h ng v ng v n Bi u Chánh

N TH NH T

(1) GÂY CU C TÌNH DUYÊN

Th cu c v n xây, h t suy t i th nh, nh n qu n t n hoá, i c u ra tân.ó là nh lu t d nhiên, d u mu n d u không, ai ai c ng ph i ch u, không làm sao s a

c.Nh l i mà coi, sau khi ánh phá i n Chí Hòa r i, binh i Pháp l n l n xâm

chi m t t c sáu t nh c a t Gia nh. T h ng nông phu cho t i nhà h c th c th y u t ci mà quay u trông v Phú Xuân, thì tri u ình im lìm d ng nh b x i, còn chóng m t

ngó vào ám anh hùng ngh a s thì các c Tr ng Công nh, Nguy n Trung Tr c, Thiên hng, Th Khoa Huân l n l t th t b i tiêu tan.

ng tr c ngã ba ng nh v y ó, ph i i ngã nào ? N u c ng quy t gi n n n p thì l y chi mà n ng níu, còn n u i thái cho xuôi dòng thì l i v i t tiên, mà c ng

th n v i cây c .Trong lúc dân trí ng phân vân nh v y, nhà c m quy n Pháp khôn ngoan, nên

ch m lo gây thi n c m v i nhân dân. Ng i ta bi t thâu ph c t ai thì d , nh t là g p xkhông có binh i t ch c hoàn b ; còn thâu ph c nh n tâm là u r t khó kh n, ph i i thay

n hoá, ph i ung úc tâm h n, m y vi c ó ph i dày công phu, ph i nhi u th k , thì m ilàm c.

i chi m tr t Nam Vi t, n c Pháp ph i b n lo nhi u n i:- Lo chia 6 t nh c ra làm 20 h t m i, r i t quan Tham bi n m i h t ng s p

t c quan hành chánh cho phù h p v i cách cai tr m i mà không ng ch mn phong hoá c truy n;

- Lo xây d ng an ninh cho nh n dân c l c nghi p an c , t thành th vô t ing bái;

- Lo t ch c ng giao thông cho ti n b m u d ch.Tuy ph i g p rút xây n n hành chánh, ng i Pháp c ng không b d p v n thâu

ph c nh n tâm. Nh ng ng i s ng trong n y n m cu i cùng c a th k 19, là kho ng t n m1895 t i n m 1900, ai c ng nh n Pháp m i chi m tr Nam Vi t có 30 n m mà ã kh i côngxây d ng m t n n v n hoá m i h ng d n tâm h n Vi t Nam quay v phía Âu Tây.

i lúc y mà ã:a) Có m y ng i vi t thông minh c ch n l a em qua Pháp mà giáo hoá. y là

các c Di p v n C ng, Tr ng Minh Ký, Bùi quang Nh n, Bùi quang Chiêu,Nguy n tr ng Qu ng.

b) Cho xu t b n Gia nh Báo v i Thông Lo i khóa trình, l i còn cho in nhi u lo isách ph thông ch qu c ng , do các c Tr ng V nh Ký, Tr ng Minh.Kývà Hu nh T nh C a ch m nom.

c) tr ng Thông Ngôn (Collège des Interprètes) cho nh ng c i h c bênPháp tr v hi p v i m y c nho h c uyên thâm d y các quan Tham Bi n, cácnhân viên hành chánh và các s quan trong H i Quân và L c Quân h c ti ngVi t, mà c ng d y luôn s ký cùng phong hoá c a ng i Vi t n a.

Mà u c n y u c a ng i Pháp trong lúc y là ph i có nhi u ng i b n th ph strong ch c v thông ngôn, ký l c, giúp các ngành hành chánh cùng công th ng. Mu ncho c th a mãn nhu c u kh n c p này, ng i ta ph i lo l p li n:

a) t tr ng s ph m trung ng t i Sài gòn ào t o giáo viên ay các tr ngng m y h t.

b) t tr ng trung h c ph thông, phân làm hai ch ng, b t u h c t i M Thohai n m r i lên Sài gòn h c ti p hai n m n a m i c b d ng làm thông ngôn,ký l c. H c sinh hai tr ng này u c h ng h c b ng, ngh a là c nhàtr ng nuôi n, ng và phát qu n áo, giày nón, kh i tr ti n chi h t.

c) n l t m tr ng s ng Pháp Vi t t i châu thành các h t cung c p chotrr ng Trung h c M Tho.

Nhà tr ng Pháp thì s t s n xây n n giáo d c m i, nh ng nh n dân Nam Vi t coi bng h 1, ch a quy t y m c u nghinh tân. Vì dân trí còn l l ng nh v y, nên nh ng tr ng

tân h c m ra không c dân chúng hoan nghinh cho l m, thành th nhà n c t n công t na r t nhi u, mà m i n m tr ng s ph m ch ào t o ch ng 30 giáo viên, còn tr ng Trungc Chasseloup-Laubat ào t o l i 50 thông ngôn, ký l c.

Không ph i ng i Vi t Nam không ham h c nên tr ng tân h c l p ra không cth nh phát. Không ph i v y. Ng i Vi t ham h c l m ch . H h ng h v i tân h c nh ng h

n h ng hái v i nho h c luôn luôn. y là h th a thích món n tinh th n c c a h x a nay, say m n, h quí tr ng, h không ành b mà dùng món n tinh th n khác, ch a ch c cái

khác ó mà ngon ng t béo bùi h n cái c a h ã có s n. nói riêng tình hình giáo d c trong h t Gò công h i cu i th k 19, thì bi t lúc y

trong m y h t khác c ng v y.Trong kho ng ó, ng i ta nh n th y t i châu thành Gò công nhà n c có m t tr ng

ng h c, g m n m l p, có m t quan c h c, ng i Pháp v i n m giáo viên ng i Vi t. l p nh t n l p t thì d y Pháp v n nhi u h n Vi t v n, còn l p n m là l p chót thì giao

cho m t th y nho bi t ch qu c ng d y tr ng u h c v n xuôi, v n ng c; r i t p c, t pvi t qu c v n.

c trò c th y ch ng m t tr m r i, l p chót c l i 50 trò, còn m y l p trên ch ngvài ba ch c, t i l p nh t ch còn t 10 n 15 là nhi u. L i h c trò toàn là con trai ch khôngcó con gái, cha m t i ch , ho c trong m y xóm làng xung quanh, cách ch l i vài ba ngànth c.

Mu n l y l p trên có thêm h c trò ông, l i c ng mu n Pháp ng c thông d ngtrong m y làng xa, Tham Bi n m i m t i b n ch trong b n t ng m i ch m t tr ng d yPháp v n g i là tr ng t ng g m hai l p: l p nh chuyên d y cho bi t c, bi t vi t ch qu cng , r i lên l p l n b t u d y Pháp v n. Trong lúc nói ây trong h t có b n tr ng t ng t

i b n ch : R ch Gi ( ng S n), Gi ng Ông Huê (V nh L i), C a Khâu ( T ng Hòa) vàch T ng Châu (Tân niên Tây).

c d u có hu n l nh d y H ng giáo m y làng chung quanh ch ép bu c m y ng icó con ph i cho n m y tr ng t ng ó mà h c, l i m c d u m i n m, tr c khi khai tr ng,có gom h c trò l p l n c a m y tr ng t ng v châu thành mà thi chung; m y ch c trò gi i

c h ng h c b ng m i tháng n m ng b c n c m quán t i châu thành ti p h cthêm m y l p trên c a tr ng s ng h c.

Th mà trong b n tr ng t ng s h c trò c ng không c ông; ch l n nh chGi ng Ông Huê thì c 40 n 50, còn m y ch nh thì vài ba ch c mà thôi,

Có m t u áng ý là lúc y châu thành c ng nh m y ch , ã có tr ng t ngmà l i có tr ng t d y ch nho; ch ng i ta th y có t i hai ba tr ng trai gái h c chung

n b n n m ch cCòn trong các làng ch a ki m c giáo viên d y ch qu c ng , thì h ng ch c r c

t th y nho d y tr em t i ình h c ch nho. m y xóm ông, có tr em nhi u, thì ng icó c m ti n, có nhà r ng, c ng nuôi m t th y nho d y con cháu. Ng i trong xóm th ngcho con t u l i ó mà h c ch nho, m i tháng n n cho th y ho c m t hai quan ti n, ho c

t qu u g o, ho c bánh trái hay tôm cá.

1 h ng h

ng già c nghe nh c t i kho ng n y s c m xúc mà nh b t ch tèm lem d dáy c aám tr em m i ngày b ng ng l i r ch, tr i n ng m m a i n m y tr ng làng và

tr ng xóm mà h c ch nho h i i ó. S m m i n c m r i m i i h c n g n n a bu ichi u m i tr v nhà. M i trò em theo m t cái ng tre, có dây bu c hai u mang vào vai,

ng ng sách v , vi t m c d u m c n a hay l i sông c ng kh i t.y trò nh m i t p vi t, không có ti n mà mua gi y m c x i x nh bây gi , thì có

m s n t i tr ng, m t t m ván, m t cái ghè ng n c, vài cây c o b ng tre v i ít c ct sét nh i n n r i ph i khô. H t p vi t thì ch m u c c t sét vào ghè n c mà thoa trênm ván r i c m cây c mà vi t. H vi t r i ch ó thì l y c c t mà chà lên ng bôi b mà

vi t ch khác. V i cách t p vi t ti n t n nh v y nên tr em m i h c thì tay ch n, qu n áo bbùn l m lem, d dáy h t s c.

Ph i con nhà giàu, l i ph i bi t vi t r i, c lên h ng t h ng n m và h ng sáu, ngh alà m i tr ng gi y b ch vi t c b n, n m ho c sáu hàng r i, thì m i b c , b ván mà c mvi t ng vi t trên gi y.

Mà th y giáo ch m v và ch m sách cho h c trò, c ng không có m c nh bây gi .Ng i ta ki m á ong tr i trên l , l a c c nào màu nhi u thì l m em v , r i l y d a chút n c mà mài thành son th y giáo ch m v và khuyên m y ch vi t t t.

Hi n gi òm th y tr em i h c qu n áo p , giày nón v n vang, tay ôm c p da, túit vi t máy, ng i ta nh l i tình c nh c a l c trò h i 60 n m v tr c, ng i ta ch ng kh i

th ng tâm, t i nghi p cho tr x a c c kh cam go, nh ng c ng rán là h c, h c ng bi tngh a, bi t nhân, bi t th o, bi t thu n, bi t qu y, bi t ph i, bi t cao, bi t th p.

Xây n n tân h c, ng i ta khuyên d , v a ép bu c, mà ng i Vi t c d d và eoi theo nho h c nó s a mình n ch nào, còn tân h c thì m t mù không hi u nó s d t

mình i âu, s e nó s phân r mình v i t tiên nó s làm cho mình quên c n nhà n n c. d d ó không ph i vô lý.

Ai hi u bi t tâm h n c a ng i h i i ó thì không dám chê lù mù.Mà d u ti n nh n lù mù i n a, ng i ta c ng có tâm, có chí, có ngh a, có tình, l i tâm

chí, ngh a tình c a ng i ta b n v ng kh kh ch không ph i th tâm chí xây chi u theolu ng gió, hay là th ngh a tình phát sanh vì m i l i.

Vì v y nên lúc tân c u giao th i ó c ng gây trong dân gian l m chuy n th c m c, cóchuy n th t thà ngh l i b t t c c i, mà c ng có chuy n éo le nh t i a n c m t. H i ó

ng có nhi u cu c bèo mây tan hi p, hi p tan làm cho con ng i khi au n, khi vui c i,nh ng có cu c tình duyên n y nó tr c tr d k , n u nh c l i nghe ch i d u không n n i t c

i hay là mu n khóc, thì có l c ng giúp cho ng i i nay bi t c tâm h n c a ng ithu c th h tr c, th h v a m i qua trong n m sáu m i n m nay.

(2) II

Lúc y trong h t Gò Công, t i ch Gi ng Ông Huê, mà bây gi ng i ta g i t t là chGi ng, m c d u nhà n c Pháp ã có m m t tr ng t ng trong m t tòa nhà c t b ng g chngói p , àng hoàng, và có b hai giáo viên d y m t l p ch qu c ng và m t l p xennhi u gi ch Pháp, mà tr ng t c a ông Giáo Huân c ng v n có h c trò h c ông hoài.

Ông giáo Huân là m t nhà nho h c ho t bác, thông s kinh rành ngh a lý, gi ng sách hi u, vi t ch có gân, tu i ã quá n m m i mà s c kho còn y . Cách m i n m

tr c v ông ch t l i cho ông m t th t v n trong làng V nh H u và môt a con trai 20tu i. Ông ph i c i v s m cho con ng có dâu lo vi c c m n c trong nhà, r i ông ch p n itóc t v i thím H ng là m t góa ph ngoài ch Gi ng.

Thím H ng n y h i tr c v n là v c a m t ng i khách trú, thu c bang Tri u Châutên H a Thêm có m t ti m bán trà và bánh in, thèo lèo ch Gi ng. V ch ng sanh c acon trai t tên là H a M . Khi H a M c 7 tu i, H a Thêm buôn bán khá, có ti n dnhi u m i giao ti m cho v r i em con v Tàu ng nó v i bà n i mà h c ch . R ithay, H a.Thêm d t con i v a c m t tháng thì thím H ng c th c a bà m ch ng chohay H a Thêm au nên ch t, bà gi H a M l i ng trông nom cho nó n h c, ch ng khôn

n r i bà s cho nó tr qua.Thím H ng bu n r u v s m t ch ng, l i xa con, thím h t mu n buôn bán n a. Thím

sang ti m bánh cho ng i khác, tom góp v n li ng c g n ba ngàn. Thím mua m t nhàngói ba c n, vách ván, phía tr c có sân, phía sau có m t mi ng v n nh nh . Sân thì thím

ch t ng c i òn tr mà bán l , còn phía sau thím c t thêm m t thà lá ba c n cao ráo,kho ng khoát, tr cá khô và n c m m mà bán cho b n hàng. Buôn bán th n y thím ãth nh th i mà l i có l i nhi u. Ch ng bao lâu thím ch p n i tóc t v i ông Giáo Huân, vch ng toan tính v i nhau, m i óng vách mà ng n m t c n trong nhà lá phía sau tr n c

m v i cá khô, còn hai c n thì óng bàn gh d n thành m t tr ng h c cho ông giáo d ych nho.

Tr ng h c c a ông Giáo Huân g n chùa Ông Quan , d a bên l t phía cây Men i lên, tr c chùa Ông, sau nhà vi c V nh L i, r i i th ng vô V nh H u.

Tr ng m d y ã b y n m r i, trai gái h c chung, s h c trò luôn luôn không d i40. H c trò ch qu n áo s ch s ch không ph i tèm lem nh tr em ng, r y. M i t pvi t thì dùng gi y dùng vi t ch không ph i dùng t mà vi t trên ván r i bôi.

c trò phân nhi u l p. L p m i h c v lòng, la rùm: Thiên tr i, a t, nh n ng i,i t p vi t ch l n b ng khu tô, thì óng ti n tr ng m i tháng hai c c b c.

p ã vi t c r i, d u còn vi t hàng ba thì ph i óng ti n tr ng n m c c.Còn l p nghe gi ng sách, b t lu n h c Minh Tâm B u Giám hay u H c T m

Nguyên, hay T Th Th Chú, thì ph i óng ch n m t ng.Nh v y nên m i tháng ông Giáo Huân ki m vài ch c ng b c, u ng trà hút thu c

không h t, huê l i trong v n trong V nh H u ông giao h t cho con v i dâu n xài thong th .Th i d ng bi u trong tr ng ông giáo Huân không gi ng v i tr ng nhà n c. S m

i n c m r i ngoài 9 gi thì b t u d y. G n 12 gi th y ngh tr a. Luc y h c trò t do,nh ng không c c i gi n làm r y; mu n v nhà thì v mu n i ch i c ng c, hay làmu n ó mà h c ôn ho c t p vi t tu ý. Th ng th ng m y trò tr ng tu i, nghe sách, thì luôn mà h c, duy có m y trò nh hay i ch i ho c ra ch mua bánh mà n.

Hôm nay, quá 9 gi r i, h c trò r i rác i h c, vô sân r i thì i d c theo ng bên hèmà vô tr ng phía sau.

Ông Giáo Huân n c m u ng n c r i, ông ng t i c a gi a v n thu c mà hút. Ôngngó ra l th y có m t c u trai ch ng 15, 16 tu i, ng i th th n, thì ông kêu: „Xuân, vôây cho th y h i th m m t chút coi“.

u trai y nghe kêu thì xâm xâm i vô, t i th m thì ch p tay cung k nh xá th y. ÔngGiáo Huân h i d n d p: „Cháu còn i h c ch Tây hay không ? H c n b c nào r i ? Nóiti ng Tây c hay ch a ? Thôi h c hay sao nên th i ch i v y h ?”.

Không i ng i ta tr l i, ông li n ti p xây l ng i vô nhà, và i và nói ti p: “Vôây, vô nói chny n cho th y nghe th coi”.

Ông Giáo kéo gh ng i d a cái bàn. C u Xuân th y thím H ng ng ng i trên b vánngang ó têm tr u mà n, c u xá thím r i ng x r , tay v n cây c t.

Ông Giáo Huân h i l i:- Cháu còn h c d i Gò hay không ?- Th a còn.- Còn h c sao l i c v mà i ch i ?- Th a, bãi tr ng t hôm qua con v .- À! Bãi tr ng. Ngh t i ch ng nào m i h c l i ?- Th a ngh l i 25 tháng giêng.- hôn ! Ngh h n hai tháng, h c trò quên ch h t còn gì!- Th a, bãi tr ng l n nên ngh lâu.- Cháu xu ng Gò h c ã c hai n m r i. Bây gi lên t i c p nào ? Còn h c bao

lâu n a m i r i ?.- Th a h i m i xu ng con ng i h c l p ba h c m t n m. N m nay con h c l p nhì

mãn r i. Ra giêng khai tr ng, con s lên l p nh t, h c thêm m t n m n a thì cu im i thi.

- Thi thì ch c cháu u, vì th y bi t cháu ham h c l i siêng n ng, nên ch gì c ngy, h cháu h c thì ch c cháu gi i h n chúng b n. Mà qua n m nay cháu thi ui cháu c làm ông gì hay th y gì nè ?

- Th a th y, con nghe ng i ta nói, h h c l p nh t mà thi u, nh mình thôi h cthì nhà n c cho làm th y giáo và b i d y m y tr ng công ho c tr ng làng.Còn n u mình ch u i h c thêm cho h c l c c cao, thì nhà n c nuôi c m n cáo qu n cho mình h c hai n m t i tr ng l n M tho r i lên Sài gòn h c ti p thêmhai n m n a. Mãn b n n m thì ra tr ng s c b làm thông ngôn, ký l c trongcác s , ho c làm giáo viên d y m y tr ng s h c.

- u qua sang n m thi r i cháu thôi h c i làm giáo làng ho c giáo t ng, m itháng lãnh l ng 9, 10 ng có ngh a gì, s không c m áo cho cháu, âu có dmà nuôi ch H ng V n c. Ph i rán h c thêm b n n m n a ng làm thôngngôn, ký l c m i khá. Cha ch , mà ch H ng V n nghèo ch s c cho cháu h c

n b n n m hay không ?- Th a, con ch a nói chuy n ó cho má con bi t. B ng con thì mu n h c n a, ng t

con th y má con c c kh quá, nên nên con không n lo t ng lai cho ph n con, mà cho má con c c kh thêm t i b n n m n a. Có l con h c thêm m t n m l p

nh t n a r i con xin i làm giáo làng ng con giúp má con.- Cháu bi t th ng m nh v y thì cháu là con có hi u. Ng t h i tr c cháu h c v i

th y, cháu thông minh m m cán, h c c i H c, Trung dung, Lu n Ng r i kcháu b qua h c ch Tây. H c thêm ã m y n m r i n u ra làm giáo làng thì

ng công phu c a cháu quá. Ch chi h i ó cháu h c luôn ch nho, thì bây gicháu s c m tr ng t mà d y h c nh th y, l ng h ng h n giáo làng mà

c thong th , kho kho n. H i cháu t bi t th y ng qua tr ng t ng mà h cch tây, thi t th y bu n quá. Ng i Nam thì h c ch Nam, ng n theo nhngh a c a mình. H c theo ng i ta làm chi. Th h c làm tôi m i, thà d t r ilàm ru ng ho c l p v n mà nuôi thân c ng còn vinh quang h n nhi u. Th yth ng cháu l m. H i tr c cháu là ngôi sao xán l ng trong tr ng c a th y. Th ych c th y s truy n o h c c a th y cho cháu c, b i v y cháu b mà i ngkhác, th y ti c h t s c.

- Th a th y, t i cha con m t, má con nghe l i c u Ba con, ép con ph i qua tr ngng mà h c cho kh i t n ti n th y, r i sau c làm giáo viên. Vì v y nên coni i h c ch Tây, ch thôi h c ch nho thi t con c ng bu n l m.

- u anh H ng V n còn s ng, ch c th y c n nh, th y không nh cho cháu bnho mà h c ch Tây. Mà bây gi bãi tr ng ngh t i hai tháng cháu nhà làm cáigì ? Không l m i ngày n no r i th i ch i hoài.

- Th a, con coi bài v c l i, ch không có làm chi h t.Ông Giáo Huân l l ng mà suy ngh . Ông m cái h p thu c ra và l y thu c v n mà

hút n a.Thím H ng nói: “Thi u gì con nhà giàu có, b c ti n d dã mà h l i không ch u i h c.

Còn cháu Xuân ây ham h c, l i có khi u thông minh, mà nhà thì nghèo, m góa con côi, ic không c. Ông tr i tr trêu quá. Ch chi ông cho cháu Xuân sanh trong m t nhà giàu

có l n, thì cháu s h c gi i bi t ch ng nào”.Ông Giáo nói:- i ph i có tr c tr o nh v y m i có chuy n mà nói ch . Có l t o hoá gây cu c

khó kh n trui gan, th chí con ng i, b i v y g p khó kh n mà l t qua m ithi t là gi i.

Thím H ng h i Xuân:- Ch H ng V n lúc n y còn bán ngoài ch hay không cháu? H t mùa b p, khoai

i, ch bán th gì ?- Th a, má con bán xôi v i bánh bèo.- Bán xôi, bánh mà l i lóm bao nhiêu ?- Th a, m i b a l i n m ba c c c ng n.- s ng b t bu c ph i t n hao nhi u th , nh nhà c a, áo qu n, thu c men, ch có

ph i t n c m, cá mà thôi âu cháu.Ông giáo nói:- Nhà nghèo ph i ch u nhi u n i kh , nói sao cho xi t. Mà khó kh n cho m y ng i

ta c ng s ng c, có sao âu mà lo. N u có lo là lo ng vì ch b n hàn mà làmtrái o ngh a, làm nh c t tiên mà thôi.

Ông Giáo xây câu chuy n qua a h t phong hoá, thím H ng không mu n theo, nênthím làm l . Ông giáo m i nói v i c u Xuân:

- Xuân, th y gi ng T Th cho cháu v a h t b Lu n Ng thì cháu thôi h c. Cháucòn thi u b M nh T , ch a nghe. B a nay th y b t u gi ng M nh T cho conCúc H ng h c.

- Chà! Cô Cúc H ng ã h c xong i H c, Trung Dung, Lu n Ng , bây gi cônghe t i M nh T l n ? Gi i quá !

- Nó thông minh l m, l i siêng n ng c ng nh cháu h i tr c v y. Nó c ng l n r i,cha m nó mu n b t nó nhà ng t p buôn bán. Nghe gi ng sách tay ôi, m tth y m t trò thi t bu n quá. Ng t Cúc H ng c n n n xin th y d y dùm M nh

n a cho nó h c b T Th r i nó s nhà mà buôn bán. Vì v y nên th yph i rán d y dùm cho nó ng nó kh i thi u sót. Th y ngh t Gia nh mình bâygi không còn thi c gì n a. Ng i mình c n h c nho tu tâm, d ng tánh mà

i v y thôi. Mà xu t thân làm n, n u không h c M nh T thì nh i chi cthuy n không có bánh lái. Cúc H ng tính buôn bán, nó mu n h c M nh T làph i l m. ó là thêm m t lý th y ph i d y nó n a. May g p d p bãi tr ng, cháu không t i hai tháng, th y mu n cháu th a c h i mà h c luôn M nh T v i Cúc

ng. Có thêm m t trò n a thì th y m i s t s ng. Cháu ch u hay không ?Xuân d d r i áp:- Th a, th ng th ng con suy ngh coi.- Suy ngh làm chi ? Có u chi tr c tr âu mà suy ngh .- Con ph i th a cho má con hay coi má con có b ng lòng lay không.- Á! Cháu s ph i óng ti n ch gì. Không. Th y d y giùm cho cháu, cháu kh i

óng ti n h c. Bãi tr ng, cháu h c thêm M nh T cho có nhân ngh a mà x, có ích quá. không mà th r u có ích gì âu. Cháu b t u h c li n b a nay i.

Chi u v s nói l i cho ch H ng V n hay, nói th y d y giùm, th y không òiti n. Mà cháu n c m s m m i r i hay ch a ?

- Th a, r i.- y thì i xu ng tr ng v i th y. Bây gi ch c h c trò ã t i r i.Ông giáo d t Xuân vô trong r i i c a sau mà xu ng nhà d y h c. i d c ng ông

i:- sách T Th c a cháu h i tr c cháu còn hay không ?- Th a, còn h t. i h c thì con gói c t trong t . Bãi tr ng con m i em ra mà

c l i. Con m i l y ra h i hôm n y.- c l m. V y mai cháu em M nh T theo mà h c. B a nay cháu dò chung sách

a Cúc H ng. Ch ng th y gi ng gi i r i, th y s cho cháu m n sách c a th yng cháu h c .

Ông giáo b c vô nhà h c, sau l ng có Xuân i th o. H c trò ng i ch t ba cái bànth p mà dài, c th y ng ng d y ch p tay xá th y. Ông giáo khoác tay bi u ng i xu ng vàông i ngay l i ch Cúc H ng ng i mà nói: ''Cúc H ng, th y l i ki m thêm m t trò xinnghe gi ng sách M nh T n a ây, ng cháu h c cho có b n. Cháu bi t Xuân mà”.

Cô Cúc H ng ngó Xuân, mi ng chúm chím c i mà áp: “Th a bi t, anh Xuân làc trò c c a tr ng n y. Anh B i h c ch Tây m y n m nay''. Xuân bi t ý Cúc H ng

mu n m h i bao bi m, nh ng ngh không ph i ch bi n b ch qu y ph i, nên c u c ng chúmchím c i ch không nói chi h t.

Ông giáo bi u m y trò d n xu ng m t chút ng tr ng u bàn gi a m t ch choXuân ng i ngang m t v i Cúc H ng ng i phía bên kia. Ông Giáo i qua hai bàn hai bên màch o cho h c trò h c.

Xuân ng i ngó t phía thì th y ván, bàn, gh , võng, u còn y nh m y n m tr c,không d i i chút nào h t. Phía trong lót b ván gõ nh cho th y n m ng i. Tr c b vánthì m t cái gh nghi, trên gh có m t bình trà, hai chén nh , m t h p thu c, m t l l a v i

t c p ki ng, cho th y mang mà xem sách. M t bên l i có ba ch ng sách th p th p,sách c mà bìa c ng quành. Trên ván có g i d a, có g i u, có qu t lông, l i có m t ng n roimây khi nào h c trò nh làm r y lúc th y gi ng sách, thì th y nh p trên ván mà bi u im

ng.Th y ã có ch n m ng i thong th , mà ngang v i b ván l i có gi ng m t cái võng b

lúc th y d y m t thì n m a nhúc nhích cho mát.Còn ba dãy bàn c a h c trò ng i h c, thì hai dãy hai bên toàn là h c trò nh c ng

chung v i l i 30 trò, m t bên h c Tam T Kinh, m t bên h c Tam Thiên T , bàn nào h ctheo bàn n y nên la rùm. Bên nây h c: “Ph cha, m u m , s th y, quân vua”, thì bên kia l ila: “Thiên Tr i, a t, th t m t, t n còn, t con, tôn cháu, l c sáu, tam ba, gia nhà, qu c

c,…”.Xuân ng i m t ngó tr c sau, tai nghe inh i, quang c nh cách l y n m tr c di n l i

tr c m t, x a nay c ng v y, c u xúc ng nên li c Cúc H ng mà c i. T i bàn gi a chu ng i, ch có m i trò, 3 gái 7 trai, toàn là h c trò nghe sách duy có Cúc H ng, 15 tu i,c T Th , còn 9 trò kia, gái c ng nh trai, còn h c sách Minh Tâm, tu i tác x p x v i

nhau, l i 13 ho c 14.Ông Giáo Huân l n l t d y giáp hai bàn hai bên r i ông nh p roi bi u nín h t ng

ông gi ng sách cho h c trò l n. Nh t p quen k lu t nhi u n m, b i v y v a nghe nh p roi thìc trò nín êm, ch có ít h c trò l m th m trong mi ng.

Ông Giáo l i gh nghi l y cu n sách Minh Tâm v i c p m t ki ng r i i ra mà ng icái gh t i u bàn gi a phía ngoài c a, d sách ra c ch r i c t ngh a t ng ch , t ngcâu cho h c trò nghe. C u Xuân c ng nh Cúc H ng day l i phía trò ng i g n li c m t dòmvào quy n sách mà dò chung v i b n.

Ông Giáo c t ngh a c hai t sách r i ông x p l i mà nói: “Thôi b a nay gi ng baonhiêu ó ã nhi u r i. Bây h c i, có câu nào ch a hi u rõ thì s h i l i. Bây gi th y

gi ng M nh T cho cúc H ng. M y trò c ng nên lóng nghe l n ng hi u chút nh ngh a lýsau h c cho d ”.

Ông i l i gh nghi i sách mà l y “M nh T th ng quy n r i kéo gh ng i u bànphía trong. Ông th y c u Xuân ng i khoanh tay không có sách tr c m t, ông m i bi u trò gáing i g n Cúc H ng i ch v i Xuân ng Xuân qua ng i d a bên Cúc H ng mà dò chungsách c a Cúc H ng.

Xuân vâng l i th y mà i ch , không ái ng i chi h t. Cúc H ng y cu n sách quaphía Xuân. Th y b t u c t ng câu mà c t ngh a xuôi r i nói t i lý. Hai tr cúi mà dòmchung vào quy n sách, hai u g n ng nhau, nh ng m c lo dò cho nh ch và hi u ngh anên không ái ng i chi h t.

y c ba t sách r i ông Giáo nói b a u gi ng ít m t chút ng kh i ngán, queni s gi ng nhi u h n. Ông trao quy n sách c a ông cho Xuân m n. Ông l i b ván ng i rót

c trà mà u ng và l y cây qu t mà qu t.c trò a c m v lên h i ch , a c m sách l i h i ngh a, ti p t c lên xu ng không

ng t. Xuân g m u vào quy n sách không ý n vi c chi khác, c ng không tính i chng i tr l i ng xa Cúc H ng.

t tr i g n ng bóng, ông Giáo th y h c trò các c p u lo h c, không còn h i chngh a gì n a, ông l i võng n m, m t h i r i b i lên nhà trên.

c trò bi t th y i ngh tr a, t i gi mình c thong th nên r nhau t p i ch i, t pi ch mua bánh v n. Ph n ông thì ra ch , nh ng i riêng thì t p ôi ba trò, ch không i

chung. Trò nào không mu n i thì g i ti n cho chúng b n mua giùm k o, c m ho c chu iu.

Bây gi trong tr ng ch còn có m i m y trò, nh ng d m nhau t khóm n m ba trò,con trai thì ra sau hè ánh áo, con gái thì ng i d i t ánh a.

Trên bàn gi a ch còn có Xuân v i Cúc H ng ng i êm, ch m chú ngó vào sách màc, ng i m t bên nhau, nh ng không ai nói t i ai.

Thình lình Cúc H ng kêu mà h i: “Anh Xuân, bài u ý nói cái gì v y anh ? Nãy giem suy ngh h t s c mà em hi u không th u. H c mà t p luôn luôn thì vui. Vui cái gì ? B n xa l i thì m ng. Sao mà m ng ? Ng i ta không bi t mà nình không h n, v y m i là quân t .Không bi t gi ng gì ? Anh hi u sao âu, anh làm n c t ngh a l i cho em nghe th coi”.

Xuân ngó ngay Cúc H ng và nghiêm ch nh áp: “Theo l i th y d y h i nãy thì bàiy khó hi u là t i ch “h c”. Cô ph i nh ngh a ch “h c” cho úng thì t nhiên cô hi ut”.

Cúc H ng c i mà nói:- Anh kêu em b ng cô nghe k quá. Anh em h c v i nhau m t tr ng t h i nh ,

mà anh kêu cô thì d ng nh thu nay ch a quen bi t nhau.- Ch kêu th nào ?- Kêu b ng em.- Cô ã l n r i. Kêu em sao ph i.- Anh m y tu i mà anh nói em l n ?- Tôi 16 tu i.- Em m i 15, nh h n anh m t tu i thì làm em là ph i l m ch . Em mu n t rày s p

lên anh kêu em b ng em cho có tình thân thích m t chút, ng kêu b ng cô n anghe hôn.

- Mu n vây c ng c. T ý em.- Bây gi anh c t ngh a bài sách l i cho em nghe i.- Ch “h c” ây là h c o nho, ch không ph i h c ng bi t ch Tàu, nh mình

c ây v y. Sách nói: “H c nhi th i t p chi, b t duy t h ?”. Tôi hi u ngh a nhy: mình c nghe gi ng v o nhân ngh a c a nho giáo; r i m i gi m i kh c

mình gia công rèn t p, làm y nh l I d y; mình h c ã c o há mình không vui

lòng p d hay sao ? Ch “duy t” là vui p, nh ng vui p trong ch không lra ngoài.

- Anh gi i ngh a nh v y thì hi u quá. Em hi u r i. H i nãy em b i r i là t i emkhông bi t nh ngh a ch “h c”. em gi i câu th nhì cho anh nghe coi trúnghay không. “H u b ng t vi n ph ng lai b t di c l c h ?” Ý sách nói: có ng i

n ph ng xa h nghe mình h c ã c o, h n mà bàn lu n ho c h c h ii mình, c nh v y mình không vui hay sao ?”

- Em nói nh v y thì trúng l m. Nh ng em nên nh ch “l c” ngh a là vui nh ch“duy t”, song vui l ra ngoài ch không ph i vui trong nh “duy t”.

- Cám n anh. Em s nh . Còn câu chót, ph i nh v y hay không? „Nh n b t tri nhit u n b t di c qu n t h ?“ ngh a là: ví d u ng i ta không hay, không bi t

mình tu t p ã c o, n u không ai tìm t i ng h c h i v i mình, mà mình c ngkhông h n trách, mình n c nh v y không ph i là quân t sao? C t ngh anh v y trúng hay không anh Xuân?

- Trúng l m. Em gi i quá.- May có anh h c v i em; nên em h c d mà l i vui n a. N u em h c m t mình,

ch c em b i r i l m. Anh thôi h c ch Tây hay sao nên tr l i h c ch nho âyanh Xuân.?

- Lúc n y bãi tr ng, tôi c ngh t i hai tháng. H i nãy tôi ghé th m th y. Th ynói b a nay th y b t u d y em h c b M nh T . Th y bi u tôi nh n bãi tr ng

c nhà, tôi nên h c luôn M nh T v i em ng thông tr n b T Th . T i v ynên tôi m i h c ây, ch không ph i tôi b ch Tây. Ch ng khai tr ng tôi ph i i

c thêm m t n m n a cho mãn l p nh t r i m i thôi.- u v y thì anh h c ây t i hai tháng. Em h c M nh T có anh dìu d t. Em

ng l m. Em h c xong b T Th r i em c ng thôi , ng nhà t p buôn bán.Anh nh m coi trong hai tháng mình h c h t b M nh T hay không ?

- Th y nói th y rán d y cho h t.- Em m ng quá. Mình c h c v i nhau t i hai tháng. Ch ng thôi mình s thôi v i

nhau m t l t. Anh không có sách M nh T hay sao ?- Có nhà. B a nay tình c th y bi u h c, tôi có dè âu mà em theo. Ngày mai tôi

có sách.- u không có, anh h c chung sách c a em c ng c. Anh h c nho gi i, n m ó

anh b nho mà h c ch Tây, th y ti c quá. Em c ng bu n. T i sao anh b nho h cng theo tân h c v y anh Xuân?

- i ý c u tôi mu n nh v y. C u nói con ng i tr c h t ph i lo cho no c m máo. i h c ph i chú tr ng v c m áo ngày sau. i n y mà còn h c nho dùngvào ch nào. Cha tôi m t, má tôi nghèo, nên tôi ph i nghe l i c u tôi mà b c theo

i.- Vì c m áo nên i h c. H c nh v y em s không c cao th ng ph i hôn anh ?- Ph i l m. Nh ng nhà nghèo, n b a tr c ph i lo b a sau làm sao mà ngh n cao

th p cho c em. Tôi i Gò Công mà h c hai n m nay, may có hoc b ng tôi h ci c. N u không có thì tôi c ng ph i b r i m c d u c u m tôi cho tôi n

m.- Anh có chí háo h c, l i có khi u thông minh, mà b nhà nghèo, thi t u ng quá.- i ng i u có m ng riêng. Tôi không phi n mà c ng không ti c chi h t.- Anh ói b ng hôn anh Xuân ? Em có ti n ây. em m n h c trò i mua c m

chùi cho anh n.c d u Xuân c n, nói không ói b ng, Cúc H ng c ng ng d y i l i ch m y trò

gái ng ánh a mà a ti n m n m t trò i mua n. M t lát trò y em vô hai mi ngm g o v i hai v t c m chùi. Cúc H ng b ra th ng cho trò i mua n a v t c m chùi, r ii Xuân n ch i. Xuân t ch i không ch u n, c nói không ói.

Cúc H ng làm m t bu n mà h i: “C m c a em mua nên anh chê ph i hôn ? Em c ngkhông ói. S d em m n i mua là vì b a nay g p nhau l i, còn c h c chung v i nhau

a, em m ng, em mu n anh em n chung th gì m t chút cho vui v y thôi. Anh n c m c aem mua, có gì âu mà m c c . Anh t ch i em bu n l m. Anh n m t th c m g o ây”.

Cúc H ng l y m t mi ng c m g o a cho Xuân. V i nh ng l i thi t tha v a ngheó thì khó cho Xuân t n a c, nên c u ph i l y mi ng c m g o c a Cúc H ng a m i.

Nh ng c u l y r i c u b ra làm hai, phân n a trên mi ng c m th nhì, còn phân.n a c mmà n. Cúc H ng vói l y n a mi ng lai ó mà n và nói: “Anh chia hai nh v y em ch u

m. Anh n phân n a, em phân n a”.Hai tr ngó nhau, ng c i v i nhau.Tuy Xuân thôi h c tr ng n y ã h n ba n m, nh ng chung m t ch , hai tr lâu lâu

thì g p nhau ngoài ng hoài. Mà g p thì th y thoáng qua v y thôi, ch không ngó cho k .Tình c hôm nay c ng i d a bên nhau, c nói chuy n v i nhau nhi u, l i nãy gi l tsách, ch ch , nhi u khi ng ch m tay nhau, c hài tr ng nh n hình d ng bây gi bi n ikhác h n v i hình d ng ngây th h i tr c, r i trong lòng xúc ng, d ng nh có cái gì nólay chuy n trong u óc, mà nó còn làm ph i ph i trong ru t gan n a v y.

Cúc H ng th y Xuân bây gi là m t c u trai m nh m , g ng m t hi n t , c p m tsáng tr ng, t ng m o nghiêm trang, nói chuy n hòa h n. Xuân khác h n m y c u trai tíalia, vúc v c, mà c ng không gi ng l y c u nhút nhát s t sè. Tuy Xuân là con nhà nghèo m cqu n áo v i bô, song t v n nói cho t i thái , con nhà giàu khó mà bì k p.

Còn c u Xuân th y Cúc H ng n m nay ã ra mã con gái, tóc b i vén khéo, m c áoa qu n hàng, nét m t v a p , v a thu n hòa, ti ng nói v a trong ng n, v a l ngh a. ãy mà còn thêm t ng i y u u mi ng c i có duyên, ngón tay no tròn, n c da tr ng . nhan s c và tánh tình u hi p nhau, khêu g i ham thèm c a trai m i l n lên. C u Xuân

tuy n t na m th m, c ch àng hoàng song c u c ng có máu có th t, bi t mu n, bi t yêu,nên thân c n v i Cúc H ng, c u ch ng kh i rúng ng can tr ng nh muôn ngàn thanhniên khác.

Cúc H ng th y xuân n h t mi ng c m g o r i, cô li n l y t c m chùi b làm haimà a phân n a cho Xuân và nói: “Anh n thêm n a v t c m chùi v i em, r i em i múc

c cho anh u ng. Có anh h c chung v i em, h c t i ch ng nào, em c ng không lo”.Xuân không có lý mà t c nh ng l i m i h u tình, h u ngh a c a Cúc H ng, nên

ph i lãnh n thêm n a v t c m chùi n a. Cúc H ng vui v nói chuy n không ng t, ch ngth y Xuân n r i cô m i vô trong l y tô múc m t tô n c m a b ng ra cho Xuân u ng và r atay. Cô ng ngó Xuân, cô r t vui lòng mà c cho Xuân n u ng, b i v y cô chúm chím

i hoài.i Xuân r a tay r i cô l y tô v i c m n không h t em l i ch ba trò gái ánh a

mà m i n c m r i nh em giùm cái tô vô trong mà c t luôn. Ch ng cô tr l i cái bàn gi athì th y Xuân ã em sách v qua ng i phía bên kia, i di n v i cô nên cô h i:

- Sao anh không ng i bên n y n a ?- Tôi có sách nên không phép ng i chung hoài, nh t là không có th y.- Em hi u r i. Thôi bây gi em c và c t ngh a nghe luôn. Anh dò coi n u có

ch nào sái, anh s a giùm cho em.Bây gi Cúc H ng m i c và gi i ngh a. Xuân dò theo, ch nào Cúc H ng gi i

không rành thì Xuân nói thêm, có khi Cúc H ng c m sách i qua ng m t bên Xuân mà nóichuy n.

r i, H c trò i ch ho c i ch i l n l t tr v h t. Bàn nào c ng lo h c l i ngt lát n a th y s xu ng mà d n bài. M y trò nh n u quên ch nào hay là không hi u câu

nào thì h i m y trò l n mà h c. ó là t c l c a tr ng ông Giáo Huân thu nay, h l n thìph i giùm giúp nh , gi i ph i nâng d , cho không ph i nh thói i l n thì hi p nh , gi ithì khi d .

Ông Giáo Huân ngh tr a, ông th c d y t m và u ng trà r i ông m i xu ng tr ng.Ông d n bài l p nh ng i hai bàn hai bên r i ông cho v tr c. Còn bàn gi a, h c Minh Tâm

i T Th , thì ông l i ng ông d n k . Ông bi u m t trò trong ám h c Minh Tâm ci gi i ngh a t câu trong m y t sách ông ã d y h i s m m i.

y trò khác ng i dò mà nghe. Trò n y gi i vài ba câu thì ông bi u trò khác gi i ti p.Có câu nào gi i tr t, ho c không rành, thì ông ch n mà gi i l i.

Qua t i M nh.T , ông Giáo bu c Cúc H ng ph i gi i. Cúc H ng nh có Xuân c tngh a giùm rành r tr c r i, nên cô gi i có m ch l c, nói ý ngh a, không sai không sót chi

t, làm cho ông Giáo r t hài lòng, nên ông khen Cúc H ng n c n , m c d u ông bi t cóXuân ph giúp nên Cúc H ng m i thông c nh v y.

n n a chi u, d n bài xong r i, ông Giáo cho v h t. Xuân b c l i quy n M nh trên gh nghi và xá th y mà ra tr c m t mình. C u s m không bi t c u i âu nên m

trông, b i v y c u ri t v nhà xóm Cây Me l n.Cúc H ng ôm sách th ng th ng ra sau, r i t xu ng phía ch ng v nhà d a mé

kinh.

(3) III

p thi u niên nam n , x ng ôi v a l a, c hai u ham h c, u d th ng g p nhauli n kh n khít, li n thân yêu, là con nhà ai âu ?

Xuân v i Cúc H ng là hai nh n v t chánh c a truy n n y, m t nghèo m t giàu, nhànghèo thì kh v i nghèo, còn giàu c ng kh v i giàu, vì n ng tình n ng ngh a nên c hai uch u kh nh nhau, c u mang n i kh c a d ng tr n, kh n k m t ng i còn, mà tìnhngh a v n kh kh , tình không phai, ngh a không l t.

y nên d n ph t tông tích c a c p thi u niên n y ra ây cho r i, không c n ph i gi ugi m n a.

Xuân thi t tên h là Phan V nh Xuân, con trai c a Phan V nh Thanh, sanh tr ng t ich Gi ng Ông Huê, trong m t xóm cách ch ít tr m th c, g i là xóm Cây Me l n, vì ch ócó m t c y me c c u, g c l n n hai ng i n i tay nhau ôm m i giáp.

Phan V nh Thanh có v là Th Hài, v ch ng sanh có m t a con trai, là V nh Xuânó mà thôi.

nh Thanh nghèo, nh ng có ngh ng thúng, ng r khéo, b i v y ng i trongch và m y làng xung quanh n t ng thúng r , ph i ng i làm t i ngày mà c ng không

p cho ng i ta l y. Còn v là Th Hài l i gi i v ngh mua bán, khi làm bánh bò, bánh ch,khi n u b p, n u khoai, khi mua t, mua rau, khi mua xoài, mua mít, em ra gi a ch ng ibán.

ch ng u có ngh riêng, b i v y nhà tuy nghèo, song c m g o , qu n áo lành,kh i n n n, không v t v .

nh Thanh h i nh có h c ch nho v a dùng; l i có hoa tay nên vi t ch coi s co và t i t t. Nh hoa tay ó mà c H ng ch c trong làng ch n c lên ch c H ng v n, khi cúng m u, cúng ình thì V nh Thanh vi t v n t .

ch ng sanh có m t a con, mà may V nh Xuân có khi u thông minh, l i có tánhháo h c. M i n m sáu tu , V nh Xuân th y con nít trong xóm ôm v i h c, nó òi i theo.Cha nó th y v y m i mua sách Tam T Kinh r i lúc nào r nh rang thì d y nó h c ti ng m tvà t p nó vi t ch . Ch ng nó c b y tu i, cha nó em n tr ng ông Giáo Huân xin chonó h c.

Ông Giáo Huân th y V nh xuân còn nh mà ã thu c sách và vi t c, thì ông emlòng yêu. Ông ân c n d y V nh Xuân trong n m n m thì ã d y t i T Th .

Ai th y V nh Xuân m i 12 tu i mà h c T Th c ng cho là k quái, nên g i là Th nng, làm cho ông Giáo Huân càng thêm t hào nên ông chuyên chú d y V nh Xuân s t s ngc bi t.

i thay V nh Xuân h c Lu n Ng v a r i thì H ng v n V nh Thanh b nh trong m yngày r i m t.

Th Hài có ng i em trai tên là Ba Cao, t i ch Gò Công, hay anh r m t, v ch ngli n lên giúp v i ch lo vi c t ng táng.

Ba Cao h i tr c c ng nghèo, may g p ng i v , g c Vàm Láng có v n c b ytám tr m. V ch ng lên Gò Công c t nhà g n ch r i mua m t chi c xe ki ng v i ba conng a ch y m i a r c hành khách. Lúc y ã có l á b t t Gò Công thông ra các ch ,mà xe thì ít có, b i v y Ba Cao a hành khách thâu l i d i dào. Khi H ng v n V nh Thanhch t ây thì v ch ng Ba Cao ã có m t b y ng a sáu con kéo chi c xe t ch y ng C aKhâu m i ngày hai chuy n, m t chi c xe ki ng ch y ng ch T ng Châu v i m t chi c xehai bánh dùng ch y m i riêng.

Trong nhà có t i ba ng i b n gi ng a và ánh xe. Trong t th ng có b c ngàn luônluôn. Ng t v ch ng không có con, nên còn bu n v ch d b c ti n mà thi u con cháu.

Chôn c t H ng v n V nh Thanh xong r i v ch ng Ba Cao h i th m gia o c a ch ,khuyên ch bán nhà c a, c v Gò Công mà , tr c ch em.g n nhau, sau V nh Xuân h cch Tây, ng l p thân cho vinh hi n v i ng i ta. Th Hài nói âu quen ó, ã có ngh

mua bán thì ây m con c ng có th thong th s ng v i nhau. Ch không ành b x mà i,nh t là H ng v n m i nh m m t, n m m ch a khô, nên không n lìa xa m ch ng n i quávãng.

Ba Cao mu n em ch v nuôi mà ch không ch u, chàng m i xin cho V nh Xuân làmcon nuôi ng chàng cho h c ch Tây, sau làm th y ký, th y thông, r i l n l n làm ôngHuy n, ông Ph . Chàng nói i ã i m i, ph i h c qu c ng v i Pháp v n m i có chdùng, ch ch nho thông d ng h i c u trào, bây gi không ai dùng n a, d u h c gi i, h cnhi u, c ng không ích gì.

Th Hài nghe l i em nói có lý, nh ng th ng con không n lìa xa, nên nói thôi chem V nh Xuân qua tr ng T ng ch Gi ng cho h c ch Tây th m t vài n m, nh nó h c

c r i s g i nó v i c u m nó d i Gò Công ng h c ti p.Vì v y nên cách vài sau, Th Hài d t con lên th a cho ông Giáo Huân hay mà em

nh Xuân qua tr ng T ng cho h c ch Tây. Ông Giáo Huân m t m t trò gi i ông ti c vôcùng. Nh ng v H ng v n Thanh ã mu n con h c cho h p th i, mà ông c ng d bi t chnho bây gi không c thông d ng n a, b i v y V nh Xuân i thì ông ti c, mà ngh t i i

ng lai c a V nh Xuân thì ông không n níu l i ng h c hoài v i ông. Vì th ng V nhXuân nhà nghèo mà l i m góa con côi, ông không dám vi n ngh a v , ho c n n c, màkhuyên ph i an b n cho tr n o.

Ông Giáo Huân ph i ép b ng cho V nh Xuân b nho h c theo Pháp h c, mà ch ngnh Xuân t bi t ng theo m i v , ông ng trong c a ngó theo, ông a n c m t.

ây v nh Xuân t ch n vào m t con ng m i, l y v n „A. B.“ mà ráp thànhch , thành câu, và c ng l y câu „u môn x ” làm n c thang leo lên ài danh l i. V i chíham l c s h u, V nh Xuân h c th gì c u c ng c g ng êm ngày, b i v y h c tr ng T ng

t n m thì ch qu c ng c u c mau l , vi t d dàng, còn ch Pháp c u ã hi u m y câu d.

a c 15 tu i thì V nh Xuân c ch n i thi h c b ng. C u u cao, c nhàc c p cho m i tháng n m ng b c, ng xu ng tr ng s h c Gò Công mà h c l p ba.

Th Hài d t V nh Xuân xu ng g i nhà Ba Cao mà i h c. V ch ng Ba Cao hay cháu h c chTây t n phát thì m ng r vô cùng, chiu lãnh nuôi V nh Xuân, còn s ti n h c b ng m i tháng

giao l i cho Th Hài may áo qu n nhà b n.i nh v y ó nên hai n m nay V nh Xuân m i h c tr ng Gò Công ng i l p ba m t

m, lên l p nhì m t n m n a, bây gi bãi tr ng và ngh i ra giêng khai tr ng s trxu ng h c m t n m l p nh t n a r i i thi.

Còn Cúc H ng là danh t c a ông Giáo Huân t riêng cho môn c a ông h c gi i.Tên thi t c a Cúc H ng là Lý Thi T , con gái th t c a Lý V n M , m t ng i buôn bánlúa g o, giàu l n, nhà và v a d a nhé kinh, g n u C u S t ch Gi ng.

Thu y ch a có nhà máy nh l p trong các ch , các làng, xay lúa ra g o tr ng,màbán nh bây gi . Duy t i Ch L n m i có nhà máy xay lúa mà thôi. Mà th ng gia ngo iqu c mua nông s n c a ta thì mua g o tr ng v i g o l c, vì x h không có nhà máy xay, n umua lúa thì t n ti n ch chuyên nhi u, mà em v r i khó làm ra g o bán li n cho c. Vì ly nên m y nhà máy Ch L n ã mua lúa xay ra g o, mà h xay không cung c p

cho th tr ng, nên ai có g o tr ng ho c g o l c ch n bán h c ng mua luôn n a.ng sông Gò Công lên Ch L n r t thu n ti n. Ghe ch lúa g o i m t có hai con

c thì t i. Vì v y nên trong h t Gò Công nh ng ng i có v n c ôi ba ngàn, h x ngra làm ngh lái lúa ng góp mua lúa mua g o ch i bán.

ch Vàm Gi ng, bên C a Ti u, nh có kinh ào i ngang qua ch Gi ng r i thôngi r ch Gò Công bên sông Bao Ng c là sông Vàm C , b i v y a th giúp cho ch Gi ng

bi n thành m t th tr ng lúa g o trong h t Gò Công. ây có nhi u ng i c t v a tr lúa,tr g o t ngoài ng em vô bán. H mua bán l i cho nh ng lái lúa g o ch lên Ch L nmà bán ngay cho m y nhà máy ho c bán cho m y tàu kh u làm trung gian mua cho nhà máy.

i ó, h n mùa g t lúa, thì ch Gi ng ph n th nh l m. D i kinh ghe mua lúa uch t. Còn trên b , t n a bu i chi u cho t i h t canh m t, ngoài ng h gánh g o vô bán

n m y tr m ng i, m i xóm i chung m t t p, l i có n m ba xe bò ch lúa em vô n a.Ch lúa g o n y bu i chi u nhóm t i d c c u s t. àn bà, con gái, d n ng i bên ng màbán d u l a, n c m m, h p qu t, trà tàu, cá khô, bánh trái, thúng, r , nón, gu c, nia m,ngh a là bán th th ng c n dùng ch n thôn quê.

y ng i v a lúa g o l i ó tr giá mà mua. H nh giá xong r i thì ng i ta gánhi v a mà ong. L y ti n r i thì ng i ta tr l i d c c u s t mua mà v .

Lý v n M g n u c u s t, nên mua bán lúa g o thu n ti n vô cùng. Ông ta nhngh n y mà làm giàu to. Mà thêm bà v , là Th Phú, c bà m chia gia tài cho m t s

n g n m t m u ngoài Ch M i, thu c làng V nh H u, v i m i m u ru ng t t phía UGi a, thu c trong a ph n làng V nh Tr n a, nên v ch ng ông Lý v n M th y gia tài càngthêm v ng vàng.

Ông M g c con cháu khách, cha ông h i tr c là m t khách Tri u Châu, có ti m báni t i ch Gi ng, vì v y nên làng g i ông là Minh H ng, m c d u ông giàu, làng c ng

không kh ng c ông làm H ng ch c. Ông M không thèm l y s ó mà phi n lòng, ông nóilàm ông gì c ng không b ng ông có ti n, mình làm ông y mình kh i b m d ai, mà c ng kh ilo s ai cách ch c mình c.

ch ng ông M có c b n a con, a l n th hai nên t tên Hai, ã có v mà ti m bán v i v i hàng l a t i u ch . a k th ba, con gái, nên t tên Th Ba, v

ch ng ông ã g nó cho con ông C Quí trên ch C u Ngang. a k n a th t , nên t tênTh T . y là cô Cúc H ng ng h c v i ông Giáo Huân ó. Hi n gi cô m i 15 tu i. Cha

cô nh t nh n m t i cô 16 tu i, cô ph i thôi h c t p bán buôn, may vá, r i g l ych ng. Còn a con út, c ng con gái, n m nay ã c m i tu i, t nh t i gi khí b m y u

t, nên èo u t hoài, cha m không ch u cho i h c.Cúc H ng n 11 tu i, cha m m i cho i h c ch nho v i ông Giáo Huân. Khi cô

vô tr ng b t u h c v lòng, thì V nh Xuân ã h c r i, ng nghe gi ng Minh Tâm, b iy cho nên hai tr không g n nhau. Mà cô h c m i c h n m t n m thì V nh Xuân l i xin

thôi, ng i h c bên th ng t ng.ó g c tích c a V nh Xuân v i Cúc H ng là v y ó; c u nghèo, cô giàu, nên gia o

khác nhau, nh ng c u cô u ham h c nh nhau, h c nho c ng ng s c v i nhau, b i v ygây tình b ng h u d dàng. Tr c kia, hai tr g p nhau h ng ngày, ngó nhau v i c p m t ngâyth không th y v gì áng th ng yêu, ho c khêu tình c m. Hôm nay không ph i v y n a.Hai.tr g p nhau l i r i, nhìn nhau mà không dám ngó chán ch ng, Cúc H ng t ý s t.sè,còn V nh Xuân ra b ái ng i. C hai u l p nghiêm làm t nh, nh ng trong lòng d ng nh cócái gì làm ph i ng, không dám tìm hi u, mà c ng không mu n nói ra. Ph i i ông Giáo ingh r i, l i c ng ph i nh Cúc H ng ki m th g i khêu câu chuy n tr c, b t u c y gi ithích bài sách, r i l n l n nói t i vi c h c hành, nói cho quen ng phá tan ái ng i, s t sè, r i

i dám m i n c m, m i dám ngó ngay nhau mà nói mà c i, m i dám bi u l thân yêu,i dám vui m ng tái hi p.

Chi u b a ó V nh Xuân v nhà, bà H ng v n h i con i ch i nhà nào mà lâu dy, V nh Xuân c i ng n ngo n, thu t chuy n ông Giáo Huân bi u th a d p bãi tr ng l i

nghe ông d y b M nh T . Ông nói ông d y giùm, ông không n ti n. Ông bu c ph i h cluôn M nh T cho tr n b T Th . Bà H ng v n nghe nh v y bà r t vui lòng, th m nghlúc bãi tr ng d u h c ch nho c ng có ích h n i ch i, b i v y bà không ng n c n, l i h a

i b a bà n u c m s n r i s i ch mà bán, ng con có c m n s m mà i h c.Còn Cúc H ng v nhà, cô không nói t i s g p g V nh Xuân cho ai bi t, nh ng th y

a em gái thì cô vui v phi th ng, mà h ng i ng m t mình thì cô bu n hiu, coi b l ng, t l .

Sáng b a sau, n c n r i, Cúc H ng l t t ôm sách i h c s m. Vô t i tr ng côth y m i có vài trò nh t i tr c mà thôi. Cô th ài, i l i bàn mà ng i, d sách ra coi,nh ng c p m t c ngó ch ng ra góc nhà trên, là ng h c trò vô ra, có ý trông V nh Xuân n.

c trò, t p ôi ba a, l n l t i vô tr ng. Bây gi Cúc H ng m i th y V nhXuân th ng th ng i vô v i m y trò nh . Cô m ng, ng c nh y th ch th ch trong trí b i r i,không bi t nên ng i ây mà ti p V nh Xuân, hay ph i làm sao. Cô lính quýnh, vói l y nghiên

c c m i vô trong m t chút n c ng mài m c mà vi t. Ch ng cô b ng nghiên m c itr ra, th y V nh Xuân ã ng i trên bàn r i, ng i i di n v i cô, tr c m t có m t cây vi t

i m t quy n sách, bìa có b n ch “M nh T th ng quy n”, thì cô i th ng l i ng t iu bàn cho g n c u, r i l y th m c mà mài, mi ng c i, m t ngó c u mà nói:

- Em t ng anh i h c s m, nên em i s m d quá. Nãy gi em ch anh lâu d .- Th y n c m r i th y d y m y trò nh tr c, g n tr a m i gi ng sách cho mình, i

m làm chi.- Vô s m mình t p vi t, r i xem th bài h c tr c, ng ch ng th y c t ngh a mình

hi u cho nhau. Anh m i mua cây vi t ó ph i hôn ?- Không. Vi t c h i tr c tôi c t dành, th y còn dùng c, nên tôi em theo

ng có mà ch m sách, ho c âm ngh a.- Em có em theo m t cây vi t m i ng em cho anh ây. Hi u vi t c a em t t l m.

Tía em m n tài phú ti m X ng Th nh mua giùm trên Ch L n, mua m i l nt ch c dành vi t.

- Cây vi t c a tôi còn dùng c.Cúc H ng mài m c r i, nghiên m c tr c m t V nh Xuân, và l y cây vi t m i v i

t t l y a mà nói:- âu anh vi t th m t hàng coi ch còn t t hay không.- Tôi b m y n m nay, b bút lông mà c m bút thép, thì còn hay gì n a c.- y, anh vi t th coi mà.

nh Xuân d p cây vi t m i m t bên, c u l y cây vi t c c a c u, r i coi theo sáchmà vi t ra m t hàng. Cúc H ng ng m t bên, ch ng tay trên bàn mà coi vi t, ch ng th yvi t hàng r i cô nói: “Anh b lâu mà anh vi t còn hay quá, ch t t l i c ng h n ch c aem nhi u. Anh l y cây vi t m i anh vi t th m t hàng n a coi”.

nh Xuân t m cây vi t m i ch m m c vi t thêm m t hàng n a, vi t ch nh h n.Cúc H ng càng khen h n n a. Cô l y t gi y Xuân m i vi t ó em v ch mà ng i, r i l ycây vi t c a cô, c m c i vi t hai hàng c ng nh Xuân v y. Vi t r i cô a t gi y qua choXuân mà nói: “Thi t ch c a em y u h n ch c a anh”.

nh Xuân coi r i nói; “Con gái vi t ch c nh v y thì ã hay l m r i, còn mu nsao n a. N u mu n vi t ch cho t t thì c n ph i luôn t p nhi u n m. Mà hay ch quí h n chhay. Vi t ch hay không có ích l m. Nghe th y nói h i x a ai vi t ch hay, h thi u thì

c b vào Hàn Lâm Vi n chép sách ng kh c b n mà in. i nay có thi c gì n a âu.Vi t ch hay ch i ch T t ra ng i vi t li n m n n ti n v y thôi”.

c trò t u nãy gi r i. Ông Giáo trên nhà th ng th ng i xu ng tr ng.Cúc H ng vói l y t gi y vi t nãy gi ó mà c t và nói nho nh : “Em c t dành

làm v t k ni m. Anh l y luôn cây vi t m i mà dùng”.Ông Giáo b c vô. H c trò các bàn u ng d y chào th y. Ông Giáo h i Xuân có

em sách theo hay không. Xuân th a có và luôn d p chuy n l i bà H ng v n c m n th ychi u c n Xuân. Ông Giáo g c u r i i d y h c trò t nh lên l n nh ngày hôm qua vàcác b a thu nay.

n tr a ông Giáo c ng lên nhà trên ngh . H c trò c ng ngh h c ra i ch i.a nay Cúc H ng không c n h i V nh Xuân no ói gì n a, c a ti n cho m y trò

i ch mà m n mua chu i n u v i chu i chiên. Cô c m sách qua ng i khít m t bên Xuân,i hai tr c và t p gi i ngh a l i v i nhau. Ch ng h c trò em chu i v , Cúc H ng m i

Xuân n thì Xuân vui mà n v i b n li n, không ái ng i t ch i nh b a tr c n a.

Cách thân thi t c a hai tr m i ngày càng m thêm m t chút. Trong vài b a Cúcng em bi u cho Xuân m t cái kh n v i tr ng góc có thêu m neo xanh. Cô nói: “Em cho

anh kh n n y anh lau mì ng, h l y kh n ra thì nh n em. Em l a kh n có thêu m neo,anh hi u t i sao hay không ? Ý em mu n nh c cho anh nh thân em nh chi c thuy n b neo

u mà ch anh”.nh Xuân châu này và ngó l mà h i: “Ch chi v y”?

Cúc H ng chúm chím c i, mi ng h u duyên, m t h u tình, cô d d r i m i áp:“Ch coi anh h c ch Tây r i anh làm ông gì”.

nh Xuân l ng thinh, g m u ngó vào cu n sách.Cúc H ng h i:- Trong ít n m n a anh h c xong r i, th nào anh c ng ph i c i v .V y ch có khi

nào anh suy ngh anh mu n có ng i v thu c vào h ng nào hay không ? Anhmu n có v m p hay m, vui hay bu n, t t hay x u, giàu hay nghèo, hay ch haylà d t nát, gi i mua bán hay là gi i làm ru ng.

- Tôi ch a có tính t i vi c v ch ng.- Sao v y ?- Má tôi nghèo, ph i mua bán c c kh ng có c m mà nuôi s ng h ng ngày. Tôi

còn i h c, ch a làm ra ti n giúp má tôi. Tôi ph i lo l p thân mà tr th otr c ã, ch ng nào có c m ti n d dã r i s tính c i v ch .

- âu anh nói th ý anh cho em bi t ch i v y mà.- Tôi t ng trai v i gái k t làm v ch ng u do ông T , bà Nguy t nh t, ch

không ph i t i mình mu n mà c âu. Ph i có duyên n m i làm v ch ng.- Làm sao mà bi t mình có duyên n v i ng i n y, còn không có v i ng i kia ?- Cái ó tôi kh ng hi u. Em h i m y ng i l n h có ch ng có v r i có l h bi t,

s c t ngh a cho em nghe.- Con gái mà i h i nh v y h c i ch t. M c c quá ai h i cho c. Em mu n

anh c t ngh a cho em bi t mà thôi, ch em không ám h i ng i khác. Ví nh m tp trai v i gái c g n nhau, r i yêu m n nhau, nh v y không ph i là duyên n

hay sao ?- Qua s không ph i âu em. Qua có nghe má qua nói xóm qua h i n m ngoái có

anh T n nh th ng ch L i, mà ch L i c ng th ng nh n a, té ra tía ch L i gch cho anh nào Bình Phú Tây. Anh T n bu n, nh bán nhà vô ch Sáu Thoànmà , r i nh có v trong ó. y v y th ng yêu nhau ó không ph i là duyên nâu.

- Em mu n làm sao mà bi t ai là duyên n , ai không ph i.- Ch có ông T , bà Nguy t, m i bi t c, ch ng i phàm làm sao mà bi t.- Ai bi t ông T , bà Nguy t, âu mà h i.- Em mu n h i qua ch cách cho mà h i. Ban êm canh v ng, em c vái ông T ,

bà Nguy t, làm n mách b o l ng duyên c a em là ai. Em thành tâm kh n váinh v y hoài, m i êm m i vái, có l Nguy t Lão ng lòng s ch giùm em.

- Cám n anh. B t u t i nay em se vái.Y V nh Xuân mu n gi u ch i, mà th y Cúc H ng h ng hái tin ch c nh v y thì c u

c c i nên nói: „Em vái mà có ông T , bà Nguy t v nói v i em làm sao, em nh thu t l icho qua nghe v i. ng có quên nghe hôn.

y b a sau, lúc ngh tr a, Cúc H ng không nói t i vi c v ch ng n a; nh ng ii V nh Xuân càng b a cô càng thêm dan díu, càng thêm kh n khít, t ý m n yêu, nói

chuy n thân m t, khi cô ng i ng vai Xuân, khi cô n m tay Xuân, mà cô không ái ng i chútnào h t.

Còn c u V nh Xuân, c u quen bi t Cúc H ng nhi u r i, c u th y Cúc H ng vui vi thành thi t, c u c ng b t u có c m tình, b i v y c u hài lòng mà cho Cúc H ng

chi u chu ng, ân c n, c u không thèm dè t, mà c ng không tính ng n c n.

Nh ng có êm c u n m nh t i Cúc H ng, nh cách cô dan díu thân yêu, nh b côkh n khít vô ng i, thì c u gi t mình. Nam n g n nhau c ng nh l a g n r m. Mình có ngh l c và kiên nh n mà gi gìn, c m c n cho l a kh i táp r n mà phát h a hay không ? V yph i dè t, ph i phòng cho nàng kh i mang ti ng gái h , mà mình c ng kh i ôm lòng h i

n.

(4) IVc d t M nh T th ng quy n r i thì m i mùng 10 tháng ch p, ông Giáo Huân nói

ph i h c rút h t trung quy n cho mau, ng ngh n t t. Mùng 8 tháng giêng h c h quy n choi tr c khi V nh Xuân xu ng Gò Công t u tr ng. K t ây ông d y m i b a t i sáu b y sách.V nh Xuân v i Cúc H ng m c h c nhi u quá, nên bu i tr a ph i lo h c, không th

nói minh mông n a c.t bu i s m m i, V nh Xuân ôm sách vô tr ng, c u v a ng i thì Cúc H ng h n

ngó c u, v a c i, v a nói: „H i hôm ông T v mách b o cho em r i anh Xuân à“.nh Xuân nghe nh v y thì ch ng h ng, nên nghiêm nét m t mà h i:

- Ông mách b o sao ó?.- Ông nói ng l m. tr a ngh h c r i em s nói cho anh nghe.

n tr a ông Giáo i ngh , h c trò i ch i, Cúc H ng li n l i ng t i u bàn chon V nh Xuân mà nói:

- i hôm ông T hi n v nói anh chánh là duyên n c a em. Em nghi trúng quá.i anh em mình có duyên n v i Nhau, nên g p nhau m i th ng yêu nhau li n

ó ch .- Ông T nào âu mà nói k v y ?- Em nói thi t ch không ph i nói ch i âu. Em nghe l i anh d y hôm n , h m nay

t i i ng thì em kh n vái, xin ông T , bà Nguy t, làm ph c ch giùm c nduyên c a em cho em bi t tr c ng em kh i l m. H i hôm n y, lúc n a êm, t

im lìm, em n m m màng, b ng.th y m t ông già tóc râu u b c tr ng, u b tkh n , mình m c áo xanh, tay c m qu t lông tr ng, ông ng trên u gi ngem, ông kêu em mà nói nh v y: „Cúc H ng, lão ây là ông T , vâng l nh Thiên

ình, c m s xu ng tr n gian coi trai nào có duyên n v i gái nào, thì l y ch ubu c ch n thành v ch ng v i nhau. Lão th y nàng thành tâm kh n vái lão v iNguy t Bà, nên lão làm n mách b o cho nàng bi t: Phan V nh Xuân là l ngduyên c a nàng. S Nam Tào có biên rõ ràng. V y ch ng nên th y V nh Xuânnghèo mà chê, ng ng i khác giàu có mà trái m ng tr i. Em m ng quá, emch n v n ng i d y, tính cám n ông, r i h i th m i c a v ch ng mình sau; té raem v a m m t thì ông T ã bi n m t. Em m hôi t áo. Em mò l y h p qu tmà t èn, r i ng i ti c không k p h i coi anh em mình thành v ch ng mà ngàysau c hi n t hay không, có c m y a con và s ng c bao nhiêu tu i

i ch t.nh Xuân cho Cúc H ng nói, c u c ngó cô mà c i. Ch ng cô nói d t r i, c u

i tr môi mà nói:- c truy n v chuy n ông T , bà Nguy t, nh ng thu nay có ai c th y ông T ,

bà Nguy t h i nào âu. Hôm tr c qua nói ch i v i em, qua bi u em n u mu nbi t duyên n thì ph i vái ông T , bà Nguy t mà h i, ch ng i phàm làm sao màbi t c. Qua gi u ch i mà em t ng thi t. Em l i tin t ng thái quá, nên em ng

i trí em th y ông T v nói nh v y ch âu có ông T thi t mà em tin. T i em t ng quá nên em ng r i chiêm bao. Ng i ta nói: m ng là m . ó là chuy noan. Môn c a Kh ng M nh làm nhân ngh a, ch không c phép tin m ng

.- Em th y hình d ng, em nghe ti ng nói rõ ràng; thi t ông T v mách b o cho em,

ch không ph i m ng m âu anh. Em tin ch c anh em mình có duyên n v inhau. Anh ki m chuy n mà cãi th nào anh c ng không phá tan c tin c a em

c. Ông T ã cho em bi t r i, ông nói có ghi trong s Nam Tào rõ ràng, em là c a anh, anh là ch ng c a em. Em không c ham giàu, ham sang, chê Phannh Xuân nghèo mà ng ng i khác. Em không dám trái m ng Tr i. Em chí

quy t em là v Phan V nh Xuân, thà em ch t, ch em không x ng làm v ng inào khác.

nh Xuân châu mày, day qua ngó m y trò gái ng ánh a ch i ngoài th m.Cúc H ng l y làm l mà th y V nh Xuân hay ông T mách b o duyên n tr m n m,

u không m ng nh cô, mà c u l i l s c bu n lo. Cô ngó c u v i c p m t th ng yêu,quy n luy n, th y c u ngó s p nh ánh a, r i d quy n sách ra xem, không ch u nói gì h t.Cô b c l i ng i m t bên c u, m t bàn tay lên vai c u mà h i: “T i sao bi t c duyên n

i anh l i bu n ? Anh ngh em không áng làm ng i b n tr m n m c a anh hay sao? Xinanh nói cho em bi t, ng ng i chi h t”.

nh Xuân l c u, day l i ngó Cúc H ng mà áp:- Qua có ph c l n l m m i, có c m t ng i b n tr m n m nh em. L thì qua

ng l m, ch sao l i chê em không x ng áng. c nghe ông T mách b o, r ii c th y tình em n ng nàn mà qua không m ng, y là vì qua nh n th y duyên c a ôi ta có nhi u chông gai, ân tình c a ôi ta có nhi u tr c tr , d u thi t có

dây t h ng bu c ch n nhau i n a, qua s không ph i d ph i hi p cùng nhauc âu em. Qua th y khó l m.

- Có gì âu nhà khó: Mình ã bi t có duyên n v i nhau r i. Mình còn nh , nên yêunhau thì b ng. Anh lo h c thêm ít n m n a, trong lúc y em t p buôn bán. Hanh h c xong r i thì anh c i em. Mi n anh v i em quy t chí ph i hi p cùng nhau,

ng lòng ch i nhau, ng mình i n u g p gai g c thì mình nh b , g p tr ctr thì mình l t xông. Mình c tin t ng l i d n c a ông T , mình quy t làm vch ng cho kh i trái thiên m ng, thì không có khó gì h t.

- Qua th y khó ch n y: Ph n qua côi cúc l i nhà nghèo. Má qua bán bánh trái m ia ki m l i mua g o mà n. Hai n m nay qua xu ng Gò Công mà h c c là

nh có h c b ng c a nhà n c c p cho qua, l i c ng nh c u Ba, m Ba qua nuôim không l y ti n tháng. Qua nghèo ai c ng bi t, n th y d y qua ây c ng

mi n ti n h c cho qua. Còn ph n em là con nhà giàu, có ru ng v n, có ti n b c.u qua c y mai nói mà xin c i em, thì có th nào tía má em ch u g em cho qua

âu. Ai c ng v y, nhà giàu có con t nhiên l a nhà giàu mà làm sui cho con sungng t m thân. Ph n qua nghèo nàn, s ng trong hai c n nhà lá lúm túm, d t nát,

má qua ph i c c kh m i có c m mà n, có lý nào tía má em ành g em vào nhàn hàn, v t v nh v y.

- Anh nghèo mà anh h c gi i.- c gi i có giá tr v ph ng di n tinh th n, còn i v i i s ng th c t có quí gì

âu em. Hu ng chi h c l c c a qua có cao bao nhiêu mà em g i là h c gi i. Vnho h c thì ch bi t ngh a lý b T Th mà thôi, ví nh qua v a m i ch n lênmé r ng nho, ch ch a th y trong r ng có nh ng cây gì quí giá. ã v y mà nho

c bây gi ã vô d ng r i, d u h c gi i l i ích gì ?- Sao l i vô d ng ? Th cu c bi n chuy n, ch o nhân ngh a c a Kh ng M nh làm

sao b c mà anh g i là vô d ng ?- i x a ng i ta nói: Ch a ti n y nhà, s m ru ng muôn s , không b ng h c

thu c m t kinh c a o Thánh. i nay ng i ta nói: có ti n ng y r ng quín là có sách ch a y t . Ng i ta k b c ti n, ch có k nhân ngh a gì n a âu

em.- Anh ã có nho h c, mà bây gi anh còn có thêm tây h c n a, th thì anh quí l m,

ai mà dám chê anh.- Quí n i gì th h c ng làm tay sai cho ng i ta! Qua theo tây h c, ng i ta chê

qua là vong b n, là ph n qu c ch .- u h c th gì c ng b ng i ta chê h t, thôi thì d t nhau tr n lên r ng, lên núi mà

, r i tr ng khoai, tr ng b p mà n, s ng chung v i thiên h làm gì n a. T i anh cótánh bi quan, anh dòm ch nào c ng t i en, anh xem th gì c ng m c nát, r i anhchán n n, nên anh m i nói nh v y. Ch n u anh h c ch Tây cho gi i, anh thi

u làm th y thông, th y ký, làm th y giáo, ông phán, anh s vinh hi n cao sang,

i b c Bá H ho c Thiên H c ng giành nhau mà g con cho anh, anh lo gì tía máem chê anh nghèo kh n a.

- Bi t qua có h c cho t i b c ó hay không ?.- i. Em ch c t i. Em mu n anh ph i h c cho t i ó.- Còn lâu l m. Em ch qua c hay sao?- Sao l i không c. Ch n bao lâu em c ng ch . Anh c b n chí mà h c i,

ng thèm bu n lo chi h t. Em h a ch c v i anh: Vì có l i ông T mách b o, nênem là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, em th quy t ki p n y em làm v Phan

nh Xuân mà thôi, thà ch t ch không th nào em ng làm v ng i khác.nh Xuân v i vã n m tay Cúc H ng, c p m t ngó ngay vào m t cô, r ng r ng n c

t mà nói: “Qua cám n em. c em th ng t ng, qua s ph n chí mà i h c n m c.Qua c ng yêu em l m. Vì th y có ch b n phú b t ng, nên h m nay qua ái ng i, qua khôngdám th l n i lòng c a qua cho em bi t, mà qua còn mu n tránh xa em n a, thà tr c ch ubu n xa nhau, ng sau kh i ti ng nh , l i còn b au kh v i nhau n a. Nay ôi ta ây bi t

ng nhau r i. Em ã h a ch qua, thì qua c ng h a không ph tình em. Nh ng qua khuyênem u n y: tuy ôi ta k t tình và h a h n cùng nhau, song chúng ta ph i dè t, ng bi u lý t cho ng i ta bi t mà b chê c i, c ng ng dan díu, l l i, r i sa t i l i mà mang nhnhu c”.

Cúc H ng g t u nói: “Em s vâng theo ý anh. Em s làm theo l i anh d y. ôi tayêu nhau theo cái yêu thanh b ch, ch không ph i yêu nh m nhí. ôi ta ph i sùng bái ái tình

a chúng ta, ch không c làm cho nó tr nên th p hèn. Chúng ta gi nó cho cao th ng,khác h n ái tình c a ám t c t phàm phu h t th y.

nh Xuân c i r i bi u Cúc H ng tr v ch cô ng ng i c t ngh a sách cho cô dò. cách M nh T tình c gây cu c tình duyên n y, th y M nh T không dè thì ã

ành, mà ông Giáo Huân c ng không ý chút nào h t.n 22 tháng ch p, ông Giáo d y h t quy n th nhì c a b M nh T . Ông nói ngày

mai s a ông Táo v ch u Ng c Hoàng, v y ông cho h c trò l n nh u ngh n T t, r imùng 8 tháng giêng, h nêu r i s ráp h c l i. Ông h a v i V nh Xuân ra giêng ông s ráng

y quy n chót c a b M nh T cho d t tr c khi V nh Xuân i h c ch Tây l i.Tuy bà H ng V n Thanh nghèo, song ngày T t bà c ng mua vài phong bánh in v i

t gói trà cho V nh Xuân i t t ông Giáo Huân.Mùng 8 tháng giêng khai tr ng d y l i. S h c trò c thi u h t ba trò, nh ng có thêm

m trò m i, b i v y so h c trò không s t.Phân cách nhau trót n a tháng, trong kho ng y tuy có th y nhau nhi u l n song th y

xa ch không c nói chuy n v i nhau, b i v y hôm nay Cúc H ng g p V nh Xuân mà l ic ng i i di n cùng nhau nói nói, c i c i, thì c hai u th i th i vui m ng, nh t là

Cúc H ng l ng x ng thu t vi c n y, h i chuy n n , nói không ng t.Ch ng ông Giáo Huân gi ng M nh T h quy n cho Cúc H ng và V nh Xuân r i

ông nói: “Vì g n t i ngày V nh Xuân i h c, nên th y ph i d y rút ng l i 20 cho r i h t.i b a th y gi ng nhi u. Cúc H ng ph i rán mà h c nghe hôn con. Có ch nào con không

hi u rõ thì h i l i th y ho c h i Xuân c ng c”.Ông Giáo vô ý nh c chuy n V nh Xuân g n i h c, ông làm cho Cúc H ng bu n hiu.

Thi t qu trong ít ngày n a thì hai tr không còn c h i mà g n g i v i nhau nh v y c.Ch ng ông Giáo i ngh tr a, Cúc H ng m i nói v i V nh Xuân:- Còn l i m i l m b a n a thì anh em mình s xa nhau: anh xu ng Gò Công mà

c ti p, còn em v nhà t p buôn bán. Em nh t i vi c ó em h t vui.- i sao v y ? Em ã khuyên qua rán h c ng l p thân danh r i c i em. G n n

ngày qua i h c sao em l i h t vui ?- Em không hi u t i sao mà em bu n. Ch c là t i em ngh ôi ta ph i xa nhau.- Qua i h c, ôi ba tu n qua v th m má qua m t l n. H qua v thì có l s th y

t nhau, ch ph i qua i bi t hay sao mà bu n.

- Th y m t ch nói chuy n gì c.- ã h a h n v i nhau r i thôi, còn chuy n gì n a mà nói.- Vì yêu nhau, nên xa nhau t nhiên ph i bu n, ph i nh ch .- Ph i. Th ng tình h yêu nhau mà phân r thì nh nhau r i bu n. Nh ng em ph i

bi t i có c c tr c r i sau m i s ng, có bu n thì ch ng c vui m i bi t giátr c a cái vui. V y ôi ta ph i rán ch u cái bu n phân ly bây gi , ng ngày sau

c th ng th c cái vui sum hi p.Cúc H ng suy ngh r i nói c ng c i: “Em có ngh l c ch u bu n, ng cho anh

c mà l p thân. Em xin anh c g ng, xin anh nh s h c t p c a anh ó là con ng aanh n c nh sum hi p tr m n m“.

nh Xuân nói: “Qua khuyên em rán n nh n mà ch qua, ng bu n v s phân rm th i, mà c ng ng lo cho ph n qua n h c. B y lâu nay qua xem s n h c là cái ph ng

pháp gi i thoát nghèo kh . Bây gi nó l i là ph ng pháp th a mãn ái tình n a. V y qua c g ng b i ph n, qua s rán h c cho thành công, ng t o ra m t c nh i êm m, thanh

cao, tr c qua tr th o cho má qua, sau qua áp tình v i em, là ng i sanh s ng gi a nglúa, bên t ti n, mà l i bi t quí tr ng v n h c h n vàng b c”.

c nghe m y l i y, Cúc H ng vui s ng th a thích vô cùng, b i v y cô i bu nlàm vui, d sách ra mà h c. V nh Xuân v i Cúc H ng tánh n t không gi ng nhau. V nhXuân thì ôn hòa, tr m t nh, kiên nh n, c ng quy t, b i v y c may m n, nh ng vui cóch ng, còn g p r i ro thì c ng bu n, song không bu n quá . Còn Cúc H ng thì cô khác

n. Cô l làng, nóng n y, l i a c m a s u, h g p bu n hay c vui cô li n bi u l rangoài, không d n c, không gi u c, h c chí thì cô c i, h trái ý thì cô khóc. Tánh

t thì khác nhau nh v y, nh ng lòng d thì hai ng i gi ng nhau nh m t: tr ng nhânngh a, khinh ti n tài, a trong s ch, th ng ngay, ghét a dua, h ng hách.

Vì lòng d gi ng nhau, nên yêu nhau thì ph i r i. Mà d u tánh n t khác nhau, n u yêunhau thì c ng c, b i vì cô yêu c u thì cô chi u chu ng, c u l y ôn hòa mà ch b t nóng

y cho cô, c u l y kiên nh n mà phá tan chán n n c a cô; v ch ng yêu nhau mà l i bi tphân bi t qu y ph i, ch ng bi t c t ngh a, v bi t thu n tùng, ch ng nói v nghe thì hòa khícó l s v ng b n, ân tình có l s ch t ch .

m tháng giêng có l th ng ng n, các chùa u m c a cho thi n nam, tín n n bái thánh th n, Tr i Ph t, t ng b ng.

Vì các trò m i t t th y hôm t t ngu n án, nên ông Giáo Huân c m tr c, ông khôngcho em l v t mà t t th y n a.

Tr a b a ó, ông Giáo i lên nhà trên mà ngh r i, thì Cúc H ng nói nh v i V nhXuân: “H i nãy i h c, em i ngang qua chùa Ông, em th y chùa m c a, ng i ta vô ra b n

n. Vát tr a n y ch c b t ng i n cúng r i. Em mu n anh d t em i l i chùa ng em váiÔng Quan phò h ôi ta, giúp cho em an n mà ch anh, giúp cho anh n h c tinh t n, r igiúp luôn cho hai a mình c ph i hi p tr m n m, ng có u chi tr c tr ”.

nh Xuân nói: “Hai a i, r i ng i ta g p, s h àm ti u ch ”.Cúc H ng nói: “ em m n m t trò nh l i chùa coi có ai hay không. Chùa m t

bên ây i l i ó mình i ng tr c làn chi mà s ng i ta th y. Hai anh em mình lén i ngsau v n ây mình b ng qua chùa thì êm ru. em m n h c trò i coi tr c”.

Cúc H ng b c ra ngoài kêu m t trò trai ch ng m i hai tu i mà nói nh r i trò yphát ra i li n.

Cúc H ng tr vô nói v i V nh Xuân;- Em m n i coi r i. N u không có ai thì mình i ng sau mà qua chùa. Em mu n

th a dip n y mình vái r i th nguy n v i nhau tr c m t ông Quan ng ôngch ng minh lòng d c a minh.

- Th mình ph i nói làm sao ?- Mình nói tên h , r i th nguy n d u th nào mình c ng không b nhau. N u. a

nào b i c thì Ông v n h ng cho ch t.

- Ghê quá.- Anh s hay sao?- gi ng gì. Qua có tính b i c âu mà s .- u anh không tính b i c thì c th v i em. Em không s gì h t: i n ông nào

bà nào mà th em c ng dám.- Em mu n th thì qua th cho em tin b ng.Trò nh sai i h i nãy tr v nói chùa Ông m c a, nh ng không có ai cúng h t. Ông

n m ng tr a trong chòi lá nh bên chùa.Cúc H ng móc túi l y a cho trò y m t ng xu b n mà th ng công, r i th i thúc

nh Xnân theo cô b ng v n i ng sau mà qua chùa.Hai ng i không th y ai h t, bèn do c a hông mà b c vô chùa. Trong chùa im lìm.

Hai ng i ngó vào bàn th Ông thì th y nhang èn còn cháy, c t Ông ng i gi a m t , áoxanh, râu ài n m chòm, t ng m o oai nghiêm l m li t. Bên nây thì c t Quan Bình ômch ng sách h u, g ng m t hi n t . Còn bên kia thì c t Châu Th ng c m siêu ng phò m t

i gân en, râu m c x m xàm, b t ng d t n.Hai.ng i khi p s , nên v i l i ng mà ngó. V nh Xuân ngh làm trai mà nhút nhát

thì khó coi, l i n cung k nh mà l bái thánh th n, ch không ph i làm u chi qu y mà s .u bèn m nh d n b c t i ng ngay tr c bàn th Ông xá ba xá, r i vói l y hai cây nhang

châm vào th p èn u ph ng mà t. Nhang cháy r i, V nh Xuân ngo c Cúc H ng l i, c ua cho cô m t cây, r i hai ng i song song ng tr c h ng án, hai tay c m nhang, a

ngang trán mà vái.nh Xuân vái tr c: “Tôi là Phan V nh Xuân, 17 tu i, c nguy n k t tóc tr m n m

i Lý Cúc H ng. Kính c n vái Ông ng h cho hôn s c thành. Tôi th n u tôi vongtình b i c thì b Ông b c ch t”.

Cúc H ng ti p nói: “Tôi là Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, v a m i c 16 tu i,tôi c nguy n k t ngh a v ch ng v i Phan V nh Xuân. Tôi l y mà c u Ông ch ng minh l i

c nguy n c a tôi, phò h cho V nh Xuân m nh gi i và n h c thành công ng c i tôi.u tôi b i c, không ch V nh Xuân, thì xin Ông v n h ng cho tôi ch t”.

nh Xuân góp hai cây nhang em c p trên bàn th , r i cùng v i Cúc H ng l y m ing i b n l y. Vái l y r i hai ng i m i th ng th ng nh b c lui ra c a, ng c nh y thìnhth ch, m t còn tái xanh. Ch ng v t i v n ông Giáo r i, Cúc H ng m i níu V nh Xuân

ng l i mà nói: “H i nãy m i b c vô chùa, em th y c t Ông em s quá. Anh d n thi t. Maycó anh, em v i ám vái l y, ch m t mình em ch c em tr ra li n, em có dám l i ng tr cbàn th âu. Thôi, hôm tr c ông T ã nh nh n duyên, bây gi ông Quan l i làmch ng cho anh em mình k t ngh a v ch ng v i nhau n a. Vi c ó ã ch c ch n r i. Không ailàm sao cho rã r i c. V y anh c an lòng mà n h c. D u ph i ch bao lâu em c ng ch ”.

n ngày 21 tháng giêng. V nh Xuân v i Cúc H ng ch còn nghe th y gi i n m tsách chót thì h t b M nh T . y v y ngày nay là ngày hai tr c chung ch v i nhau l ncu i cùng, r i ng i i h c ph ng xa, k nhà buôn bán.

a y Cúc H ng i h c s m, l i có em m t gói cu n tròn ngoài bao gi y tr ng vàbu c nh gai ch c ch n. Ch ng V nh Xuân vô t i thì Cúc H ng c i mà nói: “ ôi ta còn

n nhau có m t b a nay mà thôi. V y th y gi ng sách r i thì anh em mình vui ch i v i nhaut b a r i có phân ly”.

Cô nói cô c i, mà cô a n c m t.nh Xuân tuy c m xúc, song b ngoài v n bình t nh nh th ng. Nh ng ng i h c

t h i, c u li c m t ngó Cúc H ng, r i c u châu mày, l v bu n lo v s s p ly bi t.n tr a ông Giáo Huân c t ngh a b sách M nh T cho Cúc H ng v i V nh Xuân,

y d t r i ông r t vui m ng mà nói: “Th y l y làm hài lòng mà d y hai cháu c tr n b Th . H c M nh T r i, th y ch c hai cháu ã nh n th y o h c c a th y M nh. c

Kh ng T ch ch “nhân”. Ngài d y “Sát thân d thành nhân”. Ch nhân c a ngài nó hàm súcbao la t t c m i o. Th y M nh T ch ch “ngh a”. Th y d y “Xá sanh nhi th ngh a”.

Ch ngh a c a th y nó c ng bao trùm c o h c nh ch nhân. Nh ng mu n nên ng i quân, ph i làm cho tròn nhân tròn ngh a. K t ngày mai hai a s r i xa th y, a thì h c ch

Tây, a thì v nhà nhà buôn bán. Tr c khi t bi t nhau, th y d n hai cháu u n y: d uc th chi, d u làm vi c chi, h có r nh hai cháu nên l y b T Th ra mà c i c l i.c i H c, Trung Dung, hai cháu s nh nguyên t c nho giáo. c Lu n Ng tu tâm,ng tánh. Còn c M nh T hành vi x s . o h c c a th y M nh T có v th c t .

y hai cháu i c c M nh T r i n ng theo ý th y M nh mà x s thì kh i s thuasút ng i. Hai cháu h c ã d t r i, mu n v li n bây gi c ng c”.

nh Xuân v i Cúc H ng ng nói ng dò h t l i coi có câu nào không hi u rõ thìi thêm, r i chi u s v . Ông Giáo g t u r i ông i ngh tr a.

Cúc H ng a m t c c b c m n h c trò ra ch mua bánh trái em v ãi V nhXuân ng giã t nhau. Cô a cho V nh Xuân cái gói cô em theo t s m m i mà nói:”Trong vài b a n a anh s i Gò Công h c. Em ch ng bi t l y v t chi mà t ng anh. H i hômem i mua vài th c v i v i vài th c hàng anh may áo b n i l c. Anh b n áo thì anh nhem. V y xin anh ng t ch i làm cho em bu n”.

nh Xuân b i r i không ki m c l i mà t , nên ph i nh n lãnh, th m tính em vnhà nói d i v i m hàng v i c a th y cho thì kh i mang ti ng gì h t.

Cúc H ng v i V nh Xuân dan díu, d n dò nhau u. n x ông Giáo tr xu ngtr ng d n bài các bàn r i ông cho h c trò v . Cúc H ng v i V nh Xuân d t nhau ntr c m t mà t n và cáo bi t th y. Ông Giáo chúc cho hai tr , tuy i riêng hai ng , song chai u c thành công m mãn và c o nhân ngh a giúp cho r c r , hi n vinh.

nh Xuân tu i còn tr mà ã mang chí to. Vì nhà nghèo, cha ch t s m, m c c thân,nên c u nuôi cái chí t n th thi t m nh, thi t cao, quy t l y s h c l p thân, h c cho gi icho nhi u ng v t ra kh i c nh b n hàn mà b c vào ch n vinh quang cho thân c th nhth i, danh c r ràng, m c sung s ng, mà vong linh c a cha c ng c an vui n ichín su i n a.

Hôm nay V nh Xuân l i mang thêm m t kh i tình riêng r a, ngày nh êm nó c trìutr u trong lòng. Theo th th ng, thanh niên mà v ng v n b nh tình thì nh say nh mê, chbi t vui v i ng i yêu, không còn k th gian th p cao hay khôn d i gì n a.

i v i V nh Xuân không ph i v y. V i V nh Xuân tình không h i chi. Trái l i tìnhgiúp thêm ngh l c, thêm h ng hái cho chí t n th l p thân, tr c kia ph i l p thân ng

t kh i c nh nghèo lang bang, bây gi còn ph i l p thân c th a mãn tình yêu mm.

Khai tr ng, V nh Xuân c c H c ch n cho lên h c l p nh t ng th y d y rúti cu i n m cho i thi. V nh Xuân ph n chí, n l c h c hành, vào tr ng ch m chú nghe th y

gi ng bài, v nhà c m c i ki m th h c thêm, êm ngày không r i cu n sách. ch ng Ba Cao tuy th ng V nh Xuân nh con, song d t nát không d y d gì h t,

ch cho n c m m i ngày hai b a v y thôi. Mà c hai v ch ng l i có tánh ham bài b c, nênth ng ng i sòng hoài, V nh Xuân thong th h c hay ch i tu ý.

Trong hai n m tr c, V nh Xuân hai tu n l m i v th m m m t l n, chi u th b y r i khuya th hai i xu ng. Bây gi bài v nhi u, l i mu n dùng chúa nh t r nh mà coi l i

bài c , b i v y V nh Xuân nh m i tháng v m t l n ch không v th ng n a.i h c l p nh t tháng u thì V nh Xuân l i chi m u h ng, c ông c v i th y

nh t ban khen. V nh Xuân vui lòng nên th b y tu n ó v th m m . C u không ý tìmki m Cúc H ng, nh ng sáng chúa nh t c u ra ch ch i, d ng nh có ám l c xô y c uph i i ngang qua nhà Cúc H ng r i xây m t ngó vào nhà. C u không th y d ng Cúc H ng

u lo bu n. Bu i chi u mu n i n a, mà s i c ng không th y r i càng bu n thêm, b i v ym nhà d sách M nh T c ch i, r i khuya d y s m mà i h c.

Tháng sau, Vinh Xuân v n a. C u nh t nh không léo hánh tr c nhà Cúc H ng,vì s không th y c thì bu n, mà d u có th y c ng không nói chuy n c.

m m i lúc ch nhóm ông, V nh Xuân th b c ra ch ch i. C u vào nhà l ng r ngn minh mông c a ch Gi ng, b t t u trên, phía ình th th n, i l n xu ng phía ch cá.a cái nhà l ng phía trên không có ai mua bán v t chi h t, b tr ng cho b y con nít ch y

vòng theo nh ng cu c g ch b ch i cút b t la om sòm. i t i phía tr c m i có àn bà congái d n hàng ng i day l ng vô m y g c c t g ch mà bán. V nh Xuân ch t th y Cúc H ngng i t i m t góc ch , tr c m t và hai bên bày bán th : ng, u, chùm k t, bún tàu,thu c gi y, h p qu t, n c m m, u l a, v i tr ng, v i en, ch i quét nhà, kh n lau m t. C u

ng xa xa mà ngó, không mu n l i g n, vì có ng i khác c ng d n ng i bán chungquanh, s l i ó nói chuy n r i bi u l thâm tình r i ng i ta nghi mà mang ti ng.

Ch ng dè Cúc H ng ngó th y, cô ng d y kêu mà nói l n: “Anh Xuân, anh m i vph i hôn ? B c l i ây cho em h i th m m t chút”.

nh Xuân d d , th y k mua ng i bán l ng x ng, không bi t có nên l i nói chuy ni nhau hay nên làm l bét i ch khác. Cúc H ng ng i xu ng, nh ng kêu n a. Không th

làm l c, V nh Xuân th ng th ng i l i mà trong b ng ái ngái c c m. May lúc y khôngcó ai mua c a Cúc H ng. Mà có ch T , có ch ng khách trú trong m t c n ph phía sauch , ch c ng d n gian hàng ng i bán d a bên Cúc H ng, ch ngó V nh Xuân trân trân, làmcho c u b i r i h t s c.

Th y V nh Xuân l i t i, Cúc H ng h i:- hôm khai tr ng n nay anh luôn d i mà h c hay sao, nên không th y v ?- m nay bài nhi u nên m t tháng tôi m i v m t l n. Hôm tháng tr c tôi có v .- Em không hay. N m nay anh c lên l p nh t ph i hôn ?- Ph i.- Em ch c anh h c gi i h n ng i ta r i.- Thì rán h c v y thôi.- Tía em giao cho em ít tr m ng b c làm v n ng t p mua bán. Em mua r i

i d n ra ây bán ch ng m i b a rày. Em ch a th o cách mua bán. May nh cóch hai ng i m t bên em ây ch ch d n dùm cho em, nên ch c ít tháng em quen

i em làm c. Chúa nh t nào anh có v thì ghé ây nói chuy n ch i. M i b ang sáng em d n ra ây bán, ch ng tan ch thì d n v .

Ch hai T , tu i l i 30, ch h i V nh Xuân.- Em là con thím H ng v n ph i hôn ?- Th a, ph i.- Em h c d i Gò Công hay h c âu ?- Tôi h c d i Gò Công.Có m t bà già ghé l i gian hàng hai T l a ng táng mà mua. Li n ó l i có hai ch

ng thúng ghé gian hàng Cúc H ng h i giá ng mua d u l a v i n c m m. V nh Xuânnh n d p có khách hàng l i mua m i t Cúc H ng v i Hai T mà i.

Cúc H ng không c m l i mà d n: „Tu n nào anh có v th m bác thì ra ây nóichuy n ch i!“.

nh Xuân , nh ng th m tính không nên v n v ch Cúc H ng buôn bán, vì g pnhau Cúc H ng hay h i vi c n y vi c n l ng x ng, r i cô nói l l i, làm cho m y ng ing i g n ó h hi u c tình ý, thì sanh chuy n không t t.

Thi t qu m y l n sau V nh Xuân v , c u ít mu n ra ch . L n nào c u nh Cúc H ngquá, tính th y hình d ng m t chút cho nguôi b t n i lòng, thì c u i ngoài xa ng th y m tnhau v y thôi, ch không dám l i g n mà nói chuy n tr c m t thiên h , nh t là tr c c p

t láo liên c a ch Hai T , h ch th y c u thì ch chúm chím c i, c i b i duyên c nàoi m ng hay là c i ng o ?

t b t ã t i bãi tr ng n a n m.nh Xuân ã ch c ch n chi m cái a v c a m t trò gi i nh t tr ng Gò Công,

không có trò nào còn l m le mu n tranh giành, mà ông c v i m y giáo viên ng t hyng vào V nh Xuân gi t gi i trong k thi h c b ng s p t i.

nh Xuân r t vui lòng th y s c g ng c a mình c k t qu t t p. Nh ng v t nàocó b m t, thì cung có b trái, là cái b thô b x u xa.

nh Xuân h c thì tinh t n nh v y, mà v ch ng ông c u là Ba Cao, bài b c thuakhi n m c n lút u. Còn có ba tháng n a V nh Xuân i thi thì v ch ng ca Cao ph i bán h txe, ng a cùng nhà c a ng tr n r i tính d t nhau xu ng Vàm Láng mà mua bán cá bi n.

nh Xuân b i t i. May c u còn lãnh h c b ng m i tháng n m ng, l i may có tròc m t l p nhà xóm C u Tàu, d t c u v th a v i cha m cho c u n c m quán mà h c

cho n mãn n m. Ng i ta th y tình th c a V nh Xuân nguy nan, h c gi i mà nhà nghèo,ng i ta ch u nuôi c m giùm, m i tháng ch òi ba ng mà thôi hai ng cho c u n bánh

m m i mà i h c.Nh cái may ó nên V nh Xuân có ch dung thân mà h c cho n cu i n m r i i thi.

m ó tr ng Gò Công ch n sáu trò cho lên Sài Gòn thi chung v i h c trò các tr ng sc trong L c T nh. Tr ng Gò Công có hai trò c ch m u Phan V nh Xuân v i m t tròa tên Nguy n Ng c Ch n g c ch T ng Châu.

Thi r i tr v , hai trò thi u c ông c H c v i m y th y giáo ng i khen n c n .Ông c nói n u không mu n h c thêm b n n m n a thì ông s xin v i tham Bi n c p b ngcho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12 ng: Th y nh t và m y th y u khuyên rán h cthêm b n n m, ng làm thông ngôn, ký lúc, l ng l n h n, mà sau l i còn c lên ch cHuy n, Ph , vinh hi n. H c c nhà n c nuôi c m cháo l i phát áo qu n, có t n hao gì màkhông ch u h c.

nh Xuân b n b v nhà cho m hay ng m m ng mà c ng cho Cúc H ng hayng cô vui.

Bà H ng v n Thanh th y con v , nghe con thi u, thì bà vui m ng c c m. Bà h ithi u r i làm vi c gì. V nh Xuân em l i c a ông c H c nói v i l i c a m y th y giáokhuyên mà thu t l i cho m nghe, r i c ng quy t nói th nào c ng ph i i h c thêm b n n m

a, ch c ng i ta nuôi c m n c, phát áo qu n, mà mình b lãnh ch c giáo t ng thìng l m.

Sáng b a sau V nh Xuân i th m ông Giáo Huân. Ông nghe thi u ông m ng h t s c,i ông c ng khuyên ráng h c thêm, vì ông bi t v i trí thông minh và tánh c n m n c a V nh

Xuân thì nên h c cho n cùng, ng thân danh c hi n t.nh Xuân tr ra ch , i ngay l i gian hàng c a Cúc H ng mà báo tin thi u, vì c u

th y ng t n th ã m r ng, chí l p thân còn hùng hào, c u không thèm ái ng i u gìa.

Cúc H ng r t vui m ng. Ch Hai T r t khen ng i. Ch h i thi u r i c làm th ygiáo hay là còn ph i i h c n a. V nh Xuân c ng quy t nói còn i h c ti p b n n m n a, hai

m t i M Tho, hai n m t i Sài Gòn, r i làm thông ngôn, ký l c.Cúc H ng ti p c t ngh a cho ch Hai T hi u h c b n n m n a mà nhà n c nuôi

m và ch u qu n áo, mình kh i t n gì h t, i h c nh v y sung s ng quá, ng i ta mu n h tc mà mu n không c ch ph i d hay sao.

nh Xuân khoái chí nên chúm chím c i.Cúc H ng h i:- i ch ng nào anh m i lên M Tho h c?- Còn lâu mà. n T t r i, l i cu i tháng giêng tôi m i i.- ch mình có ghe i M Tho m i ngày, anh i c ng ti n l m. Anh có lên th a

cho th y hay r i ch a ? Anh lên nói ch c th y m ng l m.- Tôi i th m th y r i tôi m i ra ây. Thày m ng d . Th y bi u ph i ch u c c h c

thêm cho nên danh, ng ham làm giáo t ng không có t ng lai gì h t.- Anh nên vâng l i th y. Ý em c ng mu n nh v y.

nh Xuân nghe Cúc H ng nói câu chót thì s câu chuy n kéo dài r i r i nùi, nênu t giã ch Hai T v i Cúc H ng mà i. Cúc H ng nói V nh Xuân còn ngh lâu, v y thì

bu i s m m i nào r nh ra ây nói chuy n ch i.

nh xuân làm l mà i, không dám h a.Bu i chi u c u i vi ng m cha. C u vái vong linh cha phò h cho c u m nh kh e h c

n cùng ng l p thân và báo hi u.Tháng ch p, s m m i ch nhóm ông o, l i bu i chi u t i u c u s t ng i ta gánh

o ch lúa vào bán c ng vui. Th mà V nh Xuân s g p Cúc H ng r i tình yêu khêu g isanh chuy n không hay, nên c u ít mu n i ch i, c l c c nhà c sách c l i, ngch ng vào tr ng l n h c, kh i thua sút chúng b n.

t êm bà H ng v n Thanh n m nói chuy n h c hành c a con, bà than r ng bam nay con h c d i Gò Công, nh v ch ng Ba Cao nuôi c m, l i nh có thêm h c b ng may áo qu n mà b n lành l . Bây gi i h c xa tuy nhà n c nuôi c m và ch u áo qu n,

song mình c ng ph i có ti n ng n bánh trái chút nh v i ng i ta, l i còn ph i có ti nng lúc khai tr ng và lúc bãi tr ng i tàu, i xe ch . Th nào m i n m bà c ng ph i có ítm là m t ch c ng b c cung c p cho con. Ng t bà không có v n, nên mua bán bánh tráit v t m i ngày l i n m ba c c mua c m g o là may. N u dành d m có d thì may áo

qu n mà b n cho kh i lang thang rách r i, làm sao tom góp cho t i b c ch c mà giúp con.y thì ông c H c nói nh mu n thôi h c ông cho làm giáo t ng, l ng m i tháng 12ng, con nên ch u lãnh ch c y ph t cho r i, có l ng n li n, kh i lìa xa m già, kh i c c

thân h c t i b n n m, l i c ng kh i lo ti n b c thi u th n.nh Xuân ng i h c, c u nghe m than nh v y thì c u châu mày, ngó s ng ng n èn

i th ng th ng nói:- Con xin má ng lo. Con i h c con n c m n cháo c a nhà tr ng mà thôi. Con

không c n bánh hàng gì h t mà. t n ti n.- Con nói b ng nh v y sao c. i h c th nào con c ng ph i c n dùng v t n y,

t n ch .- Nhà tr ng phát sách, gi y, vi t m c, th h t má à.- Còn khai tr ng và bãi tr ng, ti n âu con i tàu, i xe ?- Con i b .- Tr i i ! i sao n i con! Hai n m u con h c M Tho. ây lên M thì g n. Có

th i b c. L i có ghe ò, i m i chuy n có n m ba c c b c ch ng nói làm chi.Ch ng con lên h c Sài gòn, ng xa xuôi cách b c quá, i làm s o cho n i ?.

- Tàu lên Ch L n n có chín c c.- Mà m i n m con ph i t u tr ng hai l n và bãi tr ng con ph i v hai l n, thì ti n

tàu ã t i 4 ng b c r i, ch ph i ít sao ? ó là ch a k ti n xe t ây xu ng GòCông và t Ch L n ra Sài Gòn. Ch chi má mua bán m i ngày l i t i m t hai

ng thì má có lo âu con.nh Xuân c m xúc, không dám i áp v i m n a. C u ch ng tay ng i ngó ng n

èn d u leo lét, m t c u bu n hiu. Trong nhà, ngoài sân u im lìm, ch nghe có ti ng gà gáyxa xa.

Bà H ng v n i ng . V nh Xuân gài c a r i t t èn l i ván mà n m. S m ng vuihôm m i v nó h ng h c trong lòng làm cho c u h ng hái nh y bay, t ng b c ng ddàng, êm m, không có chi c n tr .

(5)

a nay m ch cho c u th y c nh i th c t , nó cam go nhi u n i, d u mang thi nchí y mình i n a, v i hai tay không, thì không gì l t qua c âu. À ! Ti n b c ! Ti n

c ! Mi áng ghét, vì mi hay cám d lôi cu n con ng i vào ng b t nhân, b t ngh a. Màmi c ng áng yêu, vì có khi mi giúp cho con ng i thoát hèn h mà lên thanh cao, mi a yng i thành tâm, thi n chí có th l p thân ng n n áp ngh a. Ng i quân t th ngkhinh r mi. Nay th y rõ n u không có mi thì d u quân t c ng n m co, không làm sao mà

a qu y c.nh Xuân suy ngh t i ó thì trong lòng l nh ng t tay ch n b n r n, d ng nh th y

ng lai ã bít ch t, không còn ng nào mà i t i n a. C u t c v ch ng Ba Cao bài b c làmchi mà ph i mang nghèo. Ch khi còn khá nh m y n m tr c thì c u n n n bao cho c u n

c b n n m, r i ch ng c u xu t thân làm vi c c u s tr l i. Bà con không có ai h t, bi ty nh ai. Ông Giáo Huân ch c có ti n, ông l i th ng mình, ng t mình không bà con v i

ông, nên không bi t ông dám bao hay không mà nói. B y gi ch còn trông c y v ch ng ôngGiáo mà thôi. Mình xin ông cho m n m i n m 10 ng b c, không c n nhi u h n. Ông bao

n n m c ng 40 ng. Ví nh ông bu c ch ng mình h c xong, ra làm vi c, mình ph i trgóp l i cho ông 80 ho c 100, mình c ng ch u. Cu i tháng giêng m i i h c, nên không g p gì.

n T t r i mình s yêu c u ông. Mà ví nh ông Giáo ch u bao, mình i h c c r i, mmình nhà mua bán, s l i có th s ng trong b n n m mà ch mình nên danh hay không ?Còn thêm cái v n r c r i ó.

Mình mu n i h c ng sau làm ông n y ông kia, mà bây gi mình b m nhà, áoqu n rách r i, b a ói b a no, v y thì h c làm chi ? Nh t i n i m , V nh Xuân au n, r ichán n n c c m, chán n n n n i t ng m ng s c a mình ph i ch c giáo làng ho c giáo

ng là cùng.nh Xuân bu n r u h t mu n i ch i, c n n dàu dàu nh chim b nh t trong l ng, cá

sa vào r .Bà H ng v n m c lo làm bánh bán, bà không ý n s kh ng ho ng tinh th n c a

con. H i hôm bà than th v i con, ý bà mu n t gia o khó kh n cho con bi t v y thôi, chkhông ph i bà tính ép con làm giáo t ng ng có l ng mà nuôi bà. Bà quen cái c nh nghèoã m y m i n m r i. Tuy bà ã g n n m m i tu i, nh ng bà ch a m t m i mà c n ph i c y

con giúp .Chi u b a sau, m con ng ng i n c m, thình lình V nh Xuân h i m :- Ví nh con i h c thêm n a, mà con làm sao c m c con, má kh i t n ti n cho

con, v y mà má nhà má mua bán má ki m l i cho má s ng hay không má ?- Má lo là lo cho con, ch ph n má d dàng, má có lo gì âu. Má không c n làm

ng ê làm chi cho m t, m i b a má gói vài ch c cái bánh ch, ho c má xôi m tchõ xôi mà bán, c ng có l i mua g o n không h t. Con kh i lo cho má.

- Con s con i h c n a, mà h c t i b n n m, má nhà mua bán không n, r iph i ch u ói rách ch .

- Không, không. M t mình má thì má s ng d dàng. D u con nhà ây cho má nuôim n a má c ng không s . Ng t con i h c n a, mà l i i xa, ph i t n ti n nhi u,

nên má m i s má lo không n i.- Con tính con c y ng i ta bao cho con i h c ng má kh i lo.- Con c y ai ? C u Ba con nghèo r i, nó bao làm sao cho n i.- Con tính con c y th y con. Con xin th y giúp cho con m i n m 10 ng ng con

n h c. Ch ng con làm vi c có l ng, m i tháng con s góp mà tr l i.- c l m. N u ông Giáo Huân ch u cho con m n ti n mà n h c thì má h t lo.

Thím H ng thi u gì ti n. Thím bao d nh ch i.- Bà Giáo c ng th ng con l m. Hôm thi u m i v , con có lên th m th y con.

Th y con m ng d . Th y con khuyên con ph i rán h c thêm b n n m n a ng

p thân danh. S n tr n c i luôn ng b n a ch ng u ng l m. V y qua T ti con s n n n v i th y con.

- Thi t cái nghèo nó d quá. Con mu n i h c, mà nhà l i không có ti n. N u má ddã nh ng i ta thì con mu n h c ch ng nào má c ng ch u.

nh Xuân ã an lòng v ph n nhà r i. Nh ng còn vi c c y ông Giáo Huân, ch abi t ông s n lòng giúp hay không ? ó là m t m i lo nó v n vít trong trí c u luôn luôn, b i

y c u không vui mà i ch i, m c d u g n t i T t, ngoài ch h ch ng mà bán th ,m m i c ng nh bu i chi u, thiên h i ch T t r n r n.

t u 27 tháng ch p thì có ch êm. Các ti m u m c a bán sáng êm. Còn trongnhà l ng c ng nh các n o ng chung quanh, thì b n hàng d n mà bán th . Hai bên

ng ng i ta có c m cây làm r p ng ban ngày ng i bán cho kh i n ng. i ngõ nàong th y d a h u, c i cây, c c i, chu i, b i, quít, cam v i h t d a khô. Trong ti m c ng

nh m y gian hàng trong nhà l ng thì ng i ta bày cam Tàu, chà là, h ng khô, trái v i v ing ph i. T ng li n treo bán c ng nhi u, l i còn treo kh n l a v i dây l ng xanh, ,

vàng, h ng, màu làm cho ch có v t i c i c bi t m i ra ch T t.i chi u bà H ng v n Thanh b ng thúng i ch ng mua chút nh mà n T t

i ng i ta. n t i bà m i v , mua c hai n i chu i m h m, m t trái b i v i m tp d a h u nh . Bà khoe ch T t ông o vui l m. D n c m n v i V nh Xuân r i bà c

thôi thúc con ra ch mà xem thiên h mua bán. M t n m m i có m t l n vui nh vây, khôngnên b qua.

nh Xuân không dám trái ý m , nên c u thay s ch s r i i ch i. C u i mà trongtrí l l ng, không quy t nh i h ng nào, mua v t gì. Ra t i ch , c u th y trong nhà l ngng i ta i ch t n t, mà m y ng chung quanh ng i ta c ng ông d y d y. C u ng ngóthiên h l i qua m t h i r i c u th b c trôi theo l ng sóng ng i, ch m chân bò trên con

ng hông nhà ch , là ch hàng d a h u nhi u h n h t. i ngang phía sau gian hàng c aCúc H ng ng i bán m y tháng nay, c u ngó vô nhà l ng thì th y ch Cúc H ng, c ng nhch ch Hai T , ch nào c ng có ôi ba ng i mua , ng i n y ra i ng i khác ráp l i,luôn luôn có khách hàng hoài.

nh Xuân xu ng mút ch cá r i b ng qua phía bên kia mà tr lên. Phía n y tr ng tr i,vì bán th a th t, nên ng i ta không ông l m. i giáp hai bên r i thì ã n a canh hai, ngh alà l i 10 gi . V nh Xuân th y trong nhà l ng ng i ã th a c u m i b c vô ó, tính b t t

u trên i tu t t i u d i, ng xem coi Cúc H ng bán th gì.Lúc c u i g n t i gian hàng c a Cúc H ng có vài ng i ng l a cam h ng mà

mua. Còn ch Hai T thì ch ng i ngó mông, vì không có khách hàng. Ch th y V nh Xuân thìa tay ra ngo t mà nói: “L i ây ch i. Có mua h ng, cam hay là d a h u thì ghé ây. Hàngy bán r l m mà bán c u danh ch không ph i c u l i”.

nh Xuân men men i l i.Cúc H ng tay m c cân cam mà bán, song cô th y V nh Xuân thì cô nói l n: “D

hôn. i t i b a nay anh Xuân m i ch u i ch T t”.Xuân chúm chím c i.Ch Hai T nói:- Ng i ây em, ng i nói chuy n v i ch ch i.

nh Xuân ng i ch m h m tr c gian hàng c a ch Hai T mà nói:- i ch T t ông quá ch Hai há.- Bây gi h v h t phân n a r i. H i chi u m i thi t ông, chen ch n không l t.- Ch bán khá hôn ?- Ba ngày T t ai bán c ng c h t. H i chi u h bu l i làm ch m t h t s c.- Bán ây t i m y gi m i d n v ngh ?- n v sao c. T p ng i ng mua ây là t p i h i chi u. H ã v h t

nhi u r i. Còn m t m lát n a ây h s v h t. Mà ch ng ba gi khuya có t p

khác i ch n a. Ch s ông l i cho t i tr a. D n v r i vài gi ph i d n tr rai, h i nào mà gánh.

- luôn ngoài n y r i làm sao mà ng ?- m b y ây mà ngh l ng. Ch v i con T thay phiên v i nhau, ng i n y ng thì

ng i kia th c coi ch ng luôn hai bên.- t ch t.- Có ba êm mà nhi u nh i gì. Bán ch T t thì ph i ch u c c ch .Bên Cúc H ng bây gi khách hàng ã i h t r i. L i có ba b n ng i ghé coi bên

ch Hai T .Cúc H ng kêu mà nói: “Anh Xuân, anh xê qua ây cho em h i th m m t chút”.Cúc H ng tr i s n m t t gi y bên phía tay m t c a cô, ch ng Xuân qua thì cô ch t

gi y mà m i ng i r i cô h i:- m nay anh i âu m t, không th y anh ra ch ch i ?- Qua bu n quá nên nhà ch có i âu.- i sao mà anh bu n ? Vi c nhà có u chi tr c tr hay sao ?

nh Xuân day m t ngó ch khác, b bu n hiu, không mu n nói.Cúc H ng thôi thúc:- Anh bu n v vi c gì, xin anh nói cho em bi t. Không bi t ch ng em c ng có th

làm cho anh i bu n ra vui c ch .- Khó l m. Vi c qua bu n, qua còn ng tính mà g . n T t r i qua g c

hay không qua s nói thi t cho em bi t.- Em mu n bi t li n bây gi . N u có r i thì em s ti p tay v i anh mà g .- Vì liêm s nên qua không c phép nói cho em bi t.- u có vi c chi bí m t hay kh n kh , anh ph i gi u kín, thì gi u ai ch gi u em

a sao ? ã có th nguy n v i nhau r i, anh vui thì em vui, anh bu n em ph ibu n. Sao anh còn nghi b ng em nh v y ?

nh Xuân ngó ngay Cúc H ng, b bu n l m.Cúc H ng bi t V nh Xuân au kh nhi u mà lúc y ch Hai T l i ng i day l ng qua

phía bên nây, d ng nh có ý mu n cho hai tr nói chuy n thong th , kh i ái ng i.Cúc H ng m i nói:- Có chuy n gì làm cho anh kh tâm, xin anh nói thi t cho em nghe. Anh ng gi u

em. Anh gi u thì em càng bu n h n anh n a. Nói i.nh Xuân a n c m t và th m t h i dài mà.nói:

- Qua s qua i h c n a không c em à !- a! Sao v y ?- Hôm qua thi u qua v , vì qua m ng quá, nên qua vô ý, không suy ngh cho k

vi c i h c t i b n n m. Cách vài ngày má qua nói chuy n v i qua, má qua v cht cho qua th y ng t n th c a qua gay go l m, ch không ph i d âu.

- i h c t nhiên ph i ch u c c. Mà h c cho t i b n n m t nhiên s c c ph i kéodài nh ng ch sao.

- Chí quy t l p thân qua có s c c kh âu em. Qua s là s ng qua i nó bítch t, qua t i không c n a, cái ó m i nguy h i ch .

- Sao mà bít ng ? Anh nói rõ cho em nghe th coi.- Má qua c t ngh a nh v y: qua i h c thêm b n n m c h c b ng, thì nhà

tr ng ch u c m, cho ch , phát qu n áo, nón giày, ngh a la nhà tr ng lo choqua no b ng m thân, có ch n m ng , có ch ng i h c, có gi y m c sách v

t. Nh ng qua c ng ph i có m t s ti n riêng b túi mua l t v t c n dùng,n bánh, n hàng chút nh, nh t là tr ti n xe, ti n tàu, khi i t u tr ng và

khi bãi tr ng v . Má qua than th nhà nghèo, má qua bán bánh trái có l i nh t là hay, làm sao có d mà cung c p cho qua i h c xa c. Qua nói thi t v iem, qua quy t h c ng l p thân, qua s n sàng xông l t t t c khó kh n, c c kh .

Qua không c n bánh hàng chi h t, có ói thì qua bóp b ng mà ch u. ây lên MTho qua i b , không c n ph i i ò hay i xe. Ng t ch ng lên Sài gòn mà h c ti pthì ng xa xuôi cách tr , không th gì i b c, t nhiên ph i i tàu. Tuy tàun ti n không ph i nhi u, song m i n m i lên hai l n, i v hai l n, thì hao t n ítm c ng n b n, n m ng b c. y v y n u qua i h c n a thì m i n m ph i có

ti n nhà cung c p cho qua ít nào c ng m i ng b c, qua i h c m i c. S ykhông ph i nhi u, nh ng nó quá s c c a má qua, cung c p vài ba ng ho c maycòn rán c, ch n b c ch c thì vô ph ng.

- ng là chuy n gì, ch chuy n ó anh ng lo. Bác cung c p cho anh không n i,thì em lãnh em giúp cho anh i h c.

- Khoan ! Vì em c theo h i hoài, nên qua ph i nói thi t cho em nghe, ch vi c n yqua ã tính r i.

- Anh tính cách nào ?- Qua tính n T t r i qua lên th m th y mình và t gia o c a qua cho th y nghe,

i qua xin th y làm n bao cho qua m i n m 10 ng b c ng qua n h c.Ch ng qua h c r i, qua i làm vi c lãnh l ng qua s tr góp l i cho th y, tr b nghai c ng c. Hôm thi u r i v , qua có th m th y. Th y khuyên qua ph i h cthêm, ch ng b . Vì v y nên qua nói ch c th y ch u.

- Nh th y không ch u r i anh làm sao ?nh Xuân châu mày suy ngh r i áp:

- Qua ph i b mà i qua ng khác, ch bi t tính làm sao ? Qua xin làm giáo t ngng d y h c lãnh l ng mà n.

Cúc H ng chân nói:- Không c. Anh không nên b d c nh t ng lai r c r ã l ra tr c m t anh

i. Em không b ng lòng cho anh b . Anh ch ng c n yêu c u th y bao làm chi.Anh cho em giúp anh ph i h n. T ng là h c m i n m t n m t hai tr m thì khócho em thi t, ch vài ba ch c thì em giúp d nh ch i. Em bán ch a y m t n mmà hôm r m em tính th , thì em có l i h n 50. Bán d p T t n y em l i thêm ítch c n a. Em buôn bán nuôi anh n h c c mà.

nh Xuân nói:- Em tính nh v y qua khó ch u quá.- Khó cái gì ? Em bao cho anh n h c. Sau anh làm nên anh tr l i cho em, tr v n,

tr l i, ho c tr b ng hai nh anh tính tr cho th y v y c ng c. Anh tính ch ci coi m i n m ph i giúp cho anh bao nhiêu anh n h c.

- i ng.- Ít quá. Ph i hai ch c m i .- Nhi u quá vô ích.- Thôi thì 15 ng, ch 10 ng ít l m. i h c anh ph i s m c n dùng em theo

mà xài, nh l c ch i u, bàn ch i r ng, cùng nhi u th l t v t n a. S n ây em a tr c s ti n n m th nh t cho anh. Nh có thi u thì bãi tr ng n a m mem s a thêm.

Cúc H ng d r ti n l y ba t m gi y b c 5 ng x p vào mi ng gi y gói trà màgói l i r i a cho V nh Xuân.

nh Xuân d d không mu n lãnh.Cúc H ng c i và nói:- Anh c n ph i có m t ng i giúp anh m i i h c c. Em lãnh em giúp cho anh

kh i c y ng i khác, sao anh l i d c d c. S n ây thì l y i cho r i. M i n m em giúp m t s nh v y cho t i ch ng nào anh h c thành công hoàn toàn r i m i

thôi.- Em giúp r i qua v qua ph i nói sao v i má qua. Nói thi t thì k quá.

- Ý ! Nói thi t sao d c... , anh nói ch Hai T nghe anh than, ch ng lòng, nênch ra ti n bao cho anh n h c, sau anh s tr l i. Anh c nói v y i. Em s d ntr c ch ng có ai h i, ch c ng ch u có nh v y.

nh Xuân nghe nh v y m i ch u l y gói ti n, v a vào túi v a nói:- Trong túi h t b c ti n, d u tráng s c ng ph i ch u h th n. Làm trai mà c y s c

àn bà ng l p thân thì hèn quá. Nh ng tình th ép bu c nên qua không th gili m s c. Qua xin Tr i t Thánh Th n bi t cho qua. Mà thà là ân ngh a gom

m t tay, ngày sau d cho qua n áp h n.Cúc H ng nói:- Anh làm nên, em c ng c h ng. V y em lo buôn bán, anh lo h c t p, m i

ng i lo m t th , góp s c cùng nhau mà xây nên h nh phúc chung, ch ân ngh a gìâu.

nh Xuân v a ng y v a nói:- u không ân thì là ngh a. Mà ngh a càng n ng thì tình càng sâu. Thôi, qua v ,

ng i nói chuy n lâu quá, ch ng kh i ng i ta d ngh .nh Xuân b c qua cáo t ch Hai T . Ch vui v nói ; “Em v hay sao ? Còn hai

bu i ch êm n a. T i ra ây nói chuy n ch i nghe hôn em. Ch không có anh em trai, ngheem h c gi i, ch th ng quá. Ra ây ch i v i ch ng ng i chi h t…. Khoan, khoan, em l y

t trái d a em v n ch i. Con B y Hô nói d a ngon, nó t n cho ch n a ch c h i t i. Emy m t trái v n th coi. i ch T t v ph i có th gì, ch v tay không, coi sao c”.

Ch vói l y m t trái d a h u mà trao cho V nh Xuân. C u cám n, day l i ngó Cúcng mà c i, r i ôm trái d a i v , tuy h t bu n r u, song thêm ng n ng i.

Bà H ng v n th c ch con, th y con b c vô, tay có ôm m t trái d a h u thì bà h i:- a âu v y ? Con có ti n hay sao mà mua ?- Th a, không. D a c a ch Hai T cho con. Ch mua n a ch c, ch nói gi ng d a

y ngon l m. Ch cho con m t trái bi u em v n th .Bà H ng v n l i l y trái d a a g n èn mà coi. Bà nói trái d a n y áng b n, n m

c, cu ng nh , v c ng, già l m, ch c ngon. Bà h i con nh mu n n li n thì bà x cho màn.

nh Xuân nói dành T t cúng r i s n, không nên n tr c ông bà. C u ôm tráia em trên bàn th r i hân hoan th a v i m :

- Con h t bu n, h t lo r i, má à.- Sao v y ?- Có ng i ch u bao ti n cho con h c thêm r i.- Con có lên trên ông Giáo hay sao ?- Th a, không. Con không có lên. Mà bây gi con kh i nói v i th y con. Ch Hai T

th ng con, ch nghe con t vi c nhà c a mình b n ch t, ch ng lòng nên chch u cho con m n m i n m 15 ng ng con n h c. Ch ng h c thành công r i,con làm vi c có l ng con s tr l i cho ch .

- t d há. Ph i Hai T là v chú S m, bán hàng ngoài ch ó hay không ?- Th a, ph i. V chú S m làm tài phú cho ti m thu c Qu ng Sanh ng ó.- Con quen v i Hai T h i nào ?- Con quen thu nay, m t ch v i nhau, ch ph i xa l gì sao mà không quen. Ch

không có em trai, nên ch a con l m. H i nãy ch a tr c 15 ng cho con nc n m u ây. Ch h a m i n m ch a m t s ti n nh v y cho con i h c n n m.

nh Xuân móc túi l y gói b c m ra cho m coi. Bà H ng v n l s c vui m ng, bi ucon c t dành mà i h c, bà nói có ng i giúp con nh v y thì bà nh lo.

nh Xuân nói:- Ph n con i b c thì ã yên r i. Bây gi con ch còn lo má nhà mua bán không

bi t có n hay không ?

- i ! Con ng có lo cho má. Con c lo h c cho gi i ng l p thân. Má nhà, má s c ch u ng v i i. Rán h c cho nên danh i, r i con s nuôi má. Ch ng ó

má n không mà i ch i.- Con h c, con s thành danh cho má h ng sung s ng. Con h a ch c v i má.

con vui c i, nói chuy n t ng lai ch i v i nhau m t h i r i V nh Xuân i ng , bàng v n i h p bánh ng khuya em ra ch bán.

Hai êm sau, V nh Xu n i khuya khuya r i m i ra ng i t i gian hàng c a ch Hai Tnói chuy n ch i m t lát, vì mu n tránh ti ng, nên không mu n ng i bên phía Cúc H ng mà

ng không dám chà l t lâu.Vì ch T t ng i ta ông, bà H ng v n ph i làm bánh, ph i xôi n p nhi u ng bán

khuya, bán chi u hai bu i, bà ki m l i c sáu, b y ng, b i v y có ti n mua màcúng ba ngày T t nh thiên h .

Qua T t r i, ng i ta ít mua . Nh ng b n hàng ng i bán hàng trong nhà l ng khôngn d n ra bán s m, h nhà ngh , tính mùng 8 ho c mùng 10 r i s bán m hàng n m m i.

nh Xuân i ch i, không th y Cúc H ng v i Hai T ng i bán, c u m i i vòng raphía sau ch , r i i theo con ng lên d c c u s t. Ch Hai T ng n y. Ch th y V nhXuân i ngang ch b c ra kêu c u và m i ghé nhà ch i.

nh Xuân vô. Ch Hai T m i ng i, rót m t tách r c trà m i u ng, r i ch kéo ghng i g n mà nói nh : “Vi c riêng c a em, con T ã có thu t u uôi cho ch nghe rõ h t.Ch th ng h t hai em, ch coi c ng nh em ru t c a ch v y. Hai em h a h n ngày sau sph i hi p v i nhau, n u c v y thì ch m ng l m. Em ng ái ng i chi h t. Em ng có ghéch ch v i con T bán th ng n a, r i ng i ta x m xì th u t i tai cha m con T r i nó bbó bu c khó lòng. Em mu n nói chuy n gì v i nó thì bu i chi u ch không i bán, em ra nhàch mà nói, r i ch trao l i l i cho nó. Làm nh v y kh i ai nghi. Con T th ng em, nó lo

ng chút. Nó s em i h c không có áo qu n b n cho lành l nh ng i ta. Tuy nói nhàtr ng phát , song c ng ph i ch ng i ta may, r i m i phát c, b i v y nó có c y chmua r i m n may cho em m t b l a v i m t b v i ng b a khai tr ng em có s n

n mà i. V y tr a hay chi u em có i ch i thì em em ra cho ch m t cái áo v i nu t cáiqu n ng ch a cho th may o ni may cho v a. Hàng v i v i ch mua r i ây. ch l ycho em coi.

Ch Hai T m t l y nu t x p l a tr ng v i nu t x p v i tr ng tr c m t V nhXuân. C u r coi s sài r i nói: “ c em còn b n. Cúc H ng mua làm chi n a thêm t nti n”.

Ch Hai T nói: “ y ! Nó có tình nên nó lo cho em. Em nh n lãnh cho nó vui lòng.Chi u em em ni ng ch m n may cho k p.

nh Xuân v r i chi u em m t cái áo v i m t cái qu n giao cho ch Hai T . Thmay may trong m t tu n l thì xong, nên ch Hai T nh n V nh Xuân ghé l y.

Cúc H ng v i Hai T ã d n hàng ra ch bán h m nay.nh Xuân s m i h c ã xong r i h t.a 29 tháng giêng khai tr ng. V nh Xuân xu ng Gò Công l y gi y t xong r i, nh

sáng 28 i ò mà lên M Tho.m m i 27, c u ra ch t giã Cúc H ng v i ch Hai T r i i th ng lên trình v i

ông Giáo Huân mà i. Sáng 28 c u c y m t ng i trong xóm vác giùm r ng em xu ng gheò u sau ch cá. C u i theo sau, ph i i ngang qua ch .

Cúc H ng v i Hai T ngó th y, c hai ng i u ng d y mà ngó. V nh Xuân v iCúc H ng l y m t nhìn nhau ng i t bi t, k ti n hành, nh ng không nói gì c. Duy cóch Hai T nói l n: “Em i m nh gi i nghe hôn em”, V nh xuân d nón chào, nói: “Cám n”,

i ngó ng i yêu m t l n chót.Ch Hai T b c l i nói nh v i cúc H ng: “Nó b n m i may, nh ng b n v ,

ch không b n hàng”.Cúc H ng v a ng i xu ng, v a nói: “T i tánh không a se sua”.

Cách m t lát nghe tù và th i d i b n ch , th i luôn ba hi p.Ch Hai T kêu Cúc H ng mà nói: “Ghe ò lui”.Cúc H ng bu n hiu.