WITTKOWER-Umj. i Arh. u Italiji 1600-1750

R. WITTKOWER:

ART AND ARCHITECTURE

IN ITALY1600. – 1750.

PRIJELAZNI PERIOD I RANI BAROK...............................................................................................................2

1.RIM: OD SIKSTA V DO PAVLA V.................................................................................................................................................2

2. CARAVAGGIO...........................................................................................................................................................................3

3. CARRACCI.................................................................................................................................................................................3

4. CARAVAGGIOVI SLJEDBENICI I CARRACCIJEVA ŠKOLA U RIMU...............................................................................................5

5. SLIKARSTVO IZVAN RIMA.........................................................................................................................................................6

6. ARHITEKTURA I SKULPTURA....................................................................................................................................................7

VISOKI BAROK (OKO 1625 – OKO 1675).........................................................................................................9

7. UVOD....................................................................................................................................................................................... 9

8. GIANLORENZO BERNINI (1598-1680)....................................................................................................................................10

9. FRANCESCO BORROMINI (1599-1667)..................................................................................................................................14

10. PIETRO DA CORTONA (1596-1669).....................................................................................................................................17

11. VISOKOBAROKNI KLASICIZAM - od 1630.god....................................................................................................................18

12. VISOKOBAROKNA ARHITEKTURA........................................................................................................................................20

13. VISOKOBAROKNA SKULPTURA............................................................................................................................................22

14. SLIKARSTVO VISOKOG BAROKA...........................................................................................................................................23

KASNI BAROK I ROKOKO (OKO 1675 – OKO 1750)..........................................................................................24

15. UVOD................................................................................................................................................................................... 24

16. ARHITEKTURA......................................................................................................................................................................25

17. ARHITEKTURA U PIJEMONTU..............................................................................................................................................27

18. SKULPTURA..........................................................................................................................................................................29

19. SLIKARSTVO......................................................................................................................................................................... 31

PRIJELAZNI PERIOD I RANI BAROK

1.RIM: OD SIKSTA V DO PAVLA V

- 1527. pljačka Rima – kraj intelektualnog uzleta i optimizma

- Tridentski koncil – reforma, stroga disciplina i točnost u prikazu svetaca i priča iz njihovih života, crkvenjaci pišu novu literaturu

- traži se: jasnost, jednostavnost, realizam u prikazu koji izaziva emocije i suosjećanje kod promatrača

- najznačajniji pisci i reformatori: Sv. Filip Neri – Oratorijanci, Sv. Karlo Boromejski (Milanski nadbiskup), Sv. Ignacije Loyola (''Duhovne vježbe'') - Isusovci, svetci i mistici – Sv. Franjo Ksaverski (Isusovački misionar), Sv. Tereza i Sv. Ivan od Križa (reformirali Karmelićanski red) do kraja 16. st svi su već umrli, a proces njihove beatifikacije/kanonizacije brzo se odvijao tako da su već do 1622. svi bili sveci/blaženi

- 1622. završava ''prijelazni period'' manirizam – barok

- Siksto V (1585-90) – radikalna transformacija Rima-duge avenije, zvjezdasti trgovi,fontane, obelisci – novi duh katoličke obnove – velika umjetnička produkcija prosječne kvalitete – Domenico Fontana – Lateranska palača, freske u Vatikanskoj knjižnici, papinska kapela u St Maria Maggiore, freske u S. Giovanni Laterano….

- slikarstvo – tendencija da se starijem slikarstvu po uzoru na Zuccarija i kasne firentinske maniriste doda svjetlija i toplija paleta boja i nježnija karakterizacija likova

- Pavao V – najveći problem – završiti katedralu Sv. Petra, napušta Michelangelov centralni tlocrt, Carlo Maderno započinje fasadu i glavni brod (1612. završava), dekoracija kupole-Cesare d'Arpino (Klement VIII naručitelj)

- Cappella Paolina (1605.-1611.) – u Sta Maria Maggiore, tlocrt-grčki križ, dizajnirao Flaminio Ponzio kao protutežu kapeli Siksta V na drugoj strani crkve, mramor u boji skinut sa antičkih građevina u inkorporiran u oplatu kapele (Program Siksta V – pretvorba poganskog Rima u kršćanski), 2 velike grobnice papa Kementa VIII i Pavla V – kip pape u trijumfalnom luku – puno osrednjih umjetnika ih je radilo + Stefano Maderno i Francesco Mochi (od mlađe generacije) + Guido Reni oslikao nekoliko malih freski

- Kvirinalska palača –1605. Flaminio Ponzio izabran za povećanje postojeće građvine, njegovom smrću 1613. na tu poziciju dolazi Carlo Maderno, 2 najpoznatije prostorije – Sala Regia i papina privatna kapela-kasnomanirističke freske, iluzionizam (quadratura)

- Kardinal Scipion Borghese- gradio i opremao kapele, crkve, sakupljao umjetnine – arhitekt Soria gradi crkvu S. Gregioio Magno, Flaminio Ponzio i Vasanzio grade crkvu S. Sebastiano , Vasanzio – Villa Borghese, Villa Mondragone

-sa svojim ujakom Pavlom V, Borghese je uz sve navedene građevine u Rimu, dao graditi i mnoge fontane pa rimskim trgovima- F. Ponzio: Acqua Paola (1610.)- fontana kao trijumfalni luk s velikom pločom s natpisom

2

- novi crkveni redovi trebali su nove crkve – početak je bio s izgradnjom isusovačke crkve IL GESU 1568. – jednobrodna, kratki transept, velika kupola – idealan prostor za propovijedanje, zatim 1575. Chiesa Nouva za Oratorijance, 1591. S.Andrea della Valle (Giacomo della Porta, Carlo Maderno), 1626. S.Ignazio, 2.velika isusovačka crkva, 1610. kanonizacija Sv. Karla Boromejskog- grade se 3 crkve – S. Carlo al Corso, S. Carlo ai Catinari i S. Carlo alle Quattro Fontane - veliki freskockilusi

- nastanak nove ikonografije (za nove svece), slike su morale učvrstiti vjeru, pobuditi emocije i biti uvjerljive – protureformacija, sveci prikazani u molitvi, ekstazi ili sa svojim vizijama, ali rijetko se prikazuju kao da su već na nebu sa anđelima, u oblacima.., to se javlja u visokom baroku

- početak razvoja različitih slikarskih žanrova – mrtva priroda, pejzaži, žanr-scene…

2. CARAVAGGIO

- Michelangelo Merisi da Caravaggio (1573.-1610.)

-u rodnom mjestu obrazovan za 'manirističkog slikara', -protivnik autoriteta, -

- 1. period – Milano, slike nepoznate

- 2. period - 1590. dolazi u Rim, u početku neuspješan, 1599. dobiva prvu narudžbu za monumentalno djelo – slike za kapelu Contarelli u S.Luigi de' Francesi ( djela : Bakho 1595.,Večera u Emausu 1600., Uskrsnuće Lazarovo 1608., Obraćenje Sv. Pavla – S.M del Poppolo – kapela Cerasi, Mučeništvo Sv. Mateja 1599., kapela Contarelli)

- 3. period – velike narudžbe za rimske crkve, do 1606. kada bježi iz Rima zbog optužbe za ubojstvo

- 4. period – zadnje godine života, često seli iz jednog mjesta u drugo- boravi u Napulju, Messini, na Malti i Sirakuzi

- realizam, tenebroso, mitološke i alegorijske teme, mrtva priroda (utjecaj Nizozemaca), tijela u prostoru ,geste, čvrste forme, psihologizacija lika, promatrač je sudionik naslikane scene, tamna pozadina ali snažno svijetlo koje obasjava likove – simboličko značenje, kao i tama, likovi logično raspoređeni kako bi slika dobila željeni efekt, često radio bez modela, po sjećanju, alla prima – bez pripremnog crteža direktno nanosi boju na platno, iako je žestok protivnik tradicije, ujedno je i koristi na mnogo načina-protivnici mu prigovaraju zbog prerealističnih detalja, nedoličnog odnosa prema svecima- prikazuje ih kao obične ljude, nedostatak dekora

-blizak protureformacijskim idejama Sv. Ignacija, Sv. Karla i Sv. Filipa Nerija

3. CARRACCI

3

- krajem 16.st Bologna preuzima vodstvo u umjetničkim krugovima Italije zahvaljujući 3 Carraccija- braći Agostinu (1557.-1602.) i Anibaleu (1560.-1609.) i njihovom rođaku Lodovicu (1555.-1619.) – Lodovico je 1. počeo koristiti kompleksnost i sofisticiranost kasnog manirizma

- u početku su imali zajednički studio, 1582. otvaraju privatnu akademiju

- Anibale – jasne, čvrste forme, kontrapost, likovi u ravnoteži, smireni izrazi i geste, tople, svijetle boje (umjesto manirističkih blijedih i tamnih) preuzima od Coreggia i Venecije

- eklekticizam Carraccijevih- uzimaju elemente od više različitih majstora i stvaraju novu cjelinu – coreggiov sfumato + venecijanski tonovi + kompozicija i način prikazivanja likova rimske visoke renesanse + osjećaj za težinu tijela i texturu 17.st

- 1595. odlazi u Rim i postaje slikar grande maniere

- Lodovico- misterioznost u gestama i pogledima likova, vrlo čest pogled di sotto in su, intenzivna emocionalnost u prikazu odnosa likova, jači kontrast svjetla i sjene, drama, nakon Agostinovog i Anibaleovg odlaska u Rim, Lodovico ostaje u Bologni

- PALAČA FARNESE – 1.Anibaleov rad- freske u Camerino Farnese- scene o Herkulesu, mitološke + alegorijsko značenje-pobjeda vrline nad opasnosti i iskušenjima (uzor-Parma), veliki strop – mitološke ljubavne scene iz Ovidijevih Metamorfoza- tema: moć ljubavi koja sve pobjeđuje, ILUZIONISTIČKO ARHITEKTONSKO SLIKARSTVO- quadratura, ali u Farnese je ''mješovita''dekoracija-mitološke scene slikane su kao

quadri riportati, kao uokvirene slike na stropu uklopljene u quadrature –simulirani kipovi, stucco, bronca

- Trijumf Bakha i Arijadne(o.1600)-centralni prikaz na stropu- kompozicija- u ravnoteži između klasične renesansne i slobodne imaginacije, puno simetrično postavljenih likova koji su oblikovani kao skulpture, svaka figura pomno prostudirana iz stvarnog života i unesena u kompoziciju,

- freske je radio Annibale uz pomoć Agostina (njegove su 2 freske- Cefalus i Aurora, te Galatea), nakon 3. god odlazi u Parmu

- Annibale ostaje u Rimu, ali nakon godina rada, pred kraj života jako malo slika

- 1601. Uznesenje BDM, Sta Maria del Poppolo, Kapela Cerasi – likovi su masivni i skulpturalno oblikovani, spaja venecijansku boju i rimski crtež, klasičnu ozbiljnost forme

- krajolik ima važnu ulogu u njegovim slikama (po uzoru na Veneciju)

- 1604. Bijeg u Egipat –pejzaž u polukružnoj luneti, samo 3 mala lika u 1 planu, iza dvorac, tornjevi – nema stroge kompozicije, slobodniji prikaz i oblikovanje – bio u doticaju s Nizozemcima, mnoštvo tema se javlja u njihovim crtežima koje nisu bile uobičajene – svakodnevni život, neobični ljudi (Čovjek s majmunom, 1595.)- rade simultano na 2 nivoa- grande maniere - sofisticirani mitološki i alegorijski te religiozni prikazi, te svakodnevni život

- Annibale je začetnik moderne karikature – kao kritike koja se izruguje ljudskim manama

4

4. CARAVAGGIOVI SLJEDBENICI I CARRACCIJEVA ŠKOLA U RIMU

-sam Annibale Carracci imao je školu u Rimu- iz Bologne su za njim došli njegovi učenici i sljedbenici, dok Caravaggio nikad nije imao učenika, u radu je improvizirao, radio ad hoc tehnikom, a i sama njegova ličnost bila je presudna za slikanje, a to se teško moglo pretočitii u formulu za poučavanje drugih

CARAVAGGISTI

- Orazio Gentileschi (1563-1639) – liričan, idealistički prikaz, Navještenje (1623,Torino)

- Carlo Saraceni (1579-1620)- uz Caravaggia, na njega velik utjecaj ima i Elsheimer (koristio minijaturne formate), venecijanska boja

- Giovanni Serodine (1600-1630)

- Artemisia Gentileshi (1593-1652)

- Valentin (1594-1632) – najduže zadržao Caravaggiov utjecaj u Rimu

- do 1620. svi Caravaggisti su ili umrli ili otišli iz Rima i prilagodili se načinima slikanja mjesta u koje su otišli

- Caravaggiova umjetnost direktno je ili indirektno imala velik utjecaj u gradovima: Napulj, Bologna, Siena, Genova, Venecija te na umjetnike: Terbrugghen, Vouet, Rubens, Rembrant, Velasquez, Vermeer

BOLONJCI U RIMU- RANI BAROKNI KLASICIZAM

- vrsni umjetnici, u Bologni su stekli puno znanja na Carracci akademiji, podupirao ih je Annibale Carracci-veliki autoritet u Rimu te papa Grgur XV, majstori su fresko-tehnike, kroz period od 1606-18 naslikali su ogroman broj freski-najpoznatije: crkva S.Gregorio Magno, Palazzo Odeschalchi, papina privatna kapela Navještenja-Kvirinalska palača, Cappella Paolina u Sta Maria Maggiore (1610) – Reni, Casino dell'Aurora, Palazzo Rospigliosi za Scipiona Borghesea: Guido Reni oslikao strop: AURORA, S.Luigi dei Francesi……

- sve freske nose odlike istog stila, većina ih je naslikana kao quadri riportati, klasična ozbiljnost u prikazu tema i likova, Anibaleove freske u Farnese više ne podsjećaju na manirističke dekoracije, izbačeni su kićeni kompleksni ukrasi okvira, a sama slika je bitna

- Guido Reni (1575-1642)- u nekoliko navrata boravio u Rimu, ali se vraća u Bolognu, manje ovisan o Annibaleu, u početku slika Raspeće Sv.Petra u karavađovskoj maniri, ali njegovo obrazovanje je carraccijevsko i klasično-vraća se tome. Njegov klasicizam je slobodniji i maštovitiji od Domenichinovog, zna prilagoditi stil temi koju slika, rafaelovska tradicija, psihološke karakterizacije likova, AURORA- ideal savršenstva tijela i ljepote renesansnih figura posloženih u asimetričnu kompoziciju, graciozne i lepršave poze likova– svjetlucave boje, prozirno svijetlo koje obavija likove, u Bologni- Samsonov trijumf, Madonna della Pieta, Uznesenje Djevice..hladnije boje koristi

- Francesco Albani-mitovi i alegorije u krajoliku

5

- Lanfranco- kao Annibaleov pomoćnik slika velike freskocikluse u Rimu, radi u Palazzo Farnese, uzor: Coreggio, početak stila visokog baroka, slikarska sloboda (za razliku od Domenichinove krute pravilnosti), u villi Borghese slika ogromnu fresku- iluzionizam, naslikane karijatide, grandioznost, dekorativnost, quadratura, -- Novi korak u slikarstvu baroka--- Kupola S.Andrea delle Valle (1625) –freska: Bogorodica u slavi

- Domenichino (1581-1641)- najklasičniji prikaz likova, freska Sv.Cecilija (S.L dei Francesi)-plitak prikaz prostora, likovi proizvoljne veličine, neki su premali, pokreti i geste pokazuju raspoloženje likova, likovi preuzeti iz klasičnih skulptura, uzor:Rafael, oslikao i dio S.Andrea delle Valle (1624)- u to doba najcjenjeniji umjetnik u Rimu-pomak prema visokom baroku….slikao uljem na platnu- pastoralne teme -grandioznost

- Guercino-freske, oltarne slike, iluzionizam, pokret, ekspresivnost likova, također korak prema novom stilu visokog baroka, freska Aurora (za papu Grgura XV, Casino Ludovisi, Rim) – savršeno perspektivno skraćenje, slikano brzim potezima, kao skica

5. SLIKARSTVO IZVAN RIMA- Rimska slikarska škola je dominirala nad svim ostalim školama, jedino su u Rimu slikari mogli doseći najviši nivo slikanja

- oko 1600. god postojala su 3 izvora inspiracije i uzora za slikare :

1.kolorizam Venecije i Sjeverne Italije – topla, svjetlucava paleta Veronesea, gusti namazi kasnog Tiziana, Tintorettov dramatični chiaroscuro, Coreggiov sfumato, ''impresionistička'' tehnika venecijskih slikara..

2. kasno-manirističko slikarstvo Firenze, okrenuto i dalje crtežu, a protiv pikturalnosti, Firentici koji su nekad predvodili trendove u slikarstvu sada stagniraju, nema slikarske slobode

3.Barocci – čije ime mora biti spomenuto u povijesti slikarstva 16.st, koristi boju sjeverne Italije i emotivnost Coreggia te to spaja s manirističkim figurama i kompozicijama – na njega se ugledaju svi novi umjetnici koji se okreću prema baroku

- početkom 17. st prožimaju utjecaji flamanskog realizma i venecijanskog kolorizma i to vrši jak utjecaj na klasicizam Annibale Carraccija i njegove škole, Caravaggizam i Rubensov sjevernjački barok

- slikarstvo u provincijamane prihvaća odmah ove novosti, tamo se javljaju značajke prijelaznog stila, sporije se odvijaju promjene

- Bologna – oni koji ne odlaze u Rim za Carraccijevima, prihvaćaju njihovo učenje te mu dodaju neke Caravaggiove karakteristike

- Firenza i Siena – utjecaj Firenze na slikarstvo Seicenta je slab i ograničen, nema ni jednog značajnog imena, ostaju vezani za tradiciju

- Milano – slikarstvo se razvija pod nadzorom velikog protureformatora Sv. Karla Boromejskog, ciklus slika o njegovom životu, povjesno slikarstvo, utjecaj Venecije, Firenze i manirizma

- Genova – bogata u to vrijeme, pomorstvo, trgovina- tamo se i okupljaju slikari iz raznih dijelova Italije, flamanci - žanr slikarstvo, slike životinja, mrtve prirode – najznačajniji predstavnik – Bernardo Strozzi – slikar – redovnik koji nakon uhićenja i izlaska iz reda odlazi slikati u Veneciju gdje i umire 1644.

6

- VENECIJA – jak utjecaj na sjevernu Italiju – 3 velika umjetnika – Jacopo Negretti ili = Palma Giovane (1544-1628), Domenico Tintoretto (1560-1635) i Alessandro Varotari ili = Padovanino (1588-1648)

-Tintoretto nastavlja očevim stopama uz utjecaj Bassana

-u Padovaninovim slikama nazire se duh ranog Tiziana

- Palma Giovane uspješno spaja kasnog Tiziana i Tintoretta, najveći opus, ali se u njegovim radovima javlja monotonost

- još 2 umjetnika u to vrijeme: Giovanni Lys i Domenico Fetti – iako nisu rođeni Venecijanci oni su istinski nasljednici venecijanskog kolorizma sa svojim bogatsvom toplih i svijetlih tonova u paleti i širokim potezima kista. Lys se u nekim slikama približava Rubensu jer koristi pastozne namaze, skicozne poteze kistom, mrlje, baršunastu teksturu slike i intenzitet boje, slobodu slikanja i poteza, rasplinutost oblika

-1590 – 1630- vrijeme zahvaćeno duhom velikih reformi i reformatora =

= kasni manirizam – radzoblje prijelaznog stila – rani barok – svi nazivi su opravdani

6. ARHITEKTURA I SKULPTURA

ARHITEKTURA - RIM : CARLO MADERNO(1556-1629)

- revolucionarni karakter Madernovih građevina- zamjenio profinjeni klasicizam snažnim, poletnim stilom skulpturalne i chiaroscuralne kvalitete

- došao iz Sj.Italije, počinje raditi za ujaka Domenica Fontanu

- 1603. je prekretnica u njegovoj karijeri jer tada postaje ''Arhitekt Sv. Petra'' i završava fasadu Sv. Suzane u Rimu – revolucija u izgradnji i dekoraciji fasade – temelji se na matematičko logičnom proračunu u rasporedu brodova, lukova, polustupova, redova i dekoraciji koja se prema središtu povećava, sastavljena od međusobno neovisnih jedinica koje se savršeno uklapaju u jedinstvenu fasadu- najuspješnije djelo

- kupola S.Andrea delle Valle – 2.najveća u Rimu – pokazuje Madrenovu graditeljsku genijalnost – u usporedbi sa Sv.Petrom on podiže visinu tambura, a smanjuje prostor za prozore – uvodi promjene

- Sv.Petar – nastavlja poslije Michelangela, radi nacrt fasade, papa odlučuje još i dodati tornjeve, izgrađeni samo temelji-nije ih uspio izgraditi

- problem u Madernovoj karijeri – nacrt za Palazzo Barberini – nedostaju podaci, papa Urban VIII uzima Maderna da redizajnira postojeću palaču i da je poveća, on prima prvu plaću i umire godinu nakon toga kada ga nasljeđuje Bernini (uz pomoć Borrominija)- ne zna se tko je napravio novi nacrt – iz tradicionalnog četverouglastog tlocrta na novi H- tlocrt s istaknutim bočnim rizalitima (revolucija u tlocrtu palača, uzor drugima)

- u svojim građevinama odbacio tada vladajući akademski manirizam i, ugledajući se na Michelangela, uveo monumentalnost i čvrstinu gradnje, ozbiljnost te tako utjecao na nadolazećearhitekte- Berninija i Borrominija

7

ARHITEKTURA IZVAN RIMA

- početak 17.st – nema velikih arhitekata izvan Rima osim- Francesco Maria Ricchino --ono što vrijedi za Rim, vrijedi i za ostatak Italije- reakcija protiv ekstravagantnosti manirizma očituje se u 'očvrsnjivanju' stila, ozbiljnosti, pomak prema klasicizmu, što se uklapa u nove nazore protureformatorske crkve

- u Veneciji vodeći majstor ostaje Vicenzo Scamozzi – proračunati hladni intelektualizam njegovih građevina prethodnik je neoklasicizmu 18. stoljeća

- Milano – 1611. izgradnja Ambrosiane, crkva S.Alessandro – važna crkva, 6 kupola, gradi je arhitekt Biffi –tlaocrt po uzoru na Bramanteovog i Michelangelovog Sv.Petra

- F.M. Ricchino (1584-1658) uvodi novosti u milansku arhitekturu–S.Giuseppe, Milano- remek djelo- odbacuje klasicizam, maštovit je i koristi bogatu dekoraciju, tlocrt- grčki križ, spaja 2 centralna prostora, gradnja započeta 1607. fasada gotova oko 1630., iako je fasada integrirana s ostatkom crkve, još ne uspjeva postići pravu dinamičnu ravnotežu u odnosu vanjskog unutrašnjeg prostora koja je riješena tek u visokom baroku, fasadu dijeli na edikule – najpopularniji tip rješenja fasade u baroku… gradi i Collegio Elvetico – palača s 1.primjerom konkavne fasade, 1627., Milano

- Firenza- klasicizirajući manirizam, bez velikih imena

SKULPTURA: RIM

- Stefano Maderno (1576-1636) – mramorna skulptura Sv.Cecilije, 1600 u polozaju u kojem je navodno nađena – jednostavnost, monumentalnost, realizam, klasicizam

- otac Gianlorenza, Pietro Bernini – likovima nedostaje strukture, mlohavi su, tipičan kasni manirizam, Sv. Ivan u S.Andrea delle Valle – u polozaju između ustajanja, sjedenja, i užurbanog odlaska

- Camilo Mariani – psihološka karakterizacija, utjecaj Venecije

- Francesco MOCHI (1580-1654) – realizam , vitalnost likova, životnost, svježina i energija u prikazu likova, dinamičnost u konjaničkim skulpturama (Alessandro Farnese, Piacenza), Sv.Veronika u Sv.Petru-kao da će istrčati iz niše u agoniji, nervoza u prikazu – kasnija faza, vraća se manirizmu kada ga Bernini zasjenjuje

SKULPTURA IZVAN RIMA

-Firentinci njeguju nasljeđe Giovannia Bologne

-Milano- skulptura 17. i 18. st – nema ni dobrih umjetnika ni radova, jedan od razloga je i utjecaj akademije Ambrozijane i njenog akademizma,rad na katedrali

8

VISOKI BAROK (OKO 1625 – OKO 1675)

7. UVOD- nova era započinje pontifikatom pape Urbana VIII (1623-1644) koji uz nove redove Karmelićanki i Teatinaca uvodi novosti u pristupu religiji- senzibilnost, svjetovnost, sentimentalna posvećenost vjeri, pijetet, mističnost

- misticizam se širi Francuskom, Italijom, a posebno je izražen u Španjolskoj

- promjene unutar Jezuitskog reda -svjetovni interes za bogatstvo, luksuz i političku moć zamjenjuje snažan vjerski osjećaj poniznosti i strogo poštivanje zavjeta koji se sada shvaćaju slobodnije, nema više one prvotne isusovačke strogoće i skromnosti

- crkveni vrh počinje više cijeniti estetsku kvalitetu umjetnosti i kvalitetu umjetnika – to se poklapa s razdobljem velikih individualista baroka- Bernini, Cortona, Borromini, Sacchi, Algardi koji su u to vrijeme u potpunosti priznati – dolazak nove ere očituje se u toj razlici u pristupu umjetnosti – njena jedina funkcija vise nije samo poučavati vjernike i učvrstiti im vjeru nego sada dobiva i estetsku dimenziju – očarati gledaoca svojim ljepotom

- sekularizacija Isusovaca i papinskog dvora

- mistične aktivnosti su na vrhuncu – vizije, ekstaze, zanosi – razlika visokog i ranog baroka : u visokom baroku promatrač umjetničkog djela sada postaje sudionik prikazane scene, aktivno sudjeluje u nadnaravnim događajima u smislu da su djela nakon 1640. rađena tako da cijeli prikaz sveca ustvari postaje vizija običnog promatrača tog djela, gledateljevo mistično iskustvo – npr.- Berninijeva Sv.Tereza postavljena je unutar kapele tako da u bi u stvarnom svijetu izgledala kao vizija osobe koja se nalazi u crkvi S.Maria della Vittoria, ili prikazi uznesenja svetaca na stropu koji također izgledaju kao vizija gledani odozdo – u visokom baroku prikazima su još dodani i dramatičnost, naglašeniji prodori svijetla, ekspresivnost i geste – promatrača se ''uvlači u'' umjetničko djelo – Emocije se koriste jer su one najlakši put preko kojeg se čovjeka može uvjeriti u nešto (razumom je to puno teže) – glavni cilj baroknih religioznih prikaza bio je doprijeti do čovjekovih osjećaja i u njemu izazvati emotivno iskustvo – zato umjetnici ovog perioda koriste narativnost, retoriku i geste koje se modernom promatraču mogu činiti prenaglašene, ako ne i neprirodne i izvještačene, neiskrene – to je tada bio samo način koji su umjetnici razvili da bi osigurali lakšu komunikaciju s vjernicima

- u ovom periodu javlja se i rastuća svijest za osobni stil umjetnika, veća važnost pridaje se pripremnom crtežu, bozzettu, onoj prvoj kreativnoj ideji skiciranoj ugrubo

- POKROVITELJI - NARUČITELJI:

- konstatacija da je čitava umjetnost baroka umjetnost protureformacije je netočna

- pape Urban VIII Barberini (1623-44), Innocent X Pamphili (1644-55) i Alexandar VII Chigi (1655-67) i njihove obitelji najzaslužniji su za novo lice Rima, njegov novi raskoš i sjaj koji su zauvijek promijenili izgled grada, narudžbe su davane samo najboljim i najpriznatijim umjetnicima (za razliku od prethodnog perioda kada su na velikim narudžbama radila mnoga osrednja imena), veliki umjetnici svaku novu narudžbu shvaćaju kao novi problem koji rješavaju na posve nov način, nekorišten do tada – različitost

9

izraza javlja se ne samo među različitim umjetnicima nego i unutar opusa jednog umjetnika, kroz više faza njegovog rada

- u ovom periodu u Rimu se grade male crkve, potreba za velikima je zadovoljena u prethodnome periodu – monumentalne su samo izgledom, ne i veličinom, također nema toliko freskociklusa kao u prethodnom razdoblju

- pape visokog baroka trošile su puno na svoje privatne narudžbe- Urban VIII – Palazzo Barberini, Innocent X – Pamphili Centar, Piazza Navona s obiteljskom palačom i S. Agnezom.., ali primarni cilj i dalje ostaje Sv.Petar zbog povećanja sjaja i prestiža papinskog dvora (Sv.Petar je kao ogromni trošak bio narudžba koja je iscrpljivala novčana sredstva)

- Sv. Petar- pod Urbanom VIII Bernini počinje svoj rad – BALDAHIN i reorganizaciju cijelog prostora ispod kupole te papinu grobnicu; tada rade i Sacchi, Cavaliere d'Arpino, Vouet, Domenichino, Poussin, a najveći dio posla odrađuju Lanfranco i Cortona, --pod Alexandrom VII izrađeni su Chatedra Petrii i Piazza, također se radi na dvije papinske palače – Vatikanska i Kvirinalska– na njima rade osrednji umjetnici

- Westfalski mir 1648.– kraj Tridesetogodišnjeg rata- moć Svete Stolice slabi unatoč svim monumentalnim gradnjama i zahvatima, nema toliko jak utjecaj na ostatak Europe kao dotad, a ni Rim više nemože zadržati apsolutnu prevlast kao centar umjetnosti – javljaju se nova važna središta umjetnosti u 2.pol 17. st.- Venecija, Genova, Napulj

8. GIANLORENZO BERNINI (1598-1680)- rođen u Napulju, arhitekt, slikar, pjesnik, najbolje radi u mramoru (koristi isključivo bijeli)

- početak karijere- rad u kapeli Sta.Maria Maggiore – primjetili ga papa Pavao V i kardinal Scipion Borghese (u čiju službu dolazi), od 1624 pod papom Urbanom VIII dobiva isključivo crkvene narudžbe, 1629 umire Maderno i Bernini postaje ''Arhitekt Sv. Petra''

- oko 1620 bio je najtraženiji kipar-portretist, u to vrijeme i slika (poslije prestaje)

SKULPTURA

- najraniji radovi (1615) – Koza Amalthea, Mali Jupiter i satir, Sv.Lovro, Sv.Sebastijan – uz veze s manirizmom djela pokazuju veliku slobodu i energiju, perfekcionizam u obradi površine, zatim slijede 1619. Eneja i Anchisej (za Borghesea) – 2 tijela jedno na drugom, kompozicija zavijena – maniristička figura serpentinata, velike dimenzije, snaga tijela

- Neptun i Triton (za fontanu, 1620, sad u V&A), Otmica Prozerpine, David (lice u grču, prikazan u trenutku najveće napetosti tijela, prije nego odapne praćku), Apolon i Dafne (1625)-ova djela su početak novog tipa skulpture- Helenistička antika i freske Annibale Carraccija glavne su vodilje Berninijevog revolucionarnog koncepta – nova načela:

SVE FIGURE PRIKAZANE SU U PRIJELAZNOM MOMENTU, U VRHUNCU AKCIJE, PROMATRAČ JE UVUČEN U PRIKAZANI DOGAĐAJ, IZUZETAN REALIZAM LIKOVA, DETALJA I POVRŠINA..

10

- Sv. Bibiana (1624)- početak religioznih skulptura (1. Berninijeva religiozna skulptura!!)– promjena u prikazu – vjerska senzibilnost je prikazana u pokretu i izrazu lica, draperija sudjeluje u psihološkoj karakterizaciji lika

- LONGIN (1629-38, Sv.Petar)- dramatičnost lika i draperije, monumentalnost, prijelomi draperije vode oko do relikvije koja je u kripti pod kipom, Longinovo tijelo kao da je zagušeno pod silnom draperijom koja živi neovisno o položaju tijela

BISTE (poprsja):u početku, 1620-ih su jednostavnije, mirni izrazi lica, psihološki okarakterizirani likovi (papa Pavao V….), dok su kasnija kao npr Scipion Borghese (1632)dinamične, glava je u pokretu, oči su životnije, usta poluotvorena kao da će progovoriti, dinamični su i nabori draperije, jaki efekti svjetlo-sjena – 1. VISOKo BAROKna PORtreTNA BistA

- 1635 bista Costanze Buonarelli (Berninijeve ljubavnice??) – njome počinje povijest modernog portreta u skulpturi – bez uljepšavanja, radi je za svoju privatnu kolekciju, psihologija lica, prodoran pogled, bez stilizacije

- veliki reljef Pasce Oves Meas – na portiku iznad centralnog ulaza u baziliku (1633)

- glava Meduze, grobnica grofice Matilde (sv.Petar),

- Berninijev ''srednji period'' razvoja počinje oko 1640.-najvažniji period karijere- završni nacrt za grobnicu pape Urbana VIII (Sv.Petar, 1628-47), javlja se IDEJA SPAJANJA SVIH UMJETNOSTI U JEDNOM DJELU – postiže snažan efekt i otkriva nove mogućnosti, u isto vrijeme po 1.PUT postavlja monumentalnu FONTANU NA SREDINU TRGA – Fontana 4 rijeka, Piazza Navona; preispituje tradicionalni koncept ljepote djelom Otkrivena Istina (1650); novi tip konjaničkog spomenika (Konstantin, 1654.,Sv.Petar sa velikim stucco zastorom koji kao da vijori na vjetru)

- svi likovi imaju preizdužene i tanke udove, oblikovanje draperija- strast, prenaglašenost koja odražava patnju i bol koju lik proživljava

- Habakuk –prorok a anđelom(1655, kapela Chigi, Sta.Maria del Poppolo), Daniel (1655,Kapela Chigi, Sta.M. del P.), Marija Magdalena (1661,Siena), anđeli sa strana Chatedre Petrii, anđeli sa Ponte Sant'Angelo 1668-71 (Sta.Andrea delle Fratte), konjanička statua Luja XIV (1669, Versailles)

- Wittkover se ne slaže s Woelfflinovom konstatacijom da barokna skulptura ima više točki gledišta, da se oko nje mora obilaziti, ona je tako postavljena u prostoru današnjih muzeja, ali njena prvotna pozicija bila je uza zid, ili unutar niše- tako i Bernini postavlja svoje kompozicije i on daje samo 1 pravu točku gledišta iz koje kompozicija dobiva svoj smisao i svi elementi su vidljivi onako kako ih je on zamislio (primjer: prorok Habakuk) – njegovi likovi su realistični i nalaze se u istom prostoru kao i promatrač- oni su konceptualno postavljeni da bi dočarali određenu priču emocije ili vrhunac radnje

- iako prihvaća renesansnu koncepciju 1 očišta i diže ga na novu razinu, i dalje koristi maniristička pravila – kompleksne veze među likovima, izlomljene oblike, izdužene ekstremitete – on ustvari koristi manirističku slobodu u oblikovanju koja se protivi pravilima koje nameće kamen kao materijal – zato se mnoge njegove skulpture sastoje od više različitih kamenih blokova (Longinus npr. od 5 komada) –temelji koncepcije NOVE barokne skulpture

- Zanos Sv.Tereze (1645-52), Sta M della Vittoria, Kapela Cornaro – 1 točka gledišta, iz broda crkve, u najnižoj zoni (zoni promatrača) je crveni, zeleni, žuti mramor, u sredini – fokusu kompozicije- Tereza od bijelog mramora među crnim mramornim stupovima s obje strane, serafin je probada strijelom- simbolom njene mistične veze s Kristom, likovi su na velikom oblaku, pred tamnom pozadinom, svjetlost

11

dolazi odozgo, kroz žuti prozor iznad kipova, a zrake su materijalizirane zlatnim šipkama- Bernini postavlja skulpturu kao kazališni scenograf, teatralno, svjetlo naglašava radnju i predstavlja je kao nadnaravnu – na stropu kapele- iluzionistički prikaz otvorenog neba s anđelima koji odguruju oblake , bočni zidovi kapele – balkon sa naslikanim članovima obitelji Cornaro

- Blažena Lodovica Albertoni (1671), Kapela Altieri, S.Franceso in Ripa, Rim, postavljena u usku nišu, 1 gledište, postavljena kao na pozornici, za promatrača djeluje kao vizija

- grobnica Urbana VIII (1628-47), Sv.Petar – od više različitih materijala- skulpture Milosrđa i Pravde- mramor, naslonjene na brončani sarkofag, kip pape i Smrti – bronca, ovim djelom Bernini ustanovio novi tip papinske grobnice – uspostavio ravnotežu između spomenika koji istovremeno slavi papu i čuva uspomenu na njega

- scenografski efekti i u S.Andrea al Quirinale; oltar u kapeli Blaženog Sakramenta (Sv.P)

- revolucionaran pristup boji i svijetlu, nove forme koje nisu ni skulptura ni reljef(S.Tereza)

-'ujedinio skulpturu, arhitekturu i slikarstvo na način da zajedno čine jednu predivnu cjelinu'- zapisao njegov biograf Filippo Baldinucci

- Cathedra Petrii- (1666.) -u apsidi bazilike, Berninijevo najkompleksnije i najznačajnije djelo, zamišljeno kao vizija koja se pri ulasku ukazuje kroz stupove Baldahina (1624-33), polikromni mramor, bronca, stucco, stakleni vitrail, pozlaćene šipke (zrake svijetlosti), 4 crkvena oca (Latinski i Grčki oci) između kojih se uzdiže prijestolje, oni ga ''nose'', na naslonu stolice je reljef Krista koji predaje ključeve Sv.Petru, iznad stolice putti nose simbole papinske vlasti – tijaru i ključeve, Duh sveti u obliku golubice na vrhu – koncept: Krist je predao vlast na zemlji Sv.Petru i njegovim nasljednicima - papama

- grobnica Alexandra VII (1671-78) Sv.Petar –kontrast- Smrt sa satom koja je neizbježna i papa koji moli pun vjere, okružen s 4 alegorije

- bista Luja XIV (1665), Versailles- plemenitost kralja, ponos, veličanstvenost, hrabrost –Bernini ovom bistom stvara službeni barokni tip apsolutističkog vladara, prenaglašena vijugava draperija, minuciozno izrađena perika s kovrčama…

FONTANE

- Fontana Tritona, Piazza Barberini (1642)-novost- potpuno odstupanje od dekorativne elegancije firentinskih fontana, masivne je strukture, svi dijelovi su integrirani u jednu cjelinu koja prirodno izrasta iz podnožja

- simetrija i arhitektonska struktura nestaju u Fontani del Moro, Piazza Navona- slični morski elementi; školjke, delfin, morska božanstva…, ali sada su u dramatičnoj akciji

- Fontana četiriju rijeka, Piazza Navona, (1648-51) – morala je biti dovoljno velika da bi djelovala efektno u središtu izduženog trga, a da ne poremeti ravnotežu, te se istovremeno uklopiti uz fasadu Sv.Agneze bez da se s njome natječe; fontana se sastoji od '' prirodne'' stijene (izrađena s velikom preciznošću da bi izgledala prirodno) kroz koju izvire voda, na vrhu je veliki egipatski obelisk, bogovi 4 rijeke = 4 strane svijeta – ovom fontanom Bernini je uspio stvoriti kontinuirani POKRET (DOSLOVNO!)- voda koja teče, na vrhu obeliska je golubica- znak Innocenta X, tradicionalni simbol božanske vječnosti koja predstavlja moć

12

Crkve pod vodstvom pape iz obitelji Pamphili-trijumf katolicizma i Crkve koja je prisutna na sve 4 strane svijeta i ideja spasenja čovječanstva u znaku križa

ULOGA ''CONCETTA''

- Berninijev koncept je za svako novo djelo jedinstven, ali se uvijek radi o prikazivanju u trenutku dramatičnoga vrhunca radnje (David prije nego što će ispaliti praćku, Dafne u trenutku transformacije, Bibiana trenutku kada ponizno prihvaća mučeništvo ili Longin u preobraćenju, tj.kad je shvatio da je Isus stvarno bio Sin Božji, Konstantin u trenutku kada je ugledao znak križa…)

- kod Berninija postoje i alegorijski koncepti- nisu vezani za 'povijesnu istinu', to je djelo umjetničke slobode interpretacije – Chatedra Petrii, konjanička statua Luja XIV, fontane

- spomenik na Piazzi S.Maria sopra Minerva –Slon koji nosi obelisk (1666)- glorifikacija vladavine pape Alexandra VII- koncept- slon nosi papi dar- simbol vlasti

- nakon 1620. zbog velikog broja narudžbi Bernini zapošljava dosta pomoćnika pa je u nekim slučajevima teško odrediti autorstvo

- studije za izradu kipova su mu vrlo precizne i opsežne, radi pripremne skice, proučava povijesne tekstove i opise likova, razmišlja o odjeći likova, izrađuje glinene modele

- SLIKARSTVO- slike nikad nije potpisivao, nikad nije prihvatio neke velike narudžbe, radio autoportrete, brzi, skicozni potezi kistom, bez detalja, slike iz 1620-30tih

ARHITEKTURA

- 1624. fasada Sv.Bibiane- fasada sastavljena od dubokih niša, gornji kat – edikule

- Baldahin (1624-33, Sv.P) – kombinacija arhitekture i skulpture- kasnoantički zavijeni stupovi od bronce ali ogromnih razmjera – predstavlja sjaj i grandioznost protureformacijske Crkve naprema jednostavnosti ranokršćanske zajednice- pobjeda nad poganskim svijetom; vizualno je u ravnoteži s ostatkom crkve (i bojom i veličinom), na vrhu su anđeli sa svitcima iznad kojih se uzdiže križ na zlatnoj kugli, oko stupova se obavija lovor, putti, Barberinijeve pčele, baldahin je iznad groba Sv.Petra

- izgradio 3 crkve u istom periodu (oko 1660-tih); male crkve, imale velik utjecaj

1.CASTELGANDOLFO (S.Tomaso)-tlocrt-Grčki križ, unutrašnji prostor proteže se u visinu, kupola dominira prostorom, bogato ukrašena, putti nose medaljone, tambur rastvoren prozorima, girlande, reljefi s prikazima života Sv.Tomasa

2.ARICCIA (S.Maria)-kružni tlocrt, rotonda + na ulazu pravokutni portik – ravnoteža – izbočena apsida (trapezoidna?), 2 zvonika, bočne kapele s oltarima, iznad arkada teče neprekinuta entablatura, uzor: Pantheon, kasetirana kupola, putti, girlande- cijela kupola je pozornica za Marijino uznesenje na nebo

3.S.ANDREA AL QUIRINALE (najvažnija, Rim, Jezuiti)- ovalni tlocrt, bočne kapele se nižu , apsida malo izbočena, neprekinuta entablatura vodi oko prema središnjoj apsidi iznad koje se u prekinutom polukružnom zabatu nalazi skulpture S.Andrije koji se uzdiže na nebo, svijetlost i boja opet igraju važnu ulogu u scenografiji ove drame, u podnožju je tamni mramor, kupola je bijela i zlatna s kerubinima i

13

golubicom Duha Sv. Koji iščekuju sveca, bočne kapele su uvučene u zidnu masu i u sjeni, dok je kupola obasjana svijetlom, kupola nema tambur pa je bočni potisak izvana riješen velikim ''svitcima'' koji djeluju kao gotički kontrafori, svitci su naslonjeni na veliki ovalni prsten koji nose divovski korintski pilastri , portik je sastavljen od polukružnog balkona koji nosi Pamphili kartušu s grbom i jedini je ukras na fasadi, motiv edikule koji oblikuje portik javlja se i unutar crkve kao edikula koja uokviruje oltarni prostor, ali je vanjska edikula izbočena, a unutarnja udubljena, tome i odgovara odnos portik-apsida, vanjski i unutarnji prostor su usklađeni

- radio na dekoraciji Porta del Poppolo za dolazak kraljice Kristine Švedske u Rim, na obnovi papine palače u Castelgandolfu….te Palazzo Ludovisi (Piazza Montecitorio), Palazzo Chigi (piazza S.Apostoli) i 4 projekta za LOUVRE –odlazi u Pariz, ali Francuzi odbijaju njegov nacrt- 1.-otvoreni pravokutnik, 4 krila, unutar kojih je kolonada cijelom dužinom, na ulazu je ovalni vestibul iznad kojeg je veliki salon visok 2 kata, ulazna fasada je konveksna.. iako je svaki projekt bio različit, nijedan nije prihvaćen, Bernini nije htio modificirati nacrte prema želji naručitelja koji nisu navikli na grandiozne fasade kojima je podređen ostatak građevine

TRG SV.PETRA

- dobiva projekt izgradnje trga za vrijeme pape Alexandra VII

- za trg je važno da stane što više ljudi jer papa daje blagoslov iz Benediktinske lože nad glavnim ulazom u crkvu, loža mora biti vidljiva, važna je i ceremonija blagoslivljanja hodočasnika sa prozora papine palače (izgradio:D.Fontana), ulaz u palaču je također morao biti integriran u cjelinu trga, bazilika je trebala imati reprezentativan trg, natkriveni prolazi bili su potrebni za procesije Tijela Kristova, za zaštitu od kiše, sunca i za kočije

- Bernini počinje 1656. trapezoidnim trgom pred crkvom – piazza retta, kolonada stupova je trebala biti niža zbog bolje vidljivosti fasade i lože, Madernovi tornjevi izgledaju kao dio fasade i izdužuju je, Urban VIII prihvaća Berninijev projekt novih trokatnih tornjeva, izgrađen je samo jedan ali je i on srušen, za Innocenta X Bernini ponovo radi projekt tornjeva ali ih sada napokon odvaja od fasade i time postiže njihovu stabilnost i postiže uravnoteženost proporcija fasade, gradi dugu i relativno nisku kolonadu dorskih stupova s jonskom entablaturom kao suprotnost korintskom visokom redu fasade crkve

- Scala Regia, 1666., Vatikanska palača, na sjevernoj strani, dvostruki red stupova proteže se stepeništem, na ulaznom luku anđeli nose papinski grb

- oval je bio jedino logično rješenje nakon piazze rette, kolonade kao ruke koje grle; koncept- majčinske ruke Crkve koje će prigrliti Katolike i pomoći im da pojačaju svoju vjeru, ali i heretike koji se žele vratiti Crkvi

- prvotni plan bio je zatvoriti oval, tako bi se stvorilo preddvorište crkvi, ali bi se tako narušila vidljivost crkve i kupole, dvorište je ostalo otvoreno i stvorila se protuteža piazzi retti i izgled se približio simetriji

- samostojeća kolonada s ravnom entablaturom i arhitravom na početku postaje skulpturalni element u cjelokupnom dojmu trga Sv.Petra

9. FRANCESCO BORROMINI (1599-1667)

14

- koliko god su Bernini, Cortona, Rainaldi i Longhi bili inovativni, oni ipak nikad nisu napustili renesansnu tradiciju, dok je Borromini napušta (iako su njegova djela vezana uz tradiciju arhitekture manirizma i predrenesansnih graditelja, ima afinitet prema gotici, uzori: Michelangelova arhitektura i klasični elementi Palladia)

- Bernini je za njega rekao da mu je arhitektura ekstravagantna, suprotna uobičajenoj proceduri gradnje, njegovi nacrti ne ovise o ljudskim proporcijama, bizarni oblici

- rođen 1599., sj.Italija, sin arhitekta, oko 1620. dolazi u Rim –radi 10god kao klesar najviše u Sv.Petru – grbovi, putti, balustrade, festoni..

- Maderno umire 1629, i Bernini postaje arhitekt Sv.P – Borromini radi za njega- u arhitekturu ulazi kao vrhunski tehničar i specijalizirani graditelj, dok Bernini shvaća slikarstvo i skulpturu kao pripremu za arhitektonske projekte

- uz Berninija radio na palači Barberini (nakon toga Borromini radi samostalno)

S.CARLO ALLE QUATRO FONTANE (1638-41)

- prvo gradi samostan i klaustar- majstor u racionalnom korištenju malog i nepravilnog gradskog prostora, crkva je manjih dimenzija, tlocrt- izduženi oktogon, NEMA pravih kuteva –sve su konveksni zavoji, kontinuitet pokreta, odriče se klasičnog načina gradnje modulima, tj. umnožavanjem i uvećavanjem osnovne jedinice – modula i tako prestaje s antropomorfnom arhitekturom, velika važnost pridana skulpturalnosti stupova- grupirani po 4, nose neprekinutu zavojitu entablaturu, iznad nje dodaje prijelazni dio s izduženim pandantivima koji vode do ovalne kupole ukrašene labirintom dubokih kaseta u obliku oktogona, hexagina i križa, kasete unutar niša daju iluziju dubine, svjetlost dolazi kroz lanternu i prozore u kupoli

- 3 nivoa crkve- 3 potpuno različita tipa gradnje- cjelina je skladna- dotad neviđena sloboda gradnje – otvorio nove vidike i postao uzorom graditeljima( sj.Italija i Zap.Eur)

- fasadu je počeo raditi pred kraj života 1665., kombinira visoki red s malim stupovima (uzor: Michelangelov Kapitolij), gornji kat je suprotnost donjem u koveksno-konkavnom smislu i otvaranju-zatvaranju zidnih površina, katove dijeli visoka vijugava entablatura, fasada nema veze s unutrašnjim prostorom, na vrhu je veliki ovalni medaljon sa slikom kojeg nose anđeli okrunjen zavojitom balustradom, nad vratima je kip S.Karla Boromejskog u niši koju uokviruju kerubinske glave s krilima, na bočnom zidu gdje se nalazi fontana –neobičan prozor s ukrasom i grbom, na vrhu je toranj, na fasadi se nigdje ne vidi sam zid, sve su stupovi, kipovi, ukrasi po kojima pogled neprestano luta – značajka visokog baroka – mješavina skulpture i arhitekture, ne mogu se odjeliti

S.IVO DELLA SAPIENZA (1642-50)

- crkva rimskog sveučilišta, smještena unutar palače – prilaz kroz dugo dvorište s arkadama (gradio G. della Porta) – tlocrt- osnova je jednakostranični trokut- 2 u presjeku čine zvjezdasti hexagon (vrhovi ''odsječeni'', konveksno-konkavni oblik), ovaj tlocrt nema prethodnika – kompleksnost planiranja i izgradnje, ali Borromini to vješto izbjegava revolucionarnim rješenjem – postavlja ogromne pilastre na

15

sva sjecišta bridova i tako postiže homogenost prostora, na pilastrima je neprekinuta izlomljena entablatura na koju se kupola nastavlja bez ikakvih prijelaznih elemenata, jednostavno ponavlja tlocrt sužavajući se prema vrhu (okrugloj lanterni) dok se na dnu otvara prozorima, ukrašena je zvijezdama, papinskim grbovima i glavama kerubna s krilima

- eksterijer-konkavni zid podijeljen na 2 kata na isti način kao i dvorište-neprekinuta entablatura koja nosi arkade, zid je ustvari fasada crkve iznad kojeg se vidi samo kupola i 2 bočna tornjića s čudnim kupolama, Borromini (po uzoru na gradnju sj.Italije) nikad ne otkriva izvana strukturu kupole, ona je uvijek sakrivena vanjskom ljuskom- u ovom slučaju visoki konveksni tambur koji nosi stepenastu piramidu izvana poduprtu 'rebrima-kontraforima' koji prenose potisak na lezenama pojačani dio tambura, na piramidi je lanterna s dvostrukim stupovima među kojima je konkavni zid, na vrhu je još i bogato ukrašen spiralni toranj (uzor: ne-po-znat..hram u Baalbeku, Babilon, džamija u Samarri)

- dok se gradio S.Ivo, Borromini radi na još 3 građevine:

1.rekonstrukcija S.Ivana Lateranskog (1646-49)

- stara crkva, opasnost od urušavanja- Innocent X zahtjeva da se sačuva stara bazilika, Borromini to rješava tako da spaja svaku drugu arkadu u jedan široki pravokutni stub, uokviruje ga visokim redom (do stropa) kaneliranih pilastara, unutar stuba postavlja tabenakul sa nišom u kojoj je kip okrenut središnjem brodu, iznad tabernakula je još i ploča s reljefom, iznad nje su veliki medaljoni, nad otvorenim arkadama su prozori, planirao je i presvoditi crkvu, ali je zbog nedostatka novca ostavljen ravni strop

2.nastavak gradnje Rainaldijeve S.Agnese na Piazzi Navonna (1653)

- papa Innocent X želi uljepšati trg na kojem se nalazi palača njegove obitelji, na mjestu stare crkve Rainaldi počinje graditi novu (grčki tlocrt, velike niše uokvirene stubovima),ali se ubrzo javljaju kritike (posebno na ogromno stubište koje se raširilo preko trga), Rainaldiji otpušteni, a 1653. dolazi Borromini- kako je crkva već započeta, on unosi samo neke promjene. Radi stupove koji izgledaju kao da izlaze iz zidova –tako niše i krakovi grčkog križa izgledaju iste širine i dobiva se dojam da je prostor oktogonalan!, to podržava i bojom crkve koja je od bijelog mramora, dok su stupovi crveni, neprekinuta visoka i kompleksna entablatura, pojačao vertikalnost dodajući neobično visoki tambur kupole, Rainaldijeva fasada se ruši, Borromini je povlači prema crkvi konkavnim uvlačenjem, a visoki tornjevi sa strane su u ravnini s palačama na trgu, smrt pape 1655- prestanak radova za Borrominija, vraća se Rainaldi i gradi još –lanternu, završava tornjeve, fasadu nad entablaturom – trokutni zabat, visoki zid iza njega, pojednostavnio nacrte tornjeva, unutrašnju dekoraciju- ali izvana crkva ipak izgleda Borromineskno, kupola između 2 tornja, u savršenoj ravnoteži- izgled koji je trebao imati Sv.Petar

3.fasada S.Andera delle Fratte (1653-65)

- završava transept, kupolu i kor, ali najvažnije doprinos daje eksterijeru –kupola i toranj

- kupola je velika, na tamburu,4 dijagonalna podupirača, lanterna nije izvedena, toranj je rađen kao suprotnost kupoli, trokatni, a svaki kat je neovisan od drugog oblikom i dekoracijom, donje je četverokut s istaknutim uglovima, nad njim je okrugli 'hram' okružen stupovima, pa ide balustrada koja nosi karijatide-kerubine među kojima su udubljenja zida s otvorima, na glavama nose razlomljenu entablaturu, na njoj je zavijeni krov, a na vrhu su zavijeni svitci koji nose šiljatu krunu i križ- BIZARAN CONCETTO sa minuciozno izrađenim detaljima

16

- radio je i na crkvama S.Maria dei Sette Dolori (ostala nedovršena, bačvasti svod poduprt pojasnicama koje se oslanjaju na visoke stupove, neprekinuta zavijena entablatura…) i crkvi kolegija 'Collegio di Propaganda Fide' (1662,visoki red pilastara i mali red unutar niša, pilastri se 'nastavljaju' pojasnicama preko bačvastog svoda ali na neuobičajen način- idu dijagonalno preko stropa i u parovima završavaju u kutevima- bliska gotičkom načinu gradnje, potpuno novo rješenje

- Oratorij Sv.Filipa Nerija (uz crkvu S.Maria in Vallicella), 1637-40., plan za refektorij, sakristija, stambeni prostor, knjižnica…-oratorij je lijevo od fasade crkve, u istom nizu, Borromini gradi fasadu koja nema veze s unutrašnjim rasporedom samostana, centralni ulaz vodi u hodnik koji prolazi pored oratorija i vodi u dvorište, fasada podsjeća na crkvenu ali nije kamena (nego od cigle) da se nebi natjecala s fasadom crkve, višekatna vertikalno podijeljena na 5 dijelova međusobno odvojenih pilastrima visokog reda, blago konkavna, na prvom katu duboke niše- snažan efekt svjetla i sjene, unutrašnjost oratorija: bez kuteva, zaobljenost, ostale fasade- jednostavniji motivi, manje ukrasa

- Palače: nijednu nije sam u potpunosti izgradio ali je radio na mnogima :Palazzo Spada (dekoracija, iluzionistička kolonada koja izgleda jako dugačka ali je kratka), Palazzo Falconieri (1649) : U-tlocrt, okrenuta prema rijeci, loža dominira fasadom, katovi se povećavaju odozdo prema gore (loža je najviša), dekoracija najbogatija na 3.katu

- Colegio di Propaganda Fide- palača za Jezuite, u uskoj ulici, monumentalna zgrada, visoki red pilastara, svi elementi su neuobičajeni – kapiteli su samo okomiti urezi (kao triglifi), entablatura zakrivljeno izbočena , dijeli samo najviši kat od donjih, ukrasi na prozorima se izmjenjuju u pravilnom ritmu, iako je skladna i proporcionalna, fasada daje dojam težine i masivnosti, prozori kao da se uvlače u masu zida- Borrom. kasna faza

10. PIETRO DA CORTONA (1596-1669)= Pietro Berrettini iz Cortone - arhitekt, slikar, dekorater, dizajnirao grobnice i skulpture

- učio na Rafaelu i antici, radi freske u Sv.Bibiani, izražena individualnost u slikanju i arh.

- 1620.tih god pa do smrti radi na velikim građevinama i freskama, 30tih je na vrhuncu i izabran je za principe-a Akademije Sv.Luke, kasniji stil mu je klasičniji, ozbiljniji

ARHITEKTURA - rani projekti: Villa del Pigneto kraj Rima, nije sačuvana (samo nacrt), uzor: Palladio, ravan centralni rizalit s velikom nišom preko 2 kata, bočni zidovi su konkavni, simetrija u rasporedu prostorija, terase, fontane, grotte, vrtovi..

- Maderno umire 1629 i Cortona preuzima gradnju Palazzo Barberini (uz Berninija)-novost: ideja spajanja ulaznog vestibula sa stubištem, po uzoru na francusku gradnju

- SS.MARTINA E LUCA (1635-50)-dobiva dopuštenje da obnovi kriptu Sv.Luke i doda grobnicu za sebe, ali tijekom iskapanja pronalazi tijelo Sv.Martine – ponovna izgradnja cijele crkve- Cortona izabire tlocrt- grčki križ s apsidama na krakovima, prekida jedinstvenost zidne površine, plasticitet mase zida, jonski stupovi pravilno se izmjenjuju s pilastrima, ne koristi boju- crkva je u potpunosti od bijelog mramora, presvođena, dekoracija pokazuje značajke firentinskog manirizma, ali uz to ima naglašenu plastičnost i odlike stila rimskog baroka kao i osobnost Cortoninog stila

17

- Fasada crkve: napušta tradiciju, 2 kata jednake visine, blago konveksna u sredini, ravni bočni zidovi, dvostruki pilastri je uokviruju, fasada je kao stiješnjena među njima jer oni izlaze iz ravnine fasade prema naprijed, stupovi ne dijele fasadu na dijelove koji odgovaraju unutrašnjoj podjeli, ovo je screen-fasada, reljefne dekoracije između pilastara/polustupova, kartuša s grbom na vrhu, unutrašnjost i fasada crkve su u 'dinamičkoj ravnoteži', isto tretiranje površina, raspored elemenata – 1. velika potpuno homogena visokobarokna crkva osobnog stila

- Salon u Palazzo Barberini- velika sličnost naslikanih dijelova i kipova-teško odrediti što je slika, a što plastika, kod rebrastog svoda kupole S.Martine i Luke eliminira figurativnu skulpturu iz svoje dekoracije, samo dekorativni oblici i pozlata, kupola izvana ukrašena zavijenim ukrasima iznad prozora

- okreće se rimskoj jednostavnosti, grandioznosti, masivnosti, klasici – modernizacija Sta.Maria della Pace, Rim-nova fasada na crkvi iz 15.st, uređenje malog trga ispred nje (spaja teatar i urbanizam- crkva je pozornica, a trg je gledalište), promjene u interijeru, fasada: konveksni portik (Cortonin najkopiraniji izum), sa strane su konkavna krila, veliki zabat nad pročeljem- u veliki trokutasti je umetnut polukružni koji se s donje strane produžuje ispod ravnine entablature i s prozorom formira oblik 'vijka' unutar kojeg je smještena kartuša s grbom pape Chigija, fasada-edikula (tipična za sj.talijansku gradnju)

- Sta.Maria in Via Lata- pojednostavljenje dekoracije, povećanje monumentalnosti, 2 visoka kata, središnji dio otvoren, flankiraju ga stupovi-nosači, portik na donjem, loža na gornjem katu, ponovi trokutni zabat sa umetnutim polukružnim otvorom – tvori paladijev motiv, unutrašnjost portika- bačvasti svod i 2 nasuprotne niše obje strane pred ulazom

- kupola San Carlo al Corso-tambur kupole-jedinstveno sastavljen od visokih prozora i podupirača kupole-kombinacija korintskih pilastara i stupova, klasičnost, ovalni prozori, istaknuta rebra, lanterna sa svicima

- neizvedeni nacrti: Chiesa Nouva u Firenzi, renovacija palače Pitti u Firenzi, nacrt za palaču Chigi u Rimu i nacrti za Louvre

- kazalište u vrtu- crteži sačuvani, uklopljene slobodno stojeće kolonade i belveder- vjerojatno utjecale na Berninija za trg Sv.Petra

SLIKARSTVO I DEKORACIJA –freskama u Sv.Bibiani stvara novi povijesni stil slikanja

- freska 'Sv.Bibiana odbija prinjeti žrtvu idolima'- volumenom veći i snažniji likovi, dijagonalni prodor likova u dubinu, utjecaj antike još ima važnu ulogu, ..

- 'Otmica Sabinjanki', 'Poklonstvo pastira', - puno likova, kompleksnost kompozicije, narativnost,, slike pokazuju Cortonin jaki temperament,.

- GRAN SALONE, PALAZZO BARBERINI (1633-39) – GLORIFIKACIJA VLADAVINE URBANA VIII- jedno od najvažnijih djela u povijesti baroknog slikarstva – oslik stropa salona-ogromne dimenzije, u tradiciji slikarstva quadrature Cortona stvara iluzionistički arhitektonski okvir na koji još dodaje girlande s nosačima, školjke, maske, dupine- sve naslikano kao da je stucco, za razliku od uobičajene quadrature ova nije služila kao iluzionističko povećanje svoda, nego je korištena jer je stucco ponovo postao moderan i bio je poželjan u dekoraciji, strop je podijeljen u 5 dijelova, svaki sa svojom scenom, isto iluzionističko nebo ujedinjuje sve scene, koristi sj.tal. tradiciju i nasljeđe Mantegne i Veronesea (boja), dodaje lokalnu stucco tradiciju, perspektivna skraćenja quadrature, manirističko slikanje figure pred arhitekturom, pogled je venecijski model da sotto in su, dinamična kompozicija, kompleksnost teme,

18

chiaroscuro, svijetleći krug oko figure BOŽANSKE PROVIDNOSTI koja je centralni lik, program je napisao papin dvorski pjesnik – uveo alegoriju, mitologiju – Božansku Providnost na oblaku uznose Vrijeme i Sudbina, BP od Besmrtnosti traži da zvjezdanom krunom okruni Barbrinijeve pčele koje lete u formaciji grba, okružene lovorovim vijencem koji nose 3 Vrline, putto nosi pjesničku krunu- aludira na papin pjesnički talent, 4 ostale scene ukazuju na papin onovremeni rad- hrabrost u borbi protiv hereze, poniznost koja je jača od požude i častohleplja, pravednost te razboritost koja jamči mir – cilj cijelog prikaza: dokazuje da je papa kao glasnik božje providnosti vrijedan besmrtnosti

- FRESKE U PALAČI Pitti, Firenza- oslikava velike stropove soba nazvanih po planetima- Mars, Jupiter, Venera, Apolon i Saturn, program je napisan kao astro-mitološki kalendar o životu i postignućima Cosima I., radnja se događa na nebu, povratak pravog stucca- figure, karijatide, pozlaćeni stucco, školjke, redovi dekorativnih elemenata, kartuše, lavlje glave, palmete, naopake školjke, dekoracija ima najvažniju ulogu, sofisticiranost, elegancija, klasicizam (stil 'Luj XIV' najviše duguje freskama u palači Pitti)

- freske u S.Maria in Vallicella- (1647-51) – Sveto Trojstvo u Slavi (kupola), Uznesenje Djevice (apsida)- paleta svijetla i prozračna, plavičaste, blijede ružičaste i žućkaste prevladavaju u palači Pitti, dok su ove freske namijenjene puku i uzor su im Lanfranco i Coreggio- bogato ukrašeni okviri, figure od bijelog stucca, ostaje pri jasnoj podjeli između naslikanog i dekorativnog dijela

11. VISOKOBAROKNI KLASICIZAM - OD 1630.GOD

- umjerenost, racionalizam, moralizam- Poussin, Sacchi, Algardi, flamanac Duquesnoy- nisu direktan nastavak bolonjskog klasicizma- dodaju venecijanski kolorizam, pročišćenje umjetnosti od 'baroknosti', bili su protiv 'baroknih' majstora i Bamboccianti-ja (slikara 'nižih' žanrova), klasicizam postaje pedantno razrađena doktrina od 1630.-tih, Cortona je u tom slučaju predvodnik hedonističkog trenda koji je vodio do Luce Giordana i majstora francuskog i talijanskog rokokoa

ANDREA SACCHI (1599-1661)

- 'vođa' novog pokreta, sporo radi, samokritičan, tople boje, uzor: Rafael+venec. boje

- 'Sv.Grgur i čudo pretvorbe'- svetac probada bodežom krpu kojom je obrisao kalež poslije mise- krv izlazi iz krpe, svjedok u šoku pada na koljena i vjeruje, mirnoća sudionika koji su sigurni u svoju vjeru, mali broj likova, tiha drama se odvija, nema centralne osi nego su posloženi po prostornoj dijagonali, masivne figure

- 'Vizija Sv.Romualda'-likovi sjede u sjeni drveta, Romuald prepričava san u kojem je vidio oce svoga reda kako odlaze u raj, opet mirnoća pokreta, tople svjetlucave boje

- freska u Palazzo Barberini- 1 soba- Božanska Mudrost (prikaz:Mudrost Solomonova)- naslikao minimalan broj likova u smirenim položajima (čista suprotnost Cortoni u istoj palači), odbacuje iluzionizam i slika kao quadro riportato (kao na platnu), bio je za prirodno prikazivanje pokreta, tj. protiv dramatskog pretjerivanja u pokretu i draperiji

ALESSANDRO ALGARDI (1598-1654)

- jedan od dva nezavisna kiparska studija u Rimu (osim Berinijevog)19

- puno narudžbi, najveći kipar nakon Berninija (od 1630tih do 1650 god.), dolazi iz Bologne, učio na Akademiji kod Carraccija, dolazi u Rim i radi skulpture od stucca (Sv.M.Magdalena, Sv.Ivan Evanđelist), klasicizam, na početku mu je uzor Bernini, on je između Berninija i Duquesnoya (svog velikog rivala)

- biste- mirnoća u prikazu, osoba je statična, bez izraza lica, izrazitu pažnju posvećuje detaljima, sposobnost u obradi površina kože, kose i krzna (bista kardinala Zacchije, bista Camilla Pamphilija)

- grobnica Lava XI, Rim, Sv.Petar- piramidalna kompozicija, papa sjedi na sarkofagu i blagoslivlja, oko njega alegorijske figure, narativni reljef na prednjoj strani sarkofaga, mirnoća likova, klasicističke tendencije, bijeli mramor, hladnoća, neutralnost

- kip Sv.Filipa Nerija u Sta.Maria in Vallicella (ogromnih dimenzija), brončani kip pape Innocenta X

- reljef Susret pape Lava I i Atile, Sv.Petar, (1646-53) – novi barokni oblik – visoki reljef ogromnih dimenzija, povijesni događaj prikazan kao simbol čudesnog spasenja Crkve od velike opasnosti, papa i Atila gledaju u čudesno pojavljivanje apostola s mačevima, ostali likovi to ne vide, podjela na 3 zone – ljieva, desna i gornja –logična kompozicija i psihološki jasna podjela, koristi gradaciju veličine likova da bi dobio iluziju dubine i prostora, likovi u prvom planu su gotovo potpuno trodimenzionalni- ovaj oblik 'slikarskog reljefa' bio je pogodan za barok koji voli kada je teško napraviti granicu među gledateljem i figurom, stvarnim i naslikanim

- grupa Dekapitacija Sv.Pavla, Bologna- 2 figure potpuno odvojene jedna od druge, klasičnost, ozbiljnost, psihološki prikaz likova

FRANCESCO DUQUESNOY (1597-1643)

- veći umjetnik od Algardija, ali nije spreman na kompromise, sin kipara, rođen u Bruxellesu, dolazi u Rim, živi s Poussinom, gubi se njegova sjevernjačka crta, on je klasicist, radio na Baldahinu za Berninija

- kip Sv.Suzane, S.Maria di Loreto, Rim, 1630tih- prirodan pad draperije, jednostavnost, pogled u stranu, tijelo okrenuto u lijevo – kontrapost, ravnoteža, racionalizam, smirenost

- Sv. ANDRIJA, kor Sv.Petra (1630-40)- pad draperije akademski klasično izveden, naslonjen na (Andrijin) križ, pogled prema nebu, raširene ruke, težina na jednoj nozi-kontrapost, statično tijelo, ekspresivno lice

- Duquesnoyev interes posebno fokusiran na izradu putta- savršena ljepota i dječja razigranost, okrugla debeljuškasta tijela

12. VISOKOBAROKNA ARHITEKTURA

CARLO RAINALDI (1611-1691)

- velika trojica graditelja visokog baroka – Bernini, Borromini i Cortona rade većinu građevina nakon 1650. pa su one utjecale tek na graditelje 18.st

20

- Rainaldi slijedi nakon trojice jer je radio na najvažnijim gradnjama svoga vremena i jer je na jedinstven način spojio maniristički i visokobarokni stil

- radi s ocem (papa ga imenuje glavnim arh. Rima) na palači Pamphili te nacrt S.Agneze

- S.Maria in Campitelli, Rim, 1660tih- uzor: SS.Martina i Luka, longitudinalan tlocrt na koji je dodano svetište s kupolom, u sredini se otvara dvjema velikim polukružnim (izvana pravokutnim) kapelama, oko njih po 2 manje pravokutne kapele koji ih okružuju, kanelirani korintski stupovi visokog reda na svakom pregibu zida u unutrašnjosti,

fasada: 2 edikule smještene jedna unutar druge, protežu se preko 2 kata, polukružni zabat postavljen u trokutni, jako istaknuti stupovi prema van u odnosu na površinu zida, bez reljefne dekoracije, stupovi na visokim postamentima, sve je izduženo- uzor: sj.ITA

- fasada S.Andrea delle Valle (započeo ju 2o.-tih god. Carlo Maderno, Carlo Rainaldi preuzima nakon njegove smrti, a Carlo Fontana radi kao njegov pomoćnik!)

- PIAZZA DEL POPPOLO- S.Maria di Monte Santo i S.Maria de'Miracoli –Rainaldi pokazuje vještinu urbanista, cilj: stvoriti impresivan trg koji će pozdraviti one koji dolaze u Rim kroz Porta del Poppolo (s trga u grad vode 3 velike ulice), zamislio je 2 identične crkve ali je teren bio nejednak- bira ovalnu kupolu za užu crkvu S.M di Monte Santo i kružnu za drugu, veću- tako postiže izgled jednakosti

- prvo se gradi S.M di MS, kasnije po Berninijevom projektu završava je C.Fontana 1675

- Rainaldi ostaje na gradnji S.M de'M, završena do 1679. – fasade imaju klasične portike s 4 stupa (2 i 2, veći razmak u sredini), trokutni zabat, rebraste kupole s lanternom

- Martino Longhi Mlađi- fasada SS. Vicenzo ed Anastasio, Rim, izgrađena oko 1650. za kardinala Mazarina- gusto postavljeni stupovi, masivnost visokog baroka, malo utjecaja u gradnji ove jedinstvene fasade, 3 slobodno stojeća stupa flankiraju ulaz, ponovljena i na gornjem katu, jedan od tih stupova u trijadi s vanjskim stupom fasade uokviruje prazan zid, a povezani su ravnom entablaturom, maniristički građen zabat (2 trokutna i prekinuti polukružni unutar njih s grbom kojeg nose 4 anđela trubača, nad 1.katom prekinuti polukružni zabat s umetnutom girlandom i unutar njega još jedan polukružni sa školjkom

- ostali arhitekti- Vicenzo della Greca, Antonio del Grande, Giovan Antonio de' Rossi

ARHITEKTURA IZVAN RIMA (cca 1630-1680)

- Lombardija, Genova, Torino – nema velikih izgradnji, dok su u Veneciji Longhena, u Firenzi Silvani i u Napulju Cosimo Fanzagi graditelji vrijedni spomena

BALDASSARE LONGHENA (1598-1682)

- jedini venecijanski arhitekt koji može stajati rame uz rame rimskima

21

SANTA MARIA DELLA SALUTE

- Republika odlučuje izgraditi kao ex voto 1630.god (vladala je kuga), gradnja započinje 1631., a posvećena je tek 1687. (5god nakon Longhenine smrti)

- tlocrt : pravilni oktogon (s ambulatorijem), prethodnik mu je kasnoantička S.Costanza, to je tipična srednjovjekovna bizantska gradnja- S.Vitale, Ravenna (ali ranim izvorima se okreće samo zbog tlocrta, elevacija je potpuno drugačija- adaptacija sj.talijanskog tipa koji potječe od Bramantea- sve spaja s Paladijevom tradicijom (S.Giorgio Maggiore, Il Redentore), od renesanse se u unutrašnjosti razlikuje najviše zbog strukture stupova oktogona- stubovi s prilijepljenim polustupovima na visokim postamentima koji nose neprekinutu entablaturu iznad koje je balustrada, svaki stup se iznad nje dalje izdužuje, a na vrhu je veliki kip iznad svakog stupa- ikonografski važne figure proroka (ideja možda iz Colonnine Hypnerotromachie Poliphylli), od Palladija potječe kolorističko tretiranje površina, boju koristi za naglašavanje arh. elemenata ili njome usmjerava pogled promatrača, pod je također višebojan i geometrijskim shemama izveden u kompleksni uzorak, jedan od glavnih problema bio je kako i izvana zadržati vidljivom jasnu oktogonalnu strukturu –stupove oktogona čiji raspored formira kapele povezuje u pravokutne istake – kapele su vidljive izvana, zidovi koji ih povezuju su uvučeni, svetište je od oktogona skoro potpuno odvojeno, veže ih samo prolaz pod trijumfalnim lukom, svetište ima svoje 2 bočne pravilno polukružne apside – Longhena uspio optičkim sredstvima ujediniti sve naizgled odvojene cjeline i stvoriti jedinstven prostor, kupolu izvana podupiru zavijeni podupirači koje nose lukovi ambulatorija, kupola ima unutrašnju i vanjsku ljusku, vanjska je od drva i olova (venecijanski običaj), druga kupola je nad svetištem, manja je, također cijelom dužinom tambura rastvorena prozorima, luk flankiran s 2 stupa je glavni motiv koji se pojavljuje već na samom ulazu, na fasadi – ulaskom u crkvu vidi se da je motiv ponavljan kroz cijelu unutrašnjost –jedinstvo unutrašnjosti i vanjštine ponovo se dokazuje

- učitelj mu je bio Scamozzi, ostale Longhenine građevine: crkva S.Maria degli Scalzi (Venecija), katedrala u Chioggi, te palače: Ca Rezzonico, i Ca Pesaro - 1660. (uzor Sansovino i njegova palača Corner), stubište samostana S.Giorgio Maggie (2 paralelna stepeništa , s obje strane ulazne dvorane, scenska arhitektura, velik utjecaj na sj.talijansku gradnju)

FIRENZA- arhitekt Gherardo Silvani- crkva S.Gaetano, 1645.

NAPULJ-arhitekt Cosimo Fanzago –crkva S.Maria Egiziaca(1650-1717), tlocrt- grčki križ

- u 1.četvrtini 17. st. Prevladavao je klasicizam unutar Italije koji je bio poprilično apersonalan, svi graditelji su gradili slično, nakon toga, u sljedećih 50 god. ima onoliko različitih stilova koliko ima graditelja- sve ih vremenski povezuje termin VISOKI BAROK

13. VISOKOBAROKNA SKULPTURA

RIM – Prva generacija

- visokobarokna skulptura došla je na svoje kad je Berninijev studio bio na vrhuncu (1640tih kada su počele narudžbe za Sv.Petra), u studiju su tada radili :

Duquesnoy , Giuliano Finelli, Giacomo Fancelli i

22

Andrea Bolgi (1605-1656)-prihvatio Breninijev grandiozni stil, SV.HELENA (1630tih, u Sv.Petru)-klasicizam, hladnoća, naslonjena na križ, bezličan pogled, teški nabori

- Francesco BARATTA (1590-1666)- reljef u S.Pietro in Montorio, jedan od divovskih kipova na Fontani 4 rijeke na Piazzi Navonna (figura Rio della Plata)

Druga generacija

- Ercole Ferrata –Sv.Agneza na lomači (1660)-S.Agneza in P.Navona: dramatični vrhunac radnje, njena molitva čini je neosjetljivom na vatru, raširenih ruku, pogled prema nebu, dinamika vatre i draperije, Reljef Kamenovanje S.Emerzane (1660, S.Agneza)-akcija, gesta, ekspresivnost,svetica izolirana u sredini kompozicije, pravilnost

- Antonio Raggi – radio na dekoraciji pilastara Sv.Petra, Reljef. Smrt Sv.Cecilije (1660, S.Agneza)-dinamičnost,draperija…, stucco dekoracije na prozorima u Il Gesu,

- Melchiore Caffa (1635-1667) -s Malte, najdarovitiji od mladih kipara, djela: Ekstaza Sv.Katarine (1667. Rim), S.Tomasso da Villanova daje pomast (1661), Sv.Eustahije u lavljoj spilji (S.Agnese in Piazza Navona), S.Rosa (Lima, Peru) –sva su djela velikih dimenzija, Sv.Katarinu je sam dovršio prije smrti, svetica je u mističnom zanosu, prenaglašena draperija, anđeli je na oblaku uzdižu na nebo koje se otvara (lanterna), putti se igraju na svjetlosti koja dolazi odozgo, kontrast- bijeli mramor za sveticu i anđele -tamni, obojeni za pozadinu (uzor- cjelokupni scenski dojam Berninijeve kapele Cornaro)

- Domenico Guidi- prekida s visokobaroknim smislom za jedinstvo i dramatičnost, Oplakivanje tijela Kristovog, (1667, Rim)

- NOVOST visokog baroka- za grobnice se najčešće koristi prikaz portreta pokojnika koji glavu okreće prema oltaru- najpoznatiji primjer je Berninijeva grobnica Gabriele Fonseca, (1668), Rim-snažna emotivnosti i duhovnost, pogled prema oltaru, čežnja, izlazi iz okvira grobnice,.. krajem 17.st ovakve grobnice postaju sve rjeđe- opadanje religijskog zanosa

14. SLIKARSTVO VISOKOG BAROKA RIM - Barokni klasicizam, Arhaični klasicizam, Kripto-Romanticizam(?)

- 2 freske velike važnosti i snažnog utjecaja- Lanfranco- Kupola S.Andrea delle Valle i Pietro da Cortona- Gran Salon u Palazzo Barberini, nakon tih radova obojica na neko vrijeme odlaze iz Rima, a Andrea Sacchi preuzima mjesto vodećeg slikara u Rimu

- povratak klasičnom i arhaičnom načinu slikanja Bolonjske škole, napuštanje venecijanskog kolorizma, naglasak na crtežu

- slikar Sassoferrato (Navještenje – Marija, 1650.)

- Matia Preti (1613-99)- freske u apsidi S.Andrea delle Valle

- jača i broj «bamboccianti» - slikara žanra- prikaz rimskih ulica, svakodnevnog života, vedute, pejzaži, ..manji formati, potpuna suprotnost službenom slikarstvu

23

- Salvator Rosa (1615-73)-rođen u Napulju, piše satiru protiv Berninija, kritičar društva, flamanska tradicija slikanja krajolika, melankolija, tamne boje, romantični prikazi pejzaža, pažljivo promišljeni u ateljeu – tzv. «misaoni pejzaži»-djela : Krajolik s nalaskom Mojsija, Iskušenja SV. Antuna (1650tih god)

- Pietro Testa- slika fantastične mitološke i simboličke kompozicije; crteži, gravure

Veliki freskociklusi

- crkve koje su gradili Bernini, Cortona, Borromini, Rainaldi – nisu imale mjesta za velike barokne fresko dekoracije stropa (osim S.Agneze)-nije bilo potrebe za freskama

- freske su rađene samo na svodovima starijih crkvi, većina od 1670-1700.(30god)

- G.B.Gaulli – Adoracija imena Isusovog, (1677). Il Gesu,

- Francesco Cozza (i drugi)- Apoteoza Kuće Pamphili (1667-73), Palazzo Pamphili, Rim

- razlika visokobaroknih i kasnobaroknih fresaka- u visokom bar. svaka figura ima svoje plastične kvalitete, čini se blizu promatraču, ima važnu ulogu u cjelokupnoj kompoz. dok je u kasnom B. suprotno- sve figure su jedna masa, kolektivno postojanje, ovise o dijelu u kojem se nalaze, i postaju jako malene prema dubini dok se ne izgube u iluzionističkoj visini prikaza, one nastanjuju nebo, a ne kao prije kada je nebo bilo samo pozadina za njihovu predstavu, javlja se zračna perspektiva, obasjane su svijetlom i prozračne

- Andrea Pozzo –svećenik, slika quadrature, arhitektura se nastavlja u sliku, iluzija prostora- stropna freska Alegorija misionarskog rada Isusovaca, (1691), S.Ignazio, Rim

- Bologna- sada je tamo Guido Reni- bez rivala, velik utjecaj na svo slikarstvo okolice, uz njega je još i Andrea Sacchi koji je vodeći u Rimu- njih 2 su glavna struja klasicizma , koji je u Veneciji i Firenzi smatran zastarjelim

- Firenza – Carlo Dolci – tehnički savršene cabinet-slike kasnobaroknog mentaliteta

- Venecija- Padovanino- najčešće slika portreta

- Luca Giordano –izvršio snažan utjecaj na lokalne umjetnike, donio napuljski karavađizam, naturalizam i tenebroso, dramatičnost izraza

- Francesco Maffei, Sebastiano Mazzoni

- Genova – Benedetto Castiglione-flamanski utjecaj, slika pejzaže, životinje, povijesne, mitološke teme, religiozne prikaze, radi gravure-…

- Napulj- Giusepe de Ribera – Španjolac, karavađizam, majstor u prikazu unutrašnje drame u likovima, vulgarni realizam, snažan chiaroscuro, svjetlucavi prijelazi

- Artemisia Gentileschi (kći Orazia Gentileschija, rođena u Rimu), snažan temperament, ostaje u Napulju, nasilne scene realistično prikazane do detalja, vidi se utjecaj Caravaggia; slika- Judita ubija Holoferna, (1620tih)

- Napuljska škola razvila se najviše zahvaljujući Caravaggiovom boravku tamo, njegov stil se još dugo zadržao i imao snažan utjecaj na sve slikare toga područja

24

KASNI BAROK I ROKOKO (OKO 1675 – OKO 1750)

15. UVOD

- nakon smrti Alexandra VII (1667) papinsko pokroviteljstvo ubrzano opada, pa čak ni Bernini nema službenih narudžbi, ali u to vrijeme jačaju crkveni redovi (posebno Jezuiti) pa sada oni traže umjetnike za rad na svojem projektima

- Rim je i nakon opadanja svoje moći i borbe za primat s Parizom i dalje odredište hodočasnika i umjetnika, ali umjetnici više ne dolaze da bi radili na mnogobrojnim narudžbama, nego da bi proučavali antičke ostatke

- u Rimu je 1666. osnovana Francuska Akademija koja je širila francuski utjecaj u sve sfere života, a klasicizirajuća struja akademista širila je svoj utjecaj na umjetnike

- papinska zadaća sad se vrti oko očuvanja i restauracije antičkih ostataka, u Rimu se osnivaju akademije, lapidariji, muzeji, zabranjuje se izvoz antičkih kipova

- javlja se i romantični pogled 18.st na antički svijet i ruševine

- Baldasare Longhena je utemeljitelj scenografske arh., arhitekture pozornice u 18.st

- scenografi, dizajneri scene, bili su cjenjeniji od slikara, a slikari od kipara- slikari su često bili pozivani da dizajniraju skulpturu koju će kipar izraditi – to je u Berninijevo doba bilo nezamislivo, sada se valoriziraju prve skice umjetnika, crteži, zapisi, bozzeti kao koncepti koji imaju prvotnu snagu umjetničke ideje

- javlja se umjetnik – virtuoz 18. stoljeća- novi koncept jedinstvenosti umjetničkog genija (kasnobarokni genij bio je racionalan, svestrani svjetski čovjek, koji radi bez napora, svoja djela temelji na tradiciji)

- umjetnička kritika i novo poimanje umjetnosti dolazi u Italiju iz drugih zemalja- Francuska, Engleska, Njemačka..- talijanska nadmoć je završila

16. ARHITEKTURAKASNI BAROKNI KLASICIZAM I ROKOKO

- graditelji imaju više uzora u gradnji: rimske građevine 17. stoljeća, stariju tradiciju Cinquecenta i klasičnu antiku na koju se on naslanja – repertoar iz kojeg umjetnik može birati je gotovo neograničen, a znak novog vremena je što umjetnici počinju koristiti tu slobodu u odabiru najraznovrsnijih oblika (npr. Juvarra)

- strogi klasicizam bio je vodeći stil u Italiji od 1580 do 1625, nakon toga klasicizam su nastavili manji majstori, dok su velika, majstorska imena bila na sceni, ali krajem 17. st. klasicizam ponovo postaje vladajući stil- kasni barokni klasicizam koji prelazi u neo-klasicizam..- ono što razlikuje kasni barokni klasicizam od prethodnih razdoblja je upravo to mnoštvo oblika, borromineskna dekoracija,

25

kasnomaniristički elementi, scenski elementi prikaza, shema boja- svijetli tonovi, žuta, plava, ružičasta i puno bijele boje

- Venecija se okreće u drugom smjeru- još dosta rano se vraća direktno na Palladija i Scamozzija i klasičnu antiku, što je poprilično čudno jer je Venecija bila takav grad s takvim običajima za koji bi se očekivalo da će ga preplaviti rokoko, no dogodilo se suprotno- Venecija uopće nema rokoko arhitekture (iako postoji nešto rokoko dekoracije)

- Talijanski ROKOKO- slobodna i maštovita dekoracija, bogata igra elegantnih, zavijenih oblika i prostornih kompleksnosti, rocaille dekoracija, uz Rim glavni centri su: Napulj, Sicilija i Pijemont – stil dolazi iz Francuske, ali sve najvažnije građevine tog razdoblja u Italiji ipak su duboko ukorijenjene u talijansku tradiciju uz dodatak franc. elemenata, racionalizam tog perioda jasan je u akademski strogom matematičkom računu koji se izvodi za proporcije u arhitekturi, pravila koja se strogo poštuju u gradnji

RIM

Carlo Fontana (1638-1714)

- Bernini je imao najjači utjecaj na Fontanin stil (kod njega je i radio)

- fasada S.Marcello al Corso, 1683, Rim- njegovo najuspješnije djelo, konkavna je, ima iluzionističke niše, lako je čitljiva, stupovi s naglašenim kapitelima flankiraju vrata i nad entablaturom se nastavljaju i na drugi kat, proporcije su skladne i proračunate, istaknuta edikula s ulazom, prekinuti polukružni zabat nad vratima- scenski način prikazivanja

- Fontanin najveći projekt- veliki crkveni sklop- Isusovačka crkva i kolegij u Loyoli, Španjolska- tu se otkrivaju njegova umjetnička ograničenja, uzor: rimske crkve i Longhenina Sta. Maria della Salute

- nacrtao i projekt za završavanje trga Sv.Petra – na oval se nadovezuju još 2 ravne kolonade prema gradu , među njima, na početku trga, trijumfalni luk za ulaz

- imao je puno učenika i suradnika

18.stoljeće

- novi procvat arhitekture u Rimu dolazi s arhitektima: Raguzzini, Valvassori, Galilei, De Sanctis, Salvi, Fuga

- 2 velika djela rimskog rokokoa – ŠPANJOLSKE STUBE I PIAZZA S. IGNAZIO- grandioznost, impozantna veličina, aristokratskog karaktera su Španjolske stube nasuprot malom, skromnom trgu S. Ignazia okruženom kućama građenom za srednju klasu, uzdižuću klasu buržoazije, zaobljenost linija

- Stube izgradio Francesco de Sanctis, 1723-26.- monumentalna gradnja, elegantan zaobljeni dizajn, povezuje prostor između Tibera i Trinita de'Monti

- Gabriele Valvassori. Palača Doria-Pamphili, Rim, 1730.

26

- Nicola Scalvi: Fontana TREVI, Rim, 1732.-borromineskni motivi, dominira centralna niša, rocaille školjka koja nosi Neptuna, ideju uzima od Cortone koji se prvi sjetio spojiti fontanu s pročeljem palače, kasnobarokni klasicizam

- Fernando Fuga: Palazzo della Consulta, 1732.

- 1730-te su najplodnije godine za Rim 18. stoljeća

- Galileo pobjeđuje na natječaju za fasadu S.Giovanni Laterano i radi je na klasičan način, po uzoru na Madernovog Sv.Petra, ali unosi razliku u odnosu otvorenih i zatvorenih dijelova, cijelo pročelje se otvara tako da dolazi do chiaroscuralnih efekata, palladijevski motiv, visoki red, veliki stupovi na visokim zajedničkim postamentima s reljefima

VENECIJA

- Longhena ostaje uzor novim arhitektima, Rossi gradi Chiesu del Gesuiti 1715.

- Andrea Tirali napušta baroknu tradiciju u fasadama S.Nicolo da Tolentino i S.Vitale- fasade su palladijevske

- GIORGIO MASSARI (1687-1766)- najveći venecijanski arhitekt 1.pol 18st: remek djelo:

Chiesa dei GESUATI (1730tih)- fasada hrama, uzor : Palladijev S.Giorgio Maggiore i njegov centralni portik, dok je u unutrašnjosti uzor Il Redentore; od svjetovnih građevina najpoznatija je palazzo Grassi – fasada vjerno prati venecijanski tip palače

- Giovanni Antioni SCALFAROTTO – arhitekt SS.Simeone e Giuda, 1718 (tj S.Simeone Piccolo) kojoj je očiti uzor Pantheon, ali se nad klasičnim portikom uzdiže venecijansko-bizantska kupola + Palladijevski uzori – spajanje utjecaja logičnih za Veneciju

Bologna- arhitekt Dotti- Madonna di San Luca, crkva s zavojitim stepeništem

Napulj i Sicilija- 200 god. južnom Italijom vladaju Španjolski podkraljevi, mirom u Utrechtu 1713. Filip V zauvijek gubi Siciliju, preuzimaju Bourbonci – procvat umjetnosti- gradnja velikih palača: Capodimonte i Caserta, Palazzo Sanfelice

- Luigi VANVITELLI iz Napulja odlazi u Rim, arhitekt, gradi preogromnu kraljevsku palaču Caserta, sa 1200 soba i nepreglednim pejzažem koji ju okružuje, Versailles na tlu Italije, stroga organizacija 5erokatne fasade, proporcije, motivi iz prošlosti, visoki red, duboka niša na pročelju, motiv zabata (hram) nad ulaznim prolazom koji vodi u unutrašnje dvorište palače, scenografski principi talijanskog kasnog baroka, oktogonalni vestibul u središtu do kojeg se dolazi hodnicima kroz palaču, iz vestibula se dijagonalno ulazi u 4 unutrašnja dvorišta, nad njim je ceremonijalno stubište s dva paralelna stubišta

- barok na Siciliji ima puno scenografskih stubišta…otpor prema neoklasicizmu koji postaje sve snažniji u ostatku Italije, prihvaćanje rokokoa

27

17. ARHITEKTURA U PIJEMONTU-Pijemont je imao važnu ulogu u arhitekturi 17.st i 18.st (Torino postaje glavni grad pod vladarem Emanuele Filbertom, on ga obnavlja i širi), snažan francuski utjecaj i prekidanje s talijanskom tradicijom – u 17.st. Torino postaje veliki barokni grad, kroz sljedećih 100 god njime vladaju 3 genijalna arhitekta: Guarini, Juvarra i Vittone

GUARINO GUARINI (1624-1683)

- arhitektura bliska visokom baroku u Rimu, Borrominiju i Cortoni, bio je svećenik Teatinskog reda, u Rimu (vrijeme gradnje S.Carla4fontane)učio teologiju, filoz, mat, arh.

- odalzi u Messinu, gradi 2 crkve, srušene u potresu, ostali nacrti – heksagonalna crkva do visine tambura, kupola sastavljena od rebara koja se križaju, umjesto normalnog tambura i kupole on gradi hibridnu šesterostranu strukturu s 6 prozora među kojima prolaze rebra kupole, pandantivi-prijelaz iz heks. u kružni oblik, lanterna s kupolicom

- odlazi u Pariz, gradi teatinsku crkvu Sainte-Anne-la –Royale, 1662., uništena, tlocrt je bio grčki križ, ova ima tambur, opet kupola od rebara, spljoštena, na njoj još jedna kupola i lanterna sa križem na vrhu, izvana izgleda kao pagoda u 5 slojeva

- S.Maria della Divina Providenza, Lisabon, uništena u potresu- longitudinalni plan sastavljen od ovalnih traveja i ovalnih kapela i ovalnih bočnih apsida, svaka s kupolom

- odlazi u Torino- imenovan arhitektom Capelle della SS.Sidone 1667-90 - (gradi se za relikviju Kristovog pokrivača u kojem je pokopan, kapela je velikih dimenzija, stoji uz katedralu), kružni prostor, visoki red pilastara, manji red s palladijevim motivom, Guarini ubacuje 3 kružna vestibula koja zasijecaju u prostor kapele, pandantivi nose tambur koji se sastoji od arkada od kojih se svaka druga otvara prozorom, utjecaj Borrominijeve triangularne geometrije, ali razlika među njima je što je Borromini težio homogenoj strukturi, jasnom čitanju oblika, dok je Guarini radio namjerne diskontinuitete i neočekivane neskladnosti, u dekoraciji je vidljiva maniristička tradicija kao uzor, nad arkadama su raspeti segmentni lukovi koji idu od vrha jedne do vrha druge arkade i tako se nastavljaju redati luk na luk do vrha, smanjenje lukova uzrokuje perspektivno skraćenje pa se tako 'kupola' čini jako visoka iako je ustvari plitka, naglašava iluziju koristeći i boju, na samom vrhu otvara se 12erokraka zvijezda kroz koju ulazi svijetlo lanterne, izvana kupola ima cik-cak stepenice, a na vrhu je element sličan pagodi kojem ne odgovara ništa u unutrašnjosti- broj 3 se javlja u svim elementima kapele- Sv.Trojstvo

- San Lorenzo, Torino, 1668-87-tlocrt: oktogon koji se sa svih osam strana uvlači u unutrašnji prostor, svaka strana sastoji se od palladijevog motiva, sa široko otvorenim lukom, iza crvenih stupova su niše s bijelim kipovima pred crnom pozadinom, neprekinuta entablatura dijeli donji dio od kupole, pandantivi transformiraju oktogon u grčki križ, iznad zone pandantiva je galerija s ovalnim prozorima, a među prozorima su po 2 rebra koja čine kupolu, rebra se križaju tako da u centru tvore pravilni otvor u obliku osmerostrane zvijezde, nad njom se otvara lanterna koja se sastoji od tambura i kupolice

S.Lorenzo je još kompleksniji od SS.Sidone, crkvi je dodana Cappella Maggiore- sa heksagonalnom zvijezdom rebara koja tvore kupolu bez lanterne, spaja ih trijumf. luk

28

- u svojem djelu Arhitectura civile analizira razlike među romaničkom i gotičkom arhitekturom (kaže da su gotički graditelji željeli da njegove crkve izgledaju kao da imaju slabu strukturu, tako da već bude čudo kako one uopće stoje, Guarini je živio i radio u balansu između racionalizma i religioznosti- uzor je kasnom baroku Austrije i Njemačke

FILIPPO JUVARRA (1678-1736)

- njegovo shvaćanje arhitekture suprotno Guarinijevom

- u Rimu radi kod Fontane i prihvaća njegov akademski kasni barok, proučava antiku, kasnije doživljava internacionalni uspjeh, radi na Siciliji, u Beču, u Portugalu, Parizu i na kraju umire u Madridu 1736.-ostavio ogroman broj građevina, crteža, projekata..

- Palazzo Madama, Torino, 1720, fasada- po uzoru na Versailles, piano nobile dominira fasadom, najviši je i rastvoren ogromnim arkadama s prozorima, u unutrašnjosti također franc. utjecaj- jedno od najgrandioznijih stubišta u Italiji, na vrhu balustrada s kipovima

- Stupingi, dvorac 1729-33, francuski tip dvorca sa stubištem u ovalnom vestibulu kombiniran s talijanskim zvjezdastim tlocrtom, zgrade se nižu oko prostranog heksagonalnog dvorišta- potpuni prekid tradicije kao i u crkvi:

- Chiesa del Carmine: široki glavni brod, manje bočne kapele, nad njima se otvaraju galerije prema crkvi- 2 niza lučnih otvora jedan nad drugim, prozori kroz galerije osvjetljavaju crkvu, cijela masa zida zamijenjena je probušenim arkadama- izokretanje klasične renesansne tradicije, utjecaj njemačke gotike, bočne kapele pri vrhu imaju skrivene ovalne prozore kroz koje ulazi svijetlo iz galerije (uzor:Bernini), to je postalo uobičajeno u Austriji posredstvom Andree Pozzo i Fischera von Erlacha

- La Suprega, blizu Torina, 1717-31, Juvarrino remek djelo, na brežuljku, najveće barokno svetište (od spomenutih), crkva je s jedne strane zatvorena samostanom, a ostale 3 isturene su prema van, kružni tlocrt s kvadratnim portikom i monumentalnim prilazom stepenica, visina crkve, tambur i kupola su jednake visine, u unutrašnjosti veliki otvori za bočne kapele koje se kružno nižu, nema pandantiva – Pantheonski tip- kupola izlazi iz cilindričnog tambura, kupola izvana ima dvostruka rebra i 3 niza prozora, u unutrašnjosti boje tipične za 18.st- žute i plavkaste, na centralni (oktogonalni) tlocrt dodana apsida s oltarom, izolirana od ostatka crkve, izvana se vraća problemu gradnje kupole između 2 tornja, kupola je veća od tornjeva, postiže sklad

BERNARDO VITTONE (1702-1770)

- arhitekt koji je ujedinio stilove Guarinija i Juvarre, nije toliko poznat jer su njegove građevine raštrkane po malim mjestima u Pijemontu pa su slabije posjećene

- studirao u Rimu, vraća se u Torino, u njegovo vrijeme gradile su se Juvarrine crkve, a dobio je Guarinijevu Architetturu civile na uređivanje prije izdanja – 2 uzora

- sve njegove crkve imaju centralan tlocrt, svetište u Vallinottu kraj Carignana pod utjecajem je Guarinija u unutrašnjosti, dok je izvana jednostavnije i klasičnije-Juvarra

- tlocrt svetišta je heksagon, 6kapela, kupola od ispresijecanih rebara, u središtu formiraju heksagon nad kojim je lanterna kroz koju ulazi svijetlo, Rokoko crkva- to potvrđuju i boje

29

- crkva Sta. Chiara , Bra, 1742., Vittoneovo najuspješnije djelo, 4jednake polukružne kapele spojene kružnim središtem (kao djetelina), građena od cigle, presvođena, kao kod Juvarre- galerija s lukovima nad lukovima donjeg kata, oslikani svod otvoren prozorima

- kad Vittone umire, neoklasicizam vlada Europom, njegovi kasnobarokni motivi mogu se smatrati periferijskim kašnjenjem stila, no ipak njegova originalna rješenja ga svrstavaju u red najboljih talijanskih arhitekata 2. pol 18.st.

18. SKULPTURA

RIM

- Francuski utjecaj , pogotovo u skulpturi, ubrzano raste prema kraju 17st., franc. kipari dolaze u Rim, na Franc. Akademiju, studirati antiku, Rim je u prošlosti imao jak utjecaj na kipare čiji se radovi mogu opisati pojmom gravità –grandioznost i ozbiljnost koja je pratila sve tipično rimske kipare koliko god se njihovi stilovi međusobno razlikovali, u 18. st se mijenja to zajedničko svojstvo koje sada potpada pod franc. utjecaj linearne gracioznosti

- Domenico Guidi – jedini važan kipar poč.18.st.

- Capella Corsini u S.Giovanni Laterano- bogata skulpturama : G.B.Maini- nadgrobni spomenik kardinalu Corsiniju, Filippo della Valle: Umjerenost, 1735. –majstori koji donose kratki period rokokoa u Rim

Tipološke promjene - Grobnice i alegorije

- papinska grobnica i dalje ostaje najvažniji kiparski pothvat i u 18.st

- Camilo Rusconi: Grobnica Grgura XIII, 1725, Sv.Petar, Rim

- P.Stefano Monnot: Grobnica Innocenta XI, 1704, Sv.Petar

- Filippo della Valle: Grobnica Innocenta XII, 1746, Sv.Petar

- figura preminulog je vodeći motiv na grobnicama i ona se od 1630.predstavlja u stanju adoracije, okrenuta prema oltaru, ali 80thi god. figure gube religiozni zanos, u ovo doba racionalizma novi pristup smrti- portret pokojnika ukomponiran u grobnicu

- alegorija je doživjela promjene, u visokom baroku njezin realizam pokazivao je moralne značajke preminulog, sada su alegorije u prirodnijim pozama, bave se nečim što nema veze s njihovim značenjem (Hrabrost na grobnici Grgura XIII podiže prekrivač sarkofaga)

- alegorija postaje žanr scena

- Maichelangelo Soltz: Sv.Bruno (u Sv.Petru)- svetac odbija biskupsku mitru i štap, interes za neku epizodu, događaj iz života prikazanog lika

30

SKULPTURA IZVAN RIMA

- izvan Rima nije postojala dosljedna visokobarokna kiparska škola, Bernini je bio osnivač najveće skulptorske škole koje ja ikad do tad postojala

- kasnomanirističke tendencije ostaju u kiparskoj tradiciji Lombardije sve do 2.pol 18.st

- skulptura Genove: Filippo Parodi (kombinacija Berninija i odlika rokokoa)

- skulptura Bologne- Giuseppe Mazza, puno radova u Veneciji, klasicizam+visoki barok

- Napulj- spomenici obiluju detaljnim i oblikovanjem i tehnički savršenom izvedbom ali se izgubila kršćanska duhovnost u likovima – Francesco Queirolo : Alegorija Otkrivanja Prijevare, Napulj, 1750.-anđeo prestavlja ljudski um koji oslobađa akt koji predstavlja čovječanstvo od mreže u koju se zaplelo (mreža obmane, prijevara.)

- u Caserti, koja slijedi primjer Versaillesa, nižu se skulpturalni ciklusi po vrtovima i fontanama- Luigi Vanvitelli, 1752.- grandiozna grupa Diana i Acteon koja je postavljena kraj velikog slapa u vrtu, mnoštvo figura raspoređeno po stijenama, elegancija, pseudoklasičnost mramornih figura koje su postavljene kao na sceni, igraju predstavu (razlika između ove grupe i Girardonove grupe Apolona u Versaillesu je što figure iz Caserte stoje na pravoj stijeni i dio su pejzaža, čini se kao da se slobodno kreću preko stijenja i vodopada – berninijevski princip postavljanja skulptura)

BAROKNA SKULPTURA VENECIJE

- barokna skulptura u Veneciji započinje tek oko 1675; skulpturi 16. stoljeća pripadaju Alessandro Vittoria, Aspetti i Campagna, s njima završava taj period kiparstva Venecije, kao i u slikarstvu, prekinut je kontinuitet i nema poveznice sa skulpturom 17.st osim početkom 17 st. kipar Nicolo Rocatagliata (koji dolazi iz Genove)

- u Veneciju utjecaji dolaze sa sjevera preko Alpa i preko Talijana koji borave u Veneciji

- najvažniji kipar sa sjevera koji je ostao u Veneciji- Josse de Corte ili Giusto le Court!!, njegova djela su većinom za Longhenine crkve – u Sta.Maria della Salute njegova bogata mramorna dekoracija- Kraljica Neba istjeruje Kugu (iz Venecije) 1670, na glavnom oltaru –tema za koju je i crkva izgrađena, personifikacija Venecije kleči pred Bogorodicom s Djetetom dok putto istjeruje persoifikaciju Kuge – karakteristična skulptura kasnog baroka, scenski izvedena, realizam, draperija, pozornost pridana detaljima –odlike flamanskog kiparstva

- Cabianca – jedan od Le Courtovih učenika, radio na vanjskoj dekoraciji iste crkve

- 20 god. kasnije situacija se mijenja, kipari rođeni 80 tih i 90tih god 17.st. unose rafiniranu smirenost u stilu, prijelaz u novi način oblikovanja vidi se kod kipara imenom Antonio Corradini- stil: internacionalni kasni barok, alegorija Djevičanstva (Ven., 1721.)

- Giovanni Marchiori (David s glavom Golijata, Venecija, S.Rocco,1743.) i

31

Gian Maria Morlaiter također su predstavnici istog stila- osjećajnost, utjecaj rokokoa, elegantni klasicizam, formalni elementi neoklasicizma

19. SLIKARSTVO

- povijest talijanskog slikarstva 19(8).stoljeća je u prvom redu povijest VENECIJANSKOG slikarstva koje je najpoznatije od svih škola u drugim gradovima zbog imena kao što su Ricci, Piazetta, Canaletto i Guardi te najveći među njima – Tiepolo

- između 1660 i 1680 dolazi do promjena u stilu- posvjetljuje se paleta boja, a vrhunac su Tiepolo i rokoko majstori venecijanske škole

- dok je Venecija oko 1720tih-30tih bila u prijelazu na rokoko novim prozračnim slikanjem punim svijetla, novim uzorcima cik cak kompozicija, s izduženim elegantnim figurama, s galantnim arkadijskim prizorima, tada su vodeći Rimski i Bolonjski majstori i dalje nastavljali slikajući u kasnobaroknom stilu sve do sredine 18.st

- škole Rima i Venecije i dalje ostaju na sukobljenim stranama- Rim i dalje drži do grandioznosti, klasicizma, važnosti crteža dok se u Veneciji, kao i u 17.st slika kratkim, brzim potezima kistom, bez jasnih obrubnih linija (majstori di tocco)

Napulj i Rim

- u 17.st. Napulj se nametnuo kao važan umjetnički centar, tamo je dan veliki doprinos grandioznom dekorativnom slikarstvu – sinteza venec. kolorizma, životnosti i rimske grandiozne manire Cortone je slikarstvo Luce Giordana (1634-1705)- začetnik nove epohe, putovao i radio po cijeloj Italiji i u Madridu, poznat je bio po brzini kojom je slikao (Luca Fa Presto), virtuoso koji je sve uzore iz prošlosti kombinirao kako mu je odgovaralo, znao je slikati u svim manirama, ali nikad nije doslovno kopirao, nego kombinirajući stvarao novi, vlastiti izraz, jak utjecaj imao je na Veneciju i Rim

- drugi umjetnik Napulja bio je njegov nasljednik Francesco Solimena

- njegov učenik Sebastiano Conca- stropna freska- Krunidba sv.Cecilije,Sv.Cecilija,Rim

- Rimski slikari 1.pol 18 st. – M.Benefial, P.Subleyras, P.Batoni, Anton Raphael Mengs (koji je bio osrednji slikar, li je imao jaku podrški Winckelmanna, oca neoklasicizma)

- barokne suprotnosti- u 3 generacije to su parovi suprotstavljenih stilova: Carraci-Caravaggio, Sacchi – Cortona, Maratti – Gaulli

Firenza i Bologna

- u Firenzi rade Cortona i Giordano, a domaći umjetnici su osrednji, klasični stil, kasnije djeluju Cortoneschi- protivnici istrošenog akad. klasicizma (predstavnik A. Gherardini)

32

- u Bologni tradicija Akademije Carracijevih i dalje uspijeva preživjeti, klasicizam i čvrsta forma, jedino tamo se još mogu naučiti principi crtanja klasičnog crteža – Carlo Cignani je predstavnik, u sljedećoj generaciji javlja se jedini genij – Giuseppe Maria Crespi (Lo Spagnuolo 1665-1747), klasičan crtež ali se mjenja izbor teme: svakodnevni život, žanr scene, portreti, nježnost i osjećajnost u prikazu, chiaroscuro

- Bolonjci se i dalje bave slikarstvom quadrature, kao vodeći u tome od kraja 16.st

Sjeverna Italija

- Verona, Pijemont, Genova, Milano (slikar Paolo Pagani), …

VENECIJA

- politički i ekonomski Venecija je na zalazu, no istovremeno postoje kulturna prijestolnica u koju se slijevaju bogatstva stranaca koji vladaju Venecijom (Englezi, Francuzi, Španjolci, Nijemci, Rusi..), a dolaze i zbog ljepote grada, luksuza, kulture..- iako je do naglog razvoja slikarstva domaće tradicije došlo već u 2.pol 17 st., tek oko 1720. dolazi do trijumfa Venecije u Europi, kada ona nadjačava tradicije Rima, Napulja, Bologne…

Sebastiano Ricci (1659-1734)

- u Bologni naučio tehniku crtanja, studirao i u Rimu, stil mu je mješavina uzora: Veronese i Luca Giordano, brzi potezi kistom, virtuoz 18.st., rokoko Venecije, dekorativnost

- Bogorodica na prijestolju okružena s 9 svetaca, 1708. (S.G.Maggiore, Venecija)

- Herkules i kentaur, freska, 1707., Firenza (borba, dijagonalna kompozicija)

- imao sljedbnike: Gaspare Diziani, Francesco Migliori, Gaetano Zompini, Francesco Fontenbasso

Giovanni Barista Piazzetta (1683-1754)

- suprotnost Ricciju- sporo crta, pažljivo i dugo iscrtava detalje, dubina i intenzitet ekspresije bez dekorativnosti, tamnije boje, chiaroscuro, plasticitet likova, tenebroso

- Bogorodica se ukazuje Sv.Filipu Neriju , 1727., Venecija – cik cak kompozicija, snažna tijela, dramatični, mistični prikaz, smeđi tonovi,

- Sv. Dominik u slavi, stropna freska u SS.Giovanni e Paolo – jedina dekorativna slika

- slika Fortune Teller (gatara) u Accademiji, Venecija –bliska rokokou

- u njegovom ateljeu okuplja se velik broj učenika, pa mu kuća postaje kao privatna akademija, zato je onda on bio očiti izbor za prvog ravnatelja kada je 1750. osnovana Venecijanska Akademija

33

- njegovi mnogobrojni crteži preplavljuju tržište

- samo nekoliko slikara uspješno nastavlja slikanje u njegovoj maniri, neki od njih su Giulia Lama i Federico Benković

Federico Benković (1677-1756)

- velik utjecaj na njega imao je njegov bolonjski učitelj Carlo Cignani, a kasnije napušta taj način slikanja i preuzima maniru G.M Crespija – Benkovićev chiaroscuro blizak je Piazettinom koji mu je bio uzor u venecijanskom periodu, ali Benković stvara vlastiti način slikanja– dramatičan, čudan, snažan, pun agonije– impresionirao mladog Tiepola

- slika Madonna del Carmine, 1710, Bergantino

- Pellegrini, Amigoni, Pittoni – rokoko slikari, svijetle boje, važni za internac. uspjeh venecijanskog rokokoa, suprotnost krugu Piazzetta – Benković, brzi potezi kista, elegancija, sofisticirani kolorizam, prenaglašena sentimentalnost

GIANBATTISTA TIEPOLO (1696 - 1770)

- već kao maldog slikara privlači ga Piazzettin tenebroso i dramatična i bizarna Benkovićeva umjetnost – ovi utjecaji se vide u Tiepolovom prvom monumentalnom djelu: Madonna del Carmelo(1721.), prve freske: Sv.Tereza u slavi, Chiesa dei Scalzi, Venecija

- freskociklus u Udinama 1726; stropovi palača u Milanu, 1739. stropna freska: Sv.Dominik ustanovljuje Krunicu, Gesuati, Venecija; platna u Scuola dei Cermini; izvrsna freska Madonna di Loereto; strop Chiesa degli Scalzi, uništena WW1, središnji salon; palazzo Labia, priča o Kleopatri – djela ranog perioda

- 1750. počinje drugi period- pozvan je u Wurzburg da oslika carsku salu i veliko stubište dvorca – ogroman projekt, velike površine za oslikavanje; u tom periodu oslikao je i strop Chiese della Pieta – Trijumf Vjere, radio dekoracije po mnogim vilama u Venetu – među njima i seriju fresaka u Villi Valmarana kraj Vicenze, freske u Ca Rezzonico, freska Apoteoza obitelji Pisani u vili Pisani…

- 1762. odlazi u Madrid na poziv kralja Charlesa III. gdje provodi zadnjih 8 god. života slikajući ogromnu fresku Apoteoza Španjolske u prijestolnoj sobi dvorca

- slikar grande maniere- povijesne scene, velike religiozne teme, također iz prethodnih stilova proizvoljno uzima elemente i virtuozno spaja ih u svojim djelima

- snaga i herojske odlike njegovih djela najbliže su francuskom rokokou

- freske u vili Valmarama: scene iz Homera, Vergilija, Ariosta i Tassa, u jednoj sobi – sva 4 zida oslikana temom Žrtvovanje Ifigenije- svećenik drži Ifigeniju na žrtveniku, približava nož, a u tom trenutku božica Dijana šalje oblak na kojem je srna koju mogu žrtvovati umjesto djevojke, njen otac Agamemnon prekriva oči rukama, stoji u sjeni – scena se događa pod portikom, a naslikani stupovi 'nose' pravi vijenac na zidu, oblak je 'ispred' stupova, u prostoru promatrača, iluzija prostora širi se preko sva 4 zida i

34

promatrač se nalazi unutar scene, sudionik je događaja, izvanredno logično konstruiran prostor, naslikano svijetlo se spušta s nebom oslikanog stropa, likovi proviruju iza stupova…-primjenjuje klasične kompozicijske sheme monumentalnog slikarstva

- slične iluzionistički efekte koristi i u freskama u palači Labia, gdje se čini da Antonije i Kleopatra silaze naslikanim stepenicama te da će se pridružiti promatraču u sobi

- Tiepolo oživljava iluzionizam Veroneseove škole, a često je zapošljavao i pomoćnika- bolonjskog quadraturistu Mengozzija – nalazi nove koncepte za rušenje granica stvarnog i naslikanog prostora, za njegov veliki uspjeh zaslužna je i njegova revolucionarna paleta boja- iako su mu rana djela tamnija, s chiaroscuralnim efektima (utjecaj Rembrandta), kasnija djela puna su svijetlosti koje izlazi iz svakog kuta, za razliku od Caravaggia i Rembranta čije svijetlo ima simboličko značenje, Tiepolovo svijetlo je svijetlo dana, koje uzrokuje bogato toniranje sjena, srebrnkaste odsjaje i to svijetlo je najvažniji element njegova slikarstva, kao i slikarstva Venecije, ali njegove boje su hladne, a najbolje su vidljive ne na platnima (koja su po galerijama), nego na njegovim freskama

- freskotehnika je idealna za grandiozne teme koje moraju biti monumentalne, Tiepolo bira freske kao glavni način slikanja, ali od tradicije se odmakao u tome što freske nije završavao standardnom procedurom- slikao je brzim i snažnim potezima, tako da fresake izgledaju skicozno, bez obruba i to je ono što im daje svježinu, intenzitet

- Tiepolo je posljednji slikar grandioznog povijesnog slikarstva klasične tradicije

- u sporednim sobama vile Valmarane Gian Domenico Tiepolo, sin G.B-a naslikao je freske sa scenama iz života seljaka, likove iz puka…

Žanrovi

- 'sekularizacija' slikarstva u 17.st – podjela na više specijaliziranih tema – slikari se specijaliziraju za pejzaž, scene bitke, životinje, žanr-scene, mrtve prirode, cvijeće, portret

- odgovaraju na potrebe tržišta – rastuća srednja klasa

- Italija je bila drugačija od protestantskih država na sjeveru- u njoj je ovaj proces započeo 100 godina prije nego u ostatku Europe – položaj monumentalnog slikarstva nikad nije bio poljuljan, umjetnici višeg ranga nikad se nisu bavili 'nižim žanrovima' tj. petite maniere (osim portreta)

Portreti

- gotovo svi umjetnici kasnog baroka bili su izvrsni portretisti, a portrete su slikali bez teorijskih ograničenja, bili su slobodniji u izrazu

- najveći majstori portreta: G.Ghislandi i Alessandro Longhi (portreti venec. gospode)

- Rosalba Carriera –rokoko pastelni portreti, slavna portretistica, putuje Europom i slika plemstvo- elegancija, nježne boje i linije

Popularni i buržoazijski žanr35

- kućne scene, groteskni prikazi, istančan realizam, bijeda, starost, narativnost u prikazu, prikaz portreta ljudi iz niže klase, koncerti, pijanci, posjeti doktora…

- Pietro Longhi – novo slikarstvo 18.st, ugodne građanske scene, mali format slika

Pejzaži, Vedute, Ruševine

- vedute postaju bitne tek 2.pol 17.st.,kombinacija su pejzaža, elemenata arhitektonskog nacrta i quadrature, postojala je razlika između vedute esatte i vedute ideate

- G.P. Pannini – freske veduta, najčešće slika stvarne i imaginarne (s ruševinama) rimske lokacije – preciznost crteža, mnoštvo boja i detalja, elegantni ljudski likovi

- Piranesi – vedute antičkog Rima

- Marco Ricci – vedute Venecije, začetnik novog stila venec. pejzaža, vedute ideate.., često radi sa stricem Sebastianom Riccijem

Antonio Canale – CANALETTO (1663-1730)

- scenske kvalitete u prikazu vedute esatte- Piazza San Marco, Canal Grande…-promišljena perspektiva, prikaz gomila ljudi, gondole, zastave..naracija, prikazi svečanosti –umjetnost suprotna vedutistima Rima jer on prikazuje stvarni izgled vedute, ne zanima ga poetičnost scene u prikazu građevina, nego poetičnost dobiva korištenjem svijetla i atmosfere (odgovarao ukusu Engleza koji ga masovno kupuju i nose u UK)

- Bernardo Belotto (Canalettov nećak)-putovao Italijom, Njemačkom, završio u Varšavi – također slika vedute gradova, matematička preciznost perspektive

Francesco Guardi (1712-1793)

- bio nepoznat, skromno živi, tek sa 72 god. ga primaju u Akademiju, sestra mu oženjena za Tiepola, radi u studiu koji vodi brat Gianantonio, koristi kompozicije Riccija, Canaletta, Piazette, djela radi u suradnji s drugim slikarima iz ateljea

- teme: religiozne, povijesne, scene borbe, freske (Ca Rezzonico), kasnije radi više veduta, ustvari se ne zna koji je od njih dvojice bolji slikar jer su djela pripisana obojici

- Priča o Tobitu, parapet orgulja, crkva S.Raffaele, Venecija,1753. – pripisana Gianantoniu (?)- majstorski potez, sloboda u prikazu, slika di tocco, mrljama

- dok Canaletto prvenstveno brine o vještoj manipulaciji perspektivom i točnošću prikaza, Guardi je više zainteresiran za slobodniji prikaz, osobnu interpretaciju pejzaža, čvrsta forma se rastvara i dematerjalizira i ostaju samo obrisi i mrlje – takvo slikarstvo je bez prethodnika i Guardi(ji) su time otvorili put slikarstvu sljedećeg stoljeća - impresionizmu

36

WITTKOWER-Umj. i Arh. u Italiji 1600-1750

Documents

Transcript of WITTKOWER-Umj. i Arh. u Italiji 1600-1750