UPQMVNTBM EFóJñJN€¦ · Osmanlı Devleti, 1358 yılında Edirne üzerinden Rodop-lara fütuhat...

toplumsal değişimAraştırma Makalesi

Başvuru: 17 Mart 2019İlk Revizyon: 29 Nisan 2019Son Revizyon: 9 Haziran 2019

Kabul: 13 Haziran 2019OnlineFirst: 10 Temmuz 2019

Copyright © 2019 İnsan ve Medeniyet Hareketihttp://toplumsaldegisim.com/

2019 1(2) 187-226

1 Melek Kırtıl, Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Kayalı Kırklareli. Eposta:[email protected]

Atıf: Kırtıl,M.(2019).Pomaklarüzerinesosyolojikbiraraştırma:Kırklareliörneği.Toplumsal Değişim, 1,187–226.

Öz: Bu çalışma, Kırklareli ilinde yaşayan Pomakların kültürel örüntülerini anlamak ve açıklamak amacıyla hazırlanmıştır. Pomakların 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’yla birlikte Türkiye’ye göç etme süreçleri incelenmiş ve Pomakların sosyokültürel yapıları açıklanmaya çalışılmıştır. Pomak sosyokültürel yapısının bileşenlerinden olan aile, dayanışma ağları, çalışma biçimleri, din, çeşitli inanışlar ve pratikler, toplumsal törenler ve ritüeller, yemek kültürü, dil gibi sosyal kurumların işlevsellikleri incelenmiş ve bu kurumların birbirleriyle olan etkileşimleri, geçmişten günümüze yaşadıkları değişimler ele alınmıştır. Pomakların genel karakteristiklerinin anlaşılması ve kültürel aktarımın hangi araçlarla ve yöntemlerle gerçekleştiğinin belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışma, bir durum tespiti çalışmasıdır. Pomakların kültürlerini ele alan bu çalışmada, nitel araştırma yöntemi ve derinlemesine mülakat tekniği kullanılmıştır. Kırklareli’ne bağlı ilçe merkezleri ile Pomak köylerinde gerçekleştirilen alan çalışmasında 30 kişi ile derinlemesine mülakat yapılmıştır. Pomak kültürünün sosyolojik olarak Anadolu kültürüyle benzerlikler gösterdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: kültürel yapı • Kırklareli • Pomaklar • sosyokültürel yapı

Melek Kırtıl1

Kırklareli Üniversitesi

Pomaklar Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma: Kırklareli Örneği

188

toplumsal değişim

Pomaklar,1877-1878Osmanlı-RusSavaşı’nakadaryoğunolarakLofça,Rodop-larileBatıTrakyavedoğuMakedonyabölgeleriniyurtedinmişMüslümanbirtop-luluktur.GünümüzdeiseBulgaristanveTürkiyebaştaolmaküzereYunanistan,Ma-kedonya,azmiktardaiseArnavutlukveKosova’dayaşamaktadırlar(Turan,1999,s.75).Dağlıkbircoğrafyadabirbirlerindenayrıvaziyetteyaşadıklarındandolayıfarklıbölgelerdefarklıisimlerleanılmaktadırlar.“PomakterimidışındaDoğuRodoplar’daAhriyan-Agaryan; Makedonya’da Torbeş, yaygın olarakPotur ve nadirenKurki;KosovaveArnavutluk’ta iseGoraDağı’na izafetenGorani (Goralı) veyaApovci vs.muhtelifterimlerleisimlendirilmektedirler.Bulgaristan’da19.yüzyılsonlarındanitibarenPomak terimininyanı sıraBılgarite Muhamedani, Muhamedanite Bılgari, Bılgaro-Mohamedani gibiterimlerliteratüreveresmîsöylemleregirmeyebaşlamış-tır”(Koyuncu,2013,s.141).

Türkiye’dePomaklarınyoğunolarakyaşadıklarıyerlerarasındaBalıkesir,Kırk-lareli,Tekirdağ,Edirne,Bursa,Çanakkale,Eskişehir,İzmir,Manisa;küçükgruplarhâlindeyaşadıklarıyerlerarasındaiseSamsun,Kütahya,Afyon,Konya,Niğdeillerisayılabilir(ÖztürkveAşçıkoca,2013,s.411).“PomaklarınSözlüTarihi”adlıaraş-tırmayagörePomaklar,

XIX. yy. sonlarına doğru büyük topluluklar hâlindeMeriç düzlüklerini Ege kıyılarındanayıranyüksekyaylalardaveovalarlaörtülü,Arda,KarasunehirleriningeçtiğiRodoplarveRila dağı sınır bölgesinde oturuyorlardı. FakatPomaklar; bu bölgenin haricinde kalan ve1878’densonraOsmanlıİmparatorluğu’nunbiremaretihâlinegetirilenBulgaristan’ınkuze-yindeLofça,Selvi,Plevne,RahovagibişehirlerdeveTunacivarlarında;bundanbaşkaeskiSelanik,Kosova,Askodravilayetlerininçevresinedâhilmuhtelifyerlerdedeküçükgruplarhâlinde yerleşmişlerdi. 1874’te Jirecek’in elde ettiği istatistiklerden faydalanarak; Lofça,Plevne’de100.000;RodoplardaSultanYeri,AhiÇelebi,NevrekopdâhilSelanik’tenVardarboyuncayukarıDıbra’yakadargenişbiralanda500.000’denfazlaPomakolduğusöylenebi-lir(Öztürk,2011,s.7–8).

Pomaklarınkökeninedair,literatürdeçokfarklıgörüşleryeralmaktadır.Balkanülkelerinde,PomaklarınOsmanlıDevletitarafındanzorlaMüslümanlaştırılmışBul-gar,MüslümanMakedonyalı,MüslümanSırp, önceSlavlaşmış daha sonra İslam-laşmışYunanyadaSlavlaşmışveİslamlaşmışArnavutolduklarıgibipekçokiddiaortayaatılmaktadır.

Pomakkelimesi,ilkkez1839-1840yıllarındaBulgaristan’ınkuzeybölgelerindearaştırmalaryapanAmiBouétarafındankullanılmıştır(Boué,1889’danakt.Turan,1999,s.70).Boué,Bulgaristan’ınSelviveLofçabölgesindekiköylerinbirkısmına“Pomaknahiyeleri”ismiverildiğinitespitetmiştir.Pomakkelimesininetimolojisiileilgiliilktespitise1876yılındaFelixKanitztarafındanyapılmıştır.PomaklarınMüs-lümanlaşmışBulgarlarolduğunuönesürenKanitz,Pomaci (Pomatsi/Pomak)keli-mesininpomoçi(yardımetmek)fiilindentürediğiniifadeetmiştir.PomaklarınTürk

189

Kırtıl/PomaklarÜzerineSosyolojikBirAraştırma:KırklareliÖrneği

ordularındayardımcıolmalarındandolayıbuismialdıklarınıilerisürmüştür.Onunbu fikri, Pomakların hem dillerinin hem geleneklerinin hem de vücut yapılarınınSlavlarabenzemesisebebiyleSlavkökenliolmalarına;ancakTürklerinyardımcısıolarakgörevyaptıklarıiçinPomakadınıaldıklarınadayanmaktadır.OysaKanitz’inbahsettiğivePomaklarıbusebepleSlavilanettiğigelenekleryadakonuştuklarıdil;aynıdönemdeHazarTürkleriyadaMacarlargibibaşkamilletlercedekonuşulmaktaveyaşatılmaktaidi.Dolayısıyla,buiddiaizahamuhtaçtır(Eren,1964,s.571–572).AncakKanitz’inPomaktabiriüzerindekietimolojikaçıklaması,dahasonraPomak tabirininpomagam (yardımetmek)fiilindengelenaynıanlamdakipomagaci (yar-dımcı)kelimesindentürediğivePomaklarınTürkaskerlerineyardımcıkuvvetolarakhizmetetmelerindendolayıbuadınkendilerineverildiğişeklinedönüşmüştürvebuaçıklama,Türktarihyazımındadagenelkabulgörmüştür(Koyuncu,2013,s.143).PomakkelimesininanlamınadairbirbaşkaaçıklamaiseA. İşirkov tarafındanya-pılmıştır.A.İşirkov,1917yılındaRodoplardabulunanPomaklarınkendilerineAh-riyani-Agaryani dediklerini; ancakPomakların İslamiyet’i cebirve şiddetyolu ilekabulettiklerindendolayıBulgarcamıça(eziyetetmek,zulmetmek)fiilindentüreyenpomıçen(zulmedilen,işkencegören)tabirindenPomakkelimesininoluştuğunuilerisürmektedir(İşirkov,1917’denakt.,Turan,1999,s.80).

Birbaşkaiddiaise1933’tePomaktabirininPoturnjak/Poturnakterimindengeldi-ğiniönesürenIvanLekov’aaittir(Turan,1999,s.80).PoturnyakteziilehernekadarIvanLekov’unismiönplandatutulmuşisedeVasilKınçov’undaha1900yılındaPo-mak (Pomatsi), Poturnyak ve Bılgarite Muhamedani/Muhamedanite(MüslümanBul-gar)tabirlerinieşanlamlıolarakkullandığıgörülmektedir(Koyuncu,2013,s.143).

Makedonya’daçoksayıdaizturcen(Türkleşen)nüfusvardır.Poturnyatsi (Poyurnyak/Potur-nak/Türkleşmişolanlar)sayısıoradayaşayanBulgarların%10’ukadardır.RodopPoturnyak-larına,tıpkıBulgaristanPrensliği’ndekilereolduğugibiPomatsi(Pomaklar)denir.Şar(Dağı)PoturnyaklarınaiseTorbeşdenir,buisimonlaraHristiyanBulgarlarveArnavutlartarafın-danistihzaenverilmiştir.Kicevo(Kırcova)’daMüslümanBulgarlara,Arnavutlartarafından,alaylıbirşekildeArnavutça‘amca,birader’anlamındaApovtsi (Apovci)adıverilir.HristiyanBulgarlar iseKicevo’dakiPoturnyaklaraCitakadınıvermektedirler.Makedonya’nındiğerkesimlerinde,MüslümanBulgarlariçinkullanılanbaşkahususibirtabiryokturvegenellikleTurtsi(Türk)denmektedir.Bunakarşılık,onlardakendileriniheryerdeTurtsiolaraktanım-lamaktadırlar...(Kınçov,1900’denakt.,Koyuncu,2013,s.143).

Balkan coğrafyasında İslamiyetTürklerin eliyle yayıldığı içinPomak terimininPoturnyak tabirindengelmişolabileceğidüşüncesidahabaskındır.Slavdillerinde,dinlerini değiştirerek İslam’ı kabul edenler; ‘Türklüğe geçmiş, Türk olmuş’ anla-mındaPotur, Poturi, Poturnak, Poturçen ve Poturçigibilakaplarlaanılmıştır.AynızamandaMüslümanlığı seçmiş olanlar arasında zamanla sıkı ilişkiler gelişmiş veyerli halkla aralarındamesafeler oluşmayabaşlamıştır.BuyüzdenPotur kelimesiHristiyanlarlaYeniMüslümanlararasındakiyabancılaşmayıvebirbirindenkopma-

190

toplumsal değişim

yıdaifadeetmektedir.ZiraPoturnakkelimesininBulgarcadakikarşılığı‘TürklüğükabuledenHristiyan’dır.AynışekildePoturçvam-Poturçafiilleri ‘Türkleştirmek’,Poturçvamseise‘Türkolmak,Müslümanlığıkabuletmek’anlamlarınagelmektedir.BulgarcadakivediğerSlavdillerindekibutabirler;dilveetnikkökenedayalımilliyetanlayışınınhenüzortayçıkmadığı,dininkimlikiçintekanabileşenolduğudönemiyansıtmaktadır(Koyuncu,2013,s.143–144).OsmanlıDevleti’nin,hâkimiyetialtın-dakihalkıdayinedinîinanıştemelliolarakMüslimvegayrimüslimşeklindetefrikettiğinidebunoktadabelirtmekgerekir.1877-1878Osmanlı-RusSavaşı’nakadarPomakterimineOsmanlıkayıtlarındahiçrastlanmıyorolmasıdaOsmanlımilletan-layışınınBalkanlardaetkiliolduğunun işaretidir.Alp (2008, s.28–31);bukonudaOsmanlıkaynaklarındaBulgar,Sırp,Arnavutgibienküçüktopluluklaravarıncayakadarbirçokkavimadınarastlandığını;ancakneBatı’yaaitarşivlerdenedeOsmanlıarşivlerinde19.yüzyılakadarPomakadınıngeçmediğinibelirtmiştir.Pomakadınınbirkavimismiolmadığını,butabirin19.yüzyıldaTanzimatFermanı’nınilanındansonraBatı’nınOsmanlıDevleti’niniçişlerinedahafazlakarışmakveOsmanlı’nınçeşitlialanlardakipolitikalarınamüdahilolmakiçinhukukidayanakoluşturmakveonuzordurumadüşürmekamacıylaortayaatıldığınısöylemektedir.Pomaklarhak-kında,Türktarihyazıcılığındakabuledilengörüş;onların11.yüzyılila13.yüzyıl-lardaBalkanlaragöçedenKuman-KıpçakvePeçenekTürklerininsoyundangeldik-leridir(Alp,2008,s.5–24;Çavuşuğlu,s.1993;Koyuncu,2013,s.145;Memişoğlu,2005,s.9–20;Turan,1999,s.71).Memişoğlu’nagöre(2005,s.14);tarihîbelgeleraçıkçagöstermektedirkiPomaklar,11.yüzyıldanberiPirinveVardarMakedonyasıileRodoplarayerleşmişolanKumanTürklerinintorunlarıdır.KumanTürkleri,11.yüzyıldaBalkanlara göç etmiş veŞamanizm’i terk ederek İslam’ı kabul etmişler-dir.DahasonraiseAnadolu’dangelenTürkmenlerlekaynaşmışlardır.RodoplaravediğerbölgelereyerleşenKumanTürkleri;OsmanlıDevleti,BalkanlarıfethetmedenönceAnadoluTürklerininvetarikatmensuplarınınetkisiyleİslamiyet’ihâlihazırdakabuletmişbulunuyordu.OsmanlıDevleti,1358yılındaEdirneüzerindenRodop-larafütuhathareketinegiriştiğindebubölgeyeasırlarevvelyerleşmişolanKumanTürklerinikarşılarındaMüslümanolarakbulmuştur.PomakTürklerininyenigelenOsmanlıordularındaöncü,artçıve ilerikeşifkollarındaaktifgörevalarakorduyayardımetmelerindenötürü,BalkanlardakiSlavhalkları;KumanTürklerinePomagaç adınıvermişlerdirvebusözcükzamanlaPomakşeklindeevrimleşmiştir.

Brunnbauer(2001,s.46)dePomaklarınkökeninedairçeşitlisenaryolardanbah-setmiştir. Bu senaryolardan birinde, Pomaklar; 14. yüzyılın ortalarında OsmanlıDevleti’ninfetihhareketlerindenhemensonraBalkanlardaözellikleRodoplardayer-leşmişAnadolu köylüleri olanYörüklerin torunları olarak ifade edilmektedir.Birdiğerinde,Pomaklar;BulgarkadınlarlaevlenmişOsmanlıaskerlerininsoyundangel-mektedir.Buvarsayım;soyunkanyoluylaerkekten,diliniseannedençocuğageçtiğiinanışıüzerindetemellendirilmektedir.BirdiğersenaryoyagöreisePomaklar,Batı

191


Anadolu’dangelmektedir.Bunun için,AnadoluvePomakköyleri arasındaki isimbenzerlikleriispatolaraksunulmaktadır(Dürük,2007,s.14).

PomaklarıntarihineyönelikpekçokfarklıaçıklamadanbirdiğeridePomakKül-türDerneğitarafındandüzenlenenHalklarveİnançlarkonferansındaşuşekildeifadeedilmektedir:Pomaklar,antikSlavhalklarındandır.BoşnaklarveArnavutlargibi14.yüzyılbaşlarındatoplucaİslamiyet’ikabuletmiş,Balkanlarıneskimilletlerindendir.İslam’ageçişleri,aslındagenişbirzamanaralığındaolmuşsadakitleselgeçişler14.yüzyıldaolmuştur.PomaklarıntoplucaMüslümanolmalarınınnedeni,İslamiyet’tenönceHıristiyanlığınbirkoluolanBogomilizminancınıbenimsemişolmalarıdır.Bo-gomilizm,OrtaÇağöncesiBulgaristancivarındaortayaçıkmışbirHeteredoksinançakımıdır.Sivilitaatsizliğisavunanveçoğunlukladerviş,keşişhayatıyaşamayıtercihedenBogomiller;14.yüzyıldanitibaren,kendilerineyakıngördükleriBektaşiinan-cınayönelmiştir.PomaklarınatalarıolanEkslavonlararasındaBogomilizminancı-nınyaygınolduğu,BogomillerinBizanslılarla sürekli bir çatışma içindeolduklarıifade edilmektedir.Buyüzden;OsmanlıDevleti,Balkanlara girdiğindePomaklar,Bizans’akarşıOsmanlıordularınayardımetmişlerdir(Özcan,2013,s.37–40).

GünümüzdeBulgaristan’daPomaklariçinyaygınolarakkullanılanBılgaro Moha-medanski(MüslümanBulgar)terimi,1930’lardansonrayaygınlaşmıştır(Brunnbau-er,2001,s.44).Bılgaro MohamedanskikavramınıyaygınlaştırankişiolanBulgaretnografStoyuŞişkov;Pomaklariçin,Müslümanolmalarınınherzamanonlariçinenönemlişeyolduğunuvemilliyetlerininbuyüzdengeriplandakaldığınıifadeetmiştir(Turan,1999,s.71).Aynışekilde,SpiridonGopçeviçde1880’liyıllardaMakedon-yaPomaklarınınTürkçebilmemelerinerağmenkendilerineTürkdediklerini;çünküMüslümanolmayıTürkolmaklaeştuttuklarınıbelirtmiştir(Koyuncu,2013,s.145).BulgartarihçiYordanİvanovda1915’te,PomaklarınaslındaSlavolduklarınıbildik-lerini;ancakMüslümanolduklarıiçindinlerinedahaçokönemverdikleriniveSlavolduklarıgerçeğiniörtbasetmekistediklerinisöylemiştir(Turan,1999,s.75).

Makedonya’daBozokveYükselsin’in (Bozok-Yükselsin,2016, s.423)yaptık-ları alan çalışmasında, Pomaklar; iddia edildiği gibiOsmanlılar tarafından zor vebaskıyla değil, Osmanlılardan çok önce Müslüman olduklarını söylemişlerdir.Yunanistan’dayapılanbaşkabiralançalışmasındaiseYunanhükümetinin,Pomak-larınyaşadığıbölgeyiönceresmîolarakTürkbölgesidiyeadlandırdığı;ancakdahasonraMüslümanbölgesiolaraktanımladığıvePomaklarileTürklükkelimesiniyanyanakullanmaktankaçındığıifadeedilmiştir.BölgedegörüşülenPomaklarisekendi-leriniTürkolaraktanımlamışlardır.Ayrıca;Bulgarcanınanadilleriolmadığını,savaşzamanıdağlardarehindurumundakaldıklarını,BulgaraskerleriyleiletişimkurmakzorundakaldıklarıiçinBulgarcayıöğrendiklerinisöylemişlerdir(Demetriou,2004,s.102–111).Pomaklar,konuştuklarıdilyüzündenBulgaristantarafındanBulgarsa-

192

toplumsal değişim

yılsadaonlar,kendileriniTürkolarakgördükleriniifadeetmektedirler(BaşaranveGürcüm,2007,s.217).Nitekim;PomaklehçesinindeiddiaedildiğigibiBulgarmen-şeli olduğudeğil;%30’ununUkrayna,BulgaristanveMakedonyaSlavcalarından;%25’ininKumanca-Kıpçakçadan;%15’ininNogaycadanve%10’ununArapçadanoluştuğuifadeedilmektedir(Özönder,1988,s.18).

Pomaklar; Bulgaristan için, Müslümanlaştırılmış Bulgarlar olarak; Yunanistaniçin,SlavcakonuşanveMüslümanolanYunanlarolarak;TürkiyeiçinseSlavlaştırıl-mayaçalışılanTürklerolarakanılmaktadır(Boboc-Cojocaru,2013,s.334).Örneğin,Bulgaristan’da yaşayan bir Pomak;Bulgaristan’ınmilliyetçilik politikaları yüzün-den,BalkanSavaşlarındankomünizminçöküşünekadargeçensüredealtıkezismi-niBulgar isimleriyle değiştirmek zorunda kalmıştır. Bulgaristan’ın Pomaklar içinkullandığı“BulgarcakonuşanMüslümanlar”yada“MüslümanBulgarlar”tabiri19.yüzyıldaBulgaristanresmîmakamlarınınPomaklarınSlavkökenliolduklarınayö-nelikvurgususonuculiteratürdeyeniyeralmayabaşlamıştır.BulgarmilliyetçilerinegörePomaklar türlü işkenceleremaruzkalmışlarvedinlerinideğiştirmekzorundakalmışlardır.AncakanadilleriolanSlavcayıterketmemişler,SlavadetleriniveBul-garkimliklerinikorumayadevametmişlerdir(Brunnbauer,1998,s.5).TümPomak-larıkendimilliyetineaitolmayazorlamapolitikalarınabakıldığında, Pomakkelime-sininbir“milletadı”olmaktançok,bir“aradakalmışlığı”ifadeettiğigörülmektedir.Pomakların,milliyetnoktasındagribirbölgedeyeralması;onların,tümdevletlerintahakkümkurmakistediğibirtoplulukhâlinegelmesineyolaçmaktadır(Neuburger,2000,s.183).Pomaknüfusunbulunduğu,Türkiyedışındakiülkeler;Pomaklarıkendimilliyetlerinedâhiledebilmekamacıylasürekliolaraksiyasisöylemlergeliştirmek-tedir.Bubağlamda,Pomaklarhakkındayapılanazsayıdabağımsızçalışmaolduğunusöylemekgerekir.Geneldeetnikkimliğevurguyapançalışmalarınaksine,Pomaklarhakkındayapılacaksosyolojikaraştırmalarındahaönemliolduğusöylenebilir.

YöntemBuçalışmadaamaç,belirlibirgrubunkültürünütanımlamakveyorumlamakol-

duğu içinnitelyöntemtercihedilmiştir.Niteldüşünceninüzerine inşaolduğubeştemelnoktavardır:Araştırmanıngüçlübirşekildeözneye-ilişkinlikilkesineoturtul-ması,araştırmaöznesininbetimlenmesive yorumlanmasınaverilenönem,özneninkendidoğal günlük ortamındaaraştırılmasıvesonolarakdasonuççıkarılmasındanbirgenelleştirme sürecininanlaşılması(Mayring,2011,s.25).Bupostulatlar,niteldüşünceniniskeletinioluşturmaktadır.

Pek çok toplumda olduğu gibi Pomaklarda da sosyokültürel yapı ve kurumlararasındailişkiveetkileşimdüzeyibüyükbirçeşitlilikgöstermektedir.Bukarmaşıkyapınınderinveanlamlıbirbakışaçısıylaelealınabilmesivesağlıklıverilerinelde

193


edilmesiiçinnitelaraştırmayöntemininseçilmesigerektiğidüşünülmüştür.Bubağ-lamda,alanaraştırmacısı;kültürünüanlamaya, takipetmeyevedünyaya sunmayaçalıştığıhalkıniçinegirdiğiandanitibarenkültürelunsurlarıanlamakiçinneyapmasıgerektiğisorusuylakarşıkarşıyakalmaktadır(Malinowski,2016,s.72).Kültürçalış-malarınınenönemliyöntemiolanalançalışması,naturalistbirçerçevedegerçekleş-tirilir.Durkheim’inİntiharçalışmasındanbuyanahernekadarsosyoloji,nicelyön-teminitelolanagöreöncelesedealançalışmalarıuzunzamandırinsanbilimlerindeönemlibiryeresahipolmuştur(Edles,2006,s.190–195).Güvenç’egöre(2015,s.64),alanaraştırması;masabaşından,yazılıkaynaklardanvekitaplardandeğilbizzatalanainilerekbilgilertoplanması,yabancısıolunanbirsahadaincelemeleryapılmasıdemekolduğuiçinzorluğuderecesindedeğerlidir.

Araştırmanın KonusuBuçalışmanınkonusunu,Kırklareli’ninilçelerindeveköylerindeyaşayanPomak-

larınsosyokültürelyapılarıoluşturmaktadır.Kırklareli,Balkanlardangelengöçmen-lerinyoğunolarakyaşadığıbirildir.Sözkonusubuçalışmada;Pomaklarınaileveakrabalıkilişkileri,mimarileri,evliliksüreçleri,dilleri,çalışmabiçimleri,toplumsaltörenleri,yemekkültürleri,dayanışmaağlarıvb.unsurlarıhakkındasosyolojikbiranalizyapılmaktadır.

Araştırmanın Amacı ve KapsamıBuçalışmanınamacı;Kırklareli’ndeyaşayanPomaklarınsosyokültürelyapılarınıor-

tayaçıkarmakvebuyapıyıoluşturanbileşenleriçözümlemeksuretiylePomaklarhak-kındakiyazılı literatürekatkı sağlayabilmektir.Pomaklar;Türkiye’deEskişehir,Sam-sun,Bursa,Çanakkale,Balıkesirgibifarklıillerdeyaşamaktadır.Buaraştırma,sadeceKırklareli’ndeyaşayanPomaklarıkapsamaktadır.BuradayerleşmişolanPomaklarıntop-lumsalyapılarınınanlaşılmasınakatkısağlamak,buçalışmanınamacınıoluşturmaktadır.

Araştırmanın TekniğiNitelaraştırmalardakullanılan,yarıyapılandırılmışformladerinlemesinemülakat

tekniği;sosyalhayattakibirçokolgunun,sürecinveilişkininözüneinmeyi,bunla-rınayrıntılarınıortayaçıkarmayıvebütüncülbirşekildeanlamayısağlayanbirverioluşturmaaracıdır(Kümbetoğlu,2012,s.72).Yarıyapılandırılmışgörüşmeformuhazırlanırkennitel tekniğinüzerineinşaolduğuüçanailkesivardır:(1)Görüşme-denöncearaştırmacıtarafındantemelnesnelboyutlarısaptanmışbirtoplumsalso-rununelealınmasıanlamındasorun-merkezlidir.(2)Görüşmeninsınırlarınınbelirlibirolguetrafındatoplanmasıvetamamlanmışbiraracınkullanılmamasındandolayıolguyönelimlidir.(3) Bilimselsorunlarınesnekbiranalizi,verilerinaşamalıolaraktoplanması ve sınanması nedeniyle yani bu süreçte belirli öğelerin saptanması ve

194

toplumsal değişim

ilişkilendirilmesinin kullanılan yöntemlerle oynayarak yavaş yavaş ve aşamalı birtarzdaaçığaçıkarılmasındandolayı süreçyönelimlidir (Mayring,2011, s.74).Buçalışmada;30kişiile,yarıyapılandırılmışmülakatformuyardımıyladerinlemesinemülakatyapılarakkişileriniçdünyalarınagirilmesivePomaklarhakkındadahaderinbilgilerinalınmasıamaçlanmıştır.

Nitel araştırmada en sık kullanılan veri toplama araçlarından olan derinlemesi-nemülakatınyanısırakatılımcıgözlemdeinsanlarınbakışaçılarını,deneyimlerini,duygularınıvealgılarınıkeşfetmedeoldukçaetkilidir(YıldırımveŞimşek,2013,s.46).Derinlemesinegörüşmevegözlemileyürütülenbuaraştırmasonucunda,Pomakkültürüolabildiğince tanımlanmış;Pomaklaraözgükavramlar, toplumsaldavranışşekilleri,değerler,normlarvediğerkültürelöğeleraçığaçıkarılmayaçalışılmıştır.

Çalışma GrubuAraştırmada örneklem seçilirken nitel araştırmada kullanılan amaçlı örnekleme

yöntemlerindenmaksimum çeşitlilik örneklemesi ve kartopu (zincir) örneklemeyön-temleribirliktekullanılmıştır. Görüşmelertasarlanırken,görüşülenkişilerinkırsalvekentselolmaküzere iki taraftandabilgilersunabilecekkişilerolmasınaözengös-terilmiştir.Ayrıca,Pomakyerleşimyerlerininbelirlenebilmesi içinherkatılımcıyaKırklareli’ndehangiilçemerkezindeveköylerindePomaklarınyoğunolarakyaşa-dığısorularakPomaklarınhomojenolarakyaşadıklarıyerlertespitedilmeyeçalışıl-mıştır.KatılımcılardaneldeedilenbilgileregörePomaklar,Kırklareli’ndeyaklaşık25-30arasıköydeyoğunolarakyaşamaktadırlar.Ayrıca,ilçemerkezlerindevediğerköylerdedeyoğunolmamaklabirliktebirmiktarPomaknüfusubulunmaktadır.Buçalışmada,14Pomakköyündegörüşmeleryapılmış;ayrıca,ilçemerkezleriveilmer-kezideçalışmagrubunadâhiledilmiştir.

Verilerin AnaliziPomaklarüzerineSosyolojikBirAraştırma:KırklareliÖrneğiadlıbuçalışmanın

verianalizikısmında,betimselyaklaşımtemelalınmıştır.Öncelikle,derinlemesinemülakatlarınyeraldığıseskayıtlarıdeşifreedilmiştir.Veriler,araştırmasorularınınoluşturulduğutemalaragöredüzenlenmiş;görüşülenbireylerinsöyledikleriniçarpıcıbirşekildeyansıtmakamacıyladoğrudanalıntılarasıksıkyerverilmiştir.

Araştırmanın SınırlılıklarıAlanaraştırmasısırasında,derinlemesinegörüşmeyapılanveköydeyaşayankadın

katılımcılardanbazılarınınoldukçaçekingendavranması;yaşlıkadınkatılımcılarınaraştırmacıyıtelevizyoncusanarakbilgivermektensakınmasıyadaaraştırmacınındevletgörevlisi olduğudüşünülerekçiftçilikyapanerkeklerin sürekli tarımpoliti-kalarındanşikâyetederekkonunundışınaçıkmalarıaraştırmanınzorluklarındandır.

195


Bulgular

Aile YapısıPomaklar için aile kavramı çok önemlidir. Yedinci göbekten akrabalar dahi Po-

maklariçinçekirdekaileüyelerikadaryakındır.GöçileKırklareli’negelenPomaklar,imkânlarıelverdiğinceBulgaristan’dayadaYunanistan’dakalanakrabalarınıziya-retetmektedir.Pomaklar,göçtravmasını tecrübeetmişbirtoplumolmalarındanötürübirbirlerinedahaçokbağlandıklarını ifadeetmişlerdir.GünümüzdePomakailelerin-deçocuksayısıikiyigeçmemektedir.Pomaknüfusunundahaçokköylerdetoplandığıdönemde,tarımvehayvancılıklageçimsağlandığındançocuklar“işgücü”olarakdadeğerlendirilmekteyken;bugün,hemtarımınmakineleşmesihemeğitimdüzeyininart-masıhemdeekonomikkoşullarınzorlamasısebebiyle,Trakyabölgesiylebenzerola-rak,azsayıdaçocuksahibiolmayönündebireğilimolduğugörülmektedir.

Pomaklar;kızveerkekevlatarasında“asla”ayrımyapmadıklarını,hattakızevla-dındahaçokelüstündetutulduğunuifadeetmişlerdir.Aynışekilde;eğitimeverilenönemin,gençlerindevletmemuruolmasıiçinyönlendirilmesinin,devlet işinin“eniyi esnaflıktanda tüccarlıktanda”daha iyiolduğunundüşünülmesinin sadecePo-maklardadeğilTrakyabölgesindegörülenbirtutumolduğubelirtilmiştir.

Kız, erkektendahaüstündemiycem;amaayrım falanolmaz,kızımneyseerkekdeodur.Hattabazenderizki:“Kızımızolsa,erkekolmasa.”(GK-12,Kocayazı)

Pomaklarda,evleninceerkektarafıylayaşamak;geçmişbirkaçonyılakadarhâlenuygulananbirgelenekolmuştur.Pomakevleridebubirlikte yaşama deneyimineuy-gunşekildeinşaedilmiştir.AncakgençlerinokumakveçalışmakiçinbüyükşehirlereyadaKırklareli’ninmerkezbölgelerineyerleşmesisonucu,özellikleköylerdedevamedenbirlikte yaşama âdetisonbulmuştur.Pomaklar,geneldeyaşlıannebabalarınınyanındabirevladınmutlakakalmasınadikkatetmektedirler.Buyönüyle,PomaklarınbututumumunAnadolu’nunpekçokyeriylebenzerlikgösterdiğisöylenebilir.

Pomakgelinleriilekaynanalarıarasındauzunsüredirdevamedenbirlikteyaşamadeneyiminerağmen,bekleneninaksine,gelin-kayınvalideçatışmasıPomaklardaçokdüşükdüzeydedir.BununnedenininPomaklarda yaşlı insanların sözünün çok kıymet-li olmasıvegeneldebüyüklerin sözünün kanun gibi algılanmasıolduğusöylenebilir.Ayrıca, Pomakların “ketum” olması; “aralarında geçen olumsuz durumları dışarıyayansıtmayan”,“içekapalıbiryapılarınınolması”daolumsuzolayların,çokgeçmedenüstününörtülmesiyadatatlıya bağlanmasışeklindesonuçlanmasınısağlamaktadır.

Pomaklar,aileiçindekadınveerkeğin“eşitderecedesözsahibi”olduğunusöyle-mektedirler.

196

toplumsal değişim

Şöylesöyleyeyim:Öylekatıkurallarıyok;yanibaskıcıerkekegemen,buyapılarıyokPomak-ların.Yabayanbuyururyadaortaklaşakararalınır;yaniillabenimdediğimolacakdiyebirşeysözkonusudeğil;yaniDoğu’daolduğugibierkekegemenbiyapılarıyok.(GK-15,Sarpdere)

Görüşülenkişiler;Pomakların,eşleriniseçerkenöncedensadecePomakolanlarlaevlenmehususundaçokhassasdavrandıklarını;hattabazenaynıköydeyaşayanGa-callarla(Kırklareli’ninyerlihalkı)bilekızalıpvermediklerini;amagençlerinoku-makiçinşehirdışınaçıkmasısebebiyle“eşadaylarınıartıkkendilerininbelirlediği-ni”,anne-babalarınbukarara“saygıduymakzorundakaldıklarını”ifadeetmişlerdir.

Yokyani,şuetaptahepsibirkarışmayauğramıştır.Günümüzdeyok;amaeskidendiyorumya,aynıköyüniçindekimahalledenmahalleyealışverişyasakmış.Öylediyelim.(GK-1,Peh-livanköyMerkez)

Akrabaevliliği,Pomaklarınkendi aralarında yasakladıkları bir durumdur.Görü-şülenkişiler;“bununsebebinibilmediklerini”,böyleyetiştirildikleriiçin“komşukı-zıylabileevlenmeyidüşünmeyeceklerini”ifadeetmişlerdir.Hattabirkızveerkeğin,uzaktanakrabaolduklarınıbilmedenevlilikgörüşmesiyaptıkları;amadurumöğre-nilince, akraba evliliğinin olamayacağı yönündeki telkinler yüzünden görüşmeninayrılıklasonlandığınadairpekçokhikâyeanlatılmıştır.

Yok,aslabizimolmaz,asla;yanibenimteyzeminkızıbenimkardeşimyani;halamınkızı,bizsarılırız,ederiz;öyleşeyaklımızınucundangeçmez.(Hiçmiyokyani?)Yok,aslaolmaz;böylebişeyinteklifidahiolmaz.Meselahepimizyaşamışızdır,Üsküp’temeselaşimdibikızıbeğenirsin,bişekildeonuevdepaylaşırsın;“Aa;amaoğlumsakın,oseninbabanınamcası-nınkızınınkuzeni;sakınöyledüşünme!”derler.Annehemendevreyegireryadakarşıtaraf.Yaa,öyleçokhikâyeolmuşturbizimarkadaşlardan.Bellibi seviyeyekadarbaşlar, sonraöğrenirler ki akrabalar; sonra derler ki “Aa, kusura bakma!” filan.Yedi göbek akrabalıkolmayacak,hayır;yanibizde,Pomaklardaaslaolmazöyle.(GK-29,Üsküp)

Yok,bizimeskilerdedeyok.Yanienuzakakrababilebizeakraba.Yani5.kuşağakadararaştırırlar.Neyaşlılardavarmışnedeşuangençlerdevar.Yokyani,olamazöylebirşey.(GK-9,Kula)

MimariPomakevlerininözellikleri,bölgeselolarakdeğişiklikgöstermektedir.Bazıyer-

lerdetekkatlıiken,bazıyerlerdeiseikikatlıPomakevlerininolduğubelirtilmiştir.Aynışekilde,önceleriikikatlıevlerinaltkatıahırolarakkullanırkenzamanlaahır-danyayılankötükokuyadaeveyenigelingelmesisebebiylealtkatındaevolarakkullanılmasıihtiyacındandolayıahırolanyerlereveçevrilmiştir.Günümüzde;eski,kerpiçyadaağaçtanyapılmaPomakevlerikalmamıştır.Ormanköyleridiyebileceği-miz,Kırklareli’ninDemirköyilçesicivarındakiIstrancaDağları’nındibindekurulanköylerde, “hammaddenin teminininücretsizvebolbir şekilde sağlandığı”köylerolmasısebebiyle,eskievleringeneldeağaçtanyapıldığı;ancakartıktümevlerinbe-tonarme olduğubelirtilmiştir.

197


Pomak evlerinin bahçeleri oldukça geniştir. Bazı evlerin avlusunda eskisi gibiahır,fırın,tuvalet,samanlıkvekümesgibibölümlerayrıayrıkonumlanmıştır.Görü-şülenkişiler,artıktuvaletlerineviçinealındığını;çünkükışınyaşlılar için dışarıya çıkmanın zor olduğunuifadeetmişlerdir.Pomakevlerininavlularınınyüksekduvar-larla çevrili olması daPomaklarınaile mahremiyetine verdikleri önemi gösterme-siaçısındandikkatçekicidir.Budurumun,Pomaklarıniçe dönük bir yaşam tarzını benimsediklerini gösterdiğisöylenebilir.Ayrıca;Pomakevlerindeönceden,herevliçifteverilenodanınbirköşesindemutlakahamamdabulunduğunudabelirtmekge-rekir.Tuvalet,mutfakvesalon;evinortakkullanımalanlarıdır.Günlükgereksinim-lerin çoğu, ortak alanlardakarşılanmaktadır.Odalar ve odaların bir köşesindeyeralanbanyolar,çekirdekailemahremiyetininsağlandığıyerlerolmuştur.Buodalarınkapılarıöncelerisalonaaçılırkenzamanlaherodanınkapısınındışarıaçılmasısağla-narakkademeli olarak birlikte yaşama deneyiminin kısıtlandığısöylenebilir.Odalar;kapılarıdışarıaçıldığıiçin,mutfağıvetuvaletiolmayanancaközelhayatınkoruna-bildiğiözerkbiryapıyadönüşmüştür.Birsüresonradaodalartamamenanayapıdanayrılarakaynıavluiçindeheraileiçinayrıbirevinşaedilmiştir.

Herodanınbirköşesindeböyletahtadanbölünmüş,iştesusaklarıniçerisindebulunduğubirbölümvardı;orasıhamamdıişte.Eskidenöyleydi,bakırcıklarvardı.Benimçocukluğumdabileonlaryaşardı;amaşuanişteherkesmodernleşince…(GK-28,KırklareliMerkez)

Pomak köylerinde yeni yapılan evlerin bile birbirine bitişik, sadece duvarlarlaayrılmışbirşekildeyapıldığıgörülmüştür.Budurumunsebebinin,Pomaklarıngöçetmedenönceyaşadıklarıülkelerdesüreklibaskıveşiddeteuğramalarısebebiyleiçiçeve sıkışıkevlerdegerektiğinde zaman kaybetmeden birbirlerini koruyabilecek, birbirlerine yardım edecek şekilde yaşamalarınınvebuyerleşimplanınınaynengöçsonrasıdauygulanmasınınbirsonucuolduğudüşünülmektedir.

Bazıgörüşmelerdeneldeedilenveriler,Pomakmimarisiileilgilibaşkabirbakışaçısınıortayaçıkarmıştır.Buverileregöre;bazıköylerdekiPomakevlerinin“özgünbirmimarisininolmamasınınnedeni”,Pomakların“buradauzunsüreyaşayacaklarınıdüşünmemesidir”.Dahaöncedengöçedip tekrarBulgaristan’ageridönenakraba-larına bakarak kendilerinin de bir süre sonraBulgaristan’a döneceklerini düşünenPomaklar;Kırklareli’ndekievlerinitekkatlı,çabukveözensizbirşekildeyapmışlarvedahasonradaevleroşekildekalmıştır.

Göçederkendedelerimiz,tabiricaizse,ateşiocaktabırakıpgelmişler.Öyleyani,canhavliylekaçmışlar.Buradadayerleşmemişlerhemen,nasılsadöncezyakındadiye.Erbi şeyleriniüstünkörüyapmışlar.(GK-13,İncesırt)

Kahvehaneler,Pomakerkekleriiçinönemlikamusal alanlardandır.Köyleregidil-diğinde,köyüntamortasındakahvevecamininyanyanaolduğuveköyünbumerkezetrafındakonumlandığıgözlemlenmiştir.Eskiden,evliolmayanbirerkeğinkahveye

198

toplumsal değişim

gidemediği;evliolanlarınisekayınpederlerikahvedeykeniçerigirmelerininayıpla-nacağıifadeedilmiştir.

Şuvar:Artıkasimileolmuşbiçokşey;amaöncedenşuydumesela:Kahvelerdebenimgenç-liğimde,ozamanlarda,aşağıyukarıbenaskeregidenekadarbenbabamınoturduğukahve-yegiremezdim.Kaynatamınolduğuyeregiremezdim.Saygısızlıkolarakgörülürdü,ayıptı.Onların,yaşlılarınkendilerineözgükonuşmalarıvar.Onlarınyanında,onlarokahveyegirdimibizçıkardık.Şimdi,ondansonrameselayinebizdeözgüolanbirşey,diyelimkibabanın,kaynatanınyanındaaslasigaraiçilmez,asla;ogelenekdevamediyordu.Dolayısıyla,helebabanınyanındabirköşedekâğıtoynamakmümkündeğil.(GK-30,Üsküp)

Camiler, çeşitli toplumsal olaylara ev sahipliği yapması sebebiyle Pomak köy-lerindemerkezîbiryeresahiptir.Çeşitlinedenlerleyapılanmevlitmerasimleri;ka-dınlar içinevde,erkekler içincamide tertiplenmektedir.Aynışekilde;Anadolu’daolduğugibi,ölenbirininardındancenazenin7’sindeve52’sindeverilenyemeklerdekadınlar içincenazesahibininevinde,erkekler içinseyinecamibahçesindeda-ğıtılmaktadır.Ancakburada,Pomakkadınlarınıncami ile bir ilişki kurmadıklarını belirtmekgerekir.KandilgünlerigibiPomaklarınbirarayageldiklerigecelerdebilekadınlar bubirlikteliği diğerkadınlarla evlerdegerçekleştirmektedir.Bu anlamda,caminin erkeklere özgü bir mekân olarak algılandığısöylenebilir.

Yok,hayırsadeceerkekler.Bizimburadakadınlarıncamiyegelmesi;sadeceramazandagelir-ler,teraviiçin.Onundışındadagelmesiuygunolmaz,hoşkarşılanmaz.(GK-21,Armutveren)

AlandaziyaretedilenPomakevlerinde,köykahvehanelerindevecamilerdeya-pılan gözlemler ile görüşülen kişilerden elde edilen verilere bakıldığında PomakmimarisininTürkiye’nindiğerbölgeleriylebenzerlikgösterdiğisöylenebilir.PomakevleriniAnadolu’daki tipikköyevlerindenayıranyadacamilerivekahvehanelerifarklılaştıranherhangiözgünbirunsurtespitedilememiştir.

Çalışma Biçimleri/MesleklerPomaklarıneskidentekgeçimkaynaklarınıntarımvehayvancılıkolduğugörülmüş-

tür.AzsayıdaolmaklaberaberbazıPomaklarınodunculukvemarangozlukyaptığıdabelirtilmiştir.Pomaklarıngöçettiktensonrayaşayacaklarıyerleribelirlemelerindekü-çükbaşhayvancılığınınrolübüyükolmuştur.Pekçokaile,göçsonrasıyerleştirildikleriyerihayvancılık yapamayacakları gerekçesiyleterketmişvekoyunlarınınyayılıpotla-yabileceğiarazilerinyakınındakiköylereyerleşmişlerdir. GünümüzdePomakgençleri-ninözellikleyönlendirildiğibirmeslekkolubulunmamaktadır.Pomaklar,çocuklarınıngenelde“devletgüvencesialtındabirişe”sahipolmalarınıistemektedirler.

Pomaklar;bazıköylerdeşarapüzümcülüğüyapmanınmümkünolduğunu,hattabukonudadevlettarafındanköylününteşvikedildiğini;ancak“dinensakıncalı”olduğuiçininsanlarınşarapüretmekistemediğiniifadeetmişlerdir.

199


Görüşülenkişiler,eskidenbirPomakkızıylaevlenebilmek içinhayvancılıkyapı-yorolmanınbüyükbiravantajsayıldığınıifadeetmişlerdir.Çünkühayvancılık, koyun sürülerine sahip olmagibidurumlar;zenginliğinbirgöstergesidir.AncakgünümüzdePomaklar,kızlarınıtarımvehayvancılıkileuğraşanerkeklerevermeyiistememekte-dirler.Çünkübumesleklerleuğraşanbiraileyegelingidenkızların“eziyetçekeceği,yorulacağı,hayatınınzorolacağı”düşünülmektedir.Bununyerine,devletmemuruolanerkeklerinevlenmenoktasındadahaavantajlıbirkonumasahipolduğusöylenebilir.

Eskidenkızımalı,koyunu,toprağıçokolanaverirlerdi;şimdimalıolanapekvermezler.Kız,kızlardagitmezkolay.FabrikadaçalışsınSSK’sıolsun.Zatenşimdibirdeyeniâdetçıktı;hemennişanlanırlar,ayrıev.Herkesingücüyetmezkibeköyyerinde.Neyapacak,şehregidecekordaçalışcak.(GK-19,Ertuğrul)

Pomakkadınları,göçtensonrakiyıllardauzunbirsüreailelerininkıyafetihtiyacınıkarşılamakiçinevdekidokumatezgâhlarınıkullanmışlardır.“Şayak”denilentürdebirkumaşeldeederekbukumaşlagömlek,pantolon,elbisetarzıgiyeceklerdikmiş-lerdir.Görüşülenkişiler,dokumatezgâhlarının“fazlaüretimyaparakticaretyapmakamacıyladeğilsadeceherkesinkendiailesininihtiyacınıkarşılaması”amacıylakul-lanıldığınıbelirtmişlerdir.YinePomakkadınlarınınev ekonomisine ufak da olsa bir katkısağlayabilmekamacıylahasırşapkavesepetörerekbunlarısattıkları;ancakbugeleneğindesonbulduğu,aktarılanlararasındadır.Pomakkadınları,çalışmakonu-sundaherhangibirkısıtlamayaşamamaktadırlar.Evvetarlaişlerindezatenhertürlüişiyapankadınlar;şartlarındeğişmesiyleveyeniişimkânlarınınortayaçıkmasıylaköylerinyanındakurulan iplik fabrikaları, şeker fabrikaları,peynir fabrikalarıgibiyerlerdeçalışmayabaşlamıştır.

Dayanışma AğlarıPomaklarınbirbirlerineyardımetmehususundaelinden gelen her türlü şeyi yapan

bir toplumolduklarıdüşünülmektedir.Buhusus,pekçokmülakattagörüşülenkişilertarafındanözelliklevurgulanmıştır.Buyardımlaşmalar,köyhayatındakurumsal bir hâlalarakPomaklarınhayatındaçokönemlibiryeresahipolan“meci(imece)”leriortayaçıkarmıştır.Meci;hayvancılıkvetarımlageçiminisağlayanköylününtarımınhenüzmodernleşmediği, hem toprakla uğraşmanın hemhayvancılık yapmanın ta-mamen insan gücüne dayandığızamanlardakomşularınhepbirliktehergünbirevinişinibitirmesineverilenaddır.Örneğin;mısırsoymak,ayçiçeğiayıklamak,tarhanayapmak,yufkaaçmak,tarlasürmek,evyapmak,yolyapmakgibiişlerçokzamanveişgücügerektirdiğinden;ayrıca,buişleriyaptırmakiçinişçitutacakparanınköylütarafındankarşılanmasımümkünolmadığındanbuişlersıraylayapılmaktadır.Sıray-la,belirlenenkişilerinişleriyapılmakta;böylece,birlikveberaberlikiçindeherke-sinişigörülmektedir.Meciler,birlikteişyaparakyardımlaşmanınyanısıraeskidenbaşka bir toplumsal işleve daha sahip olmuşlardır.Meci bittikten sonra; toplanan

200

toplumsal değişim

insanlarınyemekyemesi,sohbetetmesihattabazendavulzurnaeşliğindeoyunlaroynaması;mecidöneminiköy hayatında iple çekilen bir zaman diliminedönüştür-müştür.Pomaklar,mecilerleilgilianılarınıanlatırken;köykahvesindeogünkimdemeciolacağıkonusununheyecanlakonuşulduğunu,mecilerdeköyüngençkızlarınınveerkeklerininbirbirleriylekonuşmaimkânıbulduklarınısöylemişlerdir.

Meselakuskusmecisindesengidersin,baktığınkızınkuskusteknesinecevizatarsın.Onedemek?Benimgönlüm sendedersin işte.Kız anlar, bakar sana. İşte öyleydi ya, güzeldi;şimdiyok.(GK-22,Kuştepe)

Oooo;akşamlarımecidengelirkendarbukalar,hemşarkısöylerlerhemişyaparlarhemoynar-laryani.Okadarbufakirliğegörebenhayretediyorumşimdineşeyok.Nedensebilmiyorumhepsisönmüş;televizyon,bilmemne,şu,bu…Bizimmeselakızlarbirgecetoplanırbiryerdehemenderlerdidarbukabioyun,bibilmemneyaparlaryani.(GK-28,KırklareliMerkez)

Pomaklarınaileleri ve akrabalarıyla sıkı bir ilişkiiçindebulunmaları,komşularıy-la bağlarının kuvvetli olması;onlarınhayatlarındakipekçokönemliolaydabirarayagelmelerinisağlamaktadır.Pomakların;doğumda,ölümde,tarlaişinde,hastalarıol-duğundavb.tümdurumlardabirbirleriniyalnızbırakmamaları;birbirlerineyardımetmeleri;tümbutoplumsaldurumlardainsanların,yanlarındayemekveyatatlıgötü-rerek,takıtakarakyadahediyealarakyazılı olmayan bir yardımlaşma sözleşmesine riayet etmeleri;Anadolukültürünündekadimbirözelliğidir.

SonyıllardaPomaklarınEskişehir,Çanakkale,BursaveİstanbulgibiillerdePo-mak dernekleri kurdukları görülmektedir. Bu derneklerin çalışmalarıyla PomakçakurslarıaçılmıştırvegençlerinPomakçayıöğrenmeleriteşvikedilmektedir.Ayrıca,Pomaklar;buderneklervebuderneklerinsosyalmedyahesaplarıaracılığıylayemek-ler,göçhikâyeleri,düğünler,şenlikler,PomakyerleşimyerleriyadaPomakçagibiçeşitlikonulardabirbirleriylegörüşvebilgialışverişiyapmaktadırlar.

DinPomaklarla yapılan görüşmelerdenhareketle, Pomakların din ile olan ilişkileri-

ninikiayrıgruptaelealınmasıgerektiğisöylenebilir.“PomakMandıra”diyetabiredilenbölgeyaniBüyükmandırabeldesietrafındakonumlanmış,Babaeski’yebağlıPomakköylerininolduğukısımdayaşayanPomaklarileÜsküpbeldesi,ArmağanveKurudereköylerigibiKırklareli’ninkuzeybölgelerindekiPomaklarındinî algıveyaşayışlarıbirbirindençokfarklıdır.

MeriçNehri’neyakınbölgelerdekiPomakyerleşimlerinden elde edilenveriler;buradakiPomakların“beşvakitnamazkılmak”,“cumayagitmek”,“alkoltüketme-mek”gibi “dini emir ve yasaklara önemvermediğini” göstermektedir.KuzeydekiPomakyerleşimleri isebununtamtersibir tavırgöstermektedir.BuradakiPomak-ların,kendilerihakkındasöylediğiilkşey“tutucu”olduklarıdır.Köylereyapılanzi-

201


yaretlerdedebudurumgözeçarpmıştır.Örneğin;Büyükmandırabeldesi,küçükbiryerleşimyeriolmasınarağmençoksayıdaalkollümekânaevsahipliğiyapmaktadır.Bakkalvekahvehanelerdedealkolbulunmaktadır.Alkolservisedilmeyenmekânarastlanmamıştır.Burada,vakitnamazlarındacamiyegidenkişisayısınıniseçokazolduğusöylenmiştir.KuzeyPomakyerleşimlerindeisealkollümekânaçoknadirola-rakrastlanmışolupbumekânlardageneldeköyündışınadoğru,tenhabiryerdefaa-liyetgösterenmekânlardır.Buradakicamilerde,“vakitnamazlarındabileyoğunluk”oluştuğuaktarılmıştır.

BizburadakiPomaklariçeriz,sabbahlarakadariçeriz;amavatanmilletdedinmienöncebizgideriz.(GK-10,Büyükmandıra)

Bizdeyaniİslam’aaykırıbirşeyyapamazsın,yaptığınzamandahemendışlanır,şikâyetedi-lir.Biracayipbizde,birotokontrolsistemivarbizimPomaklarda;amaonlardaöylebirşeygörmedim.Ben10yılBabaeski’dedegörevyaptım;Pomaklarıdaiyitanıyorum,işteBüyük-katrancı,birkaçyerdahatanıyorum;oradaamabizimaramızdaçokamaçokfarkvar,giyimtarzlarındantutbütünyaşamşeklindebüyükfarklılıklarvar.(GK-28,KırklareliMerkez)

Babaeskicivarındagörüşülenbazıkişiler;kendilerininKavasoğluİbrahimPaşailebirliktegöçedipburayageldiklerini,“bürokrasiiçindeyeraldıklarıiçineğitimlikişilerolduklarını”,“eğitiminolduğuyerdeisedininolmayacağını”ifadeetmişler-dir.Örneğin,Pomakkadınlarınıngelenekselgiysisiolduğusöylenenferacevebeyazbaşörtüsüburadakullanılmamaktadır.DiğerköylerdeisePomakkadınlarıhâlâdışarıçıkarkensiyahferacelerinigiymektedirler.Bununnedenisorulduğunda;feraceninilkgöçlerdegelenleriçin“yoldavesavaştakaybettikleriyakınlarınınyasınıtutmanınbirsimgesiolduğu”,dahasonradinî bir hâlalıncakadınlarınbunuçıkarıpattığı,“onlarınferacesiileİslamdinindekitesettürün”çokfarklışeylerolduğunusöylemişlerdir.

Busiyahçarşafvaryaoeskidendi,artıkbizimkadınlargiymezonu;yanionundinîbiranla-mıyoktur,dinîbiranlamıolmasındiyegiyilmez.(GK-10,Büyükmandıra)

Yayokgibiçarşaf,geneldeçarşafgiyerdikadınlarımız.Çarşafşimdiçokdayok,çokçabukkayboldu.Onudaşöylebaktılarkarılaryadinîbirşeydeğil,illakiMüslümandaçarşafgiy-sin,kapansınfalanöylebirşeyyok.Çarşafısadecekültürelbirşekilde,üstündekielbisesi,fakir,elbisesigörünmesindiyeçarşafgiydimiörtüyor.(GK-2,Katranca)

Bizimdedelerimizhepdevletişindegörevalmışlar,okumuşlar;amaonlarmeselaköylerekapatılmış,okutulmamış.Okumayıncaneolur?Dinesarılır,batıl inançlarınolur;onlardaöyleolmuşlar.(GK-19,Ertuğrul)

Diğer bölgelerdekiPomaklar ise “dinlerine çokbağlı olduklarını” ifade etmekte-dirler.Beş vakit namaza çok önemverdiklerini, “cumanamazına gitmeyen bir Po-makolamayacağını”söylemektedirler.Cuma namazına gitmeyenlerin tespit edildiği ve ayıplandığı, uyarıldığı bir toplumsal kontrol mekanizmasınındageliştiğisöylenebilir.

202

toplumsal değişim

Meseladineğitimineönemverilir.DiğerbueğitimemeselaKırklareli’ninbütünbuetrafın-dakihocaların%80’iPomaklardançıkmıştır.MeselaÜsküp’te,Sergen’denimamlarınepsiPomaktır;yanidiğerköylerdençoknadirimambulursunuz;yaniyokdenecekkadarazdır.(GK-28,KırklareliMerkez)

Görüşülenkişilerdeneldeedilenbilgileregöre;muhafazakârdiyetanımlanabilecekPomaklarındedelerimedreseeğitiminköklüveyaygınolduğubirbölgeden,tahminiolarakYunanistanDramatarafındangöçetmişlerdir.OnlarlabirliktegöçedenŞeyhler,medresekurumununişlevselliğinikaybetmedendevametmesinisağlamışlardır.Ayrı-ca,BabaeskicivarındakiPomakyerleşimlerininOsmanlı-RusSavaşı’nadayanmasınındaburadakiPomaklar ilekuzeyköylerindekiPomaklarındinkonusundayaşadıklarıayrışmayıanlamanoktasındaönemlibirfaktörolduğudüşünülmektedir.Kuzeyböl-gedekiPomakyerleşimleri,çoğunluklaTürk-Yunanmübadelesisırasındaoluşmuştur.Babaeski civarındaki Pomaklarla Kuzey bölgedeki Pomakların yerleşim zamanlarıarasındayaklaşık50-60yıllıkfarkvardır.Dolayısıyla;önceyerleşenPomaklar,bölgeolarakyakınolduklarıEdirneilekültürelolarakdahaçokbütünleşmiş;dahasonrage-lenPomaklariseBulgaristanveYunanistan’daasimilasyonvebaskıyadahauzunsüremaruzkaldıklarıiçindinîdeğerlerinidahaçokbenimsemişlerdir.

Alan araştırmasında, din konusunda ayrışan iki Pomak toplumunda karşıla-şılan başka bir farklılık ise kız alıp verme konusundadır. Eskiden, Gacallar yaniKırklareli’nin yerli kesimi çok alkol tükettikleri için Büyükmandıra bölgesindekiPomaklarakızvermezkenmuhafazakârPomakköylerideGacallaraaynısebeptendolayıkızvermemiştir.

Görüşülenkişiler, eskidenköylerde cumagünü tarla işinegidilmediğini; ogüncumanamazıolduğuiçin,uzaktarlalaragitmenincumayıkaçırmayasebepolabile-ceğikorkusuylaevdekalındığınısöylemişlerdir.

Çeşitli İnanışlar ve PratiklerHertoplumunolduğugibiPomaklarındabirtakımfarklıinanışlarıveuygulama-

ları vardır.Görüşülenkişiler, hernekadargünümüzdebu inanışlarıngeçerliliğinikaybettiğinisöylesedeeskidenoldukçagüçlübirşekildeuygulananbazıpratikle-rin izlerinigörmekbugünhâlâmümkündür.Örneğin;görüşmelerde,yenidoğmuşbebeklerinveannelerinindoğumdansonrakikırkgündışarıçıkmalarınıniyiolma-yacağısöylenmiştir.Bunabenzerşekilde,hâlâuygulananbaşkabirgelenekdeikiyenidoğmuşbebeğin“kırklarıkarışır”düşüncesiylekırklarıçıkanakadaryanyanagetirilmemesidir.Aynışekilde,yenidoğanbebeğingözüneyadakulağınahastalık-tankurtarırinancıylaannesütüdamlatılmasıhâlâdevametmektedir.Loğusakadınınkırkıçıkanakadarikindiezanındansonrabanyoyapmamasıdabirbaşkainanıştır.Bebeğinkırkıçıktığındadaogünmutlakadışarıyaçıkılmasıgerektiğidüşünülmekte,evdekalınırsabebeğinyadaanneninbaşınabirşeygeleceğineinanılmaktadır.

203


Pomaklar,eskidenakşamnamazındansonratırnakkesmenincinçarpmasınase-bepolabileceğineinandıklarınıbelirtmişlerdir.Yinecinçarpmakorkusuylatuvaletdışındakibiryeriakşamvaktiaynıamaçlakullanmakyasaklanmıştır.Yenidoğmuşbebekleridecinçarpmasındankorumakiçinçeşitlipratiklergeliştirilmiştir.

Pomakköylerindeeskidenişeyaradığınainanılanbaşkabiruygulamadamakasağzıbağlamaktır.Otlamaktandönenkoyunyadaineksürüsündebirhayvaneksikol-duğundasabahakadaronunbirkurttarafındanparçalanmamasıiçinbirhocatarafın-danduaedilerekmakasınbağlandığıanlatılmıştır.Bugeleneğe“kurtağzıbağlamak”denmektedir.Aynışekilde,Bocukgecesidenilenkışınensoğukolduğugecededemakasağzıbağlanarakhayvanlarınyılboyuncakorunacağınainanılmıştır.

Şimdibenimbabaanneminanlattığınagörekışınensertzamanı…Küçükay,şubatayı…Şu-batayındaoensoğukhavalardabukurtlar,yabanihayvanlar,geliyorlaraçkaldıklarıiçin…Koyunlarazararvermesindiyeaçhayvanlar,yiyecekbirşeyyoksoğuktan…Ağıllara,koyunağıllarınasaldırmasındiyeşeyolarak;omakaslarıdiyor,“Omakasbağlandığızamanokur-dunağzıdabağlanır.”(GK-13,İncesırt)

Pomaklardavarolaneskiinanışlardandiğerleriiseşuşekildedir:

Meselabebeğin ilkdişinigörenhediyealıyo.Yaniorda sevinsenmiüzülsenmibideşikoluyoama…(GK-7,KırklareliMerkez)

Cumakırmızı gün…Ben o gün iş yaptığım zamandiyor, benimbaşıma kaza bela gelir.Cumakırmızıgündiyor.Hıdırellez’deişyapılmaz,arifegünüişyapılmaz.(GK-9,Kula)

Meselamayasılhastalarına,benimhalamkirpipişiripyediriyordubize;mayasılhastalarına,mayasıl,egzama…Öylemesela.Amaerkesyemez,bazılarıyer.Haşlıyor,ondansonrakı-zartıyortavada…Sankişeyyiyoruz,ördeketigibi…Çoktatlıyani…Mayasılyokdaolma-yalımAllahkorusundiye.Egzamaolmayalımdiye…(GK-21,Armutveren)

Bizdeşeyleregöre…Birsalıgünleripekişebaşlamayız..Salıgünleriişebaşlanmazçünküşeyolmazyaniuğursuzlukolur.(GK-2,Katranca)

Hıdrellez’dekırkgününcügünmakastutmakyok,yasak.İnekleriyılanemer.Tabi.Garantiolur.Benbirgündenedimbirsene.Dedim:“Haahkocakarınınmılafınıtakacam,yapacam.”Anaam,inekbigeldikaniçinde.Emmiş.Katiyyenellemeyiz.(GK-15,Sarpdere)

Hıdırellez’den(6Mayıs)biröncekigecenamazkılıpkimseylekonuşmadanyatankişinin, evleneceği insanı rüyasındagöreceğinedairbir inançdaeskidenvarolaninanışlardandır.Bugeleneğinbaşkabiruygulanışbiçimidebirlokmaekmekyiyiponuyutmadanyatmaktır;ogece,bunuyapankişininrüyasınakiminleevlenecekseonungeleceğidüşünülür.YineHıdırellez’denbirhaftaöncebeyazçamaşıryıkama-nınveipesermenineveuğursuzlukgetireceğineinanılmıştır.Buhafta,“boşhafta”olarak isimlendirilmektedir.GünümüzdePomaklarbu tarzşeylere inanmadıklarınıifadeetmektedirler.

204

toplumsal değişim

İştesalıgünüçamaşıryıkanmazeskibirşeyegöre.Yanihanımlarsalıgünüsaçlarınıyıka-maz.Eskidenyapılanşeyler.Şimdikimsetakmazbuuğursuzdur,buşeydir;gençlerinanmaz.(GK-21,Armutveren)

Görüşmelerde,Pomaklarınyenidoğanbebeğekoymakiçinüçisimbelirlediklerianlatılmıştır.Buisimlerinbirerçiçekleeşleştirilerekçiçeklerinbirdereyeatıldığını,suyakapılıpenöndegidençiçeğinismininbebeğeverildiğibelirtilmiştir.Doğumdansonrakiilkikihaftaiçindeyapılan“manca”iletümköyhalkınayemekikramedil-mesiönemlibirgelenektir.

Türkiye’ninher yerinde farklı versiyonlarıyla yer alanbu inanış ve pratiklerin,tarımvehayvancılıkileuğraşantoplumlarınortakkültürelunsurlarıolduğusöyle-nebilir.Dolayısıyla;buinanışvepratiklerinPomaklaraözgüolmadığı,Anadolu’dadaaynıinançveuygulamalarınizlerineheryerderastlanabileceğidüşünülmektedir.

DüğünGörücüevliliğinçokyaygınolmadığıPomaklarda tanışmaların,eskiden;çeşme

başlarında,Hıdırellez’de, düğünlerdevemecilerdegerçekleştiği söylenmiştir.Gö-rüşmelerdeanlatılanlaragöre,büyüklergençlerebukonudabiresneklikhakkıver-mişlerveyukarıdabahsedilentoplumsalolaylarınevliliğezeminhazırlayıcıyönününfarkında olarak gençlere bu hususlarda göz yummuşlardır.Meciler; bu bağlamda,köyünerkekleriiçinheyecanlabeklenenbirolaydır.Mecilerdeerkeklerinsevdiklerikızlaraaçılmalarınınbirçokyoluvardır.Örneğin;kuskusmecisinde,evlenmekiste-diğikızınteknesinecevizatmak;ayçiçeğivemısırmecisinde,sevdiğikızayardımetmek;mecilerde,sevgililerinbirbirleriniimaederektürkülersöylemesibuyollardanbirkaçıdır.

Pomaklariçin,evlilikyapacakgençlerinakrabaolmaması;çiğnenmesimümkünolmayan bir kuraldır.Ayrıca, eskiden Pomak kızlarının genelde Pomak erkeklereverildiğideifadeedilmiştir.

BenevlenirkenbileGacal’akızvermezlerdipek.“OnlarGacal,içkiiçerler;vermeyizkızı.”derlerdi.(GK-11,Üsküp)

Şimdişöyle,benimduyduğumsohbetlerdeneskiden-Büyükmandıra’dahâlâdavardır-ikimahalleolarakyaşanıyormuşBüyükmandıra’da.PomakmahallesiveMacırmahallesi.BudönemlerdeMacırmahallesindenkızalıpvermealışverişiyokmuş.Zamanlabukültürbirbi-rinealışveriş,yanikızalıpvermeyegeçmiş.Karışmışdiyebilirim.AmailkbaşlardaPomakPomak’la,onlardaMacırolarak…(GK-18,BabaeskiMerkez)

Pomaklarla ilgili özgünbir başka uygulama, kız isteme ritüelinin en az üç keztekraretmesindensonrakızınverilmesidir.Damatadayınınailesi,ilkkezcumaak-şamıyadapazartesiakşamıkızevinegitmektedir.Görüşmeolumlugeçerseikinciisteme,takipedencumayadapazartesiolur.Üçüncüsüiseyinebirsonrakicumaya

205


dapazartesigerçekleşir.Yanitoplamsekizgüniçindecumavepazartesigünlerindeolmakşartıylaüçkezgerçekleşenistemesonrasıdamatvegelinadayısözlenir.Yü-züktakılacağıesnadadamateveçağrılır.

Pomakgençlerininartıkaile yanında yaşamak istememesi,Pomaklarıngenişaileşeklindeyaşamageleneklerininneredeyseyokolmasınayolaçmaktadır.

Şimdişöyle:Burdabikızlakonuştuğunzamanilksorduğusoru“Nerdeyaşıycaz?”oluyoyani.Kızlarşunubikereçokkatıistiyolarartıkyani“Benseninannenleyaşamam.”diyo;amaöncedenbırakınanneyi,kardeşleraynıevdeyaşıyomuş.Yani4kardeşaynıevdeyaşıyo-muş,kaynanayıgeçtim;artıkyanidüşünün.Amaşimdiartıkdevirdeğişti,kızlarartıkkesinolarakayrıevistiyolar.(GK-29,Üsküp)

Pomakdüğünlerininsonon-onbeşyılakadarüçgünsürdüğüifadeedilmiştir.Düğün-ler,mübarekolduğudüşüncesiylecumagünündenbaşlamaktadır.Öncelikle,cumagünüöğlenvaktitümdavetlilerekızevindeyemekverilir.Akşamisekızevindekınagecesigerçekleşir.Cumartesigünüerkekevindebiröncekigündendahabüyükbiryemekve-rilmesisözkonusudur.Köyüntamamıyadaçevredeyaşayanlarbuyemeğeiştirakeder.

Pomakdüğünüdavulluzurnalıoluyor.Üçgünüçgecedüğünyaparız.Düğünsahibikazanlarkurarevinönünde,gelenmisafirdenhariçbütünköylüyüdebesleriz.Amaşimdibittihepsi,herşeybigündeolurbiter;sonrahadibakalımherkesevine.Tadıtuzukalmadıbirşeyin.(GK-21,Armutveren)

Pazar günü, düğünün son aşamasıdır.Hazırlanan gelin konvoyu, gelini almayagider.Ancakdamatevdekalır.İstemetöreninegitmeyendamat,aynışekildegelinievdençıkarmatöreninedegitmemektedir.Gelinevdençıkarılırkenbelinebabasıyada amcası, abisi, dayısı tarafından kırmızı kuşağı bağlanmaktadır.Kırmızı kuşak,gelininsafvetemizolmasınıifadeetmektedir.

Mesela bi de düğün oluyo ya damat düğün tatlısı yaptırıyo, sonra arkadaşlarını çağırıyo;amabitanebaklavadilimininiçindeparavar,okimegelirsedamadahediyealıyo.Bizimkomşununbikerebanadenkgelmişti.Yaniöylebişeykiherkesçıkmasındiyeduaediyo.(GK-29,Üsküp)

Amaşöylegüzelbiâdetvar:Damatgelinigetirir;sonramahalleningençlerigelir,bizonatoprakbastıparasıderiz,“Enişteee,durbakalım!”dergençler,varburda,deröyle;100’denbaşlar1000’ekadarçıkabilir,damadındurumunagöre.(GK-16,PınarhisarMerkez)

Alan araştırması sırasında elde edilen verilere göre, Pomakgelinleri yüzlerininbeyazrengeboyanmasısebebiylediğeryörelerdeolmayanbirâdetesahiptirler.An-cakgünümüzdetümgelinlerkuaföregitmekteveeskigelinsüslemeleriuygulanma-maktadır.Görüşülenkişiler;önceden,gelininyüzününtamamenbeyazaboyanarakyanaklarına,alnınaveçenesinepullarlasüslemeyapıldığını;duvağınınüstünetellertakıldığınıvePomakgelinininbuözelliğiyleBoşnakların,GacallarınyadaArnavut-larıngelinlerindenfarklıolduğunusöylemişlerdir.

206

toplumsal değişim

Bocuk GeceleriBocukgeceleri;alandaneldeedilenbilgileregöre,8Kasım’dakışınbaşlamasın-

dansonrageçen60.günedenkgelmektedirveüçgünsürmektedir.Bazıköylerde,kışın72.günündebaşladığıdabelirtilmiştir.Bocukgecesi,kışınensoğukgecesinedenkgelmektedir.AncakBocukgecelerisorulduğunda,“muhafazakâr”olarakbili-nenPomakyerleşimyerlerindenbukonuhakkındabilgisiolançıkmamıştır.Büyük-mandıra ve civarındaki bölgelerde iseBocuk gecelerinin kötülükleri kovmak içinönemligünlerolduğu söylenmiştir.Buradakikötülükler, “cadı” şeklindedoğaüstübirkavramlasembolleştirilmiştir.Bocukgecelerindemutlakauygulananbirgelenek“evdekabakpişirilmesidir.”Böreği,yemeğiyadatatlısıyapılankabağınkabuklarıpeçka(soba)üzerindetütsülenmekteveeveyayılankokuylakötülüklerindefedildiği-neinanılmaktadır.Aynışekilde,Bocukgecesinde“kabakyemeyenlerinoyılkötülü-ğeuğrayabileceği”düşünülür.YineBocukgecelerindeevlerinkapılarınaısırganotuasılarakevinkapısındankötüruhlarıngirmesineengelolunduğudüşünülmektedir.EskidenBocukgecelerindeköyüngençkızveerkeklerinindışarıdaoyunlaroynadık-ları,sözdecadılarıkovduklarıaktarılmıştır.Ayrıca;Bocukgecesindesulardonarsatopraklarınbereketliolacağına,herkesinsağlıksıhhatiçindebiryılgeçireceğineina-nılır.Sulardonmazsahayvanlarınve insanlarınhastalanacağı; tavuklarınyumurta,ineklerinsütvermeyeceğidüşünülür.

GünümüzdeBocuk geceleri denilen dönemde evlerde kabak pişirilmesi devametsedeköyhalkınınbirlikteeğlenmesigibidurumlarortadankalkmıştır.KabağınbukadarönemliolmasınınnedenideBocukgecelerindekabakyemeyeninbaşınaoyılkötübirşeygeleceğineinanılmasıdır.

HıdırellezHıdırellez, 6 Mayıs günü baharın gelişinin kutlanmasını ifade etmektedir.

Türkiye’ninneredeyseherbölgesindecoşkuylakarşılananHıdırellez,Pomaklarta-rafındandaönemsenmekteveçeşitliritüellerleyaşanmaktadır.Hıdırellezgünütümkapılara çiçek ve ısırgan otu asılır.Çiçek, güzellikleri temsil ederken ısırgan otu,kötüşeylerinevegirmesineengelolmaktadır.Hıdırellezgünüdilektutupkırmızıbiripibileğinebağlamakgibibirgelenekdevardır.Buipkopupgittiğindedileğindegerçekleşeceğineinanılır.

Hıdırellez gecesi köyüngençleri gezmeye çıkar.Erkekler, silah atarakkutlamayaparlar.Ogün;kadınlarevdeişyapmazlar,erkeklerdetarlayagitmezlervehayvanotlatmayaçıkmazlar.

Eskiden Idrellez’deogünayvansalınmaz.Erkesazırlarbirgünönceden…Aynıbayramhavası,aynı..”(GK-15,Sarpdere)

207


Hıdırellezgünüköydekuzuçevirmeleryapmak,evlerdehöşmerimtatlısınınpiş-mesiönemligeleneklerdendir.GünümüzdedeHıdırellezgünüherkesinpikniğegit-tiği,gençlerinköylerdetoplanıpeğlendiğiifadeedilmiştir.

Höşmerim;amabizler“bialmaj”deriz.Tabioendüstriyelhöşmerimebenzemez.Rengidahaaçıktır;hiçbirkatkımaddesi,boyaolmadığıiçin…Onuoklavaçlaçevirebilenbayanlarbuişiüzerinetozşekerserperekyaparlar.Buher6Mayıs’taolur,Hıdrellez’de,mutlakayapılıryani.Güldibine,dediğinizgibi,dilekbağlanır.İplerlegüllerbağlanır.Dileklerimizigömeriztop-rağa.Güldibinedileklerimizibirparaylabağlarız.Ondansonraateşyakılırher6Mayıs’taoinancagöre.Sabahakarşıda,sabahınilkışıklarıylabirliktedebulunduğuyerdenalınır;kağıtolankısmısuya,akanbiryere;paraolankısmıdacüzdanımızda…(GK-18,BabaeskiMerkez)

Hıdırellezgünüakşamoluncaköymeydanındabirateşyakılırveherkesbuateşinüzerin-denatlar.Buşekildekötülüklerinyokolupgittiğidüşünülür.Hıdırellez,baharınbaşlamasınımüjdelediğiiçintarımvehayvancılıklageçinentoplumlariçinönemlibirdönümnoktasıdır.İnsanlar,yenihayvanlarınıyadatopraklarınıuğurluolmasıiçinbuaydaalmaktadırlar.

Ayvancılıkaçısındanhesapaylarıdır.Meselabizdehesaplarİdirellez’denİdirellez’e;alışve-rişleryaİdirellez’denİdirellez’eolurmayısınaltısındanyahutdakasımdankasımaolurdueskiden.“Bensendenbumalıalcam;amakasımdaödeyecem.”“Bensendenbunualcam;amaİdirellez’devericem.”Ala,alavar.“İdirellez’deverirsenalırım.”dermesela.Veyahutdakasımdaöderler.Buböyledir.(GK-28,KırklareliMerkez)

Bahçedenekadarbitkivarsa,Hıdırellezgününekadarbitkiçiçekvarsahepsindenyapraktoplanıyor,çiçektoplanıyor;birkovanıniçinebunlaratılıyor,karıştırılıyorsuda.İnsanvücu-duçiçekkadargüzelolsun,çiçekkadarparlasın;onungibiolsundiye.İlkgünhafifçeyüzünesürersin,bişeyyapmaz;çünküyüzünesürersin,saçınasürersin;böyleelleriniıslatıpdavü-cutkötülüklerdenarınsın,çiçekgibiolsundiye.(GK-10,Büyükmandıra)

Yağmur DualarıYağmurduaları,Pomakköylerindeoldukçaönemsenenbirgelenektir.Budualar

mayısayı içindetertiplenmektedir.GünümüzdeyağmurdualarıözgünanlamındansıyrılarakPomakköylerininbirarayageldiği,birayboyuncaPomaklarınbirbirleriy-legörüşüptanışmaveyakınlaşmafırsatıbulduğukurumsalbirhâlalmıştır.Yağmurdualarınınorganizasyonuşuşekildeyapılmaktadır:Herköymuhtarıyağmurduasıyapmak istediğigünüKırklareliMüftülüğünegiderekyazdırmaktadır.Buradaköymuhtarlarıylaortaklaşakararalınırveherköyünhangigünyağmurduası tertiple-yeceğibelirlenir.Yağmurduasıyapılacakbütünköylerincamihoparlörlerindenherköyiçinayrıayrıbelirlenenyervesaatbilgisiköylüyeduyurulur.Dahasonraherköyde,birkamyontutulurvebukamyonköydedolaştırılır.Herhaneyağmurdua-sınadestekolmakiçinbağıştabulunur.Bubağışlar;koyun,inek,buğday,un,paraşeklindeolabilir.Yağmurduasınınyapılacağıyerdeerkendenkurbanlarkesilirvebukurbanlarınetleriyleyemekleryapılmayabaşlanır.Yağmurduasınayakındakiköyle-rinimamları,Kırklarelimüftüsü,ilçebelediyebaşkanlarınınyanısıraisteyenherkes

208

toplumsal değişim

katılabilmektedir.İmamlarhepbirlikteyağmurduasıederlerveardındanyemekikra-mıbaşlar.Bazıköylerdeeskidenduayapılanyerinşimdiuygunolmamasısebebiyleköybütçesiylesalontutuluptoplanıldığıifadeedilmiştir.

Yemek KültürüPomakyemekleri,geçmiştengünümüzePomak kültürünün korunduğu en belirgin

alanolaraknitelenebilir.Mısır,Pomakyemekkültüründekientemelmaddedir.Do-layısıyla,Pomakyemeğideninceilkaklagelenyemekolan“kaçamak”ınanamadde-sinmısırolmasışaşırtıcıdeğildir.Kaçamak,sadecemısırunuvesuylayapılanhelvakıvamındabiryemektir.Pomaklar,kaçamağıbellibiröğünolmaksızın sık sık tü-ketmektedirler.Kaçamak,hemmaliyetinindüşükolmasıhemuzunsüretoktutmasıhemdeçokpratikbirşekildehazırlanmasınedeniylegöçtensonrafakirlikveyoklukyaşayanPomaklariçinönemlibiryeresahipolmuştur.Ayrıca,kaçamağınberabertüketildiğikavurma,tereyağı,pekmez,kuzuyağı,şeker,ekşimik(peynirçeşidi)gibimalzemeler;kaçamağınzengin-fakirherkesinbütçesinevedamakzevkinegöretü-ketebileceği,ulaşılabilirbiryemekolmasınısağlamıştır.“Kaşe”denilenyemekdekaçamağınçorbahâlidir.Özellikleköylerdeyaşlılarınsabahlarıbuçorbayıiçtiklerianlatılmıştır.Pomaklar;pekçokyemeğinievleriniçinde,fırınkısmıdabulunanku-zinelerdepişirmişlerdir.Ancakgünümüzdedoğalgazlaısınmabirliktekuzineleryadasobalar(peçka)ortadankalkmaküzeredir.

Eviuygunsaokuzineyiyaparyani;amaşimdiartıkher tarafkanepeydi,koltuktufalan…Onudaorayasokacakhâlinyok.Birdönümevyaptıysankendine,oradayaparsın.(GK-4,PehlivanköyMerkez)

Düğünlerde,bayramlarda,mevlitlerdeyadaherhangibirözelgündeziyaretedilenevebirtepsitatlıyadabörekgötürmek,enönemliPomakgeleneklerindendir.Po-maklar;revani,tulumba,baklava(bırakana),höşmerimgibitatlılarkonusundaustasayılabilecekkadargelişmişlerdir.Trakyabölgesindeçokçayetiştirilenpırasa,Po-makböreklerinindeanamalzemesidir.

Bialmaj meşhurdur mesela. “Bialmaj” dediğimiz öşmerim yani… Peynir tatlısı. BizdeHıdrellez’deşarto.(GK-22,Kuştepe)

Pnuda,pnuda...Pomakça“pnuda”tatlı.Doksantepsi,yüztepsi,seksentepsitatlıgiderdüğünsahibine.Yuvarlak.Brakanatatlısıvarbirde.Odaişteunlan,yumurtaylan...Yuvarlakoluyooböyle.(GK-12,Kocayazı)

Pırasa,tabi…Pırasaböreği…“Luçnik”derizbizona.Luçnik.Soğan…Zatenköküsoğanyapırasanın,pırasaolmazsaeğersoğanlailleyapılırobörekmayalıhamurdan.Birkatındavardıryoğunpırasa,onada“luçnik”derler.(GK-8,Kuzulu)

Pomakekmeği,Kırklareli’ndemeşhurolmuşbirekmekçeşididir.Bayramarife-lerindeköylerdeçokçapişirilenbuekmeğinbirbaşkaçeşidiolannohutekmeğide

209


yineözelgünlerinvazgeçilmeyenbirlezzetiolarakanlatılmıştır.Trakyabölgeside-ninceaklagelenbirbaşkayiyecekolankabak,Pomakmutfağındaönemlibiryeresahiptir.Pomaklar;kabaktatlısını,kabakçorbasını,kabakböreğini(tikvenik)sıkçatüketmektedirler.KüçükbaşhayvancılıkyapmalarısebebiylekuzuetinindePomakmutfağındayeriayrıdır.

Pomakların; tümözelgünlerindeyemekveren,yemekdavetlerinegidenlerindeyineyanlarındabörekyadatatlıgötürdüğü,ikrametmeyisevenbirtoplumolduğugörülmüştür.Tümyemekdavetlerindeetyemeği,kurufasulye,pilavvetatlıeksiksizbirşekildeyeralır.“Pomakköyünegidenaçkalmaz.”şeklindekideyişin,bubağlam-dadoğrulukpayınınyüksekolduğusöylenebilir.

DilAlanaraştırmasındaneldeedilenveriler,Pomakçanınyokolmatehlikesiylekar-

şıkarşıyaolduğunugöstermiştir.Görüşülenkişilerden30-50yaşarasındaolanlar;çocuklarınınhiçbirisininPomakçabilmediğini,Pomakçakonuşulduğuzamanbirazanladıklarınıancakkendilerininkonuşamadığınısöylemişlerdir.Bununnedenisorul-duğunda;Türkçeokuyupyazdıklarıiçin,hem“çocuklarınıneğitimhayatıetkilenme-sin”diyehemde“Türkçebilmeninyettiği,Pomakçayıbilmeninçokgerekmediği”düşüncesiylePomakçaöğretmediklerinisöylemişlerdir.

Şimdiburadakiinsanlarokumayaçokönemverir,biziminsanlarımız;budil,kullanılanbirdilolmadığıiçinonlarınokumalarınaengelolabiliranlamında,düşüncesiyle.İşlerinedeya-ramayacağınıbiliyor.(GK-13,İncesırt)

Kırklareli’ne yerleşenPomakların bir kısmı; dedelerinin, göç ettiklerinde zatenTürkçe bilmeleri dolayısıyla burada hiç zorlanmadıklarını söylemişlerdir. Bu Po-maklarıngöçetmedenöncedehemTürkçehemPomakçakonuştuklarıbelirtilmiştir.GünümüzdedeBulgaristanveYunanistan’dayaşayanPomaklarınPomakçayerineTürkçekonuşmayıtercihettikleribilinmektedir.Dolayısıyla,TürkçeyibilenPomak-laryeniyerlerindedilyönündenbirzorlukyaşamamışvekolaycaKırklareli’neadap-teolabilmişlerdir.AncakhiçTürkçebilmeyenPomaklarıntorunlarınınaktardıkları-nagöre;sadecePomakçakonuşanlar,buradakihayatlarınauyumsağlamaktasıkıntıçekmişlerdir.Göçünenacımasızsonuçlarındanolangittiğiyerdekendiniifadeede-meme,kendinisavunamama,derdinianlatamama;TürkçebilmeyenPomaklariçin,karşıkarşıyakalınansıkıntılarolmuştur.

Görüşülenkişilerdenbazıları,ilkgöçedenakrabalarınınokuldaPomakçakonuş-malarının yasaklandığını aktarmışlardır. Cumhuriyetin ilanından sonra uygulanandilbirliğipolitikasınedeniyle;Pomakçakonuşanlarınokullardakurulanmillîbirlikkollarıtarafındanöğretmeneşikâyetedildikleri,bazenparaödeyerekbazendedövü-lerekcezalandırıldıklarıyönündehatıralaranlatılmıştır.

210

toplumsal değişim

Garipnenem;ikiarkadaş,buradakavgayapıyor.Odabakmışnasıldövüşüyorlarbirbiriyle…Yazmışlaranayışahit.BabamdaAlmanya’databi…Azbirazbabamdaçavuştuaskerde,biraz da anlardı öyle şeylerden.Getiriyorlar hâkime, tamamenPomakça…Hiçbir kelimeTürkçesiyok.Okuryazarlıkbileyok.Hâkimsoruyoronabirşeyler:“Nasılgördün,neyap-tın?”Oanlamıyormesela,cevapveremiyor.Savcı,hâkimkızıyor.Başlıyoronabağırmayafalan…“SennasılTürk’sün,nasılbilmemnesin?(GK-11,Üsküp)

Pomaklara;düğün,kınagecesi,HıdırellezgibiözelgünlerindePomakçaşarkı,tür-küyadaağıtsöyleyipsöylemediklerisorulduğunda,çokazıdışındageneli;Türkçeşarkıların, türkülerinsöylendiğinibelirtmişlerdir.Pomaklar,çocuklarınınPomakçabilmemesisebebiylebirüzüntüduymaktadırlar.Ancakbuüzüntü,dillerininyokola-cağıdüşüncesindenziyade;çocuklarınınPomakçabilmeleridurumundaBulgarcaveRusçagibidilleriderahatlıklaanlayıpkonuşacakları,birçokdilbilmeninavantajın-danPomakçakonuşamadıklarıiçinmahrumkaldıkları,böylebirfırsatıkaçırdıklarıgibihayıflanmalarüzerindetemellenmektedir.

Benimannemmeselaöğretmen.Pomakçayıdaçokiyibilir.BizbiryurtdışıgezisindeBulga-ristanpolisiylekonuşacakderecede,anlaşacakderecedeBulgarcasıvardıryani.Amaşimdiyaniinanınolmuyor.Şimdiyeninesilköydedoğupdahibüyüse,evdekonuşulmadığıiçinbilmeyençokvar.Diyorumya,budakültürkırımıyani.(GK-18,BabaeskiMerkez)

Pomakçakonuşanlararasındaözelliklebelirginolanşivefarklılığınınikiönemlinedenivardır.İlkneden,YunanistanileBulgaristan’dangöçedenPomaklarınfarklıaksandabirPomakçakonuşmalardır.İkincinedenisegöçtensonrayerleşilenbölge-ninfarklıolmasıdır.Örneğin,BüyükmandıracivarındakiPomaklarileKurudereveÜsküpgibibölgelerdekiPomaklarfarklıkonuşmaktadırlar.

ÖzellikleDrama’dangelenlerveRodoplardangelenlerin,şiveolarakaynışiveyikullanıyolar.AmaSerezbirdeMakedonya’nın,Yunanistan’ıngelenlerinşivesideğişiktir.Onlardaörnekolarakşeylermesela,anlaşıyoruz;amabirçoknoktadaşivefarklılığısözkonusu.MeselaKof-çaz,Kocayazı;Mandıra,KuştepePomaklarıylaonlarlaşivefarklılığıvar.(GK-30,Üsküp)

Alanaraştırmasındayapılangörüşmeleredayanarak,PomaklarınPomakçaüzerin-dendilselbiraidiyetgeliştirmedikleridüşünülmektedir.KendilerininTürkolduğunuifadeedenPomaklar;çocuklarınınTürkçekonuşmasını,Pomakçakonuşmalarındandahafazlaönemsemektedir.

Yanibizmesela…Pomaklar;devleteuyumlu,böyleaykırıinsanlardeğiller.Dolayısıylailla“Pomakçayıöğrenelim,bizkendimizPomakçakonuşalım;Türkçekonuşmayalım.”olma-mış.(GK-22,Kuştepe)

AlanaraştırmasındagörüşülenpekçokPomak’ınkendisini“devletçi”,“milliyet-çi” ya da “Türk” olarak tanımlamasından yola çıkarak; PomaklarınPomakça ko-nuşmak ya da Pomakçayı çocuklarına öğretmek konusunda yaşadıkları isteksizliğin, Türkçedenfarklıbirdilesahipolmanınonların Türk kimliklerine zarar vereceği dü-şüncesindenkaynaklandığıdüşünülmektedir.

211


TartışmaKültür;birtoplumungelenekleryoluylayaşatılan,sürekliliğinisağlayan,nesilden

neslemirasbıraktığıyaşamtarzıdır.Buaçıdan,kültür;insantarafındansürekliyeni-denkeşfedilenbirgerçekliktirvegerçeğintemsilidir(Kartari,2014,s.29).Değişenkoşullaraltındakaybolupgitmemekveuyumsağlayabilmekiçinkültürelyapıdeğiş-melivezorşartlarlamücadeleedebilmelidir(Haviland,Prins,WalrathveMcbride,2008,s.132).Pomakkültürüdegöçtecrübesiniyaşadıktansonravarlığınısürdüre-bilmekiçinbazıdeğişimleryaşamıştır.ErolGüngör(1993,s.31),kültürdeğişmesikavramını«...eskiçözüm tarzlarınınveyaeski tatminvasıtalarınınyenidurumlaraintibakedemediği;yaniihtiyaçlarıkarşılayamadığıhâllerdeyeniyollarınbenimsen-mesi”şeklindetanımlamaktadır.PomakkültürüdeKırklareli’neyerleştiktensonrahemkendisinde olmayan birtakımyeni unsurların adaptasyonunu hemdemevcutAnadolukültüründeişlevselliğiolmayanunsurlarınzamaniçindeterkedilmesiyo-luylabirkültürdeğişmesisürecinitecrübeetmiştir.

Weber,kültüreldeğişmeninüçboyutundanbahsetmektedir.Bunlarınbirincisi,rutin-leşme;ikincisi,hayatkürelerinindeğişmeüzerindekietkisi;üçüncüsüisetoplumuniçmantığınındeğişmesidir(Schroeder,1996,s.24–26).Kırklareli’negöçedenPomaklar;Boşnaklar,Selanikgöçmenleri,Muhacirler,Dağlılar,RomanlarveGacallargibitop-luluklarlabiraradavesüreklibirkültüreletkileşimhâlindeyaşamışlardır.BukültüreletkileşimindoğalbirsonucuolarakpekçokPomakgeleneğizamanlaaynıköyüyadamahalleyipaylaştıklarıtopluluklarıngelenekleriylebenzerlikgöstermeyebaşlamıştır.Pomaklarıntoplumsalyapılarında,bazıyenidavranışveeylembiçimlerininrutinleş-mesivebuyenibiçimlerin/sentezlerinhayatlarınıdahakolayhâlegetirmesinedeniylebirtakımdeğişikliklermeydanagelmiştir.Kültürelkarşılaşmalar,Pomakritüellerindeözgünunsurlarınortayaçıkmasınısağlamıştır.Kabuledilendavranışşekilleri,değerlervenormlar;Pomakkültürüiçindebirsentezetabitutulmuşveyenibiçimlereskilereadapteedilerektoplumsalyapıdevamettirilmiştir(Turhan,s.1959,s.108–109).

Pomaktoplumununkarakteristikyapısı;günümüzde,Trakyabölgesindekiyapıy-laaynıözelliklerigöstermeyebaşlamıştır.Pomaklarıniçekapalıyaşamaeğilimlerizamanladeğişmiştir.Eğitimöğretiminyaygınlaşması,kitleiletişimaraçlarınıngeliş-mesiveyeniişimkânlarısebebiyledışarıylaetkileşimiartangençler,Pomakhomo-jenyapısınınzamanladeğişimeuğramasındaönemlibirroloynamışlardır.

Marx;katıolanherşeyinbuharlaştığınısöylerkenartıkküreselleşendünyadade-ğişimedirenebilecekhiçbir insanın,değerinyadanesneninkalmadığına işaret et-mektedir.“Çünküsüreklideğişençevrekoşullarıaltındadeğişemeyen,değişmele-reayakuyduramayanelenir”(Güvenç,1996,s.25).Pomaktoplumsalyapısıdabuküreselleşmeden etkilenmiştir.Özellikle; Türkiye’nin tüm bölgelerinde etkili olankentleşmesüreci,Pomaklarınkültürelyapıları içindeanlamlıbirtakımsonuçların

212

toplumsal değişim

ortaya çıkmasına neden olmuştur. KöylerdenKırklarelimerkeze ya da yakındakiEdirne,Çanakkale,İstanbulgibiillerekayangençnüfus,köylerinboşalmasınane-denolmuştur.Ancakburadakültürünboyuneğmeztavrındandabahsetmekgerekir.Onundeğişmeyeoldukçamüsaitbiryapısınınolduğunusöylemek,kültürünkendivaroluşunasahipçıkmayacağıveözünükorumakiçinmücadeleetmeyeceğianlamı-nagelmez.Nitekim;bazıPomakgelenekleri,değişmezkarakterinimuhafazaetmişveyaptırımgüçlerindenbirşeykaybetmeyerekgüncelkalabilmişlerdir.

Gelenekten söz edildiğinde, temsilcileri ve koruyucuları bulunan bir şeydensöz edilmektedir. Gelenek; geçmişte oluşturulan, icra edilen ve intikal ettirilentraditium’dur.O;maddinesneleri,hertürlüşeyeolaninancı,kişiveolayları,pratikle-rivekurumlarıiçerir(Shils,2003,s.110–111).Köyortamınınsahipolduğugelenek-selözellikler;Pomaksosyokültürelyapısının,enbelirginvecanlıformuylaköylerdemuhafazaedilmesineolanaksağlamıştır.Pomakçanıngünlükhayattakonuşulduğuveazdaolsagençnesleaktarıldığıyerolarakdaköyler,merkezbölgeleregöredahaavantajlıkonumdadır.Geleneğinaktarıcılarıolanyaşlınüfusdaçoğunluklaköylerdeikametetmektedir.Ancakkırsalbölgelerdekalkınmanınoldukçazayıflamışolması;köyyaşamınınbirinsanıneğitim,sağlık,ulaşımgibitemelgereksinimlerinintümünükarşılamanoktasındayetersizoluşu;Pomakkültüründekopmalaranedenolmakta-dır.Bubağlamda,merkezbölgeleredoğruyaşananhızlıgöçünazaltılmasıiçinköyyaşamıbirdezavantajlartoplamıolmaktançıkarılmalıdır.Köylerdeeğitiminancakortaöğretimseviyesinekadaryürütülebilmesi,liseöğrenimigörmekisteyengençle-rinmerkezbölgelereyerleşmesinizorunlukılmaktadır.Köylerinyakınındakurulanveistihdamkapasitesiçokgenişolanbirkaçbüyükşekerfabrikasınınvemandıranınkapanmasıyladaçalışangençnüfus,tamamıylagöçetmiştir.Köylününtemelgeçimkaynaklarıolantarımvehayvancılık;gençlertarafından,zahmetlibulunmasıvezor-luğuoranındabirgelirgetirmemesinedenleriyletercihedilmemektevebudakentegöçütetikleyenenönemlifaktörolmaktadır.

Sonolarak;Bulgar,Yunan,AntikSlavyadaMakedonyakökenliolduklarıileilgi-litartışmalarınsürekliolarakodağındakalanPomakların,kendiaidiyetlerihakkındanehissettiklerisorusunun;kimlikleriileilgiliortayaatılanhipotezlerdendahaönemliolduğudüşünülmektedir.Bubağlamda,gerekdiğeralançalışmalarındaneldeedilensonuçlargereksebuçalışmaneticesindegörülen,PomakkültürününTürkkültürüyleolan benzeşmesi ve bütünleşmesi; Pomakların, Türk olduklarını ifade etmelerininsosyolojikbirgerçekliğetekabülettiğinigöstermektedir.Kültürdeğişmelerinde,de-ğişiminönceliklemaddikültürdebelirdiğinivemaddikültürün,kültürdeğişmesindeliderlikettiğini;manevikültürünisedüzenliolarakmaddikültürüngerisindekaldı-ğınıifadeedenMarxistgörüşüntersine;KroeberveSorokin,birkültürdedeğişiminöncemanevikültürdeyaşandığını iddia ederler.Yani önce zihniyettedeğişimya-şanırvedahasonrasomutolaraktoplumsalhayattadabudeğişimlerinizdüşümleri

213


görülmeyebaşlanır(Sorokin,1972,s.260).Dolayısıyla,Pomakların;alançalışmasıesnasındakendilerini“milliyetçi”,“devletçi”,“Türk’ünaslı”,“Osmanlı’nınyardım-cıları”olarak tanımlamaları ilekültürelvesosyolojikyapılarınındabusöylemleridestekleyecekşekildeörülmüşolması;birbirlerini sürekliolarakyenidenvaredenolgulardır.Benedict’e(2011,s.16–22)göre;herkültürolasılıklarağındanseçiminiyaparvebu seçim,okültüreözelörüntüsünüverir.PomaklarınTürkveAnadolukültürüyleyaşadığıbütünleşmeninaçıklamasıolarakdabuseçiminvarlığıbircevapolarakdüşünülebilir.

Bildirimler• Buçalışmayazarın“Pomaklarüzerinesosyolojikbiraraştırma:Kırklareliörneği”isimliyükseklisanstezindenüretilmiştir.

• Bumakaledeçıkarçatışmasıolmadığıbildirilmiştir.

• Yazar,buçalışmaiçinfinansaldestekalmamıştır.

toplumsal değişimExtended Summary

Submitted: March 17, 2019First Revision: April 29, 2019Last Revision: June 9, 2019

Accepted: June 13, 2019OnlineFirst: July 10, 2019

Copyright © 2019 Human and Civilization Movementhttp://toplumsaldegisim.com/en

2019 1(2) 187-226

* This is an extendedabstractof thepaper entitled “Pomaklarüzerine sosyolojikbir araştırma:Kırklareliörneği”publishedinToplumsal Değişim.

1 Correspondence: MelekKırtıl,DepartmentofSociology,KırklareliUniversity,Kayalı,Kırklareli39000Turkey.Email:[email protected]

To cite this article: Kırtıl,M.(2019).Pomaklarüzerinesosyolojikbiraraştırma:Kırklareliörneği[Asociologi-calresearchonPomaks:ThecaseofKırklareli].Toplumsal Değişim, 1, 187–226.

Abstract: This study has been carried out in order to understand and explain the cultural patterns of Pomaks living in the city of Kırklareli. Also examines Pomaks’ process of immigration to Turkey with the Russo-Turkish War of 1877-1878 and provides general information on Pomaks and Kırklareli. The functionality of their social establishments, which are component parts of Pomaks’ sociocultural structure, such as family, solidarity networks, work patterns, religion, various beliefs and practices, social ceremonies and rituals, food culture, and language, have been examined, analyzing the mutual interactions of these establishments and the variations that they have experienced from past to present. This research, which has been performed to understand Pomaks’ general characteristics and to determine the tools and methods through which cultural transmission is performed, is a situation determination study. This research examining Pomaks’ culture has been conducted using the qualitative research method and in-depth interview technique. In-depth interviews with 30 people have been conducted during the fieldwork at the Pomak villages and town centers that are subsidiary to Kırklareli. I attempt to explain Pomaks’ sociocultural structures by evaluating the data obtained from the field research.

Keywords: cultural structure • Kirklareli • Pomaks • sociocultural structure

Melek Kırtıl1

A Sociological Research on Pomaks: The Case of Kırklareli*

Kırtıl/ASociologicalResearchonPomaks:TheCaseofKırklareli

215

PomaksarereferredtoasIslamizedBulgariansforBulgaria,asMuslimGreekswhospeakSlavicforGreece,andasTurkswhohadbeenattemptedtobemadeSlavsforTurkey(Boboc-Cojocaru,2013,p.334).Forexample,aPomaklivinginBulgariahad tochangenamessix timeswithBulgariannames in theprocess thatoccurredfromtheBalkanWarsuntilthefallofcommunismbecauseofBulgaria’spoliciesofnationalism.WhenlookingatthepoliciesthatcoercedallPomakstobelongtotheirnationality, thewordPomak isseen toexpress thestateofhavingstayed togethermuchmorethanbelongingtoanation.Pomaks’beingplacedinagreyareaonthepointofnationalityleadsthemtocometoanareawhereallstateswanttoestablishdominance (Neuburger, 2000, p. 183). Other countries with Pomak populationsapartfromTurkeyhavedevelopedpoliticaldiscoursesthathaveconstantlyaimedtoincludePomaksintheirnationality.OnemustsaythatveryfewindependentstudieshavebeenperformedonPomaksinthiscontext.SociologicalresearchthatwillbeperformedonPomakscanbesaidtobemoresignificantincontrasttostudiesthatemphasizetheirethnicidentityingeneral.

Asinmanysocieties,Pomaks’socio-culturalstructureandtheirlevelofrelationshipsand interactions among agencies show great diversity. Selecting the quantitativeresearchmethod isconsiderednecessary inorder toobtainhealthydataand tobeabletodiscussthiscomplexstructurefromadeepandmeaningfulperspective.Oneofthemostimportantconditionsofunderstandingasocietyistounderstanditssocialreferences,thebasicdynamicsofsociallife(Bayyiğit,2003,p.24).Inthiscontext,thefieldresearcherremainsfacedwiththequestionofwhatneedstobedoneinordertounderstandculturalconditions from themoment it isassimilatedby thepeoplewhoseculturethefieldresearcheristryingtounderstand,follow,andpresenttotheworld(Malinowski,2016,p.72).Fieldresearch,beingthemostimportantmethodofculturalstudies,isperformedinanaturalistframework.Althoughsociologyhasprioritized the quantitativemethod over the qualitativemethod sinceDurkheim’ssuicidestudy,fieldstudieshaveforalongtimehadanimportantplaceinthehumansciences(Edles,2006,pp.190–195).Güvenç(2015,p.64)statedthatfieldresearchhasvaluenot from the table top,written resources,orbooksbut in thedegreeofdifficultybecausethismeanstheresearchercollectsinformationpersonallyfromthefieldandconductsinvestigationsinanareathatisforeign.

The sociocultural structures of Pomaks living in the districts and villages ofKırklareliformthetopicofthisstudy.Kırklareliisacitywhereimmigrantswho’vecome from the Balkans live extensively. This study will perform a sociologicalanalysisonPomaks’elementssuchastheirfamilyandkinshiprelations,architecture,marriage processes, languages, work styles, social ceremonies, food culture, andsolidaritynetworks.TheaimofthisstudyistobeabletocontributetotheliteratureonPomaksbyrevealingthesocioculturalstructureofPomakslivinginKırklareliand

toplumsal değişim

216

analyzingthecomponentsthatformthisstructure.PomaksliveinvariousprovincesinTurkey,suchasEskişehir,Samsun,Bursa,Çanakkale,andBalıkesir.ThisresearchonlycoversPomakslivinginKırklareli.ProvidingacontributiontounderstandingthesocialstructuresofthePomakssettledhereformstheaimofthisstudy.

MethodThequalitativemethodispreferredinthisstudybecausethepurposeistodefineand

interpretthecultureofaspecificgroup.Qualitativethinkingisbuiltuponfivemainpoints:basingtheresearchfirmlyontherelevance-to-subjectprinciple,describing theresearchsubject,theimportancegiventointerpretation,investigatingthesubjectin its own natural environment,andlastlyunderstandingthegeneralization process beforeextractingtheresults(Mayring,2011,p.25).Thesepostulatesconstitutetheframeworkofqualitativethinking.

The maximum-diversity and snowball (chain) sampling methods, from thepurposefulsamplingmethodsusedinqualitativeresearch,havebeenusedtogetherwhile selecting thesample in the study.Whiledesigning the interviews,carewastaken to have the interviewees be peoplewho could offer information from bothruralandurbansides.Additionally,inordertobeabletoidentifyPomaksettlements,determiningtheplaceswherePomakslivedhomogeneouslyhasbeenattemptedbyaskingeachparticipantinwhichdistrictcenterandinwhichvillagesinKırklarelidoPomaksextensivelylive.Accordingtotheinformationobtainedfromtheparticipants,Pomaksliveextensivelyinapproximately25-30villages.Inaddition,althoughnotextensive, a portionof thePomakpopulation is also found indistrict centers andothervillages.Interviewshavebeenperformedin14Pomakvillages,inadditiontodistrictcentersandtheprovincialcenterbeingincludedinthestudygroup.

Data AnalysisThedataanalysissectionofthisstudy,titledA Sociological Research on Pomaks:

The Case of Kırklareli, is based on the descriptive approach. Firstly, the audiorecordingsthatoccurredinthein-depthinterviewshavebeendecoded.Thedatahasbeenorganizedaccordingtothethemestheresearchquestionswerecomposedof;directquotationshavebeenfrequentlyincludedinordertostrikinglyreflectwhattheintervieweeshadsaid.

Limitations of the ResearchThedifficultiesoftheresearchhavebeenthatsomeofthequitetimidbehaviorof

someofthefemaleparticipantswhohadbeeninterviewedduringthefieldresearchandwholivedinvillages;olderfemaleparticipantsrefrainedfromgivinginformation


217

becausetheythoughttheresearcherwasaTVpersonalityortheywentoff-topicbyconstantlycomplainingabouttheagriculturalpoliciesofthemenengagedinfarmingwhilepresumingtheresearchertobeagovernmentofficial.

Findings

Family StructureThe concept of family is very important for Pomaks. Even seventh-generation

relativesareascloseascorefamilymembersforPomaks.PomakswhohavecometoKırklarelithroughmigrationvisittheirrelativesthatstayedinBulgariaorGreeceasmuchaspossible.Pomakshavestatedbeingmoreconnected toeachotherdueto being a community that has experienced the trauma of migration.These days,thenumberofchildreninPomakfamiliesdoesnotexceedtwo.At thetimewhenthePomakpopulationhadbeengatheredmoreinvillages,childrenwereevaluatedas a labor force becauseofthelivelihoodprovidedthroughagricultureandanimalhusbandry;today,thetendencyistohaveasmallnumberofchildrensimilartotheThraceregionduetomechanizationofagriculture,increaseineducationlevels,andchallengingeconomicconditions.

ThePomaksstatedneverdiscriminatingbetweensonsanddaughters;infact,theystateddaughterstobeheldinhigherregard.Inthesameway,theimportancegiventoeducationoriented towardyouthsbecomingcivilservantsandstateworkbeingconsideredbetterthan“thebesttradesormercantilism”isanattitudeexpressednotonlyinthePomaksbutoneseeninThracetoo.

Forms of Work/OccupationsPomaks are seen to formerly have had the sole livelihood of agriculture and

livestock.SomePomaks,albeitfewinnumber,werealsobeennotedtobelumberjacksandcarpenters.TheroleofbreedingcattlewasenormousindeterminingtheplacesPomakswould live aftermigrating.Many families abandoned the place they hadbeen settled in post-migrationon the grounds that they could not raise livestock;theysettledinvillagesnearfieldswheresheepcouldflockandgraze.Thesedays,noprofessionalbranchisfoundwherePomakyouthsarebeingparticularlydirected.Pomaksgenerallywanttheirchildrentohave“ajobunderstateguarantee.”

Pomaksstatedhavingtheopportunitytomakewinegrapesinsomevillages,evenbeingencouragedbythestate;however,peoplestatednotwantingtoproducewinebecauseitis“objectionabletothereligion.”

toplumsal değişim

218

Solidarity NetworksPomaksareconsideredtobeacommunitythatdoes whatever it canonthematter

ofhelpingeachother.Thismatterwasparticularlyemphasizedbytheintervieweesinmanyinterviews.Bytakinganinstitutionalstate,theseassistancesinvillagelifehaveemergedasmejis(collaborations)thathaveapivotalplaceinPomaks’lives.Mejiisthenamegiventofinishingtheeverydayworkofthehomebygatheringtheneighborsattimeswhentheagricultureofthevillagerswhoprovidethehusbandryandagriculturallivelihoodhasyettobemodernizedandbothworkingthelandanddoinghusbandryarecompletely based on manpower.Forexample,becausejobslikepeeling corn,weeding sunflowers,making tarhana, rolling dough, plowing fields,buildinghomes,andbuildingroadsrequirealotoftimeandlabor,andalsobecausethevillagerscannotcomeupwiththemoneytoholdontoworkersforgettingthesejobsdone,thesetasksaredoneinturns.Peoples’jobsthathavebeendesignatedinline are done; thus everyone’swork is seenwithin unity and togetherness.Mejispreviouslyhavehadmore thananothersocial functionasidefromthecooperationfromdoingjobstogether.Thepeoplewhogatherafterfinishingthemejieat,chat,andevenplaygamesaccompaniedbyreedinstrumentsanddrums;thishastransformedthemejiperiodintoaslice of time that is looked forward to in village life.Pomaks,recountingtheirmemoirsofmejis,saidthetopicofwhosemejiwouldbedonethatdaywouldbetalkedaboutwithenthusiasmatthevillagecoffeehouse,andtheyounggirlsandboysofthevillagehavetheopportunitytotalktooneanotheratthemeji.

Pomaks in recent years have been seen establishing Pomak Associations inprovinces such as Eskişehir, Çanakkale, Bursa, and Istanbul. Through the effortsof these associations, Pomak language courses have been opened and youths areencouraged to learn the Pomak language. In addition, Pomaks have exchangedopinionsandinformationwitheachotherthroughthemediationoftheseassociationsandtheirsocialmediaaccountsonvarioussubjectssuchasfood,migrationstories,weddings,festivities,Pomaksettlementsites,andthePomaklanguage.

ReligionIntheinterviewsdonewiththePomaks,onecansaytherelationshipPomakshave

withreligionmustbehandledintwodistinctways.ThereflectionsonreligionandlifepracticesthatincludereligionforPomakslivinginthepartofPomakvillagesconnectedtoBabaeski,whichislocatedaroundBüyükMandıraBeldesiintheregionknown as PomakMandıra and the religious perceptions and lifestyles of Pomakvillages in the regions north of Kırklareli such as Skopje, Armağan village, andKurudereareverydifferentfromoneanother.

ThedataobtainedherefromPomaksettlementsinregionsneartheMeriçRivershowPomaksdonotgiveimportancetoreligiouscommandsandprohibitionssuchasthefive


219

dailyprayers,goingtoJumahprayer,andnotconsumingalcohol.PomaksettlementsintheNorthshowacompletelyoppositeattitudetowardthis.ThefirstthingPomakssayaboutthemselveshereisthattheyare“conservative.”Thissituationisalsostrikinginthevisitsmadetothevillages.Forexample,despiteBüüyükMandıraBeldesibeingasmallsettlement,itishometomanyalcoholicvenues.Alcoholisalsofoundingrocerystores and coffee shops.No place is encounteredwhere alcohol is not served.Thenumberofpeoplewhogotothemosqueatprayertimesissaidtobeverylittle.InthePomaksettlementsintheNorth,alcoholicvenuesareveryrarelyencountered;theseplacesaregenerallyjustoutsideofthevillageandoperateinasecludedplace.Heretheconcentrationthatformsiscarriedoverinmosquesevenatprayertimes.

Somepeople interviewedaroundBabaeskistated that theyhad immigratedandcomehere togetherwithKavasoğlu IbrahimPaşa, that “they are educated peoplebecausetheyareinvolvedinthebureaucracy,”andthat“therewouldbenoreligionin placeswhere therewas education.” For example, the long full coat andwhiteheadscarf,whicharesaidtobethetraditionaldressofPomakwomen,arenotused.Inothervillages,Pomakwomenstillweartheblackfullcoatwhilegoingoutside.Whenaskedthereasonforthis,theysaidthelongfullcoatis“asymbolofmourningforrelativesthathadbeenlostontheroadorinbattle”forthosewhohadcomeinthefirstmigrations;lateronwomenwhenithadacquired a religious state,womenremovedthisandsaidtheirveiland“theveilinthereligionofIslamareverydifferentthings.”

ThePomaksinotherregionsstated“beingveryconnectedtotheirreligion.”Theysaid theygivea lotof importance to thefivedailyprayersand“Thosewhodon’tgotoJumahprayercannotbeaPomak.”Asocialcontrolmechanismcanbesaidtohavebeendevelopedwhereinthose who don’t go to Jumah prayer are determined, reproached, and warned.

TheintervieweessaidfieldworkwasnotdoneonFridaysinthevillagesofold;peoplestayedathomeforfearthatgoingtoremotefieldswouldcauseonetomissJumahbecauseFridayisthedayofJumahprayer.

Various Beliefs and PracticesAswitheverysociety,Pomaksalsohaveanumberofdifferentbeliefsandpractices.

Althoughtheintervieweessaidthesebeliefshadlosttheirvaliditythesedays,thetracesofsomepractices thathadbeenappliedquitestronglyatone timecanstillbeseentoday.Forexample,newbornbabiesandthemothersgoingoutsidefor40daysafterthebirthnot beinggoodwas stated in the interviews.Another tradition that is stillpracticedsimilar to this is tonotbringtwonewbornbabiessidebysideuntil theirfortiethday,throughtheideaof“mixinginthe40-dayolds.”Inthesameway,mother’smilkbeinginstilledinthenewbornbaby’seyesandearsstillcontinuesthroughthe

toplumsal değişim

220

beliefthatitprotectsfromillness.Anotherbeliefisthatawomanwhohasjustgivenbirthdoesn’ttakeabathaftertheal-Zuhrazanuntilthefortiethdayoccurs.Also,whenthebabyis40daysold,goingoutsideonthatdayisconsiderednecessary;iftheystayathome,somethingisbelievedwillhappentothebabyormother.

Another practice fromold days believed towork in Pomak villages is tying themouthoftheshears.Tyingtheshearswasdescribedasaprayersaidbyateacherforkeepingananimalfrombeingtornapartbywolveswhenithasgonemissingintheprocessofbringingbackthesheeporcattlefromgrazing.Thistraditioniscalled“tyingthewolf’smouth.”Similarly,tyingtheshearsonthecoldestnightofwinter,alsocalledOrthodoxChristmasEve,isbelievedwillprotecttheanimalsthroughouttheyear.

OneoftheoldestbeliefstooisthebeliefaboutseeingthepersonyouwillmarryonHıdrellez(May6th),wherethenightbeforeyoupraySalahandgotobedwithoutspeakingtoanyone.Anotherwaytopracticethistraditionistotakeabiteofbreadwithoutswallowingitandgoingtosleep;thatnightisthoughttheoneyouwillmarrywillcometoyourdream.Again,washingwhitelaundryandleavingropelaidouttheweekbeforeHıdrellezisbelievedtobringbadlucktothehome.ThisweekiscalledtheEmptyWeek.Pomaksexpressednotbelievinginsuchthingsthesedays.

These beliefs and practices, which occur in different versions everywhere inTurkey,canbesaidtohavecommonculturalelementsfromcommunitiesthatdealwith agriculture and animal husbandry. Consequently, these beliefs and practicesareconsideredtonotbespecifictoPomaksbutthattracesofthesamebeliefsandpracticescanbeencounteredeverywhereinAnatolia.

WeddingsFormerly, introductions in Pomaks, where arranged marriages are not very

common,were said to occur around fountains, onHıdrellez, atweddings, and atmejis.Accordingtowhatwasdescribedintheinterviews,adultsgiveyouthsarightto be flexible and in this respect tolerate youths, being aware of the aspect thesementionedsocialeventshaveinpreparingthegroundworkformarriage.Forexample,mejisareaneagerlyanticipatedeventforthemenofthevillage.Atmejis,menhavemanywaystoconfideinthewomentheylove.Forexamplesomeofthesewaysaretothrowawalnutontothedoughtrayofthegirlhewantstomarryatacouscousmeji,helpingthegirlhelovesatthesunflowerandcornmeji,andsingingfolksongsatmejisbyimplyingtheyloveeachother.

AnotheroriginalpracticerelatedtoPomaksistheritualofrequestingthegirl;afteratleastthreerepetitionsthegirlisgiven.Thefamilyofthecandidateforhusbandfirstgoestothegirl’shomeonFridayorMondayevening.Iftheintroductionispositive,


221

thesecondrequesthappensonthefollowingMondayorFriday.ThethirdrequestagainhappensthenextFridayorMonday.Inotherwords,thegroomandbridearecontractedwithinatotalofsevendaysafterthethirdrequestisperformed,withtheconditionbeingitisonaFridayorMonday.Thegroomiscalledtothehomeduringtheputtingonofthering.

ThefactthatPomakyouthsnolongerwish to live with the familyhaspracticallyledtothedisappearanceofPomaklifetraditionsintheextendedfamily.

Prayers for RainPrayersforrainarearatherimportanttraditioninPomakvillages.Theseprayers

arearrangedin themonthofMay.Thesedays, theprayersfor rainhave takenaninstitutional state where the Pomak villages come together, wriggling free of itsoriginalmeaningandPomakshavetheopportunityforamonthtoseeeachotherandbecomeacquaintedandclose.Organizingtheprayersforrainisdoneasfollows:EachvillageleaderdictatesthedayhewantstomaketheprayerforrainbygoingtotheKırklareliMuftiOffice.Herethedecisionismadejointlywiththevillageleaders,andwhichdayeachvillage’sprayerforrainwillbedoneisdetermined.Informationonthetimeandlocationthatwasindividuallydeterminedforeachvillageisannouncedto thevillagers from thespeakersof themosque forallvillageswhere theprayerforrainwillbedone.Later,atruckisrented,andthistruckgoesaboutthevillage.Everyhouseholddonatestosupporttheprayerforrain.Thesedonationscanbeintheformofsheep,cattle,wheat,flour,ormoney.Themenperformsacrificesattheplacewheretheprayerforrainwillbeheldandstarttocookthemeatfromthesesacrifices.Anyonewhowantscanparticipateintheprayerforrain,inadditiontotheimamsfromnearbyvillages,theKırklareliMufti,andthedistrictmayors.Theimamsmaketheprayertogether,andthenthemealsstarttobeserved.Insomevillages,becausetheplacewheretheprayerhadbeendonebeforeisnolongerappropriate,ahallissaidtoberentedforgatheringusingthevillagebudget.

Food CulturePomakfoodcanbeconsideredasthe most prominent area where Pomak culture

has been preservedfromthepasttothepresent.CornisthemostbasicingredientinPomakfoodculture.Therefore,cornbeingthemainingredientinthedishkachamak, whichisthefoodthatfirstcomestomindwhentryingPomakdishes,isnotsurprising.Kachamakisadishwiththeconsistencyofhalvaandismadefromjustcornmealandwater.Pomaksoftenconsumekachamakwithoutaspecificmeal.Becausekachamakhasbothalowcostandfillsforalongtime,aswellasitspracticalpreparation,ithashadanimportantplaceforPomakswholivedinpovertyandfamineaftermigrating.Ingredientslikeroastedmeat,butter,molasses,lambfat,sugar,andsourmilkcheese,

toplumsal değişim

222

whichcanbeconsumedtogetherwithkachamak,makeanaccessiblemealthatcanbeconsumedinaccordancewithanyone’stasteandbudget,richorpoor.Kasha isthesoupformofkachamak,too.Theelderlyparticularlyinvillagesweredescribedasdrinkingthissoupinthemorning.Pomakscookmanymealswithinthehomeinwood-burningstovesthatalsohaveapartialoven.However,withnaturalgascookingnowadays,cookstovesandstoveheaters(pechka)areabouttodisappear.

LanguageThedataobtainedfromthefieldresearchshowsthePomaklanguagetobeindanger

of extinction.Of the interviewees, those between 30-50 years old said none of thechildrenknewthePomaklanguage;thoughtheycouldunderstandalittlewhenitisspoken,thechildrenthemselvescannotspeakit.Whenaskedthereasonforthis,theysaidthatbecausetheyreadandwriteinTurkishtheydidn’tteachthePomaklanguagewiththeideathatboth“incasetheirchildren’seducationalliveswouldbeaffected,”aswellas“knowingTurkishisenough,knowingthePomaklanguageisunnecessary.”

Someof thePomakswhohadsettled inKırklareli said theyhadnotbeenhardpressed here when they migrated because their grandfathers had already knownTurkishwhentheyfirstarrived.ThesePomakswereidentifiedtohavespokenbothTurkish and thePomak languageprior tomigrating.These days aswell, Pomaksliving inBulgaria orGreece areknown toprefer speakingTurkish insteadof thePomak language. Therefore, Pomaks who know Turkish don’t experience anydifficultyintheirnewplaceintermsoflanguageandhavebeenabletoadapteasilytoKırklareli.AccordingtowhatthegrandchildrenofPomakswhospeaknoTurkishconveyed,thosewhoonlyspeakthePomaklanguagehavehadtroubleadaptingtheirlivestohere.Difficultieslikebeingunabletoexpressoneselfintheplacestheygo(oneofthemostbrutalconsequencesofimmigration),theinabilitytodefendoneself,andbeingunabletoexplainone’stroublesbecomeinevitableforPomakswhodon’tknowTurkish.

SomeoftheintervieweesconveyedthattheirrelativeswhohadfirstimmigratedhadbeenprohibitedfromspeakingthePomaklanguageatschool.Memoriesweredescribedinthedirectionofcomplaintstoteachersbythenationalunificationpatrolsestablishedat schoolsabout speaking thePomak languageandbeingpunishedbysometimespayingmoneyandsometimesbeingbeaten.

Based on many Pomaks in the field research defining themselves as “statist,”“nationalist,”or“Turk,”thereluctance Pomaks experienced on the topic of speaking their language or teaching it to their children isconsideredtohavesourced the idea that havingalanguageotherthanTurkishwould harm their Turkish identity.


223

DiscussionCultureisalifestylethatensurescontinuity,iskeptalivethroughthetraditionsof

acommunity,andis inheritedfromgenerationtogeneration.Fromthisperspective,cultureisarealitypeopleconstantlyrediscoverandisarepresentationoffacts(Kartari,2014,p.29).Inordertonotgetlostandbeabletoadaptunderthechangingconditions,the cultural structuremust change and be able to strugglewith difficult conditions(Haviland,Prins,Walrath,&Mcbride,2008,p.132).Pomakculturehasalsoundergonecertainchangesinordertobeabletocontinueitsexistenceafterlivingtheimmigrationexperience.ErolGüngör(1993,p.31)definedtheconceptofculturalchangeas“…theoldstylesofsolvingortheoldmeanstosatisfactionbeingunabletoadapttonewsituations;namely,theadoptionofnewwayswhenneedscannotbemet.”

Weber (Schroeder, 1996, pp. 24–26) mentioned the three dimensions of culturalchange:Thefirstisroutinizing,thesecondistheimpactofchangeoverlifespheres,andthethirdisthechangeinthecommunity’sinternallogic.PomakswhohaveimmigratedtoKırklareliexperienceastateofcontinuousculturalinteractiontogetherwithcommunitiessuchasBosnians,Thessalonikiimmigrants,thosemigratingforreligion,thosefromDağ,theGypsies,andtheGhazals.Asanaturalresultofthisculturalinteraction,manyPomaktraditionshaveover timestarted to resemble the traditionsof thecommunitieswheretheysharethesamevillageorneighborhood.AnumberofchangeshappenduetotheroutinizingofcertainnewbehaviorsandformsofactivityinthePomaks’socialstructure,andthesenewforms/synthesesmaketheirliveseasier.CulturalencountersallowelementsoriginaltoPomakritualstoemerge.Patternsofacceptedbehavior,values,andnormsaresubjectedtoasynthesiswithinthePomakculture,andthesocialstructureismaintainedbyadaptingthenewformatstotheold(Turhan,1959,pp.108–109).

The characteristic structure of Pomak culture has these days begun to showcharacteristicssimilartothosefromThrace.Pomaksinternally-closedlifetendencieshavechangedovertime.Youths,whoseinteractionswiththeoutsidehaveincreasedduetotheexpansionofeducationandtraining,thedevelopmentofmassmedia,andnew jobopportunities, haveplayed an important role in the change thatPomaks’homogenousstructurehasundergoneovertime.

Whenmentioningtraditions,onethingwasstatedwhererepresentativesandpreserversare found.Tradition is the traditium formed in the past, executed, and transferred. Itcontainsmaterialobjects,beliefsinallkindsofthings,peopleandevents,practices,andinstitutions(Shils,2003,pp.110–111).Thetraditionalfeaturesthevillageenvironmentpossesses allow the opportunity for keeping the Pomak sociocultural structure withthemostdistinctiveandvibrant form invillages.Villages,being theplacewhere thePomaklanguageisspokenindailylifeandisconveyedtotheyoungergenerationevenifjustalittle,haveamoreadvantageouspositioncomparedtothecentralregions.Theelderlypopulation,whoare the transmittersof tradition,alsomostly lives invillages.

toplumsal değişim

224

However,weakdevelopmentinruralareasandvillagelifebeinginsufficientonthepointofmeetingallbasicneedssuchasaperson’seducation,health,andtransportationhavecausedrupturesinPomakculture.Inthiscontext,villagelifeshouldberemovedfromonesumofdisadvantagesinordertoreducetherapidmigrationtocentralregions.Educationinvillagescanonlybecarriedoutuptomiddleschool;youthswhowantahighschooleducationhavetolocateinthecentralregions.Byclosingseveralofthelargesugarmillsanddairyfarmswithbroademploymentcapacitiesthathadbeenestablishednearvillages,thepopulationofworkingyouthshasalsocompletelymigrated.Becauseagricultureandanimalhusbandry,villagers’basicsourceofincome,arefoundtroublesomebyyouthsanddon’tgenerateanincomematchingtheirdifficulty,thesejobsarenotpreferred,andthisisthemostimportantfactortriggeringmigrationtothecity.

WhenfocusingonthediscussionsrelatedtothosewithBulgarian,Greek,AncientSlavic,orMacedonianorigins,thequestionofwhattheremainingPomaksfeelabouttheirstateofself-belongingisconsideredmoreimportantthanhypothesesrelatedtotheiridentity.Inthiscontext,boththeresultsobtainedfromotherfieldstudiesandthesimilarityandintegrationofPomakculturewithTurkishculturethathasbeenseenintheresultsofthisstudyshowthatPomaksstatingtobeTurkscorrespondstoasociologicalreality.Inculturalchanges,KroeberandSorokinclaimedchangeinaculturetofirsttakeplaceinthespiritualculture,contrarytotheMarxistviewthatclaimschangetoappearprimarilyinthematerialcultureandthematerialculturetoleadculturalchangeswhilespiritualcultureregularlylagsbehindthematerialculture.Inotherwords,changefirstoccursinthemind,andthentheprojectionsofthesechangesinsociallifebegintobeseenconcretely(Sorokin,1972,p.260).Therefore,theculturalandsociologicalstructuresbeingintertwinedinawaythatalsosupportsthesediscourseswithPomaksdefiningthemselvesduringthisfieldstudyas“nationalist,”“statist,”“theoriginoftheTurk,”and“theOttomanaides,”arephenomenathatconstantlyrecreateoneanother.AccordingtoBenedict(2011,pp.16–22),everyculturemakesitschoicefromanetworkofpossibilities,andthischoicegivesthatcultureitsspecialpattern.ByexplainingtheintegrationPomaks’haveexperiencedwithTurkishandAnatolianculture,thepresenceofthischoicecanbeconsideredastheoneanswer.

Acknowledgements• Thisarticleisbasedonamaster’sthesiswrittenbytheauthorandsubmittedinpartialfulfillmentoftherequirementsfortheM.A.degreeatIstanbulUniversity,Istanbul,Turkey.

• Theauthordeclaresnopotentialconflictsofinterestwithrespecttotheresearch,authorship,and/orpublicationofthisarticle.

• The author received no financial support for the research, authorship, and/orpublicationofthisarticle.


225

Kaynakça/ReferencesAlp,İ.(2008).Pomak Türkleri (Kumanlar-Kıpçaklar). Edirne:TrakyaÜniversitesiSosyalBilimler

EnstitüsüYayınları.

Başaran,F.N.veGürcüm,B.T.(2007).AreflectiononPomakculture inmodern-dayTurkey:Traditionalfemaleclothingandthebride’sweddingoutfit.Folklore, 118(2),217–228.

Benedict,R.(2011).Kültür örüntüleri(M.Topal,Çev.).İstanbul:İletişimYayınları.

Boboc-Cojocaru,A.(2013).The“otherwithin”intheBalkans:ThecaseofPomaks.InInternational Scientific Conference: Literature, Discourse and Multicultural Dialogue (pp. 334–347).UniversityofPetruMaior,ALPHA.

Bozok,B.A.veYükselsin,İ.Y.(2016).TransformationandcontinuityinPesnaPractise:ThecaseofBreznitsa’sPomakcommunity.International Journal of Human Sciences, 13(1),421–435.

Brunnbauer,U. (1998).Historiesand identities:Nation-stateandminoritydiscourses:Thecaseof theBulgarianPomaks.InBulgarianCenterforRegionalCulturalStudies(Ed.),In and out of collective: Papers on former Soviet Blog rural communities(Vol.1,pp.1–12).Sofia:BulgarianCenterforRegionalCulturalStudies.Retrievedfromhttp://www-gewi.uni-graz.at/csbsc/ulf/pomak_identities.htm

Brunnbauer,U.(2001).TheperceptionofMuslimsinBulgariaandGreece:Betweenthe‘self’andthe‘other’.Journal of Muslim Minority Affairs, 21(1),40–61.

Çavuşoğlu,H. (1993).Balkanlarda Pomak Türkleri: Tarih ve sosyokültürel yapı.Ankara:KökSosyalveStratejikAraştırmalarVakfıYayınları.

Demetriou,O.(2004).Prioritizing‘ethnicities’:TheuncertaintyofPomak-nessintheurbanGreekRhodoppe.Ethnic and Racial Studies, 27(1),95–119.

Dürük, F. (2007).Pomaklarda Pesne pratiği: Sembolik kültür ve etnisite (Doktora tezi,DokuzEylülÜniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresindenedinilmiştir.

Edles,L.D.(2006).Uygulamalı kültürel sosyoloji(C.Atay,Çev.).İstanbul:BabilYayınları.Eren, A. C. (1964). Pomaklar. İslam Ansiklopedisi içinde (C. IX, s. 572–576). İstanbul:Milli

EğitimBasımevi.

Güngör,E.(1993).Değerler psikolojisi.Amsterdam:HollandaTürkAkademisyenlerBirliğiYayınları.Güngör,E.(1996).Sosyal meseleler ve aydınlar.İstanbul:ÖtükenNeşriyat.Güvenç,B.(1996 ).İnsan ve kültür(7.basım).İstanbul:RemziKitabevi.Güvenç,B.(2015).Kültürün Abc’si(7.basım).İstanbul:YapıKrediYayıncılık.Haviland,W.A.,Prins,H.E.L.,Walrath,D.veMcbride,B.(2002).Kültürel antropoloji(H.İnanç

veS.Çiftçi,Çev.).İstanbul:KaknüsYayınları.

Kartarı,A.(2014).Kültür, farklılık ve iletişim: Kültürlerarası iletişimin kavramsal dayanakları. İstanbul:İletişimYayıncılık.

Koyuncu, A. (2013). Balkan Savaşları sırasında Pomakların zorla tanassur edilmesi (1912-1913).Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM),33,139–196.

Kümbetoğlu,B. (2012).Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma (3.basım).Ankara:BağlamYayıncılık.

Malinowski,B.(2016).Bilimsel bir kültür teorisi(D.Uludağ,Çev.).Ankara:DoğuBatıYayınları.Mayring,P.(2011).Nitel sosyal araştırmaya giriş: Nitel düşünce için bir rehber(A.Gümüş,M.S.

Durgun,Çev.).Ankara:BilgesuYayıncılık.

toplumsal değişim

226

Memişoğlu, H. (2005). Balkanlarda Pomak Türkleri (3. basım). İstanbul: Türk DünyasıAraştırmalarıVakfı.

Neuberger,M.(2000).Pomakborderlands:Muslimsontheedgeofnations.Nationalities Papers, 28(1),181–198.

Özcan,S.(2013).Pomak kimliği.Edirne:CerenYayıncılık.Özkaya,H.(2013).Kırklareli ili ağızları söz varlığı(Yükseklisanstezi,TrakyaÜniversitesiSosyal

BilimlerEnstitüsü,Edirne).https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/adresindenedinilmiştir.

Özönder,C.(1988).PomakTürkleri.Batı Trakya’nın Sesi, 1(4),12–24.Öztürk, N. N. (2011). Pomakların sözlü tarihi (Yayımlanmamış araştırma). Eskişehir: Pomak

KültürDerneği.

Öztürk,N.veAşçıkoca,H.(2013).OsmaniyebeldesiPomakevleriüzerineçevresel,mekansal-programatik ve yapısal bir değerlendirme.Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(25).http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt6/cilt6sayi25_pdf_ozelsayi/ozturk_nazmiye.pdf

Schroeder,R.(1996).Max Weber ve kültür sosyolojisi(M.Küçük,Çev.).Ankara:BilimveSanatYayınları.

Shils,E.(2003).Gelenek.Doğu Batı Düşünce Dergisi, 25,101–135.Sorokin,P.A.(1972).Bir bunalım çağında toplum felsefesi(M.Tuncay,Çev.).Ankara:BilgiYayınevi.

Turan,Ö.(1999).Pomaks:Theirpastandpresent.Journal of Muslim Minority Affairs, 19(1),69–83.Turhan,M.(1959).Kültür değişmeleri: Sosyal psikoloji bakımından bir tetkik.İstanbul:İstanbul

ÜniversitesiEdebiyatFakültesiYayınları.

Yıldırım,A.veŞimşek,H.(2013).Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9.basım).Ankara:SeçkinYayıncılık.

UPQMVNTBM EFóJñJN€¦ · Osmanlı Devleti, 1358 yılında Edirne üzerinden Rodop-lara fütuhat...

Documents

Transcript of UPQMVNTBM EFóJñJN€¦ · Osmanlı Devleti, 1358 yılında Edirne üzerinden Rodop-lara fütuhat...