Business
Outlook
January 11
2010 Departamenti i Kërkimit Shkencor 01/2010
2
Krye-Editor:
Armend Muja, Ms.Sci
Florie Govori, PhD
Botues:
Departamenti i Kërkimit Shkencor,
Instituti për Studime Ekonomike dhe Sociale Universum
Këshilli Editorial:
Hajrullah Gorani,
Abdullah Zejnullahu,
Florije Govori,
Gani Gjini,
Agim Shahini,
Armend Muja,
Abaz Recica,
Lumnije Ajdini.
Alejtin Berisha.
E drejta e autorit mbi të dhënat e mbledhura i takon studentëve të cekur më poshtë:
Studentet e Institutit per Studime Ekonomike dhe Sociale – Universum
3
Botimi numër 01/2010
E drejta e kopjimit të Business Outlook nuk mbrohet nga ana e botuesit dhe as nga ana e mbledhësve
të të dhënave. E drejta e autorit të Business Outlook-it mbrohet në kufijtë e referimit tek autorët
gjegjës. Të drejtat morale mbi këtë botim mbrohen nga botuesi dhe autorët.
4
Kjo faqe qëllimisht është lënë e zbrazët.
5
Përmbledhje ekzekutive
Business Outlook numër 01/2010 ka bërë një matje të percepcionit të bizneseve në lidhje me
ndikimin e disa faktorëve në dinamikën dhe trendin e klimës së biznesit. Siç evidenton Business
Outlook, bizneset në Kosovë shprehin një frikë të arsyeshme ndaj klimës së biznesit, dhe ndaj
rritjes së profitit të tyre. Kjo frikë është veçanërisht e pranishme tek bizneset e vogla. Business
Outlook ka vërejtur që, gjithashtu, bizneset e vogla kanë percepcionin më negativ sa i përket
faktorëve që ndikojnë në performancën e tyre. Njëkohësisht, Business Outlook ka shënuar
tendencën që klima e biznesit, për momentin, ofron një percepcion më pozitiv për bizneset e
mëdha. Prandaj, Business Outlook konkludon që ekziston një korrelacion negativ në mes të
pozitivitetit të percepcionit të bizneseve dhe madhësisë së tyre. Kjo për faktin që, siç sugjeron
Business Outlook, klima e biznesit në Kosovë, të paktën në kuptim të percepcionit, ndjek një
trend të centralizimit të kapitalit, dhe të lehtësimit të konkurrencës për bizneset me kapital të
fuqishëm.
6
I.
Ky numër i Business Outlook i referohet bizneseve në rajonin e Prishtinës dhe Ferizaj. Ky numër
i Business Outlook ka bërë matjen e percepcionit të 4% të numrit total të bizneseve në rajonin e
Prishtinës dhe Ferizajt, duke bërë një ndarje të barabartë në mes sektorëve dhe numrit të
bizneseve. Përveç kësaj, mbledhja e të dhënave është ndarë barabarsisht në mes bizneseve të
mëdha, bizneseve të mesme dhe bizneseve të vogla. Prandaj, përgjigjet e dhëna do të ndjekin një
ndarje si kjo e fundit.
Numri i bizneseve sipas sektorit në Prishtinë (prej numrit total të 13306 biznese që ka Prishtina):
1.Bujqësi, gjueti, pylltari dhe peshkim 142 1%
2.Industria nxjerrëse 370 3%
3.Industri përpunuese 551 4%
4. Prodhimi i pajisjeve elektrike, makinave etj. 120 1%
5. Furnizimi me energji elektrike, gaz, ujë, avull, ujë te ngrohtë dhe
ndërtimtaria
696 5%
6. Tregtia me shumicë dhe pakicë, hotelet dhe restorantet. 7,156 54%
7.Transporti,magazinimi dhe komunikacioni 2,007 15%
8.Afarizmi me pasuri të patundshme 1,074 8%
9.Arsimi, mbrojtja shëndetësore dhe sociale 427 3%
10.Veprimtari të tjera 763 6%
Totali 13,306 100%
Numri i bizneseve sipas sektorit në Ferizaj (prej numrit total të 5590 biznese që ka Ferizaj):
1.Bujqësi, gjueti, pylltari dhe peshkim 92
2.Industria nxjerrëse 8
3.Industri përpunuese 602
4. Prodhimi i pajisjeve elektrike, makinave etj.
5. Furnizimi me energji elektrike, gaz, ujë, avull, ujë te ngrohtë dhe
ndërtimtaria
302
6. Tregtia me shumicë dhe pakicë, hotelet dhe restorantet. 589
7.Transporti,magazinimi dhe komunikacioni 1009
8.Afarizmi me pasuri të patundshme 196
9.Arsimi, mbrojtja shëndetësore dhe sociale 150
10.Veprimtari të tjera 284
Totali 5,590
Çfarë është percepcioni i bizneseve për përmirësimin/keqësimin e kushteve të
përgjithshme biznesore në 12 muajt e
Përgjigjet janë këto:
Siç tregojnë të dhënat, Business Outlook
pozitive, meqë shumica e bizneseve perceptojnë se e ardhmja 12 mujore është
përket kushteve të përgjithshme biz
bizneset e mëdha dhe ato të mesme kanë përqindjen më të larte të percepcionit pozitiv përballe
12-mujorit të ardhshëm, ndërsa bizneset e vogla shprehen me një percepcion më negativ sa i
përket kushteve biznesore në fjalë. Prandaj,
Kosovë ka një tendencë që të ofroj kushte më të mira për bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa
për ato të vogla. Kjo sugjeron që, ekziston një probabilitet i lartë i
ose nuk lejon hapësirë konkurrence për bizneset e vogla, ose e pamundëson efi
të bizneseve të vogla. Për më tepër,
mësipërme, percepcioni i bizneseve të vogla
marrë në përgjithësi (shih fushën e kaltër në diagramin e mësipërm). Prandaj, sugjerohet që
klima e biznesit në Kosovë ka një tendence të formimit të një ambienti ku
ndërsa kapitali i vogël paraqitet ose jo
monopoli ose aftësia centralizuese e kapitalit është më e fuqishme se aftësia konkurruese e
biznesit të vogël.
II.
Çfarë është percepcioni i bizneseve për përmirësimin/keqësimin e kushteve të
përgjithshme biznesore në 12 muajt e ardhshëm?
Business Outlook konstaton se, në përgjithësi, klima biznesore është
pozitive, meqë shumica e bizneseve perceptojnë se e ardhmja 12 mujore është përmirësuese
përket kushteve të përgjithshme biznesore. Nga tre kategoritë e bizneseve, siç tregon evidenca,
bizneset e mëdha dhe ato të mesme kanë përqindjen më të larte të percepcionit pozitiv përballe
mujorit të ardhshëm, ndërsa bizneset e vogla shprehen me një percepcion më negativ sa i
shteve biznesore në fjalë. Prandaj, Business Outlook konstaton se, klima biznesore në
Kosovë ka një tendencë që të ofroj kushte më të mira për bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa
për ato të vogla. Kjo sugjeron që, ekziston një probabilitet i lartë i centralizimit të kapitalit
ose nuk lejon hapësirë konkurrence për bizneset e vogla, ose e pamundëson eficencën ekonomike
të bizneseve të vogla. Për më tepër, Business Outlook-i vëren që, siç tregon evidenca e
mësipërme, percepcioni i bizneseve të vogla është më negativ sesa ai i bizneseve të mëdha,
marrë në përgjithësi (shih fushën e kaltër në diagramin e mësipërm). Prandaj, sugjerohet që
klima e biznesit në Kosovë ka një tendence të formimit të një ambienti ku konkurrojnë të fortët
gël paraqitet ose jo-eficent ose i paaftë që të konkurrojë në një treg ku
monopoli ose aftësia centralizuese e kapitalit është më e fuqishme se aftësia konkurruese e
7
Çfarë është percepcioni i bizneseve për përmirësimin/keqësimin e kushteve të
konstaton se, në përgjithësi, klima biznesore është
përmirësuese sa i
nesore. Nga tre kategoritë e bizneseve, siç tregon evidenca,
bizneset e mëdha dhe ato të mesme kanë përqindjen më të larte të percepcionit pozitiv përballe
mujorit të ardhshëm, ndërsa bizneset e vogla shprehen me një percepcion më negativ sa i
konstaton se, klima biznesore në
Kosovë ka një tendencë që të ofroj kushte më të mira për bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa
lizimit të kapitalit, i cili,
encën ekonomike
i vëren që, siç tregon evidenca e
është më negativ sesa ai i bizneseve të mëdha,
marrë në përgjithësi (shih fushën e kaltër në diagramin e mësipërm). Prandaj, sugjerohet që
konkurrojnë të fortët,
eficent ose i paaftë që të konkurrojë në një treg ku
monopoli ose aftësia centralizuese e kapitalit është më e fuqishme se aftësia konkurruese e
Si do të rrjedh aktiviteti biznesor në 12
Përgjigjet janë këto:
Në përgjithësi, Business Outlook
sa i përket aktivitetit të tyre prodhuese/shërbyes. Siç konstaton evidenca e mësipërme, bizneset e
mëdha e perceptojnë në mënyrë më pozitive fuqizimin e aktivitetit të tyre biznesor në 12
ardhshëm, përderisa asnjë biznes i madh nuk ka shprehur percepcion
performancës në 12-muajt e ardhshëm. Për më tepër, 80% e bizneseve të mëdha e shohin 12
mujorin e ardhshëm si rritës të aktivitetit të tyre biznesor. Krejt e kundërt
vogla. Vetëm 51% e bizneseve të vogla perceptojnë rritje të performancës së tyre biznesore në
12-muajt e ardhshëm, derisa 42 % e tyre nuk pretendojnë që do arrijnë ngritje në aktivitetin e
tyre prodhues/shërbyes. Për më tepër, 7% e bi
si zvogëlues të aktivitetit të tyre biznesor. Edhe në këtë rast, siç tregon evidenca e mësipërme,
sugjerohet që percepcioni më pozitiv për
mëdha, të cilat i pasojnë bizneset e mesme, përderisa bizneset e vogla japin percepcionin më jo
pozitiv sa i përket aktivitetit të tyre biznesor. Kjo sërish sjell tek sugjerimi që, klima biznesore në
Kosovë, siç tregon percepcioni i bizneseve, ka një tendencë të ofrim
për bizneset e mëdha dhe të mesme, siç nuk ndodh me percepcionin e bizneseve të vogla.
III.
Si do të rrjedh aktiviteti biznesor në 12-muajt e ardhshëm?
Business Outlook-i tregon që bizneset perceptojnë një ambient pozitiv biznesor,
sa i përket aktivitetit të tyre prodhuese/shërbyes. Siç konstaton evidenca e mësipërme, bizneset e
mëdha e perceptojnë në mënyrë më pozitive fuqizimin e aktivitetit të tyre biznesor në 12
ardhshëm, përderisa asnjë biznes i madh nuk ka shprehur percepcion negativ
muajt e ardhshëm. Për më tepër, 80% e bizneseve të mëdha e shohin 12
të aktivitetit të tyre biznesor. Krejt e kundërta ndodh me bizneset e
vogla. Vetëm 51% e bizneseve të vogla perceptojnë rritje të performancës së tyre biznesore në
muajt e ardhshëm, derisa 42 % e tyre nuk pretendojnë që do arrijnë ngritje në aktivitetin e
tyre prodhues/shërbyes. Për më tepër, 7% e bizneseve të vogla e shohin 12-mujorin e ardhshëm
të aktivitetit të tyre biznesor. Edhe në këtë rast, siç tregon evidenca e mësipërme,
sugjerohet që percepcioni më pozitiv për zhvillim të aktivitetit biznesor ekziston tek bizneset e
lat i pasojnë bizneset e mesme, përderisa bizneset e vogla japin percepcionin më jo
pozitiv sa i përket aktivitetit të tyre biznesor. Kjo sërish sjell tek sugjerimi që, klima biznesore në
Kosovë, siç tregon percepcioni i bizneseve, ka një tendencë të ofrimit të një ambienti më pozitiv
për bizneset e mëdha dhe të mesme, siç nuk ndodh me percepcionin e bizneseve të vogla.
8
i tregon që bizneset perceptojnë një ambient pozitiv biznesor,
sa i përket aktivitetit të tyre prodhuese/shërbyes. Siç konstaton evidenca e mësipërme, bizneset e
mëdha e perceptojnë në mënyrë më pozitive fuqizimin e aktivitetit të tyre biznesor në 12-muajt e
negativ sa i përket
muajt e ardhshëm. Për më tepër, 80% e bizneseve të mëdha e shohin 12-
a ndodh me bizneset e
vogla. Vetëm 51% e bizneseve të vogla perceptojnë rritje të performancës së tyre biznesore në
muajt e ardhshëm, derisa 42 % e tyre nuk pretendojnë që do arrijnë ngritje në aktivitetin e
mujorin e ardhshëm
të aktivitetit të tyre biznesor. Edhe në këtë rast, siç tregon evidenca e mësipërme,
ekziston tek bizneset e
lat i pasojnë bizneset e mesme, përderisa bizneset e vogla japin percepcionin më jo-
pozitiv sa i përket aktivitetit të tyre biznesor. Kjo sërish sjell tek sugjerimi që, klima biznesore në
it të një ambienti më pozitiv
për bizneset e mëdha dhe të mesme, siç nuk ndodh me percepcionin e bizneseve të vogla.
A do të rritet profiti i komunitetit të biznesit në 12
Përgjigjet janë këto:
Në përgjithësi, Business Outlook
përket rritjes së profitit nga bizneset. Sikur më parë, rritja e profitit është më e madhe tek
bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa tek bizneset e vogla. Njashtu, bizneset e vogla kanë
percepcion më negativ, sa i përket rritjes të profitit biznesor. Prandaj,
sugjeron që, meqë percepcioni më negativ sa i përket fitimit shprehet tek bizneset e vogla,
Qeveria dhe Banka Qendrore duhet të shfrytëzojnë mjetet fiskale dhe masat tjera
subvencionuese, për të stimuluar këtë lloj të bizneseve në Kosovë. Njëjtë mund të thuhet edhe
për veprimtarinë e Autoritetit të Konkurrencës së Kosovës, puna themelore e të cilit duhet të
sigurojë një qasje të barabartë të bizneseve në tregun e mallrave
tregun e kreditimit.
IV.
A do të rritet profiti i komunitetit të biznesit në 12-muajt e ardhshëm?
Business Outlook-i tregon që ekziston një percepcion përgjithësisht pozitiv sa i
përket rritjes së profitit nga bizneset. Sikur më parë, rritja e profitit është më e madhe tek
bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa tek bizneset e vogla. Njashtu, bizneset e vogla kanë
n më negativ, sa i përket rritjes të profitit biznesor. Prandaj, Business Outlook
sugjeron që, meqë percepcioni më negativ sa i përket fitimit shprehet tek bizneset e vogla,
Qeveria dhe Banka Qendrore duhet të shfrytëzojnë mjetet fiskale dhe masat tjera
subvencionuese, për të stimuluar këtë lloj të bizneseve në Kosovë. Njëjtë mund të thuhet edhe
për veprimtarinë e Autoritetit të Konkurrencës së Kosovës, puna themelore e të cilit duhet të
sigurojë një qasje të barabartë të bizneseve në tregun e mallrave dhe shërbimeve, por edhe në
9
muajt e ardhshëm?
tregon që ekziston një percepcion përgjithësisht pozitiv sa i
përket rritjes së profitit nga bizneset. Sikur më parë, rritja e profitit është më e madhe tek
bizneset e mëdha dhe të mesme, sesa tek bizneset e vogla. Njashtu, bizneset e vogla kanë
Business Outlook-i
sugjeron që, meqë percepcioni më negativ sa i përket fitimit shprehet tek bizneset e vogla,
Qeveria dhe Banka Qendrore duhet të shfrytëzojnë mjetet fiskale dhe masat tjera jo-
subvencionuese, për të stimuluar këtë lloj të bizneseve në Kosovë. Njëjtë mund të thuhet edhe
për veprimtarinë e Autoritetit të Konkurrencës së Kosovës, puna themelore e të cilit duhet të
dhe shërbimeve, por edhe në
Norma e interesit kreditor do të...
Përgjigjet janë këto:
Sa i përket normës së interesit kreditor, evidenca e mësipërme tregon se përgjithësisht ekziston
percepcioni se normat e interesit do mbesin të njëjta. Sa për krahasim, percepcioni se normat e
interesit do të zvogëlohen në 12
bizneseve. Prandaj, Business Outlook
masat themelore për të ulur riskun e kreditimin, dhe si pasojë për të stimuluar uljen e normës së
interesit, meqë investimet e kreditu
të Kosovës. Për më tepër, percepcioni i një shumice mesatare prej 65% se normat e interesit do
mbesin të njëjta, sugjeron që pakënaqësia e sektorit biznesor me performancën bankare në
Kosovë është e madhe, meqë nuk pritet lehtësim i kushteve kredituese.
V.
Norma e interesit kreditor do të...
Sa i përket normës së interesit kreditor, evidenca e mësipërme tregon se përgjithësisht ekziston
percepcioni se normat e interesit do mbesin të njëjta. Sa për krahasim, percepcioni se normat e
interesit do të zvogëlohen në 12-mujorin e ardhshëm, është gati i njëjtë në të tri llojet e
Business Outlook-i sugjeron që institucionet gjegjëse duhet që të marrin
masat themelore për të ulur riskun e kreditimin, dhe si pasojë për të stimuluar uljen e normës së
interesit, meqë investimet e kredituara janë forma themelore e investimit në ambientin biznesor
të Kosovës. Për më tepër, percepcioni i një shumice mesatare prej 65% se normat e interesit do
mbesin të njëjta, sugjeron që pakënaqësia e sektorit biznesor me performancën bankare në
e madhe, meqë nuk pritet lehtësim i kushteve kredituese.
10
Sa i përket normës së interesit kreditor, evidenca e mësipërme tregon se përgjithësisht ekziston
percepcioni se normat e interesit do mbesin të njëjta. Sa për krahasim, percepcioni se normat e
i njëjtë në të tri llojet e
i sugjeron që institucionet gjegjëse duhet që të marrin
masat themelore për të ulur riskun e kreditimin, dhe si pasojë për të stimuluar uljen e normës së
ara janë forma themelore e investimit në ambientin biznesor
të Kosovës. Për më tepër, percepcioni i një shumice mesatare prej 65% se normat e interesit do
mbesin të njëjta, sugjeron që pakënaqësia e sektorit biznesor me performancën bankare në
Kërkesa në treg për mallrat/shërbimet e bizneseve do të:
Përgjigjet janë këto:
Sa i përket evidencës së mësipërme, në përgjithësi mund të thuhet që, të tre llojet e bizneseve
shohin një rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime në treg. Në këtë kontekst, 73% e bizneseve
të vogla perceptojnë që kërkesa për mallra dhe shërbime në 12
bie në kundërshtim me percepcionin negativ që kanë bizneset e vogla, siç
IV, në lidhje me rritjen e profitit të tyre. Në anën tjetër, percepcioni se kërkesa në treg do të
pësojë një rritje të konsiderueshme, sugjeron që, eventualisht, mallrat dhe shërbimet në Kosovë
do të pësojnë inflacion (inflacion të
Outlook-i sugjeron që, institucionet gjegjëse rregullatore, të kujdesen që tregu në Kosovë të
preventohet nga një inflacion i skajshëm i kërkesës që mund të sjellet, siç tregon edhe evidenca,
nga rritja eventuale e kërkesës. Në fund,
do të rritet në treg, është stimulator logjik i rritjes së inflacionin, por edhe i përshpejtimit të
lëvizjes së qarkullimit në treg.
VI.
Kërkesa në treg për mallrat/shërbimet e bizneseve do të:
Sa i përket evidencës së mësipërme, në përgjithësi mund të thuhet që, të tre llojet e bizneseve
rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime në treg. Në këtë kontekst, 73% e bizneseve
të vogla perceptojnë që kërkesa për mallra dhe shërbime në 12-muajt e ardhshëm do të rritet. Kjo
bie në kundërshtim me percepcionin negativ që kanë bizneset e vogla, siç shihet nga diagrami nr.
IV, në lidhje me rritjen e profitit të tyre. Në anën tjetër, percepcioni se kërkesa në treg do të
pësojë një rritje të konsiderueshme, sugjeron që, eventualisht, mallrat dhe shërbimet në Kosovë
do të pësojnë inflacion (inflacion të kërkesës), si rezultat i shtimit të kërkesës. Prandaj,
i sugjeron që, institucionet gjegjëse rregullatore, të kujdesen që tregu në Kosovë të
preventohet nga një inflacion i skajshëm i kërkesës që mund të sjellet, siç tregon edhe evidenca,
nga rritja eventuale e kërkesës. Në fund, Business Outlook-i sugjeron që, percepcioni që kërkesa
do të rritet në treg, është stimulator logjik i rritjes së inflacionin, por edhe i përshpejtimit të
11
Sa i përket evidencës së mësipërme, në përgjithësi mund të thuhet që, të tre llojet e bizneseve
rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime në treg. Në këtë kontekst, 73% e bizneseve
muajt e ardhshëm do të rritet. Kjo
shihet nga diagrami nr.
IV, në lidhje me rritjen e profitit të tyre. Në anën tjetër, percepcioni se kërkesa në treg do të
pësojë një rritje të konsiderueshme, sugjeron që, eventualisht, mallrat dhe shërbimet në Kosovë
kërkesës), si rezultat i shtimit të kërkesës. Prandaj, Business
i sugjeron që, institucionet gjegjëse rregullatore, të kujdesen që tregu në Kosovë të
preventohet nga një inflacion i skajshëm i kërkesës që mund të sjellet, siç tregon edhe evidenca,
i sugjeron që, percepcioni që kërkesa
do të rritet në treg, është stimulator logjik i rritjes së inflacionin, por edhe i përshpejtimit të
Çmimet e shërbimeve/mallrave që ofrojnë bizneset do të:
Përgjigjet janë këto:
Në përgjithësi, evidenca e mësipërme tregon që, bizneset perceptojnë që çmimet e mallrave dhe
shërbimeve do mbesin të njëjta. Kjo është një indikator që, nuk do ketë as rritje por as zvogëlim
inflacioni. Pavarësisht kësaj, siç tregon evidenca, bizneset per
njërën anë, por në anën tjetër perceptojnë që çmimet e mallrave/shërbimeve do qëndrojnë të
njëjta. Prandaj, ose bizneset kanë një percepcion të gabuar mbi funksionimin e tregut, ose tregu
në Kosovë nuk funksionon. Pra, në
pësojë rritje, është e panatyrshme që të perceptohet që nuk do ketë rritje çmimesh, ose e
kundërta. Prandaj, Business Outlook
mbrojtjes së të drejtave të bizneseve, të hulumtojnë se pse ka një qëndrim kontradiktor në
percepcionin e bizneseve sa i përket kësaj të fundit. Në lidhje me evidencën e paraqitur më lartë,
Business Outlook-i gjithashtu vëren se, në përgjithësi, percepcioni se çmime
mbesin të njëjta është shenjë negative për ritmin ekonomik dhe klimën e biznesit, meqë një rritje
e lehtë e inflacionit shkaktohet prej rritjes së performancës biznesore. Prandaj,
i konstaton që, percepcioni aktual i bizn
të njëjtë që do ndjek klima biznesore, pa perspektivë rritjeje të performancës.
VII.
eve/mallrave që ofrojnë bizneset do të:
Në përgjithësi, evidenca e mësipërme tregon që, bizneset perceptojnë që çmimet e mallrave dhe
shërbimeve do mbesin të njëjta. Kjo është një indikator që, nuk do ketë as rritje por as zvogëlim
inflacioni. Pavarësisht kësaj, siç tregon evidenca, bizneset perceptojnë një rritje të kërkesës në
njërën anë, por në anën tjetër perceptojnë që çmimet e mallrave/shërbimeve do qëndrojnë të
njëjta. Prandaj, ose bizneset kanë një percepcion të gabuar mbi funksionimin e tregut, ose tregu
në Kosovë nuk funksionon. Pra, nëse percepcioni i bizneseve tregon që, kërkesa në treg do
pësojë rritje, është e panatyrshme që të perceptohet që nuk do ketë rritje çmimesh, ose e
Business Outlook-i sugjeron që, institucionet gjegjëse, por edhe asociacionet e
së të drejtave të bizneseve, të hulumtojnë se pse ka një qëndrim kontradiktor në
percepcionin e bizneseve sa i përket kësaj të fundit. Në lidhje me evidencën e paraqitur më lartë,
i gjithashtu vëren se, në përgjithësi, percepcioni se çmimet do vazhdojnë të
mbesin të njëjta është shenjë negative për ritmin ekonomik dhe klimën e biznesit, meqë një rritje
e lehtë e inflacionit shkaktohet prej rritjes së performancës biznesore. Prandaj, Business Outlook
i konstaton që, percepcioni aktual i bizneseve për mos-rritje të çmimeve, është indikator i ritmit
të njëjtë që do ndjek klima biznesore, pa perspektivë rritjeje të performancës.
12
Në përgjithësi, evidenca e mësipërme tregon që, bizneset perceptojnë që çmimet e mallrave dhe
shërbimeve do mbesin të njëjta. Kjo është një indikator që, nuk do ketë as rritje por as zvogëlim
ceptojnë një rritje të kërkesës në
njërën anë, por në anën tjetër perceptojnë që çmimet e mallrave/shërbimeve do qëndrojnë të
njëjta. Prandaj, ose bizneset kanë një percepcion të gabuar mbi funksionimin e tregut, ose tregu
se percepcioni i bizneseve tregon që, kërkesa në treg do
pësojë rritje, është e panatyrshme që të perceptohet që nuk do ketë rritje çmimesh, ose e
i sugjeron që, institucionet gjegjëse, por edhe asociacionet e
së të drejtave të bizneseve, të hulumtojnë se pse ka një qëndrim kontradiktor në
percepcionin e bizneseve sa i përket kësaj të fundit. Në lidhje me evidencën e paraqitur më lartë,
t do vazhdojnë të
mbesin të njëjta është shenjë negative për ritmin ekonomik dhe klimën e biznesit, meqë një rritje
Business Outlook-
rritje të çmimeve, është indikator i ritmit
Investimet e bizneseve do të:
Përgjigjet janë këto:
Siç tregon evidenca e mësipërme, ekziston një percepc
rriten gjatë 12-muajve të ardhshëm. Ky percepcion është më pozitiv tek bizneset e mëdha, dhe
më pak pozitiv tek bizneset e vogla. Sidoqoftë, percepcioni që investimet do rriten, sugjeron për
një lirim të ritmit ekonomik të vendit, dhe rritje të investimeve të bizneseve. Prandaj,
Outlook-i sugjeron që ekziston një klimë mjaft stimuluese për investime, dhe një ambient mjaft i
sigurt për investime. Në këtë kuptim,
meqë percepcioni për rritje të investimeve nga ana e bizneseve është mjaft i lartë.
VIII.
Investimet e bizneseve do të:
Siç tregon evidenca e mësipërme, ekziston një percepcion gjeneral se investimet nga biznesi do
muajve të ardhshëm. Ky percepcion është më pozitiv tek bizneset e mëdha, dhe
më pak pozitiv tek bizneset e vogla. Sidoqoftë, percepcioni që investimet do rriten, sugjeron për
nomik të vendit, dhe rritje të investimeve të bizneseve. Prandaj,
i sugjeron që ekziston një klimë mjaft stimuluese për investime, dhe një ambient mjaft i
sigurt për investime. Në këtë kuptim, sigurimi i investimeve është i një niveli të k
meqë percepcioni për rritje të investimeve nga ana e bizneseve është mjaft i lartë.
13
ion gjeneral se investimet nga biznesi do
muajve të ardhshëm. Ky percepcion është më pozitiv tek bizneset e mëdha, dhe
më pak pozitiv tek bizneset e vogla. Sidoqoftë, percepcioni që investimet do rriten, sugjeron për
nomik të vendit, dhe rritje të investimeve të bizneseve. Prandaj, Business
i sugjeron që ekziston një klimë mjaft stimuluese për investime, dhe një ambient mjaft i
është i një niveli të kënaqshëm,
meqë percepcioni për rritje të investimeve nga ana e bizneseve është mjaft i lartë.
Eksporti do të pësojë:
Përgjigjet janë këto:
Evidenca e mësipërme sugjeron që bizneset e mëdha dhe të mesme perceptojnë që do ketë një
nivel jo shumë të lartë të rritjes së eksporteve, ndërsa bizneset e vogla perceptojnë që do ketë një
rritje të eksportit. Megjithatë, një mesatare shumicë prej 26%, t
sugjeron që ritmi i eksportit do mbetet i njëjtë. Për më tepër, nga evidenca e mësipërme, tregohet
një tendencë më e madhe për zvogëlim të eksportit tek bizneset e mëdha dhe ato të mesme, sesa
tek bizneset e vogla. Prandaj, B
mesme nuk e shohin rritjen e eksportit si një indikator shumë realist, çfarë nuk ndodh me
bizneset e vogla. Për më tepër, duhet thënë që, bizneset e mëdha dhe të vogla janë subjekte
ekonomike që kanë potencial eksportues, përderisa bizneset e vogla nuk mund të kenë aftësi
eksportuese dhe mundësi të tilla, siç ndodh me bizneset e mëdha. Prandaj, percepcioni për
indikatorin e eksportit, është më real tek bizneset e mëdha, sesa tek ato të vogla. Kjo th
ekziston një klimë jo shumë favorizuese për eksportim, e cila ndikon në percepcionin e
bizneseve të mëdha dhe të vogla. Në të njëjtën linjë, evidenca e mësipërme sugjeron që, bizneset
e mëdha dhe ato të vogla, nuk janë të afta dhe nuk kanë për qëll
e tyre kah eksporti, por për më tepër janë të drejtuara nga furnizimi i kërkesës kombëtare. Kjo
IX.
Evidenca e mësipërme sugjeron që bizneset e mëdha dhe të mesme perceptojnë që do ketë një
nivel jo shumë të lartë të rritjes së eksporteve, ndërsa bizneset e vogla perceptojnë që do ketë një
rritje të eksportit. Megjithatë, një mesatare shumicë prej 26%, tek tri kategoritë e bizneseve,
sugjeron që ritmi i eksportit do mbetet i njëjtë. Për më tepër, nga evidenca e mësipërme, tregohet
një tendencë më e madhe për zvogëlim të eksportit tek bizneset e mëdha dhe ato të mesme, sesa
Business Outlook-i sugjeron që, bizneset e mëdha dhe ato të
mesme nuk e shohin rritjen e eksportit si një indikator shumë realist, çfarë nuk ndodh me
bizneset e vogla. Për më tepër, duhet thënë që, bizneset e mëdha dhe të vogla janë subjekte
në potencial eksportues, përderisa bizneset e vogla nuk mund të kenë aftësi
eksportuese dhe mundësi të tilla, siç ndodh me bizneset e mëdha. Prandaj, percepcioni për
indikatorin e eksportit, është më real tek bizneset e mëdha, sesa tek ato të vogla. Kjo th
ekziston një klimë jo shumë favorizuese për eksportim, e cila ndikon në percepcionin e
bizneseve të mëdha dhe të vogla. Në të njëjtën linjë, evidenca e mësipërme sugjeron që, bizneset
e mëdha dhe ato të vogla, nuk janë të afta dhe nuk kanë për qëllim që ta konsiderojnë të ardhmen
e tyre kah eksporti, por për më tepër janë të drejtuara nga furnizimi i kërkesës kombëtare. Kjo
14
Evidenca e mësipërme sugjeron që bizneset e mëdha dhe të mesme perceptojnë që do ketë një
nivel jo shumë të lartë të rritjes së eksporteve, ndërsa bizneset e vogla perceptojnë që do ketë një
ek tri kategoritë e bizneseve,
sugjeron që ritmi i eksportit do mbetet i njëjtë. Për më tepër, nga evidenca e mësipërme, tregohet
një tendencë më e madhe për zvogëlim të eksportit tek bizneset e mëdha dhe ato të mesme, sesa
i sugjeron që, bizneset e mëdha dhe ato të
mesme nuk e shohin rritjen e eksportit si një indikator shumë realist, çfarë nuk ndodh me
bizneset e vogla. Për më tepër, duhet thënë që, bizneset e mëdha dhe të vogla janë subjekte
në potencial eksportues, përderisa bizneset e vogla nuk mund të kenë aftësi
eksportuese dhe mundësi të tilla, siç ndodh me bizneset e mëdha. Prandaj, percepcioni për
indikatorin e eksportit, është më real tek bizneset e mëdha, sesa tek ato të vogla. Kjo thotë që,
ekziston një klimë jo shumë favorizuese për eksportim, e cila ndikon në percepcionin e
bizneseve të mëdha dhe të vogla. Në të njëjtën linjë, evidenca e mësipërme sugjeron që, bizneset
im që ta konsiderojnë të ardhmen
e tyre kah eksporti, por për më tepër janë të drejtuara nga furnizimi i kërkesës kombëtare. Kjo
nuk shihet si indikacion pozitiv përballë procesit të globalizimit, për më tepër shënon një
ngathtësi të biznesit vendës që të
Problemet e biznesit, sipas renditjes:
Përgjigjet janë këto:
Siç shihet nga diagrami i mësipërm, bizneset në Kosovë prekin në pikat më themelore të sfidave
të ekonomisë kosovare. Si të tilla, problemet e bizneseve në Kosovë nuk janë thjesht të natyrës
materiale por edhe juridike dhe institucionale. Siç tregon eviden
konkurrenca, ngarkesa tatimore dhe masa e qirasë, janë katër problemet më themelore të
bizneseve në Kosovë. Pasojnë problemet, siç janë, rregullimi i tregut, siguria, infrastruktura,
punëtorët, profiti i vogël, normat e interesit dhe
Business Outlook-i sugjeron që përveç rrymës elektrike që është problem material, institucionet
shtetërore duhet të ndërhyjnë në konkurrencën në treg, meqë politikat e konkurrencës
perceptohen si sfida shumë parimore për klimën biznesore.
Konkurrencës duhet tu përgjigjet nevojave të biznesit, duke intervenuar në treg, me qëllim të
parandalimit por edhe dënimit të abuzuesve të rregullave të konkurrencës. Në të njëjtin drejtim,
mund të konsiderohet që ngarkesa tat
biznesore, prandaj Qeveria e Kosovës duhet t’i kushtoj kujdes ngarkesës së lartë tatimore si
nuk shihet si indikacion pozitiv përballë procesit të globalizimit, për më tepër shënon një
ngathtësi të biznesit vendës që të orientohet nga hyrja në konkurrencë në tregje globale.
X.
Problemet e biznesit, sipas renditjes:
Siç shihet nga diagrami i mësipërm, bizneset në Kosovë prekin në pikat më themelore të sfidave
të ekonomisë kosovare. Si të tilla, problemet e bizneseve në Kosovë nuk janë thjesht të natyrës
materiale por edhe juridike dhe institucionale. Siç tregon evidenca e mësipërme, rryma,
konkurrenca, ngarkesa tatimore dhe masa e qirasë, janë katër problemet më themelore të
bizneseve në Kosovë. Pasojnë problemet, siç janë, rregullimi i tregut, siguria, infrastruktura,
punëtorët, profiti i vogël, normat e interesit dhe qasja në para.
i sugjeron që përveç rrymës elektrike që është problem material, institucionet
shtetërore duhet të ndërhyjnë në konkurrencën në treg, meqë politikat e konkurrencës
perceptohen si sfida shumë parimore për klimën biznesore. Në këtë kuptim, Autoriteti i
Konkurrencës duhet tu përgjigjet nevojave të biznesit, duke intervenuar në treg, me qëllim të
parandalimit por edhe dënimit të abuzuesve të rregullave të konkurrencës. Në të njëjtin drejtim,
mund të konsiderohet që ngarkesa tatimore shihet si problem themelor për performancën
biznesore, prandaj Qeveria e Kosovës duhet t’i kushtoj kujdes ngarkesës së lartë tatimore si
15
nuk shihet si indikacion pozitiv përballë procesit të globalizimit, për më tepër shënon një
tregje globale.
Siç shihet nga diagrami i mësipërm, bizneset në Kosovë prekin në pikat më themelore të sfidave
të ekonomisë kosovare. Si të tilla, problemet e bizneseve në Kosovë nuk janë thjesht të natyrës
ca e mësipërme, rryma,
konkurrenca, ngarkesa tatimore dhe masa e qirasë, janë katër problemet më themelore të
bizneseve në Kosovë. Pasojnë problemet, siç janë, rregullimi i tregut, siguria, infrastruktura,
i sugjeron që përveç rrymës elektrike që është problem material, institucionet
shtetërore duhet të ndërhyjnë në konkurrencën në treg, meqë politikat e konkurrencës
Në këtë kuptim, Autoriteti i
Konkurrencës duhet tu përgjigjet nevojave të biznesit, duke intervenuar në treg, me qëllim të
parandalimit por edhe dënimit të abuzuesve të rregullave të konkurrencës. Në të njëjtin drejtim,
imore shihet si problem themelor për performancën
biznesore, prandaj Qeveria e Kosovës duhet t’i kushtoj kujdes ngarkesës së lartë tatimore si
faktor i zvogëlimit të performancës biznesore. Në të njëjtën linjë, siç evidenton diagrami i
mësipërm, rregullatorët shtetëror duhet të kenë një përgjegjësi më të lartë në luftën ndaj
abuzuesve në treg, dhe në harmonizimin e praktikave qeverisëse në treg me ato të Bashkimit
Evropian. Siç tregon Business Outlook
themelore të bizneseve në Kosovë. Në fund,
gjegjëse të marrin parasysh evidencën e mësipërme, meqë evidenca në fjalë tregon faktorët që
janë kontraktues të aktivitetit biznesor në Kosovë, lirimi nga të cilat, mu
aktivitetit ekonomik Kosovës.
Problemet sipas llojit të biznesit:
Përgjigjet janë këto:
Në fund, siç tregon diagrami i mësipërm,
problem që prek përafërsisht njësoj të tre
ngarkesën tatimore, dhe nivelin e profitit. Sidoqoftë, ekziston një divergjencë në percepcione në
mes të bizneseve të mëdha dhe të mesme, dhe atyre të vogla, përballë problemit të qirasë,
konkurrencës, infrastrukturës, dhe rrymës. Së pari,
faktor i zvogëlimit të performancës biznesore. Në të njëjtën linjë, siç evidenton diagrami i
rët shtetëror duhet të kenë një përgjegjësi më të lartë në luftën ndaj
abuzuesve në treg, dhe në harmonizimin e praktikave qeverisëse në treg me ato të Bashkimit
Business Outlook-i, edhe profiti i vogël dhe siguria shihen si probleme
hemelore të bizneseve në Kosovë. Në fund, Business Outlook-i sugjeron që, institucionet
gjegjëse të marrin parasysh evidencën e mësipërme, meqë evidenca në fjalë tregon faktorët që
janë kontraktues të aktivitetit biznesor në Kosovë, lirimi nga të cilat, mund t’i sillte rritje të
XI.
Problemet sipas llojit të biznesit:
Në fund, siç tregon diagrami i mësipërm, Business Outlook-i konstaton që rryma është një
problem që prek përafërsisht njësoj të tre llojet e bizneseve. E njëjta gjë ndodh edhe me sigurinë,
ngarkesën tatimore, dhe nivelin e profitit. Sidoqoftë, ekziston një divergjencë në percepcione në
mes të bizneseve të mëdha dhe të mesme, dhe atyre të vogla, përballë problemit të qirasë,
s, infrastrukturës, dhe rrymës. Së pari, Business Outlook-i vëren që bizneset e mëdha
16
faktor i zvogëlimit të performancës biznesore. Në të njëjtën linjë, siç evidenton diagrami i
rët shtetëror duhet të kenë një përgjegjësi më të lartë në luftën ndaj
abuzuesve në treg, dhe në harmonizimin e praktikave qeverisëse në treg me ato të Bashkimit
i, edhe profiti i vogël dhe siguria shihen si probleme
i sugjeron që, institucionet
gjegjëse të marrin parasysh evidencën e mësipërme, meqë evidenca në fjalë tregon faktorët që
nd t’i sillte rritje të
i konstaton që rryma është një
llojet e bizneseve. E njëjta gjë ndodh edhe me sigurinë,
ngarkesën tatimore, dhe nivelin e profitit. Sidoqoftë, ekziston një divergjencë në percepcione në
mes të bizneseve të mëdha dhe të mesme, dhe atyre të vogla, përballë problemit të qirasë,
i vëren që bizneset e mëdha
17
e shohin konkurrencën si problem më të vogël sesa ato të vogla. Kjo sugjeron që, bizneset e
vogla janë të pritura për të qenë të ‘abuzuara’ nga performanca e bizneseve të mëdha, në kuptim
të konkurrencës. Sa i përket problemit të qirasë, kjo e fundit konsiderohet si problem shume i
madh nga bizneset e vogla, kurse si shumë më i vogël nga bizneset e mëdha. Kjo sugjeron që,
bizneset e vogla mbështeten në infrastrukturë ndërtimore të marrë me qira, siç nuk ndodh
zakonisht me bizneset e mëdha. Dhe në fund, rryma shihet si problem më shumë nga bizneset e
mëdha, sesa nga ato të mesme dhe të vogla. Kjo sugjeron që, performanca e sektorit energjetik
ka një korrelacion më të drejtpërdrejtë me performancën e bizneseve të mëdha, sesa me atë të
bizneseve të mesme dhe atyre të vogla.
Konkluzion përjashtimor:
Business Outlook-i konstaton që ekziston një percepcion shumë i afërt në mes të bizneseve të
mëdha dhe atyre të mesme, dhe një divergjencë percepcionesh në mes të këtyre të fundit dhe
bizneseve të vogla. Prandaj, pavarësisht analizave të bëra mësipër, Business Outlook-i sugjeron
që, gjatë procesit të ndërtimit të politikave publike, institucionet gjegjëse të marrin të ‘ndarë’
interesin dhe percepcionin e bizneseve të mëdha dhe të mesme në njërën anë, dhe bizneseve të
vogla në anën tjetër.
18
Co-Directors Office
Research Department
Universum Institute for Economic and Social Studies
Fourth Floor
Veterrniku p.n. Prishtina, Kosovo
+381 38 544 210
www.universum-ks.org
Top Related