1

d:of}bfd:of}bfd:of}bfd:of}bf

िज�ला �वकास स�म तको काया�लय, िज�ला �ा�व�धक काया�लय र िज�ला ि�थत

�वषयगत नकायको वीचमा काय� िज�मेवार बाँडफाड र स�ब%ध सु'(ढकरण

स�ब%धमा ग(ठत काय�दलको सझुाव � तवेदन , २०७०

माननीय म%1ी2यू,

स4घीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय,

�सहंदरवार ।

नेपाल सरकार, सघंीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालयका माननीय म%1ी�तरको �म त २०७०/ / को

नण�यानुसार िज�ला �वकास स�म तको काया�लय, िज�ला �ा�व�धक काया�लय एवम ्अ%य >बषयगत नकायका वीचमा

काय� िज�मेवार को बाँडफाड र अ%तर नकाय सम%वय र स�ब%धको खाका तयार गन� म%1ालयका सहस�चव रे@मीराज

पाAडकेो संयोजकBवमा ६ सद�यीय काय�दल गठन भएको, ( काय�दलको काय� �ववरण अनुसुची १ मा संलGन) उJत

काय�दललाई �ा�व�धक सहयोग पुL याउन जम�न �ा�व�धक सहयोग नकाय (GIZ) को सहयोगमा २ जना �वषय �वM

नयुJत गर �व�भ%न स�बN के%O य�तर र �थानीय �तरमा सरोकारवाला नकाय, पदा�धकार संग छलफल गर

� तवेदन तयार गर यस ैसाथ संलGन � तवदेन म%1ालयमा �म त २०७०/३/६ मा पेश गTरएको छ ।

��तवेदन तयार गन

Uी रे@मीराज पाAड े- संयोजक - सहस�चव, संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

Uी गोपी खनाल - सद�य - सहस�चव, संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

Uी राम कृX ण सापकोटा - सद�य - उपमहा नदZशक, DOLIDAR

Uी जीवन कुमार UेX ठ - सद�य - उपमहा नदZशक, DOLIDAR

Uी रमेशकुमार के.सी. - सद�य - उपस�चव, संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

Uी प\ुषोBतम नेपाल - काय�]म �व%धक , �थानीय शासन तथा सामुदा यक �वकास काय�]म

Uी तीथ� ढकाल - सहस�चव , रािX ̂य योजना आयोग

Uी लोकदश�न रेGमी - सहस�चव , अथ� म%1ालय

Uी र�व सज̀ ु- काय�]म नदZशक , रािX ̂य योजना आयोगको स�चवालय

Dr. Horst Mattaeus , GIZ-SUNAG- Chief

Uी अ\ण रेGमी , GIZ-SUNAG

2

� तवेदन :

१) प�ृ ठभू�म :-

नेपालको अ%तTरम सं�वधान, २०६३ ले....."�थानीय�तरका योजनाको प(हचान, तजु�मा र काया�%वयनमा स�बि%धत

�थानीय �वायBत शासन स�ब%धी नकायलाई नै जवाफदेह वनाउन कानूनमा bयव�था भए बमोिजम नेपाल सरकार र

�थानीय �वायBत स�ब%धी नकाय वीच िज�मेवार र राज�व पTरचालन तथा वाँडफाड गर , जनतालाई �थानीय�तरमै

सेवा उपलbध गराउन तथा लोकत%1को �थानीय �तर देcखनै सं�थागत �वकास गन� �वके%O करण तथा अ�धकारको

नdेपण गनZ संवैधा नक bयव�था गरेको,

�थानीय �वायBत शासन ऐन,२०५५ ले राजनै तक, �विBतय, �शास नक एवम ् बजार �वके%O करणका माgयमबाट

अ�धकार, िज�मेवार , Uोतसाधन �थानीय �तरका �थानीय नकायलाई नdे�पत गन� र �थानीय नकायल ेप न ती

�ाh त अ�धकारलाइ �जाता%1ीक �कृया, पारदशj bयवहार, जन उBतरदायी र जनताको bयापक एवम ् अथ�पणू�

सहभा�गता जटुाई जनताको माग र �ाथ�मकतालाई जवाफदेह पूव�क संवेदनशील भई संवोधन गन� आव@यक सयं%1 र

�कृयालाई सं�थागत गन� काननुी bयव�था गरेको ।

�वायBत शासन ऐनका �ावधान bयवि�थत \पमा �थानीय �तरमा सं�थागत गन� �थानीय �वायBत शासन

नयमावल , २०५६, �थानीय नकाय आ�थ�क �शासन नयमावल -२०६४, �थानीय नकाय Uोत पTरचालन काय��व�ध,

२०६९, एवम ् �वषयगत नकायबाट जार भएका नी त नदZ�शका एवम ्काय�]म द�तावजे जार भई �वकेि%Oकरणको

नी तगत bयव�था गनZ �व�वध �कृया bयव�था अवल�वन गर काय�%वयनमा रहेका । Bय�तै पाँचौ आव�धक योजना

देcख न ै न तगत र रणनी तक �वnयमान >1बषjय आव�धक योजनाले प न >बके%O करण, नdेपण � त नी तगत र

रणनी तक � तबNता दशा�एको ।

�थानीय शासन तथा सामुदा यक �वकास काय�]म (LGCDP) ले प न �वषयगत नdेपणलाई सहयोग पुL याउदै �थानीय

�तरमा काय�रत आपु त� पdका सब ैसेवा �दायकले सम%व यत \पमा जनताका �वशषेगTर �वप%न र �पछoडएका वग�का

माग र �ाथ�मकतालाई स�बोधन गराउने �भावकार सेवा �वाह गन� र नागTरकले उJत सेवा सु नि@ चतता �ाh त गन�

सबै तहका स�बN सरोकारवालाको dमता अ�भव�ृN गदp समावशेी, ल4ैगीक समतामूलक, वाल एवम ्वातावरण मै1ी

�वकास लाई �थानीय �तरमा सं�थागत गनZ � तबNता समेत देखाई काया�%वयनमा रहेको । LGCDP को आगामी

चरणमा प न �थानीय�तरको योजना तजु�मा, काया�%वयन, अनुगमन र मु�यांकनमा स�बN सब ै नकायको र

सरोकारवाला सबकैो एकqकृत एवम ् सुढृढ �यास के%O य, �थानीय एवम ् सामुदा यक �तरमा जार रहने � तवNता

समेत जाहेर गदp �वीकृतीको अि%तम चरणमा रहेको ।

�थानीय�तरमा २०५८/५९ देcख नै नdेपण भएका कृ�ष, �शdा, �वा�sय एवम ् �थानीय पूवा�धार संग स�बN सब ै

नकाय र सरोकारवाला सबै वीच अझ काय�गत सम%वय सु'ढ गर सम%व यत र एकqकृत सेवा �वाह गनZ थप

� तवNता समेत आगामी Uावण देcख लागु हुने गTर ��ता�वत LGCDP -2 मा दशा�इएको ।

3

यसै �सल�सलामा उपरोJत कानूनी, नी तगत, �कृयागत एवम ् सं�थागत bयव�थाका वावजदु प न bयवहारमा

काया�%वयनमा आउन नसtक काय�]ममा दोहोरोपन आई �भावकार सेवा �वाहमा वाधा अवरोध आई जनताका बuदो

आकांdा, �ाथ�मकतालाई स�बोधन गन� सtकएको छैन ।

उपरोJत पTर�ेvयमा �वnयमान नी त, कानून, एवम ् नदZशन काया�%वयनका कमी कमजोर को समीdा गर

�थानीय�तरमा काय�रत सब ै स�बN पd ले संयुJत \पमा एक आपसमा पारद�श�ता कायम गदp जनताका चाहना,

आव@यकता एवम ् �ाथ�मकता लाई bयवि�थत योजना पw तका आधारमा संवोधन गनZ bयवहारगत सुझाव खो2ने

�यास यस � तवेदनले (दने अपेdा राxदै तदनुसार पTरि�थ तको �व@ लेषनण गर सुझाव ��ततु गTरएको छ ।

२) �वके���करण / �न!ेपण स#ब�धमा भएका �यास र नी�तगत (यव)था

नेपालमा �वके%O करण स�ब%धी कर व शताbद लामो अनभुव छ । स�वत १९७६ मा काठमाडy (भोटा(हट dे1मा)

�य ुन�सपा�लट को बैधा नक आदेश (सनद) जार गTर �थापनाको साथ ै �थानीय नकाय गठनको शु\वात भएको

पाइएको छ । लगBतै �व.सं. १९८३ मा दाङ देउखुर मा मा%यजन कचहर को �थापना भई केह �शास नक �विBतय

एवम ्%या यक अ�धकारह\ ती नकायलाई �दान गTरएको छ ।

राणाकाल, अ%तTरम �जात%1काल, पंचायतकाल, �जात%1को पुनव�हाल प@ चात एवम ् लोकताि%1क गणत%1कालमा

�वके%O करणले सं�वधान/काननू/ नी तमा �थान पाएता प न bयवहारमा tफतलो काया�%वयन देcखएको छ। र साव�भौम

जनता "नागTरक केि%Oत �वायBत शासन पw त" को अनभूु त गन� बाट वि{चत एवम ्उपे|dत भएको महसुस गTर

राखेको छन ्। �व�भ%न कालमा भएको bयव�था न�नानुसार ��तुत गTरएको छ ।

क) राणाकाल (१९०३ - २००७)

• �थानीय नकायको �व�धवत �थापना,

• २००४ देcख �थानीय नकायल ेसंवैधा नक मा%यता �ाh त गरेको,

• २००६ सालमा गाँउ�तरमा गाँउ पचंायत र नगर �तरमा नगर पंचायत गठन गनZ ऐनह\ जार भएका,

• यी ऐनह\ले }ामीण /नगर पवूा�धार, �ाथ�मक �शdा जन�वा�sयलाई असर गनZ फोहोर मैला bयव�थापन,

सामािजक सुरdा काय�का ला�ग दमकल एवम ्अ%य �कोप नय%1ण,

• �थानीय�तरमा घरधुर कर, सवेाशु�क , द�तुर, भाडा, खTरद�व]q गनZ पाउने अ�धकार

ख) अ%तTरम �जात%1काल ( �व.सं. २००७ - �व.सं. २०१७)

• सा�वकमा कायम भएका गाँउ पंचायत, नगरपा�लका कायम राखी सा�वकमा जार भएका अ\ ऐनह\ खारेज

गर नगरपा�लका ऐन २००९ र गाँउपंचायत ऐन २०१३ जार भएको

• २००९ मा >1भुवन }ाम �वकास लाग ुभएको

• नेपाललाई ३५ िज�ला र १५० bलकमा �वभाजन गर }ामीण �वकासलाई �ाथ�मकता

• २०१३ मा प(हलो योजनागत �वकास र �शास नक सुधारका सं�थागत bयव�था पचंवषjय योजना (२०१३-१७)

र नजामती सेवा ऐन जार भई योजनागत �वकास र �शास नक सुधारको सं�थागत bयव�था लाग ुभएको ।

4

• उ%नत �वउ, �वजन, शीप, अनौपचाTरक �शdा इि%ज नयTर4ग ��व�ध गाँउ�तर स�म पुगेको ।

• ता�लम�ाh त }ाम काय�कता� र }ाम से�वका नयुJत भई गाँउमा सामािजक जागरण काय�]मको थालनी

• �थानीय �वायBतताको माग शु\

ग) पंचायत काल (२०१७-२०४६)

• नेपाल अ�धरा2यको �शास नक संरचनामा पTरवत�न, ५ dे1, १४ अचंल, ७५ िज�ला कायम

• गाँउ, नगर, िज�ला, अचंल र राX ̂ य पचंायत गर ५ तहको पंचायत bयव�था को शु\वात र वगjय (हतका

ला�ग म(हला, युवा, tकसान, �ौढ, मजदरु र भु.पु सै नक सगंठनह\को औपचाTरक � त न�धBव

• २०१९ सालमा सं�वधानबाट नै पचंायत bयव�थाको संवधैा नक मा%यता

• २०१८ साल र २०१९ सालमा �Bयेक तहका पंचायतका ला�ग छु�ा छु�ै ऐन र �वके%O करणको अवधारणालाई

रा2यको नी त र �सNा%तमा समावेश

• २०२० सालमा �शासन शिJत �वके%O करण आयोगको गठन

• उJत आयोगवाट गाँउ/ नगर िज�ला पचंायतलाई शाि%त सुरdाको अ�धकारसमेत (दने गTर नdेपणको

�ावधान लाग ु

• २०२२ सालमा �थानीय �शासन ऐन लाग ुर �मुख िज�ला अ�धकार लाई िज�ला पचंायतको स�चव राx न े

bयव�था

• २०२८ सालमा गहृ पंचायत म%1ालय अ%तग�त �थानीय �तरका �वकास काय�]म संचालनका ला�ग �थानीय

�वकास �वभागको गठन

• प(हलो पटक �थानीय �वकास काय�]मको पTरभाषा र गाँउ/नगर/िज�ला �तरका काय�]मको �तर , tक�सम ,

पंच र कम�चार को िज�मेवार , �ाथ�मकताको dे1 , � तबेदन bयव�था , Uमदानको � तशत र अनुगमन

सुपTरवेdणको bयव�था समेत समे(ट दईुवटा पिु�तका �काशन

• २०२८ सालमा न ै�थानीय �शासन ऐनमा सशंोधन गर �.िज.अ. लाई स�चवबाट हटाइयो

• २०३७ सालमा जनमत सं}ह प@ चात �थानीय �वकास म%1ालयको गठन र �थानीय �वकास अ�धकार लाई

िज�ला पंचायतको स�चवको \पमा समेत नयुJत गर �थानीय �वकास नमा�णको सम%वयको िज�मेवार

सुि�पएको

• २०३९ सालमा �वके%O करण ऐन र २०४१ मा �वके%O करण काय� bयव�था नयमावल जार

• २०४१ साल देcख नै �थानीय �तरका �वकास काय�ह\ एकै छाना मु न बाट �वाह हुने गर िज�ला पचंायत

अ%तग�त �वकास संग स�बि%धत सबे काया�लय िज�ला पचंायत मातहत शाखाको \पमा �थापना

• >ब�भ%न िज�लामा दात ृ नकायको सहयोगमा िज�ला पचंायतको सम%वयमा एकqकृत }ामीण �वकास योजना

संचालन र मxुय �वषयगत काया�लय को Bयसमा स�बNता

• (२०२८-३२) मा नयाँ �शdा योजनाले �शdाको के%O यकरण र समुदाय बाट �वा�मBव cझकेर सरकारले

िज�मेवार �लएको र के%O करण भएको

• कृषी dे1 हTरत ]ाि%त बाट उ%नत �वउ,�वजन ��व�ध तथा bयवसा यक कृ�ष खेती �णाल को सु\वात

• �वा�sय dे1मा औलो उ%मुलनको कारण पहाडबाट तराईमा त� बसाईसराई

5

(घ) �जात%1 पनुब�हाल (२०४६-२०६३)

• गाँउ पंचायत/नगर पचंायत/िज�ला पंचायतलाई गाँउ �वकास स�म त/नगरपा�लका र िज�ला �वकास स�म त

नामाकरण

• २०४७ सालको नेपाल अ�धरा2यको सं�वधानमा �वके%O करणलाई रा2यका नी त नदZशक �सNा%तमा समावशे

गTर �थानीय नकायबाट रािX ̂यसभामा � त न�धBव को bयव�था

• २०४८ सालमा गाँउ �वकास स�म त/नगरपा�लका र िज�ला �वकास स�म त ऐन जार भई नयाँ bयव�था

अनुसार �थानीय नकायको नवा�चन स�प%न

• गाँउ �वकास स�म त माफ� त सोझै अनुदान जाने bयव�थाको शु\वात (३ लाख, ५ लाख, १० लाख) र उJत

अनुदानबाट �थानीय �तरमा �व�वध काय�]म ह\ संबोधन गुने गTर नदZशन जार

• २०४८ सालमा �शासन सुधार आयोगको � तबेदनल े�थानीय नकाय/गरैसरकार सं�थाको भु�मकामा बढोBतर

गनु� पनZ र �थानीय नकायको �वकास काय�मा बढ िज�मेवार वनाई सेवा�वाह सु नि@ चत गनु� पनZ �सफाTरस

• २०५३ मा उ�च�तर य �वके%O करण सम%वय स�म त गठन र उJत � तबेदनगका क तपय �सफाTरशका

आधारमा २०५५ मा �थानीय �वायBत शासन ऐन जार

• �जात%1 पुनब�हाल प@ चात २०५४ मा �थानीय नकायको दोUो नवा�चन स�प%न र �थानीय नकायको हरेक

तह बाट समावेशी बनाउने �यास (२० � तशत म(हला र समाजमा �पछoडएका वग�/जा तको � त न�धBव)

• २०५५ भाO म(हनामा �थानीय पूवा�धार तथा कृ�ष सडक >बभाग , �थानीय �वकास म%1ालय अ%तग�त गठन

• २०५६ मा �थानीय �वायBत शासन नयमावल र �थानीय नकाय आ�थ�क �शासन नयमावल जार भएका

• २०५७ मा �वBतीय आयोगको गठन र २०५८ मा >बBतीय �वके%O करणको खाका (ROAD MAP) �वीकृत

• २०५८ मा >बके%O करण काय� योजना DIMC बाट �वीकृत

• �थानीय �वायBत शासन पN तको सं�थागत �वकास एवम ्dमता व�ृN गन� �व�भ%न दात ृ सं�थाह\ बाट

सहयोग �ाh त, �ाय सब ैिज�ला >बकास स�म त/नगरपा�लकालाई �ा�व�धक र आ�थ�क सहयोग (PDDP, LGP,

DLGSP, RUPP, UDLE, DPP, DACAW, PARH, DFDP, आ(द)

• २०५८/५९ देcख �वषयगत dे1 (कृ�ष, �शdा, �वा�sय र २०६०/६१ देcख �थानीय पूवा�धार ),िज.�व.स.मा

नdेपण

• २०५८ सालमा �थानीय �तरमा िज�ला �वकास स�म त अ%तग�त िज�ला �ा�व�धक काय�लय �थापना

• सू1मा आधाTरत नशत� अनुदान �णाल लाग ु र %यूनतम शत� काय� स�पादन मापनका आधारमा �थानीय

नकायमा �ोBसाह अनुदान �णाल लाग ु

• �शdा, �वा�sय र �थानीय यातायात dे1मा dे1गत �वकास अवधारणा (SWAP) अनुसार संचालन

• २०६४/६५ देcख �थानीय शासन तथा सामुदा यक �वकास काय�]म संचालन र �थानीय शासनमा प न SWAP

अवधारणाको �सNा%तको शु\वातका साथै माग र आपू त � पdको dमता अ�भव�ृN गर सामुदा यक

सशिJतकरण, �व�भ%न सरोकारवाला सेवा �दायक संग समुदायको सं�थागत स�ब%ध �थापना र �थानीय

नकाय को dमता अ�भव�ृN गर सम%व यत \पमा �थानीय �तरमा सेवा उपलbध गराउने � तवNता स(हत

काय�]म खाका (Frame work)

6

ङ) अ%तTरम सं�वधान काल (२०६३ देcख हालस�म)

• नेपालको अ%तTरम सं�वधान २०६३ मा रा2य पुनसंरचना र �थानीय �वायBत शासन स�ब%धी छु�ै माग

समाबेश गर �वके%O करण / नdेपण लाई सं�थागत गनZ सवंैधा नक मा%यता

• �थानीय नकाय आ�थ�क �शासन नयमावल २०५६ संशोधन गTर २०६४ जार

• सं�वधानको भावना अनुसार नयाँ लै4गीक समानता र सामािजक समावेशीकरण नी त �थानीय नकायमा लाग ु

र अथ� म%1ालयबाट �वीकृत लै4गीक स�बेदन�शल बजेटको थालनी

• �वप%न वग� नJसांकन, नागTरक सचेतना के%O माफ� त सामािजक समाबेशीकरण र समाबेशी वडा नागTरक

मंच, माफ� त योजना तजु�मा �कृयाको सं�थागत थालनी

• �थानीय नकायको सब ै तहमा समावेशी एकqकृत योजना तजु�मा स�म तको गठन र योजना तजु�मा र

�ाथ�मtककरणमा संलGनता

• %युनतम शत� काय� स�पादन सुचकका आधारमा �ोBसाह अनुदान �णाल सबै िज.�व.स./नगरपा�लका मा लाग ु

र सबै गा.�व.स.मा %यूनतम शत� पw तसंग अनुदानको आव@यकता र सहभा�गताBमक योजना �कृया MC/PM

�णाल को अ�भ%न अगं

• PEFA/FRRAP तजु�म गर �थानीय नकायको �वBतीय जोcखम %यनूीकरणको �यास जार र �व�भ%न �विBतय

जोcखम %यूनीकरणका उपाय लाग ुगनZ � तबNता

• बाल मै1ी /वातावरण मै1ी/लै4गीक स�बेदनशील र समावेशी �थानीय नकायको काय� संचालन �कृयामा �वशेष

जोड

• केह िज�लामा आव�धक िज�ला �वकास योजना , नगरपा�लकामा आव�धक नगर र गाँउ �वकास स�म तमा

आव�धक गाँउ �वकास योजना स�बN सबै सरोकारवाला संग सम%वय एवम ् �वषयगत dे1 समेत समेट

तजु�मा काय� जार रहेको र सा�वकमा भएका आव�धक योजनाको स�मdा गर पTरमाज�न अव�थामा रहेको

• छु�ा छु�ै अनुदान स�ब%धी काय� >बधीह\लाई एकqकृत गTर �थानीय नकाय Uोत पTरचालन तथा bयव�थापन

काय� �वधी २०६९ लाग ु भएको र सं�वधानका नयाँ �ावधानह\लाई �थानीय नकायको Uोत पTरचालन,

bयव�थापन, योजना तजु�मा, संचालनमा समाबेश गTर उBतरदायी र पारदशj नागTरक के%O त �थानीय

नकायको bयव�था गTरएको

• dमता �वकास स�बि%ध नदZ�शका /काय� �वधी जार भई �थानीय नकायको dमता �वकास योजना

संचालनमा रहेको

• �वप%न वग�लाई ल|dत गर सबै गा.�व.स.मा सामािजक पTरचालनको काय�]म गरैसरकार सं�थासंग सहकाय�

गर सचंालन मा रहेको

• �थानीय �वकास म%1ालयको काय� dे1 bयापक बनाई संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

नामाकरण गTरएको र म%1ालयको महाशाखा/शाखामा समयानुकुल पTरवत�न गTरएको

• २०६९ मा म%1ालयमा �ा�व�धक महाशाखा गठन भएको

• अनुगमन �णाल लाई �भावकार बनाई पTरणाम मुखी अनुगमन �णाल लागु गTरएको , DPMAS लाई

सं�थागत गTरएको

7

�व�भ%न आव�धक योजनामा �वके%O करण स�ब%धी नी तगत bयव�था

�वके%O करणलाई �भावकार \पमा लाग ु गन� आव�धक योजनाह\मा �वके%O करणलाई अ�धकार �थाना%तरण

(Decencentralization), अ�धकार �Bयायोजन (Delegation), अ�धकार नdेपण (Devolution) तथा निजकरण

(Privatization) का माgयमबाट अ�धकार िज�मेवार र साधन Uोत �थानीय नकायलाई �दान गर नी तगत \पमा

उBतरदायी र जवाफदेह बनाउने �यास गTरएको छ ।

१) पाँचौ योजना (२०३२-३७)

• पंचायत र �वकास लाई एक अका�को पTरपूरक \पमा राcखएको

• पंचायत dे1लाई �वकास काय�मा बढ साथ�क गराउने bयव�था

• के%O य अनुदान र �ा�व�धक टेवा माफ� त �थानीय नकाय लाई सशJत बनाउने bयव�था

• �थानीय �तरका काय�]मलाई िज�ला, नगर र गाँउ�तरमा बगjकरण, तत-तत नकायबाट संचालन गराउने

bयव�था

२) छैठौ योजना (२०३७-२०४२)

• �थानीय गाँउ, नगर र िज�ला तहमा �थानीय आव@यकतानुसार गTरने �वकास आयोजना काय�]मह\ (

�वा�sय, �शdा, कृ�ष, खानेपानी, �सचाई, बाटोघाटो, पुलपुलसेा आ(द) को तजु�मा , काया�%वयन , अनुगमन र

मम�त संभारमा पचंायतको महBवपूण� भू�मका हुने

• एकqकृत }ामीण �वकास , दगु�म �वकास तथा ता�लम काय�]मह\ �थानीय नकाय के%O त गर संचालन गनZ

• �थानीय नकायको Uोत पTरचालन , आयोजना bयव�थापनमा dमता व�ृN गन� �ा�व�धक र आ�थ�क सहयोग

उपलbध गराउने

३) सातौ योजना ( २०४२-४७)

• �थानीय योजना तजु�मा �कृयालाई >बके%O करण गदp लैजाने

• गाँउ /नगर dे1ले आ-आ�नो आव�धक योजना तजु�मा गनZ

• �थानीय पचंायतह\लाई नेतBृव �लन सं�थागत bयव�था , �थानीय नेतBृव �वकास र �थानीय Uोत पTरचालन

�वNन गनZ

४) आठौ योजना ( २०४७-५४)

�जात%1 पुनव�हाल प@ चात आठौ योजनाले �वके%O करण र �थानीय �वकास स�ब%धमा न�न नी त अवल�बन गरेको

पाइएको छ ।

• कुल �वकास खच�को ७०% रकम }ामीण �वकासमा खच� गनZ bयव�ता गरेको

• नवग(ठत �थानीय �वायBत शासनका नकायह\लाई कानूनी\पले �वत%1 , �व नयि%1त , �वशा�सत

नकायका \पमा सचंालन र �वकास गनZ bयव�था

• �थानीय तहमा योजनाको छनौट , तजु�मा , काया�%वयन , अनुगमन तथा मु�यांकन साथै �थानीय �तरको

वजेट , लखेा र कम�चार स�ब%धी स�पणू� अ�धकार र िज�मेवार िज�ला �वकास स�म त, नगरपा�लका र

गाँउ �वकास स�म तलाई सुि�पन े

8

• �थानीय नकायलाई एकमुX ट अनुदान उपलbध गराउन �थानीय �वकास कोष तथा �वषयगत तोtकएको कोष

�थापना गनZ

• �थानीय नकायले उठाएको राज�व आफै आ�नो �वकास काममा खच� गनZ �वायBतता (दने bयव�था

• �थानीय �वकास काय� उपभोJता स�म तबाट संचालन गराउने bयव�था

५) नवौ योजना ( २०५४-५९)

• �थानीय नकायह\लाई सबल, सdम र सशJत बनाई �थानीय �वकास काय�]मह\लाइ �थानीय तहमा

bयव�था गन� ग त�शल र �वचा�लत त�ुयाउने

• �थानीय नकायलाई सुि�पएको िज�मेवार र कत�bय नवा�ह गन� आव@यक पनZ साधन Uोत, प(हचान गनZ ,

जटुाउने र �ाथ�मकता तोtक उपयुJत ढंगले तनको बाँडफाड गनZ , उपयोग गन� गTर साधन Uोत मा�थको

अधार काननूnवारा न ै�थानीय नकायलाइ �दान गनZ

• �थानीय �वायBत नकायह\लाई �वषयगत dे1को �वकासका ला�ग के%Oले �योग गनZ गरेको अ�धकार

नdेपण गनZ ।

• �थानीय जनताका माग स�बोधन गनZ गर �थानीय�तरमा नै योजनाको प(हचान, छनौट, काया�%वयन,

अनुगमन तथा मु�यांकन, मम�त संभार र bयव�थापन आ(द काय�ह\को अ�धकार स�ुपने ।

• उपरोJत योजना च]मा सबै चरणमा bयापक जनसहभा�गता जुटाई, उपभोJता समूहलाई संलGन गराउने र

�थानीय �वकासका काय�]मह\मा नजी dे1 र गैरसरकार सं�थालाई संलGन गराउने

• �थानीय सरकार अ%तग�त काम गनZ कम�चार लाई �थानीय सेवा उपभोग गनZ जनता� त उBतरदायी बनाउन

�थानीय नकायको छु�ै सेवा गठन गनZ

• अिxतयार र आव@यक बजेट नdेपणका साथै मानव संशाधन , �ाव�धक dमता �वकास , आव@यक सूचना

�वाह, एJकाईसौ शताbद वा चुनौतीसंग जgुन सdम, सबल, सुwृढ र जनताका आव@यकता � त उBतरदायी

�थानीय �वायBत सरकारको गठन र �थानीय तहबाटै सम} �वकास bयव�थापन गनZ तफ� �वके%O करण

नी त के%O त गनZ

६) दशौ योजना (२०५९-६४)

रणनी तह\:

• �थानीय �वायBत शासन ऐन २०५५ को उwे@य अनु\प काय� गन� �थानीय नकायलाई �वायBतता �दान गनZ

• �थानीय नकायको सेवा �दान गनZ र उBतरदायी ढंगले संचालन गनZ dमता अ�भव�ृN गनZ

• �थानीय शासन �कृयामा bयापक सहभा�गता अ�भव�ृN गनZ

• �थानीय नकायलाई आ%तTरक एवम ्वाहय Uोत पTरचालन गन� सdम बनाउने

• नी तगत , काननूी र संxयागत र काया�%वयन गत सुधार �याउन े

७) तीन बषjय अ%तTरम योजना ( २०६४/६५--६६/६७)

गणत%1 पश ् चात तजु�मा भएको आब�धक योजनाले �लएको नी तगत bयव�था:

• �वके%O करण र नdेपणलाई रा2य सचंालनको मूल नी त र �थानीय सरकार पव�Nन गनZ �मुख माgयमको

\पमा अवल�वन गन� सबै सरकार र गैरसरकार नकायलाई िज�मेबार बनाइनेछ

9

• �थानीय नकाय वीच राज�व पTरचालन र बाँडफाड गदा� स%तु�लत र समतामुखी �वसास हुने गर सामािजक

र आ�थ�क 'िX टकोणबाट �पछoडएका dे1 , वग� समुदायको सम} उBथानका ला�ग �वशषे gयान (दइनेछ

• �थानीय नकायवीच काय� िज�मेवार का आधारमा राज�व पTरचालन तथा बाँडफाड गनZ bयव�था �मलाइनेछ

• के%O य र �थानीय नकायको काय� िज�मेवार �पX ट पानZ , काय� िज�मेवार अनु\प हुने गर �विBतय

bयव�था �मलाउने, सुि�पएका िज�मेवार र काय� गन� सJन ेगTर आव@यक पनZ सयं%1 ह�ता%तरण गनZ

• नdेपण काया�%वयन काय� योजना काया�%वयनमा �याउन े

• �थानीय नकायलाई (दइने अनुदान %यूनतम शत� र काय� स�पादन मापन संग आवN गTरने छ । के%O य

नकायबाट �थानीय नकायमा जाने अनुदानलाई सूचीबN गTर �वाह गTरने छ ।

• योजना नी त, काय�]म तजु�मा गदा� अ�धकार बाद अवधारणा अवल�बन गTरनेछ र समावेशीकरण को नी त

अवल�बन गर उनीह\को अ�धकार र मौ�लक �वत%1ताको संरdण एवम ्स�बध�न गTरन ेछ।

• सामािजक पTरचालनका माgयमबाट �वप%न वग� एवम ् �प छoडएका dे1को उBथान का ला�ग }ामीण एवम ्

शहर dे1मा सामािजक सशिJतकरण , पूवा�धार तथा आय आज�नका कृयाकलाप संचालन गर }ामीण एवम ्

शहर गTरवी %यू नकरण गनZ ।

• योजना �कृयाको �Bयेक तह र चरणमा सरोकारवाला लाई सहभागी गराउने ।

+,व�ष.य योजना (२०६७/६८-२०६९/७०)

�वके%O करण, �वायBत शासन र �थानीय �वकासको उwे@य "�वके%O करणका माgयमnबारा �थानीय नकायको

नेतBृवदायी भू�मकामा Uोत,साधन , शीप तथा ��व�धको समेत उपयोग गदp जनताका आधारभूत सेवा एवम ्सु�वधाह\

�भावकार ढंगले उपलbध गराई �वकास तथा सेवाका अवसरह\मा �थानीयवासीको पहँुच अ�भव�ृN गनZ"

उपरोJत उwे@य प ूत � गन� केह �मुख रणनी त:

• राजनी तक, �शास नक र >बBतीय अ�धकारह\ �थानीय नकायमा नdेपण गर अ�धकार स�प%न, िज�मेवार

तथा उBतरदायी �थानीय नकायको �थापना र सचंालन गनZ

• �तानीय शासन पN तको सु'ढ करण गन� �वषयगत म%1ालयह\बाट तयार गTरन े गTरएको नdेपण

काय�योजना अनु\पको नdेपण र �थानीय नकायको dमता अ�भव�ृN गदp एकqकृत \पमा सेवा उपलbध गदp

सुशासनको �Bयाभू त गन�

• �थानीय �तरमा काय�]म संचालन गनZ सरकार गैरसरकार र सामुदा यक सं�था तथा उपभोJता स�म त

एवम ् सरोकारवाला सं�थाह\को भू�मका �पX ट गदp तनीह\लाई �थानीय नकाय � त उBतरदायी बनाई

काय�]म संचालन गनZ bयव�था गनZ ।

काय� नी त:

• �थानीय �वायBत शासन पN तको सु'ढ करण गन� रािX ̂य योजना आयोग र �थानीय �वकास म%1ालय संग

सम%वय गर dे1गत म%1ालयह\बाट तयार गTरएको / गTरने नdेपण काय� योजना �भावकार \पमा

काया�%वयन गTरनेछ

10

• अ�धकार नdेपणको अवधारणा अनुकुल हुने गर �थानीय तहमा �व�भ%न नकायह\बाट संचालन हुन े

योजनाह\को सम%वय, सहजीकरण र जानकार आदान �दान गनZ �भावकार bयव�था �मलाइने छ

• �थानीय आव@यकता र मागमा आधाTरत �वकास आयोजनाह\ संचालन गन� डालो बजेट �णाल का आधारमा

Uोतको पTरचालन गTरनेछ ।

• �थानीय नकायमा संचालन हुने �व�भ%न सरकार , गरैसरकार dे1का काय�]मह\मा दोहोरोपन हटाई

एकqकृत र सम%वमयाBमक ढंगले काय� संचालन गTरनेछ

• �थानीय नकायबाट �दान गTरने सेवा �वाह र �वकास नमा�ण काय�ह\ �भावकार \पमा पTरचालन गन�

नdे�पत dे1ह\ , सरोकारवाला, गरैसरकार तथा सामुदा यक सं�थाह\को �थानीय नकाय� तको जवावदेह

बनाइने छ ।

नdेपण ि�थ त र काय� िज�मेवार :

"के%O य�तरमा रहेको राजनी तक , �शास नक तथा bयव�थापकqय काम कत�bय अ�धकार , साधन Uोत , िज�मेवार ,

जवाफदेह र उBतरदा यBव कानून बमोिजम �थानीय तहमा गठन भएका जन� त न�ध मूलक �वायBत नकायह\लाई

�दान गर bयव�थापन , नय%1ण , नण�य र उBतरदा यBव वहन गन� �वायBतता �दान गनु� नdेपणको उwे@य हो "

(>बके%O करणको ि�थ तप1 : २०६४)

�थानीय �वायBत शासन ऐन एवम ्तBस�ब%धी नयमावल ह\ले >बके%O करण को नdेपण �कृयालाई बढावा (दएको र

तदनुसार �व�भ%न �थानीय नकायको काय� िज�मेवार नधा�रण , Uोत �वाह, पTरचालन र राजनै तक एवम ्

�शास नक सयं%1को साथै �थानीय �तरमा सहभा�गताBमक योजना तजु�मा , काया�%वयन, अनुगमन मु�यांकन

स�बि%ध bयव�थाका साथै नागTरक समाज , उपभोJता समूह एवम ् नजी dे1 संगको सहकाय� तथा पारद�श�ता र

उBतरदायीBव स�बि%ध bयव�था अवल�बन गनZ पN तलाई सं�थागत गनZ कानूनी र सं�थागत खाका (Framework)

��तुत गरेको छ।

नेपालको स%दभ�मा नdेपणको bयाxया आ-आ�नै tक�समबाट हुने गरेकोले नdपेणलाई स�ंथागत गन� क(ठनाई भएको

पTरपेvयमा �वके%O करण काय� योजना २०५८ ले �वषयगत dे1को नdेपण काय�को प(हचान गर नdेपण काय� एक

मुX ट (Package) का \पमा स�बि%धत के%O य नकायले काया�%वयन गनु� पनZ कुरामा जोड (दएको छ जस अ%तग�त

नdेपण गदा� न�न ६ वटा �वषय एकमुX ट \पमा नdे�पत गनु� पनZ bयव�था गरेको छ ।

• नdेपण गनZ काय�को तहगत प(हचान (िज.�व.स., नगरपा�लका/गा.�व.स. �तर य) र सो अनु\प काय�

(Function ) तत-तत नकाय मा नdेपण गनZ bयव�था

• नdे�पत काय� स�पादान गन� लाGन े�वBतीय Uोत (Finance) को �वाह तत - तत नकायको कोषमा �वाह

गनZ bयव�था

• नdे�पत काय� स�पादन गन� चा(हने कम�चार (Personnel) र सं�थागत (Functionaries) को समू�चत

bयव�था

• �थानीय �तरमा काय�रत कम�चार को �थानीय नकाय � त पूण� उBतरदा यBव (Accountablity) स�ब%धी

bयव�था

11

• नdे�पत काय� स�पादन गन� सJने गर �थानीय नकायको dमता (Capacity) �वकास को bयव�था

• �थानीय �तरमा स{चा�लत काय�ह\को नर%तर अनुगमन र मु�यांकन (Monitoring and Evaluation) को

bयव�था

�वके%O करण काया�%वयन काय�योजनालाई bयवहारमा उतार नdेपण काय� �वNन गन� आ�थ�क वष� २०५८/५९ को वजेट

वJतbयले "�ाथ�मक �शdा , �वा�sय , हुलाक सेवा ,कृ�ष �सार र पशु सेवा" ज�ता आधारभुत सेवाह\को bयव�थापन

�थानीय नकायnवारा गराइने" कुरा समावशे गTर नdेपण �कृयालाई अगाडी बढाउन नदZश गरेको �थयो । यसर

बजेट वJतbयमा उ�लेख भएको हुलाक सेवालाई �ा�व�धक कारणबाट नdेपण गन� नसtकने देcखएकोल े , आ.व.

२०५९/६० देcख �थानीय पूवा�धारका �वषयह\ (}ामीण सडक, झोलु4गे पुल , क�भट� , खानेपानी सरसफाई , साना

�सचाई , भवन , बैकि�पक उजा� , फोहरमैला bयव�थापन एवम ्सामािजक पूवा�धार ) लाई िज�ला �वकास स�म त

माफ� त संचालन गनZ गर bयव�था गTरएको) । यसर उपरोJत ४ वटै �वषय dे1 तहगत\पमा नdेपण नभई िज�ला

�वकास स�म तमा काय� र रकम िज�ला �वकास कोषमा पठाउने गर नdेपण भएको नdेपण काय�लाई कृ�ष नी त

/रणनी त एवम ् �शdा /�वा�थ /पूवा�धार नी त रणनी तल े समेत �वीकारेको छ र उJत काय�लाई काया�%वयन गन�

�वा�sय र कृ�ष म%1ालयबाट नद��शका समेत जार भएका छन र �शdा dे1मा नयमावल बमोिजम >बnयालय

bयव�थापन स�म तम ह�ता%तरण गनZ नदZश जार भएको छ।

�वषयगत dे1को नdेपण ि�थ त देहाय बमोिजम छ ।

क) �शdा

• �वnयालय dे1 सुधार काय�]म (SSRP) ले �वके%O करणलाई आBमसात गर �वnयालय bयव�थापन

स�म तलाई िज�मेवार बनाउन खोजेको

• समुदायमा ह�ता%तTरत �वnयालयह\लाइ bयवि�थत गन� नदZ�शका जार भएको

• Flash Report का आधारमा �वnयाथj के%O त (Per child) अनुदान उपलbध गराउन bयव�था गरेको र

�वnयालय नJसाकंन का आधारमा �शdक bयव�थापन ।

• >बnयालयलाई बाल मै1ी / ल4ैगीक समतामूलक बनाउन छा1ा भना� दर र Retention Rate मा सधुार गन�

�वशषे bयव�था गरेको

• �वnयालय bयव�थापन स�म तलाई उBतरदायी बनाई रकम >बnयालय खातामा अनुदान र काय�]मगत \पमा

पठाउने गरेको

• �ाथ�मक >बnयालयका �शdकको तलव ,भBता रकम िज.�व.स लाई अिxतयार (दइ िज�ला �वकास कोष

माफ� त �वाह गनZ गरेको

• िज�ला �तरमा िज.�व.स. सभाप त, नगर�तरमा नगर�मुख तथा गा.�व.स.�तरमा गा.�व.स. अgयd

संयोजकBवमा िज�ला �शdा स�म त, नगर �शdा स�म त र गाँउ �शdा स�म त गठन गरेको

• �वnयालय सुधार योजना (SIP) लाई समेत आधार मानी रकम नकास गनZ गरेको

• िज�ला, नगर, गाँउ �शdा योजना वनाउने काय�]मको थालनी भएको

• �वnयालयमा सामािजक पTरdण लाई अ नवाय� गTरएको, �शdक र अ�भभावक संघलाई िज�मेवार बनाएको

• िज�ला �वकास योजनामा िज�ला �शdाको वा�ष�क काय�]म समावेश गनZ गTरएको

12

• �वषयगत काया�लयको िज�ला >बकास कोषबाट �वा(हत रकमको आ.ले.प. ,िज.�व.स. को आ.ले.प शाखाबाट

हुने गरेको र के%Oबाट �वाह हुने रकम को.ल.े न.का. र दवु ै रकम म.ले.प. �वभागबाट अि%तम ले.प. हुन े

गरेको

• काय�]मको अनुगमन िज.�व.स. को सुपTरवेdण तथा अनुगमन स�म तबाट समेत हुने bयव�था �मलाएको

• �थानीय नकायबाट कर व २०-२५% स�म �शdा dे1मा लगानी हुने गरेको तर �शdा अ%तग�तको लगानीको

गणना हुने नगरेको

• SSRP �शdा dे1को �वषयगत SWAP अनुसार संचालन हुने गरेको

ख) कृ�ष �वकास र पशु �वा�थ सेवा

• कृ�ष नी त २०६१ र कृ�ष �वकास रणनी त २०६४ ले कृ�ष d1ेको काय�]मलाई नdेपण गनZ bयव�था गरेको

• कृ�ष �सार र पशु �वा�थ सेवा �व�तारका काय�]म ह\ िज.�व.स.माफ� त संचालन हुने गर नdेपण गTरएको

• कृ�ष dे1 नdेपण लाई bयवि�थत गन� “कृ�ष dे1 नdेपण काय� �व�ध २०५९” �वीकृत भई लागु भएको

• कृ�ष काय�]म र पशु �वा�थ काय�]मको नय�मत बजेट िज�ला �वकास कोष माफ� त �वाह भई �थानीय

नकाय आ�थ�क �शासन नयमावल २०६४ वमोिजम खच� गनZ र आ.ले.प. समेत सोह वमोिजम गनZ bयव�था

�मलाइएको

• केह िज�लामा कृ�ष dे1लाई गाँउ �वकास स�म त अ%तग�त संचालन हुने गर समेत गा.�व.स �तरमा

नdे�पत गTरएको र हाल ४० िज�लामा tकसान देcख tकसान, गरै सरकार सं�था/नीिज dे1 संगको सहकाय�

समेत संचालन गनZ सैNाि%तक �वीकृत भई काया�%वयनका ला�ग नदZ�शका तयार अि%तम चरणमा रहेको

• NARC अ%तग�त NARDF बाट गरै सरकार सं�था माफ� त कृ�ष �सार काय� लाग ुगTरएको

• कृ�ष सहकार सं�था माफ� त समेत काय�]म संचालन हुने गTरएको

• काय�]मको संयुJत सुपTरवdेण अनुगमन समेत हुने गरेको

• �थानीय नकायबाट पूिजगत बजेटको १५% रकम कृ�ष dे1मा लगानी हुने गर bयव�था भएको

• PAF बाट सचंा�लत अ�धकाशं काय�]मको लगानी कृ�ष dे1 अ%तग�त रहेको र अ%य �वकास साझदेार

(Development Partners) र अ%तररािX^य गैरसरकार सं�था (INGO's) बाट समेत कृ�ष dे1मा लगानी व�ृN

गरेको

ग) �वा�sय

• �थानीय �वा�sय शासन सु'ढ करण काय�]म (Local Health Governance Strengthening Programme )

अ%तग�त ८ िज�ला मा �वा�sय dे1का काय�]म नdेपण गTरएको

• रािX ̂य �वा�sय नी त, १९९१ , �वा�sय dे1 रणनी त २००३ र �वा�sय dे1 काय�]म काया�%वयन योजनाल े

�वकेि%Oत �वा�sय योजना bयव�थापनको नी त अवल�बन गरेको

• सू1मा आधाTरत �वा�sय dे1 अनुदान पठाउने bयव�था �मलाएको

• �थानीय �तरमा �वा�sयसंग स�बि%धत जनशिJत नयुJत गनZ अ�धकार �थानीय �तरमा �दान गरेको

• क�तीमा ५०% बजेट िज�ला �तरमा संचालन हुने काय�]मका ला�ग छ्ु�याउने � तवNता

13

• िज�ला �तरमा �वा�sय dे1को आव�धक योजना वनाउने लvय रहेको

• �थानीय �तरको योजना पN तमा �वा�sय dे1को योजना समावेश गन� पनZ bयव�था रहेको

• २८ िज�लामा �थानीय �वा�sय उपचौकq / चौकq, �ाथ�मक �वा�sय के%O �थानीय नकाय माफ� त संचालन

गनZ bयव�था भएजप न नर%तरता हुन नसकेको

• उप�वा�थ /�वा�sय चौकq सचंालनका ला�ग गा.�व.स को अgयdको संयोजकBवमा �वा�sय स�म त गठन

भएको

• ह�ता%तTरत �वा�sय चौकq bयव�थापनका ला�ग “�थानीय �वा�sय सं�थाह\को ह�ता%तरण र संचालन

नदZ�शका २०६० जार भएको

• गा.�व.स. / नगरपा�लकाह\ले प न आ�नो आ�दानीबाट आ-आ�ना dे1 अ%तग�तका �वा�थ चौकq

सु'ढ करणका ला�ग काय�]म संचालन, भौ तक पवूा�धार नमा�ण, औषधी उपकरण खर द एवम ् मानव

संसाधनका ला�ग रकम उपलbध गराउने गरेको तर रािX^य लेखामा कत ैगणना हुने bयव�था नभएको

• �वा�sय dे1मा प न SWAP अनुसार काय�]म संचालनमा रहेका

घ) �थानीय पवूा�धार

• �थानीय पूवा�धार नी त २०६१ , रणनी त २०६४ ले �थानीय पूवा�धारका ७ उप dे1 (�थानीय यातायात, �सचाई

तथा नद नय%1ण , लघु जल�वnयुत तथा वैकि�पक उजा� , खानेपानी तथा सरसफाई, आवास भवन तथा

शहर �वकास , फोहरमैला bयव�थापन, सामािजक पूवा�धार) पTरभा�षत गरे �थानीय नकायमा नdेपण गनZ

नी त अवल�वन गरेको

• �थानीय �वकास म%1ालय र �थानीय नकायह\लाइ �ा�व�धक सहयोग उपलbध गराउन के%Oमा “�थानीय

पूवा�धार तथा कृ�ष सडक >बभाग” र िज�लामा िज�ला �ा�व�धक काया�लय” �थापना गTरएको

• �थानीय पवूा�धारका काय�]मह\ िज�लामा नdेपण गTर िज�ला �वकास कोष माफ� त रकम �वाह हुन गरेको

• �थानीय नकायह\बाट समेत पूिजगत बजेटको कर व ६०% भ%दा बढ �थानीय पवूा�धारका dे1मा लगानी हुने

गरेको

• िज�ला �ा�व�धक काया�लयको ३ �कारको संगठन संरचना (१७ िज�लामा १ �स.oड.ई, ३ ईि%ज नयर र ६ स.ई,

१ ले.पा, २५ िज�लामा १ �स.oड.ई २ ईि%ज नयर र ६ स.ई र १ ले.पा, एवम ्३३ िज�लामा १ इि%ज नयर, ३

स.ई र १ ले.पा स(हतको ) �वnयमान रहेको

• �थानीय नकायह\को प न �थानीय �तरमा �ा�व�धक कम�चार आव@यकतानुसार �थायी , अ�थायी/करारमा

नयुिJत तथा परामश� वापत परामश�दाता नयुJत गनZ गरेको

• नगरपा�लकामा के%O �तरबाट �ा�व�धक सहयोग वापत कुनै संरचना नरहेको

• �वषयगत म%1ालयह\ले प न �सचाई , भवन तथा खानेपानी, लघु जल>बnयुत र उजा� काय�]म नdेपण

गरेको, खानेपानी �वभाग र �सचंारई �वभाग अ%तग�त छु�ै oड�भजन काया�लयबाट काय�]म संचालन हुने गरेको

र लघु र बैकि�पक उजा� काय�]म िज.�व.स.मा �वषयगत शाखा �थापना गर संचालन समते गनZ गरेको

• हाल फोहरमैला bयव�थापन शहर �वकास म%1ालयमा गा�भएको

14

�थानीय �वायBत शासन ऐन २०५५ र तBस�बि%ध नयमावीमा र �वnयमान नी तमा काय�गत एकताका ला�ग भएका

मुxय �ावधान

)थानीय )तरमा )थानीय �नकायह8ले आ-आ;नो !े,मा काय.रत सरकार�, गरैसरकार�, �नजी !े, र सामुदा�यक सं)था

/ सहकार� वीच सम�वय Aयाउन �न#न अनुसारका �ावधान रहेका छन ्।

क) काय� dे1मा �पX टता:

� �वायBत शासन ऐन २०५५ को दफा २८ मा गाँउ �वकास स�म तको, दफा ९६ मा नगरपा�लकाको र दफा १८९

मा िज�ला �वकास स�म तको �वषयगत काय� िज�मेवार तोtकएको छ ।(�व�ततृ �ववरण अनुसुची......मा)

• उJत काय� िज�मेवार लाई �पX ट गन� �थानीय नकाय �विBतय आयोगबाट सन २००४ मा गTरएको

अgययनले के%O�तर र �थानीय �तरका काय�ह\को �पX ट बाँडफाड गनZ सु�च स(हतको �पX टता

�याउने र दोहोरोपन हटाउन सुझाव (दएको छ । ( अनुसूची...........)

• उJत अgययन � तवदेनलाई समेत आधार मा न }ामीण �वकास � तX ठानले २०६१ र �व@ व बैकंको

सहयोगमा �थानीय �वकास म%1ालयबाट २०६४ मा >बके%O करणको ि�थ तप1मा समेत काय�

िज�मेवार को खाका ��तुत गरेको छ

• उपरोJत सबै अgययन � तवदेनका आधारमा Uीमान मुxय स�चव2यूको सयंोजकBवमा सबै �वषयगत

म%1ालयका स�चव2यूह\ एवम ् िज�मेवार पदा�धकार , राX ̂ य योजना आयोग/अथ� म%1ालयका

� त न�धह\ समेतको संलGनतामा �थानीय �वकास म%1ालयले नdेपण काय��व�ध २०६५ तयार गर

मं.प.मा पेश गरेको । (हेनु�होस अनुसूची .........)

� रािX ̂य योजना आयोगबाट िज�ला �तरमा संचालन हुने काय�]मको िज�लागत सू�च र वजेट , साल बसाल

\पमा भाग २ मा �का�शत गनZ गरेको छ । उJत सू�चमा के%O य �तरबाट िज�ला �तरमा ऐनको दफा २४३

(१) वमोिजम स�बि%धत �वषयगत म%1ालयले मा%य �सNा%तका आधारमा गाँउ �तर य , नगर�तर य ,

िज�ला�तर य र के%O�तर य काय�]म/ कृयाकलापको वगjकरण गर थप �पX टता �याउने िज�मेवार नवा�ह

गनु� पनZमा Bयसमा वगjकरण हुने नगरेको

� अथ� म%1ालयबाट २०६४ मा �का�शत वजेट तजु�मा नदZ�शकाले िज�ला�तरमा संचालन हुने काय�]म �थानीय

�वायBत शासन ऐन २०५५ र तBस�बि%ध नयमावल २०५६ बमोिजम योजना पN त �भ1 पनZ �पX ट

�ावधान रहेकोले Bयसको पालना हुन नसtक रहेको

� �वा�थ नी त/कृ�ष नी त/ �थानीय पवूा�धार नी त/ �शdा नी त र काय�]मले �थानीय �तरका काय�]म

नdेपण /�वके%O करण गनZ र �पX टता �याउने िज�मेवार तोtकएको छ । �थानीय �तरमा �थानीय

नकायको संयोजकBवमा काय�]म तजु�मा , काया�%वयन र अनुगमन गनZ bयव�था गरेको

� �थानीय पवूा�धार �वकास नी तको नी त ६.१.१ वमोिजम �थानीय पूवा�धार स�ब%धी काय� र Uोत साधन

�थानीय नकायबाट नdेपण गनZ bयव�था गरको छ।

उपरोJत नी तगत र कानूनी आधारमा �थानीय �तरमा जाने �वषयगत dे1मा स�बN सरकार , गरैसरकार

, नजी , सामुदा यक सं�थाले गनZ काय�को सम%वयको उBतरदा यBव स�बि%धत �वषय dे1को भएता प न

अ%तर �वषय dे1मा पार�पTरकता कायम गनZ िज�मेवार नकाय �थानीय नकाय नै हुन bयव�था रहेको

15

� �थानीय नागTरकको स�बNता /सहभा�गता र �भावकार माग र �ाथ�मकताह\लाई स�बि%धत �वषयगत

dे1को स�बNता समेत जटुाई स�बोधन गन� �थानीय नकायबाट सहजीकरण गनZ bयव�था कायम

ख) सम%वय संय%1:

�थानीय नकायल े �थानीय �तरमा काय�रत स�बN सब ै सरोकारवाला संग सम%वय गनZ कानूनी एवम ्

सं�थागत के%O य �तर र �थानीय �तरको संय%1 देहाय बमोिजम छ :

• �थानीय �वायBत शासन ऐनको दफा २४१ बमोिजम स�माननीय �धानम%1ीको अgयdतामा ग(ठत

उ�च�तर य �वके%O करण काया�%वयन तथा अनुगमन स�म तको गठन र उJत स�म तले ऐनको

उwे@य , नी त तथा bयव�था अनु\प काय�ह\ स�पादन भएका छन/्छैनन ्सो को अनुगमन गनZ र

�वायBत शासन स�बि%ध मा%यता अनु\प काय� गन� लगाउने िज�मेवार तोकेको छ

• उJत स�म तको अ�धकार र िज�मेवार लाई काया�%वयन गन� गराउन ऐनको दफा २४१ (६) बमोिजम

�थानीय �वकास म%1ीको संयोजकBवमा काय� स�म त गठनको bयव�था

• ऐनको दफा २३७ वमोिजम �विBतय आयोगको गठन र उJत आयोगले �थानीय नकायले लगाउने

कर, नेपाल सरकार र �थानीय नकाय वीच बाँडफाड गनु� पनZ राज�व, कर पN त र लेखा �णाल

समसाम यक बनाउने स�ब%धमा राय सुझाव ��तगु गनZ िज�मेवार तोकेको

• रािX ̂य योजना आयोगको संयोजकBवमा Uोत साधन बाँडफाँड, वजेट पूवा�नुमान पठाउने स�म तको

गठन

�थानीय �तर:

• ऐनको दफा २६ (४) , १९७(३) नयम २०३ , नयमावल को नयम २०४ वमोिजम तथा Uोत

पTरचालन तथा bयव�थापन काय� �व�धको दफा १५,१६,१७ वमोिजम ग(ठत �वषयगत स�म त, एकqकृत

योजना तजु�मा स�म तको गठन र योजना तजु�मा र �ाथ�मtककरण गनZ bयव�था

• ऐनको दफा २१ वमोिजमको वडा स�म त तथा Uोत पTरचालन तथा bयव�थापन काय� �व�धको दफा

२०(झ) वमोिजम वडा नागTरक मंच योजनाबाट �ाथ�मtककरण गनZ bयव�था

• काय��वधीको दफा १८ वमोिजम सम%वय स�म त र दफा २१ वमोिजम ग(ठत अ%तर नकाय सम%वय

स�म तम, दफा २६ वमोिजम आयोजना अनुगमन तथा सहिजकरण स�म तको bयव�था

• नयमावल को नयम २७३ (ग) वमोिजम ग(ठत �थानीय नकाय सयंुJत स�म तको bयव�था

• काय��वधीको दफा ५० वमोजेम उBतरदा यBव tकटान गर काय� संचालन गनु� पनZ �ावधान

• काय��व�धको दफा ५६ वमोिजम गाँउ �वकास स�म त सहिजकरण स�म तको गठन

• काय��व�धको दफा ५७ वमोिजम �वषयगत dे1को अनुदान काया�%वयन स�बि%ध bयव�था

• ऐनको दफा ४७,५१, २०४, २०९ वमोिजम र काय��व�धको दफा ६३ वमोिजम सरकार एवम ्गैरसरकार

नकाय �वच सम%वय कायम गनZ �ावधान

• ऐनको २०४ (२) वमोिजम योजना आयोगले मgय�थता गनZ bयव�था

ग) योजना संचालनमा

16

• ऐनको दफा ४३ र १९५ वमोिजम आव�धक योजना तजु�मा गदा� �वषयगत dे1का योजनाको लvय,

नी त रणनी त समेत उJत आव�धक योजनामा समावेश गTर तजु�मा गनु� पनZ र स�बि%धत �वषयगत

काया�लयलाई शु\वात देcख नै योजना च]मा संलGन गराउनु पनZ

• �थानीय नकायले योजनाको काया�%वयन �वयम ्आफै नगर �वषय dे1 संग स�बि%धत �वषयगत

काया�लय वा नजको सम%वयमा अ\ dे1संग स�बि%धत गरैसं�थाnवारा संचालन गनु�पनZ

• िज�ला ि�थत वजेट पूवा�नुमान वाँडफाड तथा रकम �वाह �कृयामा स�बN सब ै नकाय र

सरोकारवाला संग परामश� गTर गनZ

• �थानीय नकायले सहजीकरण , सम%वय, अनुगमन , सुशासन कायम गन�मा र �थानीय समुदायको

सशिJतकरण र तनको सेवा�दायकसंग स�व%ध �थापनामा सहजीकरण गन� पनZ bयव�था

• ऐनको दफा २०३ मा िज�ला �वकास योजना स�ब%धमा रािX^य योजना आयोग र नेपाल सरकारको

दा यBव

घ) काया�लय , �वषयगत शाखा स�ब%धी bयव�था

• ऐनको दफा २५७(१) वमोिजम �थानीय नकायले आ�नो मातहतमा �वषयगत शाखा �थापना गन�

सJने

• �वषयगत काया�लयलाई िज�ला �तर य �वकास नमा�ण स�बि%ध काममा िज�ला �वकास स�म तले

नदZशन (दन सJने (२५७(२)

• �थानीय नकायले वजेट काय�]म स�ब%धमा स�बि%धत म%1ालयह\संग सोझ ैस�पक� राx न सJन े

bयव�था (दफा २४०)

• नेपाल सरकारल ेआफूलाई �ाh त अ�धकार �थानीय�तरको कुनै तहमा सु�पन सJने (२४२)

• ऐनको दफा २४३(३) वमोिजम �वषयगत म%1ालयले �थानीय नकायलाई �ा�व�धक सहयोग उपलbध

गराउने

• �थानीय पवूा�धार नी तको नी त ६.२.३ वमोिजम िज�ला �ा�व�धक काया�लयले िज�ला �वकास स�म त

अ%तग�त �वषयगत शाखा �थापना नहु%जेल स�म �वषयगत शाखाको \पमा काम गनZ छ र िज�ला

�ा�व�धक काया�लयका �ा�व�धक कम�चार ह\ िज.�व.स.को �ा�व�धक भना� नग\%जेल �वकास

स�म तमा काजमा ख(टइ काम गनZ छन ्।

• �थानीय �वायBत शासन ऐनको दफा २५६ वमोिजम स�बि%धत �थानीय नकायको अनुरोधमा नेपाल

सरकार वा नेपाल सरकारको अनुदानबाट संचा�लत नकायका कम�चार ह\लाई काजमा पठाउन सJने

bयव�था

• नजामती सेवा ऐन २०४९ को दफा १८ (१४) , नजामती सेवा नयमावल २०५० को नयम ४२ (ख)

वमोिजम पूल दरव%द मा राखी काजमा खटाउन सJनेछ ।

उपरोJत सबै संवैधा नक , कानूनी र नी तगत � तवNताका वावजूद प न �वके%O करण/ नdेपण र

�थानीय �वायBत शासनका मा%य �सNा%त वमोिजम �थानीय�तरमा काय�रत रहेका सबै सेवा �दायक

(सरकार , गरैसरकार , नीिज, नागTरक समाज, �वयमसेवी सं�था) एक आपसमा पार�पTरक सहयोग ,

17

सम%वय गTर एकqकृत \पमा �थानीय नागTरकका �भावकार माग/ �ाथ�मकतालाई संवेदनशील \पमा

स�बोधन गनZ bयव�था र काय�शैल मा पTरवत�न आउन सकेन ।

य�तो अव�थामा केह अ%तर न(हत कारणह\:

• >बषयगत म%1ालय, �वयम ्�थानीय �वकास म%1ालय तथा ग(ठत सम%वय गनZ नकायको �थानीय

�वायBत शासन र अ�धकार नdेपण गनZ राजनी तक नेतBृव एवम ् उ�च �शास नक bयिJतBव /

पदा�धकार वाट उBसाहजनक अ%तरआBमाबाट � तवNता देcखन आएन

• �थानीय �तरमा नवा��चत जन� त न�ध नभएकोल े र �था�पत सघं, नागTरक समाजको प न

�भावकार माग र �थानीय �वायBत शासन स�ब%धमा दवावमुलक अ�भयान संचालन हुन सकेन

• �Bयेक दशकमा राजनी तक पTरवत�न र �Bयेक दशक �वके%O करण / नdपेणका स%दभ� मा

सं]मणकालबाट ग�ुीरहनु पनZ र �था�पत मा%यतामा समेत नर%तरता कायम गन� सtकएन

• �वषयगत म%1ालयले �वके%O करणको आ-आ�नै tक�समले bयाxया गनZ र आ-आ�ना इकाईह\

माफ� त के%O कृत �णाल अवल�वन गर अ�धकार �थाना%तरण (Deconcentrated) पN त

अवल�वन गनZ तथा आ�नै खटाएका कम�चार लाई नदZ�शत गTर काय� सचंालन गन� रमाउने

पTरपाट को �वकास

• �सNा%तमा �थानीय नागTरक � त उBतरदायी भई काम गन� नदZशन (दइरहे ताप न के%O � त न ै

उBतरदायी वनाउने संय%1 सशिJतकरणमा �वशेष जोड (दइने गरेको

• �थानीय नकायको �वषयगत सेवा �वाहको dमता व�ृNमा स�वि%धत �वषयगत म%1ालयको Bय तकै

गहन िज�मेवार र दा यBव रहेता प न उJत भू�मका केवल संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास

म%1ालयले मा1 bयहोनु� पनZ र �वषयगत म%1ालयको सेवा कसर (दने भ%ने �ा�व�धक Mान उJत

म%1ालयमा नरहेको र �वषयगत म%1ालयसंग सहकाय� गन� उपयुJत संय%1 �थापना , �वकास र

सशिJतकरण हुन नसकेको

• LGCDP अ%तग�त �वषयगत अनुदान �थानीय नकायमा �वाह गरेको पाइए ताप न के%O�तरमा

स�बि%धत म%1ालयसंग र �थानीय �तरमा उJत अनुदान सहभा�गताBमक योजना �कृया पN तमा

समावेश हुन नसकेको के पाठ �सtकएको भ%ने �पX ट लेखा जोखा हुन नसकेको

• �थानीय नकायह\ प न आ�नो Uोत साधन �वायBत शासन ऐनको भावना वमोिजम स�बि%धत

�वषयगत काया�लय वा �वषय dे1संग स�बि%धत गरैसरकार सं�था माफ� त �वाह गर पTरचालन गनZ

�थानीय �तरमा bयापक अ%तरकृया गTर �वषयगत dे1को सशत� अनुदान र �थानीय �तरको आफैले

आज�न गरेको आय एवम ् नशत� अनुदान वीच पार�पTरक स�ब%ध कायम गर एउटै डालोमा िज�ला

�तरको वजेट राcख सम%वय गराउनु पनZमा उJत �कृयालाई �ोBसा(हत एवम ्सहजीकरण गरेको

प न पाइएन

18

• रािX ̂य योजना आयोगबाट �वाह हुने वजेट पूवा�नुमान र माग�दश�न पठाउने ढाँचा र काय�शैल मा प न

पTरवत�न आउन सकेन र �थानीय �वायBत शासन पN तलाई व�लयो बनाउने गर स�बि%धत

�वषयगत म%1ालय र �थानीय नकायलाई नदZ�शत गन� सकेन

• अथ� म%1ालयबाट जार भएको वजेट तजु�मा नदZ�शका, २०६४ वमोिजम �थानीय �तरमा जान े

काय�]मलाई �थानीय नकायबाटै तजु�मा, संचालन हुने गTर अनूकूल वातावरण Uजृना हुन सकेन र

�थानीय नकायमा �वाह हुन ेअिxतयार �णाल नशत� अनुदान ज�त ैसशत� अनुदानमा लाग ुगन�

सtकएन

• संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालयवाट �थानीय पूवा�धारका योजनाका ला�ग �वाह हुने

अिxतयार र माग� दश�नमा प न एक\पता र �पX टता �याउन सtकएन

• िज�ला �ा�व�धक काया�लय के%O य�तरका Field Unit हुन tक िज�ला �वकास स�म तका �वषयगत

नकाय वा �थानीय नकायलाई �ा�व�धक सहयोग पुL याउने नकाय हुन म%1ालय र �वभाग दबु ै

�पX ट हुन सकेन र �थानीय पवूा�धार नी त अनुसार सं�थागत सु'ढ करण भ%दा प न �वभागीय

�वाथ� अ%तग�त संचालन हुने पTरपाट व�लयो हँुदै गएको र पटक पटक n�व�वधा उBप%न हुने

खालका नण�य म%1ालयबाट �वाह गनZ गTरएको

• �थानीय पवूा�धार �वभागको शहर �वकासमा %यनू उपि�थ त रहेको र हाल ग(ठत शहर �वकास

म%1ालयबाट प न �थानीय नगरपा�लकाह\लाई पुL याउने सहयोगमा �पX टता भएको देcखएन

• �थानीय�तरमा कायम गTरन े सम%वय के%O�तरमा सहिजकरणको वातावरणका साथ ै �थानीय

�तरमा आपसी स�व%ध �थापना , मनोबैMा नक तथा Behavioral Aspects समेत सरोकारवाला

सवैलाई नय�मत \पमा के%Oबाट Orientation/ ता�लमको bयव�था हुनुपनZ मा सो समेत भएको

नपाइएको

• सं�थागत \पमा �थानीय �वायBत शासन सु'ढ करणको �वाथ� भ%दा प न bयिJत यक �वाथ�लाई

�Uय हुने गर �लcखत, मौcखक पटके नदZशन हुने गरको

�वषयगत नdेपण संग स�बि%धत केह �मुख मुwाह\

• Uीमान मxुय स�चव2यूको सयंोजकBवमा सवै म%1ालय, योजना आयोगसंग समेत २०६५ सालमा

छलफल गTर तयार भएको �वषयगत नdेपण नी तको काया�%वयनमा नर%तरताका साथै �पX ट

तहगत रणनी तको खाका �वीकृत गर लाग ुहुन नसकेको

• �वषयगत म%1ालयवाट ४ वटा dे1मा नdे�पत काय�]म प न सु'ढ \पमा लागु हुन नसकेको ,

तलवभBता र साधारण तफ� का केह काय�]म िज.�व.स. माफ� त र पTरयोजनाका नाममा �थानीय

�तरको काय� dे1 �भ1 पनZ कृयाकलाप प न के%O य �तरको काय�]मको \प आ�ना मातहतको

काया�लय/oड�भजन माफ� त समाना%तर \पमा संचालनमा �याउने गरेको

• �थानीय नकाय (िज.�व.स र न.पा) मा �वषयगत शाखा �थापना हुन नसकेको र कम�चार को दोहोरो

उBतरदा यBव रहनुका साथै काय�]मगत र �शास नक उBतरदा यBव प न वाँडफाड नभएको

19

• योजना आयोगबाट िज�ला�तर य काय�]मका ला�ग एकमुX ट वजेट पवूा�नुमान र माग�दश�न

स�बि%धत िज.�व.स माफ� त का त �क मसा%त �भ1 �वाह हुन नसकेको र Bयसलाई व�तगुत वनाउन

नसtकएको

• �वषयगत dे1का काय�]म िज�ला �वकास योजनामा संलGन गTरएता प न �थानीय�तरको योजना

तजु�मा सहभा�गताBमक योजना तजु�मा पN त अवल�वन गर व�ती �तरका �थानीय नागTरकका

माग /�ाथ�मकता स�बोधन हुने गर तजु�मा हुने नगरेको र के%O य�तरबाट नै dे1ीय �तरमा हुने

गोX ठ�बाट सू�च तयार गर िज�ला �वकास योजनामा कृयाकलाप समावेश गनZ गTरएको

• �थानीय �तरका आव�धक योजनामा �वषयगत dे1का आव�धक योजनाको लvय नी त, रणनी त

एवम ् काय�]म समावशे गर एक आपसमा पार�पTरक स�ब%ध कायम गराउन नसtकएको र

आव�धक योजना र वा�ष�क योजना वीच तालमले हुन नसकेको । उJत आव�धक योजना एवम ्

रािX ̂य आव�धक योजना वीच तालमेल हुन नसकेको र वझुाईमा एक\पता आउन नसकेको

• के%O य �तरका �वषयगत नकायह\को नdेपण � त पणू� � तवNता रहेको नपाइएको र

�वके%O करण/ नdेपण संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालयको मा1 �वषय ब�तुको \पमा

�लने गTरएको र आ�नै �वषयगत काया�लयह\बाट काय�]म संचालन गन� �ोBसाहन गनZ गरेको ,

अ�धकार �थाना%तरणलाई �ोBसाहन गर नdेपण (Devolution)गन� के%O य �तर उNत नरहेको

• �थानीय नवा��चत जन� त न�धह\को �व(हनताले गदा� नdेपण काय�मा अवरोध आई नर%तरता

�दान गन� नसtकएको र नdेपण � त दवाव �सज�ना हुन नसकेको

�वके%O करण काया�%वयन तथा अनुगमन स�म त/�थानीय नकाय �विBतय आयोग

• DIMC/LBFC तथा अ%य सम%वय कायम गन� ज�ता नकायह\ले प न नdेपण काय�मा देखा

परेका वाधा अवरोध हटाई ग तशीलता �दान गन� नसकेको

• �थानीय नकायको dमता सु'(ढकरण समेत हुन सकेको छैन । पूण� नdेपण भएको अव�थामा

�ाh त अ�धकार िज�मेवार र उBतरदा यBव वहन गन� सJन संगठन संरचना , मानव सशंाधन , अ\

मानव Uोत संग सम%वय र सहजीकरण गनZ शीप/दdता र स�बN सरोकारवाला सबैलाई आफूसंग

आवN गर संचालन bयव�थापन गन� सJने dमतामा समेत कमी देcखएको छ

• �थानीय नकाय , �वशषे गरेर िज.�व.स. ह\ले काया�%वयन कता� भ%दा प न बढ सम%वयकता� एवम ्

सहजकता�को भू�मका नवा�ह गनZ गर आफूमा पTरवत�न गनु� पनZ र �थानीय �तरमा काय�रत सरकार

गरैसरकार एवम ् नजी dे1 एवम ्समुदाय संग सहकाय� गर तनको �ा�व�धक Mान शीप Uोतको

सम%वय र आ�नो Uोत साधनको समेत साझदेार गTर काय�]म संचालन गनु� पनZ नेतBृवदायी

भू�मका नवा�ह गनु� पनZमा सो हुन नसकेको

• �थानीय �तरमा उ�च �विBतय जोcखम (Fiduciary Risk) रहेको �व�भ%न अgययनबाट देcखएको र

Bयसलाई %यू नकरण गन� तजु�मा भएको PEFA/FRRAP प न �भावकार काया�%वयनमा आउन

(ढलाई भइरहेको

20

• �थानीय नकायल े�पX ट dे1/ उपdे1 गत शशत� / नशत� अनुदान /काय�]म वजेट �वषयगत नकाय

एवम ्�थानीय नकायवीच �वाह �णाल को �वकास गन� नसकेको

• सहभा�गताBमक योजना �कृया �वायBत शासन ऐन/ नयमको वा�त�वक भावना एवम ्उwे@य अन\ुप

ल|dत वग�को bयापक एवम ्अथ�पूण� सहभा�गतामा व�ती�तर बाट तजु�मा भएको पाइएको छैन र

तजु�मा भएका योजना मागको सूची (Shopping list) लाई वडा नागTरक मंच / �वषयगत योजना

तजु�मा स�म तबाट dे1गत सरकार /गरैसरकार सरोकारवाला वीच bयापक अ%तरकृया/छलफलबाट

पTरणाम मूcख बनाउन सJने गर तजु�मा एवम ् एकqकृत स�म तdे1 / उप dे1गत पार�पTरक

स�ब%ध �थापना गराउन �यास समेत हुन सकेको छैन । यसले गदा� एकqकृत \पमा योजना पN त

�था�पत हुन सकेको छैन र लगानी भएको रकमको उपलbधी मापन �पX ट \पमा dे1गत (हसावबाट

हुन सकेको छैन । %यूनतम शत� तथा काय� स�पादन मापन सूचकमा उJत bयव�था समावेश भएता

प न योजना छनौट �कृयाको व�तगुत मु�यांकन ख(टएको टोल बाट हुने गरेको पाइएको छैन

�थानीय नकायको कोष सचंालन:

• ऐनको दफा ६०,१२५ तथा २२१ मा ]मश: गाँउ �वकास स�म त, नगरपा�लकाको र िज�ला �वकास स�म तको

कोषको bयव�था गरेको छ र उJत कोषको संचालन �थानीय नकाय आ�थ�क �शासन नयामावल को नयम

६,२२, र ४३ तथा �थानीय नकाय Uोत पTरचालन तथा bयव�थापन काय��व�ध २०६९ को दफा ४१ देcख ४८

मा गTरएको छ ।

�थानीय नकायको कोषमा ज�मा भएको सम�त रकमलाई चालु खच� र पूिजगत खच� (काय�]म) मा �वभाजन गर

पूजीगत खच� कुन �वषय dे1मा लगानी गनZ हो र कहाँ गनZ हो, �वषयगत dे1 र Bयस संग स�बN गैरसरकार सं�था

/ नजी dे1/ सामुदा यक सं�थाका समेत लगानीका dे1 प(हचान गर dे1गत लगानी वाँडफाड गनZ गरेको पाइएको छैन

। �थानीय नकायले उपलbध भएस�म स�बि%धत �वषय d1ेको आव�धक योजनाnवारा न(द�Xट गTरएको लvय पूरा

गन� लगानी गनZ वातावरण Uजृना गनु� पनZमा सो गरेको पाइएन । के%Oबाट नकासा भई जाने रकम स�बि%धत

नकायलाई नकासा स�म (दने गरेको र Bयसको उपलbधी (Result), पहँुच (Access) , सवेाको सु न@ चतता (Service

Standard) र गणु�तर (Quality) मा �वशषे gयान पुL याएको पाइएन र समाना%तर \पमा एउटै कृयाकलापमा लगानी

भई क�को क त लगानी रहेको व�तुगत लेखा जोखा समेत हुन नगर लागत खच�मा व�ृN, अ नय�मतता र �Xटाचार

हुने छद समेत (दई नी तगत र काय�गत \पमा स�बोधन गनZ पTरपाट को �वकास हुन सकेन

�थानीय नकायको कोष �थानीय नकायका ला�ग ‘के%O य�तर’ खाता भएकोले उJत खाता bयव�थापन र

काय�संचालन �तर खाता �वषयगत काया�लयका खाता वीचमा प न आपसी स�ब%ध �थापना हुन सtकरहेको छैन,

िज�ला �वकास स�म तमा क त काय� संचालन र कोष खाता रहेका छन ् Bयसको यकqन अव�था समेत कायम हुन

नसकq �विBतय जोcखम वuने गरको छ ।

21

नेपाल सरकारले TSA लाग ुगरेको पTर�ेvयमा �थानीय नकायमा प न उपरोJत अनुभव लागु गन� सJने नसJने,

एकnवार भुJतानी �णाल (Single Door Payment System) को अgययन गर एकnवार भुJतानी �णाल �वीकृत गन�

तफ� सोच भएको पाइएको छैन ।

�वषयगत काया.लय र शाखा:

�थानीय �वायBत शासन ऐनको दफा २५७ वमोिजम �थानीय नकाय (न.पा/िज.�व.स.) मा �वषयगत शाखा �थापना

हुन सकेन । उJत हुन नसकेको अव�थामा सा�वकमा के%O य �तरका म%1ालय/�वभाग अ%तग�त Deconcentrated

Model मा खुलेका िज�ला सेवा के%O गा.�व.स.�तर स�मका काया�लयह\ले हाल नdे�पत भएका भ नएका �वषय

समेत हेनZ गTरएको छ । तर ऐनको दफा २४३ वमोिजम नत के%O य नकायले काय� िज�मेवार मा तहगत �पX टता

गन� सकेको छ न संयुJत \पमा योजना तजु�मा , काया�%वयन गन� नै �पX ट 'X टकोण �लएको छ न ती �वषयगत

शाखाह\ले �णाल गत \पमा �थानीय नकायको कोषबाट अपे|dत उपलbधी हाँ�सल गन� �वषयगत काया�लयलाई

िज�मेवार वनाउन सकेको छ यसबाट

� �थानीय �वषयगत काया�लय �थानीय नकाय र �थानीय नागTरक भ%दा प न के%O � त उBतरदायी रहेने

गरेको

� ती काया�लय अ%तरग�तका अ�धकांश दरव%द पू त � हुन नसकेका र TरJत दरव%द मा भना� गन� बकैि�पक

bयव�था अवल�वन नगरेका जसले गदा� �थानीय नकायबाट नसत हुने काय�]ममा �ा�व�धक सहयोग पुGन

सकेन, �वाह गरेको सेवामा �भावकाTरता महसूस भएन

� गरैसरकार dे1 वा नजी dे1 संग सेवा करार वा साझदेार मा काम गनZ वातावरण प न Uजृना हुन नसकेको

ले �वकासमा लगानी गTरनु पनZ रकम अJसर t�ज हुने गरेको र Bयसको नकासा समयमा हुने नगरेको

� नजामती कम�चार मा पद य अहंकार (Position Status) ले प न अ%तर नकाय सम%वय �थापनामा क(ठनाई

देcखएको 2येX ठता र क नX ठता अथवा तह / Uेणीको परुातन सोच बाट ट म भावनामा काम गनZ सोच आउन

नसकेको, पर�परागत Hierarchical Structure बाट Flat Structure मा �वकास प@ चात जान नसकेको

� �थानीय नकाय र �वषयगत काया�लयको �पX ट काय�]म काया�%वयन ता�लका (Calendar of Operation) र

िज�मेवार ता�लका (Responsibility Matrix) तयार गनZ नगTरएको ले भू�मका र िज�मेवार मा दोहोरोपन

आई (दG��मत हुने गरेको

� के%O �तरका नकायह\बाट �थानीय�तमा काय�रत नकाय/इकाइ ज त संयुJत \पमा काम गन� नदZशन जार

नभएको र Bय�तो वातावरण तयार गन�मा के%O प न प छ पनZ गरेको

� सम%वयका ला�ग �था�पत संय%1 कृयाशील नरहेका र सम�या समाधान मूलक बठैक अथ�\पमा आयोजना

हुने नगरेको

� के%Oबाट ख(टने कम�चार को छटो छटो स\वाको अ न@ चतताले गदा� प न काम गनZ � तवNतामा कमी

देcखएको र �थानीय नकायमा कम�चार को व ृत�वकास र स\वा गनZ पN त कायम हुन नसकेको

22

� कम�चार त%1मा राजनी तको �भाव बuदै गएको र �व�भ%न tक�समका कम�चार यु नयनह\ राजनी तक दलका

भात ृ संगठनको \पमा कृयाशील रह कम�चार को काम गनZ मनोवल dीण हँुदै गएको र bयवसा यक

अनुशासन कायम हुन नसकेको

� के%O�तरबाट �थानीय �तरमा जाने कम�चार �वषयगत शाखा खु�न नसकेकोले के%O य पूल दरव%द वाट

काजमा जान नसकq पद�थापन भएर जाने बाट प न �थानीय नकाय� त भ%दा .......... � त उBतरदायी

रहने मनोबैMा नक सम�या देcखएको

� dे1गत (Sectorwise) सम%वय भ%दा प न नकायगत (Agency) काय�को �णाल �वकास भएकोले

Departmental Compartmentalize हुने गरेबाट आमनागTरकल एकqकृत सेवा पहँुचमा क(ठनाई देcखएको

� �थानीय �तरमा �वषयगत काया�लय /शाखा संगको अ%तTरम कालमा क�तो स�ब%ध �थापना गनZ भ%ने

�वषयमा �व नयम तजु�मा नभएको

वजेत पूवा�नुमान र माग�दश�न :

� रािX ̂य योजना आयोगबाट प न िज�ला �तर / �थानीय �तरका काय�]मका ला�ग dे1गत मापदAड तयार

गर वMैा नक �णाल का आधार समयमा स�बि%धत िज�ला �वकास स�म तमा dे1गत/एकमुX ट वजेट

पूवा�नुमान र के%O य योजना को लvय �ािh तका ला�ग िज�लाको संभाbयताको आधारमा स�बि%धत िज�लाले

पुL याउन सJने योगदानको लvय सांके तक \पमा (Indicative) माग�दश�न पठाउन सकेन । िज�ला आव�धक

योजना र रािX ̂य आव�धक योजना वीचमा स�ब%ध �थापनामा प न कमी देcखएको ।

� �वषयगत म%1ालयह\ले प न dे1गत लvय र उपलिbध सुचक मा1 �वाह गर कृयाकलाप छनौटको �वायBता

�थानीय �तरलाई (दन ेम�यौदा �था�पत गन� नसtक �थानीय चाहना/�ाथ�मकताले लगानी लाई संवोधन गन�

सकेन

� पठाएको वजेट पूवा�नुमान समयमा रकम/वजेट नकासा हुन नसकq र स�बि%धत िज�लाको भूवनोट, हावापानी

आ(द �वचार गर वजेट काया�%वयन हुन सकेन, यसवाट अपे|dत � तफल �ाh त हुन सकेन

� के%O �तर बाट र िज�ला �तरमा प न �पX ट लगानीको �ाथ�मकता नधा�रण हुन सकेन, MTEF, LMTEF

बाट Uोत bयव�थापन र �ाथ�मकता नधा�रण गदा� प न बैMा नक मापदAड अवल�वन गन� सtकएन

� bयिJत/पTरवार/समुदाय गै.स.स.का लगानीको मा%यता गनZ पTरपाट को �वकास हुन सकेन र Bयसबाट dे1मा

क त �भाव परेको छ �व@ लेषण हुन नसtक रािX ̂य लगानीमा �वयमसेवा (Voluntarism) गनZ �कृ तले �Uय

पाउन सकेन । रािX ̂य गणनामा bयिJतगत/�थानीय Uोत लगानी आउन नसकq लगानी संकुचन हुने गरेको

� >1व�ष�य लगानी �dेपण र काया�%वयन योजनाको पTरपाट र वा�ष�क लvय वाँडफाड �थानीय�तरमा �चलनमा

आउन सकेन र �वषयगत काया�लयले प न �थानीय �तरमा Bय�तो शीप �था�पत गन� सकेन ।

� Micro Project र Medium Project Management को वीचमा प न वगjकरण हुन सकेन र कृयाकलापमा

�पXट वगjकरण नभई के%Oको gयान नी त नमा�ण, अनुगमन, सहजीकरण र सम%वय र �थानीय �वायBत

शासन सु'ढ करणमा जान ुपनZमा cझना/म�सना कृयाकलाप bयव�थापनमा केनदTरत रहेको

िज�ला �वकास स�म त र िज�ला �ा�व�धक काया�लय

23

� �थानीय नकायलाई �ा�व�धक सहयोग उपलbध गराउने उwे@यले िज�लामा िज�ला �ा�व�धक काया�लयको

�थापना भएकोमा हाल िज�ला �ा�व�धक काया�लयको मुxय काय� िज�ला �वकास स�म त/गाँउ �वकास

स�म तका केह काय�]मसंग स�म मा1 सी�मत रहेको छ । नगरपा�लकाका िज�ला �ा�व�धक काया�लयको

औपचाTरक स�ब%ध �था�पत हुन सकेको छैन , र नगरपा�लकामा सहर �वकास म%1ालयवाट बढ �ा�व�धक

सहयोग उपलbध हुने गरेको पाइएको छ ।

� िज�ला �ा�व�धक काया�लयको काय� dे1 �थानीय पवूा�धार �वकास नी तले �पX ट गरेको छ । तर ७ वटा dे1

मgये ४ वटा dे1 �थानीय यातायात , खानेपानी सरसफाई र �सचाई र सामािजक पूवा�धारमा पूवा�धार

काया�लय वढ केि%Oत भएको पाइएको छ र �वषयगत �वभाग/म%1ालयले �थानीय �तरको काम �कृ त संग

मेल खाने कृयाकलाप प न oड�भजन काया�लय खो�ल संचालन गTर दोहोरोपन आउने देcखएको छ ।

� िज�ला �ा�व�धक काया�लयको काम िज�ला �वकास स�म तको �वषयगत शाखाले गनZ काय� (�व�धवत \पमा

�वषयगत शाखा �थापना नहु%जेल स�म) गनु� पनZ bयव�था गरेको छ । �थानीय नकायलाई सहयोग पुL याउन े

गTर �थापना भएको िज�ला �ा�व�धक काया�लय र �थानीय नकायवीच घ नX ट अ%तरस�ब%ध र सम%वय

हुनुपनZ ज\र देcखएको छ ।

� िज�ला �वकास स�म तमा हाल नवा��चत जन� त नधी नभएको कारणले एउटै म%1ालय अ%तरगत का

कम�चार िज�ला �वकास स�म त/गाँउ �वकास स�म तलाई सहयोग पुL याउन ेउwे@यले िज�ला �वकास स�म तमा

दईुवटा नकायमा पद�थापन भएको छन ्तर दइुवटै नकायमा ज त आBमीयता सम%वय र अ%तरस�ब%ध हुनु

पनZ हो Bय त भएको पाइएको छैन,

� �थानीय �तरमा प न �व�भ%न �शष�क अ%तग�त �ा�व�धक (Engineering) कम�चार , �थायी/अ�थायी करारमा

भना� भएको पाइएको र तनको संचालनमा प न एक\पता छैन

यसो हुनुमा

• �पX ट काय� िज�मेवार अ%तरस�व%ध र भू�मका पTरभा�षत हुन सकेन

• िज�ला �ा�व�धक काया�लय के%O य नकायको काया�लयको \पमा रहने bयव�था भएको नी त अनुसार

�थानीय नकायको �वषयगत शाखाको \पमा रहने n�व�वधामा न ैकाय�रत रहेको

• �थानीय नकायको �थानीय पूवा�धारका योजना को सवZdण , oडजाइन , गणु�तर नय%1ण

�ा�व�धक सुपTरवेdण , काय� स�प%न � तबेदन तयार र tक�ता भुJतानीमा क�तो भू�मका हुन ेर

Bयो काय� गन� �ा�व�धक काया�लय का ला�ग क त वजेट चा(ह%छ , वैMा नक \पमा �dेपण गर

मापदAड ........... �थापना भई रकम छु�याएको पाइएको छैन ।

• �थानीय पवूा�धार �वकास नी त , २०६१ को दफा ७.२.२.१ को िज�ला �ा�व�धक काया�लय “�थानीय

पूवा�धार �वकास योजनाको नमा�ण bयव�थापन र सुपTरवdेण” मा पणू�तया संलGन रहन ेर �थानीय

पूवा�धारको नमा�ण मम�त संभार गणु�तर कायम गराउन गणु�तरमापन योजना अनुसार हुनु पनZछ

भ%ने �पX ट उ�लेख भएकोले िज�ला �ा�व�धक काया�लयमा िज�मेवार �व\प न�न काय� ज�त ै

प(हचान भएका योजनाको इि%ज नयTरग ंकाय� �ारि�भक संभाbयता अgययन, सवZdण , oडजाइन ,

लगत इिX टमेट, �पे�शtफकेशन तयार उपभोJता स�म तले नमा�ण मम�त गदा� gयान पुL याउनुप पनZ

24

बुँदा, ठेJकाबाट गTरने भए वोलप1 तयार वोलप1का सामा%य शत� तथा �वशेष शत�, �इ4ग

�ारि�भक आदेश , ठेJका �वीकृ तको ला�ग मु�यांकन क�मट मा � त न�धBव, भेTरएशन अड�रमा

�ा�व�धक राय , ठेकेदार तथा उपभोJता स�म तको काया�%वयन काय� ता�लका तयार , स�झौतामा

साdी /वा अिxतयार वमोिजम पdका तफ� बाट स�झौता गनZ, सुपTरवेdण ता�लका �वीकृ त र सम}

नमा�ण काय�को सुपTरवdेण ता�लकाको लागत एवम ् िज�मेवार bयिJत तयार गर पेश गनZ मम�त

संभार स�ब%धी नदZ�शका वमोिजम, उपभोJता/ठेकेदारले पुL याउनुपनZ िज�मेवार , गणु�तर जाँच र

गणु�तर अनुसार भए नभएको स�बि%धत Employer लाई सुझाव (दने , oडजाइन/�इ4ग पTरवत�न

गनु� पनZ भए अ�धकार बाँडफाड वमोिजम आफै गनZ वा �सफाTरश गनZ आ(द ज�ता �वषय नता%त

�ा�व�धक काया�लयको काम d1े �भ1 रहेन गर तोtकएको पाइएको छैन ।

• नमा�ण bयव�थापन , मम�त संभार र सुपTरवेdण बाहेक �थानीय नकायको दै नक �शास नक काय�

�थानीय नकायको स�चवालयको िज�मा रहेन गर bयव�थामा �पX टता हुनु पनZ भएको छैन

• आ�थ�क अिxतयार स�ब%धमा सम} नमा�ण काय�को Bयस नकाय अ%तरगत वा�ष�क वजेट क त

�वीकृत भएको छ , Bयसको काय� ता�लका तयार गनZ र िज�ला �वकास स�म तले नमा�ण

सुपTरवेdणको ला�ग क त रकम छु�याउने हो, Bयसको िज�मेवार �ा�व�धक काया�लयलाई (दने

bयव�थामा �पX ट आउन सकेन

• �थानीय पवूा�धार काया�लयमा शशत� अनुदान वाहेक �थानीय नकायको Uोतबाट संचा�लत

योजना/काय�]म �ा�व�धक सहयोग पुL याउन सकेन

• �ा�व�धक काया�लयका ला�ग र सुपTरवेdण को �सल�सलामा क त रकम लाGने हो वजेट छु�याई

�ा�व�धक काया�लयलाई उपलbध गराउने गर bयव�था भएको

• िज�लामा ि�थत �ा�व�धक कम�चार को नय%1णमा दोहोरो पन देcखएकोले Bयस वारे �पX टता

�याउनु पनZ भएको छ

• म%1ालयमा �ा�व�धक महाशाखा �थापना भएको पTर�ेvयमा DOLIDAR र महाशाखावीच काय�

�पX टता र िज�ला �ा�व�धक काया�लयसंग महाशाखाको क�तो स�ब%ध रहन े को �पX टता भएको

देcखएन

• �थानीय नकायबाट नयुJत भएका �ा�व�धक कम�चार को संचालन/bयव�थापनमा प न एक\पता

भएको पाइएन

• �थानीय नकायह\ले आ�नो �वषयगत शाखा/काया�लय संग क�तो आपसी स�ब%ध �थापना गनZ

हुन , Bयसको �व नयम (ऐनको दफा २६५(२) वमोिजम) वनाई bयवि�थत गनु� पनZ र के%Oबाट

�थानीय �वायBतता �वN�नमा आ�ना �थानीय नकायमा पठाएका कम�चार ह\लाई नी तगत

नदZशन बाहेक दै नक काय� संचालन गन� नदZ�शत गनZ पर�परामा हतोBसाह नगर के%O य

म%1ालयको मा1 �थानीय नकायको �वषयगत काया�लय ज�तो bयवहार हुने पर�पराको अ%त हुनु

पनZ

25

• �थानीय नकायको स�चवालाय र िज�ला �ा�व�धक काया�लयको �शास नक नयमको पN त गत

�वकास भएको नपाइएको

• �थानीय �तरमा ता�लम, दररेट तथा अ%य नभ�सह\ �व�वध रहेकाले काय� संचालन, bयव�थापनमा

क(ठनाई भई एकै tक�समका काय�]म संचालनमा दोहोरोपन आएकोले �थानीय नकायल े �वषयगत

dे1संग सम%वय गर िज�ला दररेट क�म(टले एउटै ....... र दररेट �था�पत गनु� पनZ भएको पाइएन

• सरकार �वषयdे1को �ा�व�धक काया�लय ले आ-आ�नो �वषयdे1संग स�बि%धत गरैसरकार / नजी

dे1बाट हुने काय�]ममा प न सम%वय गन� नसtक उBतरदा यBव वहन गनु� पनZ अव�था रहेकाले

Bय�तो सम%वयको bयव�थाको िज�मेवार नकाय स�वि%धत �वषयdे1 र ....................... �थानीय

नकायबाट हुनु पनZ सो भएको प न पाइएन

िज�ला �वकास स�म त /�वषयगत शाखा/ गाँउ >बकास स�म तको अ%तर स�ब%ध :

� �वषयगत नdेपण िज�ला �वकास स�म त स�म मा1 सी�मत रहेको

� �वषयगत काया�लयको संगठन संरचनामा कृ�ष र पशु सेवाको सेवा के%O/उप- के%Oस�म , �वा�sयको

नवा�चन dे1 गाँउ �वकास स�म त �तर र �शdाको �वnयालय bयव�थापन सार तथा �थानीय पूवा�धारको

िज�ला�तर स�म मा1 काय� सी�मत रहेको ।

� गाँउ �वकास स�म तह\को वगjकरण प न भएको न पाईएको तथा संगठन संरचना प न नकै कमजोर रहेको र

गा.�व.स. स�चव र �ा�व�धक सहायक (गरै-�ा�व�धक) मा1 बाहेक अ�धकांश हाल अ%य कम�चार नभएको र

कर व ५०० गा.�व.स स�चव पद वत�मानमा प न TरJत रहेको।

� गा.�व.स.�तरमा योजनामा �ा�व(दक सहयोगको कमीका कारण गा.�व.स. �तरका योजना गणु�तर कायम

गनZमा क(ठनाई रहेको ।

� �वषयगत म%1ालय /�वभागबाट �ाh त रकम गा.�व.स. �तरका कृयाकलापका ला�ग नकासा भएको रकम

समेत स�बि%धत �वषयगत काया�लय माफ� त न ै�वाह गर िज.�व.स.ले पोX ट अtफसको काय� गदp गरेको र

गा.�व.स.को dमता �वकासम के%O तथा िज.�व.स.को gयान आकृX ट हुन नसकेको ।

� िज�ला �वकास स�म तबाट समX ट गत \पमा गाँउ �वकास योजना तजु�माका ला�ग सब ै �वषयगत काया�लय

एवम ्िज.�व.स., गा.�व.स., गसैस.को रकम समेत समावेश गर वजेट पवूा�नुमान अnया�प पठाउने नगरेको ।

� िज�ला �ा�व�धक काया�लयबाट गा.�व.स.�तरका योजनामा �ा�व�धक सहयोग पGुने गरेको पाइएन र िज�ला

�वकास स�म तमा काय�रत �ा�व�धक कम�चार बाट �ा�व�धक सुपTरवdेण हुन गरेको र उJत सहयोग नर%तर

हुन सtकरहेको छैन ।

26

� गाँउ �वकास स�म तमा गाँउ �वकास अनुदान बाहेकको अिxतयार �वाह हुन नगरेको र काय�]म वजेट सोझ ै

�वषयगत काया�लयबाट संचालन हुने गरेकोले गा.�व.स.ह\संग सम%वय हुन नसकेको र �थानीय�तरमा

काय�]ममा दोहोरपन देcखएको ।

�थानीय नकायमा के%O�तरबाट ख(टएको काय�रत कम�चार / �थानीय नकायका कम�चार वीचको अ%तर

स�ब%ध:

� �थानीय �वायBत शासन ऐन २०५५ को दफा २४८ देcख २५७ स�ममा �थानीय नकायको कम�चार

bयव�थापन bयव�था गरेको पाइ%छ र �थानीय सेवा गठन नहु%जेलस�म ऐनको २५९ बमोिजम �थानीय

नकायको दै नक काय� संचालनको ला�ग स�चवको नयुिJत गनZ bयव�था गरेको छ ।

� िज�ला �वकास स�म तमा अ%य कम�चार �वयम ्आफैल े नयुJत गनZ bयव�था रहेकोमा हाल �थानीय

�वायBत शासन ऐन लाग ु हुन भ%दा अगाडी देcख नै लेखा �मुख, योजना अनुगमन तथा �शासtकय

अ�धकृत समेतको दरव%द यथावत कायम रहेको पाइएको र उJत दरव%द मा के%Oबाट कम�चार

सा�वक झ ैपद�थापन गनZ गTरएको छ ।

� �थानीय नकायका कम�चार संघ/महासंघह\ले �थानीय नकायमा के%Oबाट थप कम�चार नपठाउन दवाव

(दइरहेका ।

� �थानीय सेवा गठनको अभावले �थानीय नकायका कम�चार को व ृत �वकासको �पX ट काय� (दशा

नधा�रण हुन सकेको छैन र के%Oबाट �थानीय नकायमा जाने र �थानीय नकायका कम�चार वीचमा

प न सुमधुर स�ब%ध कायम रहेको देcखएको छैन ।

� �थानीय �वायBत शासन �वN�न र सु'ढ करणका ला�ग के%O�तरबाट �थानीय नकायमा के क�ता

कम�चार रहने हुन ्�पX ट रेखांकन हुन सकेको छैन ।

� �थानीय नकायका कम�चार को स\वा हुन bयव�था नभएको कारणले व ृत �वकास, संगठनको Line of

Command तथा काय�उB�ेरणामा नकाराBमक �भाव परेको देcखएको र के%Oबाट ख(टने र �थानीय

नकायका कम�चार वीचमा प न nव%nव (Conflict) आउने गरेको छ ।

� �थानीय नकायमा काय�रत कम�चार शु\ नयुिJत देखे अवकास स�म Bयह नकायमा रह काय� गनु�

पनZ वत�मान bयव�थाले कम�चार को अ%य नकायको अनभुव, �सकाई एवम ्ता�लमको समेत कमी भएको

कारणले र अ%य नकायमा स\वा हुन Mobility समेत नभएको अ%तर नकाय तह हेर dे1ीय /रािX ̂य

�तरमा स\वाको bयव�था हुन सकेन ।

सुझाव

१) स'ढ �थानीय नकाय संचारलन bयव�थापनका ला�ग

वत�मान रा2य संघीय संरचनामा जान उ%मुख रहेको पTर�ेvयमा रा2यको पनु:संरचना नहु{जेल स�म

सं]मणकालमा नdेपणको �सल�सलामा bयापक कानूनी र सं�थागत पTरवत�न गन� स�भव नदेcखएकोले �थानीय

�वायBत शासनको मूलभुत �सNा%त अनुसार �थानीञ नकायह\ संचालन bयव�थापन गर नवा�चनबाट �थानीय

नकायमा � त न�धBव गनु� हुने जन � त नधीलाई पN तगत \पमा �थानीय नकायको ह�ता%तरण गनु� नै

27

Uेय�कर हुनेछ र �थानीय नकाय संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालयको मा1 �वषयगत काया�लयको

\पमा �थानीय नकाय................ऐनको भावनानुसार के%O य सरकार र �थानीय सरकारको अ%तरस�ब%ध समेत

कायम राx न ज\र देcखएको छ ।

Bयसका ला�ग,

क) सके स�म �वnयमान नी त र कानूनी खाका �भ1 रह �थानीय नकायको bयव�थापन सु'ढ करण गनZ ।

ख) �थानीय �वायBत शासन पN त स'ढ हुने गर �थानीय नकायको संगठन संरचना र कम�चार

bयव�थापनमा सुधार �याउने, यसका ला�ग हाल नdेपणमा रहेका ४ वटा �वषय dे1 (कृ�ष, �शdा,

�वा�sय, �थानीय पवूा�धार) अ%तग�त कृयाकलाप र सबैका सरोकारका �वषय (Cross Cutting Area)

अ%तग�त ज�तै लै4�गक समानता र सामािजक समावशेीकरण, वातावरण मै1ी, बाल मै1ी , dमता

�वकास , अनुगमन मु�यांकन र �विBतय जोcखम %यू नकरणका काय� तथा सुशासन �वN�नका काय�मा

बढ केि%Oत रहनु पनZ ।

ग) �थानीय �वायBत शासन ऐन २०५५, नयमावल २०५६, �थानीय नकाय Uोत पTरचालन काय��व�ध ,

२०६९ , बजेट तजु�मा नदZ�शका २०६४ र योजना आयोगको स�चवालयबाट �का�शत काय�]म पुि�तकामा

उ�लेख भएका िज�ला�तरमा संचालन हुने �थानीय नकायको काय� dे1 पनZ काय�]म र �थानीय �तरमा

�व�भ%न �वकास साझदेार (Development Partners) र अ%तररािX ̂य गैर सरकार सं�था (I/NGOs) ,

नजीdे1 एवम ्नागTरक समाज (Civil Society) र माग पd/आप ूत � पdका �थानीय सरोकारवाला सबैको

bयापक र अथ�पूण� सहभा�गतामा �थानीय �तरमा संचालन हुने काय�]म कृयाकलापवीच दोहोरोपन आउन

न(दन पार�पTरक अ%तरस�ब%ध कायम गनZ �थानीय�तरका नागTरकको माग/�ाथ�मकता स�बेदनशीलता

पूव�क स�बोधन गनZ, सहभा�गताBमक योजना �कृया सु'ढ गनZ, सुशासनका मा%य औजारह\ (Tools)

ह\का माgयमबाट नागTरकलाई नगरानीमा संलGन गराई नागTर � त उBतरदा यBव र पारद�श�ता कायम

गदp �भावकार सेवा �वाहमा संलGन रहने गर �थानीय �तरमा काय�रत सबै सेवा �दायकबाट �भावकार

, सम%व यत एवम ्एकqकृत \पमा सेवा �वाह गनZ bयव�था �मलाउन े

घ) हाल सबै सेवा �वाहको काय� िज�ला�तरबाट हुने गरेको छ । गाँउ �वकास स�म त एवम ्सेवा के%O ,

उपके%O तथा गा.�व.स.�तरमा काय�रत सेवा �दायकवीच प न पार�पTरक स�ब%ध �थापना हुन

नसकेकोले �सवा �वाहमा गा.�व.स.�तरमा काय�रत स�बN सरोकारवालाको समेत dमता �वकास गर

गा.�व.स.लाई �वकासको के%O �व%दकुो \पमा �वकास गर �भावकार सेवा �वाहको bयव�था �मलाउने ।

ङ) �थानीय�तरमा काय�रत सब ैस�बN नकाय माफ� त योजना संचालन �कृयाको िज�मेवार नकायको \पमा

�थानीय नकायलाई �वक�सत गर �थानीय नकायको भू�मका काया�%वयनकता� भ%दा प न

सहजकता�,सम%वयकता� , सुशासन एवम ्नागTरक सशिJतकरण तथा भूल �वाह करण �वN�कका \पमा

िज�ला �वकास स�म त र गाँउ �वकास स�म तको भू�मका र dमता �वक�सत गनZ ।

च) �थानीय�तर �व�भ%न सरोकारवालाले सामािजक पTरचालनका काय�]म संचालनमा �याईरहेकाले �थानीय

नागTरकह\ले �व�भ%द समूहमा आवN रह समय र Uोत छTरएर र सेवा �दायकसंगको स�बNता �था�पत

28

पान� �भावकार \पमा हुन नसकेकोले सामािजक पTरचारलनमा संलGन सवलेै संजाल नमा�ण गर

दोहोरोपन हटाउने र पTरपरूकता कायम गनZ bयव�था गनZ ।

छ) �थानीय�तरमा काय�रत �व�भ%द गैर सरकार सं�था/नागTरक समाजवीचमा प न पया�h त सम%वय हुन

नसtक काय�]ममा दोहोरोपन देcखएकोले �थानीय�तरको योजना �कृयामा प न ती स�ंथाको आवNता

%यून रहेकोले �थानीय�तरका गैर सरकार स�ंथा , के%Oबाट पटके काय�]म �लएर जाने नजी dे1

गसैसह\ले प न �थानीय �तरमा स�बि%धत �वषयdे1का काया�लय र �थानीय नकायसंग आवN रह

मा1 काय�]म संचालन गनZ ।

ज) �थानीय�तरमा काय�]म संचालन गनZ नकायह\ल े �व�भ%न मागदAड ................... तथा भBतामा

�व�वधता देcखई एक\पता कायम हुन नसकेकोल ेके%Oबाट %यूनतम र अ�धकतम सीमा तोtक �थानीय

2याला दररेट स�म तले Bयस िज�लाको भौगो�लक �वकटतालाई समेत हेर 2याला दररेट तोtक अ�धकार

सुि�पई एक\पता कायम गनZ ।

झ) के%Oबाट �थानीय नकायमा पद�थापना/ख(टने कम�चार र �थानीय नकायमा �व�भ%न Uोतबाट (�शासन

अनुदान, �वकास अनुदान, काय�]म वजेट, योजना/काय�]म आ(द) �थायी/अ�थायी \पमा नयुिJत भई

काय�रत रहेका कम�चार को bयव�थापन �थानीय सेवा ऐन तजु�मा भई लागु नभएको अव�थामा के%Oबाट

ख(टने कम�चार र �थानीय नकायका कम�चार वीच सुमधुर अ%तरस�ब%ध प न कायम हुन सtकरहेको

छैन ,

यस कारण :

१) के%Oबाट �थानीय नकायमा काय�रत रहने कुन कुन पद हुने...........�थानीय नकाय/�वषयगत

शाखाको �थानीय नकायको वगjकरण संग संगै संगठन संरचनाको अgययन गदा� उJत �वषय समेत

अgययन हुनु पनZ ।

२) �थानीय नकायका मुxय काय� स�पादन गन� �थानीय नकायको है�सयत र काय� िज�मेवार

अनु\पको मxुय दरव%द मा सवेा करारमा �लन सJने पद नधा�रण गनZ

३) �थानीय नकायका कम�चार को व ृत �वकासका अवसर धेरै नै %यून भएकोल े तनको व ृत �वकासको

�सढ (Career Development Ladder) �dेपण प न छैन र �थानीय नकायबाट के%O�तरमा जाने वा

�थानीय नकायबाट �थानीय नकायमा स\वाको bयव�था नभएको कारणले प न सम�या वि�झई

रहेकोले यसको नराकरणको ला�ग समेत सोच वनाउने तफ� अ}सर रहने ।

४) �थानीय नकाय सचंालनका �व�भ%न �वषयगत �व नयम नभएको कारणले (आ�थ�क, कम�चार

bयव�थापन) प न n�व�वधा देcखएको �व नयमको म�यौदा तयार गर �थानीय नकायको पTरषn बाट

�वीकृत गर लाग ुगनZ ।

ञ) के%O�तरमा �वnयमान सम%वय, अनुगमन संय%1 कृयाशील वनाउन Bयसको dमता �वकास गनZ ।

१) DIMC/DIMWC/ �विBतय आयोगलाई ऐनमा उ�लेcखत काय� �ववरण अनुसार कृयाशील गराउने ।

२) �वषयगत म%1ालयसंग सम%वय वढाउन DIMWC ले �भावकार भू�मका नवा�ह गर �वषयगत

म%1ालयमा सम%वय ................ �थापना गन� सहयोग पुL याउने ।

29

३) �वके%O करण काय� योजना (DIP) र �वBतीय �वके%O करणको काय� योजना (Roadmap) को स�मdा

गर पTरमाज�न गनZ ।

४) योजना आयोग, अथ� म%1ालय, �वषयगत म%1ालय स(हतको परामश�मा संयुJत योजना तजु�मा र

रकम �वाह �णाल लाई bयवि�थत गराउने ।

िज�ला �वकास स�म तको काय�लय, िज�ला �ा�व�धक काया�लयवीछ अ%तरस�ब%ध :

क) िज�ला �वकास स�म त र गा.�व.स.मा नेपाल सरकारnवारा पंचायत/�थानीय �वकास अ�धकार (स�चव) र

गा.�व.स. स�चव कर व �वगत चार दशक भ%दा बढ अव�ध देcख के%Oबाट पढाउने �चलन रहेको ।

Bय�तै िज�ला �वकास स�म त/गाँउ �वकास स�म तलाई �ा�व�धक सेवा उपलbध गराउन साव�ज नक

नमा�ण शाखा ०४६ साल स�म र Bयसप छ २०५५ साल देcख �थानीय पूवा�धार �वकास काया�लय र प छ

गएर िज�ला �ा�व�धक काया�लयको �थापना भएको उJत काया�लयले �वषयगत शाखा �थापना नभएस�म

िज�ला �वकास/गाँउ �वकास स�म तलाई �ा�व�धक सहयोग (दने �योजनकै ला�ग �थापना भएको

पाइएको छ तर एउटै म%1ालयबाट एउटै नकायमा काम गन�का ला�ग दइुवटा छु�ा छु�ै अि�तBवमा

काया�लय �थापनाले गदा� र भू�मकामा �पX टता नभएबाट िज�ला �वकास स�म तको काया�लय र िज�ला

�ा�व�धक काया�लयवीच काय�गत सुमधुर स�ब%ध कायम हुन सकेन ।

यसका ला�ग न�न �वक�पह\ ��तुत गTरएका छन ्:

�वक�प - १

i. िज�ला �वकास स�म त अ%तग�त सा�वकमा झ ै �ा�व�धक महाशाखा/शाखामा उJत �ा�व�धक

काया�लयलाई \पा%तरण गनZ र �ा�व�धक शाखाल े गनु� पनZ काय� र िज�ला �वकास स�म त संगको

अ%तरस�ब%ध �पX ट गनZ ।

ii. �ा�व�धक शाखालाई " नमा�ण bयव�थापन र सुपTरवdेण" (Construction Management र

Supervision) को काय� िज�मेवार (दने, जस अ%तग�त प(हचान भएका पवूा�धार नमा�ण स�ब%धी

काय�]मको,

क) संभाbयता अgययन , oडजायन �इङ (नJसा), लागत अनुमान , उपभोJता स�म त वा

ठेकेदारबाट काया�%वय गनZ �वषयको टंुगो लगाई, उपभोJता स�म तबाट भए स�झौतामा

�ा�व�धक �पे�शtफकेशन , ......................, दररेट ई. तथा नमा�ण bयव�थापन भए

बोलप1मा उ�लेख हुने साधारण शत� । �वशषे शत� स(हतको बोलप1 द�तावेज तयार गर

रकमको सीमा हेर स�बि%धत िज�मेवार अ�धकार समd �वीकृ तका ला�ग पेश गनZ ,

उपभोJता स�म त/ठेJका स�झौता भएप छ �ा�व�धक सुपTरवdेण, tक�ता भुJतानी / र न4ग

.............. , नापी tकताव आ(द स(हत भुJतानीका ला�ग आव@यक द�तावेज स�बि%धत

अ�धकार समd पेश गनZ, काय� स�प%न � तवदेन तयार र �वीकृ तका ला�ग पेश गनZ, नभ�स

oडजाइन र �इ4ग अनुसार गुण�तर कायम भएको �माcणत गनZ काय� �ा�व�धक शाखाको

िज�मेवार रहने , Bय�तै जाँचपास स�म तमा � त नधी पठाउने, जाँचपास �सफाTरस गनZ ,

30

मम�त संभारको ला�ग समेत योजना �वीकृत आ(द �वषय समावशे गर आ%तTरक �व नयम

वनाउने ।

ख) ठेJका स�झौता र उपभोJता स�म त संग काय� गदा� ....................... स�मको �वीकृ तको

अ�धकार (दन े िज.�व र �ा�व�धक शाखा वसी नधा�रण गTर Bयसका ला�ग म%1ालयबाट

िज�ला �वकास स�म त/गा.�व.स.को वगjकरण अनसुार मापदAड बनाउन सtकने,

ग) �ा�व�धक महाशाखा/शाखामा क त जना , कुन �तरका कम�चार के%Oबाट पठाउने िज.�व.स.को

वगjकरण अनुसार यtकन गनZ र िज�ला �वकास स�म तमा काय�रत सब ै पूवा�धार संग

स�बि%धत इि%ज नयTरगं �ा�व�धक उJत �ा�व�धक महाशाखा/शाखामा सि�म�लत गनZ र एउटै

काया�Bमक आदेश (Line of Command) मा राx ने ।

घ) िज.�व.स. अ%तग�तका महाशाखा/शाखा अनुसारको काय� िज�मेवार का आधारमा काय�]म वजेट

र �शास नक वजेट पTरषn बाट �वीकृत गर स�वि%धत �मुखलाई उJत संचालनको िज�मेवार

(दई �थानीय �वकास अ�धकार (स�चव) ल े समX ट सुपTरवेdण / नय%1णको bयव�था

�मलाउने ।

ङ) िज�ला �ा�व�धक महाशाखा/शाखाले भौ तक पूवा�धारको �ग त � तवदेन समेत तयार गर पेश

गनZ ।

च) संचा�लत सब ै पूवा�धारको साव�ज नक पर dण / सामािजक पर dण गनZ समय प न काय�

ता�लकामा �पX ट गनZ ।

छ) िज�ला �ा�व�धक शाखा /महाशाखाको काय� स�पादन � तवेदन समेत तहगत \पमा

आव@यकता अनु\प सुपTरवेdण , पनुरावलोकनकता� तथा स�म तको अgयd भई �थानीय

�वकास अ�धकार ले मु�यांकन गनZ र आव@यकतानुसार �मुखको एवम ्कम�चार को �वदा/काज

�वीकृत गनZ ।

ज) आव@यकतानुसार िज.�व.सीका सव ै शाखा/महाशाखालाई आफूलाई िज.�व.स. बाट �ाh त

अ�धकारका आधारमा �Bयायोजन गनZ / गराउने

झ) पूवा�धार नमा�णको सयंुJत , एकल अनुगमनमा �ा�व�धक कम�चार को bयव�थापन

शाखा/महाशाखाल ेगनZ काय� ता�लका �थानीय �वकास अ�धकार बाट �वीकृत गर लाग ुगनZ

ञ) िज�ला �ा�व�धक महाशाखा/शाखा अ%तग�त प न �व�शX टकृत शाखा/इकाई/ (ज�तै �थानीय

यातायात ,भवन , खानेपानी, �सचाई आ(द ज�ता) Uजृना गनZ सJने ।

ट) कुनै �वषयगत म%1ालय/�वभागले आ�नो �वषयगत शाखा िज.�व.स.मा �थापना गरेमा दोहोरो

नपनZ गर bयव�था �मलाउने ।

ठ) के%O�तरबाट �थानीय�तरमा �थानीय नकायबाट गनZ सJने �कृ तका काय� गन� खोिजएका

�वषयगत म%1ालयका oड�भजन काया�लयबाट जनताल े कम खच�मा �भावकार सेवा �ाh त

नभइरहेको गनुासो bयव�थापन गन� खारेज गनZ , स�बि%धत िज�ला �ा�व�धक शाखा व आफै

शाखा काय�]मको .............. अनु\प खोजी bयव�थापन गनZ ।

31

�वक�प - २

िज�ला �ा�व�धक काया�लय र िज�ला �वकास स�म तको काया�लयमा के%Oबाट ख(टने कम�चार को

दरव%द म%1ालयको पूल दरव%द मा राx मे र िज�ला �वकास स�म तको वगjकरण अनुसार उJत तह र

�तरको कम�चार २ देcख ५ वष�को ला�ग �थानीय �वायBत शासन ऐन , नजामती सेवा ऐनको �ावधान

बमोिजम काजमा पठाउने र िज�ला �वकास स�म तले �वीकृत गरेको �व नयम बमोिजम कम�चार ल े�वायBत

शासन ऐनको भावनानुसार काय� गनZ ।

यसका ला�ग :

i. िज�ला �वकास स�म त/गाँउ �वकास स�म तको �वीकृत मापदAडका आधारमा

ii. वगjकरणका आधारमा संगठन, संरचना र दरव%द �वीकृत गनZ

iii. िज�ला �वकास स�म त/गाँउ �वकास स�म तको काया�लय, स�चवालयको मxुय काय� र �वषयगत काय�

प(हचारन गर स�चवालय अ%तग�तका शाखा/महाशाखा र �वषयगत शाखाको �व\पको नधा�रण गनZ ।

iv. अ%य �वषयगत शाखामा समेत कम�चार के%Oबाट काजमा पठाउने हो भन े स�बि%धत �वषयगत

म%1ालय, सामा%य �शासन म%1ालय संग बसी संगठन �व\प र काय�गत िज�मेवार तय गन�

�व नयम स�बि%धत पTरषn बाट �वीकृत गर लागु गनZ ।

v. सबैका सरोकारका �वषय (Cross Cutting Issues) संग स�बि%धत म%1ालयका शाखा िज.�व.स.

अ%तग�त राx न समेत उपरोd bयव�था बमोिजम नै छलफन गर �व नयम बनाई तय गनZ ।

vi. गाँउ �वकास स�म त माफ� त सेवा �वाहसंग �Bयd स�ब%ध राx ने काया�लयको इकाई र सम%वय गनZ

�वषय हेनZ गर संगठन संरचना तय गनZ र �वषयगत सम%वय स�म तको bयव�था गनZ ।

vii. हाल गा.�व.स. �तरमा स.लेपा/ले.पा , �वषयगत �ा�व�धकको दरव%द नभएको कारणले गा.�व.स.को

वगjकरण अनुसार दरव%द वा �ा�व�धक सहजीकरणको िज�मेवार यtकन गनZ र दरव%द पू त� गनZ

वा �थानीय नकायलाई भना�को अनुम त (दने । �ा�व�धक सहजीकरणका ला�ग उप

िज�ला/सेवाके%O�तरका कम�चार पद�थापन गर सम%व यत सेवा �वाह गनZ bयव�था �मलाउने ।

�वक�प - ३

� के%O य सरकारबाट �थानीय नकायमा कुन कुन नकायमा आ�नो � त नधी पठाउने हो वगjकरणक

�वीकृत संगठन ता�लका तय गनZ

� के%O�तरबाट िज�ला �वकास स�म तमा जाने CEO काय� �मुख खु�ला � तयो�गतावाट छनौट गर

पठाउने र उJत CEO अ%तग�त अ%य �वषयगत �मुख प न काजमा वा ख�ुला � तयो�गताबाट

पठाउने bयव�था �मलाउने , तर य�तो bयव�था अ%तTरम कालमा संभव नभएकोले नवा�चन

भएप छ �वचाराधीन राx न सtकने ।

�वक�प - ४

� के%O सरकार र �थानीय नकायवीच काय� स�पादन (Performance Contract) करार गनZ ।

32

� िज�लाबाट हा�सल गनु� पनZ समX ट गत र �वषयगत काय� स�पादन करार गनZ

� उJत करारमा समX ट गत रकम स(हत के%Oबाट ख(टने र �थानीय �तरका कम�चार को

bयव�थापकqय तथा �ा�व�धक कम�चार सूची तय गनZ र उपलbध हुने �ा�व�धक सहयोग प न

स�झौतामा उ�लेख गनZ

� मुxय काय� (Core Function) र �थानीय नकायका कम�चार बाहेक ................................ बाट गन�

सtकने काय� समेत छु�याउने, ...........................

�वक�प - ५

� हालकै �तरमा काया�लय राx ने तर िज�मेवार र काय� �वभाजनमा �पX टतता �याएर मा1 राx ने र

िज�ला �ा�व�धक काया�लय र िज.�व.सको संगठन संरचनाको स�मdा गर दरव%द तय गनZ ।

� अ%तरस�वि%धत सब ै काया�लयसंगको �व नयम म�यौदा म%1ालयले सबै �वषयगत म%1ालयसंग

छलफल गर तय गTर �वीकृ तका ला�ग स�बि%धत नकायको पTरषn बाट �वीकृत गनZ bयव�था

�मलाउने ।

� यसर �व नयम वनाउँदा हाल �थानीय नकायका कम�चार का �व�भ%न समयमा राcखएका जागज

मागलाई समेत स�बोधन गनZ bयव�था �मलाउने ।

ख) �थानीय नकायको वत�मान मू�मकामा र काय�शैल मा पर वत�न

िज�ला �वकास स�म तले आ�नो भू�मका काया�%वयनकता� भ%दा प न सहजकता� (Facililator),

सम%वयकता� (Co-ordinator) र लै4�गक समता र समावशेी , बाल/वातावरण मै1ी �वकास, एवम ्सुशासन

�वN�क का \पमा ��ततु हुनु पनZ र साथै सरोकारवाला सबकैो dमता �वकास , अनुगमन मु�यांकन र

�विBतय जोcखम %यू नकरणमा आ�नो gयान केि%Oत गनु� पनZ , काया�%वयनका ला�ग अ%य �वषयगत

dे1का �वषय स�बि%धत �वषय dे1संग स�बि%धत काया�लय / शाखा तथा गैरसरकार सं�था/ नजी dे1

पTरचा�लत गनZ ।

यसका ला�ग:

� �थानीय नकायमा बढ से बढ नागTरकलाई �थानीय शासन पN तमा अथ�पूण� सहभा�गता

जटुाउने वातावरण तयार गनZ र �थानीय �तरमा �वnयमान संय%1 (Mechanism) र औजार

(Tools) को �भावकार काया�%वयनका ला�ग सशJत बनाउन सहजीकरण गनZ ।

� सेवा �दायकह\को काय� संजाल �व�तार गनZ , स�बN गैर सरकार सं�थाह\लाई स�बि%धत

�वषयगत dे1को संयोजना गराउन जोड (दने र उJत �वषय dे1 , उपdे1संगको सम%वय

िज�ला �वकास स�म त/स�भव भए स�म गाँउ �वकास स�म तले गनZ ।

� �वषयdे1 �मुख/गरैसरकार सं�था संग सम%वय/संचारको नर%तरतालाई स'ढ करण गनZ र

सहकाय�लाई वढावा (दने ।

33

� सबैको सरोकारका �वषय (Cross Cutting Issues) लाई योजना च]को �Bयेक चरणमा

मूल�वाह करण गदp ती �वषयसंग स�बि%धत सरोकारवालाको सहभा�गतामा व�ृN गनZ �यास

नर%तर जार राx ने

� धेरैजसो सम%वयको �वषय स�ंथा/पदा�धकार को काय� �वभाजन, �वाभाव, bयवहारमा भर पनZ

हुनाले आपसी समझदार एवम ्सम%वय कायम गन� सब ैसरोकारवाला संग �थानीय�तरमा समय

समयमा अ%तरकृया/ता�लम/ गोX ठ�को bयव�था गर असमझदार हटाउने

� �थानीय�तरका मुxय - मुxय सेवा �दायक / � त नधीको अ�धकार स�प%न

सम%वय/काया�%वयन स�म त गठन गनZ गर �थानीय �तरमा सम�या समाधानमा संलGन

गराउने

ग) �थानीय �तरमा सम%व यतम एकqकृत योजना �कृयालाई स'ढ गर माग पd एवम ्आपू त� पd

वीचमा देcखएको दोहोरोपन हटाई सेवा �वाहलाई �भावकार वनाउने ,

यसका ला�ग:

i. िज�ला आव�धक योजना/गाँउ �वकास आव�धक योजनामा �वषय dे1को लvय, नी त रणनी त

समावेश गर �थानीय�तरमा काय�रत सबै सेवा�दायक एवम ् नागTरकको bयापक सहभा�गता

जटुाई तयार गनZ र �थानीय�तरका �ाथ�मकता समेत नधा�रण गर LMTEF समेत तयार गर

लाग ुगनZ

ii. उJत आव�धक योजना र रािX ̂य आव�धक योजनावीचमा स�ब%ध �था�पत गर

�थानीय�तरबाट रािX ̂य लvय �ािh तमा सJदो योगदारन पुL याउने दबु ै तहमा आव�धक

योजनावीच अ%तरस�ब%ध �था�पत गराउने

iii. आव�धक योजनाको समX ट गत लvय र �वषयdे1को लvय �ािh तका ला�ग एकमुX ट नशत�/शशत�

एवम ् काय�]म वजेटको \पमा �वाह हुने वजेट पवूा�नुमान र माग� दश�न �थानीय �वायBत

शासन ऐनको दफा २४३ वमोिजम तोtकएको समयमा पठाउने िज�ला �वकास स�म तले प न

आ�नो आय समेत समावेश गर �वषयdे1गत वजेट पवूा�नुमान तयार गर वा�ष�क योजना

�कृयालाई सहभा�गता मूलक वनाउने अ}सर रहने

iv. गाँउ �वकास स�म त�तरमा जाने �वषयdे1गत समेत वजेट पूवा�नुमान समेत समX ट गत एकमुX ट

नशत�/शशत� र काय�]म वजेट गा.�व.स.मा पठाजन े र गा.�व.स.ले प न आ�नो आ�नो रकम

समावेश गर �वषयdे1मा रकम वाँडफाँड गनZ ।

v. �वषयगत काया�लय, �वकाससगं स�बि%धत सब ैसरोकारवाला सेवा �दायकको सहयोग आव�धक

योजना तजु�मा भए देcख �लने र वा�ष�क योजना तजु�मामा प न नर%तरता �दान गनZ र आपसी

सम%वय र दोहोरो संचार कायम गन� सं�थागत सम%वयका �वnयमान सयं%1को पणू� उपयोग

गनZ

34

vi. �थानीय नकायले �वषयगत dे1का काय�]म कुनै प न शत�मा आफै काया�%वयन नगन� र

स�बि%धत �वषयगत dे1का काया�लय वा स�बि%धत गैसस माफ� त �कृया पLु याई काया�%वयन

गनZ

vii. के%Oबाट �थानीय �तरमा �थानीय नकाय माफ� त वा समाना%तर \पमा �वाह हुने रकमको

उपलbधी (Result) , पहँुच (Acess) , पुL याएको सेवाको सु नि@ चतता (Predictability र Service

Standard), गणु�तर (Quality) पdबारे लेखा जोखा गनZ पN त समेत कायम गनZ र के%Oले न ै

दोहोरोपन हटाई सी�मत Uोतसाधनको सम%व यत र �भावकार काया�%वयनमा gयान पुL याउने

घ) अिxतयार र �थानीय�तरको कोष संचालन, रकम �वाह तथा लेखापTरdण

पN त

� के%O�तरबाट िज�ला�तर र गा.�व.स.�तरमा �वाह हुने शशत� / नशत� अनुदान र काय�]म वजेट

स�बि%धत नकायको कोषमा ज�मा गनZ र िज�ला �वकास स�म तले प न गा.�व.स.�तरका योजना/

काय�]ममा �वाह हुने रकम स�बि%धत गा.�व.स.को कोषमा नै पठाउने bयव�था गनZ ।

� �वषयगत dे1को रकम प न गा.�व.स.�तरका योजना /काय�]म संचालन गन� स�बि%धत �वषयdे1का

नकायसंग सम%वय गर गा.�व.स. कोषमा तोtकएको मापदAड अनुसार रकम पठाई गाँउ �वकास

स�म तबाट �वषयगत dे1मा लगानी गन� स�बि%धत नकायमा पठाउने bयव�था गनZ । (ज�तै -

�वा�sय dे1, �वnयालय bयव�थापन स�म त, कृ�ष �वकास स�म त र पवूा�धार र अ%य dे1मा

लगानी गनZ )

� संगठन ता�लका अनुसार कम�चार नभए िज�ला �तरका �वषयगत काया�लय संग परामश� गर सेवा

करार वा कम�चार bयव�थापन गर खच� गनZ bयव�था �मलाउने, यस बाट रकम �वाहमा देcखन े

समय वचत हुन सJने (तर गा.�व.स.को वगjकरण अनुसार संगठन संरचना र दरव%द पू त � हुनु पनZ)

� सवै गा.�व.स.ह\मा दरव%द Uजृना गर पदपू त � गन� हालको मौजदुा गा.�व.स. संxया वा वजेट

�वाहका कारण संभाbय नदेcखएकोले गा.�व.स. आपसी समझदार मा Cluster �थापना गन� आपसी

�ा�व�धक सहयोग जुटाउने

� िज�ला �वकास स�म त गा.�व.स.�तरमा संगठन व�लयो नहु%जेल िज�ला �तर य काया�लयको

सम%वयमा सोझ ै स�बि%धत काया�लयमा वजेट �वाह गनZ र Bयसको जानकार अ नवाय� \पमा

गा.�व.स.लाई (दने bयव�था �मलाउने र गा.�व.स.मा �ा�व�धक सहयोगको उपिज�ला�तरमा JलX टर

माफ� त �ा�व�धक सहयोगको bयव�था �मलाउने

� ती काय�]मको अनुगमन , साव�ज नक पTरdण आ(दको सम%व यत \पमा गा.�व.स.को अगवुाईमा

तत ्तत ्�थान/योजनामा आयोजना गन� िज.�व.स.ले समेत सहजीकरण गनZ

� वत�मानमा �वषयगत dे1मा �वाह हुने रकमले �शास नक तहमा1 थप भएको पाइएकोले Bयसलाई

पुन��वचार गर �थानीय योजना �कृयामा समेत सधुार गर िज�ला �तर/गा.�व.स.�तरमा कृयाकलाप

�वभJत गर तत ्- तत ् नकायमा अिxतयार पठाउने bयव�था गनZ

35

� �वषयगत म%1ालयबाट �थानीय�तरका योजना समेत सोझै आफै संचालन गनZ गरेको पाइएकोले

उJत काय�को रकम समेत �थानीय नकायमा पठाउनु पनZ र �ा�व�धक सहयोगको bयव�था तहगत

\पमा �मलाउने

� िज�ला �वकास स�म तले प न गा.�व.स.�तरका योजनाको (�वषयगत dे1को समेत ) वजेट पवूा�नुमान

एकमुX ट \पमा गा.�व.स.मा पठाउने

� यसर एकमुX ट पूवा�नमुान पठाएको �वषयगत dे1 समेतको शशत� / नशत� अनुदान र काय�]म

बजेटको अिxतयार स�बि%धत �वषयगत काया�लय र गाँउ �वकास स�म तमा पठाउने bयव�था गनZ

� गाँउ �वकास स�म तको संगठन संरचनामा वगjकरण अनुसारको bयापक सुधार �याएर मा1 अ%य

�वषयगत dे1को अिxतयार पठाउने अ%यथा सोझ ै िज.�व.स.बाट स�बि%धत bयव�थापन स�म तको

नण�यले खच� गनZ गर गा.�व.स, �वnयालय वा �वा�sय dे1 bयव�थापन स�म तमा पठाउन े

bयव�था �मलाउन े

� शशत� / नशत� अनुदान पठाउँदा सु1गत र मापदAडका आधारमा पठाउने bयव�था गनZ र स�वि%धत

�वषयगत म%1ालयले उJत मापदAड नधा�रण गर लागु गनु� पनZ

� िज�ला �वकास स�म तले िज�ला ि�थत �वषयगत काया�लयको शाखाको �विBतय जोcखम मापनका

आधारमा अिxतयार पठाउने मापदAडको %यूनतम - अ�धकतम सीमा नधा�रण गTर उJत

मागदAडका आधारमा पठाउने bयव�था गनZ । यसका ला�ग �थानीय नकाय आ�थ�क �शासन

नयमावल मा आव@यक संशोधन गनु� पनZ ।

� िज�ला �वकास स�म तमा �वnयमान आ%तTरक लेखापTरdणको dमता नकै कमजोर भएकोले

Bयसको dमता �वकास गन�:

i. �थानीय नकायको आ.ले.प. गन� के%O �तरमा ले.प. बोड�को �थापना गर ले.प.को

bयव�था, कम�चार वा �वीकृत ले.प. bयवसायी बाट गराउने

ii. गा.�व.स., न.पा.को अि%तम ले.प. प न उJत वोड�बाट गराउने bयव�था गनZ

iii. Bयसको लागत �वीकृत मापदAडका आधारमा स�बि%धत �थानीय नकायले श�ुक भुJतानी

गनZ

� हाल नेपाल सरकारले सवै िज�लामा TSA लाग ुगTरसकेकोले , �थानीय नकायको प न भुJतानी

�णाल मा सधुार �याउन केह िज.�व.स./न.पा./गा.�व.स. मा �थानीय नकायको TSA लाग ुगन� तफ�

प न पहल गन� Piloting गनZ

• यसवाट एकnवार भुJतानी �णाल लाग ुभई (हसाव �मलान गन� सहज हुने

• �वBतीय जोcखम %यनू हुने

• नकासा �णाल मा सुधार आउने, अनाव@यक रकम सं�च त नरहन े

• ले.प. गन� सहज हुने र �थानीय नकायको आ�थ�क �शासन �णाल मा सुधार आउने

�व�वध:

36

� के%O�तरबाट �थानीय नकायमा ख(टई जाने कम�चार र �थानीय नकायका कम�चार वीच प न

सुमधुर स�ब%ध �थापना गनु� पनZ र �थानीय नकायका कम�चार को dमता �वकास गदp वढ

िज�मेवार वनाउदै लैजान े र तनको व ृत �वकासमा योगदान पLु याउन �थानीय सेवा गठनको

अgययन था�ने

� �वषयगत dे1का सरकार काया�लयले आ-आ�ना �वषयdे1 संग स�बि%धत गरैसरकार सं�था/ नजी

dे1/ नागTरक समाजसंगको काय�]ममा सम%वय स�बि%धत �वषय dे1का �मुखबाट हुनुपनZ र तत ्

तत ्�थानीय नकायले सहजीकरण गनZ

� �व�भ%न oड�भजन काया�लय खोल �थानीय �तरका योजना/काय�]म सचंालन हँुदै आएकोमा

�वषयगत म%1ालयबाट तBकाल Bय�ता दोहोरो पनZ काय� व%द गनZ

उपसंहार

�थानीय नकायको मौजदुा संगठन संरचना र काय� �णाल मा �वnयमान नी त, ऐनको पTर�ध �भ1 रह नयमावल मा

केह सुधार गन� के%O�तरको सोच र काय� पN तमा bयापक पTरवत�न �याउने � तवNता हुनुपनZ । यसवाट �थानीय

जनताको �भावकार माग/�ाथ�मकतालाई स�बोधन गन� सtकने र �थानीय �तरमा काय�रत सवै सेवा �दायकको

�भावकार काय� संजाल �था�पत गTर समाना%तर र दोहोरोपन हटाई �तानीय �तरमा �भावकार सेवा �वाह सtक%छ ।

यसका ला�ग उपरोJत �वक�प मgयेको उपयुJत �वक�प र सुझाउ अनुसार नण�य गर अ%तTरम कायम �थानीय

नकायको bयव�थापन गनZ गर काय�गत सुधार �याउन सघंीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालयबाट पहल हुन ु

पनZ देcखएको छ ।

स�पक� गTरएका bयिJत , पदा�धकार ह\

१. Uी �वnयाधर मि�लक - माननीय म%1ी , संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

२. Uी शा%तबहादरु UेX ठ - स�चव , सघंीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

३) Uी (दनेश कुमार थप�लया - सहस�चव, संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

४) Uी भूपे%O कुमार ब�नेत - महा नदZशक , DOLIDAR

क) के%O �तर:

१. काय�दलका सयंोजक एवम ्सद�यह\

Uी रे@मीराज पाAड े- संयोजक - सहस�चव, संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

Uी गोपी खनाल - सद�य - सहस�चव, संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

Uी राम कृX ण सापकोटा - सद�य - उपमहा नदZशक, DOLIDAR

Uी जीवन कुमार UेX ठ - सद�य - उपमहा नदZशक, DOLIDAR

Uी रमेश के.सी. - सद�य - उपस�चव, संघीय मा�मला तथा �थानीय �वकास म%1ालय

Uी प\ुषोBतम नेपाल - काय�]म �व%धक , �थानीय शासन तथा सामुदा यक �वकास काय�]म

37

Uी तीथ� ढकाल - सहस�चव , रािX ̂य योजना आयोग

Uी लोकदश�न रेGमी - सहस�चव , अथ� म%1ालय

Uी र�व सज̀ ु- काय�]म नदZशक , रािX ̂य योजना आयोगको स�चवालय

Dr. Horst Mattaeus , SUNAG- Chief

Uी अ\ण रेGमी

िज�ला �तर:

�मण गTरएको िज�ला - मुगु, रामेछाप, काठमाडy

१. मुगु

1. Uी भरत �साद गौतम - �थानीय �वकास अ�धकार , िज�ला �वकास स�म तको काया�लय

2. Uी ख�ग वहादरु �सजंाल - �मुख, पश ु�वा�sय सवेा काया�लय

3. Uी सयू� वहादरु ख1ी - न.िज.�श.अ. - िज�ला �शdा काया�लय

4. Uी रामजी देवकोटा - �मुख , िज�ला कृ�ष �वकास काया�लय

5. Uी हष� बहादरु शाह - �मुख , िज�ला जन�वा�sय काया�लय

6. Uी भीम वहादरु रोकाया - न.�मुख, िज�ला �ा�व�धक काया�लय

२) काठमाडy

1. Uी �ेमराज जोशी, �थानीय �वकास अ�धकार

2. Uी महेश अया�ल - �स.oड.ई., �मुख, िज�ला �ा�व�धक काया�लय