1988

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ

1998-1999 ÖÖRETİM YILIBAHAR DÖNEMİ

BİTİRME PROJESİ

İNCELENEN ESERİN ADI: ÇALIKUŞUYAZARI : REŞAT NURİ GÜNTEKİN

SITKI KOCAKAPLAN4-A

950559

LEFKOŞA-KIBRIS

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ

FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

ESER İNCELEMESİ

LEFKOŞA I KIBRIS

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ

ÇALIKUŞU

(REŞAT NURİ GÜNTEKİN)

PROJENİN DANIŞMANI: DOÇ. DR. BÜLENDYORULMAZ

HAZİRAN 1999

ÖNSÖZ

Bu bitirme projesi çalışması Yakın Doğu Üniversitesi,Fen - Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü :Yeni Türk Edebiyatı kapsamı dahilinde yapılmıştır.Çalışmada Reşat Nuri Güntekin'in Çalıkuşu romanıayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu kapsam içerisinde maddi·kültür unsurları çıkartılıp incelenmiştir.Bu çalışmada beni yönlendiren, her türlü yardımı vedesteği esirgemeyen bitirme projesi danışmanım sayınhocam Doç. Dr. Bülend Yorulmaz'a TEŞEKKÜREDERİM.

-II-

İÇİNDEKİLER

SAYFA

İçindekiler . II

Kaynakça 2.4

Önsöz .

Giriş ............................................................................... 3

Yazarın Hayatı............................................................. 4

Roman Hakkında Bilgi. ..................................................................................................................... 5

Maddi Kültür Unsurları 9-19

İndeks 20-23

3

Giriş

Reşat Nuri, Çalıkuşu adlı romanıyla diğer şair veyazarların dikkatini çekmiştir. Ayrıca, toplum ile ilgilieserler vazdığı için topluma kendisini kabul ettirmistirRoman konu itibarıyla çok çeşitli yerlerde geçmektedirBu yüzden romanın baş kahramanı Feride çok sıkıntılarçekmiştir. Geçmişte çektiği sıkıntıları, Anadolu'nun birköyünde öğretınenlik yaparak unutmaya çalışımştır.Çalıkuşu, Anadolu'ya açılan ilk roman niteliğindedir.

2

REŞAT NURİ GÜNTEKİN

ÇALIKUŞU

4

., e/ .a. ,

yazmış, akıcı bir üslup kullanmıştır. Oyunlarında didaktikunsurlara rastlanır.

.,, ..&. ,,, ,; ~ .,

Hançer, Eski Rüya, Yaprak Dökümü, Kır Çiçeği .. EskiŞarkı, Bir Yağmur Gecesi, Hülleci, Tanrı Dağı Ziyafeti,Balıkesir Muhasebecisi.

REŞAT NURİ GÜNTEKİN(1889-7.XII.1956)

Hikaye, roman ve oyun yazarı. İstanbul'da doğdu.İstanbul Darülfünun Edebiyat Şubesi'ni bitirdi. Y..urdunçeşitli yerlerinde, daha çok İstanbul liselerindeögretmenlik Milli Eğıtım BakanlığıMütettışliği, Çanakkale milletvekilliği(1939-1943),başmüfettişlik( 1947) ve Paris Kültür Ateşeliğiyaptı(l954). Tedavi için gittiği Londra'daöldü.Reşat Nuri hikaye, roman.gezi notları, oyun, mizah

yazıları ve makaleler yazmıştır. İlk eseri olan AhşapKonak 1917 'de yayınlandı. Asıl şöhreti 1922 'de Vakitgazetesinde tefrika edilen Çalıkuşu ile sağladı.Romanlarında taşra kasabalarında geçen olayları ele alır.Kahramanları çevresi ve problemleri ile birlikte anlatır.Eserlerini sade yapmacıktan uzak İstanbul Türkce' si ile

.ı

ROMANARLAI:Harabelerin. Çiçeği, Gizli El, Çalıkusu Dudaktan Ka1beDamga, Akşam Güneşi, Bir Kadın Düşmanı, Yeşil Gece,Acımak. Yaprak Dökümü, Kızılcık Dalları. Gökvüzü, EskiHastalık, Ateş Gecesi, Miskinler Tekkesi.

HİKAYELERİGençlik ve Güzellik, Recm, Sönmüş Yıldızlar, Tanrı Misafiri, Leyla ile Mecnun, Eski Ahbap.

OYUNLARI

5

ESER HAKKINDA BİLGİ

Calıkusu romanı 5 bölümden olusmaktadır. Genis bir, , , ,

kurnazlık vardır. Kamran ise, tam tersine sessiz ve sakin

birbirleri arasında bir aşk başlar. Daha sonra Feride,Kamran hakkında duyduğu dedikodular üzerine Zeyniler

evlenirler.

şahıs kadrosu vardır. Eserin konusu çok çeşitli yerlerdegeçmektedir. (Kerbela,İstanbul, Kozyatağı, Zeyniler Köyü).Eserin baş kahramanları Kamran ve Feride' dir. Feride,

bir insan. Feride ve Kamran teyze~ cocuklarıdır,~ / daha sonra

çok yaramaz ve hırçın bir kız,yaptığı her şeyin altında bir

köyüne öğretmen olarak gider. Çektiği sıkıntıları buradaunutrrıak ister ve ömrünıın geri kalan kısmını öğrencilerineadar. İdealist, şefkarh bir insandır. Kolejde okumasınarağmen topluına yabancılaşmamıştır. Zeyniler köyündeHayrullah isminde bir doktor ile tanışır. Daha sonraKamran'ın içindeki aşk kendisini Feride 'ye sürükler. Dahasonra Aziz beyin yardımJarıyla Feride'ye kavuşur ve

ö

İnkılap Kitapevi Yayınları, 3 7. Baskı ~ Eylül 1992 İstanbul

ÇALIKUŞU

9

Atkı: Soğuğa karşı omuzlara, başa, sırta veya boynaalınan örtü.

Basma: Üzerinde bası ile yapılmış renkli biçimler bulunanpamuklu kumaş.

Bluz: Vücudun üst bölümüne giyilen, genellikle incekuınaştan yapılan veya iplikten örülen kadın giysisi.

bağlanan bağ.

ayakkabı.

Çorap:

Dantel: Her türlü iplikle örülen veya bir kuınaşın kenarınaişlenen türlü biçimde ince ve ağ görünüınünde örgü.

Elbise:

GİYİM KUŞAM

Çarşaf: Eskiden kadınların kullandığı ve baştan örtülen,pelerinli eteklikli sokak giysisi

Çatkı · Alından geçerek başın çevresine çember gibi

Çizme: Koncu diz kapaklarına kadar çıkan bir çeşit

10

Entari: Tek parçalı kadın giyeceği.

Etek: Givsinin belden asaüı kalan kısmı.~ , ~

Gömlek:

.. .

Mendil:

Önlük: İş yaparken giysi kirlenmesin diye bele bağlananörtü.

Pantolon:

İskarpin: Ökçeli, konçsuz ayakkabı.

Kalpak: Kesik koni biçiminde deri, kürk veya kumaştan_ yapılmış başlık.

Manto: Kadın paltosu.

Pardösü: Serin havalarda öbür giysilerin üzerine giyilenince üstlük.

Peçe: Kadınların sokakta yüzlerine örttükleri ince siyahörtü.

Potin: Koncu ayak bileğini örtecek kadar uzun olan,bağcıklı veya yan tarafı lastikli avakkabı,

Redingot: Arkası yırtmaçlı, etekleri uzun erkek ceketi.Yağmurluk: Yağmurdan korunmak için giyilen üstlük.

11

Armut:J.

Badem:

Bakla:

Balkabağı: İçi turuncu iri ve tatlı bir kabak çeşidi.

,, •••• .&. , .,ı .ı

Fındık:

Fondan: İçinde likör, tatlı veya hoş kokulu maddelerbulunan şekerleme.

YİYECEK VE İCECEKLER"

Asma kabağı: Sürüngen veya sanlgan mevsiınlik birkabak türü.

Böğürtlen: Yol kenarlarında kendiliğinden yetişen vekırmızı iken olgunlaşıp kararan yeıniş.

Çikolata:

Dut: Ak, kara, pembe renkte eksi veva tatlı sulu mevve.

Ekin: Tahılın tarlaya atıldığı andan harman oluncaya kadaraldığı durum ve un yapımında kullanılan tahıl.

12

Hurma: Özellikle sıcak iklimlerde yetişen bir tür yemiş.

Kahve:

Kebap: Doğrudan doğruya ateşte veya kap içinde susuzolarak pişirilmiş et.

Kiraz:

Kurabiye: Un, yağ veya badem, fıstık gibi şeylerle yapılanşekerli küçük çörek.

Pasta:

Patates:

Peynir:

Sukabağı: Alt bölümü şişkin birçok yerlerde kurutulup su

Kayısı: Açık turuncu renkte, eti sulu, güzel kokulu tek vesert çekirdekli tatlı meyve.

Pancar: Ispanakgillerden vitamince zengin bir sebze.

Reçel:

Su:

Kabı olarak kullanılan bir tür asma kabağı.

Süt:

Yemiş: Bitkilerde döllenme sonunda çiçeği meyvevapraklanndan oluşan ve tohumu taşıyan organ, meyve.

Yumurta:

Şeker:

Şokola: Çikolata, şeker, su veya sütten yapılan içecek.

Tütün: Patlıcangillerden, birleşiminde nikotin bulunan,kurutulup içilen bir bitki.

At:

Domuz:

Eşek:

Horoz:.1.

14

Karınca:

HAYVAN TÜRLERİ

Ağustos Böceği: Eş kanatlılardan erkeği yazın, karnınınaltındaki özel bir organdan kesik ve hep tek düze sesçıkaran bir böcek.

Balık:

Bülbül: Sesinin güzelliği ile tanınan ötücü kuş.

Çalıkuşu: Serçegillerden başı koyu kırmızı, gövdesinedoğru rengi açılan çalılık yerleri seven ötücü bir kuş

İnek:

İpek Böceği: ördüğü kozalardan ipek elde edilen dut -yaprağı ile beslenen bir cins kelebeğin tırtılı.

Kaplumbağa:

15

Keçi: Geviş getirenlerden, eti, sütü, derisi ve kılı içinyetiştirilen, memeli evcil hayvan.

Kedi:

Kelebek:

Kirpi: Uzunluğu 25-30 cm olan, sırtı dikenlerle kaplımemeli hayvan.

Köpek:

Kuş:

Maymun:

yararlanılan, iğdiş edilmiş erkek sığır.

Kurt: Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika' da yaşayan gri, sar renkli yırtıcı etcil memeli havvan

Ökü z: Çift sürmekte araba çkmekte kullanılan etinden

Timsah:

lô

EV İLE İLGİLİ ESYALAR,

Avize:Tavana asılan şaındanlı, lambalı, billur caın veyametal süslü aydınlatma aracı.

Ayna:

Boncuk:

Cumba: Eski evlerde pencere hizasında sokağa doğruçıkıntısı olan kafesli bölüm.

Çanak: Toprak, metal ve benzerinden yapılmış yayvan,çukurca kap.

Çardak: Kemer.

Dolap:

Düğme:

Fener: Saydam bir maddeden yapılmış aydınlatma aracı.

Gardırop:

Gramofon: Eskiden üzerine plak konulup dinlenen müzikaracı.

Kanepe:

Kandil: İçinde sıvı bir yağ ve fitil bulunan kaptan oluşmuşaydınlatma aracı.

Kapı:

Karyola: Üzerine yatak yapılıp yatılan tahta veya metalkerevet.

Kepçe: Sulu yiyecekleri karıştırmaya, dağıtmaya yarayan

Lamba:

..I..J 'I' v.

Makas:

Merdiven:

Minder: İçi yumuşak bir madde ile doldurularak dikilen,oturmaya, yaslanmaya yarar.

Muni:

Musluk:

İplik:

İskemle: Arkalıksız sandalye.

UZun saplı yuvarlak derince kaşık.

Lavabo:

18

Ocak: Ateş yakmaya yarayan, pişirme, ısıtma, ısınma gibiamaçlarla kullanılan yer.

Oda:

Panjur: Güneşi ve rüzgarı önlemeye, ışığı azaltmayayarayan, açılır kapanır dar ve yatay tahtalardan, plastiktenveya metal gereçlerden yapılmış, pencerenin iki yanınatakılan kapatma kanadı.

Pencere:

Perde:

kullanılan sedir.

Raf: Üstüne öteberi koymak için dolaba veya bir dolabıniçine birbirine paralel tahta veya metal levha.

Saat:

.,

Sandık: İçine çeşitli şeyler konulan, tahtadan, dört köşekanaklı ev eşyası.I.~ t' .1..1. ..., J ı...1.1.,

Sepet:

Şamdan: Üzerine mum yerleştirilen destek.

Peyke: Duvara bitişik olarak yapılan oturmak için kullanılan sedir.

Sandalye:

Sini: Üzerinde yemekte yenilebilen yuvarlak, bakır veyapirinçten büyük tepsi.

doldurulmuş döşek.

yağlı boya. sulu boya. pastel veya kara kalem resim.

Testi: Kulplu, geniş gövdeli, dar boğazlı emzikli veyaemziksiz olabilen toprakkap.

Vazo:

Yastık:

Yatak:

Yorgan:Zil:

Şcmsiye:

Şilte: üstnde oturulan. yatılan, içi yünle, pamukla

Tabak:Tablo: Bez, tahta, kağıt gibi maddeler üzerine yapılmış

10

İNDEKS

Ağustosböceği: s.45.340Armut: s.44At: s.8.10.11.15 ..20Atkı: s.14Avize:s.83Ayna:s.40.224Badem:&.254Bakla:s.27Bnlık:s.9.61Bnlknbnğı:s.43Basına:s.30Bluz:s.26Boncuk:s.17Böğürtlen: s.67Bülbül:s.137Cumbn:s.257Çalıkusu:s.67.10.227.231.366.371.372Çanak:s.27Çardak: s. 290Çarşaf:&.97.340Çatkı:s.210Çikolata.s.SfÇizıuc:s.202Corap:s.40.60rıanıcı:s. 140Dolap:&.55.72Domuz:s.144

Kayısı:s.84Kebap:s:.7Keçi:s.65.75Kedi:s.44.52

11

Dut:s.124Düğmc:s.13Ekin:s.44Elbise:s.8.13Entari.s. 14Eşek.s.Ld?Etek:s.16.25.28Fcncr:s.16Fıııdık:s.303Fondan:s.47Gardırop:s,84,87Gramofon:s.341Gömlek:s.15.25.30.55Horoz:5.10.170Hurınu:s.9.16.17inek:s.134.161İpekboceği:s.274.303iplik:~.17.34Iskarpin:s.68.213İskemle.s.SfKahve:s.123.124Kalpak: s.l OKanepe:s.86.104Kandil .s. 1 :5Kapı:s.15.16.23.27.28Kaplumbağa:s.67Knrıncn:3.11 OKaryola:s.6.15.28.70

1't

Kelebek:s.340.343Kiraz: s.32Kirpts.95Koltuk:s . .52Köpek:s.:57.7~. 143Kurabiye:s.55Kuş:s.45Maka:s::s.21.23Marıto.s.I O 1.295Maymun:s.304Mendil: s. 14,24 ,32 ,40 ,4 l ,48Merdiven:s.15.28.71Minder:s.17Mum.s.ZxMu:sluk::s.SSOda:s.7.10.11.13.15.28.32.45.58Ocak:s.17Öküz:s.143Pancar:s. 76.146Panjur:s.5.6.19Pantolon: s. 3 8Pardösü:s.93.97Pasta:s.5.5Patates.s. 11 KPeçe:s. ıoz. l 16.163.213.262Pencere:s.5.6.15.29.62.65.82.217.290.307.339Pordo::s.19.54Pevkc.s.Lz lPeynir:s.134Potin:s.14.101Raf:s.198.199.340Reçel.s.Ldx

Redingot:s.397Snnt::s.6.7.11Sandalve:s. 17.38Sandık:s. 13Sepet.s.S.I R.21.22Sini.s.OSoba:s.238Sofa:s.15.101Soıuya::s.120Su:s.9Sııkabagı:s,43Süt:~.53.134Şeker:s.47.52.380Şemsiye:s.40.68. 72Şiltc.s.ôŞokola:s.47.49Tabak:s.98Tablo:s.6Testi:s.11Timsah:s.91Tütün:s.143Vazo.s.ZüYagmurluk.s.zOöYastık.s.OYatak.s.dôYorgan:s.6Zil:s.9

24

KAYNAKÇA

1) Türkçe Sözlük I,II, Türk Dil Kurumu, AtatürkKültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1. Baskı,Milliyet Yayınları İstanbul 1991

Milliyet1 .Baskı2)Edebiyat Ansiklopedisi,Yayınları, İstanbul, 1991.