Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Journal of the Institute of Social Sciences Sayı Number 11 , Bahar Spring 201 3, 15-27

O zet

ŞiiRDE ŞEHADET VE SARIKAMIŞ1

Mar·tydom in Poctry and Sankamrs

Gökay DURMUŞ Okt. D r. K afkas Üniversitesi

Fen Edebiyat Fakliltesi TUrk Dili ve Edebiyatı BöiUmU gokaydurmus36@ hotma il.com

Bu çaltşmu. K erhe/ii Çölü 'nden Çanakko/e ye uzay an lurihf siireçle, Miisliimun Türk asker inin miicade /e ettiği Onemli cepheleri ve bu cephelerde yaşananlarm özetini kapsamaktadır. Türk insam , savaşta d a banşta da, yilrei{ini en iyi şiire dtJkehilme kte, onu şiir vastla,,·,yla hajijletehilmektedir. Çallşmado, bahsi g eçen önemli cephelerde cereyan ed en olayların, hem askerin hem d e omm g er id e btraktığznm kolemine nasıl yans!dtğl, nasıl

şiirleşliği örne kle rle incelenmiştir. In celem ed e, "90 Bin Şehit " söylemiyle hellei{imize yerleşmiş ola n Sartkn1lş cephesine yogunlaşt!mtş ve !m cephenin söze y an.\'lyan yiizü tahli/e çal!ş!lm!ŞI!r.

A llalıtar Kelimeler: Şiir, Şehadet, Sarıkamtş

Abstract This wo rk, within the histar ical progress .fi·om Karbala d esert exten ding to Çanakka le, covers the importanl .fi·ontlin es a l which The muslim Turkish soldie r fim ght and the ahstracl {~j'what happen ed al these .frontlines. Turkish p eople, both at wur and ut p ea ce, can re.flect the ir hearts to the best verse, can a lle viale it via poe try. In this work, how the e vents u ccurring a t the importa nl .fi-ontlines r f4flected hoth the soleliers and the ones l f4f'l by them on the pen, how it was poetized , w ere analy zed with examples. In the ana/yze, Sarikamis .fi··ontline, which has been a cquired in minds as "90 Thousand Ma rty r " was j(ıcused on and the swjace rejlecting on the la m eni of this frontline was ü:dren into an analyze. K eyword: Poetry , Martyrdom, Sank.CI/n!Ş

Müslüman Türk, tarih sahnesinde ro l al maya baş l adığından beri, şehadet şerbeti içmeye alışkındır. " B edr' in Arslanları "2 bu şerbeti önce K erbela'da tadar. Peygamber vari sier inin hunharca katli, vatan şairi Namık

K em al ' i , y ine hak, hukuk, hUrriyet aray ış l arına götürür:

1 Bu çalışma, Tuzla Bel ediyesi ' nin dUzenledig i, 22. 12 20 12 tarihli , .. Sarıkamış Şehitlerini Anma" pane linde sunulan ça l ı şmanın yenide n düzen lenm iş şeklidir. 2 ER SOY , M . A. 2008: Safahat, 444, Ankara.

16 Gökay DURMUŞ 1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 - 2013, 15-27

Sahra-yz Kerbela 'da hürriyet o/dı na-bud Hakk 'un hukukı g ltd i uhraya pare pare3

Namık Kemal, yukarıda bir beytini aldığımız mersiyesının

devaınında, şehitterin Kerbela çölüne düşen nurlanndan bahseder ve sonraki beyitte de bu nurun gözlerinden kanlar fışkırmas ına neden olduğunu belirtir.

Subh-t ezelmiş itdi 4fakt hun içinde Nurun mıdur düşen at sahrôya pare pare

Ya hun-z Mücteba'dur çıkmış semayayahud Kanfişkurur gözümden balayapare pare4

Z iya Paşa' nın ise Kerbela şehitleri için yüreği yanıyor o lsa gerektir ki "Arşa çıkar nale vu efgammız"5 diyen Paşa, ardından onlar için se l g ibi çağlamayı , karalar bağlamayı önerir:

Seyt gibi çağla Ziyd matem it Sineelgün dağla Ziya matem it

Karaları bağla Ziya mdtem it Ağla Ziya ağla Ziya matem it

Matem ider Al-i 'Abii )ll seven Sine döger bunda Huda-yı seven6

1071 ' de, M a lazgirt'te toprağa bağış ladığı canlarla Anadolu ' yu yurt b e lleyen, bu canların torunlarıyla çağ kapayıp çağ açan Türk askeri, Yahya Ke mal ' in ağıdına değilse de öğtidüne şöyl e konu o lur:

Vur deyr-i küfrün üstüne rekz-i hilal içün Gelmiş bu şehsuvdr~ı cihangfr aşkzna

Düşsün çelengi Rum 'un eğilsin ser-i Firenk Vur Türk 'ü gönderen yed-i takdir aşkzna7

3 ARSLAN, M.-ERDOGAN, M. 2009: Kerbela Mersiyeleri, 542, Ankara. 4 ARS LAN, M.-ERDOÖAN, M. 2009: 543 . 5 ARSLAN , M.-ERDOGAN, M . 2009:799. () ARSLAN, M.-ERDOÖAN, M . 2009: 799.

Gokay DURMUS /Journal of the Institute of Social Sciences 11- 2013, 15-27 17

Yüzyıll ar boyu Türk adını tarihe yazm a k ve sınır genişletmek için cephede n cepheye koşan Türk aske ri, he r da im, otorite nin s ı rtını dayadığı e n önemli g üç olmuştur. Örneğin uz un yı llar Osmanlı egemenliğinde ka la n, fakat isyan ta rla Osmanlı 'y ı meşgul etmekten v azgeçmeyen Yemen, insanımızın kalbinde daha çok ağıttarla yer bulmuştur. Osmanlı bu isyanları

bastırmak için, Anadolu ' da 15-16 yaşına değmemiş gençlerde n oluşan

"R edif Alayları" kurar ve Yemen 'e gönderir. Ama, " Redif Alayları"nın bu çocuk gençle ri , tıpkı daha sonra aynı akı bete uğrayacak Sarıkamış şehit leri

gibi , savaşma g ücü bulamadan, savaşmak şerefine eremeden, yorgunluk, bakımsızlık ve hastalık lar sonuc u Kızıldeniz'de ve Tehame Çölleri ' nde can verir. Gidip de gelmeyen bu vatan evlatları, Mustafa Sansözen'in Muş'tan

derlediğ i ağıda şöyle konu olur:

Su dağın ardında red~[ sesi var Varın bakın çantasmda nesi var Bir çift p a buç ile bir defesi var.

Burası Huş 'tur yolu yokuş tur, Giden g elmiyor, acep ne iştir.

Yaşar Kem a l de Çukutovalı bit bacının Yemen 'e g idip dö nmeyen kardeşleri Mehmet ve Mcmiş için yaktıkları ağıdı dcrler ve Anadolu ' da çöl denince akla Y em e n' in geld iğini be lirtir:

Gitme Yem ene Yem ene Yem en s ıcak dayanaman Dang borusu er vuru/ur S en c a ha/s tn uyanaman

Tarla larda biter gamış Uzar gider, vermez yemiş Çöl Yem ende can verenner Biri M ehmet biriMemiş ıı

Birinci Dünya Savaşı , Osmanlı ' nın paylaşılması s ürecine dönüşür ve imparatorluğun çeşitli cephelerinde, yetmiş iki milletle mücadele ed ilmeye baş lanır. Ka hra man Türk askeri Çanakka le'de tarihe yön verirken , onun destanını yazma k, Çanakkale muharebe lerinde bulunmuş şairimiz Ahmet

7 BEY ATLI, Y. K. 2008: Eski Şiirin Rfizgarıyle, lS , istanbul. 8 K EMAL, Y . 1994: Ağıtlaı·, 56, İstanbul.

18 Gökay DURMUŞ 1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11- 2013, 15-27

Haşiın yerine, ınuharebeyi ancak yürekten destekleyen Mehmet Akif'e nasip olur. Akif, bir hilal uğruna batan güneşe benzettiği Türk askerine ulvl duygutarl a yaklaşır:

Serı ki a 'sara gömülsen taşacak.stn ... Heyhat~ Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu c ihô.t ... 9

Akif, böyles ine yüce ltt iği Türk askerine duyduğu minnetin al tında ezile rek, onu n yaralarını sam1ak için yapabileceklerinin yetersizliğini şöyle

ifade eder:

S en bu d vizenin altında, bürünmüş kanına,

Uzanzrken, gece mehtô.bt gelirsem yanına, Türbedarın gibi tdfecre kadar bekle tsem ; Gündüzünfecr ile ô.v'izeni le br'iz etsem ; Tüllen en mağribi, akşamları sarsam yarana .. Yine bir şey yapabildim diyem em hatıra na. 10

Anadolu köylüsü de Çanakkale iç in ağı t yakar ve ağıdında ka hrama n Türk askerinin yürek burkan ha line odaklan ır:

Atar çavuş atar vururlar seni Olmed en m ezara koyarlar seni Of gençliği m eyvah

Çanakkale içini duman bürür Kırk altıncı firkanın namı yürür Qf gençliğim eyvah

Çanakkale içinde dolu bir testi Analar babalar ümidi kesti Ofgençliğim eyvah

Çanakkale içinde szra servi/er Aitında yatıyor aslan şehitler Of gençliği m eyvah

Aslında, Çanakkale, Sarıkam ı ş'tan sonra anılması gereken bir

9 E RSOY, M . A . 2008: 445. 10 ERSOY, M. A. 2008: 444.

Gokay DU RM US /Joumal of the Institute of Social Sciences 11· 2013, 15-27 19

cephedir. Ç ünkü Sarıkamış' ın mağlubu Türk ordusunun Kafkas' lardaki varlığı Rus la n rahatsız etmektc ve Rus lar bu rahatsızlığı g iderme k için İngilizlerden, " Türkler 'e karşı geniş bir cephe harekatına girişilecekmiş kamsı" 11 uyandırabilecek tek cepheyi, Çanakkale o la ra k görme ktedirle r. Bu vesile le rle başlayan Çana kka le ıııuharebesinin, Türk o rdus u le hine sonuçlanmas ı ise TUrk'Un azım ve kararlılığının tarihi sUreçte ki örneklerinden biris idir.

Dolayısıyla, Çanakkale öncesinde Sarıkam ış, önemli bir sınavdır. Hazırlıks ı z ya da da ha doğru bir tabi rle yeterince çalış ılmadan g irile n bu sınav, kahra man Türk askeri iç in ö lçü değildir . Çünkü asker Sarıkamış'ta Rus ' a deği l ; çetin kı ş şartianna yenik düşmüştür. "Düşmanın top, tüfek ve kuvvet üstünlüğü ile bize verdirdiği kayıp korkunç kış m evsiminin verdirdiği kaybın onda biri kadardır. " 12 Sankamış cephesinde ki yeni lginin nedenlerini araştıran birçok biHm adamı , T ürk ordus unun emir-komuta kademesindeki hatalarını da yeni lg inin sebebi o la rak kaydetme ktedir. Bu noktada E nve r Paşa ve Hafız Hakkı Paşa'nın tecrübesizlikleri ve çılgınca hareketle rinin de yeni lg ide büyük payı olduğu ortak görüştür. 1 3

ittihat Terakki Partis i' nin kendi iktidarını gölge lenıesinden korktuğu Sankam ış heziıneti , Pa rti ' nin sans ür uygulaınalar ı nedeniyle, Türk basın ve edebiyatında yankı bulmaz . Nitekim Ka.zıın Karabekir Paşa, Kars'ın kurtuluşundan sonra bir arkadaşına yazdığı mektupta, dönemin basın

mcnsuplarına ve cdcbiyatçılanna, Sarıkamış' ı görmezden geldikleri için şöy le sitem e der: " ... G elem edtniz ki dertleşelim. Ama ne ata! K oca Kars Vilayeti! Bari bir gazete muharriri g elebilseydi. Ben zannediyordum ki, artık insan olduğumuzu cihana gösterebileceğiz. Fakat yazık! A tman ve Avusturya muhabirieri lôztmt kadar seyrüsef erlerini yaptılar, eserlerini yazdılar, milletlerine bu ujku da seyrettirdiler; de bu mille tin, bu zavallı Türk 'ün ne bir m ebusu, ne bir ayô.m, ne de bir gazetecisi görünmedi. Zahmet fedakarlık ml zannolunuyor?... j s tirdad olunan bu m ülkü yalnız resmi raporlarda bu zavallı m ille t öğrenecek mi?... Gümrü 'de bir Avusturyalı muharrir günlerce oturdu. Halkın ruhuna g irdi. Makaleler, eserler yazdı. Fotoğraflar aldı ve zoraki buradan çıktı, g itti. Biz im mille tin Turanetları

. /.. t b l ' . Lt d · 'd· ! ?" 1 4 yme s an u un mavı semast a ın .a şaır mı .ır er.

11 Dünya Savaşlara Ansiklopedisi, Görsel Yayınları , 1998, 2 19 , İ stanbul. 12 ÖNAL, S. 2005: Sarıkamrş'tan Esar·ete, 123, İ stanbul. 13 ÖNAL, S . 2005 : 123- 124 14 KIRZIOGLU, M. F . 19 58: Edebiyatımızda Kaı·s, 108, İstanbul.

20 Gökay DURMUŞ 1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11- 2013, 15-27

T ürk basını ve edebiyatçısı Sankan1ış için, K ars için ka lem oynatmazke n, vefa kar Anadolu insanı aşağıdaki manilerde, üstüne kül örtülmeye ça l ı ş ılan Sankamış fe la ketine şöyle ağlar :

Sarıkamış al-kan o ldu Zalim Urus m urad aldı

Kimsesiz dul, kız, gel inler Kara giyip, s açın yoldu.

Sankamış 'ta var maşin

Urus yığmış ağır koşun Bizim asker açık, çıplak

Dağlarda b uyudu kış ın 15

Fa kat o, ağlarken fe la ketin sorumlularını eleştirnıeyi de ihınal etmez. Anado lu insanı, aşağıdaki manile rde, yenilg inin mimarı E nver ve Hakkı

Paşa'ya karşı tepkisini, ince ince iş ler :

Sarıkamış iç i meşe Urus yaktı hep ataşa Biz i koydun eli-bağlı

Nerye g itlin Enver Paşa.

Enver Paşa: ".H ücum !, dedi Yarıldı Moskof'un ödü Zalim A llahekber dağı Nice ars lan yiğit yedi.

Allahek ber başı duman Ettik U rus 'u perişan K ör olasın Hakkı Paşa Serı eyledirı biz i pişman 16

Aslında, A nadolu toprağında he r daim göz ü o la n Rus ' un ta hriki , te hdidi ve işgali Sarıkamış fe la ketinde n uz un yıllar önce baş lamıştır.

Rusların bu rahats ız edici tutum ve planları insanı mızda bıkkınlık

yaratınam n aks ine, onu kamçılanııştır. 93 Harbi ' nde Çıldtrlı Aşık Şenlik, Rus'a meyda n o kurken, o nun söyledikle ri ask e rin ağzında "marş" niteliği

15 KI RZ IOÖLU, M. F. 1958: 108-1 09. 16 -KIRZIOGLU, M . F . 1958: 109.

Gokay DU RM US /Journal of the Institute of Social Sciences 11- 2013, 15-27

kazanmıştı r. 1 7

Ehl-i islam olan işitsin, bilsin: Can ~:ağ ikenyurt verm eniz düşmana hterse Uruset ne ki var gelsin Can sağ iken yurt vermeniz düşmana.

Kuşanın kılıncı, giyinin donu Kavga-bulutları sardı her yanı Doğdu koç-yiğidin şan almak günü Can sağ iken yurt vermeniz düşmana.

Asker olan bölük bölük bölünür Sandız mı ki Kars Kal 'ası alınır Boz-atlar üstünde kılıç çalınır Can sağ iken yurt vermeniz düşmana. 1 tı

21

Bu şi irden ilha m a lan Be hçet Ke ma l Çağl ar, yedek s ubay o la rak Kars'ta görev yapmasının da tesiriyle, "Can Sağ iken" başlıklı bir oyun yazar. Oyun, Kars' ın Türk savaş tarihindeki yerini konu alır ve 1941 ' de K ars orduevinde temsi l edilir. 19

93 H arbi ' nin Türk ordusunu tarihi seyir içinde taşıdığı cephe, Sankamış cephesidir. Bu harekat, 19 14 Ağustos'u başındaki seferberlik il an ı

ile baş lar. Seferberlik insanıınızda, nihayet Sarı-Moskof'tan öç alına

zamanının geldiği hissini uyandınr ve e li s ilah tutabiten h erkes orduya yazılır. Asker, bu seferberliği ve devaınında yaşananlan ş iire şöy le dö ker:

Erzurum 'da s~ferberlik kurdular Tipi, boran, şarapne/le kırdılar

Sarıkamış 'a h ücum etti ordular Ağlama kısmetse gelirim ana Canım kurban olsun az iz vatana

Sarıkamış dağları yana devri/ir Niçe anaların bağn kavrulur Askerin üstüne kurşun savrulur

17 KIRZIOGLU, M. F. ı 958: 2 ı . ıx Ç ma ra ltı, 6. ı ı. ı 94 ı , Sa: ı 8, s. 4, İ stanbul. 19 . - . .

KIRZIOGLU, M. F. 1958: 22.

22 Gökay DURMUŞ 1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 - 2013, 15-27

Ağlama kısmetse g elirim ana Canım kurban olsun az iz vatana20

Harekatı n başlangıcında, Türk o rdus u Köprüköy'de Rus ları bozguna uğratır ve Sankamış 'a doğru ilerlemeye başlar. Sonrasında reng i değişen bu galibiyet, askerin kendi arasında söyJedjği koşmaya şöyle konu o lur:

S ef erberlik oldu, dünya kartştı

Koç-yiğidin cenge hevesi gelir. Azmtş San-Moskof hududu aş tt Ağzı yandı, pişman nidast gelir

Köprüköy Horum 'da bozduk düşmanı Geçtik ileriye kurduk divam Karakışta olduk dağlar mihmanı Gönüle bahar yaz havas t g elir. 2 1

Yukarıda beli rttiğimiz g ibi , Köprüköy galibiyetinin re ngi yavaş

yavaş değişmeye baş lam ı ş, iklim ve arazi şartları, imkansızlıklar, hastahklar askerin mukavemetini kırma noktasına gelmiştir. Sarı kam ış Harekatı ' nda

sıhhiye onbaş ı s ı o larak görev yapan A li Rıza Eti, gün lüklerinde as kerin başına beJa o la n bit salgınından şöyle bahseder:

" . .. Havanın açıklığına rağmen soğuk p ek f ena. Bulunduğumuz ova bir karış, etrafindaki dağlar üç dört karış kar. Saç ve sakalımız a bur c ubur bir şey oldu. Bit meselesi ise daha mühim. Her gün iki defa kehlelendiğim22

halde günde en az yirmi, yirmi beş bit bulunuyor. Bitler ise biz im bildiğimizden başka bir renkte, kan g ibi ktpktrmtz t."23

"Bit", yaşadıklarını şi ire dökmeye devam ede n ask ere de konu o lur ve as ker, yine parlak zekas ı n ı konuşturarak, bit vas ıtas ıy l a Rus 'a beddua eder:

Gezdikçe ayağl dikene benzer Insanın ömrünü sökene benzer Yedi yıl ısttma çekene benzer

2° K IRZIO G LU, M. F. 1958: 92. 2 1 . v

KIRZIOGLU, M. F . L 9 5 8: 88. 22 B it ayıklamak an lamında ku llan ılan halk deyimi. 23 ETİ, A. R. 2009: Bir Onbaşmm dog u cephesi günlüğü, 73, İstanbul.

Gok9Y DURMUS /Joumal of the Institute of Social S_ciences 11· 2013, 15-27

H er kime dokunsa y eli bit/erin

Urus 'un başına belalar yağa Zulümü işledi taş ile dağa Nice b in yiğidi saldı toprağa Ünü aştı Rüstem-Zal 'ı bitlerin24

23

Sebep veya sonuçları tartış ılabilecekken, kesin o lan Sarıkamış 'ta, C umhuriyeti omuzlamas ı muhtemel binle rce gen c in tarih yazarak, tarihe ma l olduğudur. Bu nedenle, bUtUn yaşad ıklarından sonra ona Sarıkam ış' tan miras ka lan, gururdur:

Dağlar aştım eğilmedim

Yollar g eçtim ezilmedim Ben düşmana y enilmedi m Yol ve rmed i şu kara kış Ver elini Sarıkamış. 2 5

Aske r yaşadıklarını böyle dillendirirke n, o nun geride bıraktığı da boş durmaz . Ana la r, bac1lar, yavuklula r, karışık duygular iç indedir. M e rak, korku, s ite m, keder, gönüllerde birlikte da l budak sararke n, özlem a ncak ş ii rl e, a ncak ağıtla, tUrkUyle hafit1 etile bilmektedir:

Karlarda yatarlar şerefli, şanlı Kimisi vurulmuş, nur yüzlü kanlı,

Kimisi nevcivan, taze nişanLı Boynu buruk, m elitl, göz ü yoldadır

Yollara düşenin gelmedi sesi Analar ah çeker, atalar yası Yad değil bunlar h ep ciğer-paresi A cep bilen var mz ne ahvalded ir .2 r,

V atan kutsaldır, bu uğurda Allah ' tan gelen , baş göz listünde kabul görür. Fakat yanık yUreklere su serpme k, onların derdini d ile dökmek gerekir ve vasıta yine şiirdir:

24 KIRZ IOG LU, M . F. 1958: 122. 25 AşıK MÜRSEL SiNAN, 2 011: "Sankamaş Destanı'', Serhat Kültür, Şubal 2011 , s . 19. 26 K IRZIOGLU, M. F . 19 58: ll 2 .

24 Gökay DURMUŞ 1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 - 2013, 15-27

Tufan geldiniçesinin başına Koyan yoktur musalldmn taşına Haber eden olmaz öz kardaşma Hakka giden üçbin cana yetiştim.

Canlar şehid, kalan asker galiptir Ahir Yağbasan 'da m esken ktltptır Niçe ceng u cidal, yağma oluptur Can sökülen kıztL-kana yetişti m .

O zenneler kundakların düşkünü H ep oldular hane /erin şaşkınt Sabi sıbyô.n yalın-ayak kış günü Yolda kalan çok kurbana yetiş tim.

Kimi kurban oldu dondu çallerde Kimi meşeterde kimi yollarda Kimi kayıp/arda, kimi ellerde Nan e lindenel-amana yeti.ştim. 27

Acını n coğrafyas ı o lmaz. Sarı kamış'a beş oğlunu kurban veren, onları "vay anam" nidalarıyla cepheye gönde re n bir Ç ukurova kadını, acıs ını

y ine ş ii rle hafifl e tmeye çalış ır:

Sarıkamış A ltunbulak Soğan/ıyı biz ne bi/ek Biz im uşak böyle gezer Aklı zıbtn kara yelek

Battın Avşar kazaları lbrişimin kozaları Sarıkamış 'ta ktnldı Gonca g ülün tazeleri2

H

1936 ytlında Kars ve civannda bir gezinti yapan tsrnai l Habib Sevük, Sarı kam ı ş iç in şun ları söyle r:

" Biraz sonra karşımızda hep çam larla örtülü sırt/ar, Ziganadan beri

27 KIRZ IOÖLU, M. F. 1958: 106. 2 8 KE MAL, Y. 1994: 157.

Gokay DU RM US /Joumal of the Institute of Social Sciences 11· 2013, 15-27 25

hafl:aiardır v e binlerle k ilometre ağaca hasret kaldığımzz ıçın şimdi

Sarıkamış kadife /ere gömülür g ibi gidiyoruz ... Taşıdtğı is imdeki iki ke lime "Sart " ve "Kamış ",· bu iki kelimenin birleşmesi hasta bir eda meydana g etiriyor. Ha lbuki burada ne sarı/ık, ne kamışltk, burası reçine /i yeşillikZere göm ülü dipdinç bir beldec ik ... Sarıkamışla iki günüm bir saatten kısa. Bir beldede değilim. Sarıkamış bir hulya gibi. Evet, hulya gibi, yeşillik/ere gömülü bir hulya... J-Ja la nasıl yanıp ytktlmazsırı, çamlarla bezenmiş şu

kadife tüliü Sarıkamış tepe lerinde en seçme bir Türk ordusu kat/edildi. "29

Sevttk'Un betim lediği Sarıkam ı ş, uğruna "doksan bin fidamn kırtldığı" Sarıkam ış'tı r :

Çadırlar dağa kuruldu H ücum borusu vuruldu Bir Sarıkamış uğruna Doksan b in fidan kırıldı30

Bugün, 'fidan lar akla geld ikçe yüreği miz sızlamakta ve bu s ızı onlara duyduğumuz mihnetle daha da alev lenmektedir:

D em ey in karde len, yandı ciğerim

Hesaplar çok ağır yararn çok d erin, Ağırdır dostlarım, ağır kederim, M elekler uçuştu Sarıkamış 'ta.

Uyan şehit uyan ka r uykularda Bölük bölük yatan canlar ard arda Kokunu aradım akan kar/arda, Bir maz i tutuştu Sarıkamış 'ta.3 1

Bu noktada, içimizdeki s ızı n ın ve mihnet duygusunun biz i yakmasına iz in vermemek gerekir. Bir vatana sahip o labi lme, b i r vatan üzerinde bağımsız yaşayab ilme şans ı nı ; Y emen' de, B al kan lar' da, Sarıkam ış'ta, Çanakkale' de şehit düşen fidaniara borçl u o lduğumuz gerçeği ;

ancak on ların al kan lanyla su lanmı ş vatan toprağı na sahip o lunarak

29 Kars, Ye ni Sabah Matbaas ı : 1943, 1 19 , ista nbu l. 30 . -K l RZIOGLU, M . F. 1958: 109. 3 1 M iC iNGRT, Ö. E. 2 01 2 : " Bir Tarih Yarıldı Sarıkamış'ta", Sarıkamı ş, Sa: 4 , s . 72, Kars.

26 Gökay DURMUŞ 1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 - 2013, 15-27

ödenebilecek bir borçtur. Kalaköylü32 Aşık Kahraman, be lki de bildiği en iyi i ş i yapmış, kw·tuluş sonrası Kars Belediyesi önünde yapılan büyük şenlikte

söylediği şu koşma ile kendi adına borcunu ödeıne şansına sahip olmuştur. Darı s ı , he pimiz in başına ...

M evlaya bin şükür dünyalar kadar Kavuştu Kal 'aya Şiinit A l-Bayrak. Sevindi şehidler şdd oldu islam Baktı Yddız-Ay 'a Şiinit AL-Bayrak

Münkir 'in içine düştü bir ş ivan Devran biz im dedi şan/ı Al-Osm an Kırk-yıllık yaraya ulaştı derman Yetişti devaya Şanlı AL-Bayrak

Gitti karagünler, açtldz eyyam Hamdolsun düşmandan aldık intikam Hasan-i Hırkani., ey ledi kıyam Ser-çekti sem aya Şiiniz Al-Bayrak

Oltu, Sarıkamış, Dere-Kağızman

Kulp, iğdır, Şüregel, Zarşat, Ardahan Çı/dır, Göle, Poskov kurtuldu vatan Üstüne sal sôya Şanlı Al-Bayrak.

Kahraman der, K ars 'm muradı oldu Bu sefer ordumuz çok g üçlü geldi Hayin Ermeni/er, hayına kaldı Şükrolsun Mevlôya, Şiinlı Ai-Bayrak. 33

32 Bugünkü adı , C umhuriyet Köyü ' dür. 33 KIRZIOGLU, M . F. 1958: 169- 170.

Gokay DU RM US /Journalof the Institute of Social Sciences 11- 2013, 15-27

KAYNAKLAR ARSLAN, M . E RDOGAN, M. 2009: KerbeUI Mersiyeleri, Ankara. AŞlK MÜRSEL SiNAN, 2011: Serhat Kültiiı·, Şubat20 11 , s .1 9 . BEYATLI , Y. K. 200 8 : Eski Şiirin Rüzg§rıyle, İstanbul. Çınara ltı, 6 .1 ı . 194 ı , Sa: 18, s .4, istanbul. Dünya Savaşları A n siklopedis i, Görsel Yayınlar, 1998, İstanbul. E RSOY, M. A . 2008: Safahat, Ankara. ETi. A. R. 2009: Bir Onbaşınm Doğu Cephes i Günlüğü, İstanbul. Kars, ı 94 3 : Ye ni Sabah Matbaas ı : is ta nbul. KEMAL, Y. 1994: Ağıtlar, İstanbul. K IRZIOGLU, M.F. 1958: Edebiyatarnazda Kars, İstanbu l. MİCİNGİRT, Ö. E. 20 ı 2: Sa rıkamış, Sa:4, Ka rs . ÖNAL, S. 2005: Sankamış'tan Esaı·ete, i s ta nbul.

27