JOURNAL OF SOCIAL AND HUMANITIES
SCIENCES RESEARCH (JSHSR)
Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi
ISSN:2459-1149
Article Type
Research Article Received / Makale Geliş
27.09.2020 Published / Yayınlanma
31.10.2020
http://dx.doi.org/10.26450/jshsr.2036
Arş. Gör. Buse KIZILIRMAK Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-İş Öğretmenliği
Anabilim Dalı, Niğde / TÜRKİYE
Citation: Kızılırmak, B. (2020). Banknot gravür tekniği: Taille-Douce. Journal of Social and Humanities Sciences Research,
7(60), 2954-2965.
BANKNOT GRAVÜR TEKNİĞİ: TAİLLE-DOUCE*1
ÖZET
Tüm dünyada banknot, özellikle verimliliği ve evrenselliği için tercih edilen ve en yaygın kullanılan ödeme yöntemlerinden
biri olmaya devam etmektedir. Bu yaygın kullanım nedeniyle, toplumun sağlıklı işleyişinde ve ekonomik faaliyetlerinde önemli
bir rol oynadıkları için banknotların bütünlüğünü korumak çok önemlidir. Banknot üretiminde çukur baskıresim tekniklerinden
gravür kullanılmaktadır. Para basılma aşamasında kullanılan gravür tekniği ile daha ince ve ustalık gerektiren bir sürece
girilmektedir. Ülkemizde çok az bilinen ve en zor gravür tekniklerinden olan taille-douce’un gravür tekniği ile farklılaşan yönü,
1mm2 lik alana minimum 7 micron derinliğinde ve kalınlığında 30-60 adet çizginin oyulabilmesinden kaynaklanmaktadır. Daha
koyu çizgileri oluşturmak için derin kazımak yerine daha sık ve yinelenen oymalar ile elde edilmesi esastır. Ayrıca tekniğin
ayrıt edici bir diğer özelliği, bir görüntü üzerindeki ışık ve gölgenin etkilerini ortaya koymak için çizgili komposizyonu
oluşturan sanatçı bu çizgilere başka bir açıyla hizalanmış diğer paralel çizgilerin üst üste bindirilmesi ile oluşturulmaktadır.
Daha sonra gölgelendirmelere göre oluşan dikdörtgen şekillerin aralarına noktalar yerleştirilerek açık koyu değerler elde
edilmektedir. Bu gravür tekniğinin tercih edilmesindeki en önemli etken ise taklit edilemez olması ve sahteciliğe karşı en
önemli güvenlik unsuru oluşturmasıdır. Günümüz teknolojileri ile artık para basımında kullanılmayan bu tekniğin yaşatılması
için teknik hakkında detaylı bilgiler verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Banknot, Gravür, Banknot Gravür Tekniği, Taille-Douce
BANKNOTE ENGRAVING TECHNIQUE: TAILLE -DOUCE
ABSTRACT
Banknote continues to be one of the most preferred and widely used payment methods worldwide, especially for its efficiency
and universality. Due to this widespread use, it is very important to preserve the integrity of banknotes as they play an important
role in the healthy functioning and economic activities of society. Engraving, one of the intaglio printing techniques, is used in
banknote production. With the engraving technique used in the printing of money, a more delicate and skillful process is
entered. The different aspect of the taille-douce technique, which is the most difficult of the engraving technique and which is
rarely known in our country, with the engraving technique is due to the fact that 30-60 lines in a minimum of 7 microns depth
and thickness can be engraved on a 1mm2 area. It is essential to achieve it with more frequent and repeating carvings rather
than deep engraving to create darker lines. In addition, another distinctive feature of the technique is that the artist, who creates
the striped composition to reveal the effects of light and shadow on an image, is created by superimposing other parallel lines
aligned with these lines at another angle. Then, light and dark values are obtained by placing dots between the rectangular
shapes formed according to the shading. The most important factor in choosing this engraving technique is that it is inimitable
and constitutes the most important security element against forgery. Detailed information was given about the technique to
keep this technique alive, which is no longer used in coin printing with today's technologies.
Keywords: Banknote, Engraving, Banknote Engraving Technique, Taille-Douce
1. GİRİŞ
Tüm dünyada nakit, özellikle verimliliği ve evrenselliği için tercih edilen ve en yaygın kullanılan ödeme
yöntemlerinden biri olmaya devam etmektedir. Bu yaygın kullanım nedeniyle, toplumun sağlıklı
işleyişinde ve ekonomik faaliyetlerinde önemli bir rol oynadıkları için banknotların bütünlüğünü
korumak çok önemlidir. Bir ülkenin bağımsızlık ve egemenlik sembolü olan banknotlar, ülkeye ait
illüstrasyonlar, şekiller, işaretler, bayrak veya ülkenin önemli kişilerinin fotoğrafları bulunmakradır
1 * Bu araştırma Buse Kızılırmak’ın “Banknot Üretiminde Kullanılan Gravür Tekniğinin (Taılle-Douce) Lisansüstü Baskıresim Dersinde Uygulanabilirliği ve Bir Ders Önerisi” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır.
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2955
(Erdal,2011). Banknot kullanımı, uyandırdıkları güven ile yakından bağlantılıdır. Bu nedenle, bir
merkez bankasının en üst düzey güvenlik özelliklerine sahip ve uzun ömürlü bir ürün olarak banknotun
hükümet ve halk arasındaki bu güveni beslemesi ve sürdürmesi çok önemlidir.
Şekil 1. İtalya 10000 Liret Banknotu, Kaynak: URL 1
Paranın icadı yazılı tarihin başlangıcından önce gerçekleşmiştir (Keynes, 1930, s.13). Dolayısıyla ilk
paranın nasıl geliştiğine dair herhangi bir teori büyük ölçüde varsayım ve mantıksal çıkarımlara
dayanmaktadır. Bununla birlikte elde edilen bulgular antik piyasalarda değiş tokuş aracı olarak
nitelendirilebilecek birçok şeyin takas edildiğini ortaya koyuyor. Bunlar arasında en çok hayvancılık ve
tahıl bulunmaktadır (Belk, 1990, s.43). Banknotun gelişimi ise M.S. 7. yüzyılda, yerel kâğıt para
birimlerinin yayınlanmasıyla başladı. Banknotun kökleri, Çin hanedanlığı döneminde (618-907), büyük
ticari işlemlerde ağır bakır yığınlarından kaçınmak isteyen tüccarlar ve toptancılar için hazırlanan ticari
depozito makbuzlarıdır (Ebrey, Anne ve James, 2006, s.156).
Görsel imajları barındıran banknotlar baskıresim teknikleri kullanılarak üretilmektedir. Grafik
Sanatlarının bir dalı olarak Özgün Baskıresim tarihsel olarak incelendiğinde karşılaşılan ilk örnekler
mağara duvarındaki resimlere kadar uzandığını görmekteyiz. M.Ö. 4000 yıllarında yazının ve akabinde
M.S.105 yıllarında kâğıdın bulunması bu alanda ilerlemeleri hızlandırmıştır (Akalan,2000, s.2).
Baskıresim; tahta, çinko, bakır, taş gibi sert malzemelerden üretilen kalıplar üzerine çizme, boyama,
oyma, kazıma teknikleri ile biçimlendirilen şekillerin, el ya da alet yardımı ile baskı uygulayarak kâğıt,
kumaş vb. malzeme üzerine aktarılmış haline denir. Baskıresimin, estetik değerler açısından boya
resminden bir farkı yoktur. Tek önemli fark belli sayıda çoğaltılabilir olmasıdır. Banknot tasarımlarında
reprodüksiyonu imkânsızlaştırılması ve sahteciliğe karşı önlem için gravür tekniği kullanılmaktadır.
İtalyanca “to carve or cut into” kesme veya oyma anlamına gelen “intagliare” sözcüğünden türemiştir,
“oyma – kazıma sanatı” olarak gravür bilinen en eski baskı tekniklerinden biridir (Akalan,2000, s.149).
Çukur baskı, kazıma ya da aşındırma anlamına gelmektedir ve çeşitli plakalar üzerine baskı yapmayı
tanımlamaktadır. Gravür plakaların ilk uygulanışı 15.yüzyıla demir işçiliğine dayanmaktadır. Teknik
genellikle kitlelere dağıtılacak görüntünün röprodüksiyonunu yapmak amaçlı kullanılmıştır.
Günümüzde ise gravür tekniğine olan aşinalığımızda ise en önemli rol banknotlarındır (Grabowski ve
Fick, 2012). Çukur baskı süreci, bakır veya çinko gibi metallerden yapılmış ince ve düz bir yüzeye sahip
olan plakalara fiziksel oyma ve aşındırma işlemleri ile müdahalelerle elde edilen çukurlara boya verilip
yüzeyde kalan yerlerin temizlendikten sonra plakanın nemli kâğıt yüzeyine baskı yolu ile aktarılma
işlemine denmektedir.
Para basılma aşamasında kullanılan gravür tekniği ise daha ince ve ustalık gerektiren bir sürece
girilmektedir. Gravür tekniğinin en zoru olarak bilinen taille-douce’un, gravür tekniği ile farklılaşan
yönü, 1mm2 lik alana minimum 7 micron derinliğinde ve kalınlığında 30-60 adet çizginin
oyulabilmesinden kaynaklanmaktadır. Daha koyu çizgileri oluşturmak için derin kazımak yerine daha
sık ve yinelenen oymalar ile elde edilmesi esastır.
18. yy. itibaren toplumun sosyo ekonomik hayatına giren banknot, pul, hisse senedi, çek gibi kıymetli
kağıt baskıcılığı başlamış ve üretiminde yüksek ve çukur baskı teknikleri kullanılmıştır. Banknot
üretiminde özelleştirilmiş banknot gravür tekniği taille-douce olarak anılmaktadır. Taille-Douce
Fransızca bir kelimedir ve İngilizce olarak İntaglio, Türkçe de ise Çukur baskı tekniğine denk
gelmektedir. Taille, Fransızca olarak oyma- oyulmuş anlamına gelmektedir (Saraç, 1985). Douce ise
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2956
tatlı ve yumuşak anlamına gelmektedir. İki sözcüğün birleşimi olan yumuşak oyma anlamı tekniği ifade
etmektedir. Çok eski tarihlerde ünlü sanatçıların eserlerinin çoğaltılması için bir süre kullanılmıştır.
Reprodüksiyonda tercih edilmesinin nedeni ise en ince çizgilerin bile gösterilebilir olması ve baskıresim
kullanılarak yağlı boya etkisinin verilebileceği teknik detayları barındırmasındandır. Taille-douce
tekniğinin kullanımı zahmetli oluşu ve uzun vakitler alması nedeniyle zamanla kullanılmamaya
başlanmış ve unutulmuştur. Türkiye’de çoğunlukla bilinen ve uygulanan bir teknik değildir. Büyüteç
veya mikroskop altında özel oyma uçları ile daha detaylı ve ince çizgiler oluşturabilmek için kullanılır.
Uygulamada çok hassaslıkta ve derinlikte çizgilerden oluştuğu için, çukur baskı tekniğinden ayrılması
gerekmektedir. Banknot, pul ve kıymetli kağıtların orijinal kalıplarında kullanılan bu teknik ile ortaya
çıkan ürünün reprodüksiyonu zorlaştırılmaktadır. Ancak günümüz Merkez Bankalarında bu teknik özel
yazılımlar sayesinde bilgisayarlar tarafından yapılmaktadır.
Banknot (para) basım teknolojisi farklı çalışma ve yöntemlerin bir araya gelmesi ile ortaya çıkan sanat
eserleridir (Morgan, 2016). Bu bağlamda; gravür tekniği ile üretilen banknotun sahteciliğe karşı en
önemli güvenlik unsuru oluşturduğu bilinmektedir. Güvenlik unsuru olarak gravür tekniğinin yanı sıra
banknot üzerinde geometrik şekilleri barındıran ve giyoş adı verilen desenler de uygulanmaktadır. Giyoş
ise banknot üzerindeki resimsel alanların haricinde fonda görülen ve sanatçı tarafından yapılması
mümkün olmayan çeşitli çizgi formlarını içeren motiflere denmektedir (Keş ve Turgut, 2015).
Şekil 2. Giyoş Örneği, Kaynak: Kişisel Arşiv
Banknot basım süreci ve tekniği yaygın olarak şu aşamalardan oluşur (Varma, 2013): Öncelikle
banknotun ön ve arka yüzlerini oluşturacak olan görseller belirlenir. Bunlar portre, tarihi bir mekân veya
manzara resimleri olabilir. Tasarıma uygun görseller belirlendikten sonra grafiksel olarak ayarlanır ve
giyoş çizimleri yapılır. Çizimlerin baskı makineleri için şablonları hazırlanır. Hazırlanan kâğıt ve
mürekkepler ile kuru ofset, çukur baskı ve numaratör baskıları yapıldıktan sonra kurumaya bırakılır.
Kuruyan baskıların kalite ve kontrolü yapıldıktan sonra kesimleri yapılır ve paketlenme işlemine geçilir.
Banknot basımında kullanılan kağıtlar, basımın kusursuz bir şekilde gerçekleştirilebilmesi, dayanıklı
olabilmesi ve emniyet özelliklerini bünyesinde barındırabilmesi için en kaliteli pamuktan veya pamuk-
keten karışımından üretilmiş kâğıtlar kullanılır. Emniyet şeridi ve filigran ise kâğıdın imalatından hemen
sonra ve kurutulma aşamasında yapılmaktadır. Banknot gravürü, üretim ve basım aşamaları da banknot
tasarımcısı tarafından ciddi süreçleri içermektedir. İlk basılan kupür ile bir milyonuncu kupür arasında
fark olamamasının gerekliliği aşikardır. Banknot tasarımcısı, güvenlik önlemlerini gelişen teknolojinin
de yardımı ile değerlendirerek ve görsel öğelerin de birlik içinde olduğu bir tasarım yapması
gerekmektedir. Tasarımcı, banknotun basım aşamasında sürecini çok iyi bilmesi ve değerlendirmelerini
yapması gerekmektedir. Çünkü banknot basımında hata payı, göz ardı edilemeyecek bir durumdur.
2. TAİLLE-DOUCE TEKNİĞİ
Çok eski tarihlerde sanatçılar tarafından uzunca bir süre kullanılmış olan taille-douce tekniğinin
kullanımı neredeyse unutulmuş olan bir tekniktir. Bu teknik günümüz şartlarında ise sanat eserlerinden
ziyade banknotlarda görülebilir ve fark edilebilir konumdadır. Ancak gelişen teknoloji sayesinde artık
banknot gravür tasarımlarında ve basımında geleneksel yöntem kullanılmamaktadır. Bu tekniği
yaşatmaya çalışan ve banknotlarında hala sanatçıların ürettikleri baskılar kullanılsa da ülkemizde
banknot tasarımlarında artık tamamen bilgisayar destekli programlardan yararlanılmaktadır.
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2957
Şekil 3. Taille-Douce Tekniğinden Detay Görüntüler, Kaynak: URL 2, URL 3
Yurt dışında teknik adına umut verici birçok banknot tasarımcıları dernekleri bulunmaktadır. İşviçre’ de
“The International Banknote Designers Association” isimli dernek tüm dünyadaki banknot tasarımcıları
ile banknot güvenliği, işlevselliği ve dayanıklılığı konusunda sürekli gelişim ve ilerleme sağlamak
adına, daha iyi iletişim ve bilgi yayılmasını kolaylaştırmak için sürekli dünya genelinde konferanslar ve
projeler düzenlemektedir. Bu derneğin İtalya’da tasarımcılara eğitim vermek için kurdukları “Intaglio
Engraving and Fine Arts Academy” adında bir akademi bulunmaktadır. Akademi banknot tasarımı ve
basımı üzerine gravür eğitimleri verip, dünya üzerindeki merkez bankalarına sanatçı yetiştirmektedir.
Sadece merkez bankalarına değil, gelişen teknolojik imkânlar ve online eğitimler aracılığıyla çeşitli
ülkelerden banknot tasarımcısı yetiştirebiliyorlar. İlgili olan birçok kişi bu eğitimlerden faydalanabilir
durumdadır. Dünya üzerinde bu kadar önemli bir değere sahip olan banknot gravür tekniği ülkemizde
de kullanılabilirliğini sağlayabilmek amacıyla teknik hakkında detaylı bilgiler verilecektir. Teknik
bilgiler saygıdeğer emekli banknot tasarımcısı Şükrü Ertürk tarafından elde edilmiştir. Ertürk (2020)
“Taille-douce tekniğinin taklit edilememe durumu hayatın kendini birebir tekrar etmediği gerçekliğine
dayanmaktadır. İmza yerine geçen mühür kazınmasındaki gerçeklik gibi. Taille-douce’nin güzelliği,
kalitesi sanatçının el göz beyin iş birliğindeki başarısına, artistik yeteneğine bağlıdır. Birim alandaki
çizgilerin sayısı arttıkça, kalite yükselir, reprodüksüyonu veya kopyalanması zorlaşır.” şeklinde ifade
etmiştir.
Taille-Douce uygulamaları ilk olarak fotoğraf ve film aracılığı ile reprodüksiyonların yapılamadığı
dönemlerde, ünlü sanatçıların eserlerin çoğaltılması amacıyla kullanılmıştır. Bunun yanı sıra kitaplarda,
ansiklopedilerde, ders kitapları gibi yayınlarda resimlemeler taille-douce gravürlerle yapılmış özel sayfa
olarak metnin içine yerleştirilmiştir. Daha sonra posta pulu ve kâğıt para hisse senedi çek bono v.b.
kıymetli kağıtlar 19. yılların başlarında ortaya çıkmaya başladıktan sonra sahteciliğin önüne geçmek
için taklitti mümkün olmayan taille-douce gravürler kullanıldı.
Tekniğin ayrıt edici özelliği, bir görüntü üzerindeki ışık ve gölgenin etkilerini ortaya koymak için sanatçı
başlangıçta çapraz çizgili komposizyonu oluşturan sanatçı bu çizgilere başka bir açıyla hizalanmış başka
paralel çizgilerin üst üste bindirilmesi ile oluşturulmaktadır. Daha sonra desendeki gölgeliklere göre
oluşan dikdörtgen şekillerin aralarına noktalar yerleştirilerek açık koyu değerler elde edilmektedir.
Taille-douce de çizgiler üç boyutludur ve kendilerine özel en, boy, derinlik oranları her bir çizgide
farklıdır. Biçim ve tonal değerler, çizgilerin kalınlık, incelik, az ve çok derinlik dağılımları ile elde edilir.
Çizgi-form, çizgi – ton ilişkisi kurulurken çizginin üç boyutlu yapısı dikkate alınarak, oyma işlemi
başlatılır ve devam ettirilir. Çukurluklarda oluşan farklılıklar, rengin açıktan koyuya doğru tonal
geçişinin elde edilmesi ile sağlamaktadır. Ayrıca diğer baskı tekniklerinde hissedilmeyen rölyef etkisini
bu derinliklerdeki farklılıklar sağlamaktadır. Taille-douce gravürün kalitesi ise bu görsel inceliklerle
yakalanmaktadır (Ertürk ,2020).
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2958
Şekil 4. Hendrik GOLTZIUS- Marcurius [Mercury], 1592 eserinden detay, Kaynak: URL 4
Çizgiler içerisinde kullanılan noktaların en önemli özelliği ise üst üste gelen ince çizgilerin hareler
oluşturmasını önlemektedir. Üst üste gelmiş çapraz çizgiler göz yanılsaması oluşturarak hareket eden
hareler oluşturmaktadır. Daha sonra desendeki gölgeliklere göre oluşan dikdörtgen şekillerin aralarına
noktalar yerleştirilerek açık koyu değerler elde edilmektedir (Brown, 2012).
Şekil 5. Üst üste konulmuş çizgilerin hareketi esnasında oluşan harelenmeler, Kaynak: URL 5
Yukarıdaki görselde de görüldüğü gibi bu şekilde bir görüntü optik illüzyona neden olacağından
içerisine konulan küçük noktalar bu dalgalanmayı engelleyip akışkan bir gölgelendirme oluşturulması
amaçlanmıştır. Usta sanatçıların eserlerinin çoğaltılması amacıyla ortaya çıkan bu teknik on dokuzuncu
yüzyılın sonlarına doğru kullanılmamasıyla birlikte unutulmaya yüz tutmuştur. Bu üslubun
terkedilmesinin ana nedenlerinden biri tekniğin çok zahmetli ve zaman almasından kaynaklandığı
düşünülebilir. Bununla birlikte yeni teknik arayışlar ile de tamamen kullanılmaz hale gelmiştir. Tekniğin
yeniden canlandırılması adına kullanılan malzemelerin ve uygulama sürecinin titizlikle takip
edilebilmesi için aşağıdaki alt başlıklarda bu tekniğin gerekli detayları sunulmuştur.
2.1 Kullanılacak Alet ve Malzemeler
Gravür Masası: Uygulama yapacağınız atölyenizde rahat çalışma alanı sağlayacak bir masaya ihtiyaç
vardır. Bu masa da uygulama sırasında daha rahat odaklanma sağlanabilmesi için içe doğru yarım daire
kesilebilir.
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2959
Şekil 6. Taille-Douce Masası ve Malzemeleri, Kaynak: URL 6
Masanın Aydınlatılması: Kalıbın yüzeyi doğrudan bir ışık sitemi ile aydınlatılması gerekmektedir. Sert
bir ışık, kalıbın üzerinde parlama yapacağı için ışığın etkisini azaltmak için buzlu cam arkasından
verilebilir. Bunun yerine imkânlar dâhilinle mat asetat kâğıdı kullanılabilir. Tercihen gün ışığı veren
ampuller kullanılabilir.
Şekil 7. Masa Aydınlatması, Kaynak: URL 6
Oturma Koltuğu: Masanın yüksekliğine göre ayarlanabilir ve dönen bir tabure tercihi uygun olacaktır.
Oyna Kalemleri: Oyma kalemleri ve eğeleri çizici aletleri kuyumcular ve mücevher işlemecileri de
kullanmaktadır. Malzeme temini yurtiçinde satıcılarından sağlanabilir. Tercihen kullanılabilecek
Friedrich Deckel ve Glardon Wallorbe markaları kullanılabilir.
Şekil 8. Burin- Oyma Kalemleri, Kaynak: URL 7
Çelik Kalemler: İşlem yapılacak yüzeyin üzerinde derinlikler oluşturmak için kullanılan ana
malzemedir. Normal gravür oyma kalemlerinin de kullanılabileceği gibi ayrıca kare kesitli kalem ve
paralel kenar kesitli kalemler tercih edilmektedir.
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2960
Şekil 9. Çelik kalem (burin) uçları, Kaynak: URL 7
Parlatma Kalemi: Plakanın yüzeyini pürüzsüzleştirmek için kullanacağımız oval veya yuvarlak uçlu
kalemlerdir.
Şekil 10. Parlatma Kalemi, Kaynak: URL 8
Çapak Kesici Kalem: Plaka üzerinde çelik kalemler ile uygulanan basınç sonucunda yukarı itilen plaka
artığını kesmek için kullanılan kalemdir.
Şekil 11. Çapak Kesici Kalem, Kaynak: Kişisel arşiv
Çizici Kalem: Plakamız üzerine desenimizin doğrudan dış hatlarının çizimini yapmamıza yardımcı olan
kalemdir.
Şekil 12. Çizici Kalem, Kaynak: URL 9
Kaba Bileme Taşı: Zamanla ve uygulama esnasında aşınan ve ucu körelen kalemlerimizin ilk öncelikle
kabaca bilelediğimiz taştır.
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2961
Şekil 13. Kaba Bileme Taşı, Kaynak: URL 10
Yağlı Bileme Taşı: Kaba bileme taşı ile törpülediğimiz kesici ucumuzun son olarak üzerindeki pürüzleri
gidermek ve daha da keskinleşip parlaması için yaptığımız son aşama bileleme işlemidir.
Şekil 14. Yağlı Bileme Taşı, Kaynak: URL 11
Gaz Yağı: Kaba ve yağlı bileme sırasında taşa dökerek sürtünmeyi azaltıp daha kolay işlemi
gerçekleştirmek için kullanılacak malzemedir.
Kalıp Yastığı: İçerisi ince kum ile doldurulmuş olan bu yastık, kalıbın altına konularak plakanın çok
daha rahat hareket etmesini sağlamasına yardımcı olmaktadır.
Şekil 15. Kalıp Yastığı, Kaynak: Kişisel arşiv
Büyüteç (Lüp): Kalıp üzerindeki çizgilerin çok ince boyutlarda işlenebilmesi için dereceli bir şekilde
daha çok yakınlaştıran ve çizimi kolaylaştıran alettir. 3 ve 9 katı büyüteçler kullanılabilir. Daha detaylı
ve derin çizgiler için mikroskoplar da kullanılmaktadır.
Şekil 16. Büyüteç (Lüp), Kaynak: Kişisel arşiv
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2962
Büyüteç Tutacağı: Büyütecin işlem sırasında sabit bir şekilde durmasını sağlayan düzenek.
Şekil 17. Büyüteç Tutacağı İle Çalışırken, Kaynak: Kişisel arşiv
2.1. Kalıbın Hazırlanması
Şekil 18. İşkence ile Sabitlenen Bakır Levhanın Köşelerinin Pahlanması, Kaynak: Kişisel arşiv
2-3 mm kalınlıkta bakır, çelik,plexiglass veya çinko kalıplar taille-douce tekniği için uygundur. Çalışma
alanına uygun kalıp kesildikten sonra, kenarlarının pahlanması ve kalıp yüzeyinin parlatılma işlemi
yapılmalıdır. Kalıp kenarlarının pahlanması; baskı kağıdını ve keçeyi yırtmaması için gereklidir. Kalıba
zarar vermeyecek şekilde işkence yardımı ile sabit bir köşeye sıkıca tutturulur. İnce dişli lama eğe
yardımıyla yatay bir şekilde pahlanır. Dört köşe de pahlandıktan sonra boyanın yüzeyde tutunmaması
için çok ince bir zımpara ile köşeler zımparalanır. Zımpara işleminden sonra parlatma kalemi ile de
yüzey pürüzsüz hale getirilir.
Şekil 19. Yüzeyin Parlatılması, Kaynak: Kişisel arşiv
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2963
Kalıp pahlanmasından sonraki işlem, yüzeyin parlatılmasıdır. Bu işlemde kalıbın yüzeyi gaz yağı
ardından alkol veya tiner gibi çözücülerle temizlenir. Önce 600 numaralı zımpara ile ardından 800
numaralı zımpara ile dikkatlice zımparalanır. Kalıp yüzeyi ayna gibi görüntü iletene kadar
temizlendikten sonra temiz bez yardımı ile silinerek kalıp hazır hale getirilir.
2.2. Eskizin Kalıba Aktarılması
Şekil 20. Bruno Cerboni Bajardi Kalıp İçin Sablon Hazırlarken, Kaynak: URL 2
Eskizin kalıba aktarılmasından önce kalıbın şablonunun çıkarılması kolaylık sağlayacaktır. Çizilecek
çalışmanın kalıba ters bir şekilde aktarılması gerekmektedir. Ters görüntüsü alınan eskizin üzerine şeffaf
asetat kâğıdı konularak bantlanır. Çalışmanın ana hatları çizici kalem yardımıyla asetata aktarılır. Çizgi
kenarlarında oluşan parçalar, çapak kesici yardımı ile kesilir. Hazırlanan şablonu kalıba geçirirken
karbon kâğıdı kullanılabilir. Bir diğer yöntem ile bal mumu ve plastilin karışımı kalıbın üzerine ince bir
tabaka halinde sürülür. Asetat kalıbın üzerine ise kurşun kalem tozu serpilip fazlası alınır. Bant yardımı
ile kalıp üzerine sabitlenen asetat parlatıcı kalemle çizgilere bastırılarak çizgilerdeki tozların kalıp
yüzeyine geçmesi sağlanır.
2.3. Oyma Öncesi Hazırlıklar
Oyma kalemlerinin bilenmesi, kalıba başlamadan önce yapılması gerekmektedir. Çelik kalemlerin bütün
yüzeyleri kaba bileme taşında ve daha sonra yağlı bileme taşında gaz yağı ile bilenmesi gerekmektedir.
Temin edilen çizici kalemlerin sap kısımları olmayabilir. Sert ve dokulu bir ağaçtan torna edilip daha
rahat kullanım sağlanabilir. Uygulamaya başlamadan önce çalışmanın ton değerlerinin ve formun ışık
alanlarının belirlenmesi için normal eskiz boyutunun daha büyük boyutlarında bir çizgi araştırması
yapılmalıdır. Kalıp üzerinde geri dönüşü çok zor olan hata oranlarını en aza indirmek için bu çalışma
büyük önem taşımaktadır. Ana kalıba geçmeden önce bir kalıp üzerinde deneme çalışmaları yapmak da
tekniği ilk kez uygulayacak olan birey için çok önemlidir. Deneme kalıbı üzerinde çizgi ve form
denemeleri kişinin kalıba ve malzemelere alışabilmesi için gereklidir.
Şekil 21. Şükrü Ertütk’ün Deneme Kalıbına Yaptığı Çizgi Araştırmaları, Kaynak: Kişisel arşiv
Uygulama öncesi yapılan eskizde çalışmanın kalın ve derinlikli çizgileri belirlenmektedir. İşlem
sırasında derin ve kalın oyulmuş çizgilerin inceltilmesi, derinliğinin azaltılması mümkün olmadığından
oyma işlemi hafif tonlarla başlamalıdır. Daha sonra ihtiyaç halinde aynı çizgiler üzerinde derinleştirme
ve genişletmeler yapılabilir.
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2964
Şekil 22. Lüp İle Bakılan Atatürk Portresi, Kaynak: Kişisel arşiv
Uygulamaya başlamadan önce masanın ortasına, kalıp yastığının üzerine kalıp konulur. Büyüteç,
askılığa takılır ve kalıp yüzeyi net bir şekilde görünecek biçimde ayarlanır. Kalıp yüzeyinin gözü
yormayacak ve sert bir ışık kaynağından kaçınacak şekilde aydınlatılması sağlanır. Kesici kalem, kalıp
yüzeyine paralel olarak tutulur; ileri doğru başparmak ve işaret parmağı ile itilerek hafiften oymaya
başlanır. Gereğinden fazla güç uygulamadan çizgiler oluşturulmalıdır. Aksi halde kalem kaçmaları
sonucu derin çizgiler oluşturulabilir. Belirli bir beceri sağlanana kadar çizgi denemelerinin devam
etmesi gerekmektedir. Gerekli olan göz, beyin ve el konsantrasyonunu kurduktan sonra düzenli
oluşturulan çizgiler ile istenilen çizim rahatlıkla kalıba aktarılabilir.
3. SONUÇ
Kendi bireyselliği ile diğer çukur baskı tekniklerinden çok farklı olan taille-douce tekniği hakkında bu
makalede bilgiler verilmiştir. On beşinci yüzyılda ünlü sanatçıların eserlerin çoğaltılması amacıyla
ortaya çıkan teknik dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru ise zahmetli oluşundan ve çok uzun zamanlar
almasından dolayı tercih edilmemiş ve zamanla sanat eserlerinde kullanımı unutulmuştur. Zaman
içerisinde tekniğin çok ince detaylar barındırmasının yanı sıra taklit edilemez olması nedeniyle banknot
tasarımlarında tercih edilmiştir. Birçok ülkelerin banknotlarında hala banknot tasarımcılarının uzun
uğraşları sonucu elde edilen görseller basılmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasında
halihazırda kullanılmamaktadır. Bilgisayar destekli özel tasarlanmış programlar ve çeşitli güvenlik
yüklemeleri ile banknotlar tasarlanıp üretilmektedir. Ayrıca photoshop programlarının kullandığı
filtrelemeler ile banknot gravür tekniğinin uygulanması mümkün konuma gelmiştir ancak geleneksel
halinde yakalanan tat ve çizgi akışkanlığı ile kesinlikle uyuşmamaktadır. Makalenin temel amacı Dünya
üzerinde bu kadar öneme ve değere sahip olan ve yaşatılması için çaba sarf edilen bu tekniğin Türkiye’de
uygulanabilirliğini sağlamaktır. Geleneksel çukur baskı tekniklerin haricinde yeni bir alan
oluşturabilmek ve teknik hakkında farkındalık geliştirmek için üzerine çalışılmıştır.
KAYNAKÇA
AKALAN, G. (2000). Gravür. Ankara: Kale Seramik Sanat Yayınları.
BELK, R, W. & MELANİE W. (1990). The sacred meanings of money. Journal of economic
Psychology, 11(1), 35-67.
BROWN, J. (2012, 12 Kasım). Prints and Principles [Blog Yazısı]. Erişim Adresi:
http://www.printsandprinciples.com/2012/11/goltzius-dotted-lozenge.html
EBREY, P, B., ANNE W. & JAMES B. P. (2006). East Asia- a cultural, social, and political history.
Boston: Houghton Mifflin
ERDAL, G. (2011). Tasarım unsuru olarak banknot. Ejovoc (Electronic Journal of Vocational
Colleges), 2(1), 145-153.
ERTÜRK, Ş. (2020). La Taille- Douce (Taydus ) Gravür. [Word Metni]. 17 Eylül 2020 tarihinde
elektonik posta ile erişim sağlandı.
(ISSN:2459-1149) Vol: 7 Issue: 60 pp: 2954-2965
Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR) [email protected]
2965
GRABOWSKI, B. VE FICK, B. (2012). Baskıresim. Kapsamlı Materyaller ve Teknikler Rehberi.
Simper Atay Eskier – Arif Ziya Tunç (Çev.) İzmir: Karakalem Kitabevi Yayınları.
KEŞ, Y. & TURGUT, B. (200-15). Kültür ve Sanatın Yansıması Para Tasarımı" Osmanlı Son Dönem
Kaimeleri ve Cumhuriyet’in İlk Emisyonları. Medeniyet Sanat Dergisi, 1(2),31-47.
KEYNES, J. M. (1930). Treatise on money: Pure theory of money Vol. I. London. Macmillan.
MORGAN, T. V. (2016). Sociocultural materials and visual art: A functional analysis of Nigerian
banknotes, 1973–2009. Cogent Arts and Humanities 3(1), 112-136.
SARAÇ, T. (1985) Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Adam Yayınları.
VARMA, D. (2013) The science of printing currency, Magazıne Artıcles. Erişim Adresi:
https://graphicartsmag.com/articles/2013/05/the-science-of-printing-currency
İnternet Kaynakları
URL 1 https://www.janusmezat.com/urun/2445302/italya-10-000-liret-1962-duzeltilmis-cct Erişim
Tarihi: 24.09.2020
URL 2. https://en.wikipedia.org/wiki/Intaglio_(printmaking) Erişim Tarihi: 24.09.2020
URL 3 https://www.dreamstime.com/close-up-view-portrait-benjamin-franklin-one-hundred-dollar-
bill-background-money-eyes-macro-shot-black-white-image137648536 Erişim Tarihi:
24.09.2020
URL 4. http://www.printsandprinciples.com/2012/11/goltzius-dotted-lozenge.html
URL 5 https://www.youtube.com/watch?v=Oat6r-CYebg&feature=emb_title
URL 6. https://www.brunobajardiacademy.com/en/gallery-2/ Erişim Tarihi: 25.09.2020
URL 7. https://art-design-glossary.musabi.ac.jp/burin/ Erişim Tarihi: 25.09.2020
URL 8. https://www.sanatmalzemeleri.com/rgm-celik-gravur-kazima-ve-parlatma-kalemi-607 Erişim
Tarihi: 24.09.2020
URL 9. https://www.hobi24.com/abig-gravur-kazima-kalemi-8mm-190600 Erişim Tarihi: 25.09.2020
URL 10. https://www.aliexpress.com/item/32854225304.html Erişim Tarihi: 25.09.2020
URL 11. https://www.hahn-kolb.com.tr/Tuem-kategoriler/ARKANSAS-biley-tas/1856CL04
_0706050102.cyid/1856.cgid/tr/TR/TRY/ Erişim Tarihi: 25.09.2020
Top Related