ b?D dh rZb ubdh s/ ed/
fe;/ ;woE foFs/dko e'b'I jZE j[dko cVD dh, go rZb
f;o/ BjhI ;h b^r ojh. wBi's dh ;Z; nf;ZX/ s"o s/ T[; ~
g/feUI g?;/ fbnkT[D bJh efj u[Zeh ;h fe T[; d/ Gok
;woZE B/. i/eo G?D ~ ;e{No b? d/Dr/ sK nkT[D-ikD
dh G?D ~ th sK w"i j' ikt/rh go wBi's ;[Dh nD;[Dh
eo SZvdh. j[D e[M fdBK s'I gsh dk o[Zyk fttjko th
wBi's ~ fJ; rZb dh gq'VQsk eodk ikgdk. T[; ~ fJzM
b^frnk fe fpBK dki-dj/i s'I eotkJ/ nkdoF ftnkj
t/b/ fwZE/ n;{bK ftu so/VK g?D b^r gJhnK B/. S/
wjhfBnK ftu jh xo d/ e[M w?IpoK d/ fttjko ftu
nkJh spdhbh s'I th T[j go/FkB ;h. T[; dh ;'u fJ;
rZb s/ nk e/ nNe iKdh fe fJe wzr g{oh j'D s/ d{;oh
w{zj nZvh yVh j' ikDh J/. T[; B/ ykw'Fh dk gbQk cVh
oZfynk.
xo ftu j[zdh x[;o-w[;o ~ GkgfdnK wBi's d/
;j[o/ B/ nkgDh gsBh ~ e'b fpmk ;wMkT[fdnK fejk
fe T[j g/feUI g?;/ fbnkT[D bJh ~j ~ szr Bk eo/ sK
nZr'I gsBh swe e/ p'bh, “oZy' ih nkgD/ nkdoF nkgD/
e'b, ftnkj t/b/ sK fgU-g[Zso B/ dki Bk b? e/ pZb/-
pZb/ eok bJh, j[D ;e{No i'r/ g?;/ b? nkT{ sK eh xkNk
g?D bfrn?, pE/o/ g?;/ tkb/ B/, nZi eZbQ sK b'eh ekoK
dJh iKd/ B/.”
“g?;/ tkb/ sK s/o/ Gok th B/, T[BQK e'b'I ;e{No i'r/
g?;/ wzr b?, s{z th sK fJ; xo dh ~j Jh J/. w?~ fejVk
T[BQK T[d'I ;e{No fdZsk ;h.” gsh B/ jZ;fdnK fejk.
gsh dh rZb ;[DfdnK jh gsBh wZE/ s/ nkJh so/bh
~ d[gZN/ Bkb g{zMD bZr gJh. m
;t?-u/sBk (31) nes{po-d;zpo 2012
j[zrko/HHH
;t?-u/sBK dk sh;ok nze gVQ e/ jfNnk jK. pj[s jh frnkB Gog{o ;wroh j? s/ B"itkBK Bkb i[V/ ;ko/
gZyK ~ teo eoB dh e'fFF ehsh rJh j?. d/ftzdo ;?\h tb'I F[o{ ehsk ik fojk ‘wjKwkBt’ dk gzikph o{g fJ; ~
j'o p[b``dhnK pyF/rk. -gothB e[wko, fBjkb f;zx tkbk, w'rk
;t?-u/sBk w?rihB gfjbh tko gVQD dk w"ek fwfbnk. wkBth u/sBk, w[bkeks, f;js ns/ ;kfjs ;w/s
;ko/ jh ekZbw ikDekoh d/D tkb/ jB s/ ftfrnkBe jB. wkoe; d/ nkgD/ itkBh t/b/ d/ ftuko gVQ e/ fJe
fdFK pko/ gsk ufbnk fe feZs/ ns/ wB dh y[Fh dk eh nkg;h w/b j?. nfij/ ftukoK d/ ;uw[Zu jh nZieb
nDj'Id j?. -wbehns f;zx, pNkbk
nZi d/ B"itkB ns/ pZu/ fi; soQK GzpbG{;/ ftu'I b`x oj/ jB, nk; ehsh ik ;edh j? fe nfij/ w?rihB fJ;
GzpbG{;/ ~ e[M xZN eoB ftu wdd eoBr/. w?rihB tZX s'I tZX jZEK ftu gj[zuDk ukjhdk j?.
-jogkb, gfNnkbk
w?rihB ftu ek\h fBro ftuko j[zd/ jB s/ jo gZy'I fJ; ftu ikDekoh j?. go nZi dk B"itkB fJ; gZy'I th
GNfenk j'fJnk j? fe T[j eh gVQ/, fejV/ ;pi?eN bt', fejVh B"eoh tZb ikt/. fJ; gZy s'I T[; ~ e'Jh okj
fdykT[D tkbk BjhI j?. s[;hI gZe/ s"o s/ ‘e?ohno’ ;pzXh ekbw F[o{ eo'. -oSgkb f;zx, eoBkb (jfonkDk)
vkH fJzdoihs r'r'nkDh, vkH d/ftzdo ;?ch, vkH fFnkw ;[zdo dhgsh d/ b/y jo tkoh e[M Bk e[M BtK ;'uD
brkT[Id/ jB. F];hns T[;koh gZy'I sK ;ko/ jh b/y tXhnk j[zd/ jB, go e[M e[ ;c/ ub``s wkwfbnK gqsh th
tXkT[. w"i{dk okiBhse ns/ ;wkfie jkbsK pko/ th B"itkBK ~ ;[u/s j'D dh b'V j?. -doFB, cfsjrVQ
Y
‘;/tk’ ;[;kfJNh gzikp tZb'I
nfXnkgeK ns/ ftfdnkoEhnK bJh
pZfunK ¥ ftfdnkoEhnK dh
wkBf;esk ;pzXh ekoiFkbk
3, 4, 5 d;zpo 2012
;EkB L ;s:w ekbi nkZc n?i[e/FB, ihHNhH o'v, w'rk.
;zgoe L ;H gofwzdo f;zx frZb L 094644-10023
iK ;zgkdeh wzvb - ;t? u/sBk
;t?-u/sBk (32) nes{po-d;zpo 2012
;kv/ gqshfBX
w'rk L ;H gofwzdo f;zx frZb w'pkfJb L 98882-11988
nzfwqs;o L ;H fJzdoihs f;zx r'r'nkDh w'pkfJb L 98159-85559
pNkbk L ;H r[ow[y f;zx w'pkfJb L 98765-24292
e[okbh L ;H pktk f;zx w'pkfJb L 98780-05828
w'jkbh ¥ uzvhrVQ L ;H nwBdhg f;zx w'pkfJb L 94631-18880
uwe"o ;kfjp L ;H ;toB f;zx Gzr{ w'pkfJb L 94174-69290
o'gV L ;H oDihs f;zx w'pkfJb L 93167-12833
yoV L ;H wfjskp f;zx w'pkfJb L 98556-22532
gfNnkbk L ;H nwoihs f;zx w'pkfJb L 98728-49401
;[bskBg[o b'Xh L ;H joihs f;zx w'pkfJb L 98552-36225
Fkje'N L ;H nzfwqsgkb f;zx w'pkfJb L 98555-98853
w[zpJh L ;H gofwzdo f;zx ;'Yh w'pkfJb L 93226-54811
cohde'N L vkH d/ftzdo ;?\h w'pkfJb L 94178-26954
e?B/vk (Jh;N e';N) L ;H iro{g f;zx w/jBk w'pkfJb L 001-647-200-6363
e?B/vk (t?;N e';N) L ;H G[fgzdo f;zx pZph w'pkfJb L 001-778-320-1836
fBT{}hb?Iv L ;H csfj f;zx w'pkfJb L 0064-272-439-292
n?vfwBNB (e?B/vk) L d/ftzdo dhgsh w'pkfJb L 001-780-7073415
b[fXnkDk L ;H ;[yd/t f;zx bki
pfm``vk L ;H ;[ygkb f;zx
gkmeK d/ fXnkB fjs
;t?-u/sBk d/ gfjb/ uko nzeK ~ gkmeK tb'I p/jZd T[;ko{ ns/ GotK j[zrkok fwfbnk j?. e[M
nVuDK ekoB fJ; gZso dh gqekFBk ftu j'Jh d/oh bJh fywK d/ ikue jK. j[D fJj
;t?-u/sBk s?qwk;e o{g ftu gkmeK d/ ;fj:'r Bkb fBozso gqekFs eoB dk g{ok isB
ehsk ikt/rk.
fe;/ yokph ekoB ;kv/ gk; ‘;t?-u/sBk’ d/ e[M gkmeK d/ f;oBkftnK (addresses) tkbk
vkNk T[gbpX BjhI fojk. fijV/ gkmeK ~ ‘;t?-u/sBk’ dk e'Jh nze Bk fwb/ sK feogk
g{ote T[j nkgDk g{ok gsk, c'B B`̀po, Jh-w/b (nro j't/ sK) uzd/ d/ t/ot/ ;fjs ;zgkdeh
gs/ #s/ fuZmh, Jh-w/b iK c'B okjhI ;{fus }o{o eo d/D sK i' T[BQK ~ ‘;t?-u/sBk’
fBoftxB w[jZJhnk eotkfJnk ik ;e/. ;zgkde
Top Related