8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
1/97
T.C.MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENST
TSHUKUK ANABLM DALI
KAMU HUKUKU BLM DALI
1982 ANAYASASI veSYAS PARTLER KANUNUNAGRE PART DEMOKRAS
YKSEK LSANS TEZ
OZAN MUTLU
Danman: DO. DR. SULTAN UZELTRK
stanbul, 2008
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
2/97
ii
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
3/97
iii
GENEL BLGLER
sim ve Soyad : Ozan MUTLU
Anabilim Dal : Hukuk
Bilim Dal : Kamu Hukuku
Tez Danman : Do. Dr. Sultan UZELTRK
Tez Tr ve Tarihi : Yksek Lisans 2008
Anahtar Kelimeler : Siyasi Parti, Demokrasi
ZET
1982 ANAYASASI ve SYAS PARTLER KANUNUNA
GRE PART DEMOKRAS
Glhane Hatt- Hmayunu ile balayan demokratikleme
srecinin bir trl niha noktaya varamamas Trk demokrasisinin en byk
handikap olmutur. Ne var ki demokrasimizin bir trl istenen dzeyeeriememesinin nedenleri zerinde yeterince durulmamtr. Elbette ki bu
durumun birden fazla nedeni vardr. Ancak bunlarn en nemlilerinden biri
siyasi partilerimizin parti ii demokrasiden yoksun olulardr. Parti ii
demokrasi nemlidir nk balang noktasdr. Demokratiklemenin
bayran tutan siyasi partilerin nce kendi iinde bunu baarmalar
gerekmektedir. Hem inandrclk noktasnda hem de demokrasi
reformlarnn hedefine ulamas bakmndan parti ii demokrasinin tesisi
zorunluluktur. Bu alma ile yasal dzlemde parti ii demokrasinin nndeki
engellerin nasl alabilecei irdelenirken, partilerimizin anti demokratik
uygulamalarna deinilmitir. Parti ii demokrasi hibir partinin i ii deil,
bilakis Trk demokrasisinin kanayan yarasdr.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
4/97
iv
GENERAL KNOWLEDGE
Name and Surname : Ozan MUTLU
Field : Law
Programme : Common Law
Supervisor :AssociateProfessor Sultan UZELTRK
Degree Awarded and Date : Master 2008
Keywords : Political Party, Democracy
ABSTRACT
DEMOCRACY IN POLITICAL PARTIES
ABOUT 1982 CONSTITUTION AND POLITICAL PARTIES LAW
Democratization duration which was started with Reforms
Edict not arriving final position is the biggest handicap of Turkish
democracy. But the reasons of our deficient democracy has not searchedenoughly. Of course there is a lot of reasons of this situation of our
democracy. But the most important reason is non democratic political
parties. Democracy in political parties is important because of being the
start point. The political parties which are handing the flag of
democratization, must do this self within firstly. Basing democratization in
political parties is an obligation for persuasiveness and aim of
democratization reforms. With this study we have searched how can we
pass over the obstacle of democracy in political parties while telling the anti
democratic action of our parties. Democracy in political parties is not a self
business of any parties, rather is an open sore of Turkish democracy
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
5/97
v
NDEKLER
Sayfa No.
KISALTMALAR vii
GR . 1
Birinci BlmSYAS PARTLER HUKUKU
I. SYAS PART KAVRAMI . 3A. reti . 3
B. Mevzuat 6II. SYAS PARTLERN TARHES . 8III. SYAS PARTLER HUKUKUNUN GELM . 12IV. SYAS PARTLERN KURULUU . 11V. PART YEL 12VI. PART TEKLATI 14
A. Merkez Tekilat . 151. Byk Kongre .. 15
a. Byk Kongrenin Oluumu . 16b. Byk Kongrenin Karar Alma Sreci . 17c. Byk Kongrenin Yetkileri 18
2. Genel Bakan . 18a. Seimi 19b. Yetkileri 20
3. Merkez Karar, Ynetim ve cra Organlar 20B. Yerel Tekilatlar 21
1. le Tekilat . 212. l Tekilat .. 23
kinci BlmPART DEMOKRAS UYGULAMALARI
I. DELEGELK SSTEM . 25II. ADAYLIK SSTEM . 33
A. GENEL SEMLER .. 341. n Seim .. 342. Tekilat Yoklamas . 363. Merkez Yoklamas 394. Aday Tespit Yntemlerinin Deerlendirmesi 41
B. MAHALL SEMLER 44
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
6/97
vi
nc BlmPART DSPLN
I. PART DSPLN KAVRAMI 50II. PART DSPLNNN TRKYE UYGULAMASI 52III. PART DSPLN HUKUKU .. 54
A. Parti Tzklerinde Disiplin Su ve Cezalar .. 551. Adalet ve Kalknma Partisi (AK PART) . 552. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) 583. Milliyeti Hareket Partisi (MHP) . 594. Anavatan Partisi (ANAVATAN) . 615. Demokrat Parti (DP) 63
B. Disiplin Kurullar . 64C. Disiplin Kurullarnn almas . 67
SONU 73KAYNAKA 87
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
7/97
vii
KISALTMALAR
ABD Amerika Birleik Devletleri
a.g.m. Ad geen makale
AK PART Adalet ve Kalknma Partisi
ANAVATAN Anavatan Partisi
ASBF Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Bkz. Baknz
c. CiltCHP Cumhuriyet Halk Partisi
DP Demokrat Parti
DSP Demokratik Sol Parti
DYP Doru Yol Partisi
E. Esas
HYP Halkn Ykselii Partisi
HFM stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas
FM stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas
K. Karar
KHK Kanun Hkmnde Kararname
MHP Milliyeti Hareket Partisi
s. Sayfa
s. Sayl
SHP Sosyal Demokrat Halk Parti
SP Saadet PartisiSPK Siyasi Partiler Kanunu
TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi
vb. Ve benzeri
YDK Yksek Disiplin Kurulu
yy Yzyl
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
8/97
GR
Trk demokrasisi yarm asrdan biraz daha uzun bir sreden
beri ok partili siyasi yaama sahiptir. Gerek anlamda iktidardaki tek
partiye muhalif bir partinin siyasi yaamamzda yer almas beraberinde Trk
demokrasisinde eitli tartmalar da gndeme getirmitir.
Siyasi yaammz oulcu bir demokrasiye mi sahip olacaktr;
yoksa iki kutuplu bir ekime iinde fikirlerin deil de kiilerin oyland
yksek barajl seimlerle ounluku bir yapda m seyredecektir? kinci bir
parti yeterli midir; yoksa baka siyasi aktrler de gerekli midir?
Tm bu tartmalar 1950lilerden sonra da gnmze kadar
eitli formlarda devam etti. Barajn yksekliinden zarar gren partiler
Avrupa nsan Haklar Szlemesi etrafnda kar yol ararken; seim
sistemini avantaja evirmeyi baaran partiler istikrarn daim savunucular
oldular. Herkes daha fazla demokrasi talep ederken, Trkiyenin
demokratiklemesinin nndeki engelin ne olduu zerinde fazla durulmad.
Hlbuki herkes kendi evinin nn sprse idi tm lke bundan
yararlanacakt. Demokrasi sevdallar kendi partilerinde buna gerek
grmediler. Parti ii demokrasi yarm yzyldan beri Trk demokrasisinin
kanayan yaras oldu. Demokratik olmayan siyaset Trkiyeyi
demokratikletiremedi. Demokratik olmayan devlet siyasi partilerde
demokrasiyi hkim klamad. Bu ksr dng ierisinde kaybeden Trkiye
oldu.
te kanaatimce lkenin gelimesinin nndeki engelleri ok
uzakta aramamak gerekir. Askeri darbe dneminin rn bir Anayasa ve
onun uzants Siyasi Partiler Kanununun amac demokratik bir siyasi yaam
kurma deil de denetim altnda evcilletirilmi bir siyaset yaratma abas
olduu iin Trk siyasetinde istikrar ve demokrasi birbirine tercih edilmesi
gereken kurumlar olarak alglanmaktadr. Yine o yzdendir ki; lider
hegemonyas parti disiplininin doal bir sonucu sanlmaktadr.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
9/97
2
Bu alma 21. yzyla byk umutlarla giren bir lkenin
siyaset kurumlarnn hzla yozlamasna ve halkndan bir o kadar
uzaklamasna neden olan parti ii anti-demokratik uygulamalarnkaynana inerek nedenleri ve sonularn irdelemeye abalayacak, parti ii
demokrasinin yerlemesi iin neriler sunacaktr. nk parti ii demokrasi
hibir siyasi partinin kendi i ii veya salt siyasi dengelerle zlemeyecek
kadar basit ve nemsiz deildir. Bu nedenden dolay parti ii demokrasi
pozitif hukuk dzeniyle korunmaldr. Bu korumay bugnk siyasal partiler
hukukumuzun salamad aikrdr. te bu yzden bu konuda kkl
yapsal reformlara ihtiya duyulmaktadr.
Ne var ki sadece hukuki dzenlemeler siyaset gibi dinamik bir
kurum iinde tam olarak istenileni veremez. O yzdendir ki; son yz
ylmzn byk ryas ada uygarlklar seviyesine ulama gayemizin rotas
Avrupa Birlii yelik srecinde her zaman dile getirilen zihinsel ve kltrel
devrim ile tamamlanmas gerekir. Ancak bu ekilde kt zerindeki hukuk
hayata geebilir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
10/97
3
Birinci Blm
SYAS PARTLER HUKUKU
I. SYAS PART KAVRAMI
almamzn banda siyasi partinin tanmn yapmak evvela
siyasi partiler hukukunu anlayabilmek iin nem arz etmektedir. Yalnz
siyasi partiler hukukunu iyi irdeleyebilmek iin deil bundan baka siyasi
partileri siyasetin dier benzer aktrlerinden ayrt etmek iin de siyasi parti
kavramnn iini doldurmamz gerekmektedir. Bu noktadan itibaren reti ve
mevzuat itibariyle siyasi partiyi tanmlamaya alacaz.
A) reti:
Siyaset ok aktrl bir tiyatro sahnesine benzetilebilir. Zira
ada siyaset sadece siyasetilerin tekelinde deildir ya da en azndan
olmamas gerekir. niversite rencisinden, sendikacsna; iftisinden, i
adamna; gazetecisinden ev hanmna kadar toplumdaki herkes siyasetle az
ya da ok ilgilidir. Bu kiilerin ya da bir bakalarnn siyasete katlm
siyasetilerden farkldr. Siyasetiler iktidar ele geirmeyi hedeflerken,
toplumun dier kesimlerinin amac temelde siyaseti kendi karlar
dorultusunda ekillendirmektir. Bu yaplanmalar bask gruplar olarak
nitelenir.1
Bask gruplar benzeri birok siyasi aktr siyasete yn verme
abas iindedir. Bu aba bazen iraddir, kimi zamansa gayri irad. Ancak herzaman siyasetin ba aktrleri siyasi partilerdir. Bu nedenden dolay siyasi
partilerin tanm hayati bir nem arz etmektedir. Hatt zatnda retide var
olan tanmlamalar da byk lde siyasi partilerin dier siyaset
aktrlerinden ayrmlarna dayanmaktadr.
Fransz siyaset bilimci F. Goguel siyasi partiyi yelerinin
dnce ve menfaatlerini gerekletirmek iin, iktidar ksmen ya da
1 Mnci Kapani, Politika Bilimine Giri, 14.Basm, Ankara: Bilgi 2002, s.192
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
11/97
4
tamamen elde etmek amac ile siyasi hayata katlan tekilatlanm bir grup
olarak tanmlamaktadr.2 Bu tanmda siyasi partilerin dier siyasi
aktrlerden ayrk olarak iktidar elde etme amac n plandadr.
Weiner ise siyasi partiyi merkezi ve yerel dzeyde kurulmu,
siyasi iktidar elde etmeyi ve kullanmay amalayan ve bunun iin de halkn
desteini salamaya alan srekli bir kurulu olarak tanmlamtr.3 Bu
tanmda sreklilik, rgtlenme ve iktidar kullanma istei gibi ltler gze
arpmaktadr. Benzer ltlerden yola kan Kapaninin tanm ise bir
program etrafnda toplanm, siyasal iktidar elde etmek ya da paylamak
amacn gden, srekli bir rgte sahip kurulular eklindedir.4 Byleceyukardaki ltlere Kapani programlamay da eklemi oluyor.5
zbuduna gre ise siyasi parti halkn desteini salamak
suretiyle siyasal iktidarn denetimini ele geirmeye ve srdrmeye alan,
srekli ve istikrarl bir rgte sahip olan siyasal topluluk veya kurulutur.6
Tunaya da siyasal partileri belli bir siyasal program zerinde
birlemi kiilerin, bu program normal seim yoluyla gerekletirme amacngderek, kurmu olduklar bir topluluk eklinde tanmlamtr.7
Klalya gre siyasi parti; bir program erevesinde siyasal
kararlar etkilemek ve bu amala siyasal iktidar ele geirmek zere
rgtlenmi kurululardr.8
Yukarda verilen rneklerden anlalaca zere reti bir siyasi
aktrn hangi artlar tamas halinde siyasi parti olarak kabul edilmesi
2 Erdoan Tezi, Anayasa Hukuku, 2. Basm, stanbul: Beta, 1991, s.308.3 Tezi, s.308.4 Kapani, s.160.5 Ayn dorultuda; siyasi partinin iki ana unsuru olduunu belirtmeliyiz. Bunlardan birincisiinsan, ikincisi de ideolojidir. yesi ve ideolojisi olmayan bir parti dnlemez. SuaviTuncay, Parti i Demokrasi ve Trkiye Uygulamas, Yaymlanmam Doktora Tezi, zmir,1996, s.12.6 Mustafa Erdoan, Trkiyede Anayasalar ve Siyaset, 2.Basm, Ankara: Liberte, 1999 s.296;Ergun zbudun, Siyasi Partiler, 1.Basm, Ankara: Sevin, 1979, s.4.7 Tark Zafer Tunaya, Siyasal Partiler, 1.Basm, stanbul: letiim, 2001, s.3.8
Ahmet Taner Klal, Siyaset Bilimi, A.. Basn Yayn Yksekokulu Yaynlar No:9, Ankara,1987, s.227.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
12/97
5
gerektiinden hareketle siyasi partileri kavramsallatrmaya almtr.
Buna gre kanaatimce bir siyasi oluumun parti saylabilmesi iin en nemli
zellik iktidar meru yoldan elde etme amac olmaldr. O haldekamuoyunda lk Oca olarak bilinen ve aka bir siyasi ideolojinin
temsilini gerekletiren rgtlenmeler ve benzerleri her ne kadar siyasetin
aktif aktrlerinden olsalar da iktidar olma amalar olmad iin siyasi parti
olarak nitelenemez.
Bir dier kriter ise siyasi partinin srekli bir rgtlenmeye sahip
olmas gerekliliidir. Bylece rgtsz olarak 550 kiinin bir araya gelmesi
suretiyle bamsz milletvekili aday olarak iktidara talip olmalar onlar siyasiparti yapmayacaktr. Bunun iin tabandan tavana ve ulusal dzeyde
rgtlenme gerekir.
ktidar elde etme amac gden srekli bir rgtn siyasi parti
saylabilmesi iin hareketlerinin bir program veya ideoloji etrafnda
gereklemesinin gnmz siyaset dnyasnda hakikaten gerekli olup
olmad tartmaldr. zellikle souk savan sona ermesiyle beraber
kutuplarn erimeye balad dnyada gelimeler siyasi yaam da etkilemi
sa-sol ayrm giderek azalm hatta bugn kendini sol olarak nitelendiren
partilerin solculuundan kukulanlr hale gelinmi, baz sa partiler sol
partilerin gerekletiremedikleri almlar yapmaya balamtr. te yandan
kendini merkez partisi9 olarak niteleyen oluumlar, siyasetin hangi tarafnda
yer ald aka bilinmeyen partiler10 ortaya kmtr.
9 Siyaset her eyden evvel mevcut sorunlar zme yetisidir. Siyasetiler sorunlar kendibak alarndan zmeye alrlar. Sisteme muhalefet etmeyen siyaset, siyaset deildir.nk herkes devletten memnun olsayd seimle iktidarn deimesine gerek kalmazd.Merkez partisi olduunu iddia edenler halka aslnda statkonun devamn vaat etmi olurlarki; bu da sorunlarn devam ve zlemeyecei anlamna gelir. Byle bir siyaset ise halktanbrakn oy almay, ciddiye bile alnmaz. Ayn dorultuda; Taha AKYOL, Milliyet, 27.06.200610 Gen Parti rneinde olduu gibi ok ksa srede kurulup hem sa hem de sol semeni
ayn lde cezbedip heyecanlandran partilerin kendilerini sa ya da sol olaraknitelendirmekten zellikle kandklar grlmektedir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
13/97
6
Dier taraftan da ideolojisine kat ekilde sahip kan partiler
zamanla dnm de yaamlardr.11 Gemite ki sylemlerini terk ederek
yeni bir sayfa aan partilerin ideolojiden veya programdan yoksunluklarnsz konusu ederek, bu rgtlenmeleri siyasi parti saymamamz mmkn
deildir. Gnmz siyaseti ideolojik deil pragmatisttir. Halk ynlar
programa deil fiile oy vermektedir. deolojiler deil somut projeler
yarmaktadr. Vaat ettiklerini yapacana halk inandrma kabiliyeti olan
lider, partisini iktidar yapabilmektedir. te bunun iindir ki; genel
bakanndan baka hibir kadrosu tannmayan, program ve ideolojisi belli
olmayan birka aylk bir parti bile Trk siyasetinin en kkl ve temel
fraksiyonlarnn temsili partilerden daha fazla oy alabilmitir.12
te yukarda aklanan nedenlerden dolay iktidar elde etme
amac gden srekli bir rgtlenmenin siyasi parti saylabilmesi iin bir
ideolojiye sahip olmas ya da belli program dahilinde hareket etmesi gerekli
deildir. Bu dorultuda siyasi partiyi; devlet iktidarn meru yoldan ele
geirmeyi temel ama edinen, ulusal dzeyde tabandan tavana srekli bir
rgte sahip siyasi oluumlar olarak tanmlayabiliriz.
B) Mevzuat:
1982 Anayasas siyasi partileri 68. ve 69. maddelerde
dzenlemitir. Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrlma baln
tayan 68. madde siyasi partilerin kurulu eklini, haklarndaki yasak fiilleri,
kimlerin ye olabileceini ve partilere yaplacak mli yardmlar belirtmitir.
Ancak ne anlan maddede ne de Siyasi Partilerin Uyacaklar Esaslarbaln tayan 69. maddede siyasi partinin tanm yaplmamtr.
Buna karlk 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunun 3. maddesinde
siyasi parti tanmna yer verilmitir. Bu tanma gre siyasi partiler, Anayasa
11 Milli Gr gmleini zerlerinden kardklarn ilan ederek yola kan AK PARTynetiminin anlan deiimi gerekten gerekletirip gerekletirmediinde kuku olsa da;ideolojik bir dnm yaadklar kesindir.12
3 Kasm 2002 Seimlerinde; Gen Parti:%7,26 SP:%2,49, MHP:%8,35 orannda oyalmlardr. (Kaynak: www.ysk.gov.tr)
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
14/97
7
ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seimleri yoluyla,
tzk ve programlarnda belirlenen grleri dorultusunda almalar ve
ak propagandalar ile milli iradenin olumasn salayarak demokratik birDevlet ve toplum dzeni iinde lkenin ada medeniyet seviyesine
ulamas amacn gden ve lke apnda faaliyet gstermek zere
tekilatlanan tzelkiilie sahip kurululardr.
Grld zere 2820 sayl kanunun siyasi parti tanm birinci
blmde aktardmz retideki tanmlamalarla benzerlikler gstermektedir.
Ayrt en nemli nokta ise ada medeniyet seviyesine ulama amacn
gtme kriteridir. retide kanunun tanmndaki bu unsuru eletiren yazarlarmevcuttur. rnein Tanr; bu ifadenin hukuki bir kavram olmamas ve
hukuk bilimi asndan pozitif bir ierikten yoksun oluu nedeniyle, siyasi
parti olmann koulu olarak kabul edilemeyeceini belirtmitir.13 Kanaatimce
de bu ifade iyi niyetli olsa da gereksizdir. 1980 darbesi ve devamndaki
askeri rejimin karakteristii olarak mdahaleci yapya sahip 2820 sayl
kanunla her alanda olduu gibi siyaset alannda da zararl akmlar uzak
tutma abas sergilenmitir. Ne var ki gerek kanun gerekse de Anayasasiyasi partilerin uymalar gereken esaslar ayrntl olarak dzenlemi ve sert
yaptrmlara da balamtr. rnein adalk yerine laiklik kartln
kendine dstur edinen bir parti zaten Anayasa uyarnca kapatlacaktr. Hal
byleyken ada medeniyet seviyesine ulama gayesine bir kez de
tanmda yer vermekte hukuki bir yarar bulunmamaktadr.
Kanundaki tanmda gze arpan bir dier husus ise retide
oybirlii ile kabul edilen siyasi partilerin iktidar elde etme amalarna birunsur olarak yer verilmemi olmasdr. Bu konuda baz yazarlar milli
iradenin olumasn salama ifadesinin iktidar elde etme kriterini
13 Blent Tanr, Trkiyede Demokratikleme Perspektifleri, TSAD Raporu, 1997, s.30-31;Ayn yazara gre; siyasi partilerin ada medeniyet seviyesine ulama gayesi gtmelerini
beklemek oulcu demokrasiye de ters der. Zira rejimin ngrd snrlar iinde vedemokrasiye aykr dmemek kaydyla bir parti muhafazakr politikalar da izleyebilir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
15/97
8
karlayacan belirtmilerdir.14 Hatta Tezi; kanunun kulland terimin salt
iktidar ounluundan ziyade daha geni olarak muhalefeti de kapsamas
asndan isabetli bulmutur.15
Kanaatimce siyasi partileri siyasetin dier aktrlerinden (bask
gruplar vb.) ayrma da tanmlama en nemli argmandr.16 Tanmda
kullanlan en nemli argmansa iktidar elde etme gayesidir. O halde kanuni
tanmda bu unsurun yer almas yerinde olurdu. nk milli iradenin
olumasna siyasi parti dndaki aktrler de mdahale etmeye almakta,
kimi zaman da baarl olmaktadr. Bu ifade bylece ar ekilde
genilemektedir. Buna karn iktidar elde etme kavram muhalefeti dekapsamaktadr. Zira muhalefet partileri iktidar hedeflemedikleri iin iktidar
ele geirememi deillerdir. ktidar ele geirme amac onlar iin de
geerlidir.
II. SYAS PARTLERN TARHES:
Esasnda siyasi partilerin gemii insanlk tarihi asndan ok
eskilere dayanmamaktadr. Zira demokrasi yerletike siyasi partiler ortaya
kmtr. Monarik ynetimlerde siyasi parti ya da benzeri rgtlenmelere
ihtiya olmad aikrdr. Elbette bu aklama siyasi partiyi yukarda tespit
ettiimiz kriterlere gre tanmlamamz halinde geerli olacaktr. Aksi
takdirde baz yazarlar gibi kendisini parti kabul eden her oluumu siyasi
parti olarak ifade etmemiz halinde siyasi partilerin ilk ortaya klarn
insanlk tarihinin ilk alarna kadar gtrmek mmkn olacaktr.17
Ne var ki; modern anlamdaki siyasi partiler halk ynlarna
siyasi katlma imkan tannmasna kadar dolaysyla dinsel ya da mitolojik
monarilerin yerini demokratik rejimlerin almas ile ortaya kmtr. Bu
balamda 18.yy sonu ile 19. yy ba siyasi partilerin miladdr.
14 Tezi, s.308, Burhan Kuzu, 1961 ve 1982 Anayasalarnda ve Bunlara likin Siyasi PartilerKanunlarnda Siyasi Parti Kavram, Kuruluu ve Kapatma Rejimi (Karlatrmal Birnceleme), HFM c.52, stanbul, 1988, s.145-184.15 Tezi, s.308-309.16
ayn dorultuda; Tezi, s.308.17 Murat Yank, Parti i Demokrasi, 1.Basm, stanbul: Beta, 2002, s.14.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
16/97
9
Siyasi partilerin dou teorileri arasnda en mehur olan
Duvergerin parlamento iinde ve parlamento dnda doan partiler eklinde
yapt ayrmdr.18
Buna gre birinci gruptaki partiler ilk olarak parlamentoii yaplanmalar eklinde ortaya kar, daha sonra yerel seim
rgtlenmeleri tamamlandktan sonraki son aama; bu iki yaplanma
arasndaki organik ban kurulmasdr. Bu son aama da gerekletikten
sonra siyasi parti ortaya km olur.
Buna karlk parlamento dnda doan partiler parlamentoda
temsil edilebilme olana bulamam ve daha ok ortak amalar ve karlar
erevesinde hareket eden ideolojik yaplanmalardr. rnein parlamentod ii hareketlerinin partilemesi sonucu ortaya ngiliz i Partisi
parlamento d doan partilere tipik bir emsaldir.19 Bu grupta yer alan
partilerin bir ksm dinsel motifli muhafazakr partiler olsalar da genel de sol
eilimli olduklar gzlemlenmitir. Yine anlan nedenlerden dolay bu
partilerin kat bir parti disiplinine sahip olduklar ve ideolojik
yaplanmalarnn gl olduunu syleyebiliriz.
Duvergerin siyasi partilerin douunu aklayan bu teorisine
karn baz yazarlar gnmzdeki partilerin bu teoriden farkl ekillerde
ortaya kabildiklerini ileri srmlerdir.20 Buna gre modernleme, byk
krizler (savalar, ekonomik buhranlar v.b.) ve partilerin kendi ilerinde
blnmeleri ya da birlemeleri de gnmzde siyasi partilerin ortaya k
yklerinden bazlardr. Kapani bu grlerini CHPnin Kurtulu Savann
bir sonucu olduu ve CHPden ayrlan DPyi kant gstererek
desteklemektedir.
Bu noktadan sonra Trkiye zeline baktmzda lkemizdeki ilk
siyasi partilerin Merutiyetin ilanyla birlikte ortaya ktn grmekteyiz.
1909 ylnda Kanun-i Esaside yaplan deiiklikler ile siyasi partilerin
18 Maurice Duverger, Siyasal Partiler, ev.Ergun zbudun, 2.Basm, Ankara: Bilgi, 1974, s.1519
Kapani, s.162.20 Kapani, s.163.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
17/97
10
kurulmasna olanak tannmtr.21 ttihat ve Terakki bir cemiyet olarak bu
deiiklikten nce de vard ve siyasal hayata yn veriyordu; ancak bylece
pozitif hukuk tarafndan ilk kez siyasal rgtlenme zgrl kabul edilmioldu. Bu zorunlu bir gelime idi; zira parlamenter siyasal yaamda siyasi
partilerin varl bir elzemdir. Merutiyetin devam iin de ttihat ve Terakki
Cemiyetinin iktidar denetlemek yerine bizzat ele almas gerekiyordu.
Nitekim ttihat ve Terakki 1913 ylnda kendisini resmen siyasi frka ilan
etti.22 Bylece Trk siyasi hayatnn ilk siyasi partisinin doumu
gereklemi oldu. ttihat ve Terakki Frkas Birinci Dnya Savann bitimine
kadar lkeyi fiilen tek parti olarak ynetecekti.
Monariden Merutiyete geiin dinamiklerinden olan Gen
Osmanllar ayn zamanda siyasi cemiyetlerin ortaya kna da zemin
hazrlamlardr. Her ne kadar Kanun-i Esasi iin Batnn dayatmas olarak
baklsa da kart grteki yazarlar bunun byk lde i dinamiklerden
kaynaklandn ileri srmektedirler.23 Bu srecin Gen Osmanllar gibi dar
bir evrenin hareketi ile tetiklenmesi sadece Osmanlya zg deildir. Bu
durum 19. yy devrim hareketlerinin temel karakteristiidir.
24
Onun iindirki; ortaya kan ilk parti geni bir kitle partisi olamam, dar kadrocu biraz
da tepeden inme bir siyasi hareket olmutur. Bundan dolaydr ki; Osmanl
iindeki tebaalar temsil edememi, zlmeyi engelleyememitir.
stiklal Savandan sonra ise Milli Mcadele Dneminin ulusalc
rgtlenmesi Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin devam saylabilecek olan
Halk Frkas (ileride Cumhuriyet Halk Partisi adn alacakt.) Cumhuriyet
dneminin ilk siyasi partisi olarak nitelenebilir.
21 Tanr, s.196.22 Tanr, s.202.23
lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, 25.Basm, stanbul: Alkm, 2006, s.26324 Ortayl, s.268.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
18/97
11
III. SYAS PARTLER HUKUKUNUN GELM
Trkiyede siyasal partiler hukukunun gemii ok eskilere
dayanmamakla birlikte; ok partili siyasal yaama geile beraber geliimi
hz kazanmtr. Zira 1961 Anayasas ncesinde bamsz bir siyasal partiler
hukukundan bahsetmek olana yoktur.25 Bu dnemde siyasal partiler birer
siyasi dernek statsnde idi ve dernekler hukukuna tabii idi.
Siyasal partiler ilk olarak 1961 Anayasas ile dzenlenmitir.
Yine 648 sayl Siyasal Partiler Kanunu ilk zel kanun olma vasfna haizdir.
1982 Anayasasnn kabul ile yeni bir kanunu 2820 sayl Siyasal PartilerKanununu beraberinde getirmitir. 1999 ylnda 4445 sayl kanunla yaplan
deiiklikler ile son halini alan kanun gnmzde siyasal partiler hukukunun
en temel mevzuat olma zelliini korumaktadr.
IV. SYAS PARTLERN KURULUU
Anayasamzn 68. maddesi siyasal partilerin nceden izin
almakszn vatandalar tarafndan kurulabileceini belirtmektedir. Buradakivatandalar deyiminden de anlalaca zere yabanc uyruklu kiilerin siyasi
parti kurma hakk yoktur.
2820 sayl kanunun 5. ve 8. maddeleri de kurulu hkmlerini
dzenlemektedir. Kuruluun nceden izin almadan gereklemesi
nedeniyledir ki; siyasal partileri kurulu belgelerini ileri Bakanlna
vermekle kurulu tamamlanm olur ve parti tzel kiilik kazanm olur.
Siyasal partiler ye olma yeterliliine sahip en az otuz Trk
vatanda tarafndan kurulur. Her ne kadar 648 s. Kanun zamannda onbe
olan saynn otuza karlmas retide eletirilmi ise de26; nitelikli bir siyasi
hareketin rgtlenebilmesi iin zikredilen rakamlarn pek bir nemi olmasa
gerek.
25
Yank, s.40.26 Yank, s.49.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
19/97
12
Kurulu belgelerini alan ileri Bakanl ilgili belgelerden
rnekleri Anayasa Mahkemesine ve Yargtay Cumhuriyet Basavclna
gnderecektir. Zira Basavclkta her siyasi parti iin bir sicil dosyastutulma zorunluluu da 2820 s. Kanunda yer almtr.
Burada tartlmas gereken bir husus ise; kurulu yeterliliine
sahip olmayan partiler hakknda Basavclka nasl bir ilem yaplmas
gerekliliidir. Kanaatimce bu durumda kapatma davas almas mmkn
deildir. Zira kapatma nedenleri 101. maddede snrl say ilkesi ile
saylmtr. Ancak 104. madde gereince Basavclk tarafndan Anayasa
Mahkemesine bavurulmas gerekmektedir. Bavuru zerine YksekMahkeme ihlalin giderilmesi iin partiye ihtar karar verir. Bu safhada
partinin kuruluundaki eksiklii gidermesi gerekmektedir. Aksi halde parti
hakknda devlet yardmndan ksmen ya da tamamen yoksun braklmas
istemiyle dava alabilir. Ne var ki; bu hkm elbette devlet yardm alan
partiler asndan bir anlam ifade edecektir. Dier partiler asndan ihtarn
gereinin yerine getirilmemesi halinde bavurulacak bir yaptrm
belirlenmemitir. Kanundaki bu boluun cezada yasallk ilkesi gereinceyorum yoluyla doldurulmas mmkn olmadndan sratle yasama
tarafndan bu boluk doldurulmaldr. Kanaatimce bu durumdaki partiler iin
seimlere katlmaktan men ya da yokluk (kurulmam saylma) gibi
yaptrmlar dnlebilir.
II. PART YEL
18 yan dolduran, medeni ve siyasal haklar kullanmaehliyetine sahip olan her vatanda bir siyasi partiye ye olabilir. Burada
kanunun getirdii bir kstlama herkesin ancak tek bir partiye olabileceidir.
Ancak byle bir kaytlama anayasada bulunmamaktadr. Bu adan 2820 s.
Kanununun ilgili hkmnn anayasaya aykrlndan bahsetmek mmkn
olsa bile siyaseten doru olan kanundaki dzenlemedir. Zira ok partili
siyasal hayatta her parti seim ortaklklar, ittifaklar dnda birbiriyle
rakiptir ve bir kiinin birden fazla partiye ayn anda ye olmas siyasi etik
asndan doru deildir. Kald ki bu durum lkemizde parti ii demokrasinin
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
20/97
13
salanamamasnn en temel nedenlerinden biri olan mkerrer ya da hayali
ye yazmlarn da beraberinde getirmektedir. Dolaysyla kanundaki bu
dzenleme siyaseten yerinde ancak hukuken anayasaya aykr birdzenlemedir.
Kanunun ak dzenlemesinden de anlalaca zere siyasi
partilere ye olabilmek iin 18 yan doldurmak gerekmektedir. O halde
kaza ya da kanuni rt saylan kimseler 18 yan doldurmadka ye
olamazlar.27
Medeni haklar kullanma ehliyetinden anlalmas gereken faikve mmeyyiz olmak gerekirken28; siyasi haklar kullanma ehliyeti yarg
kararlar ile siyaset yapmaktan yasaklanmam olmay gerektirir.29 Bunun
dnda kanun 11. maddede iki fkra ve alt bent olarak kimlerin ye
olamayacaklarn saymtr. Bu kiiler arasnda eitli sulardan mahkm ve
kamu hizmetinden yasakl olanlar olduu gibi; yarg mensuplar, memurlar,
kamu grevlileri, askerler, yksekretim ncesi renciler de vardr.30
Esasen yukarda saylan kiiler arasndan yksekretim ncesirencilerin byk ounluunun 18 yan altnda olduu gz nne alnrsa
zaten ye olamayacaklar aktr. Bunun dnda yarg mensuplar ile asker
kiilerin yeliklerinin yasaklanmas anlayla karlanrken, dier kamu
grevlilerinin de yasaklanmas siyasal katlm etkisizletirmektedir. Bu tr
bir yasak siyaseti kapal kaplar ardnda yrtmek anlamna gelir. Bunun
yerine belli baz istisnai grevliler (denetim elemanlar, noterler, seim
grevlileri, mlki idare amirleri vb.) dnda memurlarn da partilere ye
olma imknn salanmas siyasal katlm glendirecek, parti ii
demokrasinin yerlemesine katkda bulunacaktr.
27 1995 ylndaki deiiklikten nce 21 idi.28 Kemal Ouzman, Nami Barlas; Medeni Hukuk, 14.Basm, stanbul: Arkan, 2007, s.3729 Kapatlan Refah Partisinin genel bakan Prof. Dr. Necmettin Erbakan siyasi haklarkullanma ehliyetinden mahkeme kararlar ile geri brakld iin bugn herhangi bir partiyeye olamamaktadr.30 Yksekretim elemanlar bu yasaklamann dndadr. Onlar hakknda Yksekretim
Kanunu uygulanr. Buna gre ise ye olan retim elemanlar okullarnda ynetici olamazlar.Bu durum siyaset kurumuna bir gvensizlii ifade etmesi asndan dikkat ekicidir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
21/97
14
Hukukumuza gre yukardaki artlar tayan herkes her partiye
ye olamayabilmektedir. Zira 12. madde siyasi partilere tzklerinde
kanunlarda aranan artlardan bakaca yelie kabul artlar getirme hakknvermektedir.31 Hatta ikinci fkra yelik taleplerini sebep gsterilmeden ret
edilebileceini ngrmektedir. Buna karn gidilebilecek bir yarg yolu ise
yoktur. Bu durum parti ii demokrasiyi en bandan etkisizletirmeye ynelik
ok talihsiz bir dzenlemedir. Bylece partilere istemedikleri kiileri hibir
sebep gstermeksizin ye yapmama hakk verilirken, bamsz yargya
bavuru yolu da tkanmaktadr. Parti ii oksesliliin daha yelik srecinde
engellenmesine ynelik bu dzenleme deitirilmeli en azndan disiplin
cezalarnda olduu gibi mahkemeye bavuru yolu getirilmelidir.
VI. PART TEKLATI
Siyasi Partiler tekilat yaplar itibariyle Duvergerin kabul gren
siyasi tipolojisine gre kadro partileri ve kitle partileri olarak ikili ekilde
yaplandrlmaktadr.32 Bu ayrmda kadro partilerinde rgtlenme ats
asndan daha gevek balantlar sz konusu iken, kitle partileri daha
disiplinli bir yap sergiler ve hiyerari ierisinde hareket ederler. Bu
noktadan baknca kadro partilerine en iyi rnek Amerikan siyasi
partileridir.33 Amerikada siyasi partilerin seim dnemleri dnda tekilatlar
arasndaki ba olduka zayftr. Ancak n seim zamannda tekilat
almalar grlmektedir. Buna karlk Trkiyedeki partiler kitle partisi
olma zellii gsterirler. Parti tekilatlar sadece seim dnemlerinde deil
neredeyse iki seim arasndaki tm zaman diliminde alma halindedir.
Hatta artk seimleri politika ve projelerin deil kap kap dolaan disiplinliparti neferlerinin kazandklar iddia edilmektedir.34
Parti tekilat yaps gnmzde byk nem tamaktadr.
Onun iindir ki tekilata hkim olan politikaclarn parti iindeki arlklar ve
31 Keza feshedilen DYP tznde kamu yararna alan derneklerin merkez ynetim kuruluyelerinin ye olamayacaklarn hkme balamtr. www.dyp.org.tr32 Duverger, s.105.33 Kapani, s.170.34
AK PARTnin son iki seim zaferinin semenle birebir temas salanmasyla yakndan ilgiliolduu dnlmektedir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
22/97
15
etkileri fazla olmaktadr. Siyasi Partiler Kanunumuz partilerin tekilat
yapsn merkez ve tara tekilat eklinde iki bir yapda dzenlemitir.
A. Merkez Tekilat:
Siyasi Partiler Kanununa gre siyasi partilerin merkez tekilat
byk kongre, genel bakanlk, merkez karar, yrtme, ynetim ve disiplin
organlarndan olumaktadr. Kanun byk kongre ve genel bakan dndaki
dier kurullarn oluumunu ve adlandrlmasn daha serbesti iinde
dzenlerken, anlan iki kurumu daha sk hkmlere balamtr. Buna
karlk partilerin danma ve aratrma amal bakaca kurullaroluturmasna da cevaz vermitir.
Partinin ve merkez tekilatnn en yksek ve yetkili mercii
byk kongredir.
1. Byk Kongre:
Byk Kongreyi lkenin ynetimini belirleyen genel seimlere
benzetebiliriz. Byk Kongre sayesinde partinin ynetimi belirlenir. Parti
genel bakan, partinin merkez karar ve ynetim kurullar byk kongrece
seilir. Yine partinin tzk ve programnda deiiklik yapmak yetkisi de
byk kongreye aittir.
Sahip olduu yetkiler gz nne alndnda byk kongre parti
ii dengelerin deiebildii, ynetime hkimiyetin saland ve en nemlisi
tzk deiikliklerinin yaplabilerek bir nevi parti anayasasnn hkim grubundnceleri dorultusunda ekillendirildii merciidir. Hal byle olunca byk
kongrenin kimlerden oluaca, ne ekilde toplanaca, kararlarn nasl
alaca parti ii demokrasi asndan hayati nem arz etmektedir.
Partinin ynetiminin ve tznn belirlendii byk kongrenin
oluumu ve karar alma sreci demokratik deilse parti ynetiminin
demokratik olmasn beklemek hayalcilik olur. Bu nedenle byk kongrenin
oluumunu ve karar alma srecini ayr balklar altnda incelemek gerekir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
23/97
16
a. Byk Kongrenin Oluumu:
Byk Kongre Siyasi Partiler Kanununa gre seilmi yeler ile
tabii yelerden oluur. Tabii yeler parti genel bakan, merkez karar ve
ynetim kurulu ile merkez disiplin kurulu yeleri ve partinin yesi olan
bakanlar ve milletvekilleridir. Bu noktada zellikle bakanlarn tabii yeler
arasnda saylmalar bizce isabetlidir. Zira bakanlk elbette tam tarafszlk
gerektirmez ama parti faaliyetlerinden siyasal etik gereince bir nebze de
olsa uzak durmay gerektirir. Bakanlarn delege seilebilmek iin yerel
rgtlerde almalar hi de ho olmayacaktr. Ancak bunu milletvekillerine
kadar geniletmek zaten aday listelerinde yer bulmalar genel bakann iki
dudann arasnda olan milletvekillerinin ve dolaysyla genel bakann
kongreye hkimiyetini dourur.
Tabii yeler dnda seilerek yerel rgtlerce seilen kongre
yelerine delege denmektedir. Bu nedenledir ki byk kongrenin oluumu
nemli lde yerel kongrelerde belirlenmektedir. Onun iindir ki parti
tekilatna ve haliyle yerel kongrelere hkim olan gruplar parti iinde sz
sahibi olabilmektedir.35 Byk kongrenin kaderi en kk il ve ilelerde
gerekletirilen yerel seimlerde belirlenmektedir. Yerel kongreler
tamamlandktan sonra byk kongreden ne tarz bir karar kabilecei byk
oranda kestirilebilir hale gelmektedir.
Gelinen noktada birok yazar parti ii demokrasinin en byk
sorunu olarak delegelik sistemini grmektedir.36nk partiye hkim
olabilmek iin delegeye hkim olmak yeterlidir. Bunun nlenmesi iin bizcepartilerde dorudan seim yntemi benimsenmelidir.
Zira dorudan seim yntemiyle partinin gerek taban parti
ynetiminin belirlenmesinde sz sahibi olabilecektir. Siyaseti meslek
edinenlerin deil gndelik uralar olan sradan insanlardan oluan yelerin
dorudan genel bakan semede sz sahibi olmas farkl bir tabloyu ortaya
35 Erdoan Yldrm, Trkiyede Siyaset Sreci ve Profesyonel Siyasette Benliin Kurulmas
SHP rnei, 1. Basm, Ankara: Ark, 1995, s.118.36 Yank, s.150.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
24/97
17
karabilir. nk gelinen noktada delegelik sistemi genel bakann etkisiyle
seilen ve ona sonuna kadar bal olan delegeleri ortaya koymutur.
Dorudan seim ynteminin nnde en byk engel fiziki
imknszlklar olarak gsterilebilirse de kongrelerin tek bir gne sktrlarak
deil de rnein bir haftaya yaylarak oy kullanlmasnn salanmasyla
bunun almas mmkndr.
b. Byk Kongrenin Karar Alma Sreci:
Byk kongrenin toplant yeter says, ye tamsaysnn salt
ounludur. Karar yeter says da parti tzklerinde daha byk bir oran
gsterilmedii takdirde hazr bulunanlarn salt ounluudur.
Parti tznde deiiklik yaplmasna ilikin ve parti
politikasn ilgilendiren konularn grlp karara balanabilmesi iin
bunlarn genel bakan, merkez karar ve ynetim kurulu veya byk
kongrenin en az yirmide biri tarafndan teklif edilmi olmas lazmdr.
Byk kongre partinin en yetkili organ olmasna ramen parti
ii hkimiyetini glendirmek isteyen genel bakanlar ve ynetimler byk
kongrenin karar alma srecini ve hatta toplanma srecini her zaman
zorlatrmann bir yolunu bulmulardr. Bu durumun en nemli destekisi
yine ne yazk ki siyasi partiler kanunumuzdur. nk karar yeter saysnn
parti tzyle daha yksek bir orana ekilmesine cevaz vererek,
olaanst toplant iin byk kongre yelerinin en az bete biri gibi yksek
bir oran art koarak ynetimlerin elini glendirmiti.37
37 Olaanst kongrenin gndemi, isteyenlerce dzenlenir. Bu kongrelerde gndemdenbaka bir konu grlemez. Seim yaplmaz. Ancak olaanst kongreyi isteyenlerin sayskongre yeleri tam saysnn salt ounluunu salyor ise, olaanst kongrenin gndemine,gven oylamas ve seim maddeleri konabilir. Bu takdirde seim yaplabilir.CHP tz 49.madde. Siyasi partiler kanunu zaten olaanst toplant iin 5te bir gibi yksek bir oranngrm; partiler bununla da yetinmeyerek bizce yasaya aykr dzenlemelere gitmilerdir.Yasa olaanst kongrenin gndemiyle ilgili hibir kstlamaya gitmemitir. Toplananolaanst kongrenin bizce yapamayaca bir grev yoktur. Olaan kongre hangi yetkileresahipse ayn yetkileri kullanabilir. Seim iin 5te birden daha yksek bir oran aramak yasaldayanaktan yoksundur.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
25/97
18
c. Byk Kongrenin Yetkileri:
Byk kongrenin yetkileri Parti genel bakann, partinin
merkez karar ve ynetim kurulu ile merkez disiplin kurulu yelerini gizli oyla
semek; partinin tzk ve programnda deiiklik yapmak; partinin gelir-
gider kesin hesabn kabul ve merkez karar ve ynetim kurulunu ibra etmek
veya kesin hesab reddetmek; kanunlar, parti tzk ve parti program
erevesinde toplumu ve Devleti ilgilendiren konularla kamu faaliyetleri ve
parti politikas hakknda genel nitelikte olmak artyla temenni kararlar veya
balayc kararlar almak; kanunun veya parti tznn gsterdii sair
hususlar karara balamak; partinin kapanmasna veya baka bir partiyle
birlemesine ve bylece hukuki varl sona erecek partinin mallarnn
tasfiye veya intikal ekline dair kararlar vermek tir.
Byk kongre ilk toplantsn yapncaya kadar, bu kongrenin
yetkilerini kurucular kurulu kullanr.
2. Genel Bakan:
Genel bakan partiyi bizzat yneten ve ahsnda partiyi temsil
eden kiidir. zellikle kitle partilerinde genel bakan ile parti zdeleir.
Adeta genel bakan deyince parti, parti deyince genel bakan akla gelir.
yle ki seimlerde partilerin deil de genel bakanlarn yartklarn,
kaybedenin ve kazanann yine genel bakanlar olduunu ileri sren yazarlar
olmutur. Hatta yle ki seim dnemlerinde hangi liderin karizmasnn daha
gl olduu tartma konusu olmutur. Ancak buna ramen bir partide
genel bakanlk yapm ya da genel bakanla aday olmu siyasetilerin
Genel Bakanln, Merkez Karar ve Ynetim Kurulunun veya Merkez Disiplin Kurulununherhangi bir sebeple boalmas hali dnda seimin olaan st toplant sebebi olabilmesi iinGenel Bakann veya Byk Kongre delege tamsaysnn salt ounluunun yazl talebigerekir. Ak Parti tz md 70. Olaanst toplantlarda seim yaplamaz.MHP tzmd 56. Byk kongre delegelerince istenecek olaanst toplant gndeminde seimin yeralabilmesi iin, delege tam saysnn en az te ikisinin imzas noterlike onayl talebigerekir.DP tz md 39.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
26/97
19
baka partilerde siyaset hayatna devam ettikleri de grlmtr.38 Yinel
bakanlk makam bir siyasi partinin lkeye verebileceklerini gstermesi
asndan en arpc mesajdr.
a. Seimi:
Parti genel bakann byk kongre seer. Yaplan ilk iki turda
ye tamsaysnn oyunu alan aday genel bakan seilir. Son turda ise oylarn
ounu almak yeterli olacaktr. Oylamalar gizli yaplr.
Ancak baz siyasi partiler kanunda ngrlmemesine ramen
genel bakanla aday olmay zorlatran hkmleri tzklerinde
barndrmaktadrlar.39 Muhalif bir ismin parti genel bakanlna aday
olmasn neredeyse imknsz klan bu tarz dzenlemeler elbette parti ii
demokrasi nnde birer engeldir. lgin olan partilerin ilk kurulduklarnda ve
tzklerinin ilk halinde bu kstlamalara yer vermezken, daha sonra ortaya
kan muhalif hareketleri engellemek iin tzk kurultaylarnda deiiklie
gidilmi olmasdr.
Ancak bunlarn daha da vahimi genel bakanla aday olanlarn
byk kongrede fiilen engellenmeleridir.40
38 rnek; Yldrm Akbulut, smail Cem, Erkan Mumcu, lhan Kesici ve dierleri.39 Genel Bakanla aday olabilmek iin, ye tam saysnn en az yzde yirmisinin yazlnerisi gerekir. Bu neri noter, divan bakanl veya divan bakanlnn grevlendireceiyenin gzetiminde imzalanr.Ak Parti tz md 69.Genel Bakanla aday olabilmek iin, ye tam saysnn en az yzde yirmisinin yazl nerisigerekir. Bu neri, huzurda bakanlk divannn grevlendirecei ye veya yeleringzetiminde imzalanr. Bir delege, adaylardan sadece biri iin imza verir. (24 Ekim 2003
gnl Kurultay karar ile deiik)CHP tz md 55.Byk kongre ye tamsaysnn en az bete biri tarafndan hem de divan huzurunda imzavermek demek aslnda bir nevi ak nseim demektir. Bylece aday kendine oy vereceklerinceden aka imza attrmak suretiyle belli edecek ve gizli oylamann pek de bir anlamkalmayacaktr. Divann ve mevcut parti ynetimin gzleri nnde muhalif bir adayn adayliin imza vermek demek, seilememe halinde siyasi kariyerin sonlanmas demektir. Bunundier anlatm ise baka aday istemiyoruzdur.
40Kurultay'da, genel bakanla adayln koyan DSP Aydn Milletvekili Sema Pikinst'e szverilmemesi ve olunun parti grevlilerince tartaklanmas, kurultaya damgasn vurdu.DSP'nin 5. Olaan Byk Kurultay'nda genel bakanla aday olduunu aklayan AydnMilletvekili Sema Pikinst, divannn konuma izni vermemesi zerine hkmet komiserinebavurdu. Hkmet komiserinin, bu konuda yetkinin divan bakanlnda olduunu belirtmesi
zerine, Pikinst, Siyasi Partiler Yasas gereince konuma hakknn bulunduu konusundasrar etti. Bunun zerine hkmet komiseri, yasann ilgili maddesini inceleyerek yant
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
27/97
20
SPK genel bakann grev sresini en ok yl olarak
belirlemi asgari bir sre ngrmemitir. Ancak mademki genel bakan
byk kongre belirleyecektir asgari srenin olaan kongrenin en aztoplanma sresi olan iki yl olduu kabul edilebilir.
b. Yetkileri:
Genel bakann en nemli grevi partiyi temsil yetkisidir. Ayn
zamanda merkez karar ve ynetim kurulunun tabii bakandr. Bu haliyle
parti ynetimin bandaki isimdir.
Aslnda genel bakann grev ve yetkileri SPK da uzun uzadya
ve ayrntl olarak saylmamtr. Daha ok bu konu parti tzkleri ile
belirlenmitir. Bunun nedeni siyasi hayatn bir kiinin ynetiminde olmasnn
nne geilmek istenmesidir. SPK bu dorultuda partinin ynetim yetkisini
kurullara ve kongrelere vermitir. Genel bakann grevi hukuken bu
kurullara bakanlk etmektir. Ancak fiiliyatta parti politikalarnn genel
bakan tarafndan oluturulduu bilinen bir gerektir. Genel bakann en
nemli yetkisi yazl olmayan bu kuraldr. Politikay genel bakan belirler vepartinin babakan aday genel bakandr.
3. Merkez Karar, Ynetim ve cra Organlar:
Genel bakan dnda parti ynetimini stlenen ve bu
dorultuda karar alma ve bu kararlar yrtme yetkisine sahip organlardr.
Siyasi Partiler Kanununun 3705 sayl kanunla deiik 16. maddesinde
vereceklerini kaydetti. Hkmet komiseri, daha sonra Pikinst'n dilekesinin tutanaklarageirileceini ancak bu aamada kendilerinin yapacak bir eylerinin bulunmadnsyledi. Sema Pikinst'n konuma talebi, daha sonra, delegelerin oyuna sunuldu. Oylamasonucunda Pikinst'n konuma talebi, bir delege dnda reddedildi. Pikinst, gazetecilereyapt aklamada, delegelerin konuma isteini geri evirmesine tepki gstererek, "Szhakk oylanamaz, sz hakk demokrasinin kendisidir. Burada demokrasi oylanm vekaybetmitir. Yzde 66's alk snrnda olan bir lkede kongre yerine mzik leniyapyorlar. Bunu kamuoyunun takdirine brakyorum" diye konutu. (Belgenet.com)http://www.belgenet.com/parti/dsp5kongre.html
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
28/97
21
dzenlenmitir. Bu organlarn isim ve yaplanmalar partiden partiye
deiiklik gsterebilmektedir.41
Yine partilerin merkez yaplanmas iinde Parti Meclisi ad
verilen yaplanmalar byk kongreden sonra en geni katlml ve parti
iindeki deiik grleri en fazla yanstan oluumdur. Onun iindir ki bu
organn olduu partilerde bu organn seimi ve ye belirlenmesi byk
tartmalara sahne olmaktadr. Dier merkez ynetim kurulu organlar gibi
byk kongrece belirlenmektedir. Ancak seimin yntemi deiiklik
gstermektedir.42
B. Yerel Tekilatlar:
Siyasi Partiler Kanunu tabandan tavana bir rgtlenmeyi
ngrmtr. Onun iindir ki; en alt dzeydeki tekilatn oluumu bir silsile
halinde genel bakana kadar tm parti tekilatn etkilemektedir. Hal byle
iken yerel tekilatlarda seimlerin ve ynetimin demokratik usullerle
gerekletirilmesi parti ii demokrasi asndan byk nem tamaktadr.
Genelde byk kongrenin hemen ncesinde gerekletirilen yerel kongrelerbyk kongrenin akbetini belirleyici birer ayak sesidir. Parti merkez
ynetimlerinin byk bir nemle yerel kongreleri takip etmesi ve hatta anti
demokratik mdahalelere gitmesi de bundan dolaydr. Tekilata hkim olan
parti ii grup byk kongreye hkim olacaktr.
1. le Tekilat:
Siyasi Partiler Kanunun deiik 20. maddesinde dzenlenmitir.Buna gre ile tekilat ile kongresi, ile bakan, ile ynetim kurulu ve
belde tekilatlarndan meydana gelir. Bir ilede tekilat kurabilmek iin o
41 rnein CHPde Parti Meclisi varken Ak Partide bu kurulun grevini Merkez Karar YnetimKurulu yapmaktadr. MHPde ise dier partilerde olmayan Bakanlk Divan isimli bir merkezynetim organ bulunmaktadr.42 araf liste, tek liste gibi farkl yntemlerle yaplan seimde parti ii muhalefet elindengeldiince fazla adayn parti meclisine sokmaya almaktadr. Adaylarn delegeler tarafndantek tek belirlenmesine ve istenmeyen adaylarn oy verilmeyerek isimlerinin izilebilmesine
olanak salayan araf liste uygulamas en demokratik ve temsilde adaleti en ok salayanyntem olarak deerlendirilmektedir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
29/97
22
ileye ait beldelerin en az yarsnda ve eer belde tekilat veya daha az
ise beldelerin an az birinde tekilat kurmu olmak gerekmektedir.
Kanaatimce parti ii demokrasinin nndeki en byk engel
olan rm delegelik sistemi ne yazk ki daha en alt dzey olan ile
kongresinden balamaktadr. Yukarda byk kongrenin oluumunu
tartrken delegelik sisteminin olumsuzluklar zerinde uzun uzadya
durmu idik.43 Ayn benzer sorunlar ile kongresinin oluumunda da
kendisini gstermektedir. O ilede ya da mahallede oturmayan hayali ye
yazmlaryla delege seimlerine hile kartrmak gibi nice anti demokratik
uygulamalar yerel kongrelerde sergilenmektedir.44
Hatrlanaca zere delege sisteminin olumsuzluklarn nlemek
iin byk kongre iin dorudan seim nermitik. Siyasi Partiler
Kanununun byk kongre iin ngrm olduu delege bazl seim kt
zerinde milyonlarla ifade edilen ancak aslnda gerek says ortalama on
bin ile otuz bin arasnda deien oranlarda yeye sahip partiler iin
anlalabilir olsa da; en azndan en kk tekilat birimi olan ile kongresinin
o ileye kaytl btn yelerin katlmyla gereklemesi byk bir elzemdir.
Yerel dzeyde gzden rak olan kongrelerin demokrasiden de rak olmamas
iin kanunda gerekli deiiklik yaplp ile kongrelerinde delegelik sistemi
mutlaka terk edilmelidir. Parti ii demokrasi iin atlacak balang adm bu
olmadr.
Yerel tekilatlarn en nemli sorunlarndan biri merkez ynetimi
tarafndan grevden alnmalardr. leride parti ii disiplin bal altnda bu
konuda ayrntl olarak durulacandan imdilik unlar sylemeyi yeterli
buluyorum. Grevden alnmalarn mutlak suretle yarg denetiminden
gemesi ok nemlidir. Parti disiplininin salanmas iin gerekli ancak ok
snrl baz durumlarda st ynetimin son are olarak yerel tekilatn
tamamn veya bir ksmn grevden almas kabul edilebilir bir uygulamadr
ancak bu konuda yarg denetiminin etkin bir ekilde salanmas kaydyla.
43
Bkz. Byk kongrenin oluumu s.16-1744 Tuncay, s.163.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
30/97
23
te yandan uygulamada bu grevden almalarn genelde byk kongre
ncesinde yaanmas olduka dndrcdr. Aslnda bu tablonun tek bir
nedeni var o da biraz nce dediimiz belirttiimiz zere; tekilata hkimolan parti ii grup byk kongreye de hkimdir anlay.
2. l Tekilat:
Partilerin il tekilat belde ve ile tekilatlarndan sonra yerel
rgtlenmenin en st basaman tekil eder. l tekilatlar oluumu Siyasi
Partiler Kanunun 19. maddesinde dzenlenmitir. l tekilat il kongresi, il
bakan, il ynetim kurulu ve il disiplin kurulundan ibarettir. Buyaplanmann ile tekilatndan fark kanunun ile tekilat iin ihtiyari olarak
ngrd ve kurulup kurulmama kararn partilere brakt disiplin
kurulunun il tekilatlar iin zorunlu olmasdr. Eer ile tekilatlarnda
disiplin kurulu kurulmam ise o ile ait ile tekilatlarn alakadar eden
disiplin ilemlerinde yetki il disiplin kurulunun olacaktr.
l ynetimini ve byk kongrede ili temsil edecek byk kongre
delegelerini seecek olan il kongresi ile kongrelerince seilecek olandelegelerden oluur. Daha nce de belirttiimiz gibi arpk delegelik
sisteminin bir silsile halinde aadan yukarya doru partinin tm tekilat
yapsn etkiledii gerei il kongrelerinde de kendini her zaman hissetmitir.
l ynetimi tzkte belirtilen hallerde merkez tekilat
tarafndan grevden alnabilir. Ancak bu konuda tzkte yaplacak
dzenlemenin keyfilie yol amayacak mulk ifadeler barndrmayacak
ekilde yaplmas gerekmektedir. Yine grevden almalarn mutlaka yarg
denetimine ak olmas ve bu denetimin ok etkin ve sratle
sonulandrlmas gerekmektedir. Zira parti merkez ynetimi kendi yanda
olmayan il ynetimlerini byk kongrenin hemen ncesinde oy
kullanmalarn engellemek amacyla grevden almaktadr.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
31/97
24
Yerel tekilatlar bahsini kapamadan nce eklemek gerekir ki;
siyasi partilerin belde alt mlki alanlarda rgtlenmesi yasaktr. Yani ky ya
da mahalle tekilat kuramazlar.45
45 Kimi mellifler yasan aslnda siyasetin iinde olan geni halk ynlarnn siyasetekatlmalarna byk bir darbe vurduunu, oulcu ve katlmc bir demokrasinin nnkestiini dnmektedirler. Onlara gre partilerin ky ve mahalle rgtleri bir yandan partiiradesinin aadan yukarya doru olumasna katkda bulunurken, dier yandan da birer
demokrasi okulu grevi icra etmektedirler. Yank, s.128; Dou Perinek, Anayasa ve PartilerRejimi, 1. Basm, stanbul: Kaynak, 1985, s.147.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
32/97
25
kinci Blm
PART DEMOKRAS UYGULAMALARI
I. DELEGELK SSTEM
Trk siyasi yaamnda parti ii demokrasinin salanamamasnn
bir nedeni rgtn grne nem vermeden merkez yoklamas ile
hazrlanan aday listeleri ise dieri de buna zemin hazrlayan delegelik
sistemidir. yledir ki gelinen noktada delegelerini kendi seen yar kral
genel bakanlar yine aday olduklar her kongrede kendilerine byk bir
sadakatle bal delegeleri tarafndan seilerek gvenoylarn tazelemektedir.
Artk kongreler partinin politik grnn oluturularak partiye yn verilen
toplantlar olmaktan ziyade hizip tartmalar etrafnda ou zamanda kavga
dv iinde geen iktidar tartmalarna sahne olmaktadr.
Yrrlkteki mevzuatn bile hakkyla uyguland takdirde
demokratik bir ilev salamayaca akken bir de yasal dzlemin
sulandrlmaya allmas delegelik sistemini btnyle iinden klamaz birhale sokmaktadr.46
Delegelik sisteminin esas itibariyle gc demokrasinin altn
kural olan seilmiliin meruiyetinden gelmektedir.47 Delege yerel
demokrasinin ve yerinden ynetimin en gzel temsilcilerinden biri olarak
ortaya kmas gerekir gibi grlrken parti genel merkezlerinin ve elbette
ki yar kral genel bakanlarn muhteem gc karsnda delegeler birer
46 Delegelik sistemi yrrlkteki mevzuata uygun ilese bile bu sistemin demokratikolduunu sylemek olanakl deildir. nk temsil sisteminden kaynaklana delegelik sistemiznde antidemokratik bir nitelik tamaktadr. Zira temsil sistemi de esasnda gerekdemokrasiye aykr bir yntemdir. Yank, s.151.47 Delege, mahallenin yolunu ve kaldrmn yaptran, suyunu getiren, eksiklerini giderensiyasi temsilci olarak grev yapard. Gl delege, mahallesindeki ocuklarn okul kaytlarylailgilenir, resmi kurumlar ya da belediyede sorunu olana parti kanalyla yardmc olurdu. Bugc siyaset mekanizmasnn en nemli kural olan, seilmilikten alrd. nce sanda girerve delege kard. yle olduu iin de siyaseten gl hale gelirdi. Zaten demokrasininznde seilmilik var. Cumhuriyetin temelini kendi kendini ynetim oluturuyor. Bir partidesiyaset yapmak isteyenler nce delege seilecekler ki, onlar da st ynetimleri ya da adaylarseecekler. Bu durum yani, gl delege ortaya karan parti ii demokrasi uygulamas 90`l
yllarn balarna kadar devam etti. Ahmet Emin Ylmaz, Siyasetin tibar in nceDelegenin tibar, Olay Gazetesi
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
33/97
26
boyun een konumuna gelmitir. nk her delege bir siyasetidir ve her
siyaseti gibi siyaseti memleket ynetiminde sz sahibi olmak iin
yapmaktadr. Hi bir siyaseti yoktur ki seimle i bana gelmeyihedeflemesin. Yalnz bu hedefi gerekletirmek genel bakanlarn tek
balarna hazrladklar aday listelerine bal ise gcnz yerel
demokrasinin dorudan seilmiliiyle de alsanz daralan emberi krp ve
dier aday adaylar arasnda syrlmanz iin daha fazla balla ihtiya
duyabilirsiniz. Onun iindir ki temsilcisi olarak gnderildiiniz yerel tekilatn
byk kongrede sesi olmak yerine genel bakann sadk ordusunun bir
neferi olmay tercih edebilirsiniz.48
Delegeleri belirleyen parti yelerinin kaytlar effaflk iinde ve
gereklere uygun bir biimde tutulmas gerekirken hayali ye yazmlaryla
her yz semenin ondrd bir partiye ye olmu durumdadr.31.01.2007
itibariyle partilerin ye saylar aadaki gibidir:49
PART ADI KISA ADI TOPLAM YE SAYISI
DORUYOL PARTS DYP 2.292.376ADALET VE KALKINMA PARTS AKPART 1.834.520
ANAVATAN PARTS ANAVATAN 891.827
CUMHURYET HALK PARTS CHP 529.703
MLLYET HAREKET PARTS MHP 307.747
DEMOKRATK SOL PART DSP 192.454
GEN PART (YDP) GP 158.529
48 Siyasi partilerde dorudan etkili olma isteinin ne kt bir sre balad zelliklemerkez san tabann oluturan kitle partilerinde, ynetime girebilmek ya da ynetimzerinde etkili olabilmek amacyla kiisel operasyonlar balatld. Gc hedefleyen arabasnnbagajnda ve antasnda partiye yelik formlaryla gezdi. Hem kendi mahallesinden, hembaka mahallerden tandk tanmadk herkesi ye yazd. O yelerle delege seimlerininsonularn etkilemeyi hedefledi. Etkiledi de kendi mahallesindeki delege listesini oluturduugibi, hedefledii mahallelerde de kimin delege olacana karar verdi. Bylece partiynetiminin ya da ynetimi belirleyen parti glerinin karsna dikilip `Benim u kadardelegem var` deme ve pazarlk yapma hakkn ele geirdi. Ylmaz, a.g.m.49
Kaynak: Ankara Haber Ajans 31.01.2007
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
34/97
27
HRRYET VE DEM PARTS HRPART 153.576SAADET PARTS SAADET 121.559
PARTS P 16.735
BYK BRLK PARTS BBP 15.475
SOSYAL DEMOKRAT HALK PARTS SHP 12.420
EMEK PARTS EMEK 10.134
LBERAL DEMOKRAT PART LDP 6.338
BAIMSIZ TRKYE PARTS BTP 4.391
ZGRLK VE DAYANIMA PRT. DP 3.435
ZGR TOPLUM PARTS TP 2.307
TRKYE KOMNST PARTS TKP 1.915
MLLET PARTS MLLET 1.726
BAIMSIZ CUMHURYET PARTS BCP 1.581
YURT PARTS YP 1.461CUMHURYET DEMOKRAS PRT CDP 353
DEMOKRATK TOPLUM PARTS DTP 277
SOSYALST DEMOKRAS PARTS SDP 193
TRKYE SOSYALST PRT TSP 99
ULUSAL BRLK PARTS UBP 79
AYDINLIK TRKYE PARTS ATP 75
EMEK HAREKET PARTS EHP 75
HAK VE ZGRLKLER PARTS HAK-PAR 75
SADUYU PARTS SDP 63
DEVRMC SOSYALST PRT DSP 58
DEMOKRAT HALK PARTS DHP 51
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
35/97
28
ADALET PARTS AP 39
GNL BRL YELLER PRT GBYP 38
MLL DEMOKRAT HALKIN PRT MDHP 32
AYYILDIZ PARTS AYYILDIZ 31
BZM PARTI BZM PART 22
SON ARI PARTS SP 21
BYK ADALET PARTS BAP 19
LDER TRKYE PARTS LTP 19ETLK PARTS EP 18
SOSYAL DEMOKRAT PART SDP 17
SOSYALST BRLK HAREKET SBH 8
KATILIMCI DEMOKRAS PARTS KADEP 0
ADA TRKYE PARTS ADA 0
GL TRKYE PARTS GTP 0
GL PARTS (TEST AMALIDIR) GLP 0
HALKIN YKSEL PARTS HYP 0
KARDEL PARTS KP 0
HALKIN KURTULU PARTS KURTULU PARTS 0
MDAFAA- HUKUK HAREKET PRT MHHP 0
TRKYE MDAFAA- HUKUK PRT TMHP 0
TOPLAM 6.561.886
Bu durum ortaya olduka garip tablolar ortaya karmaktadr
ki; rnein bir yerde partinin ald oy says o yerdeki kaytl ye saysndan
bile az olmaktadr.50
50
Bir partiye ye olan sandkta oyunu baka partiye verdii iin partinin ye says ileseimde ald oy arasnda mthi farklar ortaya kard Ylmaz, a.g.m.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
36/97
29
Delegenin seecei yneticiler neredeyse profesyonel birer
siyaseti olduklarndan delege seimlerinden evvel hangi mahallenin hangi
delegeyi seeceini aslnda masa banda bizzat belirlemektedirler.51
Tabi bumasa banda belirlenen listelerin hayata geirilmesi iin ne gerekiyorsa o
da yaplmaktadr. Hayali ye kaytlar, baka mahalleden aslen orda
oturmayan ama nispeten gsz olunan mahalleye ye kaydrmas, ye
listelerine itirazn fiilen ve yer yer cebren engellenmesi gibi baz teknikler
artk parti ii mcadelenin olaan kurallarndan saylr hale gelmi her
kongre dnemi ncesinde basna yansmtr.52
Delegelik sistemi aslnda ift bal bak gibidir. Yerelynetimlerde g sahibi olmak isteyenler ve seimlerde aday olmay
hedefleyenler bilirler ki; delegelik seimlerinde sz sahibi olup ne kadar
fazla kendi yanda delegeyi setirirse adaylar tek bana belirleyen merkez
51 Tuncay, s.162.52 rnein DYPnin 1991 Ekim seimlerinden nce yaplan delege seimlerinde Konak
ilesinin ayn yntemi uygulad ekliyle zmir 1. Noteri mer Faruk Grdal tarafndan 85mahallede bu tespitler yaplmtr. Dier partilerde de ayn anti demokratik uygulamalargrlmektedir. Tuncay, s.163 CHP'de bitmeyen kavga. Mersin'den sonra zmit ve Kthanede de sahte delegelergndemde. 70 delege parti yesi olmad iddiasyla listeden karld. Kocaeli Seim KuruluBakanl, Kocaeli merkez ilede 70 delegenin parti yesi olmad gerekesiyle delegelistesinden adlarnn karlmasna karar verirken stanbul Kthane'de ise 100' akndelegenin ilede kaytl olmad iddia edildi. Kocaeli Seim Kurulu Bakanl, merkez iledeyaplan delege seimlerinde, 70 delegenin parti yesi olmad gerekesiyle delegelistesinden adlarnn karlmasna karar verdi. Kthane'de de 100' akn delegenin iledekaytl olmad, muhtarlk kaytlaryla belgelenirken; CHP delegesi olarak oy kullanan abanGvdere ve emsettin Acubucu'nun AKP, Dursun Gvdere'nin ise SP'li olduklar ileri srld.CHP ile kongrelerinde ''sahte ye, sandksz seim'' tartmalar sryor. Eski CHP KocaeliMilletvekili Bekir Yurdagl 'n delege listelerinde parti yesi olmayan 70 kiinin delege olarakgsterildii ynndeki itiraz, Kocaeli Merkez le Seim Kurulu Bakanl tarafndan sonucabaland. Seim Kurulu Bakanl, Yurdagl'n itirazn kabul etti. Kurul, delege olan 70kiinin delege listelerinden adlarnn karlmasn karara balad. leye kaytl olmayanyelerin delege seilmesinin yan sra, AKP ve SP yelerinin de delege olarak seimlerekatld ne srld. aban Gvdere ve emsettin Acubucu'nun, AKP Kthane lergt'ne ye olduklar, aban Gvdere'nin kardei Dursun Gvdere'nin de Kthane SaadetPartisi le Tekilat'nda ye kaytlarnn olduu iddia edildi. Cabbar Kement, Cennet Topuz,Mehmet Ali Yksel, 100' akn delegenin parti tzne aykr olarak delege seimlerinekatld gerekesiyle Kthane le Seim Kurulu Bakanl'na itirazda bulundu. 100' aknyenin, iledeki muhtarlklardan alnan ''Yokluk Belgesi'' ile tze aykr bir ekilde delegeolduu ortaya kt. Eski CHP Yksek Disiplin Kurulu yesi Cafer Dursun, delege seimlerininnaylon yeliklerle yapldn belirterek, ''Baykal ve arkadalar partiyi AKP ve SP yeleri iledolduruyor'' dedi. CHP l Bakan inasi ktem 'in ''Seimlerden alnmzn akyla ktk''
aklamasn talihsiz bir aklama olarak niteleyen Dursun, ''Sandksz demokrasininsorumlusu ktem istifa etmelidir'' dedi. www.habervitrini.com 30-06-2005
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
37/97
30
ynetime kar eli gl olacaktr.53 Delegeler de haliyle siyasetin doas
gerei ileride parti ynetimde sz alacak olanlarn yannda yer almak ister.
nk yola kldnda yol arkada olanlar yolun sonunda da bir takmkazanmlar elde etmeleri doaldr. Bunun iindir ki her delege doru ata
oynamak ister.54
Kanaatimce delegelik sisteminin olumsuzluklarn ortadan
kaldrabilmek iin delegelik sistemini tmden kaldrmak gerekmektedir.
Demokrasinin en dorusu dorudan demokrasi ise buna parti ii
demokrasiden balanabilir. 55 Haliyle dorudan demokrasi bugnk pratik
artlar altnda fiili imknszlk sebebiyle lke ynetimindeuygulanamamaktadr. Gnmzde dorudan demokrasi sadece svirenin
bir kk da kantonunda ve drt yarm-kantonunda uygulanmaktadr. 56
Ancak bu vatanda saysnn daha dorusu ynetime katlacak yeterlilie
sahip kii saysnn okluundan ileri gelmektedir. Elbette milyonlarca kiinin
yaad bir lkede en basit yasama faaliyetin bile btn yurttalarn
katlmn salanaca bir ulusal mecliste alnmas dnlemez. Hatta her
yasama faaliyeti iin referanduma da gidilemez. Bu ynetimin hareketkabiliyetini kstlayaca gibi lkeyi anlamsz tartmalarn iine srkler.
Kald ki bu tip bir ynetim tarz znde demokratik de deildir. Bu anlay
ounluku bir yap sergilemektedir ki referandumda %51i bulan hakldr
mant demokrasiye znde terstir. Aznlklarn bir gn ounluk olma
haklarnn elinden alnd ynetimin demokratikliinden bahsedilemez.57
53 Belediye bakan adaylarnn kontrol ettii delege saylar havada uuuyor. Belediyebakan adaylarnn 30-80 arasnda delegeyi ynlendirdii dile getiriliyor. Bunun dnda dahakk 15-20 kiilik gruplarn da bulunduu ifade ediliyor. le bakanl iin ad geenler debu gruplarn ve belediye bakan adaylarnn desteini salamaya alyor. Hakk Uyar,Radikal Gazetesi, 07.09.200354 Tuncay, s.165.55 Dorudan hkmet (gouvernement direct) de denilen dorudan demokrasi (directdemocracy, dmocratie directe), halkn egemenliini bizzat ve dorudan doruya kullanddemokrasi tipidir. Dorudan demokraside devlet iin gerekli olan btn kararlar, yurttalartopluluu tarafndan aracsz ve temsilcisiz olarak bizzat alnrlar. Dorudan demokrasi, halknhalk tarafndan ynetilmesini ngrmektedir. diye tanmlayan Kemal Gzlere gre; Dolaysyla dorudan demokrasi sistemi, demokrasinin ideal anlamna en yakn olansistemdir. Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, Bursa: Ekin, 2004, s.112-126.56 Bunlar Glaris Kantonu ile Aa ve Yukar Unterwald, ve D Appenzelldir.57 Babakan Erdoan 'Referandum kltrne almalyz' diyor. CHP lideri Baykal ise bu
trden plebisiter bir yaklamn demokrasiyi yozlatracan ve lkeyi diktatrlegtreceini sylyor. Bu konuda tarih Baykal' doruluyor. Bence Baykal eksik bile sylyor.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
38/97
31
Btn bu yukarda sraladklarmz milyonlarca yurtta olan bir
devlet iin geerli olabilir ama kanaatimce bir siyasi parti iin geerli
deildir. Aada aklayacamz zere parti ii tekilatlanmann herdzeyinde btn yelerin katlm salanacak dorudan seim ynteminin
belirlenmesinde bizce herhangi bir engel yoktur. Ama en azndan ile
baznda delegenin delegeyi semesi usulnn terk edilmesi artk bir
elzemdir. yeler says 400 gemeyecek delegeleri onlarda il delegelerini,
onlar da genel merkez delegelerini semektedir ki, bu durumu da delegenin
setii delegenin setii delege parti merkez ynetimini ve genel bakan
belirlemektedir. Hal byle olunca da tabandan kopuk politbro anlaya
sahip merkez ynetimleri partiye hkim olmaktadr.
Dorudan demokrasinin uygulanmas nndeki en byk fiili
imknszlk olan karar srecine fazla katlmn ile kongresi asndan sayca
geerli olmadn dnmekle beraber byk kongrenin bile ayn usulle
toplanabilecei kanaatindeyim. En basit rnekle aklamak gerekirse byk
kongrelerin hafta sonu iki gne sktrlmas yerine byk kongreye katlma
yeterliliine sahip ye saysna gre gnlere hatta haftalara yaylmas busre zarfnda byk kongrenin partinin yeni kararlar ald, vizyonunu ve
grntsn yeniledii bir kampa dntrlmesi pek tabi mmkndr.
Ancak elbette ki bunun iin ncelikle yasal zemin hazrlanmaldr. 58
Burada yenian teknik imknlarndan faydalanmak gerektii
kanaatindeyim. Mesela internet parti ii dorudan demokrasiyi etkin
klmann bir yolu olabilir59 nternet zerinden btn yelerin katlmnn
Demokrasi asndan sakncal kimi konular plebisitler yoluyla ounluklara yaptrmayakalkmak bu lkeyi faizme gtrr: Ya slami faizme ya da seklerist faizme! Amafaizme! Haluk ahin, Referandum Kltr Faizme kar, Radikal Gazetesi, 04.10.2007
58 MHPnin her yl geleneksel olarak dzenledii Erciyes Kurultay benzeri oluumlar partininana karar alma organ olabilirler. Elbette bu durumun zorluu gerei devaml toplanabilmelerimmkn olmasa da en azndan merkezi ynetimin seimi bu kurultaylarda yaplabilir.59 n te rnet , Dorudan Demokrasiyi Mmkn Klabilir mi?- Acaba internet sayesinde,vatandalarn oylarn kullanabilmesi iin bir meydanda toplanmalarna veya sandk banagitmelerine gerek kalmayacak mdr? Dier bir ifadeyle, internet, dorudan demokrasinin agorasnn, forumunun, yerini alabilecek midir? Ksacas internet demokrasisi, webdemokrasisi veya online demokrasi mmkn mdr? Teknik olarak insanlarn oylarn
internet araclyla kullanmas mmkn olabilir; ancak ortada bir sorun var: Bu usulde gizlioy ilkesinin salanmas mmkn deildir. Bununla birlikte internet etkili bir siyasal katlma
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
39/97
32
salanabilecei bir byk kongre fikri amz dnyasnda ok ar bir
dnce olmasa gerek. Maddi balamda her gn milyarlarca dolarn internet
zerinden tek bir tula hareket ettiini dndmzde bir partinin genelbakann internet zerinden semesinin ne gibi bir sakncas olabilir?
Kanaatim o dur ki; yeterli teknik altyapnn gvenlik asndan salanmas
durumunda byle bir seim geni halk kitlelerini siyasetin bizzat iine
ekmekle kalmayacak, tabann hibir d etkilenme olmadan zgr
bireysel iradesini merkez ynetime yanstacaktr.
Burada zerinde durulmas gereken bir dier nokta ise bence
bireysel irade meselesidir. Delege savalarnn yaand ve g dengeleriarasnda ya muhalif hareketin peine ya da liderin peine taklmak zorunda
olan delege bireysel kimliini ve dncelerini, zgn politik grlerini
acaba seimlere yanstabilir mi? Bu soruya olumlu yant vermek olanaksz
gibi grnyor. ki kutuptan birini semek zorunda kalan delege iin nc
bir yolun olmay ayn zamanda siyasetin ksrlamasna yol amaktadr.
Ksr ekimelerin iinde retken politikalardan uzaklaan tabann
temsilcileri adeta isimsiz birer nefer haline geliyorlar. Lidere sonsuz birballkla onun kongrede yapt konumann isimsiz kahramanlarndan
sadece biri oluyorlar. 60 Grup psikolojisi iinde kaybolup giden kiiliklere
sahip delegelerin zerinden kiilikli bir politika ve kiilikli bir parti
retilemeyecei aikrdr.
II. ADAYLIK SSTEM
Yukarda uzun uzadya Trk siyasi partilerinin genel yapsnderinden etkileyen ve parti ii demokrasinin ilerliini krelten delegelik
sisteminin belli bal karakteristik yapsndan bahsettik. Delegelik sisteminin
olumsuzluklarn ortadan kaldrabilmek iin dorudan seim yntemini
aracdr. nternetin demokrasi zerinde yaygnlatrc ve gelitirici bir etkisi olabilir. Ancak buanlamda internet ile demokrasi arasndaki ba, anayasa hukukunun deil, siyaset bilimininalanna girer. Siyaset bilimi asndan bu konu hakknda yaplan bir alma iin bkz. SertaSerdar, nternet Demokrasisi, Bilgi ve ToplumDergisi, 2. Say, 1999, s.9-16.
60
Baykal konumasnn banda salondakilere Hepinizde Sevr'i yrtp atanlar, Lozan'yapanlar gryorum diye seslendi. Radikal Gazetesi, 20/11/2005
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
40/97
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
41/97
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
42/97
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
43/97
36
deildir. Zira demokrasi huzura ya da parti disiplinine tercih edilebilir bir
olgu deildir. Keza bu saydklarmz demokrasiyle eliir zelliklere sahip
deildir. Propaganda yasann devam ya da bir nevi saylabilecek 43.madde 3. fkra aday adaylarnn vaatte dahi bulunmasn yasaklamtr.63
Son olarak bu bahsi kapatmadan evvel bir elikiden de bahsetmek
gerekecektir; propaganda amal toplant yaplmasn yasaklayan kanun
yasak zihniyetinde o kadar ileri gitmitir ki, yasaklad toplantlarda da
dier adaylar eletirmeyi ayrca yasaklamtr. Bu durum olayn vahametini
gzler nne sermesi asndan hayli dndrcdr.
n seim sonucu tespit edilen aday adaylar Yksek SeimKurulunca parti genel bakanlna bildirilir. 48. madde gereince genel
merkezlerin bu sonuca herhangi bir mdahale haklar yoktur. Dier bir
ifadeyle n seimden galip kan aday adaylar artk partinin o seimdeki
aday olmulardr. Genel merkez ynetiminin bu sonuca aykr bir tutum
izleyerek bakasn aday gstermesi mmkn deildir.
2. Tekilat Yoklamas:
Siyasi partilerin yaygn sklkla fiiliyatta kullandklar ve
tzklerince de dzenleme altna alnm olan bir dier aday belirleme usul
ise tekilat yoklamas usuldr. Bu usul nseim yntemine gre
antidemokratik, ancak ilerde aklayacamz merkez yoklamas usulne
gre ise daha demokratiktir.64 Demokratiktir nk netice itibariyle adaylar
bir seim sonucu belirlenmektedir. Antidemokratiktir nk bu defa aday
tespiti iin yaplan seimler snrl bir kitle tarafndan gerekletirilmektedir.Siyasal partiler tzklerinde bu aday belirleme yntemine kimlerin
katlabileceini nceden tespit ve ilan etmilerdir. Dier bir ifadeyle nseim
ynteminde partiye kaytl olan tm yeler seime katlabiliyorken; tekilat
63 Aday adaylar, mensup olduklar partinin program, byk kongresinin ve yetkili merkezorganlarnn kararlar ile partinin seim bildirisi dnda, milli, mahalli yahut mesleki aptaherhangi bir vaade bulunamazlar ve Trkeden baka bir dil ve yaz kullanamazlar. SiyasiPartiler Kanunu 43/3. maddesi. Bu yalnzca parti ii demokrasiye aykr deil ayn zamandauygulanmas mmkn olmayan anti demokratik ve anayasaya da aykr ifade zgrln
kstlayc bir hkmdr.64 Yank, s.147
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
44/97
37
yoklamasnda sisteminde sadece ilgili partinin tznde yazl yeler oy
kullanabileceklerdir.65 Bu ekilde parti iinde adeta bir snflamaya gidilerek
oy kullanmaya ehil bir kast oluturulmutur.
Elbette bu yntem ile aday adaylar snrl bir kitle tarafndan
belirlenmi olacaktr. Bu kitle de byk oranda partinin sekin ynetim
kadrosu tarafndan oluturulmaktadr. Bu ekilde belirlenecek olan aday
adaylar nseim yntemi gibi parti tabannn genel eilimini yanstmaktan
uzak olacaktr. Tekilat yoklamasna katlabilecek kiiler zaten partinin
arlkl olarak ynetici kitlesinden ya da ynetime yakn olan yelerden
olutuu iin aday adaylarn aslnda yine genel merkez ynetimi belirlemigibi olmaktadr. En azndan genel merkez ynetimine muhalif adaylarn
tekilat yoklamasndan olumlu bir sonula kmas epey zor gzkmektedir.
Uygulamada zaten yerel yneticiler gerek siyasi kariyerleri gerekse de
politik durular itibariyle genel merkezden emir ve talimat almadan hibir i
gerekletiremezken bamsz olarak bir aday tespiti yapmalar mmkn
gzkmemektedir. Delege sistemindeki arpklk tekilat yoklamasnda da
kendisini gstermektedir. Eer yerel bazda genel merkez ynetiminindestekledii adaylar tekilat yoklamasndan kamazlarsa o yerin ynetimi
genel merkez tarafndan derhal grevden alnmaktadr. Adeta tekilat eilim
konusunda yoklanmamakta; itaat etmeye zorlanmaktadr.
Her parti tekilat yoklamasna katlabilecek parti yelerini
tzklerinde ayrntl ve tahdidi olarak belirtmitir.66 Bu konuda Siyasi
65 Yank, s.147.66 AK PART TZ md 124.2: Tekilat yoklamas semenleri: Yoklamann yaplaca seimevresinde oturmakta olan ve parti yelii devam eden : a) Parti Kurucular, b) Eski Bakanve Milletvekilleri, c) Belediye, l ve le Eski Bakanlar, d) Yan Kurulu Eski l ve leBakanlar ile e) lin Partili Bakan ve Milletvekilleri, f) lin Parti Tekilat Kademeleri YnetimKurullar Bakanlar ile Ynetim Kurullarnn Asl yeleri, g) l Disiplin Kurulu Bakan ile Aslyeleri, h) Partili Belediye Bakanlar ve Belediye Meclisi yeleri, ) Partili l Genel Meclisiyeleri, i) Parti Yan Kurulularnn l ve le Ynetim Kurullar Bakanlar ile YnetimKurullarnn Asl yeleri, j) Parti yelii devam eden Ky ve Mahalle Muhtarlar, k) le ve lKongresi Asl Delegeleri, l) lin Byk Kongre Asl Delegeleri, m) Partinin tekilat yoklamastarihinden en az bir yl nce belirlenmi ve grevi devam etmekte olan Mahalle ve Ky
Temsilcileri ile, n) Ayrca Seim leri Ynetmeliinde tekilat yoklama semeni olarakbelirtilenler.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
45/97
38
Partiler Kanunumuzda ne yazk ki ak bir dzenleme bulunmamaktadr. En
azndan belli bir yl kdemi getirtilerek eski yelerin hepsinin; ya da belli
grevlerde bulunmu kiilerin zorunlu olarak tekilat yoklamasna katlmasusul kanunumuzda yer alm olsayd; partilerin tekilat yoklamalarna
katlacaklar belirleme konusundaki snrsz takdir haklar biraz olsun
denetlenebilirdi. Bu denetim partilerin politika kabiliyetlerini daraltc deil
aksine geniletici ve katlm artrc olaca iin parti ii demokrasinin
tesisine olduka fayda salard.
CHP TZ md 58 : b) Aday yoklamas partide belli grevlere seilmi olan delegelerinkatlm ile yaplr. Aday yoklamasnda semen olacak parti grevlileri ve yeleri ynetmeliklebelirlenir. (SPK.42/6)ADAY BELRLEME YNETMEL Madde-62 TBMM yelii ve yerel ynetimler iin adaybelirlemeye ilikin hususlar ayr ayr ynetmeliklerle dzenlenir.Grld gibi Cumhuriyet Halk Partisinin Tznde tekilat yoklamasna kimlerinkatlabilecekleri ayrntl olarak belirlenmemi, bu husus ynetmeliklere braklmtr. Budurum fevkalade sakncaldr zira ynetmelikler genel merkez ynetimi tarafndan kolaylklahazrlanabilmekte, deitirilebilmektedir. Bylece her seim ncesi tekilat yoklamasnakimlerin katlacana karar verme yetkisi genel merkezde olmaktadr. Ancak tzk deiikliiiin kurultay gerektiinden tekilat yoklamasna kimlerin katlacann tzkte yer almas
daha demokratik bir uygulama olacaktr.MHP TZ md 85: Tekilt yoklamas il bakan, il ynetim kurulu asil yeleri, il disiplinkurulu bakan ile o il evresindeki ile bakanlarndan oluan kurul tarafndan yetkili ileseim kurulunun gzetiminde gizli oy ak tasnif esasna gre yaplr.DP TZ md 78: Bu semenler unlardr: Seim evresinde oturan ve yelikleri devameden, DP Kurucular, Eski Bakan ve Milletvekilleri, Eski ile ve il Bakanlar, Eski BelediyeBakanlar, evrenin partili bakan ve milletvekilleri, Parti ynetim kurulu bakanlar veyeleri, Parti disiplin kurulu bakan ve yeleri, Belde bakan ve ynetim kurulu yeleri, Partilil Genel Meclis yeleri Partili Belediye bakanlar ve belediye meclis yeleri, Partili ky vemahalle muhtarlar, Ky, mahalle ve beldelerin ile kongresi delegeleri, lelerin il kongresidelegeleri, llerin byk kongre delegeleri, Son milletvekili genel seiminde partinin iledeald oydan 4000 oy dldkten sonra, kalan oyun her bir 75 oyu iin bir kii olmak zere,seilecek aday tespit delegeleri.SP TZ md 51: Aday yoklamasna; seim ve evrelerine giren il ve ilelerin seilmikongre delegeleri, il ynetim ve disiplin kurulu bakan ve yeleri ile ile ynetim kurulubakan ve yeleri, o ilin Milletvekilleri, partili belediye bakanlar, belediye ve il genel meclisiyeleri semen olarak katlrlar.HYP TZZ md 108: Tekilat yoklamas semenleri, yoklamann yaplaca seimevresinde oturmakta olan ve parti yelii devam eden u saylanlardr: Parti kurucular, eskibakan ve milletvekilleri, belediye, il ve ile eski bakanlar, yan kurulu eski il ve ilebakanlar, ilin partili bakan ve milletvekilleri, ilin parti tekilat kademeleri ynetim kurullarbakanlar ile Ynetim Kurullarnn asl yeleri, l Disiplin Kurulu bakan ile asl yeleri,partili belediye bakanlar ve Belediye Meclisi yeleri, partili l Genel Meclisi yeleri, yankurulularn il ve ile bakanlar ile ynetim kurullarnn asl yeleri, parti yelii devam edenky ve mahalle muhtarlar, ile ve il kongresi asl delegeleri, ilin Byk Kongre asl delegeleri,Partinin tekilat yoklamas tarihinden en az bir yl nce belirlenmi ve grevi devam etmekteolan mahalle ve ky temsilcileri ile Seim leri Ynetmeliinde tekilat yoklama semeni
olarak belirtilenler.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
46/97
39
Tekilat yoklamas seimleri de aynen nseim usulnde
olduu gibi Siyasi Partiler Kanununda yazl usullere gre serbest, eit, gizli
oy, ak tasnif ilkeleri erevesinde ve elbette l ve le Seim Kurullarnngzetim ve denetimi altnda gerekletirilecektir.
3. Merkez Yoklamas:
Siyasi partilerimizce olduka yaygn olarak tercih edilen bir
dier aday tespit yntemi ise merkez yoklamas ile aday tespitidir. Merkez
yoklamas yntemi doktrinde seim evrelerine gre aday ve liste
sralamalarnn dorudan parti merkezi tarafndan yaplmas eklindetanmlanmtr.67 Bu tanmdan da anlalaca zere merkez yoklamas usul
aday tespit yntemleri ierisinde en antidemokratik ve parti ii demokrasiye
en aykr yntemdir.
Merkez yoklamas yntemi en genel anlatm itibariyle seimde
kimlerin nereden aday gsterilecei kararnn herhangi bir seim ya da
yoklama usul ile deil sadece genel merkez ynetiminin tek tarafl ve tek
yanl iradesi ile karar verilmesi anlamna gelmektedir. Bu usul pratikte uekilde ilemektedir: Aday olmak isteyen kiiler ykl balar yaparak
adaylk bavurusunda bulunmakta, bunlar arasndan kimlerin aday
yaplacana ise genel bakan karar vermektedir. Burada genel bakan
karar vermektedir tabirini bilerek ve kasten kullanm bulunuyoruz zira her
ne kadar partiler tzklerinde merkez yoklamasna gre aday tespitinde
genel merkezde yer alan baz kurul ve organlara genel bakan ile birlikte
sz hakk vermi gibi grnse de pratik uygulamasnda bu kurullar genelbakana sonuna kadar bal ve ayn izgideki kiilerden olutuu iin aday
belirlenme iini genel bakan neredeyse tek bana gerekletirmekte,
tzklerde belirtilen kurullar bu srece hibir ekilde mdahil
edilmemektedir.68
67 Yank, s.147.68
Her parti tznde merkez yoklamasnda hangi genel merkez organlarnn karar vericimercii olduunu farkl olarak belirlemitir:
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
47/97
40
Parti genel bakannn tercihine kar klamamasnn eitli
sebepleri vardr. Evvela bu st kurullarda yer alan tm partililerin de adaylk
beklentileri vardr.69
Bu beklentiye parti merkez ynetiminin ve genelbakann gl olma istei dorultusundaki oligarik tutumu da
eklenmelidir.
Daha nce de belirttiimiz gibi parti ii demokrasi sadece
partilerin i ii deildir. lke ynetimini ve rejimi derinden etkilemektedir.
Merkez yoklamas ile belirlenen ve seilen adaylar genel bakana tam bir
biat iinde parlamentodaki yerlerini almakta; buradaki grev srelerini genel
bakann adeta birer glgesi eklinde ondan alacaklar talimatlardorultusunda parmak kaldrp indirmekle geirmektedirler. 70
Merkez yoklamas ile parlamentoya giren adaylar bir sonraki
seimde de ayn ekilde listede kendilerine yer bulmak abas iinde
girmektedirler. Bu istein karlanabilmesi iin genel merkez ile yldznn
AK PART TZ 124 MD: Merkez yoklamas usul, tzn 123. maddesine gre aday
adaylklar kabul edilenlerin, seim evrelerine gre aday ve liste sralamalarnn, dorudanMerkez Karar ve Ynetim Kurulu tarafndan yaplmasdr.CHP TZ 58 MD: Merkez yoklamasnda adaylar Parti Meclisi'nce saptanr.MHP TZ 84 MD: Bir seim evresinde parti tekilt bulunmamas, tek aday olmas,herhangi bir nedenle o seim evresinde n seim yaplmasnn mmkn olmadnn ileseim kurulu bakanlnca bildirilmesi veya yaplan n seimlerin yetkili seim kuruluncaiptal edilmesi hllerinde ve Merkez Ynetim Kurulunun lzum grd sair hllerde, partiadaylarnn Merkez Ynetim Kurulunca tespit edilmesi, merkez yoklamas olarak ifade edilir.Merkez yoklamas yaplacak seim evreleri Merkez Ynetim Kurulunca tespit edilir. MerkezYnetim Kurulu, btn seim evrelerinde merkez yoklamas karar alabilecei gibi, lzumgrd seim evrelerinde de merkez yoklamasna karar verebilir.DP TZ 78 MD: Merkez yoklamas iki ayr usulde yaplabilir.1.Genel dare Kurulunca gizlioyla yaplan aday tespit ve sralamasdr. 2.Aday tespit karma komisyonunca yaplan adaytespit ve sralamasdr. Her milletvekili genel ve ara seimleri ncesinden aday tespitleri iingerekli olan yasal sreler dikkate alnarak bir aday tespit karma komisyonu oluturulur. Adaytespit karma komisyonu: Parti yelii devam eden parti eski genel bakanlar, Tekilat veseim ileri genel bakan yardmclaryla genel sekreterden oluan kiilik komisyonu kuraile tespit edecei Demokrat Parti meclis grubuna mensup genel idare kurulu yesi olmayanalt milletvekili, il bakan ve ile bakanndan oluur. Kontenjan adaylar Genel dareKurulu tarafndan gizli oyla tespit edilir.69 TUNCAY, s.181.70 TUNCAY, s.182; 1983 seimlerinde ve 1987 seimlerinde Anavatan Partisinin de uyguladmerkez yoklamas sonucu oluan parlamentoda, kanunlarn tartlmas bir yana; neredeyseKHKlerle lkenin ynetildiini, bu dnemde tek adam ynetiminin hkim rol oynadngrmekteyiz. Aday adaylarnn diyet borcu deyecei genel bakan karsnda hr iradeleriniortaya koyabilmeleri mmkn deildir. Oysa meclisler, toplumun ortak zelliklerini, meclisbirleimi ile ortaya karabilmeli, hem kaliteli hem de toplumun btn tabakalarn
yanstabilmelidir. Temsil parti genel bakanna yakn olmaktan, oligarik kararmekanizmasndan ve kar ilikilerine dayanan yani merkez yoklamasndan gememelidir.
8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co
48/97
41
bark olmas ve parti iinde muhalif bir ses olunmamas birinci nceliktir.
Yasama dnemi iinde parti genel bakanna muhalif atlak seslerin bir
sonraki seimde zerlerinin izileceine kesin gzyle baklmaktadr. Bugemite byle olmutur; gelecekte de byle olacaktr.71
Son yllarda merkez yoklamas ile aday tespit yntemine en
byk tepki bizzat semenden ve sokaktan gelmektedir. nk bunun
zararn birinci elden semen ekmektedir. Blgesinde tannan, ulalabilir,
sorunlar bilen, sorunlar iin projeler reten adaylar yerine; genel merkeze
yakn ama blgeye uzak adaylarn listelerde kendilerine yer bulmasnn
skntsn en ok o blgenin semeni ekmektedir. O nedenledir ki eskidenpartilerin i ii olarak grld iin mdahale edilmeyen aday tespit
yntemlerine artk sokaktaki vatandatan dahi tepki gelmektedir. Hatta
semen bu usu
Top Related