VHMNToanTap

7/23/2019 VHMNToanTap

1/579

1

HUNH I TNG

VN HC MIN NAM

Hin PHT HC


2/579

2

MC LC

Ta . 5

Chng th nht

Tng qut

Tit Mt: Bi cnh Min Nam .. 7

Tit Hai: Vn hc Vit Hn . 16

Tit Ba: Vn hc Nm . 19

Chng th hai

Vn hc Bnh dnTit Mt: Nguyn lai v c tnh ... 26

Tit Hai: Truyn C tch ..... 30

Tit Ba: Truyn Tiu lm .... 46

Tit Bn: Tc ng 48

Tit Nm: Ca dao . 52Tit Su: V .. 74

Tit By: Cu .. 82

Chng th ba

Vn hc Bc hc


3/579

3

i cng .. 83

Tit Mt: Thi k skhi ... 83Mc Thin Tch (1706-1780) v Nhm Chiu Anh Cc (1736) .. 85

V Trng Ton ( ? - 1792) ... 108

Nguyn Vn Thnh ((1757-1817) ... 117L Quang nh (1759-1813) .. 126

Ng Nhn Tnh ( ? - 1813) ... 132

Trnh Hoi c (1765-1825) ..... 137

Tit Hai: Thi k pht trin .................................................. 152Phan Thanh Gin (1796-1867) .. 155

Bi Hu Ngha (1807-1872) .. 177Hunh Mn t (1807-1883) .... 191

Nguyn nh Chiu (1822-1888) .. 198

Tn ThTng (1825-1877) . 217

Nguyn Thng (1827-1884) .. 234

Phan Vn Tr (1830-1910) . 240

Nguyn Hu Hun (1841-1875) 253

Phan Hin o ( ? - 1862) .... 260

Nguyn Vn Lc ( ? -1915) .. 262

Chng th t

Ngun gc chQuc ngi cng ..... 269

Shnh thnh chquc ng . 270

Chng thnm

Cc nh vn Quc ngtin phong


4/579

4

Sng gp ca cc nh vn tin phong . 301Trng Vnh K (1837-1898) .... 302

Hunh Tnh Ca (1834-1907) 320

Trng Minh K (1855-1900) ... 322

Vic thc y sdng chquc ngca ngi Php 327

Chng th su

Cc cng trnh vn hc Quc ngmin Nam

Tit Mt: i cng ... 331

Tit Hai: Bo ch .... 332

Tit Ba: Th(Truyn) ... 358

Tit Bn: Dch truyn Tu .... 376

Tit Nm: Tiu thuyt .... 402

Tit Su: Thmi .. 451

Tit By: Ht bi .... 492

Tit Tm: Ci lng .. 511

Tit Chn: Kho cu v ph bnh vn hc ... 531

Chng th by

Tng kt .. 557

Ph Lc

Bnh-nguyn Lc ...... 561Sn Nam . 576


5/579

5

Ta

Thot tin ti vit quyn sch ny trn csnghin cu, tmhiu Ca dao v tin trnh hnh thnh chquc ng, dn dnti b li cun vo Vn hc Min Nam.

Hai phm tr Vn hc v Min Nam trong quyn sch ny,ti mun gii hn vVn chng do cc vn nhn Min Nam

sng tc t khi t Min Nam c hnh thnh di thiCha Nguyn cho n khi t nc chia i nm 1954. Gnmt triu ngi Min Bc di cvo Nam, dng vn chng

Min Bc thm nhp vo, lm cho vn chng Min Namthay i.

Min Nam trong sch ny l vng t Gia nh hay Nam k

lc tnh hay Nam k, Nam B, Nam Phn tn tuy khc, nhng


6/579

6

cng ch chung mt di t c sau nm 1759, t cui tPhan Thit cho n Vnh Thi Lan.

Min Nam c t rng, ngi tha, ma thun gi ha, rungla y ng, c tm y song rch, con ngi khng phivt v v ming n, chn nh hng to cho hc i

sng bnh d, tnh tnh hin ha biu lra cu h, iu ht,li vn, th.

Min Nam l t thuc a ca Php, ngi Php dng chquc ng lm phng tin cai tr x Nam K, dng vnha ca hgieo nh hng. Nhng ngi Min Nam dng ch quc ng din t cm xc, t tng thnhnhng ng vn chng, to thnh nn Vn hc Min Nam.

Dch thut truyn Tu, sng tc tiu thuyt, phong tro thmi u do Min Nam i tin phong, chquc ng ngvai tr quan trng.

Quyn sch ny, ti khi svit tnm 1973 v chmi honthnh trong nm nay, do vn nc ni tri ti liu kh sutm, tra cu. Cho nn, trong sch ny khng trnh khinhng thiu st, sai lm. Rt mong c qu v cao minh chbo cho.

Louisville (USA), ngy 15 thng 11 nm 2009Hunh i Tng


7/579

7

Chng th nht

TNG QUT

TIT MT: BI CNH MIN NAM

I- LCH S MIN NAM:Theo vt c trong cuc Nam tin th vo nm 1962 di triu

Quc vng Chn Lp l Chey Chetta II (1618-1628) Qucvng Chn Lp c xin ci cng cha Ngc Vn, con ca ChaSi Nguyn Phc Nguyn (1613-1635) nh vo th lc ca

Cha Nguyn, hu chng li nc Xim (Thi Lan) thng haycan thip vo vic ni b ca nc Chn Lp thi by gi.

Nm 1623, Cha Nguyn c mt phi on vo triu kin Qucvng Chey Chetta II, xin cho ngi Vit vo c ng tnhPrey Kor (c ngha l thnh ph gia rng, nay l Si Gn), v KasKrosbey, c sai quan vo trn ng thu thu.

n nm 1658, Hong thn So v Ang Tan con ca Prah Outey

c nhcng cha Ngc Vn, cu xin cha Hin Nguyn Phc Tn(1648-1687) cbinh sang gip nh dp Quc vng PonheaChan (Nc ng Chn). Cha Nguyn sai em 3.000 qun sangnh Mi Xuy (M Xoi) bt c Ponhea Chan, ng vo cist em v giam Qung Bnh mt thi gian, ri tha cho vnc.Hong thn So c ln ngi tc l Quc vng Patom Racha(1660-1672). Nhn Cha Nguyn nn ng chu l Triu cng vcho php ngi Vit c ngt Chn Lp c lm ch phn t

ai no khai khn, cng c quyn li ngang hng vi dn Chn Lp.V bn Trung Hoa, dn tc Mn Chu t min Bc trn

xung chim nc Tu, thay nh Minh, lp nn nh Mn Thanh(1644), ngi Hn tc c gng chng chi s thng try nhng vsuy yu nn h li mi v phng Nam, ri cui cng trn ra NamHi. H t chc nhng cuc di c sang cc quc gia ng Nam, ng hu bo tn lc lng phn Thanh phc Minh.


8/579

8

Nm 1679, Tng binh t Long Mn (Qung Ty) l DngNgn ch v Ph tng Hong Tin cng Tng binh Chu Cao,Chu Li, Chu Lim (Qung ng) l Trn Thng Xuyn vPh tng Trn An Bnh em 3.000 qun cng 50 chin thuynvo Qung Nam, xin quy phc Cha Hin Nguyn Phc Tn

(1648-1687). Vi lc lng y v lc Cha Hin cn ang lo iph vi min Bc, ng l Cha Hin dng lc lng tngthm qun binh ca min Nam, nhng khng th mt sm mtchiu m dng ti h c. Do Cha Nguyn mn lclng y a vo Nam khai ph t Chn Lp. Hri rc vini : ng Ph(t Gia nh), Lc D, Ban Lm (Bin Ha), MTho (nh Tng) h cy rung, lm vn, lp ra phphng.

Nm 1698, Cha Nguyn Phc Chu (1691-1725) sai NguynHu Cnh lm Kinh lc t Chn Lp, chia t ng Ph ra lmdinh, huyn, ly ng Nai lm huyn Phc Long v Si Gn lmhuyn Tn Bnh, t Trn Bin dinh (Bin Ha) v Phan Trn dinh(Gia nh), sai quan vo cai tr.

Nm 1671, cng mc ch phn Thanh phc Minh, mt nhmngi khc, trong s c Mc Cu ngi t Li Chu (Qungng) di c xung nc Chn Lp, Mc Cu ngi thng minh,

linh hot nn c vua Nc ng Non tin dng. Sau Mc Cu lyl mmang t ai v thu gi thucho nh vua, nn xin i khaikhn t Mang Khm, vua Chn Lp bng lng v phong cho McCu chc c Nha (nh chc Tri ph). H Mc bn nh c yri quy dn, khn hoang lp p ngy thm ng c, th lc cngmnh, lp ra 7 x gi l H Tin, nhng gia th lc km kp caXim La v Chn Lp, nn nm 1914, Mc Cu xin thn phc

Cha Nguyn, em H Tin vo lm rng thm cho t ai ngTrong, cng l mt nguyn c sm hon thnh cuc Nam tin.

Cha Nguyn phong cho Mc Cu lm Tng binh, trn thtH Tin, tc Cu Lc hu (1). Nm 1735 Mc Cu mt, ctruy phong tc hiu Khai trn Thng tr quc, i tng qun,Nghv cng li phong cho con Mc Cu l Mc Thin Tch (T)chc H Tin trn, Tng binh i c, tc Tng c hu. McThin Tch p thnh xy ly, mchlm ng v rc thy v

dy Nho hc khai ha t H Tin.


9/579

9

Khi Nc Nguyn lm vua nc Chn Lp,thng hay h hipngi Cn Man (2) v li thng s vi Cha Trnh ng ngoi lp mu nh Cha Nguyn. Cha Nguyn bit mu k y nnnm 1753, sai Nguyn C Trinh sang nh, Nc Nguyn thua to phib thnh Nam Vang, chy sang H Tin nhvo Mc Thin Tch.

Nm sau, Mc Thin Tch dng sv triu xin cho Nc Nguync trv lm vua nc Chn Lp, ngc li Nc Nguyn xindng t Tm Bn v Li Lp chuc ti. Cha Nguyn khngmun cho, by giNguyn C Trinh dng s xin dng kTmthc, tc l thc hin k hoch Nam tin dn dn nh tm n ldu. Cha Nguyn nghe theo bn cho Nc Nguyn vnc (1756).

Nm 1757, Nc Nguyn mt, ch h l Nc Nhun lm gim

quc, Nc Nhun xin hin t Tr Vang (Tr Vinh, Bn Tre) v BaThc (Sc Trng, Bc Liu) cu c V Vng phong cho lmvua. Chng bao lu li b con r l Nc Hinh git cp ngi(1758). Trng Phc Du c lnh em qun sang nh dp.Trong khi Nc Hinh thua chy th b thuc h git, con Nc Nhunl Nc Tn chy sang H Tin nhMc Thin Tch gip , McThin Tch dng sxin lp Nc Tn lm vua, cha Nguyn thuncho v sai Mc Thin Tch a Nc Tn vnc.

c tr v nc v ln ngi, Nc Tn bn dng t TmPhong Long (1759) tn Cha Nguyn. Cha Nguyn bn saiTrng Phc Du v Nguyn C Trinh em dinh Long H v xTm Bo (tnh lVnh Long ngy nay), v li t ra 3 o l ngKhu o (Sa c), Tn Chu o (qun Tn Chu tnh AnGiang ngy nay) v Chu c o (Chu c).

Nc Tn li ct t Hng c (Kompong-Som), Cn Bt

(Kampot), Si Mc (Cheal Meas), Chng Rm, Linh Hunh (vngduyn hi t Sr-Ambel n Ram) tn Mc Thin Tch, McThin Tch li dng ht t y cho Cha Nguyn. V Vng chosp nhp vo Trn H Tin (n i Tc nm 1848 cc t trnli sp nhp vo t Chn Lp nh c).

Trn mt trm nm (1623-1759) lch s Nam tin phn tChn Lp, Cha Nguyn m rng thm b ci cho t nc

Vit Nam, cng trn y ng k cho nhng bc khai quc nh:Nguyn Hu Cnh, Trn Thng Xuyn, Mc Cu, Nguyn C


10/579

10

Trinh, Mc Thin Tch.... thi im 1759 nh du nm honthnh cuc Nam tin trng kv v i ca dn tc chng ta tkhi lp quc.

Nm 1765, V Vng mt, Trng Phc Loan chuyn quyni tdi chiu lp ngi con th 16 ca V Vng mi 12 tui

ln ngi cha, xng l nh Vng, Phc Loan lm nhiu iu tnc nn dn on gin, huyn Ph Ly (nay l Ph Ct) Qui Nhnc anh em Nguyn Nhc khi binh nh ph Qui Nhn, mtBc th qun cha Trnh vo nh ly Ph Xun, cha Nguyn btht trn, trc chy vo Qung Nam ri lp chu l Nguyn PhcDng ln lm ng cung, sau li bTy Sn ko ra nh, chaNguyn liu b chng c khng li, bn ng cung li ri

cng ngi chu khc l Nguyn Phc nh chy vo Gia nh.Qun Ty Sn bt ng cung lm chiu bi nh nh Vng.n nm 1776, Nguyn Nhc xng l Ty Sn Vng ph bng cung, ng cung trn c vGia nh. nh Vng ctn lm Thi Thng Vng v ng cung l Tn Chnh Vng.

Nm 1777, Nguyn Nhc sai Nguyn Hu v Nguyn L vonh Gia nh, cha Nguyn thua b chy, sau Nguyn Hu btc Thi Thng Vng Long Xuyn (C Mau) v Tn Chnh

Vng Ba Vt (Vnh Long), c hai v a v Gia nh ri bgit. Nguyn Phc nh nhchy thot c, nn trong nm y ttp c binh m nh nhau mi vi Ty Sn, cho n nm 1802mi dp c Ty Sn. Nguyn nh ln ngi t nin hiu l GiaLong, t min Nam t sau khi Nguyn nh ly Gia nh ln thhai vo thng 08 nm 1788 khng cn gic gi na, t minNam c thanh bnh cho mi n nm 1833 v ci n ca T qun

L Vn Duyt, nn ngi con nui l L Vn Khi v cc thuctng ni ln git Tng c Nguyn Vn Qu, B Chnh BchXun Nguyn, chim thnh Phin An (Gia nh), cho n nm1835 triu nh mi dp yn.

Nm 1859, qun Php nh Cn Gi ri ly thnh Gia nh,nm 1860 nh ly n KHa, nm 1861 ly nh Tng, BinHa v nm 1862 ly Vnh Long. Nm y triu nh Hu c PhanThanh Gin v Lm Duy Tip vo Nam ging ha ri phi k

ha c Nhm Tut (1862) nhng cho Php 3 tnh min ng.


11/579

11

n nm 1867, ngy 19 thng 5 qun Php chim Vnh Long,m 21 rng 22 Chu c tht th v sng ngy 24 H Tin bmt, th l t min Nam thuc Php cai tr.

Tnm 1862 cho n sau ny, s phu Vit Nam ni chung, mtrc tin l min Nam c nhng cuc ni ln chng li Php,

mu khi phc li t min Nam ca ngi Vit Nam, no cuckhi ngha ca Trng nh, Th Khoa Hun, Thin HDng,Nguyn Trung Trc.... cho mi n sau cuc o chnh ngy 9thng 3 nm 1945 ca Nht, chnh th Trn Trng Kim ra ingy 17 thng 4 nm 1945. Ngy 14 thng 8 nm 1945 ngy ncNht u hng ng Minh cng l ngy vua Bo i ban chiu :

Trm tuyn bhy b nhng hip c bt bnh ng m nc

Php p buc nc Vit Nam k ngy 6 thng 6 nm 1862 vngy 15 thng 3 nm 1884.

Vy tnay ton ht xNam K thuc ch quyn quc VitNam

Khm th

Phng ngk: Bo i

Cng ngy y, chnh ph Trn Trng Kim c ng Nguyn VnSm lm khm sai Nam b, xa vng tnm 1867 n 1945 c78 nm, min Nam mi c mt v quan ca triu nh Hu trnnhm.

Nhng ri ngy 19 thng 8 nm 1945, Vit Minh cp chnhquyn H Ni v ngy 25 thng 8 ti lu Kin Trung Hu vuaBo i ban chiu thoi v. Ngy 2 thng 9 nm 1945, Ch tchH Ch Minh c Tuyn ngn c lp ca nc Vit Nam DnCh Cng Ha. Trong khi , min Nam a ti nhng bin cnh ngy 6 thng 9 qun i Anh quc thay mt ng Minh nSi Gn tc kh gii qun i Nht hong. Ngy 24 thng 8 nm1945 i t Php Cdilo c Nht a v Si Gn v ngy 28thng 9 nm 1945 c 1.400 qun Php c trang bv kh ti SiGn, cuc khng chin Nam b bt u tma thu .

Trong kh th mi ca ngi Vit Nam dnh c lp, mt khc

trong mt cuc c chung ca thc dn, ngi Php p dng


12/579

12

chnh sch chia ct d cai tr. H dng li min Nam thuc Phpbng cch lp ra Hi ng T vn Nam kngy 12 thng 2 nm1946 v thc y vic phn ly min Nam khi nc Vit Nam,h li dng ln Nam k t tr v ngy 7 thng 3 nm 1946 Hing T vn y cho Bc s Nguyn Vn Thinh lp Chnh ph lm

thi Cng ha Nam k quc.Sng ngy 2 thng 6 nm 1946 Chnh ph ny ra mt trc nh

th c B (Vng cung Thnh ng Si gn) vi thnh phnnh sau:

- Thtng kim Ni v: Bc s Nguyn Vn Thinh

- PTT kim B trng B qun i trong nc: Thiu tngNguyn Vn Xun.

- Btrng T php: Trn Vn T- Btrng Cng chnh: Lng Vn M

- Btrng Ti chnh: Nguyn Thnh Lp

- Btrng Cng Nng: Ung Bo Ton

- Btrng Gio dc: Nguyn Thnh Giung

- Btrng An ninh: Nguyn Vn Tm

- Th trng Cng an thnh Si Gn / Ch Ln: NguynTn Cng.

V y ch l chiu bi ca Php, Bc s Nguyn Vn Thinh bitmnh b la bi v ng lm Th tng m khng c quyn g c,thm ch n dinh Thtng phi t ti t gia ca ng, nn ngt kt liu i mnh m 9 thng 11 nm 1946. Sau ng L VnHoch c Hi ng T vn chp thun cho lm Thtng.

ri n nm 1948, Bo i tr li chc v Quc trng,Thiu tng Nguyn Vn Xun lm Th tng Chnh ph lmthi. Sau cc Chnh ph Nguyn Phan Long (49-50), Trn VnHu (50-52), Nguyn Vn Tm (52-53), Bu Lc (53-54). Chon ngy 7 thng 7 nm 1954, Ng nh Dim v Si Gn lp Nicc mi v ngy 20 thng 7 nm 1954, hip nh Genve chia it nc. T y chnh tr min Nam ni chung bc sang mtgiai on mi v cuc di c v i nm 1954 em li cho Vn hc

min Nam mt sc thi mi.


13/579

13

II-A L:Nm 1974 Cha Nguyn Phc Khot xng vng ly hiu V

Vng, chia t ng Trong ra lm 12 dinh.

1. Chnh dinh (Ph Xun)

2. Cu dinh (i t)3. Qung Bnh dinh

4. V X dinh

5. B Chnh dinh

6. Qung Nam dinh

7. Ph Yn dinh

8. Bnh Khang dinh

9. Bnh Thun dinh

10. Trn Bin dinh (

11. Phin Trn dinh ) Nguyn l t Thy Chn Lp

12. Long H dinh (

v H Tin Trn )

n nm 1759, khi hon tt cuc Nam tin cng di triu

V Vng th t Thy Chn Lp hon ton thuc lnh th cangi Vit Nam.

Cho n nm Gia Long nguyn nin (1802), vua Gia Long cidinh Gia nh ra trn Gia nh coi cc dinh. Cc dinh thuc Gianh trn gm c:

1. Trn Bin dinh

2. Phin Trn dinh

3. Trn nh dinh4. Trn Vnh dinh

Ngoi ra cn c H Tin trn, nh vy t min Nam c 2 trnv 4 dinh.

Thng 1 nm 1808, vua Gia Long i Gia nh trn ra Gianh thnh v cc dinh thnh trn. Gia nh thnh iu ng cctrn:

1. Bin Ha trn (Trn Bin dinh c)


14/579

14

2. Phin An Trn (Phin Trn dinh c)

3. nh Tng trn (Trn nh dinh c)

4. Vnh Thanh Trn (Trn Vnh dinh c)

5. H Tin trn.

Nm 1832, nhn Tng trn Gia nh thnh L Vn Duyt mt,nn vua Minh Mng bi chc Tng trn v chia t min Namthnh 6 tnh, mi tnh u c ca bin, k t Bnh Thun xungpha Nam c:

1. Bin Ha

2. Gia nh

3. nh Tng

4. Vnh Long5. An Giang

6. H Tin


15/579

15

Vi su tnh ny, trc kia ngi ta thng gi l Nam K Lc tnhhay Lc tnh. Di thi Php thuc, ngi Php chia thnh 20 tnh vh xp theo th t thnh mt bi th ng ngn t tuyt nh sau:

Gia Chu H Rch Tr

Sa Bn Long Tn Sc

Th Ty Bin MB

ChVnh G Cn Bc (3)

Trc thi I Cng Ha, min Nam c danh xng l NamVit, ri thi Nht Cng Ha i ra l Nam Phn. Nhng dvi danh hiu no th min Nam dng ni y, c gii hn trong

mt a phn bao gm t Vnh Thi Lan cho gip n Bnh Thun.III.- GII HN:

Vn hc Min Nam c trnh by trong quyn sch ny, baogm t khi Min Nam hon tt cuc Nam tin, cho n khi ccuc di c nm 1954, gn mt triu ngi Min Bc vo Nam,chng nhng con ngi di c m nn vn ha t nghn nm vnvt cng theo vo Nam. Min Nam c sc thi mi vi sng,vn ha lm bin i nn vn chng bn a. Cho nn ni dungsch ny, chtrnh by Vn hc Min Nam n nm 1954 m thi.

Ghi ch:

(1) Theo sch Gia nh Thng ch ca Trnh Hoi c, tc ca McCu l Cu Ngc hu.

(2) L ch ca ngi Chim thnh sang t hp t Chn Lp.(3) Theo th t y: 1. Gia nh 2. Chu c 3. H Tin

4. Rch Gi 5. Tr Vinh 6. Sa c 7. Bn Tre 8. Long Xuyn 9. Tn An10. Sc Trng 11. Th Du Mt 12. Ty Ninh 13. BinHa 14. M Tho 15. B Ra 16. Ch Ln17. Vnh Long 18. GCng 19. Cn Th 20. Bc Liu. Do th t ny, nh cm quynPhp cho ng btu hay ghe nh sau: HF 1: Tu hay ghe Gia nh,HF 2: Tu hay ghe Chu c. Hoc trn cc cy s c ghi tn tnh lbng s. Th d: LT 10 : l ng lin tnh ca hai tnh mang s 2 + 8 = 10

(Tc l ng lin tnh Long Xuyn v Chu c). V sau cng ngiPhp t thm tnh Vng Tu, thnh ra Nam Vit c tt c 21 tnh


16/579

16

TIT HAI: VN HC VIT HN

I-I CNG:Vn hc min Nam cng nh Vn hc Vit Nam u chia Vn

hc thnh hai loi:

- Vn hc Bc hc, hay Vn hc thnh vn ch cho thvnhc mn Vn t lm phng tin truyn thng t tng. Nichung l loi ny dng k thut ging nhau nhng dng phngtin l vn tkhc nhau do cng cn phi phn nh r. Bi v

vn tkhc nhau vch r nhng nh hng khc nhau m vnty chnh l mt biu hin. Cho nn nhng tc phm no s dngch Hn chng ta gi l Vn hc Vit-Hn. V chng ta dng chHn nhng li c theo m Vit, cng mt ch Hn ngi VitNam c khc ngi Trung Hoa nhng chnh ngi Trung Hoa

cng c khc nhau. Th d chngi Vit Nam c m: a,ngi Trung hoa Hi Nam c m : i, Qung ng c m:

T, Phc Kin c m: T, Bc Kinh c m: Ti (m ny gi lm ph thng, v ngi Trung Hoa tin n thng nht ngn ngnn dng m Bc Kinh). Nhng tc phm no s dng ch Nmchng ta gi l Vn hc Nm v tc phm no s dng ch Qucng chng ta gi l Vn hc Quc ng.

Nh ni, tuy s dng k thut ging nhau nhng chng chunh hng khc nhau, chnh s khc bit y lm chng ta li phi

phn bit ra thy r vn hc Vit Hn chu nh hng trc tipca Trung Hoa, no s dng chHn, c php, in tch ging nhvn hc Trung Hoa loi ny c bit ginh cho gii tr thc mthi, sc cp ngay trong tit ny. n vn hc Nm th chNm c ngun gc chHn do ngi Vit Nam bin ch v kthut c mt phn s dng k thut ca dao, nn n chu mt phnnh hng na ca ngi Vit Nam, loi ny c coi nh l t trthc tin gn n gii bnh dn n c tc dng hai chiu, sc

cp n tit ba trong chng ny. Ri n vn hc Quc ng,


17/579

17

ch quc ng do ngun gc chLa tinh v do ngi Ty phngsng ch, tuy n cng s dng k thut Trung Hoa v Vit Namnhng n li bnh hng ca Ty phng loi ny sc cpti chng tht.

- Vn hc bnh dn, hay l vn chng truyn khu l thvn

hc ch dng ngn ng lm phng tin truyn thng, chkhng dng n vn t sc cp ti chng th hai.

II- VN HC VIT-HN:

Nhn qua hnh thc thi vn Vit-Hn l mt th vn chngTrung Hoa bi v Hn t l ch ca ngi Trung Hoa v hn na

dng c php ca ngi Trung Hoa din tt tng ca chngta, v ly c mt sngi ngh gt b khi vn hc Vit Namtt cthi vn Vit-Hn.

Xt ra kin y khng c hp l, bi v trc khi c chNm th chHn c dng lm vn t chnh thc ca nc ta.Vy th vic dng ch Hn din t t tng ca ngi VitNam l mt iu d nhin.

Vn chng c mt s mnh cao c l truyn thng sip tngi sng tc cho n gii thng ngon, cu cnh ca s mnhvn chng khng phi l hnh thc m l ni dung ca sip,ni dung mt s ip c mang n cho gii thng ngon mtrung cm m nghhay khng? mi l nhng iu ng ni vc nhng s ip vi ni dung ch mang n cho gii thngngon mt rung cm m thut trong khng v thi gian nht nhnh trong vn hc s Vit Nam c tc phm T Tm ca Song An

Hong Ngc Phch xut bn nm 1925 chng t cho chng ta bitiu .

V truyn Kiu ca thin ti Nguyn Du mang n cho giithng ngon mt s rung cm m thut vt khng gian vthi gian. Vy sip truyn Kiu lm trn s mnh ca n tcl t n cu cnh ca vn chng.

Mc d dng hnh thc nh ngi Trung Hoa nhng chc chn

cc tc gitrong lc sng tc thi vn chmn vn t v c php


18/579

18

ghi li nhng rung cm m thut m ch c nhng nghs cthin ti mi ghi li c nhng rung cm nh nhng v ph quttrong cng ng nhn loi. Hn na mt ng vn chng Vit-Hnd c tuyt diu th cng ch c tuyt du i vi gii thngngon c hc ch Hn, cn a s gii bnh dn khng bit c

cng chng hiu ngha nhng iu khng th lm thng tay gtb chng ca vn hc Vit-Hn trong vn hc Vit Nam, nh ni l nhng suy t, rung cm ca ngi Vit Nam truynthng n mi ngi.

Thc ra, ch Hn xc tch nh th n thch hp vi vnchng, tuy nhin Hn t c qu nhiu ch, t dng kh nh, cnhiu in tch nn n khng c khnng qung b su rng n

gii bnh dn, nhng qua b mn ht b, ngi bnh dn cngthng thc c phn no ca vn hc Vit Hn. V li, ca dao lbmn vn chng bnh dn, trong y cng s dng mt phn vnchng Vit-Hn nh:

Tay cm quyn sch Minh tm anh c:

Thin c o u chung hu bo,

Cao phi vin tu khnng tng

Tkhi anh xa cch con bn vng,Cm n chng c nh con chim phng hong b tn.

Nc ta t nhng th k trc chnh tr, hc thut.... u rptheo khun mu ca ngi Trung Hoa th vn ha cng theo conng y. Khc chng l ci tinh thn Vit Nam, vi truyn thngbt khut ca dn tc ta trong mt ngn nm l thuc Trung Hoa,dn tc chng ta khng bng ha v on qun bch chin bch

thng Mng c dy ba cc dn tc khc tu sang , nhngtinh thn ca chng ta chin thng on qun y. Hi ngh DinHng biu hin ch v tinh thn y, mt tinh thn bt khut lm tan mng thng tr ca qun Mng trn mnh t nhb, ivi vt chn nga chng vt qua. Ngy nay nhn li chin tchy,ngi ngoi quc nc lng ca ngi dn tc chng ta cmt php l. Vy th chnh tinh thn Vit Nam ca chng ta trong thi vn mi l iu ng ni.


19/579

19

Mun dt khot bng cch thng tay gt bvn hc Vit-Hn, chng t chng ta c lp v c mt vn hc i vi ngiTrung Hoa, l mt hnh ng hay mt nim mt gc, chng tchng ta qun i bit bao nhiu cng lao ca tin nhn dy cngxy dng.

Cng khng phi vn hc Vit-Hn c mt d vng vng sonnh hai cu ca vua Tc:

Vn nh Siu, Qut v tin Hn,

Thi o Tng, Tuy tht thnh ng.

M phi li, kiu hnh vi ngi. Cng khng phi skhibvn hc Vit-Hn th chng ta khng cn nhng tc phm no

snh bng. Thc ra th vn hc bnh dn cng nhng tc phmNm v Quc ng trong vn hc Bc hc, cng t th chochng ta t ho vi nc Vit nghn nm vn hin.

Nh ni vn hc Vit-Hn s dng k thut thi vn TrungHoa, nh thng ngn, tht ngn tc l mi cu c 5 hay 7 ting,mt bi di 4 cu gi l tuyt c, nu di hn gi l trng thin,ngoi ra cn c cu i, ph hay vn t...

Trong vn hc s Vit Nam, chng ta c th thy r nhng thik ca vn hc Vit Hn, vn hc Nm hay vn hc Quc ngnhng min Nam, vn hc Vit-Hn v vn hc Nm i songhnh vi nhau, v c thcoi nh chm dt tnm 1967 khi tGianh cng bo, quyn Truyn i xa ca Trng Vnh K vquyn Lc Vn Tin ca Nguyn nh Chiu c n hnh bngch quc ng.

TIT BA: VN HC NM

I- VN CH NM:


20/579

20

Trc khi ni n ch Nm, thit tng cng nn bit qua cchto dng ch Hn. Ch Hn c xp vo loi ch tng hnh,thc s ra th ch Hn c 6 cch to dng.

1. Tng hnh: M t hnh trng ca vt th. Th d ch

(nht: mt tri).

2. Ch s: Trng m bit c, xt m r . Th d:(thng:

trn), (h: di).

3. Hi : Hp cc ca phn m thy c ngha. Th d:

(tn: tin) do ch(nhn : ngi) + (ngn: li ni)

4. Hnh thanh: Ly s lm tn, mn thanh hp thnh. Th d:

(h: sng) do m (kh) v (thy: nc).

5. Chuyn ch: L nhng chng ngha nhng khng cnghnh dng, n l phng php dng ch chkhng lin quan n

vic to dng ch. Th d: (lo: gi) v (kho: gi)

6. Git: i xa cn c vo bn php: tng hnh, ch s, hi v hnh thanh m to ra ch. Vy mi s vic u c mt ch,nh th qu nhiu ch, v vy gi t l nhthanh m gi s. Th

d: (thng: trn) khi c thng, c ngha l i ln. (o:

con ng) c mn dng(o c).

Ch Hn l loi tng hnh cn ch nm l loi k m phhiu, hoc dng mt ch Hn hay dng cch ghp hai hay ba chHn ghi m thanh ting Vit.

Trc kia ngi ta cn c vo bi vn t c su ca HnThuyn sng Ph Lng (Nh H),m cho rng Hn Thuyn lngi sng tc ra ch Nm. Tht ra th khng phi Hn Thuyn lngi sng tc ra ch Nm, v tnm 1282 l nm Hn Thuyn

lm bi vn t c su, cho n nm 1817 l nm cui cng, nc ta


21/579

21

b hn l thi c bng ch Hn, mt thi gian di hn 6 th k vtri qua 5 triu i : Trn, H, L, Ty-Sn, Nguyn m ch Nmvn cha c hon ho, th lm sao mt i Hn Thuyn c thsng ch v dng ch Nm vit bi vn ty. ng hn, chNm phi c sng ch ttrc ng, v khi ngi Trung Hoa h, cng nh nc ta di cc triu i trc nh Trn, cc cngvn son bng ch Hn, b buc phi c bin ch ghi ccdanh t Nm v nhn vt hay a danh. Cng l do , khi Phtgio truyn vo Vit Nam, chc chn cc nh S phi ngh ra cchdng ch Hn c bin ch, ghi cc tn Nm trn cc l s, biv.... vy chNm manh nha c trc thi Hn Thuyn.

Thm vo y phi gi l mt bin c, v thuy nc ta dngHn tlm vn t chnh thc, trong bui lui c su, vua ycho ng Hn Thuyn ch ta ly, ng l ng Hnh b thngth Hn Thuyn phi c mt bi vn t m Hn Vit, th tri livn tc c bng m Nm, vic y ng l mt bin c lantruyn khp ni trong nc, nn nhiu ngi c bit n vtruyn tng mi vsau ny, c ghi trong ssch, khi ngi ta i

tm ngun gc ch Nm th chc bit Hn Thuyn c linhn ch Nm l mt bng chng xa nht, bi mi cho rngng l ngi sng ch ra ch Nm. Thc ra, ch Nm phi ctrc nm 1282 hng my th k, ngay vic s chp v cui th kth8, nm 791, Phng Hng ngi nc ta ni ln nh ui quan h Tu ri gi vic cai tr trong t lu, sau ng c ngi trongnc tn ln l BCi i vng. Hai ch B Ci l ting Nm

th phi c chNm ghi hai ting y, iu ny chng t chNm c trc ng Hn Thuyn. Hn Thuyn ch l ngi to rabin c, cha chc ng l ngi c cng khi xng em ch Nmdng trong thi vn.

II- CCH TO DNG CH NM:

Dng chHn to dng ra ch Nm c bn trng hp :

1. Nhng ting gc ch Hn vm v ngha :


22/579

22

a) c ging m ch Hn. Th d: (ti), c theo ch Nm

cng l ti

b) c hi khc m ch Hn mt cht. Th d: (cc) c

theo ch Nm l cuc.2. Ngha ging nhau nhng m c khc. Th d: (gia) c

theo ch Nm l nh.

3. Ngha khc nhng m c nh ch Hn hay gn ng ch

Hn. Th d: (mt: mt), c theo ch Nm l mt. (la: ci

li), c theo ch Nm l l.

4. Khng phi chHn, nhng c ghp t ch Hn m ra mNm. Th d:c theo Nm l tri.

Vy mt s ch Nm khc bit vi ch Hn 2 trng hp:

1. Ngha khc nhau. th d: cng c l mt, m ngha ch

Hn l mt v ngha ch Nm l s 1.

2. Khng phi chHn, nhng c ghp t ch Hn, c mtphn ch m, mt phn ch . Th d: ffffc l nm, gm 2 ch

Hn ch(nam) ch m v ch(nin) chngha.

III- KHUYT IM CA CH NM:

Ngi ta thy ch Nm c hai khuyt im ln sau y:

1. Khng c thng nht, nn c mt s chc to dngtheo mt kin c nhn khng c ph qut. V th cng mt ch

m c hai m khc nhau. Th d: (bn) c khi c bn (hay bn)

c khi c l vn. Ngc li cng l mt m c khi li c vitth ny, c khi c vit th khc. Th d: ch n c khi vit


23/579

23

c khi vit, nh vy ch ch ngha ging nhau (ch:

n), ch ch m khc nhau(in),(n).

2. m v thanh ca chHn khng c i vi Ting Vit.

Th d: khng c ph m G v R hay cc m AU, EO, EN, ON...Nc ta ch c hai ng vua l H Qu Ly v Quang Trung l c

n vic dng chNm, nhng tic rng cng vic y ch mtsm mt chiu, so vi thi gian phi c thng nht ch Nm, vly nn chNm khng c hon b v b kt n nm na lcha mch qu.

Nh th th chnm lm cho ngi ta c thc sai m ca

ngi ghi, nu mun hiu r mt bn vn Nm, c nhng chngi c phi mt nhiu th gi, tm hiu m cho ng v phhp vi ton thvn bn, mun c c mt chNm ngi yphi kh chHn. Nh th chHn kh hc th ch Nm likh hn.

IV- CHC NNG CA CH NM:

V mt vn t, chnm cng khng c qung b trong ichng so vi chHn, nhngvn hc Nm tri li c gii bnhdn thng ngon d dng bng cch truyn khu, c ngi ckhng c, nhng c ai c th h hiu v nh, nu c nghenhiu ln th thuc lng. V c thc thuc lng cho ngi khcnghe, v thngi min Bc c thc thuc lng truyn Kiu vngi min Nam c thuc lng truyn Lc Vn Tin.

Vn hc Nm c tc dng hn Vn hc Hn Vit, v ngi tatruyn thng t tng t ngi sng tc gii nho s cho nngi thng ngon gii bnh dn, vi quan nim Vn d tio. Nh thvn Nm ng gp mt vai tr quan trng v c kh nng truyn thng t tng n i chng. Vi truynthng t tn v bt khut, dn tc ta lun lun c gng vn ln vt khi nhng nh hng t tng, vn ha, chnh tr.... ca

Trung Hoa, khi bng ha v c mt v th trong cng ng


24/579

24

nhn loi th ch nm l mt chng tch. Mt s tc phm Nm rc rntrong vn vn hc Vit Nam.

V- K THUT VN HC NM:

Mt phn vn hc Nm cng s dng k thut thi vn TrungHoa, m a s l th ng lut, vn bin ngu nh vn t hayph th slng t hn, c bit trong vn hc Nm c th Lc bthay Song tht lc bt hoc ngc li Lc bt ging tht. Th Lcbt dng vit truyn v th Song tht lc bt sng tc thnhnhng khc ngm, n hon ton l mt th thi ca ca Vit Nam, vquy lut ca n khng c trong thi vn Trung Hoa, n to dng

theo k thut ca ca dao. im ny c ngi thy th Song thtlc bt th tng rng vn hc Nm dng hai cu Song tht theoth Tht ngn, tht ra c im khc bit quan trng v nhp, chnhim ny cho chng ta thy khng phi l hai cu Tht ngnng lut. Chng ta th so snh.

TRUNG THN NGHA S

Lm ngi / trung ngha / ng bia son, nhp 2+2+3

ng gia / cn khn / ting chng mn.

Cm o / n bi / n t nc,

Ru my / givn / phn ti con.

Tinh thn / hai ch/ phao sng tuyt,

Kh phch / ngn thu / rni non.

Gm chuyn / nga h / chim vit c, Lng y / tng / mt nh cn.

(Nguyn nh Chiu)

Tri vn v / my ging / tpha, nhp 3+2+2

t bin ng / sng gn / t b

Lm sao nn ngha phu th,

chng y vra vc i.


25/579

25

(ca dao)

Mt ng tht ngn, nhp 2+2+3 tit iu s nhnhng hn nhcui cu c nhp 3 nn n ko di ra, ngc li trong Song tht lcbt th ging vn dn dp hn v c hai nhp sau i lin nhau, nhp

2 nn ngn, gn. y l im chng minh r rt nht s khc bitca hai th trn, chng nhng th m chng ta bit rng th Songtht lc bt, mt trong nhng th Ca dao ca ta th chc chn Cadao Vit Nam phi c trc thng lut.

VI-C IM VN HC NM:

Truyn Nm nh Lc Vn Tin, c gii bnh dn min Nam

ht sc a chung, m cho n nhng nm 1950, 1960 vn c nhxut bn n hnh bng ch quc ng pht hnh trong gii bnhdn, c lv vn hc Nm i st vi gii bnh dn nhiu hn.


26/579

26

Chng th hai

VN HC BNH DN

TIT MT: NGUYN LAI V C TNH

I- NGUYN LAI:

Ni n nguyn lai ca vn hc Bnh dn min Nam, cng lni n nguyn lai ca Vn hc bnh dn Vit nam, v y l vnhc ca dn tc chng ta, n chc khc chng l do nh hng

ca kh hu, sng ni to ra mt sc thi khc bit no thi, nnphi dn ngun tVn hc bnh dn Vit Nam, ri theo cucNam tin n truyn t Bc vo Nam.

Tr li vn , dn tc chng ta c nhng sng tc vnchng c ph bin nhtruyn khu, nht l n c gii bnhdn sng tc cng nh truyn tng, nn c gi l Vn hc bnhdn, phn bit vi Vn hc bc hc, l dng phng tin vn t truyn thng t tng trong gii tr thc, khoa bng.

Nh Vn hc bc hc dng vn t lm phng tin truynthng, cho nn ngy nay chng ta cn c mt s ln ti liu cxa, xc nh c nhng thi im sng tc v bit c tcgi, hay do nhng phng php kho cu s liu, ngi ta c thxc nh c mt s tc phm v danh v thi gian sng tc cngtc gi ca chng. Tc phm Chinh ph ngm ca ng Trn Cnsng tc vo khong nm 1740 bng Hn vn ri c mt s

ngi khc din Nm nh b on Thim (1705-1746), PhanHuy ch (1750-1822).., trc y ngi ta cho l bn din Nmthng c truyn tng l ca b on Thim, nhng trongsch Chinh ph ngm b kho ca gio s Hong Xun Hn in nm1953, cho l bn din Nm ca Phan Huy ch v nm 1972,gio s Nguyn Vn Xun cng cho in mt ti liu v Chinhphngm, do ng tm ra c mt bn in xa v xc nh r l bndin Nm thng dng chnh l ca Phan Huy ch.


27/579

27

Nhng tc phm c ghi chp bng vn t, cn khim khuyttc gith vn chng truyn khu kh m xc nh c tc gi.Bi v theo quan nim xa, c l ngi ta ch trng n s tcdng ca mt tc phm theo quan nim Vn d ti o, hn lch trng n tc gi, ngoi ra v tnh cch khim nhng, nn

ngay c tc phm c ghi chp bng vn t cn khng tn tcgi, v hn na, v a su ch trng n vn hc Vit Hn nnvn hc Nm bcho l Nm na l cha mch qu thnh thvnhc Nm a s b khuyt danh. a ra nhng im ny, chngta thy r Vn hc bnh dn l nhng tc phm v danh, cng cth ni Vn hc bnh dn l nhng tc phm chung ca nhiungi sng tc, bi v mt cu ca dao, mt cu truyn c trong khiph bin sc ngi nhay ngi kia gp cng sa i mt vich hay mt vi chi tit, chng hn nh cu ca dao sau y, cuu ging nhau nhng cu sau th hon ton khc nhau, ty theoa phng, ty theo hon cnh, vng Long Xuyn hay ht :

Ba phen qu ni vi diu,

C lao ng Chng c nhiu c tm (1)

Trong khi th Tn An li ht :

Ba phen qu ni vi diu,Vkinh ng Hng c nhiu vt con (2)

V khuyn khch tinh thn chng Php li c cu ht :

Ba phen qu ni vi diu,

i vcu St c nhiu xc Ty.

Nh th chng t Vn hc bnh dn c nhiu ngi nggp cho n c xc tch, ngha v ph hp vi mi hon

cnh. Khng bit tc giv a sCa dao cng khng li thi ksng tc, cho nn vic xc nh thi gian pht sinh Vn hc bnhdn Vit Nam kh m quyt nh c. Bn vim ny, chng tathy rng mt nc nng nghip d sm pht sinh thi ca, nhngsm nht, nn thi ca y cng phi pht sinh sau khi c ngn ng vngn ng t n mc kh hon ho, din tc nhng nim thin nhin, cuc i hay ni khc hn l trit l sng.

C ngi nhn xt qua Ca dao thy khng c nhng ch c,khng c cu no c mt n kh hiu, nn i n kt lun l


28/579

28

vn hc bnh dn khng th pht sinh t thu xa xa. S quyton y khng th chp nhn c. V khng thso snh Vn hcbnh dn vi vn hc Bc hc, phn vn hc Bc hc c nhng tcphm c ghi bng vn t theo ngn ng trong thi kno , c ghi bng vn t th khng ai li sa cha, cho nn n tng

khung thi k sng tc, tri li nh ni vn chng truyn khuth d dng sa cha, cho n c ph hp vi khng gian vthi gian, nhng cu no khng ph hp, ngi ta khng truyntng, v nh th t n khng cn na, ri hon cnh, nim mili thc y ngi ta sng tc nhng cu mi.

i vi Vn hc s Vit Nam, Vn hc bnh dn phi c trcVn hc bc hc, tc l c trc khi chHn c truyn vo Vit

Nam. Ri Vn hc bnh dn theo cuc Nam tin ca dn tc mtruyn vo trong Nam. ng vphng din sng tc, Vn hcbnh dn min Nam, ch c tkhi ngi Vit t chn trn mnht ny. Nhng nu ng trn phng din truyn b, khng thno ct t s lin h vi Vn hc bnh dn Vit Nam, ngha lmt s Ca dao, Truyn c cng c truyn tng min Nam,chnh do Vn hc bnh dn Vit Nam m ra th cng khng nncho rng y khng phi l Vn hc min Nam.

II-C TNH:

Ngi ta c nhn xt vVn hc bnh dn l lun lun c ngnhvy n d dng truyn thng n mi ngi, c tnh y cngl cho ngi ta d dng thay i ty theo a phng hay honcnh, cng ging nh Vn hc bc hc, ni dung cu chuyn cnty thuc vo bt php ca tc gi, Vn hc truyn khu cng tythuc mt phn vo ging h, cu ht hay khoa n ni, s nggp y khng khc no mt nghs a ht trnh din trn snkhu vy.

Mc d Vn hc bnh dn c truyn b trong gii bnh dn,nhng khng phi ch c gii bnh dn sng tc, vic sng tc lvic lm ca nhiu ngi, bi v danh tVn hc bnh dn chcho th vn hc nhm vo gii bnh dn vphng din truynthng ch khng phi ch gii hn trong gii bnh dn. Xt ra


29/579

29

nhng cu Ca dao c m Vit Hn th r gii tr thc nggp phn no cho Vn hc bnh dn. Th d:

Vt bc tnh bt th,

Nhn phi ngha bt giao,

Anh nguyn thng bu mt dao,Rn phng lng d mn o llng.

Min Nam khng c ni cao, sng su m ch c nhng cnhng bao la bt ngt, mt mu xanh khi la cn non v mt muvng i khi ma la chn, y l mt va la ca Vit Nam, trongnhng nm thanh bnh vtrc, sng rch chng cht chng nhnggip cho s lu thng c d dng m cn l mt ngun li to ln

v thc phm.Thi tit bnh thng, t ai rng ri, thy li di do nhng

yu ty to cho ngi min Nam mt i sng y , n nhhng n tp qun v tm l, cho nn ni chung ngi min Namc mt tm hn bnh d, i a s u mun sng mt i sngbnh thng, khng cn mt i sng phi tranh u cam go giangi v ngi, nht l gia ngi vi thin nhin.

c tnh tm l y nh hng mnh mvo vn hc min Namv tm hn bnh dnh dng nc sng Cu Long nn h ch dungnp nhng g hin ha, chn tht, nhng qua tnh tnh chn ththin ha y, cu vn h gt gia theo k thut ring, c miu, tit tu ca mt ng vn chng, nhng so li rt gn vi lini thng thng, chng hn nh cu Ca dao:

Ng ln ch,

Ng xung ch,Anh thng em thng thng em ,

Anh ng c thng vi, ph mu tkhng hay.

K thut thng hoa th khng cn li du vt o gtngn ng. Vn hc bnh dn min Nam t n trnh y, vgii sng tc Vn hc bnh dn khng dng n so ng, h dngvn chng din t thc cht vi quan nim vn chng ch lphng tin truyn thng t tng, tnh cm v m t s vic, n gi


30/579

30

vai tr trung gian gia gii sng tc v thng ngon, ngi sng tcphi xy dng tc phm mnh t hnh thc n ni dung, p ngc nhng kht khao tim n trong tm hn gii thng ngon.

i loi ta c thchia Vn hc bnh dn thnh hai th: thvnv th ca. Thvn tc l chni thng nh k truyn, tc ng,

cn th ca l nhng cu h, iu ht ly t Ca dao. Ngy nay cngi l dn ca.

Ni chung th Vn hc bnh dn c th chia thnh nhng loisau y:

- Truyn c tch

- Truyn tiu lm

- Tc ng

- Ca dao

- V

- Cu

Ghi ch :

(1) Chng binh L Thnh hu Nguyn Hu Cnh(2) Kinh ng Hng thuc tnh Long An

TIT HAI: TRUYN C TCH

Truyn c tc l truyn xa c truyn tng li. Cng nh tittrc cp ti nguyn lai ca Vn hc bnh dn, Truyn chu ht u l v danh v dng phng tin ngn ng truynthng.

Mt nc nng nghip nh xta, a s dn chng lm rung,cy su cuc bm u tt mt ti trong thi gian lm ma, ngoi rathi gian cn li cng kh nhiu. Ring trong Nam, nht l minHu giang, rung t c bay thng cnh, thi gian lm rung

trong nm ch chng hai thng, ngi nng phu cn li khongmi thng, h ch dng mt t thi gilo ma to nng hn, ri


31/579

31

cng cn mt s thi gian di h cn phi c nhng cuc vui chigii tr, nhng cu chuyn vui nho nh, gip cho nhng ngy dibt v v v qun bt nhng ni lo u.

Ngi xa chc cng th, nhng cu chuyn vui, d dm haynhng cu chuyn sng to ct gii thch thin nhin, hay k li

nhng chuyn c ni dung nu cao o lm ngi ca nhng nhnvt trong truyn, hay k li nhng truyn lni no , ri nhngcu truyn i loi nh thc tuyn tng, ngi ta thm bt icht cho n c hp tnh hp cnh, nhth m n truyn lic n nay lun lun c ni dung thch hp cho c ngi ln vtr em, mt s ln Truyn c c mc ch nhm gio dc.

Mi mt Truyn c c mt sc thi ring bit, c mt mc ch

r rt, nhcn c vo ni dung chng ta c th chia Truyn c tchthnh nhng loi sau y:

1. Truyn thn tin.

2. Truyn truyn k.

3. Truyn phong tclun l.

4. Truyn khi hi.

5. Truyn thn thoi.

6. Truyn lin quan n hin tng thin nhin.7. Truyn loi vt.

Sau y l mt s truyn c trch dn theo loi k trn, nhngtruyn ny c truyn tng min Nam, nhng chc khng phihu ht do ngi min Nam sng tc.

I- TRUYN THN TIN:

Truyn thn tin l mt loi Truyn c, k nhng b tin, ctin p c dung nhan ln tnh nt, khng cht, lc bin, lc hinv do tr tng tng ngi ta hnh dung ra, loi ny thch hp vitr tng tng ca tr em.

THNG CUI NGI GC CY A

Thuxa c mt anh chng tn l Cui, lm nghn ci trn

rng i go. Mt hm i su vo rng n ci n gp mt cp con, Cui nh bt em vnui, nhng lc y cp mi kim


32/579

32

mi v, thng Cui bn b chn cp con, chng n khi trn, richng ta ln i ni khc trnh cp m.

Cp m vn , thy con va b qu lin b chy vo rng,mt lc li v mang theo ming mt nhm l cy, n nhai mtchp ri nh vo ch chn b qu ca cp con, lt sau cp con li

cng c.Thng Cui ly lm l v thn phc cp c th thuc qu, n

suy tnh v nh tm, nn chcho cp mi kim mi, n li bchn cp con ln na ri kim chn np, chxem cp mi tml thuc kia. Khi cp m trv thy cp con b gy chn ln na,n cng i tm thuc, trong lc thng Cui d theo, v thy cpmi n cy a nhai l.

Khi bit cy a kia l mt th thuc qu, Cui chcho cpmi v, lin n nhcy a v trng sau nh.

t lu sau cy a ti tt, mt hm thng Cui thy c mtcon ch cht tri, n lin vt ln th nghim, khi xem li th conch y mt ht l gan, n suy ngh ch khng th cu sng nuthiu mt mt b phn, nhng by gitm u ra l gan khc, cngqu n lin ly t nn mt l gan ri b vo bng ch, sau n

nhai l a p vo bng ch, v nc th nh vo ming, mt thigian ch cng c, ri sng li nh thng.

Mt thi gian sau , trong lng c ngi con gi con ng phh b bnh dch ri cht, v thng con nn ng a ra li rao: Aim cu sng con ti nu l trai th ti gn cho lm v, cnnh nhng hng ngi khc th ti n n bng bc, vng ThngCui nghe tin y, bn n xin cu mng c gi. N cng ch dngl a, nhai nt nh vo ming c gi, ri c ta sng li. ng ph h

tuy bit Cui rt ngho, nhng ging li g con cho Cui.Hng ngy, Cui lo chm sc cy a v dn vng bao gi

lm qu chung quanh gc a, v Cui tin l cy a thn, nu b u n s mt linh. Nhng tnh ngi ta hay t m, nn mt hmkhi Cui vo rng, n ci th ngi vli th bng cch i tiugn ni gc cy a, mt chc cy chuyn mnh, lc y Cui mangci v, thy th, ly lm lo sbn n m gc cy a gi li,

nhng chng nhng n khng ng yn, m ln ln cn nhc bng


33/579

33

bay ln, cng lc cy a cng bay cao, Cui khng dm bung ra,nn cm mi, cho n khi cy a n cung trng ca ch Hng.

Ngy nay, cn ngy rm trng trn, tri trong chng ta cth thy ch Cui vn cn nm gicy a, v loi ch t trirt thnh tai v gan chng l t, nn trong m ti, mc d chng

trng thy, nhng c ai i gn, n u bit c v thnh thonggp hnh nh ch Cui trn cung Hng, ch li sa ln ting ngheai on nh gi ch Cui, ngi n ca n, sao b i lu qucha v.

II- TRUYN TRUYN K:

L nhng truyn k lc truyn tng li.

NG X CPCch nay chng mt trm nm, c lao Nng g (1) vn cn

nhiu sy m u, trong lng c mt b mNg rt gii v nhnc.

Mt m kia khuya, b mi tiu ngoi sau nh, lin gpngay mt ch cp ang ngi li i, nh chc sn n b. B tart shi, nhng ngh mnh chuyn lm phc khng l li b cpv.Ngh vy nn b ta khn nguyn:

- Ti l ngi hin lng, nu Ngi cn chi ti sn lng gip,xin ng hi ti.

Cp nh nghe c ting ngi, lin qu mp xung, t vcung knh nh mi b mln lng cng i. Mc d s, nhngb cng nh liu leo ln lng cp. Cp lin cng b mi, cp iqua vi con rch, len li trong nhng m sy chng mt khcth n mt gc cy to. B m thy c mt con cp khc ang

hung hng, chng nh au n lm, lc y b mi bit l cpci ang chuyn bng chsinh, b li khn:- Nu nh Ngi mun cho ti sanh con Ngi m i, xin Ngi

nm yn ng lm cho ti shi, ti s ht lng gip Ngi.Cp ci lc y li nm yn, ri b ta gip cho cp m sanh con,

xong xui cp c lin mp xung, b mlc ny yn tm, nnleo ln lng cho cp cng v.

Lc b m b cp cng i, trong nh khng ai hay bit, cho nlc hay c th ai ny u lo cho s phn ca b, v ngi ta bit


34/579

34

trong c lao c cp. Trong nh i tm v bo tin cho hng xm hay,hng xm bn cng nhau t uc i tm, tm mi vn khng thyb m, m ch thy vi du chn cp sau nh dn ra ngoi rung,h inh ninh l b b cp v, nhng n khong canh t th bmc cp cng v trsau vn nh, b i vo nh, ri thut

li chuyn c cp cng, i sanh con cho b con hng xm angt tp nh b nghe, mi ngi bn tn bn nghi, nhng ai nycng vui mng v b vn c bnh an.

n vi hm sau, khi tri va hng sng, b m dy sm ra snth thy c mt con heo ng t(2) b cp vem t giasn. Dn lng hay tin y, hko n xem heo v thy du chn cph tin l chuyn c tht, nhng trong gia nh b m cn scp v

heo ca ngi trong lng em n king, nn c nhngi i dhi, kt qu trong lng khng c ai b mt heo, v v sau hi ra thlng k cn tc l bn kia sng cng chng c ai b mt heo.

Gia nh b m sau khi lm heo n li cha ci th v (uheo), ti n b mem u heo ra sn, trn mm king li chocp, m cp vtha u heo i mt.

T, ngi ta tin tng cp sng trong lng, nhng khnglm hi dn v gia sc, m cn c ngha nn dn lng nhm hp litho lun, i n quyt nh lm mt tc (3). C hp lm ng Xtrng, mi nm cn l cng k yn, ban Hi tu c dnhking cho ng x cp mt ci u heo, v lm mt tc mi, nmno cng nh nm no sau m cng, sng ra ngi ta thy c duchn cp vtha u heo, ly tc mi v tr tcc. Ai cng lylm l, tcc do cp tr li, khng bit ng X cp ct du um sut nm m tc vn gic mi nguyn.

Mi nm dn c mi ng thm, rung t c khai khnthm, bin nhng m lau sy um tm thnh rung la xanh ti,t ng X cp khng cn ni thm u , ng ri lng ini no khng r, v ng khng cn nhn tc mi v u heona. t lng knh trng ng, trong nhng ngi miu trc snnh, v bn phi nh V ca, di gc cy th to, c mt ngi miuvn cn thphng ng X cp cho ti ngy nay.

III- CHUYN PHONG TC, LUN L:


35/579

35

L nhng chuyn ni n s tch lin quan ti phong tc hayng lun l.

BN THN LM CHA

Ngy xa, c mt ng ph h chsanh c ba ngi con gi,

ln ln sau khi lp gia nh ba c gi u i ring. ng ph hmun chn mt cp vchng hiu tho, em v cho cai qungia ti v phng dng vchng ng lc tui gi.

Mt hm, ng ph hn thm nh c gi thhai, lc ng nch c c gi nh, cn chng ri gt la ngoi ng. n bacm, c con gi dn cm ra b nga gia nh, ri lphp thavi cha:

- Tha cha, con dn cm xong, xin cha chi chng conv ri dng cm lun cho vui, v chng con cng sp v ti ri.

Nghe con gi tha xong, ng ph h chng ni chng rng, bnly cy d cp nch ra vtrc s ngc nhin ca c con gi. Vn nh ng k li cho vnghe v kt lun:

- Con Hai tht l mt a con bt hiu, ti l cha n m n btti i chng v ri mi c n cm. Nh vy n coi chng cntrng hn cha, ti quyt s t n.

Hm sau, ng ph h li dy sm i n nh c gi th ba, lcng va ti ng, c ny ang ra trn cho con, nhn thy cha c linni:

- May qu, cha n nhm lc, thng chu ny h qu n lm tmlum, nhcha mc dm cho con go nc, con ra trn cho chu.

Nghe con nh, ng ph hi ly go mc nc em n chocon gi, ri quy qu ra v. Vn nh ng li ni vi v:

- Con Ba n cng t lm, ti i ng xa mt nhc, va nnh n, cha kp nghngi l n nhti lm vic. Gi nh ngythng, khng c ti th ai lm vic y, ti cng s t n lun.

B ph h nghe chng c nh t hai a con, b ly lmbun nhng khng bit phi can gin lm sao, v tnh tnh ng ph hrt kh, khi ng ni th lm, m hai ngi con gi th ldi ri!

Vi hm sau, ng ph h

li i thm ng

i con gi t, bui

sng hm y khi ng ph hi c na ng n nh c gi t


36/579

36

th b tri ma to, ri ma tip tc nh ht, nn trn ng i lyli v bn snh, khi n nh c t, ng ph hcha kp bc chnvo nh, c t thy chn cha dnh bn lin chy ra hng hin ni:

- Tha cha! Cha mc nc ngoi lu ra chn cho sch ri hyvo nh.

Bao nhiu hy vng v s hiu tho ca a con gi t tronglng ng u tiu tan, ni hn gin li n nhiu hn, ng ph hlin ra vtrong cn ma, chkhng thm t chn vo nh c t.Vn nh ng li than thvi v:

- Ti tng con t kh, nhng n cn thn hai a kia, n coici nh ca n cn trng hn ti. Vy t nay, ti cm khng cho baa con bt hiu vnh, v ti i tm mt a con nui c lng

hiu tho, phng dng b v ti lc tui gi sc yu.Thu xp vic nh cho v trng nom, vi hm sau ng ph h

gi dng thnh mt ngi ngho kh, vi mt chic xung nh,mt t tin bc ri bi i rao bn:

- Ai mua ti v lm ng, lm cha hn?

ng bi xung t lng ny qua lng kia, hm nn mt ngichang nhm bui sng, cng nh mi khi, ng ln b tm mt

ch tri chiu ngi, ri thnh thong rao bn chnh mnh, ai nghequa cng ly lm l. Trong bui chhm , c mt ngi n b,khi i chv, lin thut li cho chng nghe chuyn nghch i kia.Nhng anh chng th tri li mng rbn vi v:

- Hai vchng mnh khng c cha m, trc kia b cng nhti u lm cng cho ng ch, ng ch thng chng ta singnng, nn dng vg chng ri cho thu t lm n. By gimnh

cha c con, ti vn thng ngh phi chi mnh c cha m nhnhng gia nh khc chng ta bo hiu, sau na con ci chngta sc ng b nh vy trong nh thm m m. Vy chng ta thrc ng y v nh, ri thng lng xem th no?

Ngi vnghe chng ni phi, nn hai v chng lin ra chmi ng ph h vnh. Khi rc c ng ph h v nh, hai vchng anh nng phu khng h bit ng lo ngho rch kia l ngigiu c, nhng ht lng tn knh mi ng ph h ngi trn vn, hai


37/579

37

v chng ng hu ch ng ph h ung xong chn nc tr,ngi chng mi bt u tha chuyn:

- Tha bc! Vchng chu khng c cha m, v vy hm naymi bc vy c lm con bc, thknh nh cha m, xin bccho hai chu c bit kin?

ng ph h ngm ngh ri p:- Thn ti nay gi, khng cn lm g ni, n i phi bn

thn lm cha, nu nh hai vchng chu bng lng th tr cho tiba trm lng bc.

Ngi chng nhn vi ngi ri tip li:

- Vchng chu ch kim n, c bc nhn li l qu qulm, tic v chng chu mi dnh c 100 lng thi. Nu bc bng lngxin nhn trc, trong vng hai nm, vchng chu xin giao s.

ng ph h ngm ngh ri a ra iu kin:

- Ti bng lng, nhng v hai chu cha a ra s tin, nntrong thi gian ny, nu hai vchng chu lm iu g khng phi ivi ti, th ti xung xung i ngay v khng tr li 100 lng bc.

Hai vchng anh nng phu vui mng, lin giao ngay 100 lngbc, ri c hai vchng ly hai ly, lm l tn ng ph h lm cha.

Thm thot n ma cy la, c mt hm phi tr cng chohng xm, nn hai vchng u phi i cy. Trc khi i, ngi vanh nng phu nu xong cm v thc n, ri tha vi ng ph h:

- Tha cha! Hm nay v chng con phi tr cng cy, trakhng v sm c, xin cha chu kh mt hm, con nu thc nsn ri, n tra cha ch hp li n tra nay.

Ni ri hai v chng ra ng lm vic, n bui chiu v,ngi vthy cha nui nm trn vng, v mt bun do do, ch tascha i nn nh vo bp lo nu nng thc n, nhng khi vobp xem k li mi bit l ng ph hcha n bui tra, c hai vchng khi y mi bit l cha gin, nn cng n bn vng quxung xin li. ng ph h vn khng ngui cn gin, ni vi haivchng anh nng phu:

- Hai a by rc tao v lm cha, bn phn hai a by phi

dng cm va nc, csao li b phthn tao, cm canh lnh lo,


38/579

38

tui gi lm sao tao c th sng lu c. Tao khng bng lng vihai a by na, mai tao v.

Hai vchng anh nng phu ht lng xin li, ng ph h vnkhng tha. Cui cng, anh chng xin c bi xung a ng phh v nh, ng ta bng lng.

Sng hm sau, anh nng phu a ng ph hi sm, ch vtheo ra tn bsng khc tin a. i c vi hm, khi xung ingang qua mt ngi nh ngi khang trang to ln, ng ph h linni vi anh nng phu:

- i my ngy nay, cha thy trong ngi mt mi, nn thmn cho g, vy con gh xung li y v ln nh, coi c ai con nimua mt con g v xin thm hnh, rau nu cho cho cha n.

Anh nng phu nghe theo li, ln bvo gp b ch nh, anhlin thut chuyn c ng cha gi, i ng xa my hm naymun n cho g, xin b chnh gip bn cho con g anh ta nucho. B ch nh thy anh nng phu hin lnh cht phc, thm clng hiu tho, c nh mi khch ln nh i n chkhng bng, nn b lin theo anh nng phu xung bn, nhng xung ti nith b ta nhn ra ngay ngi cha ca anh nng phu chnh l chngb, hai vchng gp nhau mng r. Anh nng phu by gimi

bit cha nui mnh l ngi giu c, ni y chnh l nh ca ngta, anh ngh bn phn ca anh n y l ht, nn xin php ng phhi v, nhng ng ph h khng cho.

Vi hm sau, ng ph h cho lm b, heo c mi lng xmn thit tic linh nh.Trc mt lng tng, ng ph h lm ttcba ngi con gi v nhn vchng anh nng phu lm con, v ht lng phng dng, hiu tho i vi ng trong thi gian qua. ng b ph h giao c gia ti cho vchng anh nng phu.

t hm sau, anh nng phu theo li dn ca cha nui, trvnh c,bn nh li cho hng xm. Ri rc vv nh ng ph h. T haivchng anh nng phu ht lng phng dng, hiu tho.

T ngy b ng ph h t, ba c con gi khng c php trv nh, chng nhng th, trc khi cht ng cn tri li, khng choba ngi con gi tang, v ng cho h l nhng a con bt hiu.

Khi ng ph h cht, theo li trn tri y, thn quyn ca ng

ph h khng cho ba c gi vo nh. T khi b cha t ba c gi vnmt lng tn knh, hngh chnh v h lm li nn m thm chu


39/579

39

ng, nay ng trc cnh bit ly lm cho hcng thm au lngv ti thn, v khi ng ph hau m, hkhng c php t taylm nhng cng vic bng cm, va nc, thuc thang. Nn h chcn bit t tp ngoi sn than khc thm thit.

ng trc hon cnh kh x y, lng tng v h hng bn

tnh, sau cng by cho h mt gii php, chkhi quan ti khing rakhi nh cc c con gi phi xa tc che khut mt v ln ding, lm nh vy c trng thy khi quan ti i ngang qua.

K t, t lng hiu tho, mi ngi n b khi chu tangphi lm theo cc c con gi con ng ph hv Ca dao cng ccu ni v tc l ny:

Trai trng nam le li r hm,Gi tiu nhi than khc tchm c may.

IV- TRUYN KHI HI:

L truyn c mc ch vui ci, gii khuy.

I LM R

C mt anh chng kia tnh tnh khkho, m ci cha m, khin tui lp gia tht mi nhmai mi i hi con gi ca mt gianh kia. Sau khi nh gi bng lng v lm l hi, chng kh

phi n nh gi lm rnh nhng anh chng khc. Nhng chngta khng bit lm r l phi lm nh th no nn li phi nhnng mai ch dm. ng mai mi dy bo, khi i lm rl n nhng gi, h thy ng gi vlm g th phi ginh ly m lm theo,anh ta ngh nh thth cng d.

Hm i lm r nh gi, sau khi cm nc bui sng xong,ng gi v xch ci mc ra ngoi ng, chng kh cng tm lyxch theo mt ci mc, ri lt tt theo sau, khi thy ng gi vsp

sa cht cy tre no, th chng khlin tha:- Tha cha con cht cho.Chng rcha kp n cy ny, thy ng gi vchn cy tre

khc, chng ta li bcy tre ny, ginh i gip ng gi vncy tre khc. ng gi v chn cy no, chng ta cng dnh lynhng khng n cy no c.

Thy th, ng gi vsanh nghi chng r ba trn, shi ng bchy vo nh, thy th chng khcng bt chc chy theo, trong

lc chy, ng gi vb mt nhnh tre mc ci khn li, nhng ng


40/579

40

ta squ v thy chng rang rt theo nn b chy lun, chngr th tri li lo bt chc ng gi v, nn li ko ci khn trn uxung, ling ln ngn tre ri mi chy theo ng gi v.

ang chy khi ngoi li nhn chng chng r, thy th ng tacng tin chc r mnh n in, nn ng cng chy nhanh hn,

chng r li cng bt chc chy nhanh theo. ng gi vtng nquyt ui theo mnh, nn cng c gng ba chn bn cng chy ritvo nh, thy v ang ngi thi la nu cm, gp rt qu ngkhng kp ni, bn t cho vbit chy theo mnh, nhng bv cha hiu vn cn ang ngi, chng r thy vy cng btchc, chy n m vchi nhi vo bp. B m vtht kinhhn va lm cm ng dy chy theo chng. Ngi chng chui vo

kt b la la lng. Thy th chng rcng bt chc chy theo,chui vo kt b la la lng chi li.

V- TRUYN THN THOI:Truyn thn thoi l loi truyn cho ta thy r i sng tm linh

ca con ngi s khai. Ngi Vit Nam cng nh nhiu dn tctrn th gii, mun gii thch ngun gc con ngi cng nh vnvt, truyn thn thoi ct lm tha mn tnh hiu k ca con ngi.

Chng nhng nh th, truyn thn thoi cn p ng li nhng nishi to ln nht lun e da i sng con ngi, ngi ta todng ra thng v cc v thn cai qun v tr. D sao, truynthn thoi cng c sng to sau khi con ngi c i sngvn minh phn no, mi c th sng to cc truyn thn thoi khd ph hp vi hin tng thin nhin, v to dng v tr theoquan nim ca con ngi thi ks khai y.

HT GO TRI CHOSau khi to dng con ngi ri, mun cho c sung sng,

ng tri cn to thm go lm thc n, con ngi chng philm lng bng chn tay vt vnh ngy nay. Thu, cn mal t nhin la mc ngoi ng, ri theo ngy qua thng li lachn, khi y con ngi ch cn qut dn sn sng, sch sl la lnvo tn trong nh, mi ht la to bng tri da.


41/579

41

Nhng n ma la chn n, c mt gia nh kia v bn lo conci nn qun qut dn, n thi k la chn, n tun tln vo nh,khi y ngi n b khng th lm bing c na, mi lo qutdn nhng cha lm xong th la vo tn nh ri, sn bc bi vcon ci quy ry, li tc ti v cha dn nh m la ln vo, nn

sn c cy chi trong tay, bn trcn chi p my ht la cho hcn gin, ht la bnt ra hng nghn mnh nh ngy nay v ngin b cn ni:

- i u th i cho rnh mt, tao lm cha kp, cha mi, chathnh vo!

Nhng ht la cn li thy vy bn ln tr ra ngoi ng, rnhau i mt.

ng tri thy th ly lm bt bnh v s ngu xun v li bingca ngi n b, Ngi bn h lnh b khng cho la t mc vn ma ln vo nh na, bt buc ai mun c go n th phi cysu cuc bm, cy dn v gt hi nhng ht la by em v nh.y l hnh pht ca ng tri dnh cho loi ngi v li bing.

Thi k ng tri cn rt gn con ngi quan st s sinhsng mun loi, nhng tkhi ban cho con ngi ci hnh pht phi

trng ly la m n th con ngi cng ngy cng kh cc, ngi tathng ku than vi ng tri:

- Tri i! Sao m kh cc nh th ny!

Trc cn t m v sau cng nhiu hn, ng tri ly lm bc vng cho rng ti con ngi li bing qu, nn phi chu ly chu phi do ng tri lm ra, nn ng khng mun nghe ting kuv l y, ng tri bn di tng tri cao ln mt cht, nhng vncn gn nghe ngng. Con ngi dn dn sinh si ny nthm ting ku than cng nhiu, v th ng tri li ngy cng dicao thm mt cht na trnh bt nghe, cho n mt ngy no, ng tri di ln qu cao, n ni con ngi nhn ln ngthy thm thm mt mu xanh, ng trthnh mt ni qu xa xivi con ngi.

VI- TRUYN LIN QUAN N HIN TNG THIN NHIN:


42/579

42

Tngn xa chc chn ngi ta nhn thy cu vng, n lmt trong mun ngn hin tng ca thin nhin v tc ng c cu:

Mng di th ngn mng vn th ma

Cng tngn xa cho n ngy nay con ngi u mun tmhiu tt c s vt c trong v tr, ti sao c con ngi, ti sao cmun th v ti sao c cc hin tng. Bi v vo thi ks khaingi Vit Nam tin rng mi vt khng phi t nhin m c, htin c ng Tri to ra tt c mun loi k ccon ngi, cn mi svt khc u c mt v thn iu khin hay t ra cng c mt l dono to ra cc hin tng, chng hn nh tri ang nng hnnghe cc ku th ngi ta bit l sp c ma v vy c truyn:

CON CC L CU NG TRI

Ngy xa c mt nm hn hn, cho n ni sng sui u htnc, mun th u khng c nc ung, cn cy ccng bho dn vi loi th khng c c thc n.

Mt con Cc kht qu, bn nh liu i kin ng tri, v thnma qun lm nhim v. Trong lc Cc nhy i, hu ht th vtmt mi nm chcht, nn con Ong thy Cc cn i ngoi ngbn hi Cc i u, Cc ta tr li:

- Hn hn lu qu, nn ti i ln tri kin thn ma.Con Ong nghe hp l lin i vi Cc, i mt on gp G, G

lin hi:

- Hai anh i u ?

Cc tr li:

- V lu ngy khng ma, nn chng ti i ln tri kin thn ma.

G st sn:- My thng nay tri khng ma, cy c la m cht dn, thm

ch khng c nc ung, vy hai anh cho ti theo vi.

Th l ba con tip tc i, i mt i na li gp con Cp iang nm chcht, cp cng hi:

- Tri lm hn hn gn cht ti ni, m my anh cn th gidnnhau i chi na sao?

Cc bn tr li:


43/579

43

- V tri hn hn, chng ta sp cht ht c nn chng ti rnhau i ln tri kin thn ma, anh c mun i khng?

Cp ngh li Cc ni phi lin bng lng:

- Vy th ti i vi cc anh.

Th l c l bn con rnhau i ln tri. Khi i ln ti thinnh, Cc dn Cp, G v Ong ngoi ca ch, khi no Cc gin ai th ky vo ri Cc i vo. Lc y ng tri ang nh c,Cc lin nhy ln bn c. ng tri thy vy tc gin lin qut to vtruyn lnh:

- Nh ngi lm g m hn ho nh th? Thin tng u rap cho cht con cc hn lo ny.

Tri va phn xong th c lnh thin nh nh ra nh Cc,Cc lin gi Ong vo, Ong bay vo nh lnh, lnh phi chy.

Tri thy th gin qu bn gi thn Sm, thn St ra nh Cc, Ccbn gi n G, G vo m, thn Sm squ chy lui vo hu cung.

Tri li cng gin hn, bn gi thn Cu ra cn Cc, Cc li giCp vo, thn Cu thy Cp squ lo cong ui chy mt.

By ging tri thy kh m tr bn Cc lin v v:

- Thi c chuyn g oan c cu c trnh by?Cc lin tha:

- T my thng nay thn ma khng lm vic, nn th gianthiu nc, cy c cht, mun th chng ti khng c g n, lithiu nc ung nn sp cht ht c , xin Thng truyn lnhcho thn Ma lmma, cho c nc chng ti nh.

ng Tri nghe xong lin gi thn Ma n hi u ui cu

chuyn, thn Ma cho bit:- V th gian rng ri nn chng ti lm ma ch ny thiuch n, xin Thng lng xt.

ng Tri nghe xong, truyn lnh cho thn Ma lm ma ngayv an i cc.

- Thi cu v vi my a kia i! Nu di y khng c macu ku ln cho ti bit!

Ty v sau, khi no hn hn, cc ku th tri cho thn Ma lmma ngay.


44/579

44

Do cu chuyn ny, ngi ta truyn tng cu Ca dao:

Con cc l cu ng Tri,

Ai m nh n th Tri nh cho.

VII- TRUYN LOI VT:

Truyn loi vt l nhng truyn k ring v loi vt, trong y cnhng truyn ng ngn hay gii tr.

TH VI KH

bn cnh khu rng c mt m khoai lang, th vi kh trong rng thng ra m khoai lang y mc chay n l, lu ngyngi ch khoai bit c bn rnh rp, c khi ly t ling chng,

c khi rt th v kh chy cong ui.Mt hm th bn vi kh:

- T lu chng ta c bngi cht rt phi chy trn mtqu, c khi cha c ming no phi chy, c khi va n no chy lm kh thm cho ci bng, vy i ph li, chng ta chiaphin khi no anh n, ti canh gc, khi no ti n, anh canh gcnh vy an ton hn.

Kh bng lng, nhs phn cng y th vi khc yn thnv mi khi cht i thm m khoai, th vi kh bit c nntm cch n trn k. Nhng mt hm, n phin ch kh gc, vham chi nn ch t n m kh khng hay, do th b rtchy mt trn bn sng bn cht.

Sau chuyn y xy ra, th gin kh, ngoi mt khng ni ra nhngtrong lng vn ngh n cch tr th. Mt hm, th bn vi kh:

- Ti vi anh i n nh th ny vn sngi ta sn ui, vyti bn vi anh nh th ny, chng ta bi c c ln dy lang emvo rng, dnh n dn dn nh thi mt chuyn m chng tan c nhiu hm.

Kh nghe vy cn thc mc nn hi thm:- Lm sao chng ta mang c v cho nhiu?- Chng ta bi c c ln dy ri mang v.-Nhng c hai tay th lm sao mang c nhiu?Th gii thch thm:


45/579

45

-Nh anh c tay cn cm c, cn ti ch c bn chn th lmsao! Ti ngh ri, chng ta bi c c cho nhiu ri qun dyxung quanh mnh m i v.

Khtn ng v khen ngi:- kin anh tht l tuyt, vy ti lm trc, cn anh gc dm.

Th bng lng gc, ch cho kh sau khi o bi v qun dylang khp thn mnh ri, th thy kh trng k mnh, bn la to:

- Blng xm i! Khn cp khoai lang:La xong, th b chy vo rng, chnh hay c chy ra thy

chng kh cn b dy lang qun quanh mnh c gng chy, nhngkhng nhanh nhn nh ngy thng, nn ngi cht va rtva ly t ling cho mt trn tha sng thiu cht.

Kh li thot c vo rng, tm gp th, kh trch:- Sao anh hi ti d vy?- cho anh thy v anh ham chi m ti b mt trn hm

trc cng nh anh vy chc g u!K t th v khkhng cn i n chung vi nhau na.

** *

Ngoi truyn thn thoi v loi vt ra, truyn c tch min Namcng nh truyn c tch Vit Nam ng gp trong Vn hc bnhdn mt sc thi c bit, n khng phi ch l truyn vui, ban mdi ngn n du, b k cho chu nghe gii tr chng, phnng gp tch cc ca n l gio dc, a s truyn cu c mtni dung gio dc con ngi.

Ni dung y khng ngoi dy cho ngi ta n vi nhau cho

phi o lm ngi, sng vi nhau trong tnh tng thn tng i,hiu ha, n khng mang nhng danh tcao siu nh tam cng,ng thng, tam tng tc ca nh nho. Mi mt cu chuyn lmt trng hp c th xy ra, v chng ta c th chn mt li giiquyt tng tnh nhn vt trong truyn, n dy ngi ta n hinlnh, cu gip nhng ngi ngho kh, bnh vc k th c, scyu, sng c nh vy s lun lun gp c nhng iu maymn, cng nh y l mt sn b tng xng, chnh l ch

ch m Truyn c tch khuyn khch mi ngi nn theo. y lphng php gio dc hu hiu nht ca ngi bnh dn.


46/579

46

Ghi ch:

1. C lao Nng g l tn mt c lao nm trn sng Hu Giang, trckia c tn l Bnh Lm thn, sau i l lng Bnh Thy, tng nh thnh,huyn Chu thnh, tnh Long Xuyn, nay l x Bnh Thy, qun ChuPh, tnh An Giang. C lao ny di chng 5 km v ngang ch ln nhtchng 2 km, u c lao gip vi Vm nao, ni y c ph a xe c tng Long Xuyn Chu c i qua Thnh a Ha Ho.

2. mt cn ta l 0,6kg, mt t: 100 cn = 60kg, gi l heo ng t tcl t 60kg tr ln.

3. Ban Hi tngy xa khi chnh ai mt chc g th h hp li tinh tho lun, khi quyt nh th h lm mt t c, nh l s v lnhngy nay vy.

TIT BA: TRUYN TIU LM

Truyn tiu lm l mt vui ci cng c th xp chung trongtruyn ctch, nhng v truyn tiu lm c mt sc thi ring bit,c truyn k thanh m n tc, li c khi k tc m vn thanh, ckhi dng mt cu chuyn ct chm bim mt hng ngi no, chnh v th m truyn tiu lm ch dnh cho ngi ln, vng vphng din gio dc th truyn tiu lm thiu sc thigio dc thng thng.

Danh t tiu lm c th hiu nm na l rng ci hay l chuynd ci, m cng c th ni l chuyn chc cho thin h cinhiu. C truyn k ngun gc truyn tiu lm nh sau: Vo i

nh L, t Bc c mt ng n h Tiu tn Lm, thi mikhng li b si tro tr, nn by ra nhiu chuyn chmchc thin h bt k l thanh hay tc, min ci c th thi, ring ta gp nht li thnh mt tc phm, sau khi hon tt tc phm,nh du ng y lin lm mt ba tic tht ch n mng,trong ba tic hai cha con va nhm ru va bnh phm, ritruyn lm cho c hai b tc ci, ci cho n ni m bng ln ram cht, t nhng chuyn cng loi y c gi l truyn tiulm.


47/579

47

LM PHC MC NN

C mt anh ni ci voi i ngoi ng, khi i ngang qua mtcy da, thy da thm ung nc qu, nn anh ta vi nm bungda nh b mt tri, chng may con voi i tut nn anh ta htchn, m bung da m chu trn.

Lc y c bn ng s i ngang qua, thy vy sanh ni t cht,lin ly o c sa tri ra, ri bn ng cm bn gc ku anh nibung tay rt xung o. Chng may sc sc nng ca anh nikhi rt xung, ko bn s dm li bu cht ti ch.

Anh ni s qu, bn cng bn ci xc em v nh, nh tmcch chm ti schn, nhng v lm vic mt nhc nn anh tang qun, m y li c mt tn trm ln vo nh anh ni, chng

may cho tn trm lm ng bn gh, nn anh ni thc gic btc tn trm, tn trm nn nxin tha. Anh ni suy nghmt chp,ri a ra iu kin:

- Chng may ti c mt ng anh va mi cht, anh ti c php,nu ti chn th anh ti cng l d vy, vy anh chn dm nganh ti, chng nhng ti tha cho vn trm m cn cho thm mtnn bc, nhng phi lm t t, chn xong vy ti tr tin.

Sau khi anh n trm bng lng, anh ni vo trong bung cngra mt ci thy ri ni vi anh trm:

- y l xc ng anh ti, anh xem cho k, ko mt cht nachn xong nh li vy, chng ta mt cng na.

Sau khi tn trm rrm mnh my v ci u trc ca ng sri hai ngi b chiu li, anh n trm mi vc ra ng, o mtci huyt kh su chn. Chn xong tn trm trv lnh tin,

nhng va vo nh anh ni, thy ngay mt ci xc v tn nichn li ni ngay:

- y ti bo m, anh ti mc d cht nhng c php trvnh, v anh y lc sng khng mun ri ti. Thi th chng ta lmli, ln ny chn k dm.

Sau khi c hai b chiu cn thn, tn trm li vc ra ng chnmt ln na. Chn xong tn trm cng li vnh tn ni lnh

tin. Nhng mi bc vo ca thy mt ci thy ma nm y chc, tn trm tc gin lm li cn thm tn ni ni x xin:


48/579

48

- y li ni ca ti c sai u, cnh thny mi th lm ng c:

Tn trm c nn gin li h hc b chiu ci thy ma ri vc rang chn na. Chn xong li trv lnh nn bc, nhng vabc vo li thy ngay ci thy ma nm na, tc gin qu anh ta

ni:- kh c v hoi, nht qu tam thi ch, tao chu kh ba

ln ri, thi c tao c cch.

Ni xong, anh ta chng thm b chiu, vc ci thy ma ra khinh nhng thay v i chn, anh ta li vc ra ngoi m sng, c nh ling xc cht xung sng cho su n n. Ra ti ni, anh tala mt khc sng tht vng v, mi ngi khng trng thy,

ri c gng ht sc nm thy ma ra xa, ci thy ma rt xungnc nghe mt ting m vang di trong m khuya.

Cng lc y, c mt tn ci i tiu ban m b sng, khinghe ting ng di song, anh ta li tng su p ui nn squ c gng lt v nh, cn tn trm sau khi ling ci thy maxong, cng i theo m sng v nh tn ni, dc ng anh tagp mt ngi b la b lt c nh slm, anh ta chy li gn r

ng ci u trc, anh ta ngh ng l ci thy ma ang trv nhtn ni, gin qu anh ta m i ri nhanh tay ling xung sng vimy li nguyn ra:

- T m my! C v hoi! Ling xung sng m cng cn v,hi sc u m chn hoi vy, ba nay xui qu! Thi tao v lunchng chm ly nn bc na, cho my mc sc m v.

T ra ci ngi m tn trm ling xung sng sau cng, chnhl tn ci ng thng.

TIT BN: TC NG

I-NH NGHA:

Tc: thi quen c t lu i, ng: li ni. Vy tc ng lnhng cu ni quen txa, cn c gi l ngn ng, v ch

ngn l li ni ca ngi xa truyn li, nn tc ng hay ngn ngu c ngha ging nhau.


49/579

49

Tc ng bao gm cc danh t: cch ngn, chm ngn, phngngn, thnh ng...

Cch ngn: l nhng li ni c php tc, c th dng lmkhun mu cho mnh hoc cho ngi khc.

Th d :Mnh c yu thua.Chm ngn: l nhng cu c ngha khuyn rng ngi i,

chnn bt chc hoc dy bo ngi ta phi tun theo.Th d :Mt cu nhn chn cu lnh.Phng ngn: l tc ng ch c mt ngha a phng no

m thi,v nh th th n cng ch lu hnh trong a phngc lin hy.

Th d:Nm thn bo lt. (bo nm Gip thn 1904 G Cng)Thnh ng: l nhng li ni c sn, ngi ta ghp li ni

cho ngn gn.Th d: Thng nh rut nga.

II- HNH THC:

V hnh thc tc ng, chng ta ln lt xt qua nhp, thanh,vn, i tm xem tc ngc sng to v lu truyn c mt k

thut nh th no, ty chng ta s c nhn nh r rt v k thutca tc ng, tc l k thut ca vn hc truyn khu.

Nhp:l ni dng ngh ly hi trong lc ngi ta c c vnc iu, ngi ta cn chia nhp chnh v nhp ph trong mt cu.Nhpchnh chia cu thnh tng v, cn nhp ph li phn v thnhnhng phn nhhn lc ca, ngm ngi ta dng ngh, to thnhtit tu, nhp iu.

Th d: B //, x ra to.Bt sa //, g cht.n/, coi ni //, ngi / coi hng.Lc ng / nm ui ch //, lc ng / nm ui tru.

Nh vy, chng ta thy nhp thay i uyn chuyn, khng tythuc vo cu di ngn, im ny lm cho chng ta thy, cngl mt trong nhng yu t lm cho Tc ng d din t t tng

ca ngi bnh dn.Thanh:


50/579

50

1. Ngi ta thy c thanh BNG, TRC trong cu tc ng.Rau NO, su NY.

2. Ngi ta cng thy c thanh TRC, BNG

Thy MT, t TN.

Ni NGT lt n XNG.3. Cng c thanh BNG, BNG

Lut VUA, thua l LNG.

Vng ch NH, g mc ui TM.

4. V thanh TRC, TRC

C MI, ni C.

C THC, mi VC c O.

Giu i BN, sang i V.

Vn: Chng ta thy tc ng p dng phng php gieo vn ck thut uyn chuyn hn thi ca.

1. Vn u: n VA, THUA git.

Ht XI, RI vic.

n ly NO, KHO ly trch.

i n RAU, AU ung thuc.2. Vn lng:Bn TRI, khng MI thin li.

Bnh xp I, bnh QUI li.

Gi mt CON, trng MN con mt.

Ni gn ni XA, chng QUA ni tht.

Hm cht DA, ngi TA cht ting.

Bi ra MA, qut NH ra rc.3. Vn ui:Ngi CHT, ca HT

Cht TR, cn hn ly L

4. Vn hn hp: Ch TREO, MO Y, BY ch n

5. Khng vn:Phc ch may thy.

Ln voi, xung ch.

Nm Thn bo lt.


51/579

51

Theo phng php gieo vn, nu nhp u th gieo vn ,nhng chng ta cng bit, nhp khng cnh, tri li n cn uynchuyn cho tc ng c mt ni dung xc tch.

i: Trong tc ng c thc i hay khng c i1. C i:

a. i ch: Ln voi xung ch.Mt lng trc, c lng sau.n ci trc, li nc i sau.

b. i : Cy c khng tri, gi c khng con.2. Khng i: Vchng c khng r cng ti.

C mng c m th g vi nhau.

III- NI DUNG:Ngi ta c th phn loi ni dung tc ng theo nhng im

chnh yu sau y:1. o l: Gm nhng cu dy ngi ta ttrong gia nh cho

ch n ngoi x hi.Th d: o mc sao qua khi u.

Mt cu nhn chn cu lnh.Lnh cho sch, rch cho thm.

2. Chnh l: Gm nhng cu nhn xt v nhng s vic ngvi chn l, chnh ngha v thc t.

Th d: Mnh c, yu thuaC cng, mi ng u giNo mt ngon, gin mt khn

Tui mi by, b gy sng tru3. Tm l: Gm nhng cu nhn xt vtnh tnh con ngiTh d: C mi, ni c.

Thng vni, thi vngoi.Giu i bn, sang i v.Ht xi, ri vic.

4. Phong tc: Gm nhng cu v phong ha, l nghi, tc l, tnngng.


52/579

52

Th d: Ting cho cao hn c.

Ming tru l u cu chuyn.

Php vua thua l lng.

5. Thi tit: Gm nhng cu ni v thi tit

Th d: Mng di th nng, mng vn th ma.Vo mng ba, ra mng by, try mng tm, tmmng chn, bn rn mng mi, schem ci limi mt.

TIT NM: CA DAO

I-NH NGHA:Ca: ht; dao: bi ht khng chng khc. Vy Ca dao l bi ht

ngn khng c chng khc, lu hnh trong gii bnh dn.

Tinh thn Ca dao Vit Nam, trc ht l mt tinh thn hamsng, vui v, lc quan tin tng thin nhin v tng lai.

Chng ta ln lt xt Ca dao qua hnh thc v ni dung xemvn chng ca gii bnh dn c xy dng nh th no.

II- HNH THC:

V hnh thc ca dao gm c hai th

- Thvn.

- Th ca.

1. Thvn: Theo thvn Ca dao c th chia lm ba loi : chnhthc, bin th v hn hp.

a- Loi chnh thc:1) Theo th v ba ch: loi ny mi cu gm ba ting, kh

khng hn nh.

a) V nhp: Th d: Tp / tm vong, nhp 1 - 2

Ch/ ly chng.

...................


53/579

53

b) V thanh: Thng thng ch th nht v ch th ba khcthanh.

Th d: Tp tm vong, T-B

Ch ly chng. T-B

Em gi. B-TChn c, T-T

Em hp xng. B-B

Ch nm ging, T-B

Em nm t. B-T

.................... ......

Qua bi ny, v thanh chng ta thy tr cu mu khng k,cc cu cn li th ch th nht cu trn v ch th nht cu dii thanh, m nh vy th c khi cng thanh vi ch th ba trongcu.

Nhng cng c bi, ta thy trcu u cc cu cn li ch thnht c tng cp thanh ging nhau v lun lun ch th nht vch thba trong cu khc thanh nhau. y chnh l lut thanh cav ba chnh ni.

Th d: V SI GNChn Si Gn, T-B

Ni hi. B-T

Nhiu ng ph, B-T

Lm phphng, T-B

Khch bn phng. T-B

..............................Thng Thanh

c) V vn: Nhn li hai th d trn,chng ta thy vn i tng cpt BNG chuyn sang TRC v ngc li.

d) Vi: Thng thng v khng bt buc phi c i, nhngqua bi tp tm vong chng ta thy c tiu i.

Sau y ghi li ton bi Tp Tm Vong

Tp tm vong,


54/579

54

Ch ly chng,

Em gi,

Chn c.

Em hp xng.

Ch nm ging,Em nm t.

Ch hp mt,

Em lim ve.

Chn ch,

Em lim bt.

Ch coi ht,

Em vtay.

Chn my,

Em xch b.

Ch bn s,

Em x tin.

Chi thuyn,

Em i b.Ch ko g,

Em lp nh.

Ch trng c,

Em trng b.

Ch tui t,

Em tui thn.Ch tui dn,

Em tui mo.

Ch ko ko,

Em i n.

Chln xn,

Em nt ht.


55/579

55

Chnh cht,

Em la lng.

Ch b cng,

Em b ning.

2. Theo th v bn ch: Loi ny mi cu gm bn ting, thngthng c bn cu lm thnh mt on.

a) V nhp: c nhp 2-2

b) V thanh: v thanh th ch th hai v ch tht khc thanh

Th d: C BNG i TU, -T-B

C THU n KHC. -B-T

.........................

Trcu u, ch th hai v tht c ththay i tng cu haytng cp cu nh sau :

.......................... hoc.....................

-T-B -B-T

-B-T -T-Bhay .................... hoc.....................

-B-T -T-B-B-T -T-B-T-B -B-T-T-B -B-T

c) V vn: C vn ui v vn lng- Vn lng:Th d: C bng i TU, (VTB)

C THU n KHC, (VBT)C LC n ru, (VTB).....................

Hay Cm nm cm niu,Tri nh tay TIN. (VTB)ng TIN chic A, (VBT)

Ht LA ba BNG. (VTB)


56/579

56

.......................- Vn ui:Th d: Tay cm vit ,

G xung nghin VNG. (VB)

Vphng vLOAN, (VB)Vchng nho S, (VT)Vbng hoa L, (VT)........................

3. Theo th v tnm n tm ch: Loi ny t thy dng, nuc ch dng trong th hn hp.

4. Th lc bt: Gm c hai cu, mt cu su ch v mt cu

tm ch. S cu khng hn nh, nhng lun lun m u bngcu su v chm dt bng cu tm.Th d: Ba phen qu ni vi diu,

Ng kinh ng Hng c nhiu vt con.a) V nhp: Cu 6 c nhp 2-2-2

Cu 8 c nhp 2-2-2-2b) V thanh: Cu su: BB TT BB,

Cu tm: BB TT BB TBc) V vn: Ch th 6 cu su c vn vi ch th 6 cu tm, tc

l vn lng, ch th 8 cu tm, c vn vi ch th6 cu su di(nu bi di hn) tc l vn ui.

d) Vi: Trong Ca dao ta c th thy trong cu Lc bt ctiu i, tc l trong cu su hoc cu tm mi cu c hai vinhau.

Th d: ......................................Nim kim thch, ngha c lao,

Bn tnh, bn hiu sao cho va.

hoc: Ra i em mt ng chng,

Ng sng sng rng, ng rng rng cao.

Th lc bt nh chng ta bit, n rt thch hp t truyn,nh truyn Lc Vn Tin, ...


57/579

57

5. Th song tht: Th ny cng nh lc bt, gm c hai cu,mi cu c 7 ch, cu trn gi l tht trc v cu di gi l thtbng.

Th d: Gi a trng th trng a gi,

Trng ln ri gi bit a ai?

a) V nhp: Cu trc tht c nhp 3-2-2

Cu tht bnh c nhp 3-2-2

b) V thanh: Cu trc tht c nhp TT

Cu tht bnh c nh TT BB

c) V vn: Cu tht trc c vn ch th by gieo vnxung ch thnm cu tht bnh.

Th d: M vi cha tht l kh kim, (VT)o vchng chng him (VT)chi ni.

d) Vi: C th c bnh i (i tng cp)

Th d: Chim cha vi bay ngang m thuc,

C b tru li tut mng cau.6. Th song tht lc bt: Gm c hai cu song tht ghp vi hai

cu lc bt, hay gm c hai cu lc bt ghp vi hai cu song thtcho nn loi sau ny cn c gi l lc bt ging tht.

Th d: Tri vn v my ging tpha,t bin ng sng gn tb.Lm sao nn ngha phu th, chng y vra vc i.

a) V nhp: Hai cu tht c nhp 3-2-2

3-2-2Cu su c nhp 2-2-2Cu tm c nhp 2-2-2-2

b) V thanh: Ch: 1 : 2 : 3 : 4 : 5 : 6 : 7Cu tht trc: T : T : B : B : T : TCu tht bnh: B : B : T : T : B : BCu su: B : B : T : T : B : B

Cu tm: B : B : T : T : B : B : T : B


58/579

58

Ch: 1 : 2 : 3 : 4 : 5 : 6 : 7 : 8c) V vn: Cu tht trc gieo vn ch th byCu tht bnh n vn ch thnm v gieo vn ch th byCu lc n vn ch th su

Cu bt n vn ch th su v gieo vn ch th tm.Th d: Cch khc sng, ku bng cch thy, (VT)Si Gn xa, chM(VT)cng xa. (VB)

Gi th thm ht ni nh, (VB)Trc thm ph mu, sau l (VB) thm em. (VB)

d) Vi: C th c tiu i hay bnh i

Th d:Di mt nc chi la ym ,

Trn bu tri rng t my xanh.Tngy chia ryn anh,

Nc tri cn , ai nh ph nhau.

b- Loi bin th:Cng c gi l bin thc, loi ny cbin i t loi chnh th m ra, y l s bin i v s tingtrong cu, nh vy nhp b di i, song mi cu th chnh thc cbao nhiu nhp, th loi bin thcng phi ch c tng y nhp.

Lc bt bin th:Th d: Trch lng / con ch nh / n sa dai,

Sa nguyt / sn i //, sa bng / trng thanh.

Song tht bin th:Th d: C gi lung / mi bit tng / b cng,

C ngn la lng / mi r / thc vng cao.

Song tht lc bt bin th:Th d: n nh lu / ht du / n tt,

La nh my / ht chy / thnh than.Em Hai i, ly chng / la ch/ giu sng,Ly chi / thng im / dn bn / cho Ty n.

Hay: Ng ln tri / thy cp cu / ng ,Ng ra ngoi bin / thy cp c / ng ua.i v/ lp miu / thvua,


59/579

59

Lp trang / thm /, lp cha / thcha.c- Th hn hp: Gm cc th chnh thc hay bin th hp li.Th d: Cy da c,

Con yn r,

Cy da tn.Bao nhiu l rng, anh thng nng by nhiu.

C bng i tu,C thu n khc,C lc n ru.Phi chi ngoi bin c cu,

Anh ra n gii su cho em.

Sm mai anh i chG Vp,Mua mt xp vi.em vcon Hai n ct,Con Ba n may,

Con T n t,Con Nm n vin,

Con Su m nt,

Con By vt khuy.

Anh bc cng ra i,

Con Tm n nu, con Chn n tr,

Mi i! Sao em vy cn g o anh.

- Chim Quyn, chim n, chim phng, chim nhn,

Bn con tng tam tng, u mai, mai r, u liu, liu tn.

Tngy anh vi em xa cch i ng,

Cm n chng ng, bn vng bit chng?

S lc v thcch Ca dao nh th, chng ta thy rng ngoith lc bt ra, nhng th khc nht l loi bin th, c cng dng

thch hp cho th vn bin thnh th ca. Theo bin th ngha l


60/579

60

tng thm s ting trong cu, nhng phi gi nhp v thanh ngtheo th chnh thc.

Cn th hn hp c khnng thch ng lm cho Ca dao di ra,giu m iu v tit tu, y l mt c tnh ca dn tc Vit Nam,nhc tnh c t ngn ngcho n Vn hc bnh dn. Th hn hp

cng cho ta thy hai th khc nhau, lun lun kt hp li bng vnui v chm dt bng cu ht chnh thc hay bin th.

2. Th ca: Vi th thc bin chuyn nh trn, Ca dao, c thht thnh nhiu ging, ngy nay chng ta gi l dn ca. nhngging min Nam thng ht :

a) Ht ru em: Thng dng th Lc bt v thm ging chnghn nh , ....

Th d: ......., .Em ti kht sa b tay,

Ai cho b thp ....., ngy ry mang n!

b) H: Gm c h, h l, h i p (xem ht hu tnh) h rtthng dng trong Nam, thnh thong chng ta nghe trn i phtthanh hay truyn hnh h:

Th d:H.......... Nh B nc chy chia hai,

Ai v.... Gia nh .... ng Nai th v.....c) H l: Mi sng tc sau ny, iu h ny gm c nhiu

ngi cng h, trong y c mt ngi xng v c mt sngikhc ph ha.

Xng: H l, h l.Lng tai nghe h l h l:

n no cao bng n Chu c,ip:A ly h l!Xng: t no dc bng t Nam Vang.ip: A ly h l!Xng: Mt ting anh than.ip: A ly h l!Xng: Hai hng ly nh.

ip: A ly h l!


61/579

61

Xng: C cht m gi, bit b cho ai?ip: C cht m gi, bit b cho ai?

H l h l!Lng tay nghe chng ti h l!

d) L con so:Ai em con so sng ri li sang sng ?Ka kia ka kia ka kia!cho n, con so i! Slng n bay.Ai i i!

e) L nga :Khp khp con nga !L khp khp con nga !Nga anh thng,

Anh thng kiu vng,Anh tra khp bc,Lc lc ng en,Bp sen l dm,Dy cng m thm,Cn roi anh bt ng tha.L a a a nng,a... a nng l dinh a vdinh!

f) L chim chuyn: Chim chuyn nhnh t lo ri li lu lo,

Su ai n, nn ni i! m m o gy mn, ai i i!

g) L ru con: Gi ma thu,

M ru l ru con ng.

Nm a canh chy, l nm a canh chy,

Thc vnm.Nm a canh chy l thc , vnm.

Nn, nn i con!

Con hi, con hi!

Nn! Nn i con!

Con hi l con hi!

Cha con ry, l cha a con ry!


62/579

62

Hchng, chng i!

L chng, chng i!

Sao l by chng.

h) Ht hu tnh: Thng c ht trong nhng m trng

thanh, gi mt khi xui ngc trn cc sng rch min Nam, giai trai thanh gi lch, hoc c bn ng trong m khuyathanh vng trng nc hu tnh, hoc vui chi cho qun btng xa mt nhc v bun ng. Ngi ta cn gi l ht i p...i khi qua cu ht Vn k thinh, bt kin khnh m ngi tann duyn vchng.

Ht hu tnh tht ra l h, nhng y l h i p, m h thc th chia lm 3 loi ty theo phng php dng li:

a) H vn: Ngi ta ly cu vn trong kinh hay sch nho, lng vo trong cu h.

Th d: Nguyt lc sng mn thin,

Giangtn ng ha i su min. ( 1 )

m khuya nghe ting ai hi nh bn thuyn,

Hi thm qun tvt min i u?

Hay Tay cm quyn sch Minh Tm anh c:Thin c o u chung hu bo,

Cao phi vin tu khnng tng.

Tkhi anh xa cch con bn vng,

Cm n chng c nh con chim phng hong b tn.

b) H truyn: Ngi ta dng in tch cc truyn tu nh TyDu, Thuyt ng... cu to nn cu h.

Th d: H .... ci ti khng h n truyn Ty Du th thi,chh n chuyn Ty Du th nhc tthuxa kia TThin iThnh lon thin cung, nh tri ginh t cho ng Ngc Hongxang bang xc bc, n chng thc xung bng hnh sn chp. Pht b c dn: Ny Tn hnh gii! Nm xung y ch,chng no Tam Tng i n, cht thy Tthin nn mau mau chyn g hai l ba.... T thin vng mnh ng dy c, nhng

mnh my th i thi... rong ru ng gip, lmi th c mc xanhl... btrai chng c thy khng?


63/579

63

c) H mp: Khc vi hai loi trn, li trong h mp khng ly kinh, sch hay truyn g c.

Th d: Mt b Ty Du my cun?

Mt cun my chng?

Mt chng my hng ch?Ni cho c ngn c ng, gi m o mi chu thua!

Hay n treo trng n, t rng bkinh,

Bnh thy lu linh, o li Long Tuyn.

Tr Nin, Kinh Xng, Ba Lng, Ci Rng. ( 2 )

Hn khng hn cng kim cho bng,

C u thua bn, bn hng ci ch.

Phi vn c ghi li c khung cnh v ni dung ht hu tnh, trongtc phm ng Qu vi truyn ngn Ting h trong m vng,xin trch ra y mt on.

.............................

H h ......

Bc vi vng cn en cn .

i a mnh cn nhthngnhiu,

Va nghe em l anh mun nh anh Kim Trng thng chThy Kiu thuxa.... .

H xong anh ta c ch :

- thy coi, th no ri cng c tr li, iu ngh gp nhau, lmy tao qun qut!

Ging ph trm ngng i mt chp, chng ti yn lng ch.Qu nhin khng sai li anh cho ni iu ngh gp nhau, l mytao qun qut, ting h li ni ln:

-H ..... ngi khng quen i!

Nghe anh em cng mun thng nhiu,

Nhng hoa c ch, kh chu d anh...

Anh cho xoa tay tr li tc khc

-H .... chim kia cn th th trn cnh,


64/579

64

Nghe em ni vy, dkhng nh rphn...

Ging trm cng khng nhn:

-H h..... Bnh bnggia Giang tn,

Bn tnh bn ngha bit thn bn no?...

Anh cho ri rt:- thy coi, ngon cha? Tri i, ci ging ng yu lm sao!

-H h, em i...

Nht l, nh lu, tam o,

Bn tnh bn ngha bn no cng thn.

Ri anh lng tai ch:

-H , ni m chi vy ch: gi thi hiu hiu, lc bnh tri riuru anh ng bn bu, biu chung tnh, con nhn bay cao khbn, con c ao qunh cng kh cu...

Anh cho thy m hi, nut nc ming bo vi ti:

- Khng c, ti cha h gp con nh no h chin nh connh ny, n lm b c chng th mnh, ri by gili cn lmcao, nu h c ca, thno cng b n h. Vy ti phi tr htnghem iu h di ra tn cng cho n nha ha may n mixp gip quy hng.

-H h... ny em i, em hy nghe cho k: xa kia gi khngci chng trai khng ga, oi thy nng xinh qu xinh.Bung li va v v non, nu nh nng lo vic chu con, saokhng kim chn trao thn gi th.

Trn i b cng, b ngh, di li l t th t dn. Lmngi sao khi ch lng nhn, m nng chu phng khng

ga? Sch c ch rng ph nhn nan ha, t k yu v. Nn lychng phi lun phi suy, phi xem trong lng c, y nphi thi phi lc... H h... hay nng cn cc nhc c lao... anh ng ngn ra vo, thm yu trm nhd no b anh?...

- thy coi, thno n cng cht ngt, iu h di phi idi, ngn i ngn, n m p c kny, th ti cng cam giingh cho ri...

Ti gic: Ka nn, n p lin kia


65/579

65

-H h, ny anh n i, sphn em giao ph cho tri xanh,ly anh em khng ly nhng cng khng nh lm ng. H h...vn em cng chng b th, em hng chn trong lng c nhngvn cn ngnduyn. H h.... vn em cng mun ly ng thythuc cho giu sang nhng li sng hay gia hay gim, em mun

ly ng thy php cho m, nhng li sng ht la gh gc, emmun ly ng thmc, nhng li sch hay c khot ry r, emmun ly ng thca cho tht th, nhng li strn tn di mt,em mun ly ngi h bc, nhng li smang li mang chi, emmun ly anh cuc t trng khoai, nhng li snh hay o haybi, em mun chn anh thrn kt ngi nhng li snh hay nitc ni m, bng mun ly anh t ru lm nem, th li snhhay c ring c ti, em mun ly ng nhc cng cho gii, nhngli sging huyn ging kn, em mun ly thng chn tru chohn, nhng li snhiu iu v th, em mun ly anh li bungthing th, nhng li snh ku ru mc r kh lng, em mun lyanh thng thng nhng li sanh ku trt ning trt ngng, emmun ly ng hng tng, nhng li svic trng( 3 ) vic gng,em mun ly anh hng gnh tay khng nhng li su treo uquy, em mun ly ch hng heo khi ny, nhng li sch lm ln

rut ln gan, em mun ly anh thdt than, nhng li snhhay bt phi bt li, em mun ly anh ht b ht bi, nhng li sging ri ging tung, em mun ly anh thng xung nhng lisnh hay dn hay thc.... H h, my li trong c chng dmni ra, c thy gio tp lng xa hay dy hay rn, so c hnh aibng, li con nh nho hc, skinh thy thng c, bit vic thnhhin. H h, gp nhau em kt ngha lin, khng chchng i chophnguyn phng loan.... (4)

K thut ht i l gi vn, ngi ht trc gieo vn ch cuicu th ngi ht i phi bt vn y ch cui cu u.

Th d : C gi ht cu cht trong bi va dn:

Nhng hoa c ch kh chu d anh...

Th ngi con trai phi gi vn ANH ni tip:

-H h... chim kia cn th th trn cnh,

Nghe em ni vy dkhng nh rphn...


66/579

66

C gi li tip theo:

-H h... bnh bnggia Giang Tn.

Bn tnh bn ngha bit thn bn no?...

III- NI DUNG:

Cn c theo t din t ca ni dung, ngi ta chia Ca dao nhsau:

1. Phong tc tp qun:

Th d: - Trai trng nam le li r hm,

Gi tiu nhi than khc tchm c may.

- Gi a gi y bng trang,

Bng bp vnng, bng nvanh.2. Lun l:

Th d: - Trng tru trng ln dy tiu,

Con theo ht b m liu con h.

- Trm nm trm tui,

May rui mt chng.

D ai thu phng, vrng mc ai.3. Tm l:

Th d: - Giu sang nhiu k ti nh,

Kh khn nn ni rut r xa nhau

- M cha b mm nng niu,

Ti tri th chu, khng yu bng chng.

4. Tnh cm:Th d: -Ng ln Chu c thy gc bn tri,

Ng vGia nh thy vnh cy o.

Anh thng em rut tht gan bo,

Bit em c thng li cht no hay khng?

- Tri ma bong bng bp bng,

Mi ly chng con vi ai?

-n no cao bng n Sthng?


67/579

67

Ngha no trng bng ngha phu th?

Anh vi em tay p m k,

Du anh lc Squa T,

My nm cng gi th vcho em hay.

-n no cao bng n Chu c,Gi no c bng gi G Cng.

Thi gi ng lc vxa chng,

Nm m ngh li nc mt hng tun ri!

5. Thng thc:

Th d: - Thng ba khn gi ra hn,

Mun n trng nhn phi ln hang mai.

- ng tha m b chng tha,

nh nhau mt trn mng ba thng mi.

6. X hi:

Th d: -Mi gitu li Bn Thnh,

Xp l vi thi b hnh lao xao.

-M i! ng g con xa,

Chim ku vn h bit nh m u.-Lm th quc ng, chLang sa,

Mi gixe li bqua thm chng.

7. ng dao:

Th d: - ChHu i chng Nai,

Bc qua Bn Ngh ngi nhai tht b.

- V du, v du, v du,n trm b bu, n cp hi da.

IV- CCH KT CU:

Kt: tt li, cu: gy thnh, ngha l sp t t cho thnh bivn, Ca dao c cch kt cu nh sau :

1. Ph: L loi din t trc tip s vt, thy lm v ngh s vt

no th din t thy.


68/579

68

a) T cnh:

Th d: -Mi gitu li Bn Thnh,

Xp l n thi b hnh lao xao.

-Mi gikn thi t te,

Mt anh lnh tp hoe nhnh.- Bc Liu l xqu ma,

Di sng c cht, trn bTriu chu.

b) T vic:

Th d: - Ch che bn so cho dy,

Ngn ngang sng Mc ngy gp nhau.

- Trn i c bn thngu,

Lm mai, mn n, gc cu, cu chu.

c) T tnh:

Th d: - Gi a cy sy nm di,

Ai lm em bu bun hoi khng thi.

- Gi a bng lch, bng lao,

Gi a em bu xung tu ng l

2. T: L loi din t gin tip, dng s vt c th so snhvi t tng, tnh .

Th d: -D sng d bin dd,

No ai ly thc m o lng ngi.

- t no l t chng cay,

Gi no l gi chng hay ghen chng.

3. Hng: L loi din t gin tip, nhn mt s cm hng bnngoi m pht sinh tnh t din t ni tm.

Th d: - Chim quyn n tri nhn lng,

Thia thia quen chu vchng quen hi.

- Chiu chiu, chim vt ku chiu,

Thng cha, nhm chn chiu rut au.

4. Hn hp: Ba loi ny c phi hp vi nhau trong bi Cadao, kh phn bit c r rt v thng c loi hng.


69/579

69

a) Ph v hng: L loi c nhiu nht trong Ca dao

Th d: - Chim chuyn nhnh t lu lo, (Ph),

Mn su con bn m o gy mn. (Hng)

- Qua cu dnn trng cu, (Ph)

Cu bao nhiu nhp, em d su by nhiu. (Hng)-Ng ln tri thy cn my vn v, (Ph)

Ng xung m ph thy mt b quan.

Dm ln Nam Vang thy cy nm nc,

Dm vsng Trc thy sng ba lao xao,

Anh thng em rut tht gan bo, (Hng)

Bit em c thng li cht no hay khng?

- Trn thng th bn giy, (Ph)

Di th ng treo c.

Ka ba hnh cn ng tr tr.

No khi ng bi ngi b, (Hng)

Mi di nh o by gib em.

b) Ph v t:

Th d: - Trong m g p bng sen, (Ph)L xanh bng trng li chen nhu vng.

Nhu vng bng trng l xanh,

Gn bn m chng hi tanh mi bn. (T)

c) T v hng:

Th d: -Khvi chanh mt lng chua xt, (T)

Mt vi gng mt ngt mt cay,Ra vb o li y,

khuya em p gi ty lnh lng.

C lnh lng ly mng m p, (Hng)

Tr o anh vi hc ko tra.

d) Ph, t v hng:

Th d: - Cu cao ba mi su nhp, (Ph)


70/579

70

Em qua khng kp,

Nhn li cng chng:

Ci ngha to khang sao chngvi dt?

m nm thao thc tng vi y.

Bit ni nao cho phng gp by, (Hng)Cho le le gp bn,

Rut au tng on,

Gan tht chn tng.

ita nh quvi gng, (T)

Du xa nhau na cng ng ting chi.

V- KHUYT IM CA CA DAO:V Ca dao l mt bi ht ngn, khng c chng khc nn c

nhiu cu khng din tc tn ngn ngun, chi tit.

Th d: -ng Nai c bn rng vng,

Lc ha, Lph, Sang n, Ngha thi.

May ra ta c bit Ngha thi tc l thkhoa Ngha, ph cng

l mt bmn vn hc vy Ll ai? ng ni n Lc hay Sang.Cn nh cu: -n no cao cho bng n Chu c?

Gi no c cho bng gi G Cng?

Thi gi ng lc vxa chng,

Nm m ngh li nc mt hng tun ri.

Ti sao n Chu c li cao hn c? Vn l mt tnh gnbin h, n ma ma, nc ma do sng Cu Long trn xung

Chu c trc nht, ri dung lng nc y s trn qua ngbng sng Cu Long, sau mi chy ra bin, do l m tnh lChu c, ngy xa l Chu c o c xy dng trn mtging t cao trnh nc ngp vma nc, nn vo thngging tri khng cn ma nc ni na, lc y mc nc sngrt thp so vi mt nc khi ma nc ni v ngy xa ng luthng chnh trong min Nam l thuyn hay tu, ai c i thuyn haytu qua ban m ngc nhn n ng ca thnh ph s thyn trn rt cao hn l Long Xuyn, Cn Th, Sa c hay M


71/579

71

Tho. Nu thuyn hay tu u ngay cu tu s thy n cao hnmc nc chng nm n mi thc. Cn gi c G Cng tcl bo nm Gip thn 1904, nh ca tri git, bao nhiu ngi cht,ngi ta cn truyn tng li, thm ch n mt gnh ht bi kiaang din tung, bo lt nhanh qu, n ni kp ht b cht vn

cn mang hia i mo, nn trong ca dao li c cu:Phi d nm bo th tri,

Sng lm chi mang ting m ci mt mnh!

VI- S SUY TN CA CA DAO:

Ca dao l mt sng tc tp th, y l c tnh ca vn hctruyn khu hnh thc uyn chuyn lm cho Ca dao c sng tc

rt phong ph v slng v ni dung xc tch.C nhng c thn n, nhng anh nng phu cha tng bit ch,

cng khng c hi v k thut Ca dao nhng h ng gptch cc, chng ta cng phi cu hi: yu t no gip h tc kt quy?

Phi chng lc nh khi cn nm trn chic vng, nhng buitra h cng nh m vng, ngoi ting ku kt ca chic vng a,

hcn c nghe li ru m i ca ngi m, ca b ni hay ngoiv c ting ru ca ngi ch, y l bi hc vlng, ri ln ln nul mt c gi th c y li c dp ht ru em, ri ln ln na khi trthnh c thn n, c y li c dp h, ht nh th h sng mtkhong thi gian di c dp ghi nh, Ca dao tim nhim vo tmhn h, ch cn s c gng hay c rung cm m ngh l h c thsng tc c Ca dao, cu ht ca h c thnh gi thong trongkhng gian nu khng c c sc, ngc li n sc ngi

khc ca tng, h s ghi nhv lu truyn. Nhvy, m ngy naychng ta c rt nhiu cu Ca dao, cho n nay vn cha ai c thghi chp y c.

Nhng trong nhng nm gn y, nhk thut tin tin em licho ch

VHMNToanTap

Documents

Transcript of VHMNToanTap