VURDERINGSINNLEVERING

Emnekode: SYKSB3001

Emnenamn: Sjukepleie, fagutvikling og forsking

(bacheloroppgåve)

Vurderingsform: Heimeeksamen

Kandidatnr: 360

Leveringsfrist: 26.02.16 kl. 14.00

Ordinær eksamen

Rettleiar: Astrid Solheim

Likeverdig sjukepleie – men ikkje til deg.

Om haldningar og sjukepleie til den rusavhengige pasienten.

Bacheloroppgåve i sjukepleie, avdeling Stord 2016. Kull 2013.

Antall ord: 9000

Forord

Om jeg faller

hån meg ikke

synes heller ikke

synd på meg

Jeg er her

for å vise deg noe

så se bak

min ynkelige figur

Om jeg lever

som et offer

i din og min

bevissthet

forblir jeg et offer

Om du ønsker

å gi meg en hånd

til hjelp

gi meg din respekt

og kjærlighet

gi meg verdighet

for det løfter meg opp

(Kristin Linde, 2009)

Samandrag

Tittel: Likeverdig sjukepleie – men ikkje til deg.

Bakgrunn for val av tema: Eg har erfart at rusavhengige pasientar ikkje mottek den same

omsorgen hjå sjukepleiarar som andre pasientgrupper, og at sjukepleiarens haldning til disse

ber preg av negative stereotypiske1 oppfatningar og lite villighet til å sjå pasienten som eit

likeverdig menneske. Eg ynskjer å belyse dette, finne ut kvifor det er slik og kva ein kan gjere

for å endre det.

Problemstilling: Kva haldningar pregar sjukepleiarens møte med rusavhengige pasientar i

somatiske sjukehusavdelingar, kva konsekvensar har disse for pasientane og korleis kan ein

oppnå likeverdig sjukepleie til denne pasientgruppa?

Oppgåvas hensikt: Å belyse kva som pregar sjukepleiarens haldning til denne pasientgruppa

og kva konsekvensar dette har, samt få meir kunnskap om bakgrunnen og kva tiltak som kan

bidra til at pasienten får likeverdig sjukepleie.

Metode: Oppgåva er ei litteraturstudie, med hovudvekt på forskningsartiklar som er funnet

gjennom CINAHL og sykepleien.no. Eg har nytta søkeorda «Nurse attitudes», «Substance

abuse», «Health care», «Drug users», «Generic health care», «Nurses perception», «Health

services», «Drug addicts», «Equality», «Nursing», «Nurse», «Medical wards» og «rus». Ut

frå desse fann eg fire forskningsartiklar som eg, saman med teori og eigne erfaringar, belys og

drøftar temaet mitt opp mot.

Resultat: Litteraturen visar at sjukepleiaren er prega av ei negativ haldning til den

rusavhengige pasienten og at denne påverkar sjukepleien ho gir. Haldningane bunnar i for

dårleg kunnskap og forståelse hjå sjukepleiaren. Det er viktig å auke kunnskapen og

forståelsen for rusavhengighet samt å vektlegge den mellommenneskelege relasjonen mellom

pleiar og pasient for å oppnå likeverdig sjukepleie til denne pasientgruppa.

Nøkkelord: rus, rusavhengighet, haldningar, likeverdig sjukepleie

Summary

Title: Equality in nursing – but not for you

Background: My experience is that drug addicts do not receive the same care from nurses

that other patients do, and that nurses` attitude towards these are coloured by stereotypical

1 Stereotypi, inngrodd, vanemessig, unyansert innstilling, oppfatning eller handling.

perceptions and unwillingness to see the patient as an equal humanbeing. I wish to shed light

on this, explore why this is the case and find out what measurements that can be taken to

change it.

Question: Which attitudes colours nurses` interaction with drug addicted patients in generic

health care wards in hospitals, what are the consequences of these and how can we achieve

equality in nursing for these patients?

Purpose: To shed light on nurses` attitudes toward drug addicted patients and the

consequence of these, and also gain more knowledge about the background and what we can

do to change said attitudes so the patient gains equality in the nursing they receive.

Method: This is a literature study, focusing on research articles that I have found through

CINAHL and sykepleien.no. The search was conducted using the terms «Nurse attitudes»,

«Substance abuse», «Health care», «Drug users», «Generic health care», «Nurses perception»,

«Health services», «Drug addicts», «Equality», «Nursing», «Nurse», «Medical wards» and

“drugs”. This resulted in four research articles that I have used, along with theory and my own

experiences, to shed light upon and discuss my subject.

Findings: Literature show that nurses are coloured by a negative attitude towards drug

addicted patients and that this inflicts upon the care they provide. Negative attitudes stem

from lack of knowledge and poor understanding, and it is important to increase these factors

and the interpersonal factors of nursing to achieve equality in nursing for these patients.

Key words: Drugs, drug addiction, attitudes, equality in nursing.

Innhold 1.0 Innledning .....................................................................................................................................1

1.1 Bakgrunn for valg av tema ............................................................................................................1

1.2 Problemstilling ............................................................................................................................2

1.3 Omgrepsavklaring og avgrensingar ...............................................................................................3

2.0 Teori .............................................................................................................................................3

2.1 Rus og avhengighet .......................................................................................................................3

2.2 Rusavhengige pasientar på sjukehuset ...........................................................................................4

2.3 Likeverdig sjukepleie ....................................................................................................................5

2.4 Haldning .......................................................................................................................................6

2.5 Sjukepleieteoretisk perspektiv .......................................................................................................6

3.0 Metode..........................................................................................................................................7

3.1 Litteraturstudie ..............................................................................................................................7

3.2 Framgongsmåte .............................................................................................................................7

3.3 Kjeldekritikk .................................................................................................................................9

3.4 Metodekritikk ............................................................................................................................. 11

4.0 Resultat ....................................................................................................................................... 12

4.0.1 Forskningsartikkel 1: ................................................................................................................ 12

4.0.2 Forskningsartikkel 2: ................................................................................................................ 13

4.0.3 Forskningsartikkel 3: ................................................................................................................ 13

4.0.4 Forskningsartikkel 4: ................................................................................................................ 14

4.0.5 Oppsummering av hovudfunn................................................................................................... 16

5.0 Drøfting ...................................................................................................................................... 16

5.1 Kva haldningar pregar sjukepleiarens møte med rusavhengige pasientar i somatiske

sjukehusavdelingar, og kva er bakgrunnen for disse? ......................................................................... 16

5.2 Kva konsekvensar har disse haldningane for pasienten?............................................................... 18

5.3 Kva skal til for å oppnå likeverdig sjukepleie til denne pasientgruppa? ........................................ 20

Referanseliste: .................................................................................................................................. 23

VEDLEGG 1 - Resultattabell

1

1.0 Innledning

1.1 Bakgrunn for valg av tema

Det er uvisst kor mange rusavhengige det fins i Noreg, men det anslås at det er mellom 8000-

12500 injiserande misbrukarar (Helse- og omsorgsdepartementet, 2013). Desse er

overrepresentert i forhold til den øvrige befolkninga når det gjeld somatisk sjukeleghet (Skeie,

2012) og ein konsekvens er at dei har eit stort behov for helsetenester ved somatiske

sjukehusavdelingar. I henhold til rusreformen frå 2004 vert rusavhengighet vurdert som ein

lidelse og rusavhengige gis pasientstatus på lik linje med andre pasientgrupper

(Helsedepartementet, 2004).

Stoltenbergutvalget (2010) påpeikar at rusavhengighet for den det gjeld er forbundet med

kjensler som skam, skuld, sjølvforakt og fornedrelse, samt at mange lev liv prega av

fattigdom, psykisk sjukdom og fysiske plagar i tillegg til sjølve avhengigheta. Dei yrkesetiske

retningslinjene for sjukepleiarar vektlegg at sjukepleiarens meneskesyn og verdiar bør vernast

i praksis og at sjukepleiarens fundamentale plikt er å vise omsorg for mennesker som lider,

uavhengig av kva årsaken er (Norsk sykepleierforbund, 2008, s.5). Trass dette opplev

pasientar med rusavhengighet at dei vert stigmatisert og forskjellbehandla av sjukepleiarar og

dei gir uttrykk for at dei kjenner seg som ei utsett gruppe kor grunnleggande menneskesyn og

pasientrettighetar vert mindre viktig enn ovenfor pasientar med andre lidingar (Neale,

Tompkins & Sheard, 2006; Natan, Beyil & Neta, 2009; Monks, Topping & Newell, 2013; Li,

Undall, Andenær & Nåden, 2009). Fleire sjukepleiarar avfeiar dei rusavhengige si oppleving

av situasjonen (Natan et al., 2009), men mi oppfatning er at fordommar og

forskjellsbehandling faktisk forekommer. Forskning tydar og på at ein del sjukepleiarar er

bevisst dette problemet sjølv, men likevel er ei haldningsendring fråværande (Natan et al.,

2009; Li et al., 2009; Monks et al., 2013).

Ein rusavhengig eg møtte i psykiatripraksis var mykje innlagt på sjukehus for utredning av

ulike symptom som tyda på hjartesjukdom, og han fortalde at han kjende seg som eit utskudd

kvar gong han vart lagt inn. Ifølge han møtte sjukepleiarane han med kalde skuldre og mistru,

og det opplevdes urettvist å sjå korleis dei andre pasientane vert møtt med større omsorg og

varme enn han sjølv. Eg tok meg i å tvile på beretningane hans, fordi det høyrdes så lite

sannsynleg ut at sjukepleiarar skulle opptre på den måten. Seinare traff eg han att i praksis ved

2

ein somatisk sjukehusavdeling og fekk sjå sjølv at det han hadde fortalt diverre ikkje var

oppspinn. Mi oppfatning basert på måten pasienten vart omtalt på av sjukepleiarar var at

haldningane deira til rusavhengighet prega måten dei møtte han på. Noko av det mest

graverande eg observerte var at plagene hans ikkje vart teken på alvor, men avfeid som angst

og abstinensar, medan han sjølv var overbevist om at det var noko alvorleg i vegen med

hjartet hans. Som eit resultat av den mangelfulle behandlinga han mottok byrja han å vegre

seg for sjukehusinnleggelsar og stolte ikkje på helsepersonell. Før eg var ferdig i praksis rakk

eg å få med meg at dei avdekka både klaffefeil og hjarterytmeforstyrrelsar hjå pasienten, og at

symptoma han fortalde om difor var heilt reelle og ikkje stamma frå verken angst eller

abstinensar. Det gjorde inntrykk på meg at dei fleste andre pasientar mest sansynlig var blitt

trudd, medan han nærmast som ein refleks vart mistrudd.

Denne oppgåva tek sikte på å sjå nærare på kva haldningar som pregar sjukepleiarens syn på

rusavhengige pasientar i somatiske avdelingar i sjukehus og kva konsekvensar desse

haldningane har for utøvelsen av sjukepleie til denne pasientgruppa. Videre vil eg sjå på kva

som er bakgrunnen for sjukepleiarens haldning, for så å prøve å finne ut kva tiltak som skal til

for at denne pasientgruppa mottek likeverdig sjukepleie. For å finne ut dette kjem eg til å

studere og vurdere teori og forskning frå inn- og utland dei siste 15 åra. Oppgåva si

sjukepleieteoretiske forankring er Joyce Travelbee sine teoriar, då eg ynskjer å vektlegge

likeverdig sjukepleie til pasientar sjukepleiaren finn det vanskeleg å relatere til og finn hennar

tankar kring dette relevante.

Rusavhengige er ei gruppe i samfunnet eg alltid har kjend empati for, og i praksis har det vore

vondt å sjå den urettvise behandlinga dei tidvis får frå dei som er meint til å hjelpe. Slik eg ser

det står sjukepleiarens negative haldningar ovenfor rusavhengige pasientar i sterk kontrast til

grunnleggande og viktige verdiar ved yrket som likeverdighet, omsorg og respekt, og det er

med bakgrunn i dette eg synes det er eit viktig tema å belyse.

1.2 Problemstilling

Problemstillingen eg har vald er

Kva haldningar pregar sjukepleiarens møte med rusavhengige pasientar i somatiske

sjukehusavdelingar, kva konsekvensar har disse for pasienten og korleis kan ein oppnå

likeverdig sjukepleie til denne pasientgruppa?

3

1.3 Omgrepsavklaring og avgrensingar

Eg har teke utgongspunkt i at problemstillinga kan gjelde alle somatiske avdelingar i

sjukehus, samt pasientar i alle aldersgrupper, då problemet ikkje ser ut til å variere

nemneverdig ut frå forskjellar ved desse. Eg har vald å begrense oppgåva til å omhandle dei

me ofte ser på som «tunge» brukarar av illegale rusmidlar, då misbrukskulturen i Noreg

hovedsakeleg er prega av injeksjon av heroin og amfetamin (Skoglund og Biong, 2012,

s.192).

For å vise til kven av forfattarane som er sjukepleiarar brukar eg forkortinga RN (registered

nurse) i parantes bak namnet på forfattaren i oppsummering og kritikk av forskningsartiklar.

Med hensyn til flyt i teksten brukar eg jamnleg «ho» om sjukepleiaren og «han» om pasienten

i drøftingsdelen.

Eg har bevisst vald omgrepet «rusavhengig» framføre til dømes «rusmisbrukar» eller

«narkoman», då eg meinar det underbyggar mi oppfatning av rusavhengighet som ein lidelse

på lik linje med andre sjukdomar.

2.0 Teori

2.1 Rus og avhengighet

Med «rus» meinar ein i daglegtale inntak av stoffar som fører til påverknad av hjernen og

endra persepsjon (Biong & Ytrehus, 2012, s.18). Dei opprinnelege motiva for rusmiddelbruk

er ofte dei positive verknadane til stoffa eller å dempe ubehag ved til dømes fysiske eller

psykiske smerter. Mange eksperimenterar med rusmidlar, men forskning teiknar eit bilete av

at dei som utviklar avhengighet til stoffa i dei fleste tilfella har hatt problem av ulik art før dei

vart rusavhengige (Fekjær, 2009, s.95). Mellom anna har born med psykisk sjukdom,

relasjonsskadar, tilknyttingsproblem og vanskelege sosiale forhold større risiko for å utvikle

rusproblem enn andre (Lossius, 2010, s. 437). I diagnostisk samanheng refererar ein til eit

helseproblem (Biong & Ytrehus, 2012, s.19). I Noreg defineres rusdiagnosar ut frå ICD-10

(International Classification of Disease) og DSM-IV (Diagnostic and Statistical manual of

Mental disorders), og ein rusdiagnose settes når fylgjene av rusmiddelbruken påverkar

livssituasjonen eller livsførselen på ein negativ måte (Helsedirektoratet, 2011).

Rise (2010) visar til avhengighet som noko tvangsprega og at ein gjennom avhengighet mistar

evna til å ta frivillige val og tenke fornuftig når det gjeld inntaket av det aktuelle stoffet.

4

Vidare seier han at åtferda til den avhengige er basert på denne trongen til stoff og at han

ikkje er i stand til å handle på andre måtar enn han faktisk gjer, også i henhold til skadane han

påførar seg sjølv og andre. Dei fleste ynskjer ikkje eit slik liv for seg sjølv og ruslidingar

rammar som vist heller ikkje tilfeldig, likevel er samfunnet prega av ei gjennomgåande

haldning om at rusavhengighet er sjølvforskyldt. Dette kan skuldast at synet på

rusavhengighet som sjukdom er relativt nytt i Noreg. Før rusreforma i 2004 vert det vurdert

som eit sosialt problem og rusavhengige var klientar tilknytt sosialomsorgen og ikkje

pasientar knytt til helsevesenet. Med den nye reforma understreka sosialkomiteen at

rusavhengige skulle behandlast likt som alle andre borgerar med behov for helsehjelp

(Helsedepartementet, 2004).

2.2 Rusavhengige pasientar på sjukehuset

Det er ein allmenn klinisk erfaring at denne pasientgruppa ofte rammes av alvorleg sjukdom

(Skeie, 2012). Dårlege boforhold, mangelfull ernæring, dårleg hygiene, injisering av

rusmidler, ureint brukarutstyr og vald er risikofaktorar for mange rusavhengige og lista over

vanlege narkotikarelaterte helseskadar innebær mellom anna hjarte- og karsjukdomar,

lungesjukdomar, smertetilstandar, abcessar, infeksjonar, venetrombosar, lungeemboli,

underernæring og skadar etter vald og overgrep. Alvorlege komplikasjonar oppstår gjerne då

ein ser at mange av desse pasientane ventar lenge med å oppsøke hjelp, mellom anna fordi dei

lev eit liv der rus står i sentrum og er viktigare enn å ivareta eiga helse og forebygge sjukdom

(Skoglund & Biong, 2012, s.186-187). Skeie (2012) påpeikar at rusavhengighet også kan føre

til at pasientens somatiske sjukdom ikkje vert oppdaga fordi helsepersonell for raskt og

lettvint konkluderar med at symptoma skuldast rus og ikkje sjukdom.

Steigedal (2014) fann i si undersøking at sjukepleiarar opplev rusavhengige som ei krevande

pasientgruppe. Dei fortel om dårlege erfaringar med utagering, aggresjon og tidkrevande

«gjengangere». Det kom mellom anna fram frå enkelte informantar at «alle har nok en

profesjonell holdning til de og gir de på en måte det de skal ha, men ikke noe særlig mer

heller» og at «de har rett til pleie, men jeg kjenner det slik at de ikke har rett til min fulle

empati». Andre haldningar som kom fram var at pasientane gjer det dei gjer kun for å få

oppmerksomhet og at situasjonen deira i stor grad er sjølvforskyldt. Ein sjukepleiar beskreiv

sine tankar om oppegående rusavhengige pasienter slik:

du får skylde deg selv, du har selv satt deg i denne situasjonen. Nå har du fått rene

klær, du har fått vasket deg, du har fått mat. Jeg har sett dine grunnleggende behov,

5

men ring ikke på for femtende gangen og spør om jeg har en røyk, for det er ikke

aktuelt (Steigedal, 2014).

Skoglund og Biong (2012, s.188) hentar fram forskning som underbygger at vanskelege

forhold i oppveksten gir auka risiko for å utvikle rusavhengighet og seier at desse pasientane

på grunn av sine tidlegare traumar og vanskelege livserfaringar er særleg vare for krenkelsar.

Dei meinar difor at det er særleg viktig at helsepersonell møtar desse på ein venleg og ikkje-

dømmande måte, med tryggleik og respekt.

2.3 Likeverdig sjukepleie

Sjukepleiar Vigdis Lysne (2003) peikar på forskjellen mellom å vere likestilt og å vere

likeverdige. Med dette meinar ho at ein som sjukepleiar vil treffe pasientar som er heilt ulike

ein sjølv – med ulik bakgrunn, kunnskaps- og utviklingsnivå og andre tankar og behov. Sjølv

om dette betyr at ein ikkje er likestilte, så har ein alle den same verdien i kraft av den enkle

likhet at ein er menneske. Ho seier at respekten for menneskeverdet krev at alle, ulikhetar til

tross, vert behandla likeverdig, og ikkje som eit objekt for vurdering, bedømming eller forakt.

Som sjukepleiar må ein vere bevisst på at pasienten ikkje innehar sjukepleiarens personlege

kunnskapar og erfaringar, men at han har sine eigne erfaringar, måtar å takle ting på og

kunnskapar som ein må bruke for å kunne hjelpe han på hans ståsted, uten å presse sine eigne

innsiktar på han. Ho seier om relasjonen mellom sjukepleiar og pasient at «målet er ikkje

einighet – men likeverdig samhandling». Berhin, Lundgren & Theodoridis (2010) kartlegger

fleire strategiar sjukepleiarar kan ta i bruk som kan hjelpe dei å møte pasientar dei finn det

vanskeleg å kjenne empati med på ein likeverdig måte. Dei seier at ein mellom anna gjennom

å søke kunnskap om pasienten, forsøke å forstå hans oppleving av situasjonen, vere bevisst

sine eigne verdiar og haldningar og påminne seg si rolle som sjukepleiar vil vere betre i stand

til å kjenne empati med desse pasientane. Dei visar til at sjukepleiaren gjennom å tenke at det

var ein sjølv eller nokon ho var glad i som var i pasientens situasjon kan vere betre i stand til å

kjenne empati og få til ein likeverdig samhandling med han. Dei meinar og at ein viktig

strategi for at pasienten får likeverdig behandling er at ein er bevisst måten han vert omtalt på

på avdelinga. Når pasienten får negativ omtale, til dømes i rapport, påverkar ein sjukepleiaren

slik at pleien allerede før ho treff han er dømd til å ikkje vere likeverdig.

6

2.4 Haldning

Ein haldning innebær at ein har teke eit standpunkt i positiv eller negativ retning. Haldningar

kan vere erfarings- eller kunnskapsbaserte, men er ofte erverva utan særleg refleksjon frå

miljøet rundt oss. Den mest anvendte haldningsmodellen er trekomponentmodellen, som går

ut på at haldningar består av tre delar; 1.Logisk tenking, det vil sei tankar, meiningar og tru

basert på kunnskap og erfaringar. 2.Emosjon, altså kjensla av å like eller mislike.

3.Åtferdsansynlighet, det vil sei intensjon og korleis me oppfører oss. Haldningar kjem altså

til uttrykk gjennom det me tenker, føler, seier og gjer (Sander, 2015).

Det er ei vanleg oppfatning at kunnskap fører til haldningsendring, som i sin tur fører til

åtferdsendring, samstundes som me veit at enkelte haldningar er motstandsdyktige mot

endring, kanskje i særleg grad unyanserte og dårleg begrunna haldningar, dei me gjerne kallar

fordommar (Teigen, 2012). Aasheim (1997, s.18) hevdar at haldningar reflekterer den

enkeltes kunnskap, og meinar difor at kunnskap er viktig, men at det åleine ikkje er nok:

Det gjelder å få følelsene med, nå ned til det sjikt i personligheten som kan være

behersket av fordommer og stereotypier. (Asheim 1997, s. 18).

Motpolen til negative haldningar, eller stereotypiar, er positive haldningar. I begrepet positiv

haldning ligg ”et grunnleggende ja til mennesker som medmennesker” (Asheim, 1997, s.

296). Når man i sykepleieetikk skal karakterisere forholdet til pasienten ved positive

haldningar, brukes omgrep som «respekt», «innlevelse», «ærlighet» og «omsorg» (Nordtvedt,

1993, s.89).

2.5 Sjukepleieteoretisk perspektiv

Eg har vald å støtte meg til Joyce Travelbee sin sjukepleieteori fordi ho i stor grad framhevar

at etkvart menneske er unikt og har verdi og verdighet, noko som unekteleg er ein motpol til

all form for stereotypiske haldningar. Ho vektlegg viktigheten av den mellommenneskelege

relasjonen mellom pasient og sjukepleiar kor sjukepleiar oppfattar, respekterar og responderar

på det unike i mennesket bak pasienten (1999, s.140).

Travelbee (1999, s.52) seier at kvaliteten på sjukepleien og omsorgen som vert gitt i størst

grad er basert på sjukepleiarens forståelse av den sjuke og av hennes menneskesyn. Ho hevdar

at mange uttrykker eit likeverdig og respektfullt menneskesyn verbalt, men at handlingane

deira og deira forhold til andre menneske tydar på noko anna.

7

I virkeligheten synes det å eksistere en skala for menneskers relative verdi, det vil si at

vi tildeler andre mennesker varierende verdi og verdighet ut fra visse kriterier eller

retningslinjer, som ligger til grunn for bedømmelser og rangeringer (Travelbee, 1999,

s.59).

Ho snakkar og om den menneskelege reduksjonsprosess, som oppstår ved at me

avhumaniserer enkeltindivider til dømes ved stereotypiar (1999, s.64). Ifølge Travelbee

(1999, s.68-69) er frustrasjon og sinne ein av dei vanlegaste reaksjonane på å kjenne seg

avhumanisert og ho påpeikar at enkeltindivid frå dei lågaste sosioøkonomiske gruppene har

særleg få ressursar for å konstruktivt handtere avhumanisering. Ho validerar sinnet til desse

individa, fordi ho meinar at sjukepleiaren gjennom den menneskelege reduksjonsprosessen

utslettar det menneskelege ved enkeltindividet og utsett dei for ein grov krenkelse (1999,

s.70). Ho seier at «det er den profesjonelle sykepleierens oppgave å oppfatte og forholde seg

til mennesket i «pasienten»» (1999, s.70). Det faktum at sjukepleiarar ser den uretten som ofte

vert begått ved å avhumanisere individer og likevel vel å oversjå det, kallar ho ein sørgeleg

kommentar til deira mangel på sosial bevisshet.

3.0 Metode

Ein metode er eit redskap som seier noko om korleis ein bør gå til verks for å fremskaffe

eller etterprøve kunnskap. Bakgrunnen for å velge en bestemt metode er fordi ein meinar

at den vil gje oss gode data og belyse spørsmålet på en god måte (Dalland 2007, s.83).

3.1 Litteraturstudie

Bacheloroppgåva skal i henhold til HSH sine retningslinjer vere ei litteraturstudie, og det er

difor den metoden som vert brukt i denne oppgåva. Ei litteraturstudie er ei studie og tolkning

av litteratur knytt til eit bestemt tema, i denne samanhengen hovudsakeleg sjukepleieteori og

vitskapelege forskningsartiklar. I ei litteraturstudie presenterer ein ikkje ny kunnskap, men

hensikta er å få oversikt over og oppsummere den kunnskapen som allereie fins, og trekke

eigne konklusjonar frå denne (Støren, 2013, s. 16-17).

3.2 Framgongsmåte

For å finne relevante artiklar til oppgåva søkte eg i CINAHL. Eg valde å avgrense alle søka til

«full text» då det har vist seg å luke ut mange treff som ikkje kan nyttast og gjer det enklare å

få oversikt over resultatlista. Eg nytta søkeorda «Nurse attitudes», «Substance abuse»,

8

«Health care», «Drug users», «Generic health care», «Nurses perception», «Health services»,

«Drug addicts», «Equality», «Nursing», «Nurse» og «Medical wards». Då eg fann fleire

relevante artiklar via CINAHL foretok eg ingen systematiske søk i nokre av dei andre

databasane til HSH, men eg gjorde og eit søk på sykepleien.no for å sjå om eg kunne finne

nokre norske forskningsartiklar.

Tabell 1: Søk i Cinahl 05/01/16:

Nummer Søkeord Avgrensingar Resultat

S1 Nurse attitudes Full text 12562

S2 Nurse AND

substance abuse

Full text 615

S3 Nurse attitudes

AND substance

abuse

Full text 100

S4 Health care

AND drug users

Full text 430

S5 Generic health

care AND drug

users

Full text 6

S6 Nurses

perception AND

drug users

Full text 10

S7 Health services

AND drug

addicts

Full text 10

S8 Equality AND

nursing OR

nurse

Full text

136 466

S9 Drug users

AND medical

wards

Full text 8

9

Eg har vald å ha med artikkel nr.13 frå S3 - “Nurses’ perception of the quality of the care they

provide to hospitalized drug addicts: Testing the theory of reasoned action”. Den same

artikkelen kom og opp I S6. Frå S5 valde eg ut treff nr.1 - “Barriers to accessing generic

health and social care services: a qualitative study of injecting drug users”. Frå S9 har eg vald

treff nr.1 – “The dissonant care management of illicit drug users in medical wards, the views

of nurses and patients: a grounded theory study”

Videre søkte eg på sykepleien.no. Eg har ikkje med tabell for denne databasen då eg berre

hadde eit søk. Eg brukte søkeordet «rus» og filteret «forskningsartikler» under «kategorier».

Dette genererte ingen resultater for valde søkeord, men eg fekk opp to sider med «treff i

innhold». Der fann eg artikkelen «Smertebehandling av rusmisbrukere innlagt i sykehus».

3.3 Kjeldekritikk

Eg har vurdert kvar enkel artikkel opp mot sjekklistene det er henvist til i høgskulens

bachelorvegleiar, men har vald å skrive eit samandrag av dei viktigaste punkta for kvar

artikkel i staden for å fylle ut og legge ved lister.

“Barriers to accessing generic health and social care services: a qualitative study of injecting

drug users” av Joanne Neale, Charlotte Tompkins og Laura Sheard. Forfattarane underbygger

funna deira med anna litteratur, samt redegjør godt for hensikt, metode og resultat. Dei 75

informantane er jamt fordelt over ein storby, ein mellomstor by og ei bygd, noko eg synes er

svært bra i forhold til at ein kan tenke seg at det her er forskjellar mellom by og bygd.

Artikkelen omhandlar all helsepersonell, men eg har trekt ut det som omhandlar sjukepleiarar

i somatisk avdeling på sjukehus. Trass at berre delar av artikkelen er relevant for meg, vel eg

å bruke den då det er relativt ny forskning frå eit europeisk land som spesifikt tek for seg det

eg ynskjer å finne ut av. Ei svakhet er at eg ikkje har greidd å finne ut om forfattarane er

sjukepleiarar, men det vert sagt i artikkelen at dei har trening og erfaring i å utføre intervju

med rusavhengige. Intervjua vart tatt opp på lydbånd for å sikre korrekt gjengivelse av

informasjonen som vart gitt. Forskninga er etisk godkjend av South east multi-centre research

ethics committee.

“Nurses’ perception of the quality of the care they provide to hospitalized drug addicts:

Testing the theory of reasoned action” av Merav Ben Natan(RN), Valery Beyil(RN) og Okev

Neta(RN). Artikkelen hadde første augnekast fleire signifikante svakhetar. Forskninga er for

det første gjennomført i Israel og eg er usikker på kor korrekt det vert å overføre desse funna

10

til norske forhold. Eg vurderte at dette ikkje ekskluderte artikkelen, både fordi fleire funn

tilsvarar andre europeiske studiar og fordi den foreslår fleire konkrete tiltak for at

rusavhengige pasientar skal få god sjukepleie, noko som var viktig for meg å finne. Det

styrste ankepunktet var at informantane oppgir inkonsekvente svar. Mykje teiknar eit bilete av

gode haldningar og likeverdig sjukepleie, noko som er i strid med anna forskning, og eg satt

difor spørsmåltegn ved om spørreskjemaene var ærleg utfylt. Dette spørsmålet stillar

forfattarane også, og dei oppgir som mogleg forklaring at nokre av påstandane i

spørreskjemaet er formulert slik at deltakarane rapporterar si eiga åtferd, og at moglegheita

for at sjukepleiarane vil rapportere eiga negativ åtferd er liten. Dei meinar dette kan kome av

frykt for at svara dei oppgir skal bli kjend for andre, liten evne til å objektivt vurdere seg

sjølv, og/eller indre konflikt i forhold til å støtte syn som går imot pasientrettighetane. Dette

kan ha ført til ei idealisering av den faktiske tilstanden. På bakgrunn av dette underbygger

artikkelen Joyce Travelbee si påstand om forskjellen mellom uttalte haldningar og faktiske

haldningar blant sjukepleiarar, som eg synes er viktig å belyse. Artikkelen er elles god i

forhold til sjekklista. Alle forfattarane er sjukepleiarar, hensikt, metode og resultat er tydeleg

beskrevet, dei har brukt omfattande spørreskjema og dei har henta informantar frå tre ulike

sjukehus. Deltakarane i studien er blitt informert om målet ved studien på førehand og

spørreskjemaet vart pilottesta. Forskninga er godkjend av research ethics committee of the

nursing department.

«Smertebehandling av rusmisbrukere innlagt i sykehus» av Rita Li(RN), Eva Undall(RN),

Randi Andenær og Dagfinn Nåden. Forfattarane visar til tidlegare forskning som forklarar

utfordringane denne pasientgruppa har i møte med helsevesenet samt underbyggar deira eigne

resultat. Dei har sikra eit representativt utval med å kartlegge kva avdelingar opioidavhengige

oftast er innlagd på og ved å distribuere spørreskjema til fire ulike sjukehus i fire ulike

helseregionar. 274 sjukepleiarar har besvart spørreundersøkinga og samtlige har jamnleg

erfaring med rusavhengige. Det vart utført ei pilotstudie for å kartlegge om spørsmåla var

klårt og konsist formulert. Anonymiteten til deltakarane er godt ivareteken og studien er meldt

og godkjend av personvernombudet for forskning. Forfattarane påpeikar sjølv at svakhetar

ved undersøkinga er variasjonar i kor ofte deltakarane har kontakt med rusavhengige

pasientar, samt at dei nyttar eit eigenutvikla spørreskjemaet, noko dei forsvarar med bruken av

pilottest. Ei anna svakhet var at det var vanskeleg å finne ut kva yrkesgrupper forfattarane

tilhøyrde, men gjennom søk på sykepleien.no kunne eg bekrefte at minst to av dei er

sjukepleiarar. Eg finn artikkelen relevant for mi oppgåve fordi den er godt gjennomført, fordi

11

den er utført i Noreg nyleg og fordi den besvarar nokre heilt sentrale spørsmål i forhold til

problemstillinga mi.

«The dissonant care management of illicit drug users in medical wards, the views of nurses

and patients: a grounded theory study» av Rob Monks(RN), Annie Topping(RN) og Rob

Newell(RN). Artikkelen gir eit godt innblikk i temaet då dei intervjuar både sjukepleiarar og

pasientar, samt underbyggar teoriane sine med anna forskning. Ei svakhet kan vere at det er

fleire sjukepleiarar (29) enn pasientar (12) som deltek. Ei anna svakhet er at alle deltakarane

er rekruttert ved det same sjukehuset, og ein kan ikkje vere sikker på at situasjonen er den

same andre stadar. Forskninga er utført i england og eit moment forfattarane påpeikar er

mangelfull opplæring om rusavhengige pasientar i den engelske sjukepleiarutdanninga. Mi

erfaring er at dette kan overførast til norske forhold. Dei nyttar analyserande intervju med

opne spørsmål samt med utforskande oppfylgjingsspørsmål som til dømes «Kva meinar du?»,

«Forklar videre» og «Kva fekk det deg til å føle?». Dette ser eg som ei styrke då det gir

grundige svar. Dei fleste sjukepleiarane i studien uttrykte negative syn på rusavhengige, men

kunne identifisere sjukepleiarar ved arbeidsstaden som var meir positive til desse pasientane.

Desse sjukepleiarane (3 stk) vart då rekruttert til studien for å få eit breiare

vurderingsgrunnlag. Sjukepleiedeltakarane dekkar eit bredt spekter av alder (21-58 år),

kjønn(24 kvinner og 5 menn) og sjukepleieerfaring (4mnd-37 år). Alle hadde jamnleg kontakt

med rusavhengige pasientar. Samtlege av pasientdeltakarane rapporterte at dei injiserte heroin

og var per definisjon tunge rusavhengige. Alle deltakarane fekk både skriftleg og muntleg

informasjon i forkant av studien og forskninga er etisk godkjend av tre ulike etiske komitéer.

Intervjua vart teken opp på lydbånd og der det var mogleg fekk deltakarane kontrollere

avskrift for nøyaktighet. Ingen av disse valde å trekke tilbake utsegna sine.

3.4 Metodekritikk

Fokus i oppgåva er lagt på å belyse dårlege haldningar hjå sjukepleiarar, noko som kan gje eit

unyansert bilete av situasjonen. Eg har tru på at det fins sjukepleiarar som bidreg til å gje

denne pasientgruppa god sjukepleie, men med omsyn til ordbegrensing i oppgåva vert det

naturleg å trekke fram problem og tiltak, og ikkje så mykje nyansane. Det kom og fram i

forskninga at dette er eit gjennomgåande problem, noko eg synes rettferdiggjer fokuset i

oppgåva. Tema i oppgåva var klart før eg byrja, men problemstillinga tok form etterkvart som

eg såg kva som fantes av forskning. Eg forsøkte så vidt å søke i andre databasar enn

CINAHL, men fann at dei ikkje var like gode samt at dei søka eg utførte i CINAHL gav

12

mange gode treff på artiklar som belyste temaet mitt godt. Eg har forsøkt å finne artiklar som

er skrevne av sjukepleiarar, og med unntak av ein kor eg ikkje greidde å finne ut av dette så

har alle fleire forfattarar med sjukepleieutdanning. Det var og viktig at artiklane var i tråd med

etiske retningslinjer og samtlege av artiklane eg har med er godkjende av etiske komitear. Eg

har berre nytta fire forskningsartiklar i oppgåva og kunne med fordel ha brukt fleire for å få

eit breiare grunnlag å drøfte problemstillinga mot. Eg har lest fleire relevante artiklar, men på

bakgrunn av størrelsen på oppgåva brukar eg berre fire, slik at eg kan ta med alt eg vurderar

som viktig frå dei artiklane eg har med. Pasientsituasjonane eg har med i innleiing og

drøftingsdel er anonymisert av etiske omsyn og eg har fulgt rettningslinjene for

kildehenvisning for å vise til kor eg hentar informasjon og for å unngå plagiat.

4.0 Resultat

4.0.1 Forskningsartikkel 1:

“Barriers to accessing generic health and social care services: a qualitative study of injecting

drug users” av Joanne Neale, Charlotte Tompkins og Laura Sheard. Dette er ein kvalitativ

forskningsartikkel med formål å finne ut korleis rusavhengige opplev å bli møtt når dei

oppsøkar helsevesenet for helseproblem som ikkje er direkte knytt til sin rusavhengighet.

Undersøkinga tok stad i England i 2006 og forfattarane intervjua 75 injiserande rusavhengige.

Eit tilbakevendande problem var stigmatisering og negative haldningar. Forfattarane påpeikar

at desse personane ofte får merkelappane «krevande» og «ufortjenande» av sjukepleiarar,

samt at helsepersonell kan vegre seg for å arbeide med dei fordi dei kjenner at dei har

utilstrekkeleg kunnskap og erfaring eller er fysisk redde. Deltakarane fortel at dei i stor grad

har hatt kontakt med sjukehus, og sjølv om nokre har god erfaring med helsepersonellet,

beskriv dei fleste negative erfaringar. Dei fortel om å få kjensla av at dei ikkje er verdig hjelp

og at dei kastar vekk verdifulle ressursar. Det kjem fram at sjukepleiarar behandlar

rusavhengige som søppel og møter dei med stor mistru og ein haldning om at dei kjem til å

gjere noko kriminelt på avdelinga. Forfattarane visar at ein konsekvens av dårlege haldningar

er at rusavhengige vegrar seg for å oppsøke hjelp på sjukehuset, samt at det bidreg til å auke

skamkjensla kring deira eiga åtferd. Dei konkluderar med at korleis relasjonen blir mellom

helsepersonell og den rusavhengige pasienten er basert på pasienten sin oppførsel og

framtreden, men også på helsepersonellet si kunnskap og forståing av rusavhengighet, og at

profesjonelle som evnar å forstå den omfattande kompleksiteten med denne pasientgruppa har

større sannsynleghet for å møte dei med sympati og å yte god hjelp.

13

4.0.2 Forskningsartikkel 2:

“Nurses’ perception of the quality of the care they provide to hospitalized drug addicts:

Testing the theory of reasoned action” av Merav Ben Natan(RN), Valery Beyil(RN) og Okev

Neta(RN). Hensikta er å finne ut korleis sjukepleiarar vurderar kvaliteten på sjukepleien dei

gir til rusavhengige. Det er kvantitativ forskning som omfattar 135 sjukepleiarar frå tre ulike

sjukehus og vart gjennomført i 2009. Forfattarane nyttar spørreskjema med 82 spørsmål med

graderte svaralternativ for å avdekke kva haldningar sjukepleiarane har ovenfor pasientane

samt både kor høg intensjonen er for å utøve god sjukepleie og om intensjonen samsvarar med

den faktiske pleien dei utøvar. Forfattarane visar til at sjukepleiarar finn dette ei vanskeleg

pasientgruppe å arbeide med og at haldningane deira er prega av pessimisme og stigmaer,

noko som påverkar sjukepleien dei yter. Funna i studien er noko motstridande. Dei fleste

oppgir at dei kjenner seg trygge på at dei har nok opplæring, kunnskapar og erfaring til å yte

tilfredsstillande sjukepleie til rusavhengige pasientar, men samstundes visar resultata at

mange ville følt det ukomfortabelt å måtte jobbe med disse og at dei er redde for vald og

manipulering. Forfattarane finn og at sjukepleiarar som har negative oppfatningar av

rusavhengige har lågare intensjonar for å yte god sjukepleie til desse og at positive haldningar

har motsatt effekt, samt at rusavhengige pasientar som er «vanskelege» å arbeide med, til

dømes dei som forstyrrar rutinen på avdelinga, kan påverke sjukepleiarens ynskje om å yte

pleie til pasienten i negativ retning. Forfattarane konkluderar med at ein haldningsendring og

betre opplæring til sjukepleiarar er svært viktig for å sikre god kvalitet i pleien til denne

pasientgruppa. Dei foreslår konkrete tiltak som går på å auke bevisshets- og kunnskapsnivået

til sjukepleiarar. Tiltak som vert nemd er dagskurs under utdanninga, gjerne med

gjesteforelesarar som har brukarerfaring men som ikkje passar den stereotypiske oppfatningen

av rusavhengige, vektlegging av pasientrettighetslova og pasientens rett til likeverdig

behandling, gjerne ved å distribuere postere, samt workshops for sjukepleiarar med formål å

identifisere vanskar med å arbeide med denne pasientgruppa, gi rom for å lufte frustrasjonar

og å diskutere måtar å forbetre arbeidet på.

4.0.3 Forskningsartikkel 3:

«Smertebehandling av rusmisbrukere innlagt i sykehus» av Rita Li(RN), Eva Undall(RN),

Randi Andenær og Dagfinn Nåden. Dette er ei norsk tverrsnittstudie frå 2009. Studien tek for

seg helsepersonell ved somatiske avdelingar på fire sjukehus og av 312 deltakarar er 274

sjukepleiarar. Hensikta er mellom anna å besvare «hvilke kunnskaper og holdninger har leger

og sykepleiere til opioidavhengige pasienter med smerte?». Forfattarane visar til forskning

14

som underbygger at opioidavhengige pasientar kan ha hyperalgesi2 og auka toleranse for

smertelindrande medikament, men at dei mottek dårlegare smertebehandling både på grunn av

mangelfull kunnskap kring dette og på grunn av stereotypiske haldningar som påverkar

handlingsvala til helsepersonell. Dei påpeikar og at disse pasientane i realiteten samarbeidar

godt og er ærlege om sitt misbruk dersom helsepersonell visar dei respekt og tillit. Resultata

visar at fleire enn halvparten av sjukepleiarane føler seg manipulert og lurt av

opioidavhengige pasientar og at færre enn halvparten trudde på pasientens smerteformidling.

Studien avdekkar og at berre 55, 7 % av sjukepleiarane er einig i påstanden om at

opioidavhengighet er ein sjukdom. Forfattarane peikar på at relasjonen mellom helsepersonell

og rusavhengige ser ut til å vere prega av ein vond sirkel, der helsepersonell er redd dei vert

manipulert og held tilbake smertelindrande medikament til pasientane, noko som fører til at

den smertepåverka pasienten vert abstinent, agressiv og «vanskeleg» og dermed oppfyller dei

stereotypiske forventningane helsepersonellet har til dei. I denne sirkelen vil pasienten utvikle

mistillit til helsevesenet og forfattarane understrekar at dette er ei pasientgruppe kor mange

har hatt ein skadelidande sosialiseringsprosess på grunn av omsorgssvikt som kan ha medført

at dei i utgongspunktet har mistillit til andre meneske. Artikkelen konkluderar med at det kan

vere behov for haldningsendrande tiltak, undervisning og klinisk integrert læring med hensikt

å auke kunnskapsnivået hjå helsepersonell, samt ein avdelingskultur som fremmer utvikling

av og refleksjon rundt personleg kompetanse. Dei meinar at kunnskap er essensielt for å

ivareta krevande pasientgrupper med komplekse hjelpebehov, slik som denne gruppa.

4.0.4 Forskningsartikkel 4:

«The dissonant care management of illicit drug users in medical wards, the views of nurses

and patients: a grounded theory study» av Rob Monks(RN), Annie Topping(RN) og Rob

Newell(RN). Dette er ei studie frå 2013 kor forfattarane intervjuar sjukepleiarar og

rusavhengige pasientar ved eit stort sjukehus i nordvest-england. Med analyserande

dybdeintervju vil dei finne ut korleis sjukepleiarane utøver pleie til tungt rusavhengige

pasientar samt belyse pasientanes erfaringar og synspunkt ift den pleien dei mottek. Dei visar

til at rusavhengige ofte vert dømd som problematiske, vanskelege å handtere, krevande og

forstyrrande og at dei difor kan bli nedprioritert. Dei påpeikar og at det er for lite fokus på

rusavhengighet i sjukepleiarutdanninga og at sjukepleiarane difor ikkje har kunnskapen som

trengs for å ivareta behova til denne pasientgruppa. Mellom anna peikar dei på forskning som

2 Auka sensitivitet for smerte.

15

visar at uttrykk for smerte kan bli tolka av sjukepleiaren som eit plott for å få eller auke dosen

av medikament med rusgjevande verknad, og at smerten til pasienten difor vert ignorert eller

underbehandla, samt at mange konfliktar oppstår som følgje av at pasienten er abstinent, noko

som kunne vore unngått dersom sjukepleiaren hadde meir kunnskap kring abstinenslindring.

Ein anna konsekvens er at mange rusavhengige unnlet å legge seg inn på sjukehus eller skriv

seg ut for tidleg då abstinensar framstår for dei som meir skremande enn den fysiske

sjukdomen dei treng behandling for. Sjukepleiarane bekreftar at dei kan for lite om

rusavhengighet og at det fører til mangelfull pleie. Dei fleste sjukepleiarane erkjenner og at

dei har negative haldningar til rusavhengige pasientar. Det kjem fram at enkelte ser dei som

«a waste of space» og «something we have to tolerate». Det kjem og fram at sjukepleiaren er

klår over at dette strir imot deira etiske retningslinjer, men at ein vanleg strategi mot dei

verdikonfliktane dette medfører er å distansere seg frå pasienten og å bruke lite tid på han.

Pasientdeltakarane fortel at dei er klår over sjukepleiaranes synspunkt og at det «fyrar dei

opp» og bidreg til negative konfrontasjonar. Ein pasient fortel om ein sjukepleiar som uttrykte

sine negative haldningar direkte til han og at han då var blitt både verbalt og fysisk valdeleg –

noko som i sin tur forsterkar sjukepleiaranes oppfatning om desse pasientane som aggressive

og vanskelege. Forfattarane fann at dei sjukepleiarane som hadde positive haldningar til

rusavhengige pasientar oftast hadde personleg erfaring med rusavhengige i venekrets eller

familie. Dette gav dei eit anna perspektiv og påverka måten dei møtte pasientane på i ein

positiv retning. Det kjem fram at i relasjonar kor sjukepleiaren visar interesse for pasienten,

lyttar og behandlar han som eit menneske og ikkje som ein problematisk rusmisbrukar, er

interaksjonen mellom pleiar og pasient prega av gjensidig respekt og vert mindre negativt

lada. Konklusjonen i artikkelen er å auke kunnskapsnivået til sjukepleiarane, både for å skape

ei haldningsendring slik at sjukepleiaren ynskjer å hjelpe rusavhengige pasientar, og for å syte

for at hjelpa dei gir er heilhetleg og god. For å gje sjukepleiarar betre kunnskap foreslår dei at

ein byggar opp kommunikasjonen mellom sjukehuspersonell og kommunens rusomsorg,

forbetrar sjukepleiarens grunnutdanning, samt brukar meneske med brukarerfaring i

undervisande initiativ slik at sjukepleiaren får sjå mennesket bak avhengigheten. I tillegg

foreslår dei at ein på sjukehusavdelingane går tidleg og sterkt inn for å lindre

abstinenssymptom, då dei definerar abstinensar og frykt for abstinensar som ein hovudårsak

til stereotypisk åtferd hjå pasientar og til avbrutt behandling.

16

4.0.5 Oppsummering av hovudfunn

Artiklane eg har lest underbyggar kvarandre. Hovudfunna er at negative haldningar blant

sjukepleiarar forekommer i stor grad og at dette spelar ei betydeleg rolle for korleis dei utfører

sjukepleie. Det ser ut som at problemet i stor grad skuldast mangel på kunnskap, noko enkelte

sjukepleiarar sjølv erkjenner. Det ser også ut til at relasjonen mellom sjukepleiarar og

rusavhengige pasientar er prega av ein vond sirkel, kor sjukepleiaren møter pasienten med

mistru og pessimisme, korpå pasienten reagerar med stereotypisk åtferd og såleis forsterkar

sjukepleiarens negative haldning. Samtlege av artiklane konkluderar med at ei

haldningsendring blant sjukepleiarar er naudsynt for at denne pasientgruppa skal få likeverdig

behandling og at ein må iverksette tiltak som går på kunnskapsauke. Fleire påpeikar at dette

mellom anna bør gjerast ved å nytte seg av personar med brukarerfaring i utdanning og

kursing av sjukepleiarar, for å bryte ned den stereotypiske oppfatningen dei har av

rusavhengige.

5.0 Drøfting

5.1 Kva haldningar pregar sjukepleiarens møte med rusavhengige pasientar i somatiske

sjukehusavdelingar, og kva er bakgrunnen for disse?

Mykje tydar på at negative haldningar i stor grad pregar sjukepleiarens møte med

rusavhengige pasientar. Med negative haldningar meinast her stereotypiske oppfatningar av

rusavhengige som kriminelle, vanskelege, krevande, manipulerande, uærlege og aggressive,

samt oppfatningar om at følgene av avhengigheten deira er sjølvforskyldt og at dei ikkje

fortenar den same omsorgen som andre pasientar. Studiar avdekkar at sjukepleiarar ikkje trur

på rusavhengige pasientars smerteformidling, at dei trur dei lyg om tilstanden sin for å lure til

seg medikament med rusgjevande verknad, at dei er gjengangarar på sjukehus for å oppnå

oppmerksomhet, samt at dei er uforutsigbare og tyr lett til vald og utagering (Neale et al.,

2006; Natan et al., 2009; Li et al., 2009; Monks et al., 2013; Steigedal, 2014). Forskning frå

Noreg (Li et al., 2009) tydar og på at berre litt over halvparten av sjukepleiarar ser

opioidavhengighet som ein sjukdom, og eg synes ikkje det er vanskeleg å tenke seg at

sjukepleiarens haldning kan vere forskjellig mot ein pasient ho vurderar som sjuk og ein ho

vurderar som ein manipulerande og løgnaktig person. Enkelte undersøkingar avdekkar nokså

bevisste negative haldningar frå sjukepleiaren si side og eg finn det oppsiktsvekkande og

skremande å sjå utsegn frå sjukepleiarar som seier at rusavhengige ikkje har rett på deira fulle

empati eller noko meir enn høgst naudsynte pleie (Steigedal, 2014) samt at dei vert omtalt

17

som «a waste of space» (Monks et al., 2013). Dette er haldningar som per definisjon går under

omgrepet fordommar (Teigen, 2012) og som på alle plan strir imot sjukepleiarens

grunnleggande funksjon og verdigrunnlag. Rusavhengige pasientar anerkjenner at enkelte

sjukepleiarar ser ut til å ha positive haldningar til dei (Monks et al., 2013; Neale et al., 2006),

men teiknar og eit bilete av å bli møtt med mangel på respekt og verdighet og seier at

sjukepleiaren ofte behandlar dei som søppel, som nokon som ikkje er verdig hjelp og som

kastar vekk ressursar (Monks et al., 2013; Neale et al., 2006).

Natan et al (2009) meinar at det kan vere vanskeleg å få sjukepleiarar til å vere ærlige om sine

eigentlege haldningar til rusavhengige pasientar fordi dei veit at dei kjenslene dei har står i

kontrast til etiske retningslinjer. Ved å distansere seg frå realiteten og skulde på at

haldningane spring ut frå pasientens oppførsel, slepp sjukepleiaren å forhalde seg til sine

eigne verdikonfliktar. Dette er i tråd med det Travelbee (1999, s.59) seier om at det er eit

vanleg fenomen at sjukepleiarar omtalar likeverdighet og eit respektfullt menneskesyn som

eigne verdiar, men at dei gir uttrykk for andre haldningar gjennom sine handlingar til enkelte

pasientar. Rusavhengige eg har snakka med fortel og at det ikkje nødvendigvis er det

sjukepleiaren seier som er galt, men at dei opplev at ho utvisar ein negativ haldning gjennom

måten ho opptrer på som dei ikkje ser i relasjonen ho har til andre pasientar. Eg har og

opplevd at pasienten blir omtalt i negative vendingar på vaktrommet, til dømes i rapport, noko

eg tenker bidreg til at negative haldningar vert overført til sjukepleiaren før ho i det heile har

møtt pasienten sjølv.

Eg skal ikkje hevde at rusavhengige pasientar aldri byr på utfordringar i forhold til si åtferd,

og det er noko dei også sjølv anerkjenner (Monks et al., 2013). Samstundes meinar eg at

sjukepleiaren har eit ansvar for å sjå ein større heilhet. Rise (2010) hevdar at åtferda til ein

rusavhengig vert styrt av avhengigheten og trongen til stoff og meinar at ein gjennom

avhengighet mistar evna til å tenke fornuftig og ikkje er i stand til å handle annerleis enn det

ein gjer. Sjukepleiarens haldningar ser ikkje ut til å ta høgd for dette, noko som kan tyde på at

haldningane deira stammar frå dårleg kunnskap. At nærare halvparten av sjukepleiarane i

studien til Li et al (2009) er ueinig i at opioidavhengighet er ein sjukdom, samt at fleire

studiar avdekkar manglande kunnskap om rusavhengighet hjå sjukepleiarar (Monks et al.,

2013; Neale et al., 2006; Natan et al., 2009; Li et al., 2009; Steigedal, 2014) støttar dette synet

og kan vere med på å forklare kvifor det er vanskeleg for sjukepleiaren å utvise forståelse for

kompleksiteten i den rusavhengiges åtferd. Manglande kunnskap vert trekt fram som eit viktig

moment i fleire studiar (Neale et al., 2006; Natan et al., 2009; Li et al., 2009; Monks et al.,

18

2013; Steigedal, 2014), men slik eg ser det kan ein anna bakgrunn for negative haldningar

vere det synet samfunnet gjennom mange år har hatt på rusavhengige som sosialt underlegne

(Helsedepartementet, 2004). Visst vart dei gitt pasientstatus for 12 år siden, men historien har

vist at menneske treng lang tid på å endre fastgrodde oppfatningar og Teigen (2012) påpeikar

og at negative haldningar – fordommar – er motstandsdyktige mot endring, noko

sjukepleiaren etter mi meining har eit ansvar for å vere bevisst på.

5.2 Kva konsekvensar har disse haldningane for pasienten?

Haldningar kjem til uttrykk gjennom det me tenker, føler, seier og gjer (Sander, 2015), og

korleis kan ein då utøve god sjukepleie til pasienten, når haldningane er gjennomgåande

negative? Travelbee (1999, s.52) svarar på dette når ho seier at kvaliteten på sjukepleien og

omsorgen som vert gitt er basert på sjukepleiarens menneskesyn og forståelse av den sjuke.

Når sjukepleiaren ikkje forstår den sjuke, men ser han som eit menneske med mindre verdi,

har det vist seg at ho både har lågare intensjonar for å yte god sjukepleie og at ho i realiteten

utøvar mindre omsorgsfull pleie enn til andre pasientar (Natan et al., 2009; Monks et al.,

2013). Slik eg forstår det kan ein altså ikkje gje god sjukepleie når haldningane er slik dei er,

og ein konsekvens er at ein utfører profesjonen i strid med dei yrkesetiske retningslinjene som

seier at sjukepleien skal vere kunnskapsbasert og basert på respekt for menneskerettighetene,

uavhengig av kven pasienten er (Norsk sjukepleierforbund, 2008, s.5).

Skeie (2012) seier at rusavhengige er ei utsett gruppe i forhold til sjukdom, men at mange

unngår å oppsøke hjelp eller skriv seg ut frå sjukehus før dei er ferdigbehandla. Monks et al

(2013) hevdar dette kan kome av at behovet for rus er så sterkt at ein fryktar

sjukehusinnleggelsar då ein vil oppleve fråvær av rus samt abstinensplagar. Eg stilte meg

spørsmålet om denne frykten også kunne vere ein konsekvens av sjukepleiarens haldningar,

og fann at det kan den då sjukepleiaren vegrar seg for å lindre abstinenssymptom fordi ho ser

pasientens uttrykk for smerter og abstinensar som eit manipulativt plott for å oppnå rus

(Monks et al., 2013; Li et al., 2009). Dette samsvarar og med eigne erfaringar med

rusavhengige som fortel at plagene deira ikkje vert teken på alvor og at dei får for dårleg

medikamentell oppfølging i sjukehus. Li et al (2009) visar til at opioidavhengige i tillegg til å

vere utsett for abstinenssymptom kan ha hyperalgesi og auka toleranse for smertelindrande

medikament. At sjukepleiaren hverken har god nok kunnskap om dette eller trur på pasientens

formidling av smerte fører til at pasienten ikkje får adekvat smertebehandling, noko som og

bidrar til å auke konfliktnivået då pasienten kan reagere med sinne og utagerande åtferd (Li et

19

al., 2009; Monks et al., 2013). I tillegg til abstinensplagar og smerter har eg funne at ein

alvorleg konsekvens av sjukepleiarens syn på rusavhengige kan vere at somatisk sjukdom

ikkje vert oppdaga, fordi symptoma vert oppfatta som rusrelaterte (Skeie, 2012). Dette såg eg

i praksis når ein pasient med hjartesjukdom fortalde om sine symptom og sjukepleiarane

konsekvent, og feilaktig, avfeide det som mellom anna abstinenssymptom.

Ifølge Fekjær (2009, s.88-89) og Lossius (2010, s.437) har dei fleste rusavhengige hatt ulike

problem før dei utvikla rusavhengighet, som psykisk sjukdom, relasjonsskadar og vanskelege

sosiale forhold i oppveksten. Dette gjer dei til ei særs sårbar gruppe og Skoglund og Biong

(2012, s.188) påpeikar og at denne pasientgruppa på bakgrunn av dette kan vere særleg vare

for krenkelsar og har behov for å bli møtt av helsepersonell på ein god måte. Når

sjukepleiaren utvisar negative haldningar voldar ho altså meir skade på eit allerede

skadelidande menneske. Me veit og at avhengighet for den det gjeld er forbundet med skam,

skuld, sjølvforakt og fornedrelse (Stoltenbergutvalget, 2010) og at den rusavhengige vegrar

seg for å oppsøke helsehjelp mellom anna fordi sjukepleiarens negative haldning forsterkar

desse kjenslene (Neale et al., 2006). Ved at pasienten unngår å oppsøke hjelp aukar og fåren

for at alvorlege komplikasjonar oppstår (Skoglund & Biong, 2012, s.186-187), noko eg

vurderar som ein svært alvorleg konsekvens.

Eit tilbakevendande fenomen eg finn er den vonde sirkelen den rusavhengige og sjukepleiaren

ser ut til å sitte fast i. Sjukepleiarens negative haldningar skin gjennom til pasienten samt

påverkar handlingsvala hennar på ein slik måte at ho yt dårlegare sjukepleie, pasienten

reagerar med stereotypisk åtferd, og sjukepleiarens negative haldning vert såleis forsterka (Li

et al., 2009; Neale et al, 2006; Monks et al., 2013; Steigedal, 2014). Travelbee (1999, s.64,

68-69) kallar det å berre sjå eit menneske som eit sett av stereotypiske oppfatningar for den

menneskelege reduksjonsprosess, og ho seier at ein av dei vanlegaste reaksjonane når ein vert

utsett for dette er frustrasjon og sinne, akkurat slik ein ser det hjå desse pasientane. Ho

påpeikar at dette sinnet er berettiga då det dei er utsett for er ein grov krenkelse.

Konsekvensane av sjukepleiarens haldning til denne pasientgruppa er altså omfattande. Det

skapar ein konfliktfylt relasjon mellom pleiar og pasient som er prega av mistillit begge veier

og fører til at pasienten både utagerar, vegrar seg for å oppsøke hjelp samt ikkje får den hjelpa

han treng.

20

5.3 Kva skal til for å oppnå likeverdig sjukepleie til denne pasientgruppa?

For at sjukepleiaren skal gje den rusavhengige pasienten likeverdig sjukepleie må ho i

utgongspunktet ha ein intensjon om det sjølv, og det har vist seg at intensjonen kan vere

fråverande når ho vurderar at desse menneskene ikkje er verdig den same omsorgen som

andre. Forskning visar og at ei positiv innstilling gir større sannsynlighet for at sjukepleiaren

utøvar likeverdig pleie (Natan et al., 2009; Monks et al., 2013; Li et al., 2009). Ei

haldningsendring er difor naudsynt, og mykje tydar på at det er auka kunnskap som skal til for

at ein oppnår dette (Monks et al., 2013; Neale et al., 2006; Natan et al., 2009; Li et al., 2009;

Steigedal, 2014; Behrin et al., 2014). Fleire studiar påpeikar behovet for meir undervisning

om temaet i sjukepleiarutdanninga samt å iverksette tiltak på arbeidsstaden (Li et al., 2009;

Natan et al., 2009; Monks et al., 2013). Mi erfaring er at me lærar lite om rusavhengighet i

utdanninga og såleis vert dårleg forberedt på å møte det i praksis, og eg er difor einig i at dette

krev endring. Reint medisinskfagleg treng sjukepleiaren mellom anna meir opplæring i

forhold til kva medikamentell pleie den rusavhengige pasienten har behov for i forhold til

hyperalgesi og abstinensproblematikk slik at ho kan ta han på alvor og ivareta disse behova,

noko som og har vist seg viktig i forhold til korleis relasjonen mellom dei blir (Li et al., 2009;

Monks et al., 2013). Tiltru til pasientens eiga formidling av korleis han har det er

grunnleggande, og kjem gjerne lettare dersom sjukepleiaren har kunnskap om dette på

førehand. Videre må ein auke kunnskapen om rusavhengighetens kompleksitet og innverknad

på den avhengiges liv. Eg har vore så heldig å vere i praksis i og å arbeidde ved avdelingar

som yt helsehjelp til rusavhengige og sett at fokus på å oppnå kunnskap om rusavhengighet

med mellom anna kursing og seminar kan vere nyttig for å auke sjukepleiarens forståelse for

emnet, noko som er i tråd med den forskninga eg har sett på (Natan et al., 2009; Li et al.,

2009;Monks et al., 2013). Natan et al (2009) foreslår bruk av refleksjonsgrupper på

arbeidsstaden, kor sjukepleiaren kan få rom til å lufte ut frustrasjonar på ein konstruktiv måte

samt diskutere måtar å forbetre arbeidet på i ein fagleg setting. Slike grupper har eg god

erfaring med sjølv og ser det som eit effektivt og lett gjennomførbart tiltak som burde nyttast i

alle avdelingar kor ein jamnleg treff rusavhengige pasientar.

Studiar visar at sjukepleiarar som har personleg kjennskap til rusavhengige og som har sett

dei som meir enn sin avhengighet har meir positive haldningar til dei (Monks et al., 2013;

Natan et al., 2009) og eg er einig i at noko av det viktigaste ein kan gjere for å skape positive

haldningar er å bryte ned stereotypiske oppfatningar og syte for at fleire ser mennesket bak

avhengigheten (Monks et al., 2013; Neale et al., 2006; Natan et al., 2009; Li et al., 2009;

21

Steigedal, 2014; Behrin et al., 2014). Aasheim (1997, s.18) påpeikar at opplysning ikkje er

nok for å endre fastgrodde haldningar, men at ein må få følelsane med hjå den som er

fordomsfull. Det er på bakgrunn av dette eg har tru på viktigheten av å involvere menneske

med brukarmedverknad i opplæringa av sjukepleiarar, noko fleire studiar og foreslår (Natan et

al., 2009; Monks et al., 2013).

For nokre år siden deltok eg på ein konferanse om rus kor temaet var brukarmedverknad.

Gjennom to dagar fekk me mellom anna høyre frå fleire rusavhengige og tidlegare

rusavhengige. Sjølv om eg på dåverande tidspunkt allereie hadde erfaring med rusavhengige

og visste at dette var ei gruppe eg kjende empati for og var oppteken av rettighetane til, så vart

eg tvungen til å reflektere kring nokre haldningar eg kanskje ikkje hadde vore heilt bevisst i

utgongspunktet. Mellom anna var dei ei svært modig rusavhengig kvinne som gjekk på

scenen og fortalde om si erfaring med å misbruke rus gjennom to svangerskap og følgene av

dette. Det kan vere vanskeleg å kjenne empati når ein høyrer om slike tilfelle og eg trur ein

lett tyr til fordømming av den det gjeld. Denne kvinna var open og ærleg, ho gret når ho

fortalde og gjennom at ho viste «normale» menneskelege kjensler, nådde ho nok ut til

kjenslene hjå mange i salen. Når ho var ferdig å snakke kjende eg ingen fordømming mot

henne; eg kjende omtanke, sympati og forståelse for kor vanskeleg opplevingane hennar må

ha vært for henne. Me har ikkje levd det same livet og tatt dei same vala, me er ikkje like,

men det var tydeleg for meg at hennar liv var komplekst, og at handlingane hennar ikkje var

svart/kvite. Slik eg forstår det er det dette det handlar om når Lysne (2003) snakkar om at

sjukepleiaren må vere i stand til å forstå at pasienten ikkje kjem frå den same bakgrunnen som

ho sjølv, ho må sette seg inn i hans situasjon og vere i stand til å sjå kompleksiteten i den for å

kunne kjenne empati og for å vere i stand til å utøve likeverdig sjukepleie på tross av at ein

ikkje er likestilte. Eg trur og det med å forstå bakgrunnen til avhengighet er ein viktig del av å

kunne sjå heilheten i mennesket. Fleire påpeikar at rusavhengige ofte kjem frå ein vanskeleg

bakgrunn (Skoglund & Biong, 2012, s.188; Lossius, 2010, s. 437; Fekjær, 2009, s.95) og dei

fleste sjukepleiarar eg kjenner er i stand til å kjenne empati og omsorg for dei borna dei

rusavhengige ein gong var. Å gjere henne bevisst på dette kan såleis bidra til å skape større

forståing for det vaksne mennesket han er blitt.

Mykje kan altså leggast til rette for å endre sjukepleiarens haldning gjennom å auke

kunnskapsnivået i utdanning og praksis, men til sjuande og sist ser eg som dei viktigaste

tiltaka dei som kan utrettast i måten sjukpleiaren samhandlar med pasienten på – ho må strebe

etter å oppnå ein mellommenneskeleg relasjon med fokus på å forstå pasienten. Berhin,

22

Lundgren & Theodoridis (2010) kartlegg fleire strategiar sjukepleiaren kan ta i bruk for å

møte pasientar ho finn det vanskeleg å kjenne empati med på ein likeverdig måte. Dei peikar

mellom anna på at ho sjølv må bli kjend med pasienten, sette seg inn i hans oppleving av

situasjonen – slik Lysne (2003) også visar til - samt bevisst tenke over sine verdiar og si rolle

som sjukepleiar. Travelbee (1999, s.140) påpeikar at sjukepleiaren på trass av at ho kanskje

ikkje evnar å sette seg inn i pasienten sin stad, må fokusere på å bli kjend med han på eit

djupare plan enn det ho les i rapportar og journalar. Studiar (Monks et al., 2013; Natan et al.,

2009) viser at sjukepleiaren distanserar seg frå den rusavhengige pasienten og brukar mindre

tid på han, noko som tilsynelatande er svært effektivt for å sleppe å forholde seg til det

problemet det er at han ikkje får likeverdig sjukepleie. Ved at ho brukar meir tid saman med

pasienten og lærer han å kjenne, vil det vere vanskelegare å forbli kjenslemessig distansert.

Dersom sjukepleiaren går aktivt inn for å sjå og lytte til pasienten, vil ho kanskje få den same

opplevinga som eg fekk på det seminaret om brukermedverknad. Ho vil forstå. Når ein

sjukepleiar er komt dit at ho kjenner empati med pasienten aukar og sannsynligheten for at ho

ikkje omtalar han i negative vendingar i samtale med andre ansatte på avdelinga, og ein kan

såleis tenke seg at færre vil møte han med ein negativ forhåndsinnstilling – ei positiv

ringverknad som vil bidra til å auke likeverdet mellom han og andre pasientar. Det har og vist

seg at rusavhengige pasientar samarbeidar godt og er ærlige om sitt misbruk når dei vert møtt

med tillit og respekt (Li et al., 2009) - moment som i følge Nordtvedt (1993, s.89) er

essensielt i omgrepet positive haldningar. Det tilseier at når sjukepleiarens eiga åtferd i

relasjonen dei imellom er prega av positive haldningar, kan dette vere ein av dei viktigaste

faktorane for å påverke dei aspekta ved den rusavhengiges åtferd ho ser som vanskelege å

forhalde seg til og dermed bryte den vonde sirkelen dei sit fast i.

Ifølge Travelbee (1999, s.70) har sjukepleiaren ei plikt for å sjå mennesket i pasienten. Som

nemnd tenker eg at det er først når sjukepleiaren greier å sjå det unike mennesket i den

rusavhengige pasienten at ho kan vere i stand til å sjå han som ein likeverdig og kjenne den

same omsorgen for han som ho kjenner for andre. Fokuset på den gode mellommenneskelege

relasjonen kokar ned til enkel, grunnleggande sjukepleie; sjukepleiaren må bruke tid på

pasienten, være open, sjå han, snakke med han, lytte til han, være intressert, gjere ein innsats

for å forstå, bry seg, og la den empatien og omsorgen som fylgjer med når ho ser mennesket

styre dei handlingsvala ho tek som sjukepleiar. Aasheim (1997, s.296) påpeikar at positive

haldningar vil sei «et grunnleggende ja til mennesker som medmennesker», og eit ved å sjå

23

alle pasientar som medmenneske vil haldningane altså ta ei positiv vending, og slik kan ein

oppnå likeverdig sjukepleie – også til den rusavhengige pasienten.

Avslutning:

Denne oppgåva har vist at sjukepleiarens haldning til rusavhengige pasientar er prega av eit

negativt syn, stereotypiske oppfatningar og pessimistiske forventningar. Konsekvensane av

dette er at rusavhengige pasientar ikkje mottek likeverdig sjukepleie, fordi sjukepleiarens

haldningar styrar både intensjonen og handlingane hennar. Eg har sett at mykje av

bakgrunnen er for lite kunnskapar og forståelse blant sjukepleiarar og at ein må auke desse for

at pasienten skal få likeverdig sjukepleie. Travelbee meinar at sjukepleiaren har eit ansvar for

å sjå mennesket i pasienten (1999, s.70), og mykje tydar på at sjukepleiarens haldning til den

rusavhengige pasienten kjem nettopp av at ho ikkje er i stand til å sjå han som noko anna enn

den rusavhengige. Det eg har funnet som dei viktigaste komponentane for å auke kunnskapen

til sjukepleiaren om rusavhengige menneske er at ein legg til rette for interaksjon med

rusavhengige og tidlegare rusavhengige i settingar som er meint til å undervise og opplyse

slik at ho utviklar større forståelse, samt at sjukepleiaren sjølv tek ansvar for å opprette ein

god mellommenneskeleg relasjon med pasienten slik at ho ser han som ein heilhet og utviklar

empati og eit ynskje om å behandle han likeverdig.

Referanseliste:

Asheim, I. (1997). Hva betyr holdninger? Studier i dydsetikk. Oslo, Aschehoug.

Berhin, I., Lundgren, M. & Theodoridis, K. (2014). Aktiv empati: Sjuksköterskors strategier

för att frammana empati i mötet med patienter som av sjuksköterskan upplevs vara

svårbemötta. Nordic Journal Of Nursing Research & Clinical Studies / Vård I Norden,

34(3), 28-32 5p.

Helsedirektoratet. (2011). Nasjonal faglig retningslinje for utredning, behandling og

oppfølging av personer med samtidig ruslidelse og psykisk lidelse – ROP-lidelser.

Henta 07.januar.2016 frå: http://www.helsebiblioteket.no/retningslinjer/rop/2-

definisjoner-metode/2.3-rusdiagnoser-icd-og-dsm#

24

Helsedepartementet. (2004). Rusreformen – pasientrettigheter og endringer i

spesialisthelsetjenesteloven. Henta frå:

https://www.regjeringen.no/globalassets/upload/kilde/hd/rus/2004/0017/ddd/pdfv/205998

-runds067.pdf

Helse- og omsorgsdepartementet. (2013, 26. juni). Rusmidler i Norge. Henta 06. januar 2016

frå: https://www.regjeringen.no/no/tema/helse-og-omsorg/psykisk-helse/rus/rusmidler-i-

norge/id439352/

Li, R., Undall, E., Andenær, R., & Nåden, D. (2009). Smertebehandling av rusmisbrukere

innlagt i sykehus. Sykepleien Forskning 2012 7 (3), 252-260.

DOI:10.4220/sykepleienf.2012.0131

Linde, K. (2009, 18.januar). Kjære medmenneske [Blogginnlegg]. Henta frå

http://www.dikt.no/index.php?page=vis_tekst&TekstID=259910

Lysne, V.I. (2003). Likeverd i praksis – når etikken haltar. Sykepleien 2003 91 (11):39-42

DOI:10.4220/sykepleiens.2003.0032

Monks, R., Topping, A., & Newell, R. (2013). The dissonant care management of illicit drug

users in medical wards, the views of nurses and patients: a grounded theory study.

Journal Of Advanced Nursing, 69(4), 935-946 12p. doi:10.1111/j.1365-

2648.2012.06088.x

Natan, M., Beyil, V., & Neta, O. (2009). Nurses' perception of the quality of care they

provide to hospitalized drug addicts: testing the Theory of Reasoned Action.

International Journal Of Nursing Practice, 15(6), 566-573 8p. doi:10.1111/j.1440-

172X.2009.01799.x

Neale, J., Tompkins, C., & Sheard, L. (2008). Barriers to accessing generic health and social

care services: a qualitative study of injecting drug users. Health & Social Care In The

Community, 16(2), 147-154 8p.

Norsk sykepleierforbund. (2008). Yrkesetiske retningslinjer for sykepleiere. ICNs etiske

regler. [Brosjyre]. Oslo: Sykepleierforbundet.

Sander, K. (2015, 23.mai). Trekomponentmodellen (holdninger). Henta frå:

http://kunnskapssenteret.com/trekomponentmodellen-holdninger/

25

Steigedal, K. (2014). Likeverdige helsetjenester til pasienter med rusproblematikk i

akuttmottak. En kvalitativ studie av sykepleiernes opplevelser (Mastergradoppgåve,

Norges miljø- og biovitenskapelige universitet). Henta frå:

http://www.google.no/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ahUKEwiMvvC

M55fKAhXFFSwKHTffBfwQFggbMAA&url=http%3A%2F%2Fbrage.bibsys.no%2Fxmlui%2Fbitst

ream%2Fhandle%2F11250%2F217793%2FMasteroppgave%2520-

%2520Kristin%2520Steigedal.pdf%3Fsequence%3D1&usg=AFQjCNH6eghcY8LnVQCMcme_z8

5JCWQHtw&sig2=zGkilZJ5z6fmLzFYZPEBtg

Stoltenbergutvalget. (2010). Rapport om narkotika. Henta frå:

https://www.regjeringen.no/globalassets/upload/hod/rappomnarkotika

Støren, I. (2013). Bare søk!. Oslo. Cappelen Damm Akademisk.

Teigen, K. H. (2012, 18.november). Holdning. Henta frå https://snl.no/holdning

Travelbee, J. (1999) Mellommenneskelige forhold i sykepleie. Oslo: Gyldendal Akademiske.

Oversatt til norsk ved Kari Marie Thorbjørnsen.

26

VEDLEGG 1 – Oversikt over artiklar

Artikkel: Hensikt: Metode og datasamling:

Utval: Resultat:

Neale, J.,

Tompkins, C. &

Sheard, L. (2006).

“Barriers to

accessing generic

health and social

care services: a

qualitative study

of injecting drug

users”

Hensikta er å

finne ut

korleis

injiserande

rusavhengige

opplev å bli

møtt og

ivaretekne når

dei oppsøkar

helsevesenet

for

helseproblem

som ikkje er

direkte knytt

til sin

rusavhengighe

t.

Dette er ei kvalitativ studie kor forfattarane nyttar seg av intervjumetodikk med lydbåndopptak.

75 injiserande rusavhengige vart rekruttert frå sprøyteutdelingsrom. 28 var frå ein storby, 25 frå ein mellomstor by og 22 frå ei lita bygd. 52 av deltakarane var menn og 23 kvinner. Aldersspennet på deltakarane var 19-48 år.

Studien viste at enkelte rusavhengige var positive til helsevesenet, men at eit tilbakevendande problem var stigmatisering og negative haldningar.

Natan, M. B.,

Beyil, V. & Neta,

O. (2009).

“Nurses’

perception of the

quality of the care

they provide to

hospitalized drug

addicts: Testing

the theory of

reasoned action”

Hensikta er å

finne ut

korleis

sjukepleiarar

sjølv vurderar

kvaliteten på

sjukepleien

dei gir til

rusavhengige,

samt om

intensjonen

om kva

sjukepleie ein

vil utføre

samsvarar

med faktisk

utførsel.

Dette er ein kvantitativ forskningsartikkel som nyttar spørreskjema med anonym utfylling av 82 lukka spørsmål med graderte svaralternativ.

135 sjukepleiarar frå tre ulike sjukehus sentralt i Israel deltok på undersøkinga. Disse var tilsett ved indremedisinske avdelingar kor det var stor sjanse for å treffe rusavhengige pasientar. 85,9% av deltakarane var kvinner og gjennomsnittsalderen var 38,6. Deltakarane hadde i gjennomsnitt 15,1

Resultata viste ein mogleg forskjell mellom sjukepleiaranes uttalte og faktiske haldning til rusavhengige pasientar, samt at kva haldningar sjukepleiarane hadde var med på å bestemme i kor stor grad dei ynskja å gje pasientane pleie og kva pleie dei gav.

27

års sjukepleieerfaring.

Li, R., Undal, E.,

Andenær, R. &

Nåden, D. (2009).

«Smertebehandlin

g av

rusmisbrukere

innlagt i sykehus»

Hensikta er å kartlegge helsepersonells handlingar, kunnskapar og haldningar til opioidavhengige med smerte innlagt i norske sjukehus.

Beskrivande tverrsnittstudie basert på spørreundersøking

274 sjukepleiarar og 38 legar tilsett ved seks medisinske, tre kirurgiske og tre intensiv- eller anestesiavdelingar ved fire norske sjukehus i fire ulike helseregioner.

Fleirtalet av sjukepleiarane (56,1%) følte seg manipulert av opioidavhengige pasientar. Eit mindretal av sjukepleiarane (20,8%) trudde på pasientens smerteformidling. Over halvparten av sjukepleiarane (55,7%) var einige i påstanden om at opioidavhengighet er ein sjukdom. Undersøkinga konkluderar med at helsepersonells haldningar til ein viss grad synes å trekke pasientanes truverdighet i tvil.

Monks, R., Topping, A. & Newell, R. (2013). ”The dissonant care management of illicit drug users in medical wards, the views of nurses and patients: a grounded theory study.”

Hensikta er å utforske korleis sjukepleiarar ved medisinske avdelingar utøver pleie til pasientar med rusvanskar, samt å få fram erfaringane og synspunkta til disse pasientane.

Dette er ei kvalitativ studie. Forfattarane nyttar grounded theory, ein metode kor dei startar med ”blanke ark” og utviklar teori basert på dei dataene ein får.

4 mannlige og 25 kvinnelege sjukepleiarar mellom 21-58 år samt 12 injiserande rusavhengige pasientar, alle rekruttert ved eit stort sjukehus i nord-vest england.

Forfattarane finn at sjukepleiarars negative haldningar og forventningar om konflikt i møte med pasientane har ein negativ innverknad på relasjonen mellom sjukepleiar og pasient.