Zorunlu Goc Olgusu a Bulgaristan Turkleri Bulgarian Turks Within the Context of the Compulsory...

7/31/2019 Zorunlu Goc Olgusu a Bulgaristan Turkleri Bulgarian Turks Within the Context of the Compulsory Immigration

1/73

NDEKLER

ZET ................................................................................................................................... iSUMMARY ......................................................................................................................... ii

GR .................................................................................................................................... 1

BLM 1: BULGARSTAN TARH ERCEVESNDE BULGAR TRKLERNN

DURUMU VE G DALGALARI ................................................................................. 10

1.1. Osmanlmparatorluunun Bir Paras Olarak Bulgaristan............................ 10

1.1.1. Bulgar Milliyetilik Hareketleri.................................................................... 11

1.1.2. Bulgaristan zerklik Kazanmas :Prenslik Dnemi................................... 14

1.1.3. Bulgaristann Bamszlk Kazanmas: Krallk Dnemi........................... 19

1.2. Bamsz Bulgaristan: Trklerin Aznlk Konumuna Gelmesinden SonrakiSiyasi Dnemler.................................................................................................................. 26

1.2.1. ifti Partisi Dnemi ..................................................................................... 26

1.2.2. Faist Dnem .................................................................................................. 30

1.2.3. Sosyalist Dnemler......................................................................................... 31

1.2.3.1. Birinci Sosyalist Dnem ( 1946 - 1970 )................................................ 31

1.2.3.2. kinci Sosyalist Dnem ( 1970 - 1989 ).................................................. 36

1.2.4. Demokratik Dnem........................................................................................ 42

BLM 2: BULGAR TRKLER ZELNDE ZORUNLU G OLGUSUNUN

DEGERLENDRLMES ................................................................................................. 46

2.1. G Kavramna Genel Bir Bak ve Zorunlu G Olgusunun Tanmlanmas. 46

2.1.1. nsan Haklar Balamnda Zorunlu G Deerlendirilmesi...................... 49

2.1.1.1. Birlemi Milletler Antlamas.............................................................. 49

2.1.1.3. Irk Ayrmn Ortadan Kaldran Szleme........................................... 50

2.1.1.4. Medeni ve Siyasal Haklar lgili Szleme ............................................ 50

2.1.1.5. Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi .............................. 50

2.1.1.6. Irk Ayrm Hakkndaki Szleme......................................................... 51

2.1.1.7. nsan Haklar Evrensel Bildirisi ........................................................... 51

2.1.1.8. Helsinki Deklarasyonu........................................................................... 51

2.1.2. Zorunlu Gn Yol Aabilecei Sorunlar ve Alnabilecek nlemler....... 51


2/73

2.2. Bir Zorunlu G rnei Olarak Bulgar Trkleri .............................................. 54

2.2.1. Bulgar Trklerini Ge ten Sebepler.......................................................... 54

2.2.1.1. Trke Yasa......................................................................................... 54

2.2.1.2. Trk Giysileri Yasa............................................................................. 54

2.2.1.3. Trk Mzii Yasa ............................................................................... 55

2.2.1.4. Trke Yer simlerinin Deitirilmesi ................................................. 55

2.2.1.5. Eitim Alanndaki Zorluklar ................................................................ 55

2.2.1.6. Ailelerle lgili Yaanan Zorluklar......................................................... 56

2.2.1.7. Bulgar Kltrnn vlmesi ............................................................... 56

2.2.1.8. mar Vaatleri .......................................................................................... 57

2.2.1.9. Gn Zorlat

r

lmas

............................................................................ 572.2.1.10. Bulgar Bayram ve "Rituel" Sisteminin Yerletirilmesi .................... 57

2.2.1.11. slamiyeti Ktleyen Yaynlar .............................................................. 58

2.2.1.12. Soydalarmzn Bulgar Kkenli Olduu ddias ................................ 58

2.2.1.13. Asimilasyon almalarnn Etkisi ....................................................... 59

2.2.2. G Eden Bulgar Trklerinin Yaadklar ve Gn Sonular ............... 60

SONU................................................................................................................................ 65

KAYNAKLAR ................................................................................................................... 69

ZGEM.........................................................................................................................73

2


3/73

GR

G bir yerleim biriminden, gruptan yada siyasal snrlar belirgin bir toprak parasndan

baka bir birime doru, ksmen srekli, birey veya kitle hareketi olarak tanmlanabilir.

Nfusun yer deitirme devinimini anlatan g olgusunun ilk sosyal belirleyeni, nfusun

kii, aile, grup yada kitle olarak geici veya srekli doduu yaad yeri terk edip baka

yerlere gitmesidir. Nfusun farkl yerleim yerleri arasnda yer deitirmesinin devinimini

g etmek, bu devinimi gerekletiren, katlan nfusu da gmen nfusu ad verilir. Uluslar

aras ltler asndan dnldnde ise, g, yerlemek veya almak amacyla

nfusun farkl lkeler arasnda yer deitirmesidir.

Nfusun bir blm kendisine ynelik uygulanan bask ve zulm sonucu g etmeye karar

vermi, g eden insanlarn iradesi dnda bir baka irade tarafndan dayatlm, yada,

iinde yaanlan blgenin doal koullar, sosyal, ekonomik, kltrel ve psikolojik ortam

iinde yaanlmaz duruma gelmise, gerekleen g devinimi zorunlu gtr.

Zorunlu G olgusu balamnda Bulgar Trkleri adl alma zorunlu ge maruz kalm

Bulgar Trklerini konu almaktadr.

alma tarihsel perspektif ierisinde Bulgaristandaki Trk aznln konumuna bakmay

gerektirir. alma gereince g olgusuna genel bir giri yaplacak ancak zorunlu g

kavram zerinde younlalacaktr.

Birinci blmde Bulgar Trklerinin yaadklar basklar, uluslar aras hukuk asndan Trk

Aznla verilen ikili ve ok tarafl haklar, eitim alannda yaanan zorluklar incelenecek.

kinci blmde youn olarak g olgusu ve Bulgar Trklerin yaadklar asimilasyon

basklar zerinde durulacaktr. Sonu ksmnda Bulgar Trklerinin yaadklar zorunlu g

genel hatlaryla ortaya konularak alma sonlandrlacaktr.

3


4/73

Bu almann amac, Bulgaristan Trk Aznln yaad zorluklar, ge zorlanmalar ve

Uluslararas Antlamalarda bu aznla tannan haklarn ve bunlarn uygulanmas

noktasnda ortaya kan sorunlarn deerlendirilmesi olarak zetlenebilir.

14.Yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanlmparatorluunun hakimiyet sahasna giren

gnmz Bulgaristan corafyas, Devlet tarafndan uygulanan sistematik bir iskan

politikas sonucu Trk yurdu haline gelmitir. Bu tarihten balayarak blgedeki nfus

dengeleri srekli Trklerin lehine olan bir gelime gstermitir. 19.yzyln ortalarna kadar

Bulgaristan corafyasnda Trk nfus younluu etkinliini korumutur. Bu dneme kadar

blgede hakim olan siyasi otoritenin temel unsuru olan Trkler, bu tarihten itibaren gerek

devletin siyasi otoritesinin zay

flamas

, gerekse Frans

z htilalinin sonular

ve AvrupaDevletlerinin destei ile bamsz Bulgaristan Devletinin kurulma abalar ile birlikte zor

bir duruma dmlerdir.. Ge zorlanm, aznlk durumda kalmlardr.

Aznlk, ounluktan farkl zellikleri bulunan, ounluk tarafndan haklar garanti edilmi

bir topluluktur. Bulgar Trk Aznlnn kendi ierisindeki yaadklar zorluklar ve g

dalgalarn incelerken, bu tarihsel sreci drt temel balk altnda snflandrarak

deerlendirebiliriz.

Prenslik Dnemi (1878 1908): Bu dnem Bulgaristann zerk bir devlet olduu

dnemdir. Bu dnemde Bulgaristan hukuken Osmanl Topradr.

Krallk Dnemi (1908 1944): Bu dnem Bulgaristann bamszln kazanmasndan

Sosyalist Devrime kadar geen dnemdir. Bulgaristan Trkleri iin tam manas ile hukuki

olarak aznlk dneminin balad devredir.

Sosyalist Dnem (19441989): Bulgaristan Trklerinin en zor dnemi olarak

deerlendirilebilecek dnemdir. Bu dneme Damgasn vuran temel unsur, T.Jivkov ve

onun bask politikalardr.

4


5/73

Demokrasi Dnemi (1989 - ....): Dnyada Komnizmin kmesi ve Bulgaristannda buna

ayak uydurmas ile balayan dnemdir. Bu dnemde Trk aznl nceki dnemlere gre

ok daha rahatlam, siyasi ve kltrel haklarn byk lde geri alm; hatta

Bulgaristanda kurulan koalisyon hkmetlerinde Trklerin Partisi Hak ve zgrlkler

Hareketi hkmet orta olmutur.

Bulgaristandan Trkiyeye gler aralklarla 1989 ylna kadar srmtr. Trkiyenin

Cumhuriyet dneminde lkeye gelen toplam gmenlerin % 48ini oluturan yedi yz

doksan bin yedi yz on yedi Bulgaristan gmeninin, g hareketi drt aamada

gereklemitir (Ky Hizm.Env.s.138).

1925 ylndaki Trk - Bulgar ikamet szlemesi ile 1949 ylna kadar on dokuz binsekiz yz otuz ailede yetmi be bin sekiz yz yetmi yedi kii iskanl, otuz yedi bin

yetmi ailede yz krk yz yirmi bir kii serbest gmen olmak zere toplam elli

alt bin dokuz yz alt ailede iki yz on sekiz bin dokuz yz doksan sekiz kii

Trkiyeye g etmitir (DPT, s.6).

1950 - 1952 yllar arasnda Bulgaristann tehcir ve ge zorlamas sonucu otuz yedibin sekiz yz elli bir aileye mensup olmak zere yz elli drt bin yz doksan kii

iskanl gmen olarak Trkiyeye gelip yerlemilerdir (DPT, s.6).

1968 - 1979 yllar arasnda da Trkiye-Bulgaristan Yakn Akraba G Anlamaserevesinde otuzikibinyzellialt aileye mensup yzonaltbinbeyzyirmibir kii

Trkiyeye g etmi ve bu g ile 1950-1952 yllar arasnda gelen gmen

ailelerinden byk blmnn Bulgaristanda kalan yaknlarnn Trkiyeye serbest

gmen olarak gelmeleri salanm ve bylece paralanm ailelerin birlemesi

gerekletirilmitir (DPT, s.10).

5


6/73

Bulgaristandan son g hareketi 1989 ylnda Trk kkenli Mslman Bulgarvatandalarnn, Bulgar hkmeti tarafndan Trkiyeye ge zorlanmalar ile

balatlmtr. Gmenler kitleler halinde trenlerle Trk snrna braklmlardr.

Bylece Trkiye, II.nci Dnya Savandan sonra Avrupada grlen en youn ve

zorunlu g akmn yaklak aylk bir sre iinde kabul etmek durumunda kalmtr.

Bu dnemde altm drt bin iki yz doksan be aileye mensup iki yz yirmi alt bin

sekiz yz altm kii serbest gmen olarak Trkiyeye gelmitir. Bu tarihten itibaren

1995 ylna kadar da aralkl olarak gelen serbest gmenlerin says yirmi yedi bin iki

yz yirmi drt ailede yetmi bin dokuz yz elli yedi kiiye ulamtr (Ky

Hizm.Env.s.138).

Bu g dalgalar yaanrken Bulgar Trkleri pek ok bask grmtr. En fazla basknn

yaand ve hissedildii alan ise Eitimdir. Bu sebeble blmler ierisinde eitim

konusuna ayrca yer verilmitir.

Osmanl-Rus sava esnasnda Trk eitim kurumlar yaklp yklm ve byk darbe

yemitir. Berlin Antlamas, Bulgaristanda yaayan Trklerin dini, kltrel ve eitim

konusundaki hak ve zgrlklerini garanti altna alyor ve bunlarn Bulgar anayasasnda yer

alacan hkme balyordu. 1884de kartlan Resmi ve zel Okullar Yasas, Berlin

Antlamas kararlar dorultusunda Trk okullarn zel statde sayyor ve bunlarn

ynetim ve denetimini Trk cemaatine brakyordu. 1891de yrrle giren Milli Eitim

Yasas, Trk okullar zerindeki yerel ynetim yetkisini artryordu. 1908 banda kartlan

lk ve Orta retim Yasas ile, grnrde Trklere kendi dillerinde eitim hakk verilmekle

birlikte gerekte eitim zgrln kstlamak ve Trkleri cahil brakmak amalanyordu

(imir, 1986: 41-43).

Bulgar emsallerinden en az on kat daha yoksul olan Trk okullar, yerel ve genel

ynetimlerden hi maddi destek alamyorlard. Btn bu olumsuz artlara ramen

Bulgaristan Trk eitimi, yavata olsa bir gelime iindeydi. Trk basn da en fazla Krallk

6


7/73

dneminde canllk gstermitir. Bu dnemde yaklak 80 dolaylarnda dergi ve gazete

yayn hayatndayd (imir, 1986: 49-51).

21 Temmuz 1921de yrrle giren Bulgar Milli Eitim Yasas Trk okullaryla ilgili u

yenilikleri iermektedir: ayr bir mfetti atanmas, yirmiden fazla okulu bulunan

encmenlerin birer orta ve ilk okul retmeni semesi, Bulgarca eitim yapma

zorunluluunun kalkmas, okul fonlar oluturulmas, okul ve okul yapmna devlet destei

salanmas (Kekiolu, 1985: 32).

Ancak 1923de yaplan bir darbe ile Bulgaristanda ifti hkmetinin devrilmesi sonras

ynetime faist bir idare gemi ve ortaya at

lan Bulgaristan Bulgarlar

nd

r slogan

iletekrar Trklere ynelik basklar yeniden artmtr (Torol, 1989: 18-71).

1906 ylnda ilk faaliyetlerine balayan Trk retmenler Birlii, birlik ve beraberlii

gelitirme ve eitim kalitesini ykseltmenin yan sra Trk ocuklarnn milliyeti, Trklk

uuruna sahip ve Trkiyeye bal bir nesil olarak yetitirilmesi abas iindeydi. Ayrca bu

birlik, Trkiyedeki gelimelere paralel Temmuz 1928de lke apnda Trk okullarnda

Latin alfabesi ile eitime geme karar ald. Ancak Bulgar Milli Eitim Bakanl, bu

giriimi 10 Ekim 1928de yaynlad bir genelge ile drt sene mddetince yasaklad.Bunu

zerine Bulgaristan Trk retmenler Birlii ve Trkiye hkmeti, Bulgar hkmeti

nezdinde giriimlerde bulunarak bu ertelemeden vazgeilmesini talep ettiler. Bu abalar

neticesinde ksa bir sre sonra Trk okullarnda Latin alfabesine geme ertelemesinden

vazgeildi. Bylece 1928/29 retim ylndan itibaren yeni alfabeye geildii gibi

Bulgaristan Trkleri arasnda da Millet Mektepleri (yal nesle yeni yazy retmeyi

amalayan) yaygnlat ve Trk Basn da yeni harfleri kullanmaya balad. Trk

retmenler Birliinin faaliyetleri, 1933 sonras yasaklanmtr (imir, 1986: 95-98).

1946 sonras zel okul statsndeki Trk okullarn devletletirdi ve arkasndan da tek tip

bir sosyalist Bulgar toplumu oluturmaya kalkt (Turan, 1995: 295). Okullardan din

7


8/73

derslerinin kaldrlmasn Trkenin yasaklanmas ve Trk adlarnn deitirilmesi

izlemitir (Hseyin, 1995: 46).

Bulgaristan Trk aznlk okul mfredatlar, belirli bir plan ve program dahilinde srekli

deitirilerek Trk ocuklarn komnistletirme istikametinde gelimitir. Hatta bu

uygulama kapsamna kre ve anaokullar da dahil edilerek ve buralarda da Bulgarca eitim

verilmi ve komnist terbiyenin ilk tohumlar atlmtr.(imir, 1986: 196-232).

Bu sre zarfnda Trkiyeye gler younlamtr. Sosyalist bir lkeden kapitalist

Trkiyeye g, komnist camiada ho karlanmam ve Stalinin emri ile durdurulmutur.

Stalin, Bulgaristan Trklerinin ileride Trkiyede yap

lacak sosyalist devrimin ncleriolarak yetitirilmelerini de emretmi, bunun zerine Bulgaristanda kapatlm olan Trk

okullar Trke eitim verecek ekilde yeniden almtr. Ancak 1950-1951 yllarndaki

byk gle yetimi elemanlarn ou Trkiyeye gtnden retmen sknts ekilir.

Bu problemin zm iin Bulgaristan Trklerinin eitiminde Azerbaycan model seilir

ve 1952 ylnda bu lkeden Bulgaristana birok Azeri uzman ve danman getirilir.Azeri

uzmanlar, Bulgaristan Trk okul mfredatlarnn gelimesi ve gncellemesine byk katk

salamlardr (Yenisoy, 1997: 1786-87). Ancak Bulgaristan Trklerine uygulanan

sosyalist ierikli eitim plan tutmam; Azeri Trk uzmanlarn gayretleri ile

soydalarmzn Trklk bilinci ve milliyetilik duygular daha fazla artmtr (Torol,

1991: 47).

Stalinin lm ve Trkiyede sosyalist bir devrimin mmkn olamayacann anlalmas

ile Bulgar ynetimi, Trk aznla ynelik politikalar sil batan deitirmitir.1958-1959

retim ylnda, Trk aznlk okullar Bulgar okullaryla birletirildi. Bu uygulamalarla;

Bulgaristan Trklerinin Trkiyeden koparlmas, Bulgarlatrlp Bulgarlarlakaynatrlmas amac gdlmtr. (imir, 1986: 241-250).

Trk dili eitimi her geen gn azalm ve 1970ye gelindiinde tamamen ortadan

kalkmtr (imir, 1986: 251-257). 1960larda 27 Mays ihtilali ve sonras gelimeler,

8


9/73

koalisyon hkmetleri ve Kbrs sorunu v.b. gibi meselelerle uraan Trkiye, komu

Bulgaristandaki soydalarn eitimine gerekli ilgi ve alakay gsterememitir.

9


10/73

BLM 1: BULGARSTAN TARH ERCEVESNDE BULGAR

TRKLERNN DURUMU VE G DALGALARI

Balkanlarda Trk varlnn balangc, genel kannn aksine, Osmanl dneminden ok

ncelere dayanr. lk olarak Hun Trkleri'yle balayan bu mevcudiyet, Orta Asya'dan g

eden eitli Trk boylaryla devam etmitir. Bu topluluklar blgenin kltrel geliimine

byk katkda bulunmu ancak byk apta asimilasyona uramlardr. rnein Volga

boylarnda yaayan ve Trke konuan Bulgar Trkleri, Slavlarn iinde asimile olmu ve

bir Slav topluluu olarak anlmlardr.

Balkanlar'n Osmanl mparatorluu tarafndan fethi, blgede yeni ve parlak bir dneminbalangc olmutur. Yaklak 500 yl sren bu iktidar dneminde blgenin sosyal,

ekonomik ve kltrel yaps byk bir gelime gstermitir. Gnmze kadar ulaan kltr

mirasnn byk bir ksm bu dnemde ina edilmitir. Yine bu dnemde Trkler, Balkan

topraklarnda yaayan eitli topluluklarla kkl balar kurarak blgedeki Mslman-Trk

varln kalc hale getirmilerdir.

1.1. Osmanl

mparatorluunun Bir Paras

Olarak Bulgaristan

On drdnc yzyln ortalarndan itibaren Sleyman Paa komutasndaki Rumeliye geen

Trkler bu sayede Balkanlar Fethe balamlardr. Bu fetihler neticesinde, Osmanl

Devleti Bulgaristana 1389 ylnda hakim olmutur.(Halaolu 2002:308)

Trklerle ayn kkenden olan ve 8. yzyldan sonra Slav kltrn kabul eden dier bir

tabirle Slavlaan Bulgarlar arasnda Osmanl hakimiyeti, dier balkanl milletlerde olduu

gibi kolaylkla benimsendi.(Kafesolu:1985:16) Osmanl Devleti hakimiyeti altna ald

dier btn milletlerde olduu gibi Bulgar Halknn da din, dil ve eitim hrriyetine

dokunmad. Bulgarlarn fethi ile Osmanl Devletinin fetih politikas gerei fethedilen

10


11/73

yerlere Anadoludan Mslman-Trk Nfus iskan ve ayn zamanda eitli imar

faaliyetlerinde bulunarak, buralarn Trklemesi hedeflenmitir.(zbir 1986:6)

Osmanl Devletinin Balkanlardaki Tuna ve Edirne vilayetleri zerine kurulu olan

Bulgaristan, ayn zamanda merkeze yaknl ve sefer yolu gzergahnda olmas sebebiyle

ve Osmanl Devletinin Bulgar Tccarlarna geni imtiyazlar tanmas sonucunda, ticari

bakmdan olduka gelime gstermitir. Bu ekilde 19. yzyla kadar yaklak beyz yl

Osmanl Hakimiyetinde yaayan Bulgarlar bar iinde ve benliklerinden hibir ey

kaybetmeden varlklarn srdrmlerdir.

Bulgarlar aras

nda Osmanl

devletinden ayr

lma dncesi ve ilk Bulgar milli hareketi 1835ylndan itibaren ortaya kmtr.

1.1.1. Bulgar Milliyetilik Hareketleri

Balkan milletleri gibi Bulgarlar da, milliyetilik duygular ve Rusyann tevik ve tahrikleri

ile 19.yzylda Osmanl Devletinden ayrlarak bamsz bir devlet kurma abas iine

girmilerdir. Bulgar milliyetilii; Fransz ihtilalinin etkisi, eitim faaliyetlerinin

yaygnlamas, Bulgar kilisesinin Fener Rum kilisesinden ayrlarak bamsz olmas ve etki

alannn da daha sonra kurulacak Bulgaristan corafyasn kapsamas gibi sebeplerle

gelimitir. Rusyann tevik ve tahrikleri ise, Balkanlarda kurulacak ve Ege Denizinde

snr olacak bir devlet vastas ile scak denizlere alma hesabna dayanmaktadr.

19.yzylda eitli Balkan halklar, Rusyann kkrtmas ile baz isyanlara teebbs

etmilerdir. Ruslara ar bir darbe indirmeden Osmanl Devletinin rahat bir nefes

alamayacan gren Reit Paa, mahir bir diplomasi ile ngiltere, Fransa ve Sardunya

(talya) devletleri ile ittifak kurarak Ruslara kar Krm Savan balatr (1853). kibuuk

yla yakn sren ve ok kanl geen muharebelerden sonra mttefik ordular, Rus

birliklerini ar bir yenilgiye uratr ve 1856da Krm igal eder (Yeni Trk

Ansiklopedisi, 1985: 1834, 2842). Krm Sava sonunda imzalanan Paris Antlamas ile

11


12/73


13/73

devletlerinin muhtemel savata tarafsz olmalarn temine alrken dier taraftan da byk

askeri hazrlklara balamtr.

Bu arada 30 Mart 1877de imzalanan Londra Protokol, Osmanl devletine iletilmi ve

reddedilmitir. Bunun zerine Rusya, Avrupa hukukunu koruma bahanesi ile 24 Nisan

1877de Osmanl devletine bir sava balatmtr. Bylece Trk tarihinde 93 Harbi olarak

anlan (Hicri 1293) Balkanlarda Tuna ve Kuzey Dou Anadoluda Kafkas cephelerinde

cereyan eden byk ve kanl bir sava yaanmtr. Savan balamas ile Fransa, ngiltere,

Almanya, talya ve Avusturya tarafszlk ilan ederken; Romanya, Srbistan ve Karada ile

Bulgar eteleri Ruslarn safnda savamlardr. Gazi Osman Paa ile Plevnede ve Ahmet

Muhtar Paa ile de Dou Anadoluda baz

baar

lar elde edilmise de, bu sava, Trktarihinin en byk felaketlerinden biri olmutur. Trklerin bu sava kaybetmesi; mali

glkler, iae ve cephane eksiklii, tecrbeli subaylarn yetersizlii, kumandanlar aras

ihtilaflar ve harbin saraydan idare edilmesi gibi sebeplere dayanmaktadr.(Aydn,1992:6-7).

Savan kaybedilmesinden sonra Trk ve Rus heyetleri arasnda 3 Mart 1878de Yeilky

Antlamas imzalanmtr. Buna gre; Dou Anadolu ve Rumelide byk Osmanl toprak

kaybnn yan sra Romanya, Srbistan ve Karadan bamszl ve Tuna eyaletinde

kurulacak geni bir Bulgaristan Prenslii de kabul ediliyordu. Ancak byk Avrupa

devletleri, Yeilky Antlamasn kendi karlarna uygun bulmayarak 18 Haziran 1878de

Berlin Kongresini tertiplemilerdir. Buna gre; Dou Anadoludaki baz yerler Osmanlya

iade ediliyor (Beyazt ve Elekirt), Romanya, Srbistan ve Karada meselesi aynen kabul

ediliyor, Byk Bulgaristan kltlerek Balkan Dalar kuzeyinde oluuyor, Makedonya

ve Balkan Dalar ile Ege Denizi aras topraklar Osmanlya braklyordu. Ayrca Balkan

Dalar gneyinde ksmi zerk statde Dou Rumeli adl yeni bir eyalet kuruluyordu.

Bylece 93 Osmanl Rus sava ve sonucunda imzalanan Berlin Antlamas ile, nfusununyardan fazlas Trk olan bir Bulgaristan devleti domutur.

13


14/73

1.1.2.Bulgaristan zerklik Kazanmas :Prenslik Dnemi

16.yzylda Bulgaristan nfusunun byk bir ksmn Mslman Trkler tekil ediyordu

(Korkud, 1986: 4). Bulgaristan Trkleri, genelde Osmanl dneminde Anadolunun eitli

yrelerinden Rumeliye gitmi Yrklerden olumaktadr. Bu Yrk gruplar arasnda;

Hayranbolu olarak da bilinen Vize, Naldken, Tanrda ve Karagzler nemli bir yer

tekil etmektedir (Torol, 1989: 12-15). Osmanl dneminde Anadoludan blgeye gen

Trkler, buradaki yerli Trk halkla kaynap oalmlardr. Bylece blgede bir Trk

varl olumutur. Hogrl ve adil Osmanl ynetimi altnda Bulgarlar, milli varlk ve

kltrlerini koruyabilmilerdir (Tarihte Trk Bulgarlikileri, 1976: 112-113).

Osmanl mparatorluu; Asyada Anadolu, Avrupada Rumeli ve ortada bakent stanbul

jeopolitik dengesi zerine kuruldu ve yaad (imir, 1987: 47). 1876da Tuna vilayetinin

alt sancanda (Ni hari), Trk ve Bulgar nfus eit ve bir milyon yz dolayndayd.

Berlin Antlamas ile Dou Rumeli adn alan blgede ise 1876da, alt yz seksen bir bin

Trke karlk drt yz seksen bin Bulgar yaamaktayd. 1877-1878 Osmanl-Rus

sava esnasnda bir milyon blge Trk kanl bir ekilde yurtlarndan ge zorland ve

bunlardan yars soykrm ve ar tabiat artlarndan tr katledildi. Bylece Osmanl Tuna

eyalet topraklarnda aznlkta olan Bulgarlara bir lke oluturuldu (Kekiolu, 1985: 13).

Dier bir ifade ile Rus yetkili makamlarnca da belirtildii gibi Osmanl Rus sava, bir

rklar ve yok etme sava olarak planland ve uyguland (Tarihte Trk Bulgar likileri,

1976: 103). ounlukta olan Trkler, be yz yldr yaadklar vatanlarnda aznlk

konumuna dtler. Yine de Bulgaristan Trkl tamamen ortadan kaldrlamad. rnein

Ocak 1881de lkenin kuzeydou blgelerinde hala Trkler, %65lik bir ounluu tekil

ediyordu (imir, 1987: 48-49). Blge tarm arazilerinin %70ine sahip olan Trklerin

aznla drlmesi ile ekonomik durumlar da ktletirildi (imir, 1986: 20).

Blge Rus igaline dm ve Berlin antlamas ile, Balkan dalar kuzeyinde bir

Bulgaristan Prenslii ve gneyinde ise, Dou Rumeli Vilayeti kurulmutu. Bu iki blge

ynetimi de fiilen Bulgarlarn eline gemitir (Tarihte Trk Bulgar likileri, 1976: 112-

14


15/73

113). 93 Harbi sonras Rus askeri birlikleri blgeden ekildikten sonra Bulgarlar, Trklere

kar tam bir bask ve zulm politikas uygulayarak ge zorladlar. Binlerce Trk kuruna

dizilmi, hamile kadnlar katledilmi, camilere doldurularak yaklmlardr. 1883 yaz

ortasndan itibaren aylk dnemde ikiyzbin Trk, Trkiyeye geldi. Bu gler, 1886-

1890 arasnda yetmibebin, 1893-1902 arasnda yetmibin olarak srmtr.

Sava sonras ksmen yaralar sarlm ve Trkler baz kltrel haklar elde etmilerdir.

Bulgaristan, 1885te Balkan Dalar gneyindeki Dou Rumeli vilayetini ilhak ederek

bymtr (Torol, 1989: 69).

Bulgaristan Prensliinin kurulmas

ndan itibaren Osmanl

-Bulgar ilikilerinin odaknoktasn Bulgaristan Trk aznl oluturmutur. Osmanl ynetimi, soydalarn hak ve

zgrlklerini, eitim durumlarn ve dini faaliyetlerinin korunmas ynnde giriimlerde

bulunmutur.

Dnem erisinde Yaanan Anlama :Berlin Antlamas (1878):

1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonrasnda imzalanan ve Trklerin ilk kez aznlk

durumuna dt Berlin Antlamasnda Trklerle ilgili olarak ilgin dzenlemelerin

varl dikkati eker.

Berlin Antlamasnn 4. maddesinin ikinci paragrafna gre, Bulgaristandaki Trklerin

hak ve karlarnn gzetileceine deinilmektedir. Ayrca, o dnemdeki Trk-Mslman

Aznlk iin sadece Trk szcnn tercih edilmesi ayr bir nanstr. 5.madde ise;

Trklere dini, kltrel haklar tannacan ve bunlarn hibirekilde engellenmeyeceini n

grmektedir: Bulgaristanda din ve mezhep ayrm gzetilemez. Ayr din ve mezhepten

olan aznlklar, tpk Bulgar ounluk gibi btn medeni ve siyasal haklardan yararlanrlar.

Bulgar Hkmeti, aznlklara din ve ayin zgrl salamakla ykmldr. Aznlklarn

kendi dini liderleriyle olan ilikileri engellenemez. Ayn maddenin ilk cmlesi ise, Berlin

Antlamasnn Bulgar kamu hukukunun temelini oluturduunu, Bulgar anayasas ve

15


16/73

yasalarnn buna aykr hkmler getiremeyeceini, ayrca bu antlamann Bulgar i

hukukunun stnde olduunu belirmektedir.

Berlin Antlamasnn 12.maddesi Bulgaristan Trklerinin tanmaz mallaryla ilikilidir.

Bu madde uyarnca, Trkler, Bulgaristandan g etmi veya ayrlm bile olsalar geride

brakacaklar mlklerini koruyabilirler. Bu tanmazlarn sahipleri Bulgaristandan

ayrldklarnda Bulgar devlet makamlar bunlara el koyamayacakt.(imir 1986:366)

Berlin Antlamas ok tarafl bir antlama olduundan Bulgaristan, sadece Trk Devletine

kar deil; Avrupa devletlerine kar da sorumluluk atna girmitir. Bu antlama ile kurulan

Bulgar Prenslii, Trklere her trl serbest yaama olana

n

vermeyi taahht ettii halde,zaman ve yer esasna bu antlamann hkmleri hie saylm, Trk aznla kar parala-

ynet politikalarna giriilmi ve Trk nfusu ge zorlanmtr. (imek 1999:89)

Prenslik Dneminde Bulgaristan'da Trk Aznlk Eitimi (1878-1908):

Bulgaristan'da Trk eitiminin kk Osmanl mparatorluu dnemine dayanr. Trklerin

camilere dayal medreseleriyle mahalle mektepleri vard. Bulgarlarn da birer "Bulgar

mahalle mektebi" demek olan Kiliyni Uilita adndaki okullar vard. ada anlamda

okullar Balkanlarda 19. yzyl ortalarnda almaya baland. 1835'de ilk modern Bulgar

okulu ald. yl sonra 1838'de, mparatorlukta ilk Rtiye okullar ald. Rtiyeler, o

zamana gre ileri bir admd ve Avrupai anlamda Trk okullar demekti.

Bulgar okullarna misyoner rgtlerinden, panistlavist komitelerden ve Bulgar halknn

kendisinden yardm geliyordu. Trk okullarnn yk, hemen hemen yalnz halkn

omuzlarndayd. Bir de vakflardan destek salanyordu. Hkmet, "Islahat" politikas

erevesinde yeni okullar zendiriyordu.

1864 ylnda "Tuna Vilayeti" kuruldu. Tuna nehri ile Kocabalkan arasndaki bu nemli

vilayet, reformlar bakmndan, btn imparatorluun "Pilot blgesi" seildi. Bana da nl

16


17/73

reformcu Mithat Paa getirildi. Bu vilayette yaplacak reformlar, teki vilayetlere rnek

olacakt. Mithat Paa, Tuna vilayetine, o dneme gre olduka kkl reformlar yapt. Bu

reformlarn, Balkanlarda Trk eitiminin gelimesinde tarihi bir yeri oldu. O dnemde

Tuna vilayetinde yeni okullar ald. Eitim retim aralarnn yeniletirilmesine baland.Okullara be ktann haritalar konuldu. Hatta yer kreleri alnd. Eitim bakmndan Tuna

vilayeti, stanbul ve evresinden sonra, imparatorluun en ileri blgesi oldu.

1877-1886 yllar, Tuna ve Dou Rumeli Trklerinin mparatorluktan kopu ve Bulgar

idaresine gei dnemidir. Bu yllar ayn zamanda oradaki Trk eitiminin iddetli bir

darbe yedii ve geriledii dnemdir. Trk okul ve medreselerinin gelir kaynaklar

kurutulmu ve okullar tahrip edilmiti. Yakla

k bin be yz kadar Trk okulu vemedreseleri yklmt.

1877-1886 yllarn zetlemek gerekirse;

Bu yllar iinde Bulgaristan Trkleri hemen hemen btn hoca ve retmenlerini

kaybetmilerdir. Trk aznlk okullar iin retmen bulmak, yetitirmek ii bundan sonra

bir sorun olmutur.

Trk mektep ve medrese binalarnn nemli bir blm yaklp yklmtr. Bunlarn yerine

yenilerini koymak zor olmutur.

Trklerin ekonomik stnlkleri yok olmu ve Trk halk ok yoksul dmtr. Bu

yzden ayakta kalan Trk mektep ve medreselerini yaatlp gelitirmek Trk cemaati iin

byk bir yk olmutur.

Trk vakf mallar geni lde yama ve gasp edilmitir. Yani Trk mektep ve

medreselerinin gelir kayna daralmtr. (imir, 1986, s.30, 31, 32 )

17


18/73

On yldr sren sarsnt 1886'da duruldu. Sonra Bulgaristan Trk eitimi yava yava

toparland. 1883'te umnu Rtiyesi yeniden retime balayabildi. Trk okullar acnacak

derecede yoksuldu. Trk vakf mallar yaygn biimde yamaland iin, Trk okullarnn

gelir kaynaklar byk lde kurumutu. Bulgar hkmeti de Trk aznlk okullarnayeterince yardm iin elini uzatmyordu. Oysa 1891 tarihli Bulgar Milli Eitim Yasasnn

192. maddesi gereince Bulgar hkmeti, Trk aznlk okullarna yardm yapmak

durumundayd.

Trk okullar Bulgar okullarndan 12 kat, Rum ve Emeni okullarndan 15 kat, Yahudi

okullarndan 25 kat daha yoksuldur. Bir Bulgar okuluna harcanan parayla, 12 Trk okulu

yaat

lmaya al

l

yordu.(Popov, 1897, s.1429-1437)

13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Bar Antlamasnda, Bulgaristan'da kalan Trklere dini

kltrel haklar tannaca ve bu haklarn engellenmeyecei ilkesini vardr. Bulgar anayasas

btn Bulgar vatandalar iin ilkrenim zorunluluu da getirmitir. 1884 ylnda "Resmi

ve zel Okullar Yasas" karld. "zel okul" denince, ncelikle Trk aznlk okullar akla

geliyordu. nk Bulgaristan'daki Trk okullarnn tm zel okul statsndeydi. Ardndan

1891 ylnda, kapsaml Bulgar "Milli Eitim Yasas" karld. Bu yasa ile Trk aznlk

okullar zerine Bulgar ynetiminin kontrol getirildi. 8 Ocak 1908 tarihinde Bulgaristan

"lk ve Orta retim Yasas" karld. Bu yasada Trk aznlk okullaryla ilgili olarak

zetle aadaki hkmler getirildi:

"Mslman Okullar", denen Trk aznlk okullar, toplumlarnca yaatlr, vakf gelirleri

yetmezse Trk topluluunda okullar yaatmak iin para toplanabilir.

Mslman, Musevi ve Ermeni zel okullarna devlet, vilayet ve belediyelerce yardm

yaplabilir.(madde 156)

zel okullarda Bulgarca'dan baka bir dille renim yaplabilir; fakat Bulgar dili, Bulgar

tarihi ve Bulgaristan corafyas dersleri zorunludur.

18


19/73

zel okullardan resmi okullara gemek isteyen renciler, gerekli snavlar vermek

zorundadrlar.(zel ve Resmi okullar arasnda denklik yoktur),

Mslman zel okullar, kendi toplumlar arasndan seilen encmenlerce ynetilirler. Ama

Bulgar milli eitim bakanlnca tefti edilirler.(Afanosov, 1954, s.49-50)

1.1.3.Bulgaristann Bamszlk Kazanmas: Krallk Dnemi

23 Temmuz 1908de ilan edilen II. Merutiyet sonras kaos ortamnda Bulgaristan

Prenslii, 5 Ekim 1908de krallk ilan ederek Osmanl Devletinden ayrlmtr. Bu yeni

dnemde Bulgar ynetimi, ite Trkler zerinde tekrar bask ve dta ise dier devletleriglgede brakacak bir emperyalist politika uygulamaya balamtr. Osmanl devleti, 19

Nisan 1909de Trk ve Bulgar hkmetlerince stanbulda imzalanan bir protokol ile

Bulgaristann bamszln tanyordu. Bu protokol; Bulgaristan Trklerinin Bulgarlarla

eit haklara sahip olmas ile birlikte zel aznlk haklarn, eitim ve dini hrriyetlerini bir

kez daha gvence ve teminat altna alyordu(Torol, 1989: 18-70).

1909 tarihli stanbul protokolne gre Bulgaristanda bulunacak ve Trkiyenin de onay

ile atanacak Bamft, Bulgaristan Mslmanlar zerinde byk denetim ve kontrol

yetkisine haizdi. Bu yetki; dini, hukuki, vakf ve eitim-retim konularn iermekteydi.

Daha sonra 26 Haziran 1919da bir mftlk tz yrrle girmitir. Buna gre,

mftlkler, Bulgaristan Dileri ve Mezhepler Bakanl denetim ve atama yetkisi altna

girmekte ve grevli mft maalar devlete denmektedir (imir, 1986: 48-49).

Tpk 93 Harbi gibi 1912-13 Balkan Savalar da Trkler iin tam bir felaket olmutur.

Trkiye, hi beklenmedik ekilde bu sava kaybetmesi zerine be yz elli yldr ikinci

Anayurt olan Rumeliyi brakarak Meriin gerisine ekilmek zorunda kalmtr. Bu sava

esnasnda da blge Trkleri byk zulm grd gibi eitim retim kurumlar da nemli

tahribatlara uramtr. Bu savata yars Bulgarlar tarafndan olmak zere iki yz bin Trk

katledilmitir. Ayrca yine bu savata iki yz bini Bulgarlar tarafndan olmak zere drt

19


20/73


21/73

Bulgaristandaki Trk Aznl tpk Bulgar ounluk gibi btn hukuki ve siyasi haklardan

istifade edebilecek, okullarn, camilerini ve mescitlerini koruyup yaatabileceklerdir.

Ayrca bu protokole gre, Bulgaristandaki Trk-slam eserleri Bulgaristann bir i sorunu

olmaktan karak Devletler Hukuku gvencesi altna alnm ve Trk Hkmeti gerekBulgaristandaki Trk Aznlk, gerekse Bulgaristandaki Trk-slam Kltrne ait eserler

zerinde hak sahibi olmutur.

2. stanbul Bar Antlamas Ve Mftlerle lgili Szleme (1913)

Balkan Savalar (1912-13) sonunda 29 Eyll 1913 tarihli, Osmanl Devleti ile Bulgaristan

aras

nda bir bar

antlamas

imzalanm

t

r.(Gnda 1987:148) Bu antlamaya gre,Bulgaristana braklan topraklardaki Trk-Mslman nfus Bulgar uyruuna geerken; 4

yllk bir sre zarfnda kans deitiyse Trk uyruuna geebilme ansn elinde

tutabiliyordu. ocuklarda reit olduktan sonra bu hakka nail olabilmekteydi. Ancak Trk

uyruuna gemek isteyenler 4 yl iinde Trkiyeye gmek zaruretinde olup kendileriyle

birlikte Tanr eyalarn ve mal varln gtrebiliyor ve bunlar iin gmrk paras

demiyorlard. Bununla beraber, Bulgar uyruunda kalmay tercih eden Trk aznlk,

Bulgarlarn sahip olduu her trl medeni ve siyasal haklardan yararlanabiliyordu. (Hakov

2002:421)

Antlamann teorik ksmna bakldnda 8.madde, Bulgaristan uyruklu Mslmanlarn

Bulgar unsurlarla hukuksal ve siyasal bazda eit olacaklarn, ayrca dini serbestliklerinin

bulunacan ve rf, adet ve dini rgtlenmelerine sayg gsterileceini vurgulamaktadr.

12.madde ise Mslman vakflarnn korunmasna ilikindir. Bu antlamann ikinci eki ise

Bulgaristandaki mftlerin grev ve sorumluluklarn saptamaktadr.(Ltem 2003:45-46)

3. Neuilly Bar Antlamas (1919):

I. Dnya Savandan malup kan Bulgar Devleti, 27 Kasm 1919 gn Paris yaknlarnda

bulunan Neuillyde tilaf Devletleriyle imzalad bar antlamasnn ierii dokuz

21


22/73

blmden olumaktayd.Trk Devletinin taraf olmad bu antlamann 4. blm

Bulgaristan idaresindeki aznlklarla ilgilidir. Bulgar Devleti, bu hkmlerin anayasa

deerinde olduunu onaylarken, Bulgar anayasasnn, kanunlarnn ve resmi kararlarnn

aznlklarn korunmalaryla ilgili hkmlere aykr olamayacan resmen kabul etmitir.

Neuilly Antlamasnn 4.blmne gre,

- Bulgar Devleti din, dil, rk ve milliyet ayrm gzetmeyecek,

- Topraklarnda yaayan aznlklara tam eitlik salayacak,

- Bulgaristandaki aznlk gruplar dini vecibelerini serbeste yerine getirme hrriyetine

sahip olurlarken; tpk bir Bulgar fert hukuksal ve siyasal haklarn kullanlmas balamnda

ayrma tabi tutulmayacak,

- Aznlklar, devlet memurluuna girebilecekler, istedikleri meslei veya zanaat

seebilecekler,

- Ayrca, aznlklar eitim-retim kurumlar,dini ve sosyal kurumlar aabilecekler, bunlar

denetleyip ynetebilecekler ve ayn zamanda bu kurum ve kurulularda kendi dillerini

zgrce kullanabileceklerdi. Aznlk unsurlar youn olarak yaad yerlerde, Bulgar

Hkmeti devlet ve belediye btelerinden bu aznlk okullarna, dini ve sosyal kurumlara

yardm yapacaktr.(imir 1986:374-375)

Neuilly Antlamasnn 4. blmnn 49dan 58.maddeye kadar olan ksmlar aznlklarla

ilgilidir. Bu antlamann 54.maddesinde;

Etnik, dil ve din aznlklarna mensup olan Bulgar vatandalar, br vatandalar ile ayn

haklardan yararlanacaklar,hayr kurumlar, dini ve sosyal kurumlar, okullar ve benzeri

22


23/73


24/73


25/73

Trkiye'de Cumhuriyet'in kurulmas ve Atatrk devrimlerinin gereklemesi zerine, Trk

retmenler Birlii, Bulgaristan Trk ocuklarna anavatandakine paralel bir eitim

vermek, Trk eitimini ada dzeye ykseltmek iin alt. retmenler Birlii 19.

kongresini Temmuz l828'de Lom'da yapt. Bu kongrede, Trkiye ile birlikte Bulgaristan'da

da yeni Trk harfleriyle eitime balanmas kararlatrld. Bu karar eitli engellemelere

ramen uygulamaya konuldu. (imir, 1986, s.48)

25


26/73

1.2. Bamsz Bulgaristan: Trklerin Aznlk Konumuna Gelmesinden Sonraki Siyasi

Dnemler

ncelenen dnemler siyasi olup, ifti partisinin egemen olduu ifti Partisi Dnemi,

iktidara egemen olanlarn tutumlar gerei Faist ve Sosyalist dnemler olarak

nitelendirilerek, deerlendirilmitir ve incelenmitir.

1.2.1. ifti Partisi Dnemi

I. Dnya savanda ayn ittifakta yer alan ve yenilen Trkiye ve Bulgaristanda sava

sonras nemli gelimeler olmutur. Trkiyede Milli Mcadelenin balad srada

Bulgaristanda ise, nce ihtilal ve arkasndan seimle ifti Partisi ynetime gelmitir. Bu

parti ynetimi altnda Bulgaristan Trkleri ilk kez rahat bir nefes alm ve 1918-1923

yllarn kapsayan bu dnemde en huzurlu gnlerini geirmilerdir. (Kekiolu, 1985:19)

Trk aznla kar gsterilen bu olumlu Bulgar tutumu; iki milletin henz bitmi olan I.

Dnya savanda silah arkadal yapmalar ve ortak kaderi paylamalar, iktidarn ifti

desteine muhta olmas ve lke Trklerinin %80inin ifti olmas ve o gnlerdeki

devletler hukukunda az

nl

k lehine nemli deiiklikler yap

lmas

gibi nedenler etkenolmutur. Ayrca sava sonras Bulgaristann imzalad Neuilly Antlamas, Bulgaristan

Trk aznlnn dini, kltrel ve eitim alanndaki haklarn teminat altna alan hkmlerde

iermekte ve bu durum da ayn dnemde blge Trklerine ynelik Bulgar politikasn

etkilemektedir. (imir, 1986: 54-57)

Trkiyenin Milli Mcadeleden baar ile kmas ve bamszln kazanmas, Bulgaristan

Trk genliini de sevince bomutu. Bylece eitli kltrel ve sportif amal birok

genlik kulpleri kuruldu ve ksa srede tm Bulgaristan Trk yrelerine yayld. Bu spor

kulp temsilcileri 1924de Rusukta birincisi olmak zere her yl farkl bir ehirde

kongreler tertip ettiler ve bir birlik oluturarak mterek hareket etme karar aldlar. Bu tr

toplantlarn ncsnn dzenlendii 1926 Varna kongresinde Bulgaristan Trk Spor

26


27/73


28/73


29/73


30/73

Bulgaristan Trklerinin istee bal glerine engel olmamakla ykmldr.(Trk Kltr

Dergisi 1985:250)

1.2.2.Faist DnemBulgaristan kurulduunda birok yrede Trkler ounluktayd. Bu durum glerle

azaltld. 1934 sonras Bulgarlar, bir toprak ihtilali yaparak Trklerin elindeki arazilere el

koydular (Kekiolu, 1985: 26-27).

II. Dnya Sava baladktan sonra Bulgaristan, 1 Mart 1940ta Berlin Paktna girmi ve

Almanya safnda savaa katlmtr. nk Bulgarlar; Dobruca, Makedonya ve BatTrakyay almak istiyorlard. 1 Aralk 1943 Tahran Konferansnda mttefikler,

Bulgaristan Sovyet nfuzuna brakma karar aldlar (Torol, 1989: 72). Bunun zerine

Rusyann yardm ve destei ile kurulan gizli vatan cephesi militanlar 1942de

Bulgaristanda bir i sava balattlar. Bulgar topraklar, 5 Eyll 1944ten itibaren Sovyet

Kzl Ordusu tarafndan igal edildi; 15 Ekim 1944de ise lke, Bulgaristan Halk

Cumhuriyeti adn ald. Sava sonras 1946da yaplan referandumla da lke, sosyalist aile

yelerinden biri olmutur (Tarihte Trk Bulgarlikileri, 1976: 94-95).

1944de ynetime gelen komnistler, aznlk desteini temin iin nce bask politikasna

son verdi. Ancak 1946 sonras zel okul statsndeki Trk okullarn devletletirdi ve

arkasndan da tek tip bir sosyalist Bulgar toplumu oluturmaya kalkt (Turan, 1995: 295).

Trkiyenin bamszln kazanmas akabinde Trkiye ve Bulgaristan arasnda 18 Ekim

1925te Ankara imzalanan ikamet szlemesi ile Bulgaristandan Trkiyeye gler konusu

hukuki temellere oturtuluyordu. Bu szleme sonras yllarda da eitli Trk gleri

yaanmtr. rnein 1923-39 yllar arasnda yaklak iki yz bin soyda Trkiyeye

gelmitir. II. Dnya Sava balar ve sonras yllarda lke dna klar yasaklanm

olduundan benzer glerde bir yavalama olmu ve bylece gmen says yirmi binde

30


31/73

kalmtr. 1934- 1946 tarihleri arasndaki bu dnem Faist Dnem olarak

adlandrlmaktadr.

1.2.3.Sosyalist DnemlerSosyalist dnemler ikiye ayrlarak incelenmitir. Birbirini takip eden iki dnem Birinci

Sosyalist ve kinci Sosyalist dnem olarak adlandrlmtr.

1.2.3.1.Birinci Sosyalist Dnem ( 1946 - 1970 )

II. Dnya Sava sonras Bulgaristanda rejim deiiklii olmu ve lkede bir komnistdnem balamtr. Bu yllarda byk igc ihtiyac duyan Bulgaristan, bir taraftan Trk

gn engelleme abasndayken; dier taraftan da, Trk sosyal kurum ve topraklarna el

koyarak huzursuzluk ve g isteini artrma gibi elikili bir tutum iindedir (Tarihte Trk

Bulgar likileri, 1976: 107). Bu karmak ortamda Trk aznla ait tarlalar ellerinden

alnmaya, okullar devletletirilmeye ve Bulgarlatrlmaya, nemli Trk aydnlar

tutuklanmaya baland.

zellikle 1947 sonras artan bu tr bask politikalar, Trk aznlk zerinde infial yaratt ve

milli benlik ve yeni nesilleri koruma endiesine sevketti. Bylece byk bir soyda kitlesi,

Trkiye yetkili ve diplomatik temsilciliklerine mracaat ederek g taleplerini iletmilerdir.

Bu talepleri deerlendiren Trk hkmeti, 31 Mays 1947de ald bir kararla II. Dnya

Savanda Sovyetler Birliinden Avrupaya snan soydalarmzdan mlteci kabul ile

hkmetten yardm almamak koulu ile Bulgaristandan serbest gmen kabuln karara

balyordu. Bu kapsamda 1947-1950 aras her yl bin- iki bin aras bir gmen kitlesi

gelmitir. Ama 10 Austos 1950de Bulgar hkmeti, Trkiyeye bir nota vererek

Bulgaristan Trklerinden iki yz elli bin kiinin ay iinde Trkiyeye gmen olarak

alnmasn talep etmitir. Bunun zerine gergin olan Trk-Bulgar ilikileri daha da ktleti

ve karlkl bir nota dellosuna girildi (imir, 1986: 212-223).

31


32/73


33/73

Sosyalist bir lkeden kapitalist Trkiyeye g, komnist camiada ho karlanmam ve

Stalinin emri ile durdurulmutur. Ayrca Stalin, Bulgaristan Trklerinin ileride Trkiyede

yaplacak sosyalist devrimin ncleri olarak yetitirilmelerini de emreder. Bunun zerine

Bulgaristanda kapatlm olan Trk okullar Trke eitim verecekekilde yeniden alr.Ancak 1950-1951 yllarndaki byk gle yetimi elemanlarn ou Trkiyeye

gtnden retmen sknts ekilir.

Stalinin lm ve Trkiyede sosyalist bir devrimin mmkn olamayacann anlalmas

ile Bulgar ynetimi, Trk aznla ynelik politikalar sil batan deitirmitir. Bu

kapsamda; 1956dan itibaren Azeri uzmanlar lkelerine gnderilmi, Sofya

niversitesindeki Trklere ait blmler kapat

lm

, Trk retmen okullar

ve liselerindekieitim dili tekrar Bulgarca olmutur. Ayrca yksek okul mezunu Trk genlerine uzmanlk

alanlarnda grev verilmemitir. Daha sonra Trklere ait ana, ilk ve ortaokullar ile liseler

kapatld, Trk tiyatro faaliyetleri durduruldu, komnist propaganda ierikli hari Trke

kitap basm yasakland, Trke radyo yayn sona erdi (Yenisoy, 1997: 1787-88).

Komnist rejim dneminde Bulgaristanda sanayileme ve ar sanayi gei abalarnda

konunun sosyal boyutu dnlmedi. Bylece kyler boald. Dier taraftan kooperatiflerin

yaygnlamas ve zel mlkiyetin yasaklanmas, tarmsal ve zirai retimde verimsizlie

neden oldu. Bu durum, bir tarm lkesi olan Bulgaristann d pazarlara tarmsal rnler ve

kaliteli sanayi mamulleri satamamasna sebep oldu (avu, 1997: 1773-75).

1949-1956 yllar aras dnemde topraklarn kolektifletirilmesi ile Trkler, ok daha kt

duruma ve ikinci snf vatanda konumuna dtler. Ayrca bu dnemde; toplu halde

yaayan ve kltrlerini muhafaza eden soydalarmzn datlmas ve asimile edilmesi de

sistematik hale getirilecektir. 1950lerde Bulgaristanda komnist ierikli bir Trk eitimigeliti. Bu durum; 1946da Trk okullarnn devletletirilmesi ile balad, 1950-51 g

ardndan younlat ve 1959-60 retim ylnda Trk okullarnn Bulgar okullar ile

birletirilmesiyle sona erdi. Bulgar faist ve komnist ynetimleri, Trklerin sosyal ve

kltrel varlklarn ortadan kaldrmay amalayan ve birbirlerini tamamlayan politikalar

33


34/73


35/73


36/73


37/73

kapsayacak ekilde geniletmitir (Torol, 1991: 52-53). Bulgarlar, 1984 sonbaharnda

byk Trk kitleleri zerine yryerek zorla ve kanl bir ekilde onlarn adlarn

deitirmeye baladlar. 1985 balarnda Bulgaristandan gelen haberlerle Trk ve dnya

kamuoyu sarsld. Bu lkede yaayan Trklere kar, ad deitirme, bask, zulm vekatliamlar doruk noktasna kmt. 1984-1985 knn ok ar gemesi ve tm yerleim

birimlerinin dar ile balantlarnn kesilmesini salam; Trk blgeleri, yabanclara

kapatlm ve mhrlenmiti. Daha sonra asker ve milisler, Trk blgelerine girerek zorla

ad deitirme balatmlar, kabul etmeyenler veya kar gelenler ise, katliamlara maruz

braklmtr. 1985 Martna kadar 3.5 ay iinde katledilen Trk says 800-2500 arasnda

olmutur. Bu kanl ad deitirme operasyonu, nce Gney Bulgaristanda balatlm,

Kasm-Aralk 1984 dneminde bu blgede yaayan yarm milyon civarnda Trkn adlar

deitirilmitir. Trkiyenin tepkisi en yetkili makam Cumhurbakan tarafndan Ocak

1985te Bulgar Cumhurbakanna gnderilen bir mesajla dile getirildi ve konuya bir zm

bulunmas nerildi. Ancak buna cevap alnamad gibi kuzey blgelerdeki kanl

operasyonlar da tanklarn destei ile ubatta tamamland. Daha nce eitim mfredatlar

ve Trke eitim yasaklanm, Trkler srekli Trkiyeye ge zorlanm ve resmi

teviklerle ad deitirmeye zorlanm ama yine Trk varl ortadan kaldrlamamt.

1960dan itibaren Bulgaristandaki Trkler, Mslmanlam Bulgarlar eklinde tarih

saptrlarak inkar edilmeye allyordu (imir, 1986: 354-364).

Ad deitirme ilemi, Trkler arasnda byk bir tepki ile karlanm ve Jivkof ynetimini

artmtr. Aslnda bu durum, Sovyetlerin izni ve oluru olmakszn mmkn deildi ve

hatta Bulgaristan, Sovyetler tarafndan bir deney laboratuar olarak kullanlmtr. O

dnemde drt milyon dolaynda olduu tahmin edilen Bulgaristan Trkleri, kendilerine

uygulanan her trl bask ve yok etme planlarna ramen milli kltr ve benliklerini

korumaya almlardr (Torol, 1991: 70-119).

Trk basn ve kamuoyu soydalarmza sahip kt. Byk kentler ve niversitelerde

dzenlenen eitli toplantlarla Bulgarlar protesto edildi ve knand. Ankara niversitesi

Senatosunun yaynlad 8 ubat 1985 tarihli bildiri ile Bulgaristan Trklerine kar

37


38/73


39/73

Dnem ierisinde yaplan anlamalar

1. 1947 Tarihli Bulgar Bar Antlamas

II.Dnya Sava sonunda imzalanan Bar Antlamas, 10 ubat 1947 tarihinde Bulgaristan

ile Mttefik Devletler arasnda yaplmtr. Halen yrrlkte olan antlamann

2.maddesinde aynen yle denmekteydi:

Bulgaristan, rk, cinsiyet, dil fark gzetmeksizin egemenlii altndaki tm insanlarn sz,

fikir, basn, kltr ve toplant zgrlkleri dahil tm temel insan hak ve hrriyetlerden

yararlanmasn salayacak ve btn gerekli tedbirleri alacaktr. denmektedir.(zbir,1986:30)

Antlamada geen temel hak ve zgrlkler deyimi, Birlemi Milletler nsan Haklar

Evrensel Bildirisinde ad geen btn hak ve hrriyet sistemini kapsamaktadr. Ancak bu

ilkeler tam manasyla uygulansayd, Bulgaristandaki Trk aznla kar ovenist

politikalar izlenmezdi.

1947 Bulgar Bar Antlamasnn 3.maddesine gre Bulgaristan, her trl ayrmcl

kaldrmakla ykmlyken, madde u ekildeydi: ...ayrmc nitelikteki mevzuatn

kaldrmak iin tedbirler alm olan Bulgaristan, bu tedbirleri tamamlamay ve ilerde de bu

maddede aklanm olan amalarla badamayacak hibir tedbir almamay veya hibir

yasa karmamay taahht eder.(imir,1986:381)

2. 1968 Trk-Bulgar G Antlamas:

22 Mart 1968 gn Trkiye ve Bulgaristan d ileri bakanlar arasnda imzalanan snrl

g antlamas, basn literatrnde Akraba G olarak da gemektedir. 1950-1952

ylnda 155000 gmenin ounun yaknlar Bulgaristanda kalmt. Bulgaristan ve

39


40/73

Trkiye arasnda paralanm ailelerin birletirilmesi amacyla, yakn akraba g

anlamas imzalanmtr

14 maddelik anlamann temel hkmleri unlardr.

o G 1 Nisan 1968 ve 30 kasm 1968 tarihleri aras yaplacaktr. G edenkiilerin says haftada 300 amayacaktr.

o Gmenler medeni hallerini ve emlak durumlarn gsterir belgeleri, tahsil vemeslekleri ile askerlik grevlerini yerine getirdikleri ve hizmet srelerini

gsterir belgeleri ve lkeden karlmasna yasal bir engel bulunmayan dierbelgeleri beraberlerinde getirebilecekler.

o Gmenler g srasnda yrrlkte bulunan mevzuata gre ihrac yasak olanmal dndaki ev ve kiisel eyalarn her trl ihra belgesinden muaf olarak

getirebilecekler.

o G eden sanatkar ve iftileri yrrlkte olan mevzuata gre ihrac yasakolanlar dnda ahsen sahip olduklar ve sanat, meslek, ahsi iletmeleri iin

gerekli bulunan tanabilir nitelikte alet, edevat, tezgah ve makineleri dier

kullanlm menkul mallarn her trl ihra belgesinden muaf olarak

karabilirler.

o Gmenler, g srasnda yrrlkte bulunan mevzuata gre giyecekmaddelerini ev mamullerini ve ahsi iletmelerde elde ettikleri zirai mahsulleri

ve 1-2 aylk aile ihtiyalarn karlayabilecek buday da yanlarna alabilecekler

o Gmenler sahip olduklar hayvanlar gten nce serbeste tasfiyeedebileceklerdir. Tasfiye ilemi tasfiye srasnda yrrlkte bulunan mevzuata

ve mevcut piyasa artlarna gre yaplacaktr.

40


41/73

o Gmenler g etmeden nce gayr menkullerini bu anlamann yrrlegirdii zaman yrrlkteki Bulgar mevzuatna gre serbeste tasfiye edebilirler.

Yetkili Bulgar makamlar ise tasfiyenin gerekletirilmesine yardm

edeceklerdir. (Trker,1965:325,326)

Sosyalist Dnemlerde Bulgaristandaki Trk Aznl Eitimi

8 Eyll 1944 gn, General Tolbuhin komitesindeki Rus ordular Dobruca'dan Bulgaristan

topraklarna girdiler. Rus kuvvetlerinin Bulgaristan'a giriiyle Bulgar faist rejim devrildi. 9

Eyll 1944 sabah Bulgaristan'da yeni bir hkmet kuruldu.

1946 ylnda Bulgaristan Trk aznlk okullar toptan devletletirildi. O zamana kadar bu

okullar "zel okul" statsndeydi. Trk toplumunun kendi malyd. Devletletirilen Trk

aznlk okullar iin 1947/1948 ders ylnda yeni ders kitaplar hazrlanmaya baland.

Okullar, devlette bal aznlk okullar olduklar iin okul kitab hazrlatma ve bastrma iini

de artk Bulgar Milli Eitim Bakanl stleniyordu. Ders kitaplarnn ierii giderek

deiti.

1950'lerde Bulgaristan'da sosyalist veya komnist ierikli bir Trk eitimi geliti. Bu

gelime, 1946'da, Trk aznlk okullarnn devletletirilmesi zerine balamt. 1950-1951

gnn ardndan younlat.1959/1960 ders ylnda Trk Aznlk okullarnn Bulgar

okullaryla birletirilmesiyle sona erdi. O tarihe kadar eitimin d milli, ii sosyalist idi.

Ondan sonra ekil bakmndan bile Trke eitim kalmad. Trke eitimin yerini Bulgarca

eitim ald. 21 Eyll 1948 tarihinde Trklere pedagoji okulu ald. Trk rencilerin

yksek mevkilere gelmeleri sonucu Trk pedagoji okullarnn, enstitlerin ve liselerin

almalarna son verildi. Bir sre sonra, niversitede alm olan Trke ders yapan

Trkoloji, Tarih ve Matematik blmleri de kapatld.

41


42/73

1959/1960 ders ylnda Bulgaristanda Trk aznlk eitimine son verildi. Komnist

Partinin ve Bulgar Hkmetinin kararyla, Bulgaristan'da Trke eitim yapmakta olan

btn aznlk okullar Bulgar okullaryla birletirildi. Trk okullar, Bulgar okulu yapld.

Bulgaristan'da Trk okullarnn Bulgar okullaryla birletirildii yl, Yerli Trk ozan ve

yazarlarnn yarattklar orijinal eserler, kitaplatrlarak, Trke olarak, Sofya'da

yaymlanmaya baland. O zamana kadar bu edebiyatlarn iir ve hikayeleri, yerli Trke

gazetelerde ve yine Trke olarak yaynlanan aylk Yeni Hayat dergisinde kyordu.

Bulgaristanl Trk ozan ve yazarlarn yarattklar eserlerin kitap halinde, Trke olarak

yaymlanmaya balamas, tam Trk okullarnn kapatld ve Trke eitimin yasakland

1959 y

l

na rastlad

. Bulgar yneticiler, tam o y

l Trke edebiyat yay

nlar

n

balatmakla,Trk aznlna bir kapy kapatrken, bir baka kap ayorlarm grnts

yarattlar.(imir, 1986, s.185).

1.2.4.Demokratik Dnem

10 Kasm 1989da Jivkof rejiminin yklmas sonrasnda Bulgaristan Devlet Konseyi, 1984-

1989 aras dnemde Trk ve dier aznlklara kar yaplan hatalar kabul etmi ve bunlarn

dzeltileceini vaat etmitir. Bylece zorla deitirilen Trk adlar iade edilecek, Trke

konuma yasa kalkacak ve Trk ocuklar kendi okul ve anadillerinde eitim

yapabileceklerdi (Turan, 1997: 1747). Ancak bu konuda Trk toplum temsilcileri ve Bulgar

yneticileri arasndaki gr ayrl uzun sre giderilemedi. Temmuz 1991de resmileen

yeni Bulgar anayasas da, aznlklara kendi anadillerini renme ve kullanma hakk

tanyordu. Buna ramen Trk rencilerin Trke dersler almas srekli erteleniyordu.

Bunun zerine Trk aileler, ocuklarn okullara gndermeme ve alk grevi yapma gibi

yntemlerle Bulgar ynetimini protesto ettiler. Bu tepkiler karsnda Eitim Bakanl,Trke derslerin balatlmas karar ald. Ancak bu haktan ilk ve ortaokullara devam eden

Trk ocuklarndan sadece %40 faydalanabiliyordu 1989 byk g ile Trk aydn ve

retmenlerinin ounun Trkiyeye gitmesi ile, Trke ders verecek eleman

bulunamamas dier bir olumsuzluktu. Bylece bir kez daha Trk retmen yetitirilmesi

42


43/73


44/73


45/73


46/73

BLM 2: BULGAR TRKLER ZELNDE ZORUNLU G OLGUSUNUN

DEGERLENDRLMES

Trk sosyal hayatnda g!n zel bir nemi vardr. G bazen bir yurt edinmek, bazen

dman istilasndan kamak, doal afetlerden korunmak ve bazen de eski yurtlar

Anavatana kavumak iin olmutur. Balkanlardan Trkiyeye yaplan gler ise eski

yurtlarn brakmak zorunda kalan insanlarmzn anayurtlarna dn hikayesidir.

2.1.G Kavramna Genel Bir Bak ve Zorunlu G Olgusunun Tanmlanmas

G olgusu insanlk tarihi boyunca toplumlarn hayatnda her zaman yer almtr. lk

alardan gnmze g, varln srdren bir olgudur. G, iktisadi, sosyal veya siyasi

sebepler ynnden insanlarn, topluluklarn yer deitirmesi olarak tanmlanr.

G, toplumun nfus yapsn, belirlemede etkili olan temel gstergelerden birisidir. G

nfusun doal yada doal olmayan etkenlere dayal olarak yer deitirme devinimini

anlatr.

ehirleme srelerinin etkisiyle ortaya kan krdan ehre g kavramnn mekansal

izdm olan gecekondulama, kendi evrimini geirirken eitlenerek ehirsel mekana

farkl biimlerde yansmtr.

Dinamik bir sre olarak g, belli bir yerlemede yaayan nfusun belli bir kesimin eitli

ve farkl nedenlerle, bulunduu yerden kalkp baka bir yere yerlemek zere ya da

nispeten sreli olarak gitmesi anlamna gelir. Baka bir deyile, bu balamda bir nfus

hareketlii sz konusu olmaktadr.(Akgr,1997:41)

46


47/73

stee bal G hareketi belli bir yerleim blgesinden uzaklamaya neden olan itme

faktrleri ve belli bir yerleim birimini tercih etmeyi salayan ekme faktrleri olmak

zere iki balk altnda toplanan bir dizi etkinin sonucunda ortaya kan bir olgudur.

ok nemli bir sosyal olgu olarak g, ister ferdi, grup yada kitlesel olarak gereklesin,

ister yakn ister uzak mesafeli bir fiziksel mekan deiiklii biiminde ister hi geri

dnmemek veya bir sre sonra geriye dnmek amacyla yaplsn sebep ve sonularyla

nem tamaktadr. Gn sosyal, ekonomik, kltrel ve siyasal sonular iktisattan

sosyolojiye, corafyadan psikolojiye, hukuk biliminden siyaset bilimine kadar bir ok

bilimsel disiplinin ilgi alanna girmitir.(Orak,1998:25)

G, ulusal snrlar ierisinde gerekleebilecei gibi, ulusal snrlarn tesine de taabilir.

Ulusal snrlar ierisinde gerekleen gler, i gler, ulusal snrlarn tesine taan gler

de, d gler olarak adlandrlr.

gler, krsal alann iticilii, kentsel alann ekiciliinden kaynaklanan lke ii krsal

alandan kentsel alana g devinimleri, blge ii gler, blgeler aras alana mevsimlik

dnemlik i gc gleri, gibi g devinimleridir.

D gler, bir lkeden bir baka lkeye veya lkeler grubuna ynelik gler, ktalar veya

deniz ar gler, gnmzn dnyasnda uluslar aras szlemeler veya ikili anlamalara

dayal i gc beyin g gibi glerdir.

Trkiye zorunlu gn her iki biimini de yaayan lkelerden birisidir. Osmanl

mparatorluuna ve Cumhuriyet Trkiyesine deiik lke ve blgelerden genellikle

zorunlu nedenlerden dolay Trk ve Mslman asll bir hayli nfus gelmitir.

almamzda daha ok zorunlu g olusuna yer verilmitir.

47


48/73


49/73


50/73


51/73


52/73


53/73


54/73


55/73

2.2.1.3.Trk Mzii Yasa

Soydalarmz, kendilerini Bulgar mziinin sevdirilmesi iin tm gayretlere ramen, bu

mzii dinlemezler ve Trk mziini tercih ederlerdi. O devirde brahim Tatlses, Emel

Sayn gibi sanatlarmzn kasetleri el altndan pahalya satlrd. Alnan nlemlerle Trk

mzii alnmas yasakland.

2.2.1.4.Trke Yersimlerinin Deitirilmesi

Dier bir nlem Trke veya Trke'den gelen yer isimlerinin deitirilmesi oldu. Haskova

Parti Birinci Sekreteri Stoyanov, Plenumda yapt konumada: "Spahievo (sipahiler),Karamantsi (karamanlar) gibi kylerin hala yabanc bir esaretin ve sosyal basknn izleri ile

dini hurafelerin etkiledii hissedilen adlar tamaya devam etmeleri bizi endieye

drmektedir."

Etnik Bulgarlar byk ounlukla Trke'den gelen isimlerini muhafaza etmilerdir.

rnein Parti st ynetiminde bu tr isimleri olanlarn hibiri adn deitirmemitir. 1986

ylnda yaplan XIII. Parti Kongresi'nde seilen 195 Merkez Komitesi yesi arasnda

Trke kkenli isim tayan 13 kii vardr.

2.2.1.5.Eitim Alanndaki Zorluklar

Bulgarlatrma iin en etkili ara olarak eitim seilmi olduu grlmektedir. 1985 yl

sonuna kadar isimlerine yineleyen Trk ocuklarnn tmnn kree gitmesi salanacakt.

Bylelikle ocuklarn ok kk yata Bulgarca konumalar ve kendilerine Bulgar ismi ile

hitap edilmesine almalar gereklemi olacakt. Okullara gelince, istinasz her ders

vatanseverlik dersine dntrlecek ve okullarda sosyalist davaya sadk, komnist

fikirlerin doruluuna inanan kiiler yetitirilecekti.

55


56/73

deolojik eitim almalar alannda Marksizm-Leninizm teorisinin retilmesinde

deiiklikler yaplacakt. deolojik almalarda, Osmanl esareti dneminin gerekleri,

Bulgar halknn kahraman gemii, sosyalizmin byk baarlar n plana karlacaktr.

Ateist eitimin, alnan nlemlerin arasnda ok nemli bir yer tutaca anlalmaktayd.

Ancak ideolojik eitim gibi ateist eitimde esasen Bulgaristan'da mevcuttu. Bu eitim

okulda veriliyor, ayrca basnda ve radyo ile televizyonda da ateizm propagandas

yaplyordu. O itibarla bu kez bahsedilen ateizmi soydalarmz hedef alan ve etnik

Bulgarlar ilgilendirmeyen bir eitimdir. Trklerin ateist eitimine bu denli nem

verilmesinin nedeni onlarn dinin etkisinde grlmelerinin bir sonucudur.

2.2.1.6.Ailelerle lgili Yaanan Zorluklar

Trk aileleri iin de baz nlemler alnmak istenmitir. Buna gre ailede gzle grlr,

kalc ve geri dn olmayan deiiklikler yaplmal, ailenin en nemli eleri; dilde,

giyimde, yaamada, gelenek ve adetlerde Bulgar eleri olmaldr. Bu amala ailelerle

birlikte alacak baz memurlar atanmtr. Sz konusu memurlarn Trk aileleri nezdinde

bir gzetleme yapacaklar ve Bulgarlamakta direnenleri rapor edeceklerdi

2.2.1.7.Bulgar Kltrnn vlmesi

Soydalarmza Bulgar kltrn tantmay ve sevdirmeyi amalayan faaliyetler

dzenlenmesi planlanm ve bu arada zellikle Bulgar folklor ekiplerinin soydalarmzn

youn olduu blgelerde temsiller vermesi ngrlmtr. Tolbuhin Komnist Partisi

Birinci Sekreteri Atanas lyev folklor ekiplerinin nemini u kelimelerle belirtmitir:

"Bizim iin folklor ekipleri araclyla Bulgar dilinin konuulmas, Bulgarca arklarn

sylenmesi ve Bulgar horonlarn oynanmas son derece byk nemi haizdir.

56


57/73


58/73


59/73

tarafndan zorla veya baka yolla Mslman yaplm Bulgarlar olduu hakkndaki eski bir

iddia yeniden ortaya atld. Soydalarmzn bir "Yeniden dou sreci" iinde asl

kklerine dnmekte olduklar ileri srld ve bunu kantlamak zere youn bir basn

kampanyas balatld.

2.2.1.13.Asimilasyon almalarnn Etkisi

Yaplan basklar amalarna ulaamad, dier bir deyimle Trklerin asimilasyonunu

salamad veya bunu kolaylatrmad. Ama soydalarmza byk rahatszlk ve sknt

verdi. En byk sknty isim deitirmeler yaratt. Soydalarmz istemeden Bulgar

isimlerini kullanmak ve her trl kiisel belgelerini Bulgar isimleri ile yaz

lm

yenibelgelerle deitirmek zorunda kaldlar.

sim deitirme ve dier hususlarda partinin veya hkmetin hibir kararnda aklanmam

ve yaynlanmamtr. Bu apta ve bu nlemdeki tedbirlerin yaynlamayan idari kararlarla

uygulamaya konulmas Bulgaristan'daki merkezi idarenin gcn gstermektedir.

Jivkov'un 1889 ylnda devredilmesiyle nlem ve basklar hafiflemitir.

Bulgaristan'n Trk ve Mslman aznla yapm olduu haksz davranlar Dnya

kamuoyu nnde cereyan etmi ve eitli kurulular ayrca parlamento yeleri bu durumu

belgelerle dile getirmilerdir. Norve Helsinki izleme komitesi Bulgaristan'daki Trk ve

Mslman aznla basky yle deerlendirilmitir ki isim deitirmenin mezar talar ve

llere kadar indirgendii kanaatini dnyaya ilan etmitir. Ayrca dier bask faktrleri u

balklar altnda ortaya konulmutur:

slam artlarna uygun evlenme, cenaze ve snnet merasimi kesinlikle yasaktr.

Camiler kapatlm, depo, kafeterya, berber salonu ekline sokulmu, alvar giyenlerikenceye tabi tutulmutur.

59


60/73


61/73


62/73


63/73


64/73


65/73


66/73


67/73

Trkler ve Trk ocuklar daha yandan itibaren youn bir beyin ykama srecine tabi

tutulmutur. Hatta beyin ykama metodu o kadar ilerletilmi ki, ocuklara ninniler bile

Bulgarca syletilmitir.(Kiisel grme, 2007)

112 yldan beri adm adm uygulanan asimilasyon program Trk aznln varln

korumasnda, ana dilini yaatmasnda milli bilime sahip kmasnda, ahlaki deerlerine ve

Trk Kltrne sadk kalmasnda katkda bulunan eitim ve retim urunda Trk

aydnlar tarafndan verilen byk mcadele Trk varlnn en gl ispatdr. (Trkiye

Gnl, 1988/4:68)

al

ma ierisinde ayr

nt

lar

ekilde incelenmi Asimilasyon abalar

na ramen Trknfusunun sratle art nlenememi inan ve kltr deerlerinin korunmas; 1984 ubat

aynda Bulgar yneticilerinin Plenum (devletin st dzey kesimi ile yapt genel toplants)

karar ile asimile metotlar belirlemesine sebep olmutur.

1984 ylnda alnan kararlar uygulamaya konularak Trk aznlk ge zorlanm ve

soykrm uygulanmtr. Trklerin kendi dillerinde eitim imkan kademe kademe ortadan

kaldrlm.

1984'ten sonra insan haklarn hie sayan Bulgar ynetimi dnya kamuoyunun gz nnde

devlet terr uygulamaya balam, gney Bulgaristan'da askeri ikencelerle isim

deitirme ilemleri zorla uygulanmaya balamtr. Mslman mezarlklar tahrip edilmi,

Trk kyafetlerinin giyilmesi yasaklanm, Trke konuanlar ikence grm ve Trk

genleri Bulgarlarla evlenmeye zorlanm, kar koyan ya ldrlm ya da Belene

kampna srlmtr.(Balkan Trkleri Dayanma ve Kltr Dernei-Ankara 1988)

Trk hkmetinin Bulgaristan'daki Trk aznl hakkndaki son faaliyet ve giriimleri Bat

basnnda geni yer ald. Birok gazete ve ajans Trk Bykelisi'nin istiare iin Ankara'ya

arldn yazarken konuyu tekrar ilediler. Bazlar da Bykeli'nin hkmetine verdii

raporda Bulgaristan'daki Trklere bask ve eziyet yapldn bildirdiini yazdlar.

67


68/73

Olaylar hakknda en etkin yayn milyonlarca okuyucusu olan ve dnyann her tarafnda

satlan Time dergisi yapt. Dergi 4 Mart 1985 tarihli saysnda bu konuya bir btn sayfa

ayrarak, Bulgaristan'da Trkleri eskiden beri maruz kald eziyetleri zetledi.

Ayrntl birekilde ortaya koymaya altm Bulgar Trklerinin yaad sorunlar konu

alan bu alma teorik bir alma olup konunun farkl alardan aklanmas asndan

yararl olabileceini dndm iin yaplmtr.

68


69/73


70/73

HAKOV, Cengiz, (2002), 1913 Ylnda stanbulda mzalanan Bulgar-Trk Antlamas ve

Bulgaristan Trk-Mslman Nfusun Haklar, 13.Trk Tarih Kongresi Ankara: 4-8 Ekim

1999 Kongreye Sunulan Bildiriler III:Cilt-I.Ksm,TTK Basmevi Ankara.

HALAOLU, Ahmet, (2002),Bulgar Mezalimi Yeni Trkiye Yaynlar Ankara.

HALAOLU, Ahmet (2002), Balkanlar'dan Anadolu'ya Ynelik Gler Yeni Trkiye

Yaynlar Ankara.

HSEYN, Sadullah (1995), Bulgaristanda Durum ve Bulgaristandaki Trkler, Balkan

renci Mektubu, Y.1, Yaz zel Says, Ankara.

KAFESOLU, brahim, (1985),Bulgarlarn Kkeni, Yldz Matbaas, Ankara

KAHRAMANYOL, Mustafa, (Temmuz-Austos 1997), Tuhafetl Siyaset Yeni Trkiye,

Yl 3, Say 16, Ankara.

KEKOLU, Osman (1985), Bulgaristanda Trkler, Kltr ve Turizm Bakanl

Yaynlar: 642, Kltr Eserleri Dizisi: 48, 1. Bask, Ankara.

KORKUD, Refik (1986),Bulgar Ynetimi ve Tarihi Yalan, Trkiye Fikir Ajans, Ankara.

Ky Hizmet Uygulamalar Genel Envanteri,(1996) Ankara

LTEM, mer (2003); Tarihsel Sre iinde Bulgaristan Trklerinin Haklar,Balkan

Trkleri,ASAM Yaynlar,Ankara.

M.E.B.(1984) Orta retim Genliinin Beklenti ve Sorunlar, Ankara 1984

70


71/73

ORAK, A.(1998), G Sosyal Deime ve Btnleme Gneydou Anadoludan G

Eden Aileler rnei, Doktora tezi, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enst.

ZBAY, F., BALPINAR, H.,(1982) Trkiyeye Yaplan Gler ve Gmen Olay zerine

Aratrma, renci almas, ODT, Mimarlk Fakltesi, Ankara.

ZBR, Kamuran (1986), Bulgar Ynetimi Gerei Gizleyemez, Bakent Gazetecilik,

stanbul.

POPOV, Kir. G. (1897), 1894-95 Ders Yllnda Bulgaristandalkretim, Sofya

SOYSAL, smail (2004), Trkiyenin Uluslararas Siyasal Batlar CLT II (1945-1990),

Trk Tarih Kurumu Basmevi,Ankara.

MEK, Halil (1999), Trk-Bulgar likileri ve G, Harp Akademileri Basmevi,

stanbul.

MR, Bilal N. (1985), Trk Basnnda Bulgaristan Trkleri, Babakanlk Basn-Yayn

ve Enformasyon Genel Mdrl, Babakanlk Basmevi, Ankara.

MR, Bilal N. (1986), Bulgaristan Trkleri (1878 - 1985), I. Bask, Bilgi Yaynevi,

stanbul.

MR, Bilal N. (1987)Bulgaristan Trkleri ve G Sorunu, Bulgaristanda Trk Varl

Bildiriler Kitab, 7 Haziran 1985, 2. Bask, Atatrk Kltr ve Tarih Yksek Kurumu, Trk

Tarih Kurumu Yaynlar, VII. Dizi - Say 871, T. T. K. Basmevi, Ankara.

Tarihte Trk Bulgarlikileri,(1976) Genenkurmay Basmevi, Ankara

71


72/73

TOROL, Belan (1989). 112 Yllk G (1878 - 1989), Boazii niv. Matbaas, stanbul.

TOROL, Belan (1991). DREN - Bulgaristan Trklerinin 114 Yllk Onur

Mcadelesinin Karlatrlmal Psikolojikncelenmesi, Boazii . Matbaas, stanbul.

TURAN, mer (1995). Bulgaristan Trklerinin Bugnk Durumu, Yeni Trkiye, Yl 1,

Say 3, Ankara.

TURAN, mer (Temmuz-Austos 1997), Balkan Trklerinin Dini Meseleleri, Yeni

Trkiye, Yl 3, Say 16, Ankara.

TRKER, A,(1965), Bulgaristandan Trkiyeye Yakn Akraba G Anlamas, Trk

Kltr Say 65

TOKAY, Gl, (1999)Osmanl Bulgaristan likileri: 1878-1908, 319-28. Yeni Trkiye

Yaynlar, Ankara.

NAL, Tahsin (1977). Trk Siyasi Tarihi 1700-1958, Emel Yaynlar, 4. Bask, Ankara.

YEN TRK ANSKLOPEDS,(1985) tken Yaynevi, stanbul, 1985, Cilt 5

YENSOY, Hayriye S. (Temmuz-Austos 1997),Bulgaristan Trklerinin Eitim ve Kltr

Tarihinden Sayfalar, Yeni Trkiye, Yl 3, Say 16, Ankara.

72


73/73

Zorunlu Goc Olgusu a Bulgaristan Turkleri Bulgarian Turks Within the Context of the Compulsory...

Documents

Transcript of Zorunlu Goc Olgusu a Bulgaristan Turkleri Bulgarian Turks Within the Context of the Compulsory...