Vrij Technisch Instituut Leenstraat 32 – 58
8800 ROESELARE Tel. 051 20 02 88 FAX 051 20 39 81
www.vtir.be e-mail: [email protected]
GEINTEGREERDE PROEF 2008 – 2009
Re-lamping, hou de watts in
toom!
Leerling: Wouter Wybo Klas: 6TEA Gipcoördinator: Dhr. Terryn Gipmentor: Dhr. Lievens & Dhr. Mestdagh Taalmentor: Dhr. Terryn
Ele
ktric
iteit
elek
tron
ica
Woord vooraf
Dit werk werd geschreven als geïntegreerde proef. Het kan aangezien worden als een werk
waarvoor alle opgedane kennis en vaardigheden tijdens mijn middelbare schooltijd moet gebruikt
worden.
Daarom wil ik in de eerste plaats alle leerkrachten van het vti te Roeselare bedanken voor de kennis,
vaardigheden en opvoeding die mij bijgebracht werd in deze secundaire school.
In het bijzonder wil ik de heer Lievens en de heer Mestdagh als gipmentoren bedanken voor de
begeleiding en hun grote inbreng in dit werk.
Naast de gipmentoren wil ik ook de heer Terryn ten zeerste bedanken voor zijn inzet als
gipcoördinator en als taalmentor.
Uit mijn persoonlijke leefsfeer wil ik mijn ouders bedanken voor alle steun die ik heb mogen
ontvangen.
Daarnaast wil ik ook mijn zus bedanken voor de steun die zij gegeven heeft in moeilijkere periodes
Inhoudsopgave
Woord vooraf ......................................................................................................................................... 2
Inhoudsopgave ....................................................................................................................................... 3
Inleiding .................................................................................................................................................. 7
1 Studie van het licht .................................................................................................................. 8
1.1 Licht .................................................................................................................................... 8
1.1.1 Wat is licht? ............................................................................................................... 8
1.1.2 Wat is kleur? .............................................................................................................. 8
1.1.3 Gevoeligheid voor het oog ...................................................................................... 8
1.1.4 IR-licht ........................................................................................................................ 8
1.1.5 UV-licht....................................................................................................................... 8
1.2 Grootheden in de verlichting .......................................................................................... 9
1.2.1 Lichtsterkte I ........................................................................................................... 9
1.2.2 Lichtstroom Φ .......................................................................................................... 9
1.2.3 Specifieke lichtstroom ............................................................................................. 9
1.2.4 Verlichtingssterkte E .............................................................................................. 9
1.2.5 Kleurtemperatuur ..................................................................................................... 9
1.2.6 Kleurweergave Ra ..................................................................................................... 9
1.3 Wetten der verlichting .................................................................................................. 10
1.3.1 Wet der afstand ...................................................................................................... 10
1.3.2 Wet der invalshoek ................................................................................................. 10
2 Studie van verlichting ............................................................................................................ 11
2.1 Gloeilampen .................................................................................................................... 11
2.1.1 Werking..................................................................................................................... 11
2.1.2 Vacuümlampen ........................................................................................................ 11
2.1.3 Gasgevulde lampen ................................................................................................ 11
2.1.4 Lampprestaties ........................................................................................................ 12
2.2 Halogeenlampen ............................................................................................................. 13
2.2.1 Nut ............................................................................................................................. 13
2.2.2 Kwarts ....................................................................................................................... 13
2.2.3 Halogeen .................................................................................................................. 13
2.2.4 Werking halogeencyclus ........................................................................................ 13
2.2.5 Bedrijfstemperatuur .............................................................................................. 14
2.2.6 Onzichtbaar licht .................................................................................................... 14
2.2.7 Lampprestaties ........................................................................................................ 14
2.3 Fluorescentielampen ...................................................................................................... 15
2.3.1 Fosforen .................................................................................................................... 15
2.3.2 Werking..................................................................................................................... 15
2.3.3 Halofosfaten ............................................................................................................ 15
2.3.4 Trifosforen ............................................................................................................... 15
2.3.5 Multifosforen ........................................................................................................... 16
2.3.6 T12 buizen ............................................................................................................... 16
2.3.7 T8 buizen .................................................................................................................. 16
2.3.8 T5 buizen .................................................................................................................. 16
2.3.9 Codering van fluorescentielampen ...................................................................... 17
2.3.10 CFL’s ......................................................................................................................... 18
2.3.11 Onverantwoord gebruik van fluorescentielampen ............................................ 18
2.3.12 Levensduur ............................................................................................................... 19
2.3.13 Verwachte levensduur ........................................................................................... 19
2.3.14 Kleurweergave......................................................................................................... 19
2.3.15 Lumenbehoud .......................................................................................................... 19
2.4 Voorschakelapparatuur .................................................................................................. 20
2.4.1 Werking conventionele voorschakelapparatuur ................................................ 20
2.4.2 Elektronische ballast .............................................................................................. 21
2.4.3 Dimbare ballast ....................................................................................................... 21
2.4.4 Voorverwarmer ....................................................................................................... 22
2.5 Ledverlichting.................................................................................................................. 23
2.5.1 Werking..................................................................................................................... 23
2.5.2 Witte led .................................................................................................................. 23
2.5.3 Meerkleuren leds .................................................................................................... 23
2.5.4 Betrouwbaarheid .................................................................................................... 23
3 Metingen op voorschakelapparatuur ................................................................................... 24
3.1 Meting op de spaarlamp ................................................................................................ 24
3.1.1 Meetopstelling ......................................................................................................... 24
3.1.2 Meetresultaten ........................................................................................................ 24
3.1.3 Verklaring en interpretatie van de resultaten .................................................. 25
3.1.4 Besluiten .................................................................................................................. 26
3.2 Meting op spaarlampen in ster ..................................................................................... 26
3.2.1 Meetopstelling ......................................................................................................... 26
3.2.2 Meetresultaten ........................................................................................................ 26
3.2.3 Verklaring en interpretatie van de resultaten .................................................. 27
3.2.4 Besluit ....................................................................................................................... 27
3.3 Meting op fluorescentielampen .................................................................................... 28
3.3.1 Meetopstellingen .................................................................................................... 28
3.3.2 Meetresultaten ........................................................................................................ 28
3.3.3 Verklaring en interpretatie van de resultaten .................................................. 29
3.3.4 Besluiten .................................................................................................................. 29
3.4 Meting op een draadgewonden transformator .......................................................... 30
3.4.1 Meetopstelling ......................................................................................................... 30
3.4.2 Meetresultaten ........................................................................................................ 30
3.4.3 Berekeningen ........................................................................................................... 31
3.4.4 Besluiten .................................................................................................................. 31
3.5 Meting op een elektronische transformator .............................................................. 32
3.5.1 Meetopstelling ......................................................................................................... 32
3.5.2 Meetresultaten ........................................................................................................ 32
3.5.3 Berekeningen ........................................................................................................... 32
3.5.4 Simulatie van de stroom ........................................................................................ 33
3.5.5 Simulatie van de nulstroom .................................................................................. 35
3.5.6 Besluiten .................................................................................................................. 35
4 Studie van de eigen verlichting ............................................................................................ 36
4.1 Studie van de kamers ..................................................................................................... 36
4.1.1 Living......................................................................................................................... 36
4.1.2 Woonkamer .............................................................................................................. 36
4.1.3 Inkom ........................................................................................................................ 36
4.1.4 Keuken ...................................................................................................................... 37
4.1.5 Archief ...................................................................................................................... 37
4.1.6 Waskamer ................................................................................................................. 37
4.1.7 Badkamer ................................................................................................................. 38
4.1.8 Slaapkamer ouders ................................................................................................. 38
4.1.9 Kelder ....................................................................................................................... 38
4.1.10 Berging ...................................................................................................................... 39
4.1.11 Nachthal+trap .......................................................................................................... 39
4.1.12 Slaapkamer NW ....................................................................................................... 39
4.1.13 Slaapkamer AW ....................................................................................................... 39
4.1.14 Slaapkamer WW ...................................................................................................... 40
4.1.15 Zolder........................................................................................................................ 40
4.1.16 Buitenverlichting .................................................................................................... 40
4.2 Globale cijfers ................................................................................................................. 41
4.2.1 Tabel ......................................................................................................................... 41
4.2.2 Wattmeting .............................................................................................................. 42
4.3 Aanpassingen ................................................................................................................... 43
4.3.1 Inleiding tot de aanpassingen ............................................................................... 43
4.3.2 De woonkamer ......................................................................................................... 45
4.3.3 Inkom ........................................................................................................................ 46
4.3.4 Keuken ...................................................................................................................... 47
4.3.5 Archief ...................................................................................................................... 50
4.3.6 Waskamer ................................................................................................................. 51
4.3.7 Badkamer ................................................................................................................. 52
4.3.8 Slaapkamer ouders ................................................................................................. 55
4.3.9 Kelder ....................................................................................................................... 57
4.3.10 Berging ...................................................................................................................... 58
4.3.11 Nachthal+trap .......................................................................................................... 59
4.3.12 Slaapkamer AW ....................................................................................................... 61
4.3.13 Slaapkamer WW ...................................................................................................... 63
4.3.14 Living......................................................................................................................... 65
4.3.15 Buitenverlichting .................................................................................................... 67
4.3.16 Zolder........................................................................................................................ 68
4.3.17 Slaapkamer NW ....................................................................................................... 69
4.4 Globale cijfers na audit ................................................................................................. 70
4.4.1 Tabellen ................................................................................................................... 70
4.4.2 Tussentijds besluit .................................................................................................. 70
Literatuurlijst ...................................................................................................................................... 71
Besluit ................................................................................................................................................... 72
Documentatie en bijlagen ................................................................................................................. 73
Inleiding
De verlichting is een politieke en filosofische stroming tijdens de geschiedenis. Het wordt aangezien
als een grondige vernieuwing en verandering van opvattingen.
Heden ten dage is er ook een grondige verandering van opvattingen over de verlichting van een
ruimte bezig. De vele technieken die tegenwoordig ontwikkeld worden, zorgen voor een constant
groeiende waaier aan mogelijkheden, terwijl de consumenten en sinds kort ook verscheidene
regeringen steeds verder gaande eisen stellen.
Vandaag wil men steeds meer energie gaan besparen en wordt men steeds meer bewust van de
invloed die zaken als verlichting kunnen hebben op het leefmilieu waarin wij allen leven.
Maar daarnaast moet de verlichting een positieve invloed hebben op de personen die zich in de
verlichte ruimtes bevinden.
Deze veranderingen en vernieuwingen binnen de verlichting noemt men ‘Re-lamping’.
8
1 Studie van het licht
1.1 Licht
1.1.1 Wat is licht?
Licht is een elektromagnetische golf, de som van meerdere elektromagnetische golven van
verschillende golflengtes. Dit wil niet zeggen dat alle elektromagnetische golven licht zijn.
Als men spreekt over licht, dan spreekt men over de elektromagnetische golven van de
frequentieband van het zichtbaar licht.
Elke golflengte die een deel uitmaakt van het zichtbaar licht brengt een kleur met zich mee.
Het zichtbare licht gaat van 400nm (paars) tot 700nm (rood) (zie afbeelding 1).
1.1.2 Wat is kleur?
Als mens kunnen wij een voorwerp zien staan. Dat betekent dat we het licht dat weerkaatst wordt
door het voorwerp kunnen waarnemen.
Niet alle voorwerpen weerkaatsen al het licht. Zo weerkaatst een rode brievenbus al het rode licht,
maar absorbeert alle overige golflengtes. Met andere woorden: als men een bepaald voorwerp met
een bepaalde kleur ziet staan, dan betekent dit dat het licht van de kleur van het voorwerp
weerkaatst wordt en op ons oog valt.
Als men kunstmatig licht wil manipuleren om bepaalde kleureffecten te bereiken kan men dit
bekomen door de drie primaire kleuren (blauw, groen en rood) met elkaar te combineren en te
variëren in sterkte (zie afbeelding 2).
1.1.3 Gevoeligheid voor het oog
Het menselijk oog is niet voor elk kleur even gevoelig. Zo kan het oog de kleuren in het midden van
het spectrum veel beter opvangen en verwerken dan kleuren op de uiteinden van het spectrum. De
kleuren van net buiten het spectrum (IR en UV)kunnen zelfs helemaal niet meer opgemerkt worden.
1.1.4 IR-licht
IR-licht of infrarood licht is net als het zichtbaar licht een elektromagnetische golf maar is niet
zichtbaar voor het menselijke oog omdat de golflengte te lang is. IR licht verwarmt rechtsreeks
massa’s die er aan blootgesteld worden. Soms wordt IR-licht ook gebruikt als verwarming
bijvoorbeeld in een broeikas. Het kan ook zeer nadelige gevolgen hebben omdat dit warmte met zich
meebrengt.
1.1.5 UV-licht
UV-licht of ultraviolet licht is een soort licht dat niet zichtbaar is voor het menselijk oog omdat de
golflengte te kort is. Het licht heeft invloed op pigmenten. Dat zorgt voor het bruinen van de huid en
het verbleken van kleuren. UV-licht wordt meestal gezien als een ongewenst en onschadelijk
nevenproduct van een verlichtingsinstallatie.Zowel het zichtbaar- IR- en UV-licht worden door de zon
uitgestraald op het aardoppervlak.
1.2 Grootheden in de verlichting
1.2.1 Lichtsterkte I
De lichtintensiteit of de helderheid van de bron.
De eenheid van lichtsterkte is candela (cd). Deze eenheid is te vergelijken met de lichtsterkte van 1
kaars, maar dit is niet volledig correct.
1.2.2 Lichtstroom Φ
Onder lichtstroom verstaat men de hoeveelheid licht die een lichtbron uitstraalt per seconde.
De eenheid van lichtstroom is lumen (lm)
21m te verlichten als de lichtbron 1cd is die in alle richtingen licht geeft en op 1m van het oppervlak
staat.
1.2.3 Specifieke lichtstroom
De specifieke lichtstroom drukt in een zekere zin het rendement van een lamp uit. Deze kan
berekend worden door de totale lichtstroom van een lamp te delen door zijn elektrisch vermogen.
De eenheid van de specifieke lichtstroom is
1.2.4 Verlichtingssterkte
Onder verlichtingssterkte verstaat men de hoeveelheid licht
Men kan dit berekenen door de lichtstroom te delen door het belichte oppervlak.
De verlichtingssterkte wordt uitgedrukt in lux.
1.2.5 Kleurtemperatuur
De kleurtemperatuur drukt uit hoe ‘warm’ het uitgestraalde licht
Hoe groter het aandeel rood in het uitgestraalde licht, hoe warmer
temperatuur. Hoe groter het aandeel blauw van het uitgestraalde licht, hoe koeler de lamp lijkt, hoe
hoger zijn temperatuur. De kleurtempera
Figuur 1: Voorbeelden op de Ra schaal
Grootheden in de verlichting
De lichtintensiteit of de helderheid van de bron.
De eenheid van lichtsterkte is candela (cd). Deze eenheid is te vergelijken met de lichtsterkte van 1
ig correct.
Onder lichtstroom verstaat men de hoeveelheid licht die een lichtbron uitstraalt per seconde.
De eenheid van lichtstroom is lumen (lm). Dit is de lichtstroom die nodig is om een oppervlakte van
te verlichten als de lichtbron 1cd is die in alle richtingen licht geeft en op 1m van het oppervlak
Specifieke lichtstroom
De specifieke lichtstroom drukt in een zekere zin het rendement van een lamp uit. Deze kan
r de totale lichtstroom van een lamp te delen door zijn elektrisch vermogen.
De eenheid van de specifieke lichtstroom is lmW .
Verlichtingssterkte E
aat men de hoeveelheid licht op een oppervlakte.
Men kan dit berekenen door de lichtstroom te delen door het belichte oppervlak.
De verlichtingssterkte wordt uitgedrukt in lux.
Kleurtemperatuur
De kleurtemperatuur drukt uit hoe ‘warm’ het uitgestraalde licht van een lamp lijkt.
Hoe groter het aandeel rood in het uitgestraalde licht, hoe warmer deze lijkt maar hoe lager de
temperatuur. Hoe groter het aandeel blauw van het uitgestraalde licht, hoe koeler de lamp lijkt, hoe
hoger zijn temperatuur. De kleurtemperatuur wordt niet uitgedrukt in °C maar in de absolute
grootheid Kelvin (K).
1.2.6 Kleurweergave Ra
De kleurweergave is een schaal die weergeeft in welke mate het
kleur van het uitgestraalde licht overeenstemt met dat van het
natuurlijk zonlicht.
Dit kan van groot belang zijn voor de verlichting van ruimtes
waar men gedurende langere periodes verblijft omdat een
slechte kleurweergave kan leiden tot stress en depressiviteit.
9
De eenheid van lichtsterkte is candela (cd). Deze eenheid is te vergelijken met de lichtsterkte van 1
Onder lichtstroom verstaat men de hoeveelheid licht die een lichtbron uitstraalt per seconde.
is de lichtstroom die nodig is om een oppervlakte van
te verlichten als de lichtbron 1cd is die in alle richtingen licht geeft en op 1m van het oppervlak
De specifieke lichtstroom drukt in een zekere zin het rendement van een lamp uit. Deze kan
r de totale lichtstroom van een lamp te delen door zijn elektrisch vermogen.
op een oppervlakte.
Men kan dit berekenen door de lichtstroom te delen door het belichte oppervlak. EA
Φ=
van een lamp lijkt.
lijkt maar hoe lager de
temperatuur. Hoe groter het aandeel blauw van het uitgestraalde licht, hoe koeler de lamp lijkt, hoe
tuur wordt niet uitgedrukt in °C maar in de absolute
De kleurweergave is een schaal die weergeeft in welke mate het
overeenstemt met dat van het
Dit kan van groot belang zijn voor de verlichting van ruimtes
waar men gedurende langere periodes verblijft omdat een
slechte kleurweergave kan leiden tot stress en depressiviteit.
1.3 Wetten der verlichting
1.3.1 Wet der afstand
Figuur 2: De wet der afstand
Figuur 3: De wet der invalshoek
Wetten der verlichting
Stel: een lamp met een vaste straalhoek en een vaste
lichtstroom wordt op 1m hoogte gehangen en belicht een
bepaalde oppervlakte en men meet de verlichtingssterkte.
Als men dan de lamp dubbel zo hoog hangt (2m) zal de lamp een
veel groter oppervlak verlichten, terwijl de lichtstroom hetzelfde
blijft waardoor de verlichtingssterkte op dat oppervlak veel
kleiner wordt.
Besluit: hoe verder een lichtbron van zijn te verlichten
oppervlakte ligt, hoe lager zijn verlichtingssterkte.
1.3.2 Wet der invalshoek
De invalshoek is de hoek gevormd tussen de lichtstraal en het
verlichte oppervlak.
De verlichtingssterkte op een vlak is kleiner naarmate de
lichtstralen schuiner vallen.
De verlichtingssterkte is bijgevolg afhankelijk van zijn invalshoek.
Men kan bewijzen dat: ' sinE E α= ×
10
Stel: een lamp met een vaste straalhoek en een vaste
lichtstroom wordt op 1m hoogte gehangen en belicht een
bepaalde oppervlakte en men meet de verlichtingssterkte.
mp dubbel zo hoog hangt (2m) zal de lamp een
veel groter oppervlak verlichten, terwijl de lichtstroom hetzelfde
blijft waardoor de verlichtingssterkte op dat oppervlak veel
Besluit: hoe verder een lichtbron van zijn te verlichten
e ligt, hoe lager zijn verlichtingssterkte.
De invalshoek is de hoek gevormd tussen de lichtstraal en het
kleiner naarmate de
De verlichtingssterkte is bijgevolg afhankelijk van zijn invalshoek.
11
2 Studie van verlichting
2.1 Gloeilampen
2.1.1 Werking
Een gloeilamp is gebaseerd op het verschijnsel gloeiing dat veroorzaakt wordt door een materiaal
sterk te verwarmen zodanig dat het licht begint te geven.
Om deze gloeiing te bekomen laat men een stroom door een wolfraamdraadje stromen. Hierdoor
warmt het draadje op en geeft het licht af. Een probleem waar men bij het experimenteren mee
geconfronteerd werd, was het feit dat het wolfraamdraadje oxideerde of verbrandde door de
combinatie van de hoge hitte en de zuurstof uit de omgeving.
Om dat te voorkomen werd de draad in een zuurstofvrije glazen bokaal geplaatst.
Er bestaan 2 soorten gloeilampen: vacuümlampen en gasgevulde lampen.
2.1.2 Vacuümlampen
Een vacuümlamp is een lamp waar men alle lucht uitgezogen heeft waardoor het gloeidraadje niet
langer kan verbranden.
Het grote voordeel van een vacuümlamp is de grote isolatiecapaciteit van het vacuüm waardoor er
minder warmte van de draad kan afgezet worden buiten de lamp, wat minder verlies betekent van
de lamp. Minder verlies betekent uiteraard een hoger rendement.
Het nadeel van een vacuümlamp is dat de gloeidraad geleidelijk verdampt door de hoge
temperaturen. Het verdampte wolfraam zet zich dan af aan de binnenkant van de lampkolf en laat er
een zwarte schijn achter wat het lichtrendement sterk vermindert.
Na een tijdje zal het draadje zodanig sterk verdampt en verdund zijn dat het simpelweg doorbreekt.
2.1.3 Gasgevulde lampen
Men heeft ontdekt dat de verdamping van de gloeidraad afneemt als men de lampkolf vult met
gassen die inert (niet reagerend) zijn.
Tegenwoordig gebruikt men de gassen argon en stikstof.
2.1.4 Lampprestaties
Gloeilampen hebben in vergelijking met andere lampen maar weinig voordelen.
Ze worden enkel nog gekocht omdat ze spotgoedkoop zijn, een kleurweergave
identiek is met dat van het zonlicht en de frequentie van het
invloed op de levensduur van de lamp.
De nadelen zijn dat de lamp een zeer lage specifieke lichtstroom heeft, de levensduur slechts rond de
1000 uren is, de lamp zeer gevoe
(naar www.osram.be)
Tabel 1: Energieomzetting gloeilamp
Figuur 4: Lampkarakteristieken bij spanningsverandering
in vergelijking met andere lampen maar weinig voordelen.
Ze worden enkel nog gekocht omdat ze spotgoedkoop zijn, een kleurweergave hebben
identiek is met dat van het zonlicht en de frequentie van het in- en uitschakelen heeft geen enkele
invloed op de levensduur van de lamp.
De nadelen zijn dat de lamp een zeer lage specifieke lichtstroom heeft, de levensduur slechts rond de
1000 uren is, de lamp zeer gevoelig is voor overspanning en veel warmte opwekt
Zoals hier te zien is wordt er slechts
10% van de energie werkelijk
omgezet in zichtbaar licht.
De geleverde spanning heeft in alle
aspecten zijn invloed.
Zo zal bij een stijging van de spanning
van 1%:
• De stroom 0.5% stijgen
• Het vermogen 1.5% stijgen
• De lichtstroom stijgen met 4%
• De levensduur met 14% dalen
: Lampkarakteristieken bij spanningsverandering
12
hebben die bijna
en uitschakelen heeft geen enkele
De nadelen zijn dat de lamp een zeer lage specifieke lichtstroom heeft, de levensduur slechts rond de
wekt.
Zoals hier te zien is wordt er slechts
10% van de energie werkelijk
in zichtbaar licht.
geleverde spanning heeft in alle
aspecten zijn invloed.
Zo zal bij een stijging van de spanning
De stroom 0.5% stijgen
Het vermogen 1.5% stijgen
De lichtstroom stijgen met 4%
De levensduur met 14% dalen
13
2.2 Halogeenlampen
2.2.1 Nut
Zoals vermeld in 2.1.2 heeft een gloeilamp te kampen met het zwart worden van de binnenzijde van
de lampkolf als gevolg van het verdampen van de gloeidraad.
Bij pogingen om het rendement te verhogen en de afmetingen te verkleinen werd het
zwartingseffect nog erger.
Na vele jaren experimenteren kwam men tot de halogeenlamp.
2.2.2 Kwarts
Halogeenlampen worden niet gemaakt van glas maar van kwarts. Hier zijn meerdere redenen voor:
• Men wou de afmetingen van de halogeenlamp verkleinen waardoor het glas te dicht bij de
gloeidraad zou komen en smelten.
• Men wou de temperatuur van de gloeidraad verhogen omdat men daardoor een hoger
rendement kon halen.
• Om de levensduur te verhogen moest men de druk in de lamp vele malen verhogen. Hierbij
zou het glas veel dikker moeten worden.
Kwarts begint slechts zacht te worden bij temperaturen hoger dan 1000°C en is bij dezelfde
transparantie van glas vele malen sterker.
Een nadeel van kwarts is dat het aangetast kan worden door olie en vet, bijvoorbeeld door de
natuurlijke olie die aanwezig is in de menselijke huid.
2.2.3 Halogeen
Halogenen vormen een groep binnen de scheikundige elementen en hebben de eigenschap dat ze
sterk geneigd zijn zich te binden met metalen. Van dat fenomeen wordt gretig gebruik gemaakt om
de levensduur van de halogeenlampen te verhogen.
2.2.4 Werking halogeencyclus
1. Als men de lamp ontsteekt ontstaat er hitte van de gloeidraad. Door de hitte gaat het
halogeengas circuleren binnen de lamp.
2. Als er wolfraamatomen verdampen, dan binden die zich met het halogeen.
3. Deze circuleren dan samen door de lamp. Doordat de wolfraamatomen reeds gebonden zijn,
kunnen ze zich niet langer afzetten op het binnenoppervlak van de lampkolf.
4. Als de binding terug in de buurt van de gloeidraad komt, splitst het halogeen van het
wolfraamatoom vanwege de grote hitte. Het wolfraam slaat dan terug neer op de koelere
delen van de gloeidraad. Het halogeen circuleert weer vrij rond binnen de lamp.
14
2.2.5 Bedrijfstemperatuur
De lampkolf kan temperaturen bereiken tot 900°C.
Halogeenlampen verliezen hun nut in omstandigheden waarbij de temperatuur van de lampkolf
minder is dan 250°C. Onder deze temperatuur vindt de halogeencyclus niet plaats waardoor er in
grote mate zwarting zal optreden.
Dit kan het gevolg zijn van te sterk dimmen of geforceerde koeling.
2.2.6 Onzichtbaar licht
Bijna alle halogeenlampen maken gebruik van kwarts met een UV-filter.
Dit is omdat een overmatige blootstelling aan UV-licht schadelijk kan zijn voor het huidweefsel en het
bleken of vervagen van kleuren.
Sommige halogeenlampen hebben reflectoren die het zichtbaar licht weerkaatsen, en het IR-licht
doorlaten. Hiermee kan men voorkomen dat de verlichte massa’s niet overdreven verhit worden.
2.2.7 Lampprestaties
Omdat een halogeenlamp ook een gloeilamp is, zijn z’n eigenschappen zeer gelijkaardig.
Het kleurenspectrum van een halogeenlamp is identiek aan dat van de gloeilamp. Halogeenlampen
zetten eveneens 85% van de elektrische energie om in ongewenst IR-licht.
De levensduur van halogeenlampen is gewoonlijk rond de 2000 uren. Sommige modellen hebben
echter een levensduur van gemiddeld 3000 of 4000 uur.
2.3 Fluorescentielampen
2.3.1 Fosforen
Fosforen zijn chemische bindingen die licht genereren als ze blootgesteld worden aan andere vormen
van straling, zoals UV-licht. Dit verschijnsel noemt m
2.3.2 Werking
Een fluorescentielamp is een buis waarbij
er een kleine hoeveelheid kwikdamp aangebracht, en aan weerszijden van de buis is er een
gloeidraad.
Om de lamp in werking te laten treden, laat men eerst een korte stroom door de gloeidraden
waardoor de kwikatomen verdampen en beginnen rond te circuleren binnen de lamp. Dan plaatst
men een hoge spanning over de lamp zodat de
een diac). Vervolgens laat men een gecontroleerde stroo
kwikdamp begint te gloeien en UV
fosfor die het omzet in zichtbaar licht.
Figuur 5: Werking fluorescentielamp
2.3.3 Halofosfaten
Lampen die uitgevoerd worden uit 1 soort fosfor worden halofosfaten genoemd en zijn over het
algemeen de goedkoopste fluorescentielampen op de markt. Deze stralen enkel een blauwgroen
licht uit waardoor ze een zeer slechte kleurweergave hebben.
2.3.4 Trifosforen
Trifosforen zijn fluorescentielampen die dezelfde constructie hebben als de halofosfaten maar met
drie aanvullende fosforen die lichtpieken uitstralen in de blauwe, groene en rode delen va
spectrum.
Fluorescentielampen
Fosforen zijn chemische bindingen die licht genereren als ze blootgesteld worden aan andere vormen
licht. Dit verschijnsel noemt men fluorescentie.
ntielamp is een buis waarbij de binnenzijde belegd is met een laagje fosfor. In de buis is
er een kleine hoeveelheid kwikdamp aangebracht, en aan weerszijden van de buis is er een
laten treden, laat men eerst een korte stroom door de gloeidraden
waardoor de kwikatomen verdampen en beginnen rond te circuleren binnen de lamp. Dan plaatst
e spanning over de lamp zodat de kwikdamp ‘doorslaat’ (vergelijkbaar met de
laat men een gecontroleerde stroom door de lamp lopen waardoor de
kwikdamp begint te gloeien en UV-licht uit te stralen. Dat UV-licht wordt geabsorbeerd door het
fosfor die het omzet in zichtbaar licht.
Lampen die uitgevoerd worden uit 1 soort fosfor worden halofosfaten genoemd en zijn over het
algemeen de goedkoopste fluorescentielampen op de markt. Deze stralen enkel een blauwgroen
uit waardoor ze een zeer slechte kleurweergave hebben.
Trifosforen zijn fluorescentielampen die dezelfde constructie hebben als de halofosfaten maar met
drie aanvullende fosforen die lichtpieken uitstralen in de blauwe, groene en rode delen va
15
Fosforen zijn chemische bindingen die licht genereren als ze blootgesteld worden aan andere vormen
de binnenzijde belegd is met een laagje fosfor. In de buis is
er een kleine hoeveelheid kwikdamp aangebracht, en aan weerszijden van de buis is er een
laten treden, laat men eerst een korte stroom door de gloeidraden
waardoor de kwikatomen verdampen en beginnen rond te circuleren binnen de lamp. Dan plaatst
kwikdamp ‘doorslaat’ (vergelijkbaar met de BOV van
m door de lamp lopen waardoor de
licht wordt geabsorbeerd door het
Lampen die uitgevoerd worden uit 1 soort fosfor worden halofosfaten genoemd en zijn over het
algemeen de goedkoopste fluorescentielampen op de markt. Deze stralen enkel een blauwgroen
Trifosforen zijn fluorescentielampen die dezelfde constructie hebben als de halofosfaten maar met
drie aanvullende fosforen die lichtpieken uitstralen in de blauwe, groene en rode delen van het
16
2.3.5 Multifosforen
Omdat trifosforen tekortschieten in het blauwgroene en oranjerode deel van het kleurenspectrum
werden er nog twee fosforen toegevoegd aan de lamp.
Omdat de lamp nu minstens zes soorten fosforen telt, wordt de fosforlaag veel dikker waardoor de
lamp een deel van het gegenereerde licht zelf terug absorbeert. In concrete getallen is dit 30% van
het licht van de trifosfor-equivalenten.
2.3.6 T12 buizen
Deze buizen hebben een diameter van 38mm en bestaan in lengtes van 600mm tot 2400mm in
stappen van 300mm. Deze lamp bestaat al vanaf 1940 maar wordt tegenwoordig nog zelden gebruikt
omdat T8 en T5 buizen een beter rendement halen.
2.3.7 T8 buizen
Deze buizen hebben een diameter van 26mm en bestaan in lengtes van 600mm tot 1800mm in
stappen van 300mm. Deze buizen werden ontworpen ter vervanging van de T12 buizen met dezelfde
vermogens.
2.3.8 T5 buizen
Deze buizen hebben een diameter van 16mm en bestaan in lengtes van 549mm tot 1449mm. Ze
kunnen enkel gebruikt worden in lampvoeten die daarvoor geconstrueerd worden.
Tegenwoordig worden ze bijna enkel nog gefabriceerd in modellen die uitsluitend kunnen gebruikt
worden met elektronische voorschakelapparatuur. Dit heeft als gevolg dat ze op zich al een hoger
rendement en een langere levensduur behalen dan hun T8-equivalenten.
Deze modellen worden enkel gebruikt in speciale armaturen met speciaal ontworpen reflectoren die
gebruik maken van de smallere lichtbron. Kleinere lichtbronnen leiden tot minder verduistering van
het gereflecteerde licht. Dit betekent een hoger rendement van de armaturen.
2.3.9 Codering van fluorescentielampen
Figuur 6: Verklaring opschriften op een fluoreschentielamp
(uit www.osram.be)
odering van fluorescentielampen
: Verklaring opschriften op een fluoreschentielamp
17
18
2.3.10 CFL’s
CFL’s of compacte fluorescentielampen werken op dezelfde wijze als normale fluorescentielampen
met dat verschil dat men de buis opplooit zodanig dat men lampen bekomt die dezelfde afmetingen
hebben als normale gloeilampen. Er bestaan drie types CFL lampen:
• CFL’s met tweepinsvoeten; deze lampen hebben een ingebouwde starter en kunnen bij
gevolg enkel gebruikt worden in combinatie met een conventionele ballast.
• CFL’s met vierpinsvoeten; deze lampen zijn speciaal ontworpen om gebruikt te worden met
een elektronische ballast.
• CFL’s met Edisonvoet; deze lampen zijn beter gekend als de spaarlampen en hebben
ingebouwde voorschakelapparatuur. Deze lampen zijn zeer gebruiksvriendelijk omdat ze
gemakkelijk gloeilampen kunnen vervangen en door draaiing kunnen vervangen worden.
CLF’s hebben een slechter rendement dan normale fluorescentielampen omdat ze veel van het
gegenereerde licht zelf terug absorberen.
2.3.11 Onverantwoord gebruik van fluorescentielampe n
Er zijn meerdere situaties mogelijk waar het onverantwoord zou zijn om fluorescentielampen te
gebruiken.
• Bediening via een dimschakelaar; dimschakelaars verlagen de spanning die over de lamp en
de voorschakelapparatuur staat. Hierdoor kan de lamp niet correct werken en de
voorschakelapparatuur kan ernstig beschadigd worden.
• Gebruik in weinig gebruikte ruimtes; de stroombesparing weegt niet op tegen de hogere
kosten van de lamp
• Gebruik in combinatie met een bewegingsdetector; het duurt enkele minuten voor de
volledige lichtopbrengst bereikt wordt en veelvuldig in- en uitschakelen verkort de
levensduur.
2.3.12 Levensduur
Fluorescentielampen hebben gewoonlijk een lange levensduur. Deze waarden geven een vertekend
beeld want fluorescentielampen zijn gevoelig voor in
Tabel 2: Levensduur fluorescentielampen
(uit www.osram.be)
2.3.13 Verwachte levensduur
Als gevolg van de hoge startspanningen van fluorescentielampen gaat de kwaliteit van de
gloeidraden achteruit. Dit betekent dat het in
levensduur van de lamp. Om dit in kaart te brengen neemt men naast de gemiddeld
de te verwachten levensduur op. Deze wordt bepaald door
bijvoorbeeld 2.75 uur aan, 0.25 uur uit, wat ongeveer overeenstemt met de drie schakelcycli van een
werkdag.
2.3.14 Kleurweergave
Tabel 3: Kleurweergave bij fluorescentielampen
Zoals uit deze tabel blijkt kan geen enkele fluorescentielamp een kleurweergave leveren die gelijk is
aan dat van het zonlicht. De veelgebruikte trifosforlampen halen slechts 80 tot 89 op de schaal van
Ra.
2.3.15 Lumenbehoud
De lichtopbrengst van fluorescentielampen neemt af tijdens de levensduur.
Men bepaalt het lumenbehoud als het percentage van het verlies van de totale lichtstroom in
vergelijking met de originele lichtstroom.
Trifosforen: 10%
Trifosfor CFL's: 20%
Halofosfaatlampen: 30%
Tabel 4: Lumenbehoud bij fluorescentielampen
Levensduur
hebben gewoonlijk een lange levensduur. Deze waarden geven een vertekend
beeld want fluorescentielampen zijn gevoelig voor in- en uitschakelen.
: Levensduur fluorescentielampen
Verwachte levensduur
evolg van de hoge startspanningen van fluorescentielampen gaat de kwaliteit van de
gloeidraden achteruit. Dit betekent dat het in- en uitschakelen een grote invloed heeft op de
van de lamp. Om dit in kaart te brengen neemt men naast de gemiddeld
de te verwachten levensduur op. Deze wordt bepaald door levensduursten met schakelcycli van
bijvoorbeeld 2.75 uur aan, 0.25 uur uit, wat ongeveer overeenstemt met de drie schakelcycli van een
Kleurweergave
: Kleurweergave bij fluorescentielampen
Zoals uit deze tabel blijkt kan geen enkele fluorescentielamp een kleurweergave leveren die gelijk is
aan dat van het zonlicht. De veelgebruikte trifosforlampen halen slechts 80 tot 89 op de schaal van
umenbehoud
De lichtopbrengst van fluorescentielampen neemt af tijdens de levensduur.
Men bepaalt het lumenbehoud als het percentage van het verlies van de totale lichtstroom in
vergelijking met de originele lichtstroom.
: Lumenbehoud bij fluorescentielampen
19
hebben gewoonlijk een lange levensduur. Deze waarden geven een vertekend
evolg van de hoge startspanningen van fluorescentielampen gaat de kwaliteit van de
en uitschakelen een grote invloed heeft op de
van de lamp. Om dit in kaart te brengen neemt men naast de gemiddelde levensduur ook
sten met schakelcycli van
bijvoorbeeld 2.75 uur aan, 0.25 uur uit, wat ongeveer overeenstemt met de drie schakelcycli van een
Zoals uit deze tabel blijkt kan geen enkele fluorescentielamp een kleurweergave leveren die gelijk is
aan dat van het zonlicht. De veelgebruikte trifosforlampen halen slechts 80 tot 89 op de schaal van
Men bepaalt het lumenbehoud als het percentage van het verlies van de totale lichtstroom in
2.4 Voorschakelapparatuur
2.4.1 Werking conventionele voorschakelapparatuur
Figuur 7: Conventionele schakeling van een fluorescentielamp
De opstartprocedure gaat in meerdere sta
1. Als men de netspanning op de schakeling aansluit, staat de hoogohmige starter in serie met
de spoel, waardoor de volledige voedingsspanning over de neonvulling van de starter komt
te staan.
2. Door de warmteontwikkeling in de starter sluiten de twee bi
begint te vloeien door de spoel, door de gloeidraden en door de bi
Hierdoor wordt het kwik in de lamp opgewarmd waardoor het verdampt en begint rond te
circuleren binnen de lamp.
3. Doordat de stroom door de
waardoor de starter terug afkoelt en de bi
schakeling terugvalt tot 0A.
4. Door deze plotse verandering van stroom maakt de spoel een tegen
richting en zin heeft als de voedingsspanning. De som van deze twee spanningen zorgt er
voor dat de lamp ‘doorslaat’ en de
5. Nu bekomt men een serieschakeling van de spoel en de lamp. De spoel voorkomt dat er te
veel spanning over de lamp komt en dat de stroom er door beperkt blijft.
Voorschakelapparatuur
Werking conventionele voorschakelapparatuur
: Conventionele schakeling van een fluorescentielamp
De opstartprocedure gaat in meerdere stappen:
Als men de netspanning op de schakeling aansluit, staat de hoogohmige starter in serie met
de spoel, waardoor de volledige voedingsspanning over de neonvulling van de starter komt
Door de warmteontwikkeling in de starter sluiten de twee bi-metalen waardoor er stroom
begint te vloeien door de spoel, door de gloeidraden en door de bi-metalen van de starter.
Hierdoor wordt het kwik in de lamp opgewarmd waardoor het verdampt en begint rond te
circuleren binnen de lamp.
Doordat de stroom door de bi-metalen ging, werd er geen warmte meer gedissipeerd
waardoor de starter terug afkoelt en de bi-metalen terug open gaan en alle st
tot 0A.
Door deze plotse verandering van stroom maakt de spoel een tegen-EMK die dezelfde
chting en zin heeft als de voedingsspanning. De som van deze twee spanningen zorgt er
r dat de lamp ‘doorslaat’ en de kwikdamp begint te geleiden.
Nu bekomt men een serieschakeling van de spoel en de lamp. De spoel voorkomt dat er te
de lamp komt en dat de stroom er door beperkt blijft.
20
Als men de netspanning op de schakeling aansluit, staat de hoogohmige starter in serie met
de spoel, waardoor de volledige voedingsspanning over de neonvulling van de starter komt
metalen waardoor er stroom
metalen van de starter.
Hierdoor wordt het kwik in de lamp opgewarmd waardoor het verdampt en begint rond te
metalen ging, werd er geen warmte meer gedissipeerd
metalen terug open gaan en alle stroom in de
EMK die dezelfde
chting en zin heeft als de voedingsspanning. De som van deze twee spanningen zorgt er
Nu bekomt men een serieschakeling van de spoel en de lamp. De spoel voorkomt dat er te
de lamp komt en dat de stroom er door beperkt blijft.
21
2.4.2 Elektronische ballast
Een elektronische ballast werkt volgens hetzelfde principe van een klassieke ballast.
Het grote verschil is dat de netspanning hier omgevormd wordt naar een gelijkspanning.
Die gelijkspanning wordt dan met een invertor terug omgevormd naar een wisselspanning van een
veel hogere frequentie tussen de 20 en de 100kHz
Hierdoor kan men kleinere spoelen gebruiken met een lagere inductiecoëfficiënt om dezelfde
impedantie te bekomen als bij 50Hz.
Een lichtere spoel betekent minder windingen, minder warmteontwikkeling en dus een kleiner
vermogenverlies.
Figuur 8: Blokschema elektronische ballast
2.4.3 Dimbare ballast
Figuur 9: Blokschema dimbare ballast
Om de lamp te dimmen kan men de frequentie verhogen.
Door de frequentie te verhogen, verhoogt de impedantie van de spoel. Door de wet van Ohm
verlaagt het schijnbaar vermogen van de lamp.
Dit betekent uiteraard ook dat het verlies over de spoel vergroot en het rendement daalt.
22
2.4.4 Voorverwarmer
Figuur 10: Werking voorverwarmer
De schakelaar sluit bij een positieve spanning.
De eerste 0.5s dienen om een stroom door de filamenten te dwingen waardoor die beginnen op te
warmen.
Daarna opent en sluit de schakelaar op een hoge frequentie.
Vanaf dan werkt de schakelaar volgens het principe van een klassieke starter.
Als de schakelaar gesloten is, is er een stroom door de spoel. Als de schakelaar dan gesloten wordt
ontstaat er een tegen-EMK in de spoel die dezelfde zin heeft als de voedingsspanning waardoor er
over de Tl-buis een spanning komt die hoog genoeg is om het lawine-effect in gang te steken en de
lamp te doen oplichten.
Afbeeldingen van www.edn.com en www.wikipedia.org .
23
2.5 Ledverlichting
2.5.1 Werking
Figuur 11: Bouw van een led
(afbeelding uit www.osram.com)
Als er stroom in de juiste richting door de stempel loopt, ontstaat er licht van één bepaalde
golflengte. Dit komt enkel en alleen door de atomaire verschillen tussen de materialen waardoor, in
tegenstelling tot alle andere vormen van verlichting ,geen warmte, noch gloeiing van chemicaliën
voorkomt.
2.5.2 Witte led
Men kan een witte led bekomen door fosfor in de epoxy van een blauwe led te brengen. Daardoor
wordt het geproduceerde blauwe licht omgezet in een geel licht. Deze combinatie maakt een witte
kleur. De kleurtemperatuur is dan afhankelijk van de verhouding tussen geel en blauw.
2.5.3 Meerkleuren leds
Om kleureffecten te kunnen produceren plaatst men drie stempels van de drie basiskleuren in 1
behuizing. Zo kan men gelijk welke lichtkleur bekomen door de spanningen over de verschillende
stempels te laten variëren.
2.5.4 Betrouwbaarheid
Leds kunnen niet lijden onder ‘catastrofale defecten’. Dit wil zeggen dat ze niet plots kunnen
ophouden met licht te produceren. Omdat een led niet bestaat uit kwetsbare stoffen die los staan, is
hij uitermate beschermd tegen schokken. Bij een led neemt enkel de lichtopbrengst af met de tijd.
Daarom bepaalt men de levensduur van een led op de tijd waar de lichtopbrengst slechts de helft
meer is van zijn oorspronkelijke opbrengst. Zelfs bij deze methode is de levensduur van een led
150 000 uur (17 jaar) van continu bedrijf. Net als gloeilampen zijn leds ongevoelig voor in- en
uitschakelen.
24
3 Metingen op voorschakelapparatuur
3.1 Meting op de spaarlamp
3.1.1 Meetopstelling
Figuur 12: Meetopstelling
De lamp waar op gemeten is, is een commerciële spaarlamp van 15W.
Alle meettoestellen behalve de oscilloscoop zijn analoge toestellen omdat digitale toestellen
onbetrouwbaar zijn bij vervormde sinussen.
Voor verdere berekeningen is het ook belangrijk om weten dat de interne weerstand van de Ampère
meter 12Ω bedraagt.
3.1.2 Meetresultaten
240
117
15.3
u V
i mA
P W
===
Figuur 13: Scoopbeeld van de stroom
3.1.3 Verklaring en interpretatie van de resultaten
Via de conventionele rekenmethodes die de elektriciteitsma
zaken gaan bepalen:
240 117 28.08
15.3cos 0.534( )
28.0857.71
cos sin
117 cos57.71 117 sin57.71
62.5 98.91
S u i V mA VA
P W
S VA
I i j i
I mA j mA
I j mA
ϕ
ϕϕ ϕ
= × = × =
= = =
= °
= × − × ×
= × ° − × × °
= −
Hieruit kan men veronderstellen dat er een capacitieve stroom vloeit van 98.91mA.
Dat zou willen zeggen dat een lamp
verbeteren.
Als men de stroom grafisch bekijkt en de spanning er bij tekent, kan men het werkelijke vermogen
tekenen.
Figuur 14: Spanning, stroom en vermogen van een spaarlamp
Zoals te zien is, is in tegenstelling tot de berekeningen geen reactieve stroom aanwezig.
Dat komt omdat men bij het berekenen van S de totale spanning vermenigvuldigt met de gemidd
stroom. In werkelijkheid mag men enkel de spanning meerekenen die er is op de tijdstippen dat er
stroom is.
Door deze fout verkrijgt men een valse
Doordat de stroom zo’n grillige vorm heeft, zal de
zijn. Als men nog andere verbruikers aan die voedingskabels hangt, zullen die op hun beurt een zeer
grillige voedingsspanning krijgen. Dat is wat men netvervuiling noemt en
gevolgen hebben voor bijvoorbeeld te
interpretatie van de resultaten
Via de conventionele rekenmethodes die de elektriciteitsmaatschappij gebruikt, kan men
240 117 28.08
cos 0.534( )
117 cos57.71 117 sin57.71
S u i V mA VA
capacitief
I mA j mA= × ° − × × °
Hieruit kan men veronderstellen dat er een capacitieve stroom vloeit van 98.91mA.
een lamp inductieve stromen kan opheffen en daarmee de
Als men de stroom grafisch bekijkt en de spanning er bij tekent, kan men het werkelijke vermogen
: Spanning, stroom en vermogen van een spaarlamp
Zoals te zien is, is in tegenstelling tot de berekeningen geen reactieve stroom aanwezig.
Dat komt omdat men bij het berekenen van S de totale spanning vermenigvuldigt met de gemidd
stroom. In werkelijkheid mag men enkel de spanning meerekenen die er is op de tijdstippen dat er
Door deze fout verkrijgt men een valse cosϕ .
o’n grillige vorm heeft, zal de spanningsval over de voedingskabels even grillig
zijn. Als men nog andere verbruikers aan die voedingskabels hangt, zullen die op hun beurt een zeer
grillige voedingsspanning krijgen. Dat is wat men netvervuiling noemt en dit kan zeer nadelige
gevolgen hebben voor bijvoorbeeld televisieschermen.
25
atschappij gebruikt, kan men volgende
Hieruit kan men veronderstellen dat er een capacitieve stroom vloeit van 98.91mA.
inductieve stromen kan opheffen en daarmee de cosϕ kan
Als men de stroom grafisch bekijkt en de spanning er bij tekent, kan men het werkelijke vermogen
Zoals te zien is, is in tegenstelling tot de berekeningen geen reactieve stroom aanwezig.
Dat komt omdat men bij het berekenen van S de totale spanning vermenigvuldigt met de gemiddelde
stroom. In werkelijkheid mag men enkel de spanning meerekenen die er is op de tijdstippen dat er
dingskabels even grillig
zijn. Als men nog andere verbruikers aan die voedingskabels hangt, zullen die op hun beurt een zeer
kan zeer nadelige
26
3.1.4 Besluiten
Met een spaarlamp kan men geen cosϕ verbetering doen.
Toch zal de maatschappij een capacitieve cosϕ aanrekenen.
Spaarlampen zorgen voor netvervuiling.
3.2 Meting op spaarlampen in ster
3.2.1 Meetopstelling
Figuur 15: Meetopstelling
De gebruikte lampen zijn allemaal gelijk aan elkaar en aan de spaarlamp uit de vorige meting.
De ampèremeters hebben elk een interne weerstand van 2Ω.
3.2.2 Meetresultaten
117
208L
N
I mA
I mA
==
Figuur 16: Scoopbeeld van de nulstroom
Als men 1 lamp weghaalt:
182NI mA=
27
3.2.3 Verklaring en interpretatie van de resultaten
Om de nulstroom te kunnen verklaren moet men terugkijken naar de stroom door één lamp.
Figuur 17: De lijnstroom door een spaarlamp
Om gemakkelijk te kunnen redeneren kan men deze de stroom tekenen met blokken.
Figuur 18: Vereenvoudigde weergave van de nulstroom
Bij deze stroom moet men nu tweemaal dezelfde stroom die 13 en 23 van de periode verschoven
is bijtellen en dan bekomt men de nulstroom.
Figuur 19: Som van de lijnstromen
3.2.4 Besluit
Spaarlampen in ster of in driehoek vormen een ongelijke belasting.
28
3.3 Meting op fluorescentielampen
3.3.1 Meetopstellingen
Figuur 20: Meetopstelling
Voor deze meting werden twee identieke tl-buizen gebruikt van 36W.
De draadgewonden ballast is 40W.
3.3.2 Meetresultaten
Elektronische ballastU 215,6 V 215,6 VI 169 mA 397 mAP 35,9 W 41,3 WQ -6,2 VAR 75,3 VARS 36,5 VA 86 VA
0,99 0,48
Draadgewonden ballast
cosϕ
Tabel 5: Resultaten meting op fluorescentielampen
29
3.3.3 Verklaring en interpretatie van de resultaten
Het vermogen van de schakeling met draadgewonden ballast heeft een veel groter vermogen omdat
er koperverliezen optreden in de ballast zelf.
Bij de elektronische ballast is dit niet het geval omdat men de spanning eerst omzet naar een zeer
hoge frequentie. Hierdoor heeft men een spoel met veel minder wikkelingen nodig om de nodige
inductiviteit te creëren. Minder wikkelingen betekent dat er veel minder draad nodig is en er dus veel
minder koperverlies optreedt.
De schakeling met de draadgewonden ballast heeft een zeer grote reactiviteit vanwege de
smoorspoel. Dat is bij de elektronische ballast niet zo omdat het spoeltje slechts voor een heel korte
periode stroom kan leveren die minuscuul is tegenover de lange periode van het net.
De gemeten reactieve stroom bij de elektronische ballast bestaat in werkelijkheid niet, maar komt
door de foute berekening die het meettoestel gemaakt heeft. Dit werd reeds beschreven bij de
meting op de spaarlamp.
De elektronische ballast werkt op hoge frequenties en zal dus ook aan netvervuiling doen.
3.3.4 Besluiten
De draadgewonden ballast heeft een vermogensverlies van 4W terwijl de elektronische ballast geen
vermogensverlies heeft.
Een draadgewonden ballast heeft een zeer slechte cosϕ terwijl de cosϕ van een elektronische
ballast miniem is.
30
3.4 Meting op een draadgewonden transformator
3.4.1 Meetopstelling
Figuur 21: Meetopstelling
Voor deze meting werd er een halogeenlamp van 50W/100V gebruikt.
Als voorschakelapparaat werd er de aangewezen draadgewonden transformator gebruikt.
3.4.2 Meetresultaten
230
298.13
67.2
U V
I mA
P W
===
Figuur 22: Spanning over de halogeenlamp
31
3.4.3 Berekeningen
Uit de meetresultaten kan men volgende zaken gaan berekenen:
230 298.1 68.56
67.2cos 0.98
68.5650
74.4%67.2
n
t
S U I V mA VA
P W
S VAP W
P W
ϕ
η
= × = × =
= = =
= = =
3.4.4 Besluiten
Een draadgewonden transformator die geschakeld is aan de belasting waar hij op voorzien is heeft
een goede cosϕ , maar heeft een relatief slecht rendement.
32
3.5 Meting op een elektronische transformator
3.5.1 Meetopstelling
Figuur 23: Meetopstelling
3.5.2 Meetresultaten
230
224.3
51.6
U V
I mA
P W
===
Figuur 24: Spanning over de halogeenlamp
3.5.3 Berekeningen
230 224.3 51.89
51.6cos 0.99
51.8950
96.35%51.89
n
t
S U I V mA VA
P W
S VAP W
P W
ϕ
η
= × = × =
= = =
= = =
3.5.4 Simulatie van de stroom
Aangezien een halogeenlamp een zuivere ohmse belasting is, zal de stroom door de lamp perfect
gelijkvormig zijn aan de uitgangsspanni
De uitgangsspanning is een hoogfrequente sinus. De amplitude van de sinus is afhankelijk van de
spanningswaarde van de netspanning op dat ogenblik.
Zo is de uitgangsspanning:
sinu u uu û ω= ×
Figuur 25: Hoogfrequente sinus
Als de amplitude van de uitgangsspanning nu gelijk is aan de momentale spanningswaarde van de
netspanning bekomt men de spanning die over de lamp staat:
( sin ) sinu n n uu û ω ω= × ×
Figuur 26: Hoogfequente sinus gemoduleerd op de netfrequentie
Deze simulatie heeft veel gelijkenissen met de werkelijke spanning die gemeten is en kan dus
gebruikt worden om besluiten uit te trekken.
Door het feit dat men in de uitgangsspan
dat de frequentieomvormer zijn stroom niet kan putten uit een afvlakkingscondensator, maar
rechtstreeks uit het net.
Simulatie van de stroom
Aangezien een halogeenlamp een zuivere ohmse belasting is, zal de stroom door de lamp perfect
gelijkvormig zijn aan de uitgangsspanning van de transformator.
De uitgangsspanning is een hoogfrequente sinus. De amplitude van de sinus is afhankelijk van de
spanningswaarde van de netspanning op dat ogenblik.
Als de amplitude van de uitgangsspanning nu gelijk is aan de momentale spanningswaarde van de
netspanning bekomt men de spanning die over de lamp staat:
: Hoogfequente sinus gemoduleerd op de netfrequentie
Deze simulatie heeft veel gelijkenissen met de werkelijke spanning die gemeten is en kan dus
gebruikt worden om besluiten uit te trekken.
Door het feit dat men in de uitgangsspanning de netfrequentie kan herkennen, kan men besluiten
dat de frequentieomvormer zijn stroom niet kan putten uit een afvlakkingscondensator, maar
33
Aangezien een halogeenlamp een zuivere ohmse belasting is, zal de stroom door de lamp perfect
De uitgangsspanning is een hoogfrequente sinus. De amplitude van de sinus is afhankelijk van de
Als de amplitude van de uitgangsspanning nu gelijk is aan de momentale spanningswaarde van de
Deze simulatie heeft veel gelijkenissen met de werkelijke spanning die gemeten is en kan dus
ning de netfrequentie kan herkennen, kan men besluiten
dat de frequentieomvormer zijn stroom niet kan putten uit een afvlakkingscondensator, maar
Met deze gegevens kan er een mogelijk blokschema opgesteld worden.
Figuur 27: Blokschema elektronische transformator
De stroom die door de lamp gaat, zal een identieke vorm hebben als de vorm van de spanning. Een
gelijkvormige stroom zal uit de frequentieomvormer komen. Voor de frequentieomvormer is de
stroom gelijk aan de gelijkgerichte stroom van na de frequentieomvormer.
sin sinn n ui î ω ω= × ×
Figuur 28: De stroom die van de bruggelijkrichter naar de frequentieomvormer loopt
De bruggelijkrichter zorgt er voor dat de stroom steed
sin sinn n ui î ω ω= × ×
Figuur 29: De stroom die naar de elektronische transformator loopt
Met deze gegevens kan er een mogelijk blokschema opgesteld worden.
: Blokschema elektronische transformator
De stroom die door de lamp gaat, zal een identieke vorm hebben als de vorm van de spanning. Een
gelijkvormige stroom zal uit de frequentieomvormer komen. Voor de frequentieomvormer is de
elijk aan de gelijkgerichte stroom van na de frequentieomvormer.
: De stroom die van de bruggelijkrichter naar de frequentieomvormer loopt
De bruggelijkrichter zorgt er voor dat de stroom steeds hetzelfde teken heeft als de netspanning.
: De stroom die naar de elektronische transformator loopt
34
De stroom die door de lamp gaat, zal een identieke vorm hebben als de vorm van de spanning. Een
gelijkvormige stroom zal uit de frequentieomvormer komen. Voor de frequentieomvormer is de
s hetzelfde teken heeft als de netspanning.
3.5.5 Simulatie van de nulstroom
Als men drie zo’n elektronische transformatoren in ster zou
ontstaan.
De nulstroom NI :
( )
1 2 3
sin sin 0 sin sin sin sin
N L L L
N u n u n u n
I I I I
I î î îω ω ω ω ω ω
= + +
= × × +
De oscillatoren die in de elektronische frequentie omvormer gebruikt worden, kunnen onderling een
licht verschil hebben in frequentie. Daarb
Dit heeft als gevolg dat uω geen constante is.
Voor de simulatie nemen we:
1
2
3
2 20 27.9
2 21 3.2
2 19 16.5
1
2 50
uL
uL
uL
n
X kHz
X kHz
X kHz
î
X Hz
ω πω πω π
ω π
= × × += × × += × × +
== × ×
Dan zal nI vervolgende vorm hebben:
Figuur 30: De nulstroom
3.5.6 Besluiten
Een elektronische transformator heeft een hoog rendement en een minieme
Een elektronische transformator zorgt voor netvervuiling.
Elektronische transformatoren geschakeld in drie
mulatie van de nulstroom
Als men drie zo’n elektronische transformatoren in ster zou zetten, kan er mogelijk een nulstroom
2 2sin sin 0 sin sin sin sin
3 3N u n u n u nI î î îπ πω ω ω ω ω ω
+ × × + + × × −
De oscillatoren die in de elektronische frequentie omvormer gebruikt worden, kunnen onderling een
licht verschil hebben in frequentie. Daarbij komt dat die oscillatoren niet gesynchroniseerd lopen.
geen constante is.
2 20 27.9
vervolgende vorm hebben:
Een elektronische transformator heeft een hoog rendement en een minieme cos
Een elektronische transformator zorgt voor netvervuiling.
Elektronische transformatoren geschakeld in driefasige netten zorgen voor een ongelijke belasting.
35
zetten, kan er mogelijk een nulstroom
2 2sin sin 0 sin sin sin sin
3 3N u n u n u n
π πω ω ω ω ω ω + × × + + × × −
De oscillatoren die in de elektronische frequentie omvormer gebruikt worden, kunnen onderling een
ij komt dat die oscillatoren niet gesynchroniseerd lopen.
cosϕ .
fasige netten zorgen voor een ongelijke belasting.
36
4 Studie van de eigen verlichting
4.1 Studie van de kamers
4.1.1 Living
De living wordt momenteel verlicht door 1 luster met 8 gloeilampen van 60W die zich op 75cm van
het plafond bevinden. Ze hebben elk een matglazen kap als reflector en zijn schuin naar beneden
gericht.
Er wordt in deze kamer niet geleefd en daarom wordt de verlichting er slechts occasioneel voor een
langere tijd ontstoken.
Deze ruimte dient vooral om gasten te ontvangen waaronder zakenrelaties van het bedrijf en mag
daarom zeker geen slechte indruk nalaten.
De kamer dient ook als doorgang naar meerdere andere kamers waaronder de sanitaire
voorzieningen. Daardoor wordt de verlichting zeer frequent ontstoken en gedoofd.
De kamer moet tijdens de nacht een verlichtingssterkte hebben van minstens 300 lux op een hoogte
van 0.85m over het volledige oppervlak zonder de oppervlakten op 0.25m van de wanden omdat het
geen zin heeft om deze extensief te verlichten.
4.1.2 Woonkamer
De woonkamer heeft slechts 1 luster met 5 60W gloeilampen zonder enige reflector op 70cm van het
plafond.
In vergelijking met alle andere kamers verblijft men het meest in de woonkamer.
Daarom moet de verlichting een aangename temperatuur hebben en het natuurlijk daglicht dicht
benaderen.
De kamer moet tijdens de nacht een verlichtingssterkte hebben van minstens 300 lux op een hoogte
van 0.85m met uitzondering van de oppervlakten die zich binnen de oppervlakten van de wanden
bevinden.
4.1.3 Inkom
De inkom wordt verlicht door 1 gloeilamp van 15W die gemonteerd is in een heldere glazen bokaal
die zich 80cm lager dan het plafond bevindt.
De verlichting van de inkom wordt slechts gebruikt bij het telefoneren en bij het ontvangen van
gasten (de kamer bevat geen obstakels om van de ene deur naar de andere te gaan waardoor men
de lamp niet hoeft te ontsteken bij het passeren)
Omdat men in deze ruimte een telefoonboek moet kunnen lezen is er voldoende verlichting nodig in
de voorste helft van de kamer want in de achterste helft moet men niet lezen. Bovendien wordt deze
helft van de ruimte zelden betreden.
37
4.1.4 Keuken
De keuken wordt verlicht door 3 spaarlampen van 15W die elk een witmetalen behuizing hebben als
reflector op 15cm van plafond.
Daarnaast is er ook nog een gloeilamp van 60W onder een witmetalen reflector op 55cm van het
plafond. Om plaatselijk voldoende licht te hebben zijn er nog 2 gloeilampen van 60W die zich
bevinden achter een beschermingskap van de dampafzuiging boven het fornuis.
De verlichting in de keuken moet meerdere functies vervullen.
Zo laat men ’s avonds veelal een lamp branden om gemakkelijk de weg te kunnen vinden na een
avondje stappen.
Een keuken dient uiteraard om bereidingen te maken en daarom heeft men plaatselijke verlichting
nodig van minstens 500 lux.
4.1.5 Archief
Het archief wordt verlicht door een gloeilamp van 100W zonder enige reflector op 65cm van het
plafond.
Het licht van het archief wordt zelden ontstoken en moet gewoonlijk slechts gedurende een heel
korte periode branden.
In het archief zelf wordt er niet of nauwelijks gelezen. Er wordt ook geen tekst geschreven of
verwerkt.
4.1.6 Waskamer
Er is in de waskamer 1 gloeilamp van 75W zonder enige reflector. Deze is op de muur gemonteerd op
1,85m van de grond.
De waskamer is een kleine ruimte waarvan het grootste deel wordt ingenomen door een
wasmachine en een droogkast waardoor de verlichting slechts een kleine oppervlakte moet
verlichten. Maar men heeft op dat kleine oppervlak wel een grote lichtsterkte nodig.
38
4.1.7 Badkamer
De badkamer wordt verlicht door twee gloeilampen van elk 100W waarvan er een zonder enige
reflector op 85cm van het plafond is opgehangen. De andere heeft eveneens geen reflector en werd
10cm van de muur gemonteerd op 1.85m hoogte.
Aangezien de badkamer de enige plaats in huis is waar een toilet geïnstalleerd is moet de verlichting
bestand zijn tegen veelvuldig in- en uitschakelen.
Omdat de ruimte slechts een heel klein raampje aan de noordkant heeft, komt er nauwelijks
natuurlijk zonlicht binnen waardoor er lampen nodig zijn die ook een hoog rendement hebben bij het
langer branden.
Naast de algemene verlichting is er ook plaatselijke verlichting nodig bij een spiegel waar vooral de
kleurweergave heel belangrijk is. Er moet plaatselijk ook een hogere lichtsterkte zijn.
Alle lampen zullen moeten bestand zijn tegen de hoge vochtigheid van de badkamer.
De algemene verlichting moet minstens 150 lux opbrengen en de plaatselijke minstens 700 lux op
een hoogste van 1.7m.
4.1.8 Slaapkamer ouders
De slaapkamer van de ouders wordt verlicht door een gloeilamp van 75W zonder reflector en
bevindt zich in het midden van de kamer, gemonteerd op 65cm van het plafond.
Verder zijn er nog twee spaarlampen van 5W die dienen als nachtlamp.
De algemene verlichting van de slaapkamer wordt enkel gebruikt bij het betreden van de kamer en
om zich te kleden.
4.1.9 Kelder
De kelder wordt verlicht door een gloeilamp van 75W zonder reflector aan de wand tegen het
plafond.
De verlichting in een kelder heeft enkel als doel om alle voorwerpen te kunnen zien en opschriften te
kunnen lezen. De gebruikte lamp moet in staat zijn veel kortstondig ingeschakeld te worden om dan
enkele minuten later terug uitgeschakeld te worden.
De lamp moet ook een hoog rendement hebben bij lagere temperaturen.
39
4.1.10 Berging
De berging wordt verlicht door een gloeilamp van 75W zonder reflector aan de wand tegen het
plafond.
De berging heeft veel gelijkenissen met de kelder. Zo heeft zij exact dezelfde afmetingen als de
kelder maar ook zeer analoge functies.
Omdat men deze kamer zelden betreedt en dit steeds voor een korte periode mogen de kosten voor
andere armaturen of andere lampen niet hoog liggen en moet de lamp veel in- en uitgeschakeld
kunnen worden zonder dat dit ten koste gaat van de levensduur.
Ook moet er voldoende lichtsterkte zijn om opschriften te kunnen lezen.
4.1.11 Nachthal+trap
Er zijn twee gloeilampen van 100W zonder reflector tegen het plafond geïnstalleerd. De ene lamp
boven de trap en de andere halverwege de tweede helft van de gang.
De functie van de verlichting van de nachthal is enkel het zichtbaar maken van voorwerpen.
De gebruikte lamp moet bestand zijn tegen vele malen in- en uitschakelen.
Aangezien niemand voor een langere periode in de gang verblijft en men soms vergeet het licht terug
te doven kan het aangewezen zijn om een tijdsafhankelijke relais zoals een trappenhuisautomaat te
plaatsen.
4.1.12 Slaapkamer NW
Deze kamer wordt verlicht door een gloeilamp van 60W zonder reflector in de hoek van de kamer.
De oorspronkelijke bewoonster van deze kamer is al enige jaren het huis uit waardoor deze kamer
volledig in onbruik is en het geen nut heeft iets te investeren in de verlichting van de kamer.
4.1.13 Slaapkamer AW
Deze slaapkamer wordt verlicht door een gloeilamp van 75W zonder reflector, tegen het plafond
halverwege de wand. Verder is er nog een bureaulamp van 20W.
De bewoonster van deze kamer maakt slechts op onregelmatige tijdstippen gebruik van de kamer
tijdens weekends.
Een vereiste van de kamer is wel dat het bureau voldoende verlicht is om er kantoorwerk te
verrichten. Overigens moet de kamer voldoende verlicht zijn om er zich te kunnen kleden en korte
opschriften te kunnen lezen..
40
4.1.14 Slaapkamer WW
Deze kamer is uitgerust met een gloeilamp van75W zonder reflector en is gemonteerd tegen het
plafond halverwege de wand. Verder is er nog een aanvullende bureaulamp van 20W.
Deze kamer wordt wel constant bewoond. Analoog met de kamer van AW moet men in staat zijn om
te kunnen studeren het bureau. Ook moet men zich kunnen kleden in de algemene verlichting.
4.1.15 Zolder
De zolder wordt verlicht door twee gloeilampen van 75W zonder reflector die 1.5m onder de nok
hangen.
De verlichting in de ruimte moet enkel voldoende zijn om voorwerpen te kunnen zien en korte
opschriften te kunnen lezen.
Daardoor is er al voldoende verlichting bij een verlichtingssterkte van 125 lux.
4.1.16 Buitenverlichting
De enige buitenverlichting die er is, is een gloeilamp van 15W.
Deze moet de voordeur aanwijzen voor eventuele bezoekers.
41
4.2 Globale cijfers
4.2.1 Tabel
Ruimte L (m) Br (m) Oppervlakte (m²) Vermogen (W) W/m²
Inkom 1,20 4,20 5,04 15,00 2,98
Woonkamer 5,50 4,20 23,10 300,00 12,99
Living 4,40 4,20 18,48 480,00 25,97
Keuken 3,50 3,95 13,83 225,00 16,27
Archief 2,85 4,75 13,54 100,00 7,39
Waskamer 1,75 0,95 1,66 75,00 45,11
Badkamer 2,85 3,40 8,03 200,00 24,91
Kelder 3,43 3,95 13,53 75,00 5,54
Berging 3,43 3,95 13,53 75,00 5,54
Slaapkamer ouders 3,95 3,50 13,83 85,00 6,15
Totaal 1: 124,56 1630,00 13,09
Nachthal+trap 1,30 11,30 18,05 200,00 11,08
Slaapkamer-1: NW 3,90 4,20 16,38 60,00 3,66
Slaapkamer-2: WW 3,00 4,20 12,60 95,00 7,54
Slaapkamer-3: AW 4,20 4,20 17,64 95,00 5,39
Totaal: 2 64,67 450,00 6,96
Zolder 59,89 150,00 2,50
Buiten- en tuin 0,00 15,00 0,00
VTI-R 2008-2009 GIP-6TEA: Re-lamping
Projectleiders: W. Lievens + F. Mestdagh
Geïnstalleerd verlichtingsvermogen voor audit.(Wouter Wybo)
Tabel 6: Het verlichtingsvermogen voor audit
Belangrijk bij deze tabel zijn de totale vermogens per vierkante meter.
Hieruit kan men afleiden hoe energiezuinig een woning is. Zoals eerder vermeld is het de bedoeling
om deze waarde te halveren.
42
4.2.2 Wattmeting
Om eens na te gaan hoe correct de theoretische opname van het totale vermogen was en hoeveel
geld het nu werkelijk kost per uur als alle verlichting werkt, heb ik een meting uitgevoerd met de
kilowattuurmeter.
Geg: t=10 minuten=1/6 h
n=72 tr
c=187.5 trkWh
dagtarief= dT =9.07 cntkWh
nachttarief= nT = 5.84 cntkWh
gevr: P= ? kW, kostprijs bij dagtarief ( )DK en kostprijs bij nachttarief ( )NK
opl:
W P t= × en
nW
c= dus
722.304
1187.5 6
nP t
cn tr
P kWtrc t hkWh
= ×
= = =× ×
2.304 1 9.07 20.90
2.304 1 5.84 13.46
D d
D d
D
N n
N n
N
K W T
K P t T
cntK kW h centkWhK W T
K P t T
cntK kW h centkWh
= ×= × ×
= × × =
= ×= × ×
= × × =
43
4.3 Aanpassingen
4.3.1 Inleiding tot de aanpassingen
Omdat er in dit deel vele identieke zaken moeten gebeuren, is het handiger om alle zaken die voor
elke ruimte moeten gebeuren eerst uit te leggen in een aparte inleiding.
In de eerste plaats is het gebruik van een ruimte belangrijk. We gebruiken voor deze grootheid de
afkorting G en drukken het uit in uren per week hw .
Het gebruik van een ruimte drukt uit hoeveel uren de verlichting van een ruimte brandt gedurende
een gemiddelde week. Voor die gemiddelde week nemen we de week van 21 maart want dan staat
de aarde halverwege zijn weg tussen het punt waarop de dag het kortst is en het punt waarop de dag
het langst is.
We nemen aan dat de zon voldoende licht geeft om de algemene verlichting uit te schakelen vanaf
het moment dat de zon zich 5° boven de horizon bevindt. Volgens de website aa.usno.navy.mil staat
de zon op de positie van deze woning op 5° hoogte om 7:25 en om 18:25.
Daarnaast is ook het tarief van de elektriciteit zeer belangrijk. Het tarief zullen we afkorten met T
en uitdrukken in €Wh. Als tarief nemen we een gemiddelde tussen het dagtarief en het nachttarief:
9.07 5.847.455 7.5
2 2dag nacht
cent centT T kWh kWh cent centkWh kWh
++= = ≈
Hierbij moet T uitgedrukt worden in €Wh dus €7.5 0.000075centT kWh Wh= = .
De kostprijs van de nieuwe armatuur ( )A en de kostprijs van een nieuwe lamp (N) zijn ook van
belang en worden uitgedrukt in Euro (€).
Tenslotte is de levensduur van een lamp een parameter. We korten de levensduur af als L en drukken
deze uit in uren (h).
Met deze gegevens kan men de gemiddelde kostprijs per week (K) gaan bepalen.
De grootheid K wordt uitgedrukt in € w .
K=gemiddelde kostprijs van een lamp per week + verbruik van een lamp per week.
GK N G P T
L= × + × ×
Ter controle kan men dezelfde bewerking uitvoeren met de eenheden:
€ € € €€ € €€h h h Ww h Ww w Wh wh h w w W h w w
× × ×= × + × × = + = + =× × ×
Om verdere berekeningen uit te kunnen voeren moet men de variabele t invoeren.
De variabele t staat voor het aantal weken en wordt daarom uitgedrukt in w.
44
Men heeft een investering teruggewonnen vanaf het moment dat de huidige wijze de kostprijs van
de investering meer verbruikt of minder opgebracht heeft.
In formulevorm is dit:
1 2 2 2
1 2 2 2
1 2 2 2
2 2
1 2
( )
t K t K A N
t K t K A N
t K K A N
A Nt
K K
× ≥ × + +× − × ≥ +× − ≥ +
+≥−
Controle door het invoeren van de eenheden:
€ € € €€ € € €
ww w
w w w
+ ×≥ = = =−
Uit dit bewijs kan men afleiden dat men geld begint te besparen als de tijd langer is dan de totale
investering gedeeld door het verschil van de gemiddelde terugkerende kosten.
Deze stellingen tellen enkel indien de conventionele lamp vanaf de investering nieuw is en als men
de verbruikte energie onmiddellijk moet gaan betalen. Dit is echter nooit het geval.
4.3.2 De woonkamer
De woonkamer werd verlicht door 5 gloeilampen van 60W. Om eventuele grote kosten te beperken
moeten de lampen vervangen worden door hun dimbare spaarlampequivalenten.
Deze ruimte wordt 35 hw verlicht.
Gegevens van de gloeilampen:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
60
35
1000
€1.65
745
5 5 €1.65 35 5 60 0.000075 1.076
P W
hG wL h
N
lm
GK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × × + × × × = × + × × × =
De zuinigste dimbare spaarlamp met minstens dezelfde lichtstroom is de ‘dulux el dim globe’:
Tabel 7: Eigenschappen 'Dulux el dim globe'
€18.00prijs =
22 2 2 2
2
5 5 5 €18 35 5 15 0.000075 0.407G
K N G P T WL h
= × × + × × × = × × + × × × =
Dimmer:
Aansluitvermogen: 20 - 315 W
Geschikt voor: Gloeilampen met elektrische trafo's, 230 V halogeenlampen.
Voedingsspanning: 230 V / 50 Hz
Tabel 8: Eigenschappen dimmer
Prijs=€29.00
Tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2 2
1 2
€29 5 €18€ €1.076 0.407
A Nt w jaar
K Kw w
+ + ×≥ = = ≈− −
De woonkamer werd verlicht door 5 gloeilampen van 60W. Om eventuele grote kosten te beperken
moeten de lampen vervangen worden door hun dimbare spaarlampequivalenten.
verlicht.
355 5 €1.65 35 5 60 0.000075 1.076
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × × + × × × = × + × × × =
De zuinigste dimbare spaarlamp met minstens dezelfde lichtstroom is de ‘dulux el dim globe’:
ux el dim globe'
355 5 5 €18 35 5 15 0.000075 0.407
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × × + × × × = × × + × × × =
Gloeilampen met elektrische trafo's, 230 V halogeenlampen.
230 V / 50 Hz
Tijd waarin de investering teruggewonnen is:
€29 5 €18178 3.4
€ €1.076 0.407t w jaar
w w
≥ = = ≈
45
De woonkamer werd verlicht door 5 gloeilampen van 60W. Om eventuele grote kosten te beperken
moeten de lampen vervangen worden door hun dimbare spaarlampequivalenten.
€ €5 5 €1.65 35 5 60 0.000075 1.076w Wh w= × × + × × × = × + × × × =
De zuinigste dimbare spaarlamp met minstens dezelfde lichtstroom is de ‘dulux el dim globe’:
€ €5 5 5 €18 35 5 15 0.000075 0.407w Wh w= × × + × × × = × × + × × × =
4.3.3 Inkom
Deze ruimte werd verlicht door 1 gloeilamp van 15W.
de lamp vervangen worden door
Deze ruimte wordt 4.5 hw verlicht.
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
15
4.5
1000
€1.85
120
4.5
1000
P W
hG wL h
N
lm
GK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Het alternatief:
Tabel 9: Eigenschappen 'Master pl electronis'
Prijs=€7.50
4.5
15000
hGK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
Tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
€7.50€ €0.013 0.004
Nt w jaar
K Kw w
≥ = = ≈− −
Deze ruimte werd verlicht door 1 gloeilamp van 15W. Om eventuele grote kosten te beperken moet
de lamp vervangen worden door zijn dimbare spaarlampequivalent.
verlicht.
4.5€ €€1.85 4.5 15 0.000075 0.013
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
: Eigenschappen 'Master pl electronis'
€ €€7.50 4.5 5 0.000075 0.00415000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
teruggewonnen is:
833 16€ €0.013 0.004
t w jaar
w w
≥ = = ≈
46
grote kosten te beperken moet
€ €€1.85 4.5 15 0.000075 0.013w Wh w= × + × × = × + × × =
€ €€7.50 4.5 5 0.000075 0.004w Wh w
47
4.3.4 Keuken
De keuken werd verlicht door:
Drie spaarlampen van 15W;
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
15
15.5
15000
€7.50
875
15.5€ €3 €7.50 15.5 3 15 0.000075 0.076
15000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × × + × × × =
Een gloeilamp van 60W;
2
2
2
2
2
22 2 2 2
2
60
14
1000
€1.65
745
14€ €€1.65 14 60 0.000075 0.086
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Twee gloeilampen van 60W;
3
3
3
3
3
33 3 3 3
3
60
5.25
1000
€1.65
745
5.25€ €2 €1.65 5.25 2 60 0.000075 0.065
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × × + × × × =
De totale gemiddelde wekelijkse kostprijs van de keuken:
1 3 1 2 3€ € € €0.076 0.086 0.065 0.227K K K K w w w w− = + + = + + =
Het aanpassingsplan:
De gloeilamp in het midden van de kamer vervangen door een tl
het keukenblad vervangen door
spaarlamp van 5W.
Tabel 10: Resultaten simulatie
Merk op dat de spaarlamp hier niet meegerekend is.
Voor de algemene tl-lamp met armatuur:
4
4
4
4
4
4
44 4 4 4
4
39
14
15000
€3.75
€80.95
3100
14
15000
P W
hG wL h
N
A
lm
GK N G P T W
L h
=
=
===
Φ =
= × + × × = × + × × =
De gloeilamp in het midden van de kamer vervangen door een tl-lamp, de twee gloeilampen boven
het keukenblad vervangen door een T5 tl-lamp en de drie spaarlampen vervangen door een
Merk op dat de spaarlamp hier niet meegerekend is.
lamp met armatuur:
14€ €€3.75 14 39 0.000075 0.044
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
48
lamp, de twee gloeilampen boven
en de drie spaarlampen vervangen door een
€ €€3.75 14 39 0.000075 0.044w Wh w= × + × × = × + × × =
49
Voor de bijkomende tl-lamp met armatuur:
5
5
5
5
5
5
55 5 5 5
5
18
5.25
15000
€57.68
€1.10
1200
5.25€ €€1.10 5.25 18 0.000075 0.007
15000
P W
hG wL h
A
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
===
Φ =
= × + × × = × + × × =
Voor de bijkomende spaarlamp van 5W
6
6
6
6
6
66 6 6 6
6
5
15.5
15000
€7.50
230
15.5€ €€7.50 15.5 5 0.000075 0.014
15000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
De nieuwe gemiddelde wekelijkse kost is:
4 6 4 5 6€ € € €0.044 0.007 0.014 0.065K K K K w w w w− = + + = + + =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
4 5 4 5 6
1 3 4 6
€80.95 €57.68 €3.75 €1.10 €7.50932 17
€ €0.227 0.065
A A N N Nt w jaar
K Kw w− −
+ + + + + + + +≥ = = ≈− −
4.3.5 Archief
Het archief werd verlicht door één gloeilamp van 100W. Omdat deze ruimte slechts zelden betreden
wordt, is de beste oplossing de lamp vervangen door zijn spaarlampequivalent.
Gegevens van de gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
100
0.75
1000
€2.05
1340
0.75
1000
P W
hG wL h
N
lm
GK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
De spaarlamp met het kleinste vermogen maar
Tabel 11: Eigenschappen 'Master pl electronic'
Prijs=€7.50
Met deze lamp wordt de gemiddelde wekelijkse kost:
22 2 2 2
2
0.75
15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
€7.50€ €0.007 0.002
Nt w jaar
K Kw w
≥ = = ≈− −
Het archief werd verlicht door één gloeilamp van 100W. Omdat deze ruimte slechts zelden betreden
wordt, is de beste oplossing de lamp vervangen door zijn spaarlampequivalent.
0.75€ €€2.05 0.75 100 0.000075 0.007
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
et het kleinste vermogen maar die meer lichtstroom kan leveren is:
: Eigenschappen 'Master pl electronic'
gemiddelde wekelijkse kost:
0.75€ €€7.50 0.75 23 0.000075 0.002
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
ring teruggewonnen is:
1500 28.8€ €0.007 0.002
t w jaar
w w
≥ = = ≈
50
Het archief werd verlicht door één gloeilamp van 100W. Omdat deze ruimte slechts zelden betreden
€ €€2.05 0.75 100 0.000075 0.007w Wh w= × + × × = × + × × =
meer lichtstroom kan leveren is:
€ €€7.50 0.75 23 0.000075 0.002w Wh w= × + × × = × + × × =
4.3.6 Waskamer
De waskamer werd verlicht door één gloeilamp van 75W. Omdat deze ruimte zelden verlicht word
zijn grote investeringen niet verantwoord. Daarom wordt de lamp het best vervangen door zijn
spaarlampequivalent zonder meer.
Gegevens van de lamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
75
2
1000
€2.05
930
2
1000
P W
hG wL h
N
lm
hGK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
De spaarlamp met het kleinste vermogen maar
Tabel 12: Eigenschappen 'Dulux el facility
Prijs: €6.98
22 2 2 2
2 15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
€6.98€ €0.015 0.004
Nt w jaar
K Kw w
≥ = = ≈− −
De waskamer werd verlicht door één gloeilamp van 75W. Omdat deze ruimte zelden verlicht word
zijn grote investeringen niet verantwoord. Daarom wordt de lamp het best vervangen door zijn
spaarlampequivalent zonder meer.
2€ €€2.05 2 75 0.000075 0.015
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De spaarlamp met het kleinste vermogen maar die meer lichtstroom kan leveren is:
: Eigenschappen 'Dulux el facility
2€ €€6.98 2 18 0.000075 0.004
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
634 12€ €0.015 0.004
t w jaar
w w
≥ = = ≈
51
De waskamer werd verlicht door één gloeilamp van 75W. Omdat deze ruimte zelden verlicht wordt,
zijn grote investeringen niet verantwoord. Daarom wordt de lamp het best vervangen door zijn
€ €€2.05 2 75 0.000075 0.015w Wh w
meer lichtstroom kan leveren is:
€ €€6.98 2 18 0.000075 0.004w Wh w= × + × × = × + × × =
52
4.3.7 Badkamer
Bij het verlichten van de badkamer zijn er twee zaken belangrijk: een algemene verlichting en
plaatselijke verlichting die voldoende licht kan geven op ooghoogte. Dit werd gerealiseerd door twee
gloeilampen van 100W. Voor de algemene verlichting wordt er een tl-lamp van 58W geplaatst en
voor de plaatselijke verlichting een halogeenlamp omdat een halogeenlamp een perfect
kleurenspectrum levert. Dat is belangrijk omdat men er onder andere make-up moet aanbrengen.
Gegevens van de gloeilamp voor algemene verlichting:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
100
16
1000
€2.05
1340
16€ €€2.05 16 100 0.000075 0.153
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Gegevens van de gloeilamp voor plaatselijke verlichting:
2
2
2
2
2
22 2 2 2
2
100
7
1000
€2.05
1340
7€ €€2.05 7 100 0.000075 0.088
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
De gemiddelde wekelijkse kostprijs van de verlichting van de badkamer:
1 2 1 2€ € €0.153 0.088 0.241K K K w w w− = + = + =
53
Gegevens van de tl-lamp+elektronische ballast met voorverwarmer:
3
3
3
3
3
3
33 3 3 3
3
58
16
15000
€1.10
€39.98 €35.00 €74.98
5200
16€ €€1.10 16 58 0.000075 0.071
15000
P W
hG wL h
N
A
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
=== + =
Φ =
= × + × × = × + × × =
Gegevens van de halogeenspot en de armatuur:
4
4
4
4
4
4
44 4 4 4
4
40
7
2000
€2.60
€22.40
490
7€ €€2.60 7 40 0.000075 0.030
2000
P W
hG wL h
N
A
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
===
Φ =
= × + × × = × + × × =
De nieuwe gemiddelde wekelijkse kostprijs van de verlichting van de badkamer:
3 4 3 4€ € €0.071 0.030 0.091K K K w w w− = + = + =
Resultaten van de simulatie:
Tabel 13: Resultaten simulatie
Merk op dat de simulatie enkel rekening houdt me
De periode waarin de investering teruggewonnen wordt:
3 3 4 4
1 2 3 4
€74.98 €1.10 €22.40 €2.60
0.241 0.091
A N A Nt w jaar
K K− −
+ + +≥ = = ≈−
Merk op dat de simulatie enkel rekening houdt met de algemene verlichting.
De periode waarin de investering teruggewonnen wordt:
€74.98 €1.10 €22.40 €2.60673 13
€ €0.241 0.091t w jaar
w w
+ + +≥ = = ≈−
54
t w jaar
55
4.3.8 Slaapkamer ouders
De kamer heeft een gloeilamp van 75W die dient als algemene verlichting en twee nachtlampjes van
elk 5W. Op de nachtlampjes is het vrijwel onmogelijk om te gaan besparen. Daarom moet de
gloeilamp vervangen worden door een beter alternatief: zijn spaarlampequivalent.
Gegevens van de gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
75
9
1000
€2.05
930
9€ €€2.05 9 75 0.000075 0.069
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Gegevens van de nachtlampen:
2
2
2
2
2
22 2 2 2
2
5
3.5
15000
€7.50
230
3.5€ €2 €7.50 3.5 2 5 0.000075 0.006
15000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × × + × × × =
1 2 1 2€ € €0.006 0.069 0.075K K K w w w− = + = + =
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
Tabel 14: Eigenschappen 'Dulux el facility'
Prijs: €6.98
33 3 3 3
3
9
15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
2 3 2 3€ € €0.006 0.016 0.022K K K w w w− = + = + =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
€6.98€ €0.075 0.022
Nt w jaar
K Kw w
≥ = = ≈− −
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
: Eigenschappen 'Dulux el facility'
9€ €€6.98 9 18 0.000075 0.016
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
€ € €0.006 0.016 0.022w w w= + = + =
teruggewonnen is:
131 2.5€ €0.075 0.022
t w jaar
w w
≥ = = ≈
56
€ €€6.98 9 18 0.000075 0.016w Wh w= × + × × = × + × × =
4.3.9 Kelder
De kelder werd verlicht door een gloeilamp van 75W. Omdat de kelder slechts zelden betreden
wordt, is het onverantwoord om er grote investeringen te doen.
Gegevens van de gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
75
2.5
1000
€2.05
930
2.5
1000
P W
hG wL h
N
lm
GK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
Tabel 15: Eigenschappen 'Dulux el facility'
Prijs: €6.98
22 2 2 2
2
2.5
15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
€6.98€ €0.019 0.005
Nt w jaar
K Kw w
≥ = = ≈− −
De kelder werd verlicht door een gloeilamp van 75W. Omdat de kelder slechts zelden betreden
wordt, is het onverantwoord om er grote investeringen te doen.
2.5€ €€2.05 2.5 75 0.000075 0.019
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
el facility'
2.5€ €€6.98 2.5 18 0.000075 0.005
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
499 10€ €0.019 0.005
t w jaar
w w
≥ = = ≈
57
De kelder werd verlicht door een gloeilamp van 75W. Omdat de kelder slechts zelden betreden
€ €€2.05 2.5 75 0.000075 0.019w Wh w= × + × × = × + × × =
€ €€6.98 2.5 18 0.000075 0.005w Wh w= × + × × = × + × × =
4.3.10 Berging
Voor de berging worden analoge veranderingen als bij de kelder doorgevoerd omdat de ruimte en de
functies bijna identiek zijn.
Gegevens van de gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
75
3
1000
€2.05
930
3
1000
P W
hG wL h
N
lm
hGK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
Tabel 16: Eigenschappen 'Dulux el facility'
Prijs: €6.98
22 2 2 2
2 15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
€6.98€ €0.023 0.005
Nt w jaar
K Kw w
≥ = = ≈− −
Voor de berging worden analoge veranderingen als bij de kelder doorgevoerd omdat de ruimte en de
3€ €€2.05 3 75 0.000075 0.023
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
: Eigenschappen 'Dulux el facility'
3€ €€6.98 3 18 0.000075 0.005
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
388 7.5€ €0.023 0.005
t w jaar
w w
≥ = = ≈
58
Voor de berging worden analoge veranderingen als bij de kelder doorgevoerd omdat de ruimte en de
€ €€2.05 3 75 0.000075 0.023w Wh w
€ €€6.98 3 18 0.000075 0.005w Wh w= × + × × = × + × × =
59
4.3.11 Nachthal+trap
De nachthal werd verlicht door twee gloeilampen van 100W. Deze moeten nu verwijderd en
vervangen worden door vier korte T8 buizen van elk 18W.
Gegevens van de gloeilampen:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
100
8
1000
€2.05
1340
8€ €2 €2.05 8 2 100 0.000075 0.153
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × × + × × × =
Gegevens van de tl-lampen:
2
2
2
2
2
2
22 2 2 2
2
18
8
15000
€57.68
€1.10
1200
8€ €3 €1.10 8 3 18 0.000075 0.034
15000
P W
hG wL h
A
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
===
Φ =
= × + × × = × × + × × × =
Resultaten van de simulatie:
Tabel 17: Resultaten simulatie
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2 2
1 2
3 3 3 €57.68 3 €1.10€ €0.153 0.034
A Nt w jaar
K Kw w
× + × × + ×≥ = = ≈−
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
3 €57.68 3 €1.101482 28
€ €0.153 0.034t w jaar
w w
× + ×≥ = = ≈−
60
61
4.3.12 Slaapkamer AW
De kamer werd verlicht door een gloeilamp van 75W en een bureaulamp van 20W
De gloeilamp wordt vervangen door zijn spaarlampequivalent terwijl de bureaulamp blijft omdat
deze weinig ontstoken wordt.
Gegevens van de gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
75
6
1000
€2.05
930
6€ €€2.05 6 75 0.000075 0.046
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Gegevens van de bureaulamp:
2
2
2
2
2
22 2 2 2
2
20
3
2000
€2.49
420
3€ €€2.49 3 20 0.000075 0.008
2000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
1 2 1 2€ € €0.046 0.008 0.054K K K w w w− = + = + =
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
Tabel 18: Eigenschappen 'Dulux el facility'
Prijs: €6.98
33 3 3 3
3
6
15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
2 3 2 3€ € €0.008 0.011 0.019K K K w w w− = + = + =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2 2 3
€6.98€ €0.054 0.019
Nt w jaar
K Kw w− −
≥ = = ≈− −
het best kan vervangen is:
: Eigenschappen 'Dulux el facility'
6€ €€6.98 6 18 0.000075 0.011
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
€ € €0.008 0.011 0.019w w w= + = + =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
€6.98199 4
€ €0.054 0.019t w jaar
w w
≥ = = ≈
62
€ €€6.98 6 18 0.000075 0.011w Wh w= × + × × = × + × × =
63
4.3.13 Slaapkamer WW
De kamer werd verlicht door een gloeilamp van 75W en een bureaulamp van 20W
De gloeilamp wordt vervangen door zijn spaarlampequivalent .
Gegevens van de gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
75
25
1000
€2.05
930
25€ €€2.05 25 75 0.000075 0.192
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Gegevens van de bureaulamp:
2
2
2
2
2
22 2 2 2
2
20
21
2000
€2.49
420
21€ €€2.49 21 20 0.000075 0.057
2000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
1 2 1 2€ € €0.192 0.057 0.249K K K w w w− = + = + =
64
De spaarlamp die de gloeilamp het best kan vervangen is:
Tabel 19: Eigenschappen 'Dulux el facility'
Prijs: €6.98
33 3 3 3
3
25€ €€6.98 25 18 0.000075 0.045
15000
hG w hK N G P T Ww Wh wL h= × + × × = × + × × =
2 3 2 3€ € €0.057 0.045 0.102K K K w w w− = + = + =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2 2 3
€6.9847.4 11
€ €0.249 0.102
Nt w maanden
K Kw w− −
≥ = = ≈− −
65
4.3.14 Living
De living werd verlicht door een luster met 8 gloeilampen van 60W. Omdat de ruimte eigenlijk
overbelicht is, moet men eerst de gewenste lichtstroom bepalen. Daaruit kan men dan de benodigde
lampen gaan bepalen.
Gegevens van de gloeilampen:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
60
7
1000
€1.65
8 710 5680
7€ €8 1.65 7 8 60 0.000075 0.124
1000
P W
hG wL h
N
lm lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ = × =
= × + × × = × × + × × × =
Gegevens van de ruimte:
4.40
4.20
300gem
lengte m
breedte m
E lux
==
≈
De norm van 300lux is niet vereist in de ruimte tussen de wand en 0.25m van de wand.
( ) ( ) ( ) ( )2
22
. 2 0.25 2 0.25 4.4 0.5 4.2 0.5
. 3.9 3.7 14.43
. 14.43 300 4329
Opp L B m m m m
Opp m m m
Opp E m lux lm
= − × × − × = − × −
= × =Φ = × = × =
Omdat de luster 8 lamphouders
2 4329541
8 8
lmlm
Φ = =
De meest efficiënte lamp die dit kan leveren is:
Tabel 20: Eigenschappen 'Master pl electronic'
Prijs= €6.98
22 2 2 2
2 15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × × + × × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
8 8 €6.98€ €0.124 0.072
Nt w jaar
K Kw w
× ×≥ = = ≈− −
heeft, moet de lichtstroom ook gedeeld worden door 8:
De meest efficiënte lamp die dit kan leveren is:
: Eigenschappen 'Master pl electronic'
78 €6.98 7 8 11 0.000075 0.072
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × × + × × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
8 €6.981073 20.5
€ €0.124 0.072t w jaar
w w
≥ = = ≈
66
moet de lichtstroom ook gedeeld worden door 8:
€ €8 €6.98 7 8 11 0.000075 0.072w Wh w= × + × × = × × + × × × =
4.3.15 Buitenverlichting
Als buitenverlichting was er enkel een gloeilamp
spaarlampequivalent.
Gegevens gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
15
0.5
1000
€1.85
120
0.5
1000
P W
hG wL h
N
lm
GK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Gegevens spaarlamp:
Tabel 21: Eigenschappen 'Master pl electronic'
Prijs= €7.50
22 2 2 2
2
0.5
15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
€7.50€ €0.001 0.0004
Nt w jaar
K Kw w
≥ = = ≈− −
Buitenverlichting
Als buitenverlichting was er enkel een gloeilamp van 15W. Deze wordt nu vervangen door zijn
0.5€ €€1.85 0.5 15 0.000075 0.001
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
: Eigenschappen 'Master pl electronic'
0.5€ €€7.50 0.5 5 0.000075 0.0004
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
12500 240€ €0.001 0.0004
t w jaar
w w
≥ = = ≈
67
van 15W. Deze wordt nu vervangen door zijn
€ €€1.85 0.5 15 0.000075 0.001w Wh w= × + × × = × + × × =
€ €€7.50 0.5 5 0.000075 0.0004w Wh w= × + × × = × + × × =
68
4.3.16 Zolder
De zolder werd verlicht door twee gloeilampen van 75W. Deze worden nu vervangen door hun
spaarlampequivalenten.
Gegevens van de gloeilampen:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
75
0.25
1000
€2.05
930
0.25€ €2 €2.05 0.25 2 75 0.000075 0.004
1000
P W
hG wL h
N
lm
hG w hK N G P T Ww Wh wL h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × × + × × × =
Gegevens spaarlamp:
Tabel 22: Eigenschappen 'Dulux el facility'
Prijs= €6.98
22 2 2 2
2
0.25€ €2 €6.98 0.25 2 18 0.000075 0.001
15000
hG w hK N G P T Ww Wh wL h= × + × × = × × + × × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
2 2 €6.984653 89
€ €0.004 0.001
Nt w jaar
K Kw w
× ×≥ = = ≈− −
4.3.17 Slaapkamer NW
De slaapkamer werd verlicht door een gloeilamp van 60W. Deze word
spaarlampequivalent.
Gegevens van de gloeilamp:
1
1
1
1
1
11 1 1 1
1
60
0.1
1000
€1.65
745
0.1
1000
P W
hG wL h
N
lm
GK N G P T W
L h
=
=
==
Φ =
= × + × × = × + × × =
Gegevens spaarlamp:
Tabel 23: Eigenschappen 'Dulux el facility'
Prijs= €6.98
22 2 2 2
2
0.1
15000
GK N G P T W
L h= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
2
1 2
2 €6.98€ €0.0006 0.00015
Nt w jaar
K Kw w
×≥ = = ≈− −
Slaapkamer NW
De slaapkamer werd verlicht door een gloeilamp van 60W. Deze wordt vervangen door zijn
0.1€ €€1.65 0.1 60 0.000075 0.0006
1000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
: Eigenschappen 'Dulux el facility'
0.1€ €€6.98 0.1 14 0.000075 0.00015
15000
hw hK N G P T Ww Wh wL h
= × + × × = × + × × =
De tijd waarin de investering teruggewonnen is:
€6.9815511 297
€ €0.0006 0.00015t w jaar
w w
≥ = = ≈
69
vervangen door zijn
€ €€1.65 0.1 60 0.000075 0.0006w Wh w= × + × × = × + × × =
€ €€6.98 0.1 14 0.000075 0.00015w Wh w= × + × × = × + × × =
70
4.4 Globale cijfers na audit
4.4.1 Tabellen
Tabel 24: Globale cijfers voor en na de audit
Opp. P1 P2 pfi1 pfi2 P/Opp.1 P/Opp.2 K1 K2
Inkom 5,04 15 5 120 230 2,976 0,992 0,013 0,004
Woonkamer 23,1 300 75 3705 4250 12,987 3,247 1,076 0,407
Living 18,48 480 88 5680 4800 25,974 4,762 0,124 0,072
Keuken 13,83 225 62 4860 4530 16,269 4,483 0,227 0,065
Archief 13,54 100 23 1340 1500 7,386 1,699 0,007 0,002
Waskamer 1,66 75 18 930 1100 45,181 10,843 0,015 0,004
Badkamer 8,03 200 98 2680 5690 24,907 12,204 0,241 0,091
Kelder 13,53 75 18 930 1100 5,543 1,330 0,019 0,005
Berging 13,53 75 18 930 1100 5,543 1,330 0,023 0,005
Slaapkamer ouders 13,83 85 28 1390 1560 6,146 2,025 0,075 0,022
Nachthal+trap 18,05 200 54 2680 3600 11,080 2,992 0,153 0,034
Slaapkamer NW 16,38 60 14 745 800 3,663 0,855 0,0006 0,00015
Slaapkamer WW 12,6 95 38 1350 1520 7,540 3,016 0,249 0,102
Slaapkamer AW 17,64 95 38 1350 1520 5,385 2,154 0,054 0,019
Zolder 59,89 150 36 930 1654 2,505 0,601 0,004 0,001
Buitenverlichting 0 15 5 120 230 0,001 0,0004
totaal 249,13 2245 618 29740 35184 9,011 2,481 2,2816 0,83355 Tabel 25: Globale cijfers voor en na de audit: financieel
K1 K2 A2+N2 t (weken) t (jaren)
Inkom 0,013 0,004 7,50 833 16,0
Woonkamer 1,076 0,407 119,00 178 3,4
Living 0,124 0,072 55,84 1074 20,6
Keuken 0,227 0,065 150,98 932 17,9
Archief 0,007 0,002 7,50 1500 28,8
Waskamer 0,015 0,004 6,98 635 12,2
Badkamer 0,241 0,091 101,08 674 12,9
Kelder 0,019 0,005 6,98 499 9,6
Berging 0,023 0,005 6,98 388 7,4
Slaapkamer ouders 0,075 0,022 6,98 132 2,5
Nachthal+trap 0,153 0,034 176,34 1482 28,4
Slaapkamer NW 0,0006 0,00015 6,98 15511 297,5
Slaapkamer WW 0,249 0,102 6,98 47 0,9
Slaapkamer AW 0,054 0,019 6,98 199 3,8
Zolder 0,004 0,001 13,96 4653 89,2
Buitenverlichting 0,001 0,0004 7,50 12500 239,7
totaal 2,2816 0,83355 688,56 476 9,1
4.4.2 Tussentijds besluit
Wekelijks wordt er €2.28 aan verlichting gespendeerd. Men kan dit terugdringen tot €0.834, maar
daarvoor moet er eerst 688.56 euro geïnvesteerd worden. Een investering die zich na 9 jaar
terugbetaalt.
71
Literatuurlijst
Dhr. Derycke
Cursus verlichting 5de
jaar
Mevr Lammertijn
Cursus natuurkunde 3de
jaar
Werkgroep Wiskunde
Vademecum wiskunde
www.st.com
www.aa.usno.navy.mil
www.wikipedia.org
www.paulmann.de
www.osram.com
www.philips.com
www.firstlight.nl
www.conrad.be
www.led1.de
www.lampenlicht.nl
www.circuitsonline.net
www.hubo.be
www.gamma.be
www.ikhebeenvraag.be
www.sylvania.be
www.dialux.com
www.wever-ducre.com
72
Besluit
Het verbruik van energie laten zakken door investeringen in de verlichtingsinstallatie lijkt een
uitgemaakte zaak. Het komt er gewoon op neer om alles te vervangen door het meest efficiënte: de
fluorescentielamp met elektronische ballast. Maar grootschalig gebruik van de elektronische ballast
kan onvoorziene gevolgen met zich meedragen zoals grootse netvervuiling.
Daarnaast komt het feit dat de verlichting slechts een klein deel is van het totale energieverbruik.
Een besparing op die verlichting betekent dus dat er slechts op een deel van een klein deel van de
energiefactuur bespaard wordt terwijl de investeringen zeer groot zijn.
Maar een besparing op een klein percentage van een groot bedrag kan op het einde van de maand
voor vele huisgezinnen het verschil maken als ze die grote investering kunnen waarmaken. Want
naast de investeringskost moet men ook rekening houden dat men slechts een verandering op de
factuur ziet nadat men de tellerstand heeft opgenomen, soms maanden later.
73
Documentatie en bijlagen
Uit www.kimbols.be
Bron:VeBeS (Vereniging van Blinden en Slechtzienden Licht en Liefde vzw)
Tribune
November - december 1998, januari 1999
Om goed te kunnen zien is licht heel belangrijk. Zonder licht zou iedereen blind zijn. Maar het is niet zo gemakkelijk te zeggen wat "goed licht" is: dat verschilt voor iedereen. In het juninummer van ZiensWijs (zie de bijdrage van Ernest Jacobs en Denyse Ingels) beschrijft Bart Melis-Dankers, videoloog in opleiding, het verband tussen zien en verlichting. In drie afleveringen nemen we zijn zeer verhelderende uitleg over.
Veel slechtziende ouderen kunnen beter zien door meer licht. Anderen worden door het licht echter al snel verblind en kunnen juist beter zien bij een lage verlichtingssterkte. Verlichting die is aangepast aan de individuele situatie, kan de behoefte aan een vergrotend hulpmiddel aanzienlijk verminderen en ervoor zorgen dat mensen met minder inspanning toch langer hun bezigheden kunnen uitvoeren.
Verlichtingssterkte
De hoeveelheid licht op een bepaalde plaats wordt uitgedrukt in lux. Normaal gesproken kan het menselijk oog bij veel verschillende verlichtingssterktes goed functioneren.
Tijdens een avondwandeling bij maanloze nacht is de verlichtingssterkte minder dan 0,1 lux. Je ziet dan nagenoeg geen kleuren en kunt eigenlijk alleen de grote contouren van bomen en gebouwen onderscheiden. Toch kan iemand die normaal ziet zich na enige tijd prima redden.
Bij meer licht zijn details en kleuren steeds beter herkenbaar. De visuele prestatie neemt dus toe. Bij 1 lux (donkere schemering) kan een normaalziende persoon in een onbekende ruimte bijna alle voorwerpen (tafels, stoelen, telefoon) waarnemen en herkennen. Details zoals lichtschakelaars en brillen blijven echter nog onzichtbaar. Stijgt de verlichtingssterkte naar 100 lux, vergelijkbaar met normale halverlichting, dan zijn ook die kleinere details goed waar te nemen.
Hoewel de visuele prestatie bij 100 lux dus nagenoe g optimaal is, zal bijna niemand het prettig vinden om de hele dag bij zo weinig licht te moeten werken. Het kost veel inspanning om alles te kunnen zien: het visueel comfort is bij 100 lux te laag. Meer licht maakt het kijken dan wel niet beter, maar prettiger en minder vermoeiend.
Boven 100 lux neemt de visuele prestatie dus nauwel ijks meer toe , maar het visuele comfort wel degelijk! Te veel licht op zijn beurt kan echter weer hinderlijk en verblindend zijn. Toch kunnen de meeste mensen ook op zeer zonnige dagen, met meer dan 100.000 lux, prima uit de voeten.
Bij al die verlichtingssterktes kunnen de ogen van een normaalziende persoon goed functioneren. Er ontstaan echter vaak problemen wanneer er tegelijk, of vlak na elkaar, grote verschillen in de lichtsterkte zijn. Er kunnen dan ernstige vormen van lichthinder optreden. Wanneer we op een zonnige dag besluiten een bioscoop te bezoeken, hebben we echt even die vriendelijke juffrouw met dat zaklampje nodig om ons naar onze stoel te brengen, omdat onze ogen een paar minuten tijd nodig hebben om te wennen aan het donker. Andersom gaat het vaak gemakkelijker. Wanneer we de bioscoop uitkomen, hebben we genoeg aan een paar keer knipperen om te wennen aan het felle daglicht.
74
Basis- en taakverlichting
Bij het aanpassen van verlichting wordt een onderscheid gemaakt tussen basis- en taakverlichting. Met basisverlichting wordt de algemene verlichting bedoeld die nodig is om zich goed en veilig te bewegen. Deze verlichting wordt met name gebruikt voor orintatie en mobiliteit en om sfeer te creëren.
Taakverlichting daarentegen is de extra verlichting die nodig is voor het uitvoeren van een specifieke taak. Die taken kunnen zeer divers zijn, maar veelal betreft het lezen en hobby's.
Kantoren worden meestal verlicht met tl-buizen. In een woonkamer worden die echter al snel als sfeerloos ervaren en kiest men eerder voor meer decoratieve lampen. Dus ook hier is het niet gemakkelijk om aan te geven wat "goed licht" is en wat niet.
Grofweg moeten zowel basis- als taakverlichting aan de volgende drie eisen voldoen:
- De verlichting moet zo egaal mogelijk zijn, zodat grote verschillen in lichtsterkte in een kamer voorkomen worden. - Men mag niet (gemakkelijk) recht in de lichtbron kunnen kijken want dat leidt snel tot verblinding. - De lichtsterkte moet individueel regelbaar zijn, wat vaak eenvoudig te realiseren is met een dimmer (sommige tl-verlichting is ook dimbaar).
Voor mensen die snel last hebben van veel of te fel licht, loont het de moeite om de verlichtingssituatie thuis eens rustig te bekijken. Door gewoon wat te schuiven met de verschillende lampen, wordt vaak duidelijk in welke situatie de minste lichthinder optreedt. Mensen die het licht "te wit" vinden, kunnen veelal bij een goede lampenwinkel terecht voor een "geler" alternatief.
Dergelijke relatief eenvoudige en goedkope aanpassingen in de verlichtingssituatie kunnen zowel de visuele prestatie als het visuele comfort aanzienlijk ten goede komen.
75
Uit het ARAB (Algemeen reglement voor de arbeidsbescherming)
§2 Verlichting Artikel 59. De werkplaatsen moeten steeds behoorlijk verlicht zijn, tenzij het werk in het duister of met een aangepaste verlichting dient te geschieden. Gedurende de dag, moeten de werkplaatsen voor het te leveren werk voldoende daglicht toelaten. Is dit niet mogelijk ingevolge de bouw van de plaatsen of ingevolge technische behoeften, dan mogen de werkplaatsen met kunstlicht worden verlicht. In dit geval en wanneer het werk een speciale inspanning van de ogen eist, zullen lichtbronnen worden gebruikt die een wit licht geven. Artikel 60. In de lokalen waar de aard van het werk het vergt, omvat de kunstmatige verlichting een algemene verlichtingsinstallatie bestemd om het licht over de ganse uitgestrektheid van het lokaal te uniformiseren, alsook om gevaarlijke of hinderlijke schaduwen te vermijden. Indien zij niet krachtig genoeg is om de werkzaamheden te verrichten, dan zal zij door een plaatselijk verlichtingsstelsel aangevuld worden. Indien echter daar waar het werk plaats heeft een grotere lichtsterkte dan 200 lux moet bestaan, mag zij bekomen worden door middel van een bijkomende lokale kunstverlichting, mits de installatie voor algemene verlichting alleen reeds, in elk geval, op dezelfde plaats een lichtsterkte van minimum 200 lux verzekert. Artikel 61. Bij het invallen van de duisternis zullen de binnenplaatsen, de loodsen en werkplekken in open lucht gedurende al de tijd waarop de arbeiders er toe geroepen worden er in te werken of rond te lopen, op voldoende wijze worden verlicht. De kunstmatige verlichting moet zulke spectrale kenmerken bieden dat zij de kleuren van de veiligheidssignalen niet vervalst. Artikel 62. Onderstaande tabel bepaalt de minimumverlichtingssterkte, in lux uitgedrukt, voor de verschillende plaatsen, werkzaamheden en toestellen, behoudens voor de in artikel 59, eerste lid, bedoelde verrichtingen. Die verlichtingssterkte geldt voor het werkvlak of, indien dit niet juist kan worden bepaald, voor een horizontaal vlak dat 0,85 m boven de grond ligt. Wat de in littera's a), b) en c) van onderstaande tabel genoemde plaatsen betreft, geldt die verlichtingssterkte, gemeten ter hoogte van de grond, evenwel voor het vlak dat loodrecht op de lichtstroom staat. a. 2 lux: Rangeerstations van de spoorwegen, op de plaatsen waar het personeel dient te komen, met uitzondering van de eigenlijke rangeeremplacementen. b. 10 lux: Eigenlijke rangeeremplacementen van de spoorwegstations, dit zijn emplacementen die zich uitstrekken van de rangeerheuvel, met inbegrip van deze, tot en met de laatste verspreidingswissels. Binnenplaatsen en buitengelegen doorgangen. c. 20 lux: De volgende, buiten de gebouwen gelegen plaatsen: stations voor transformatie van elektrische stroom, laad- en losplaatsen waar niet wordt gewerkt, alsmede alle andere plaatsen van analoge aard. d. 50 lux: De volgende, binnen de gebouwen gelegen plaatsen: doorgangen, exclusief die in de warenhuizen, gangen, trappen, pakhuizen, opslagplaatsen en magazijnen voor ruwe of omvangrijke materialen, garages, alsmede alle andere plaatsen van analoge aard. Koelkamers. Werkzaamheden die geen enkele waarneming van de details vergen: behandeling van grove materialen (kolen, as, enz.), ruwe sortering, breken van leemhoudende producten, grof werk of
76
ruwbouw op scheepswerven en bij werken van burgerlijke bouwkunde, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. e. 100 lux: Werkzaamheden die slechts een geringe waarneming van de details vergen: fabricage van half afgewerkte ijzeren of stalen producten, ruwe assemblage, malen van graan, uitpakken, sorteren en kaarden van wol, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Machinekamers, stookplaatsen, personen- en goederenliften, pakkamers, lokalen voor ontvangst of verzending van goederen, laad- of losplaatsen waar gewerkt wordt, opslagplaatsen en magazijnen voor middelmatige en fijne materialen, alsmede alle andere plaatsen van analoge aard. Kleedlokalen, toiletten, wasgelegenheden, eetvertrekken en andere plaatsen van analoge aard. f. 200 lux: Werkzaamheden die een matige waarneming van de details vergen: gewone assemblage, machinaal fatsoeneren, bewerken van niet-geverfde textiel en niet-geverfd leder, inblikken van levensmiddelen, versnijden van vlees, bewerken van hout op werkbanken, walsen en knippen van werkstukken met grote afmetingen, monteren en uitdeuken van koetswerk, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Doorgangen in warenhuizen. g. 300 lux: Werkzaamheden die een tamelijk scherpe waarneming van de details vergen: gewoon werk aan machines, precisieproeven, classificatie van meel, afwerken van leder, bewerken van nietgeverfde katoen, wol, zijde en kunstvezels, allerhande kantoorwerk, met inbegrip van intermitterend typewerk, confectiewerk behalve naaien en controle op de afwerking, herstellingen in garages, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Schakelborden, weegtoestellen, toetsenborden en andere toestellen of inrichtingen van analoge aard. h. 500 lux: Werkzaamheden die een scherpe waarneming van de details gedurende een lange tijd vergen: nauwkeurige assemblage, nauwkeurig werk aan machines, polijsten en afschuimen van glas, precisiewerk in de glasfabrieken, teken- en mecanografiewerk, permanent typewerk, bewerken van geverfde textiel en geverfd leder, fijn laswerk alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Toonbanken. i. 700 lux: Werkzaamheden die een zeer scherpe waarneming van de details vergen: bewerken van geverfde katoen, wol, zijde en kunstvezels, teken- en mecanografiewerk, waarbij een bijzonder grote verlichtingssterkte nodig is, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. j. 1 000 lux: Werkzaamheden die een uiterst nauwkeurige waarneming van de details vergen: zeer nauwkeurige assemblage, beproeven van zeer gevoelige instrumenten, juweliers- en horlogemakerswerk, classificeren en sorteren van tabak, zetwerk, en nalezing van drukproeven in drukkerijen, naaien en controle op de afwerking in de confectieateliers, monteren van uiterst fijne onderdelen, bereiden, doseren en vermengen van kleurstoffen, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Wanneer het niet mogelijk is met preciesheid de werkplek of het werkvlak te omschrijven mag de nodige verlichting, op advies van het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk of, bij ontstentenis van zulk Comité, van de Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk, worden bepaald en gemeten overeenkomstig de norm NBN 255 - leidraad voor de verlichting in de industrie. Het advies van dat comité of, bij ontstentenis van zulk comité, van die dienst, moet eveneens worden ingewonnen om te beslissen over de lichtsterkten die moeten worden voorzien in de gevallen die niet zijn gegeven in dit
77
Uit www.usno.navy.mil
Astronomical Applications Dept.
U.S. Naval Observatory
E 3 09, N50 58
Altitude and Azimuth of the Sun
Mar 21, 2009
Zone: 1h East of Greenwich
Altitude Azimuth
h m o o
06:40 -2.1 87.0
06:50 0.1 88.9
07:00 1.4 90.9
07:10 2.9 92.8
07:20 4.4 94.7
07:30 5.9 96.7
07:40 7.5 98.7
07:50 9.0 100.6
08:00 10.5 102.6
08:10 12.1 104.7
08:20 13.6 106.7
08:30 15.1 108.8
08:40 16.6 110.8
08:50 18.0 113.0
09:00 19.4 115.1
09:10 20.9 117.3
09:20 22.2 119.6
09:30 23.6 121.8
09:40 24.9 124.2
09:50 26.2 126.5
10:00 27.4 129.0
10:10 28.6 131.5
10:20 29.8 134.0
10:30 30.9 136.6
10:40 32.0 139.2
10:50 33.0 142.0
11:00 33.9 144.7
11:10 34.8 147.6
11:20 35.6 150.5
11:30 36.4 153.4
11:40 37.0 156.4
78
11:50 37.6 159.5
12:00 38.1 162.6
12:10 38.6 165.7
12:20 38.9 168.9
12:30 39.2 172.1
12:40 39.3 175.3
12:50 39.4 178.5
13:00 39.4 181.8
13:10 39.3 185.0
13:20 39.2 188.2
13:30 38.9 191.4
13:40 38.5 194.6
13:50 38.1 197.7
14:00 37.6 200.8
14:10 37.0 203.9
14:20 36.3 206.9
14:30 35.6 209.8
14:40 34.8 212.7
14:50 33.9 215.6
15:00 32.9 218.3
15:10 31.9 221.0
15:20 30.9 223.7
15:30 29.8 226.3
15:40 28.6 228.8
15:50 27.4 231.3
16:00 26.2 233.7
16:10 24.9 236.1
16:20 23.6 238.4
16:30 22.2 240.7
16:40 20.8 243.0
16:50 19.4 245.2
17:00 18.0 247.3
17:10 16.5 249.4
17:20 15.1 251.5
17:30 13.6 253.6
17:40 12.0 255.6
17:50 10.5 257.6
18:00 9.0 259.6
18:10 7.5 261.6
18:20 5.9 263.6
18:30 4.4 265.6
18:40 2.9 267.5
18:50 1.4 269.4
19:00 0.1 271.4
19:10 -2.1 273.3
79
Uit Elektrisch tekenen en technologie 5TEA van de heer Derycke
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
Uit Knack 22/04/09 nr.17
95
Uit eandismagazine December 2008Uit eandismagazine December 2008
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
Top Related