UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1...

60
1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of Hindi at the T.Y.B.A. Examination Credit and grading system (Paper IV,V,VI) (With effect from the academic year 2017-2018)

Transcript of UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1...

Page 1: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

1

UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand

Pattern of Question Paperin the

Subject of

Hindi

at the

TYBA Examination

Credit and grading system (Paper IVVVI)

(With effect from the academic year 2017-2018)

2

UNIVERSITY OF MUMBAI

Revised Syllabusand

Pattern of Question Paperin the

Subject of

Hindi

at the

TYBA Examination

Committee - 1 DrRatna Sharma (Convenor)

2 DrRajanGore

3 Dr Pandurang Mahalinge

4ShriSantosh Gaikwad

5 Dr Mohsin Khan

6 Dr Balaji Gaikwad

7 Dr Medini SAnjanikar

8 Dr Shyamsundar Pndey

9 Dr Rahul Marathe

10 Shri Hastimal lsquoHastirsquo

11Shri Rajesh Reddy

12Shri Hridayesh Mayank

3

SYLLABUS 2017-18

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-501कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VCredit-4

हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

1हहदी साहहतय का आहतहास नामकरण और काल हिभाजन की समसया

2अददकाल

(क)अददकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(ख) हसदध नाथ जन एि रासो साहहतय की सामानय हिशषताए

3भहिकाल

(ग) भहिकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(घ) सत सफ़ी राम कषण कावय की सामानय हिशषताए

4रीहतकाल

(च) रीहतकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(छ) रीहतबदध रीहतमि एि रीहतहसदध कावय की हिशषताए

4

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1lsquoदोहाकोशrsquoदकसकी रचना ह

2lsquoजयचदपरकाशrsquoकरचहयताकौनह

3 lsquoखमानरासोrsquoकालखककौन ह

4 lsquoसदशरासकrsquoकरचहयताकौनह

5 lsquoकीरततपताकाrsquo क रचनाकार कौन ह

6 lsquoराउलिलrsquoदकसकीरचनाह

7 lsquoबीसलदि रासोrsquo क रचनाकार कौन ह

8 lsquoजय मयक जस चदिकाrsquo नामक गरथ क रचनाकार कौन ह

9 lsquoरणमलछदrsquo नामककावयकीरचनादकसनकी ह

10 lsquoभरतशवरबाहबलीरासrsquo करचनाकारकौनह

11lsquoदलहहन गािह मगलचारrsquo दकसकी पहि ह

12 कबीर की रचनाओ का सकलन दकस नाम स दकया गया ह

13 lsquoम कहता अहखन दखी त कहता कागद की लखीrsquo दकसकी पहि ह

14 रदास दकस कावयधारा क कहि ह

15 lsquolsquoपरभजी तम चनदन हम पानी जाकी ऄग-ऄग बास समानीrsquorsquoदकसकी पहि ह

16 नानक-पथ क परिताक कौन ह

17 नानक क पद दकस गरथ म सकहलत ह

18 रजजब दकसक हशषय थ

19 दाददयाल क पद दकस शीषाक स सगरहहत ह

20 lsquoबारहखड़ीrsquo दकसकी रचना ह

21 lsquoजञानसमिrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

22 lsquoचदायनrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

5

23 अचाया रामचनि शकल क ऄनसार भहिकाल की समय सीमा कया ह

24 परमाखयान कावयधारा पर दकस शली का परभाि ह

25 परमाशरयी शाखा क परमख कहि कौन ह

26 lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

27 रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

28 lsquoऄखरािटrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

29 lsquoहछताइ िातााrsquo दकसकी रचना ह

30 lsquoजञानदीपrsquoकी रचना दकसन की

31 हिहशषटादवत-हसदधात की सथापना दकसन की

32 अलिार सत सखया म दकतन थ

33 lsquoधयानमजरीrsquo दकसकी रचना ह

34 lsquoहिनयपहिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

35 ldquoलाज न अइ अपको दौर अएह साथrdquo- पहि का सबध दकसस ह

36 गौड़ीय समपपरदाय क परिताक कौन ह

37 हररदासी समपपरदाय दकस ऄनय नाम स जाना जाता ह

38 सरदास दकसक हशषय थ

39 lsquoसाहहतय लहरीrsquo दकसकी रचना ह

40 lsquoसरसागरrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

41 पहषटमागीय भहि-सपरदाय की सथापना दकसन की

42 ldquoईर म माखन चोर गड़rdquo दकसकी पहि ह

43 lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

44 ldquoजग सहाग हमथया री सजनी हािा हो हमट जासीrdquo दकसकी पहि ह

45 lsquoगीतगोहिनद की टीकाrsquo दकसकी रचना ह

6

46 lsquoऄदधा कथानकrsquo दकसकी रचना ह

47 lsquoबरि नाहयकाभदrsquo क रचहयता कौन ह

48 lsquoरामचदिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

49 lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

50 lsquoरहसकहपरयाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

51 lsquoसथहलभिरासrsquoमसथहलभिकसाथदकसिशयाकीकथाकहीगइह

ऄ) परददशा अ) शफाहलका

आ) कोशा इ) मदहनका

52कौनसीशलीजनरचनाओकीनहीह

ऄ) रास अ) फाग

आ) चररत इ) चयाापद

53lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

54lsquoगोरख जगायो जोगभहिभगायोभोगrsquoदकसकीपहिह

ऄ)इशवरदास अ) तलसीदास

आ) रामानद इ) िललभाचाया

55 lsquoभरतशवर बाहबली रासrsquo को जन साहहतय क रास परपरा का पहला गरथ दकसन माना ह

ऄ) राहलसासकतयायन अ) गणपहतचिगपत

आ) महनहजनहिजय इ) रामचिशकल

56lsquoसधा भाषाrsquoका परयोग दकन कहियो न दकया ह

ऄ)हसदध अ) जन

आ) ऄपभरश इ) सत

57 lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

7

58 कबीर को lsquoिाणी का हडकटटरrsquo दकसन कहा

ऄ) हजारीपरसाद हदविदी अ) अचाया रामचनि शकल

आ) शयामसदर दास इ) डॉ गणपहतचनि गपत

59 सत कावयधारा का परमख रस कौन-सा ह

ऄ) िीर अ) करण

आ) शरगार इ) शात

60 हनगाण बरहम दकस कावयधारा का परमख अधार ह

ऄ) सत अ) सफी

आ) राम इ) कषण

61 राम कावयधारा क परमख कहि कौन ह

ऄ) कबीर अ) जायसी

आ) तलसी इ) सरदास

62 हनमनहलहखत म स कौन पहषटमागा क कहि नही ह

ऄ) नागरीदास अ) हछतसिामी

आ) नददास इ) सरदास

63 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना सरदास की नही ह

ऄ) साहहतय-लहरी अ) सरसारािली

आ) सरसागर इ) रामचररतमानस

64 ldquoमो मन हगरधर छहि पर ऄटकयौrdquo दकसकी पहि ह

ऄ) मीराबाइ अ) सरदास

आ) कषणदास इ) कभनदास

65 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना कशिदास की नही ह

ऄ) रतन बािनी अ) साहहतय-लहरी

आ) हिजञानगीता इ) रहसकहपरया

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 2: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

2

UNIVERSITY OF MUMBAI

Revised Syllabusand

Pattern of Question Paperin the

Subject of

Hindi

at the

TYBA Examination

Committee - 1 DrRatna Sharma (Convenor)

2 DrRajanGore

3 Dr Pandurang Mahalinge

4ShriSantosh Gaikwad

5 Dr Mohsin Khan

6 Dr Balaji Gaikwad

7 Dr Medini SAnjanikar

8 Dr Shyamsundar Pndey

9 Dr Rahul Marathe

10 Shri Hastimal lsquoHastirsquo

11Shri Rajesh Reddy

12Shri Hridayesh Mayank

3

SYLLABUS 2017-18

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-501कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VCredit-4

हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

1हहदी साहहतय का आहतहास नामकरण और काल हिभाजन की समसया

2अददकाल

(क)अददकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(ख) हसदध नाथ जन एि रासो साहहतय की सामानय हिशषताए

3भहिकाल

(ग) भहिकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(घ) सत सफ़ी राम कषण कावय की सामानय हिशषताए

4रीहतकाल

(च) रीहतकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(छ) रीहतबदध रीहतमि एि रीहतहसदध कावय की हिशषताए

4

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1lsquoदोहाकोशrsquoदकसकी रचना ह

2lsquoजयचदपरकाशrsquoकरचहयताकौनह

3 lsquoखमानरासोrsquoकालखककौन ह

4 lsquoसदशरासकrsquoकरचहयताकौनह

5 lsquoकीरततपताकाrsquo क रचनाकार कौन ह

6 lsquoराउलिलrsquoदकसकीरचनाह

7 lsquoबीसलदि रासोrsquo क रचनाकार कौन ह

8 lsquoजय मयक जस चदिकाrsquo नामक गरथ क रचनाकार कौन ह

9 lsquoरणमलछदrsquo नामककावयकीरचनादकसनकी ह

10 lsquoभरतशवरबाहबलीरासrsquo करचनाकारकौनह

11lsquoदलहहन गािह मगलचारrsquo दकसकी पहि ह

12 कबीर की रचनाओ का सकलन दकस नाम स दकया गया ह

13 lsquoम कहता अहखन दखी त कहता कागद की लखीrsquo दकसकी पहि ह

14 रदास दकस कावयधारा क कहि ह

15 lsquolsquoपरभजी तम चनदन हम पानी जाकी ऄग-ऄग बास समानीrsquorsquoदकसकी पहि ह

16 नानक-पथ क परिताक कौन ह

17 नानक क पद दकस गरथ म सकहलत ह

18 रजजब दकसक हशषय थ

19 दाददयाल क पद दकस शीषाक स सगरहहत ह

20 lsquoबारहखड़ीrsquo दकसकी रचना ह

21 lsquoजञानसमिrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

22 lsquoचदायनrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

5

23 अचाया रामचनि शकल क ऄनसार भहिकाल की समय सीमा कया ह

24 परमाखयान कावयधारा पर दकस शली का परभाि ह

25 परमाशरयी शाखा क परमख कहि कौन ह

26 lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

27 रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

28 lsquoऄखरािटrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

29 lsquoहछताइ िातााrsquo दकसकी रचना ह

30 lsquoजञानदीपrsquoकी रचना दकसन की

31 हिहशषटादवत-हसदधात की सथापना दकसन की

32 अलिार सत सखया म दकतन थ

33 lsquoधयानमजरीrsquo दकसकी रचना ह

34 lsquoहिनयपहिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

35 ldquoलाज न अइ अपको दौर अएह साथrdquo- पहि का सबध दकसस ह

36 गौड़ीय समपपरदाय क परिताक कौन ह

37 हररदासी समपपरदाय दकस ऄनय नाम स जाना जाता ह

38 सरदास दकसक हशषय थ

39 lsquoसाहहतय लहरीrsquo दकसकी रचना ह

40 lsquoसरसागरrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

41 पहषटमागीय भहि-सपरदाय की सथापना दकसन की

42 ldquoईर म माखन चोर गड़rdquo दकसकी पहि ह

43 lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

44 ldquoजग सहाग हमथया री सजनी हािा हो हमट जासीrdquo दकसकी पहि ह

45 lsquoगीतगोहिनद की टीकाrsquo दकसकी रचना ह

6

46 lsquoऄदधा कथानकrsquo दकसकी रचना ह

47 lsquoबरि नाहयकाभदrsquo क रचहयता कौन ह

48 lsquoरामचदिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

49 lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

50 lsquoरहसकहपरयाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

51 lsquoसथहलभिरासrsquoमसथहलभिकसाथदकसिशयाकीकथाकहीगइह

ऄ) परददशा अ) शफाहलका

आ) कोशा इ) मदहनका

52कौनसीशलीजनरचनाओकीनहीह

ऄ) रास अ) फाग

आ) चररत इ) चयाापद

53lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

54lsquoगोरख जगायो जोगभहिभगायोभोगrsquoदकसकीपहिह

ऄ)इशवरदास अ) तलसीदास

आ) रामानद इ) िललभाचाया

55 lsquoभरतशवर बाहबली रासrsquo को जन साहहतय क रास परपरा का पहला गरथ दकसन माना ह

ऄ) राहलसासकतयायन अ) गणपहतचिगपत

आ) महनहजनहिजय इ) रामचिशकल

56lsquoसधा भाषाrsquoका परयोग दकन कहियो न दकया ह

ऄ)हसदध अ) जन

आ) ऄपभरश इ) सत

57 lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

7

58 कबीर को lsquoिाणी का हडकटटरrsquo दकसन कहा

ऄ) हजारीपरसाद हदविदी अ) अचाया रामचनि शकल

आ) शयामसदर दास इ) डॉ गणपहतचनि गपत

59 सत कावयधारा का परमख रस कौन-सा ह

ऄ) िीर अ) करण

आ) शरगार इ) शात

60 हनगाण बरहम दकस कावयधारा का परमख अधार ह

ऄ) सत अ) सफी

आ) राम इ) कषण

61 राम कावयधारा क परमख कहि कौन ह

ऄ) कबीर अ) जायसी

आ) तलसी इ) सरदास

62 हनमनहलहखत म स कौन पहषटमागा क कहि नही ह

ऄ) नागरीदास अ) हछतसिामी

आ) नददास इ) सरदास

63 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना सरदास की नही ह

ऄ) साहहतय-लहरी अ) सरसारािली

आ) सरसागर इ) रामचररतमानस

64 ldquoमो मन हगरधर छहि पर ऄटकयौrdquo दकसकी पहि ह

ऄ) मीराबाइ अ) सरदास

आ) कषणदास इ) कभनदास

65 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना कशिदास की नही ह

ऄ) रतन बािनी अ) साहहतय-लहरी

आ) हिजञानगीता इ) रहसकहपरया

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 3: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

3

SYLLABUS 2017-18

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-501कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VCredit-4

हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

1हहदी साहहतय का आहतहास नामकरण और काल हिभाजन की समसया

2अददकाल

(क)अददकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(ख) हसदध नाथ जन एि रासो साहहतय की सामानय हिशषताए

3भहिकाल

(ग) भहिकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(घ) सत सफ़ी राम कषण कावय की सामानय हिशषताए

4रीहतकाल

(च) रीहतकालीन हहदी साहहतय की पषठभहम

(छ) रीहतबदध रीहतमि एि रीहतहसदध कावय की हिशषताए

4

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1lsquoदोहाकोशrsquoदकसकी रचना ह

2lsquoजयचदपरकाशrsquoकरचहयताकौनह

3 lsquoखमानरासोrsquoकालखककौन ह

4 lsquoसदशरासकrsquoकरचहयताकौनह

5 lsquoकीरततपताकाrsquo क रचनाकार कौन ह

6 lsquoराउलिलrsquoदकसकीरचनाह

7 lsquoबीसलदि रासोrsquo क रचनाकार कौन ह

8 lsquoजय मयक जस चदिकाrsquo नामक गरथ क रचनाकार कौन ह

9 lsquoरणमलछदrsquo नामककावयकीरचनादकसनकी ह

10 lsquoभरतशवरबाहबलीरासrsquo करचनाकारकौनह

11lsquoदलहहन गािह मगलचारrsquo दकसकी पहि ह

12 कबीर की रचनाओ का सकलन दकस नाम स दकया गया ह

13 lsquoम कहता अहखन दखी त कहता कागद की लखीrsquo दकसकी पहि ह

14 रदास दकस कावयधारा क कहि ह

15 lsquolsquoपरभजी तम चनदन हम पानी जाकी ऄग-ऄग बास समानीrsquorsquoदकसकी पहि ह

16 नानक-पथ क परिताक कौन ह

17 नानक क पद दकस गरथ म सकहलत ह

18 रजजब दकसक हशषय थ

19 दाददयाल क पद दकस शीषाक स सगरहहत ह

20 lsquoबारहखड़ीrsquo दकसकी रचना ह

21 lsquoजञानसमिrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

22 lsquoचदायनrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

5

23 अचाया रामचनि शकल क ऄनसार भहिकाल की समय सीमा कया ह

24 परमाखयान कावयधारा पर दकस शली का परभाि ह

25 परमाशरयी शाखा क परमख कहि कौन ह

26 lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

27 रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

28 lsquoऄखरािटrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

29 lsquoहछताइ िातााrsquo दकसकी रचना ह

30 lsquoजञानदीपrsquoकी रचना दकसन की

31 हिहशषटादवत-हसदधात की सथापना दकसन की

32 अलिार सत सखया म दकतन थ

33 lsquoधयानमजरीrsquo दकसकी रचना ह

34 lsquoहिनयपहिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

35 ldquoलाज न अइ अपको दौर अएह साथrdquo- पहि का सबध दकसस ह

36 गौड़ीय समपपरदाय क परिताक कौन ह

37 हररदासी समपपरदाय दकस ऄनय नाम स जाना जाता ह

38 सरदास दकसक हशषय थ

39 lsquoसाहहतय लहरीrsquo दकसकी रचना ह

40 lsquoसरसागरrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

41 पहषटमागीय भहि-सपरदाय की सथापना दकसन की

42 ldquoईर म माखन चोर गड़rdquo दकसकी पहि ह

43 lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

44 ldquoजग सहाग हमथया री सजनी हािा हो हमट जासीrdquo दकसकी पहि ह

45 lsquoगीतगोहिनद की टीकाrsquo दकसकी रचना ह

6

46 lsquoऄदधा कथानकrsquo दकसकी रचना ह

47 lsquoबरि नाहयकाभदrsquo क रचहयता कौन ह

48 lsquoरामचदिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

49 lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

50 lsquoरहसकहपरयाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

51 lsquoसथहलभिरासrsquoमसथहलभिकसाथदकसिशयाकीकथाकहीगइह

ऄ) परददशा अ) शफाहलका

आ) कोशा इ) मदहनका

52कौनसीशलीजनरचनाओकीनहीह

ऄ) रास अ) फाग

आ) चररत इ) चयाापद

53lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

54lsquoगोरख जगायो जोगभहिभगायोभोगrsquoदकसकीपहिह

ऄ)इशवरदास अ) तलसीदास

आ) रामानद इ) िललभाचाया

55 lsquoभरतशवर बाहबली रासrsquo को जन साहहतय क रास परपरा का पहला गरथ दकसन माना ह

ऄ) राहलसासकतयायन अ) गणपहतचिगपत

आ) महनहजनहिजय इ) रामचिशकल

56lsquoसधा भाषाrsquoका परयोग दकन कहियो न दकया ह

ऄ)हसदध अ) जन

आ) ऄपभरश इ) सत

57 lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

7

58 कबीर को lsquoिाणी का हडकटटरrsquo दकसन कहा

ऄ) हजारीपरसाद हदविदी अ) अचाया रामचनि शकल

आ) शयामसदर दास इ) डॉ गणपहतचनि गपत

59 सत कावयधारा का परमख रस कौन-सा ह

ऄ) िीर अ) करण

आ) शरगार इ) शात

60 हनगाण बरहम दकस कावयधारा का परमख अधार ह

ऄ) सत अ) सफी

आ) राम इ) कषण

61 राम कावयधारा क परमख कहि कौन ह

ऄ) कबीर अ) जायसी

आ) तलसी इ) सरदास

62 हनमनहलहखत म स कौन पहषटमागा क कहि नही ह

ऄ) नागरीदास अ) हछतसिामी

आ) नददास इ) सरदास

63 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना सरदास की नही ह

ऄ) साहहतय-लहरी अ) सरसारािली

आ) सरसागर इ) रामचररतमानस

64 ldquoमो मन हगरधर छहि पर ऄटकयौrdquo दकसकी पहि ह

ऄ) मीराबाइ अ) सरदास

आ) कषणदास इ) कभनदास

65 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना कशिदास की नही ह

ऄ) रतन बािनी अ) साहहतय-लहरी

आ) हिजञानगीता इ) रहसकहपरया

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 4: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

4

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1lsquoदोहाकोशrsquoदकसकी रचना ह

2lsquoजयचदपरकाशrsquoकरचहयताकौनह

3 lsquoखमानरासोrsquoकालखककौन ह

4 lsquoसदशरासकrsquoकरचहयताकौनह

5 lsquoकीरततपताकाrsquo क रचनाकार कौन ह

6 lsquoराउलिलrsquoदकसकीरचनाह

7 lsquoबीसलदि रासोrsquo क रचनाकार कौन ह

8 lsquoजय मयक जस चदिकाrsquo नामक गरथ क रचनाकार कौन ह

9 lsquoरणमलछदrsquo नामककावयकीरचनादकसनकी ह

10 lsquoभरतशवरबाहबलीरासrsquo करचनाकारकौनह

11lsquoदलहहन गािह मगलचारrsquo दकसकी पहि ह

12 कबीर की रचनाओ का सकलन दकस नाम स दकया गया ह

13 lsquoम कहता अहखन दखी त कहता कागद की लखीrsquo दकसकी पहि ह

14 रदास दकस कावयधारा क कहि ह

15 lsquolsquoपरभजी तम चनदन हम पानी जाकी ऄग-ऄग बास समानीrsquorsquoदकसकी पहि ह

16 नानक-पथ क परिताक कौन ह

17 नानक क पद दकस गरथ म सकहलत ह

18 रजजब दकसक हशषय थ

19 दाददयाल क पद दकस शीषाक स सगरहहत ह

20 lsquoबारहखड़ीrsquo दकसकी रचना ह

21 lsquoजञानसमिrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

22 lsquoचदायनrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

5

23 अचाया रामचनि शकल क ऄनसार भहिकाल की समय सीमा कया ह

24 परमाखयान कावयधारा पर दकस शली का परभाि ह

25 परमाशरयी शाखा क परमख कहि कौन ह

26 lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

27 रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

28 lsquoऄखरािटrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

29 lsquoहछताइ िातााrsquo दकसकी रचना ह

30 lsquoजञानदीपrsquoकी रचना दकसन की

31 हिहशषटादवत-हसदधात की सथापना दकसन की

32 अलिार सत सखया म दकतन थ

33 lsquoधयानमजरीrsquo दकसकी रचना ह

34 lsquoहिनयपहिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

35 ldquoलाज न अइ अपको दौर अएह साथrdquo- पहि का सबध दकसस ह

36 गौड़ीय समपपरदाय क परिताक कौन ह

37 हररदासी समपपरदाय दकस ऄनय नाम स जाना जाता ह

38 सरदास दकसक हशषय थ

39 lsquoसाहहतय लहरीrsquo दकसकी रचना ह

40 lsquoसरसागरrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

41 पहषटमागीय भहि-सपरदाय की सथापना दकसन की

42 ldquoईर म माखन चोर गड़rdquo दकसकी पहि ह

43 lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

44 ldquoजग सहाग हमथया री सजनी हािा हो हमट जासीrdquo दकसकी पहि ह

45 lsquoगीतगोहिनद की टीकाrsquo दकसकी रचना ह

6

46 lsquoऄदधा कथानकrsquo दकसकी रचना ह

47 lsquoबरि नाहयकाभदrsquo क रचहयता कौन ह

48 lsquoरामचदिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

49 lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

50 lsquoरहसकहपरयाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

51 lsquoसथहलभिरासrsquoमसथहलभिकसाथदकसिशयाकीकथाकहीगइह

ऄ) परददशा अ) शफाहलका

आ) कोशा इ) मदहनका

52कौनसीशलीजनरचनाओकीनहीह

ऄ) रास अ) फाग

आ) चररत इ) चयाापद

53lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

54lsquoगोरख जगायो जोगभहिभगायोभोगrsquoदकसकीपहिह

ऄ)इशवरदास अ) तलसीदास

आ) रामानद इ) िललभाचाया

55 lsquoभरतशवर बाहबली रासrsquo को जन साहहतय क रास परपरा का पहला गरथ दकसन माना ह

ऄ) राहलसासकतयायन अ) गणपहतचिगपत

आ) महनहजनहिजय इ) रामचिशकल

56lsquoसधा भाषाrsquoका परयोग दकन कहियो न दकया ह

ऄ)हसदध अ) जन

आ) ऄपभरश इ) सत

57 lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

7

58 कबीर को lsquoिाणी का हडकटटरrsquo दकसन कहा

ऄ) हजारीपरसाद हदविदी अ) अचाया रामचनि शकल

आ) शयामसदर दास इ) डॉ गणपहतचनि गपत

59 सत कावयधारा का परमख रस कौन-सा ह

ऄ) िीर अ) करण

आ) शरगार इ) शात

60 हनगाण बरहम दकस कावयधारा का परमख अधार ह

ऄ) सत अ) सफी

आ) राम इ) कषण

61 राम कावयधारा क परमख कहि कौन ह

ऄ) कबीर अ) जायसी

आ) तलसी इ) सरदास

62 हनमनहलहखत म स कौन पहषटमागा क कहि नही ह

ऄ) नागरीदास अ) हछतसिामी

आ) नददास इ) सरदास

63 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना सरदास की नही ह

ऄ) साहहतय-लहरी अ) सरसारािली

आ) सरसागर इ) रामचररतमानस

64 ldquoमो मन हगरधर छहि पर ऄटकयौrdquo दकसकी पहि ह

ऄ) मीराबाइ अ) सरदास

आ) कषणदास इ) कभनदास

65 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना कशिदास की नही ह

ऄ) रतन बािनी अ) साहहतय-लहरी

आ) हिजञानगीता इ) रहसकहपरया

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 5: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

5

23 अचाया रामचनि शकल क ऄनसार भहिकाल की समय सीमा कया ह

24 परमाखयान कावयधारा पर दकस शली का परभाि ह

25 परमाशरयी शाखा क परमख कहि कौन ह

26 lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

27 रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

28 lsquoऄखरािटrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

29 lsquoहछताइ िातााrsquo दकसकी रचना ह

30 lsquoजञानदीपrsquoकी रचना दकसन की

31 हिहशषटादवत-हसदधात की सथापना दकसन की

32 अलिार सत सखया म दकतन थ

33 lsquoधयानमजरीrsquo दकसकी रचना ह

34 lsquoहिनयपहिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

35 ldquoलाज न अइ अपको दौर अएह साथrdquo- पहि का सबध दकसस ह

36 गौड़ीय समपपरदाय क परिताक कौन ह

37 हररदासी समपपरदाय दकस ऄनय नाम स जाना जाता ह

38 सरदास दकसक हशषय थ

39 lsquoसाहहतय लहरीrsquo दकसकी रचना ह

40 lsquoसरसागरrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

41 पहषटमागीय भहि-सपरदाय की सथापना दकसन की

42 ldquoईर म माखन चोर गड़rdquo दकसकी पहि ह

43 lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

44 ldquoजग सहाग हमथया री सजनी हािा हो हमट जासीrdquo दकसकी पहि ह

45 lsquoगीतगोहिनद की टीकाrsquo दकसकी रचना ह

6

46 lsquoऄदधा कथानकrsquo दकसकी रचना ह

47 lsquoबरि नाहयकाभदrsquo क रचहयता कौन ह

48 lsquoरामचदिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

49 lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

50 lsquoरहसकहपरयाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

51 lsquoसथहलभिरासrsquoमसथहलभिकसाथदकसिशयाकीकथाकहीगइह

ऄ) परददशा अ) शफाहलका

आ) कोशा इ) मदहनका

52कौनसीशलीजनरचनाओकीनहीह

ऄ) रास अ) फाग

आ) चररत इ) चयाापद

53lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

54lsquoगोरख जगायो जोगभहिभगायोभोगrsquoदकसकीपहिह

ऄ)इशवरदास अ) तलसीदास

आ) रामानद इ) िललभाचाया

55 lsquoभरतशवर बाहबली रासrsquo को जन साहहतय क रास परपरा का पहला गरथ दकसन माना ह

ऄ) राहलसासकतयायन अ) गणपहतचिगपत

आ) महनहजनहिजय इ) रामचिशकल

56lsquoसधा भाषाrsquoका परयोग दकन कहियो न दकया ह

ऄ)हसदध अ) जन

आ) ऄपभरश इ) सत

57 lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

7

58 कबीर को lsquoिाणी का हडकटटरrsquo दकसन कहा

ऄ) हजारीपरसाद हदविदी अ) अचाया रामचनि शकल

आ) शयामसदर दास इ) डॉ गणपहतचनि गपत

59 सत कावयधारा का परमख रस कौन-सा ह

ऄ) िीर अ) करण

आ) शरगार इ) शात

60 हनगाण बरहम दकस कावयधारा का परमख अधार ह

ऄ) सत अ) सफी

आ) राम इ) कषण

61 राम कावयधारा क परमख कहि कौन ह

ऄ) कबीर अ) जायसी

आ) तलसी इ) सरदास

62 हनमनहलहखत म स कौन पहषटमागा क कहि नही ह

ऄ) नागरीदास अ) हछतसिामी

आ) नददास इ) सरदास

63 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना सरदास की नही ह

ऄ) साहहतय-लहरी अ) सरसारािली

आ) सरसागर इ) रामचररतमानस

64 ldquoमो मन हगरधर छहि पर ऄटकयौrdquo दकसकी पहि ह

ऄ) मीराबाइ अ) सरदास

आ) कषणदास इ) कभनदास

65 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना कशिदास की नही ह

ऄ) रतन बािनी अ) साहहतय-लहरी

आ) हिजञानगीता इ) रहसकहपरया

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 6: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

6

46 lsquoऄदधा कथानकrsquo दकसकी रचना ह

47 lsquoबरि नाहयकाभदrsquo क रचहयता कौन ह

48 lsquoरामचदिकाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

49 lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

50 lsquoरहसकहपरयाrsquo क रचहयता का नाम हलहखए

51 lsquoसथहलभिरासrsquoमसथहलभिकसाथदकसिशयाकीकथाकहीगइह

ऄ) परददशा अ) शफाहलका

आ) कोशा इ) मदहनका

52कौनसीशलीजनरचनाओकीनहीह

ऄ) रास अ) फाग

आ) चररत इ) चयाापद

53lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

54lsquoगोरख जगायो जोगभहिभगायोभोगrsquoदकसकीपहिह

ऄ)इशवरदास अ) तलसीदास

आ) रामानद इ) िललभाचाया

55 lsquoभरतशवर बाहबली रासrsquo को जन साहहतय क रास परपरा का पहला गरथ दकसन माना ह

ऄ) राहलसासकतयायन अ) गणपहतचिगपत

आ) महनहजनहिजय इ) रामचिशकल

56lsquoसधा भाषाrsquoका परयोग दकन कहियो न दकया ह

ऄ)हसदध अ) जन

आ) ऄपभरश इ) सत

57 lsquoकहि सियभrsquo दकस भाषा क कहि ह

ऄ) पराकत अ) ऄपभरश

आ) हहदी इ) पाली

7

58 कबीर को lsquoिाणी का हडकटटरrsquo दकसन कहा

ऄ) हजारीपरसाद हदविदी अ) अचाया रामचनि शकल

आ) शयामसदर दास इ) डॉ गणपहतचनि गपत

59 सत कावयधारा का परमख रस कौन-सा ह

ऄ) िीर अ) करण

आ) शरगार इ) शात

60 हनगाण बरहम दकस कावयधारा का परमख अधार ह

ऄ) सत अ) सफी

आ) राम इ) कषण

61 राम कावयधारा क परमख कहि कौन ह

ऄ) कबीर अ) जायसी

आ) तलसी इ) सरदास

62 हनमनहलहखत म स कौन पहषटमागा क कहि नही ह

ऄ) नागरीदास अ) हछतसिामी

आ) नददास इ) सरदास

63 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना सरदास की नही ह

ऄ) साहहतय-लहरी अ) सरसारािली

आ) सरसागर इ) रामचररतमानस

64 ldquoमो मन हगरधर छहि पर ऄटकयौrdquo दकसकी पहि ह

ऄ) मीराबाइ अ) सरदास

आ) कषणदास इ) कभनदास

65 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना कशिदास की नही ह

ऄ) रतन बािनी अ) साहहतय-लहरी

आ) हिजञानगीता इ) रहसकहपरया

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 7: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

7

58 कबीर को lsquoिाणी का हडकटटरrsquo दकसन कहा

ऄ) हजारीपरसाद हदविदी अ) अचाया रामचनि शकल

आ) शयामसदर दास इ) डॉ गणपहतचनि गपत

59 सत कावयधारा का परमख रस कौन-सा ह

ऄ) िीर अ) करण

आ) शरगार इ) शात

60 हनगाण बरहम दकस कावयधारा का परमख अधार ह

ऄ) सत अ) सफी

आ) राम इ) कषण

61 राम कावयधारा क परमख कहि कौन ह

ऄ) कबीर अ) जायसी

आ) तलसी इ) सरदास

62 हनमनहलहखत म स कौन पहषटमागा क कहि नही ह

ऄ) नागरीदास अ) हछतसिामी

आ) नददास इ) सरदास

63 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना सरदास की नही ह

ऄ) साहहतय-लहरी अ) सरसारािली

आ) सरसागर इ) रामचररतमानस

64 ldquoमो मन हगरधर छहि पर ऄटकयौrdquo दकसकी पहि ह

ऄ) मीराबाइ अ) सरदास

आ) कषणदास इ) कभनदास

65 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना कशिदास की नही ह

ऄ) रतन बािनी अ) साहहतय-लहरी

आ) हिजञानगीता इ) रहसकहपरया

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 8: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

8

66 lsquoनाहयका भदrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) रहीम अ) नाभादास

आ) सदर कहिराय इ) नयामत खा जान

67 lsquoरतनबािनीrsquo क रचहयता कौन ह

ऄ) तलसीदास अ) इशवरदास

आ) कशिदास इ) नाभादास

68 राधा िललभ समपपरदाय क परिताक कौन ह

ऄ) सिामी हररदास अ) हनमपबाकााचाया

आ) चतनय महापरभ इ) हहतहररिश

69 हनमनहलहखत म स कौन-सी रचना नददास की ह

ऄ) सरसागर अ) ऄनकाथा मजरी

आ) राम रतनाकर इ) परमानद सागर

70 lsquoहहत चौरासीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) हहत हररिश अ) धरिदास

आ) कषणदास इ) हछतसिामी

71 lsquoऄजगर कर न चाकरी पछी कर न कामrsquo दकसकी ईहि ह

ऄ) सदरदास अ) मीराबाइ

आ) मलकदास इ) कबीरदास

72 दाद-पथ क परिताक कौन ह

ऄ) मलकदास अ) नाभादास

आ) लालदास इ) दाददयाल

73 lsquoजपजीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

ऄ) कबीरदास अ) गर नानकदि

आ) नाभादास इ) सदरदास

74 lsquolsquoदशरथ सत हतह लोक बखानाrsquorsquoदकसकी ईहि ह

ऄ) कबीरदास अ) जायसी

आ) सरदास इ) तलसीदास

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 9: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

9

75 lsquolsquoबकरी पाती खात ह तादक काढ़ी खालrsquorsquoयह दकसकी ईहि ह

ऄ) रदास अ) कबीरदास

आ) धमादास इ) कललोल कहि

76 lsquoमल गोसाइ चररतrsquo दकसका गरथ ह

ऄ) ऄगरदास अ) तलसीदास

आ) बनीमाधिदास इ) नददास

77 आनम स कौन-सा गरथ सनापहत का ह

ऄ) रामचहनिका अ) कहितत-रतनाकर

आ) रामरकषा-सतोि इ) रामचररतमानस

78 lsquoकबीर गरथािलीrsquo का समपपादन दकसन दकया

ऄ) डॉ शयामसदरदास अ)अचाया रामचनि शकल

आ) डॉ नगनि इ) डॉ गणपहतचनि गपत

79 lsquoअहखरी कलामrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) जायसी अ) कतबन

आ) मझन इ) बनारसीदास

80 lsquoसाखीrsquo शबद का ऄथा कया ह

ऄ) साकषी अ) हशखा

आ) सखी इ) हशकषा

81 lsquoकथारप मजरीrsquo दकसकी रचना ह

ऄ) अलम अ) काहसमशाह

आ) जानकहि इ) शख नबी

82 रीहतकाल को शरगार काल सजञा दन िाल हिदवान कौन ह

ऄ) रामचि शकल अ) धीरनि िमाा

आ) हिशवनाथ परसाद हमशर इ) हमशरबध

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 10: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

10

83 करठन कावय का परतदकस कहि को कहा गया ह

ऄ) कशि अ) हचतामहण

आ) बोधा इ) ठाकर

84 आनमसकौनसीरचनामहतरामकीह

ऄ) सजानचररत अ) कहिहपरया

आ) लहलतललाम इ) जगदहिनोद

85 कहिकलकलपतर दकसकीरचनाह

ऄ) हचतामहण अ) दि

आ) कशि इ) महतराम

86 रीहतमिकहिकौनह

ऄ) कशिदास अ) घनानद

आ) महतराम इ) हचतामहण

87 ऄहतसधोसनहकोमारगहदकसकीपहिह

ऄ) बोधा अ)ठाकर

आ)घनानद इ) पदमाकर

88 ऊत-िणानकहलएहिशषतःरीहतकालकाकौनसाकहिपरहसदधह

ऄ) दि अ) हबहारी

आ) सनापहत इ) पदमाकर

89 सिचछनदपरमकगायककौनह

ऄ) िद अ) अलम

आ) हबहारी इ) महतराम

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 11: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

11

90 कावयहनणाय गरनथदकसकहिकाह

ऄ) हचतामहण अ) महतराम

आ) हभखारीदास इ) कलपहतहमशर

91 हशिाबािानी करचहयताकौनह

ऄ) गोहिनदहसह अ) भषण

आ) अलम इ) जायसी

92 रीहतकालको ऄलकतकाल कीसजञादकसनदीह

ऄ) हमशरबध अ) रामकमारिमाा

आ) धीरििमाा इ) हजारीपरसादहदविदी

93 आशकनाम दकसकीकहतह

ऄ) अलम अ) बोधा

आ) ठाकर इ) हदवजदि

94 छािपरकाश दकसकीरचनाह

ऄ) लालकहि अ) शरीधर

आ) गिाल इ) मझन

95 हबहारीसतसइपरदकसगरनथकापरभािह

ऄ) निरसतरग अ) शरगारसागर

आ) गाथासपतशती इ) बरजहिलास

96 कदनकोरगदफकौलगदकसकीपहिह

ऄ) रसलीन अ) िद

आ) महतराम इ) अलम

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 12: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

12

97 आनमसदकसकहिनलकषणगरनथनहीहलखा

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) भषण इ) घनानद

98 रीहतकालकदकसकहिमभहिऔरशरगारकासमनियातमकयोगह

ऄ) सनापहत अ) घनानद

आ) हभखारीदास इ) जनकहि

99 दखनमछोटलग घािकरगभीरयहईहिकोदकसकहिकीरचनाओक सबध म ह

ऄ) ठाकर अ) दि

आ) बोधा इ) हबहारी

100 मोहहतौमोरकहिततबनाित ईहिदकसकहिकीह

ऄ) महतराम अ) हचतामहण

आ) रसलीन इ) घनानद

सदभा गरथ-

1 हहदी साहहतय का आहतहास - अचाया रामचि शकल

2 हहदी साहहतय की पषठभहम - अचाया हजारी परसाद हदविदी

3 हहदी साहहतय का अददकाल - अचाया हजारी परसाद हदविदी

4 हहदी साहहतय ईदभि और हिकास - अचाया हजारी परसाद हदविदी

5 हहदी साहहतय का अलोचनातमक आहतहास - रामकमार िमाा

6 हहदी साहहतय का िजञाहनक आहतहास - डॉ गणपहतचनि गपत

7 हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ हिजयनि सनातक

8 हहदी साहहतय का दसरा आहतहास - डॉ बचचन हसह

9 हहदी साहहतय (3 खड) - हहदी साहहतय समपमलन परयाग

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 13: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

13

10 हहदी साहहतय का आहतहास ndash(सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

11 हहदी साहहतय का सहकषपत आहतहास ndashडॉ हिशवनाथ हिपाठी

12 हहदी साहहतय का आहतहास - लकषमी सागर िाषणय

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 14: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

14

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 िीर गाथा काल की परिहतयो पर परकाश डाहलए 15

परशन 2भहिकालीन हहदी साहहतय की सामाहजक पषठभहम का पररचय दीहजए 15

परशन 3 सफ़ी कावय की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 4 राम कावय की सामानय हिशषताए हलहखए 15

परशन 5 रीहतकालीन साहहतय की राजनीहतक एि सामाहजक पषठभहम पर परकाश डाहलए 15

परशन 6रीहतमि कावय धारा की परमख परिहतया सपषट कीहजए 15

परशन 7 (ऄ)हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हसदध साहहतय

(ख) सत कावय

(ग) रीहतबदध कावय म शरगररकता

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 5

(क) lsquoमगाितीrsquo क रचनाकार का नाम हलहखए

(ख) lsquoहिरहमजरीrsquo दकसकी रचना ह

(ग) पहषटमागा का जहाज दकस कहा जाता ह

(घ) रतनसन दकस महाकावय का नायक ह

(ञ)lsquoकहिहपरयाrsquo दकसकी रचना ह

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 15: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

15

(आ) परशनो क सही हिकलप चनकर हलहखए 5

(ट) राम कावय धारा क परमख कहि कौन ह

(क) कबीर (ख) जायसी

(ग) सर (घ) तलसी

(ठ) हहतचौरासी दकसकी रचना ह

(क) हहतहररिश (ख) धरिदास

(ग) कषणदास (घ) छीतसिामी

(ड) साखी शबद का ऄथा कया ह

(क) साकषी (ख) हशखा

(ग) सखी (घ) हशकषा

(ढ) हशि बािनी क रहचयता कौन ह

(क)भषण (ख) गोहिद हसह जी

(ग) ठाकर (घ) बोधा

(ङ)कदनकोरगदफकौलग दकसकी पहिया ह

(क) रासलीन (ख) अलम

(ग) महतराम (घ) बोधा

----------------------------------------

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 16: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

16

TYBAHINDI COURSE IV

(Historyof Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-601कलवयाखयान- 60

SEMESTER-VICredit-4

अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

(क) अधहनक हहदी कहिता का हिकास

1 अधहनककाल की हहदी साहहतय की पषठभहम का पररचय

2 भारतनद यग

3 हदविदी यग

4 छायािाद

5 परगहतिाद

6 परयोगिाद

7नइ कहिता

8 समकालीन कहिता

(ख) अधहनक हहदी गदय का हिकास

1 ईपनयास

2 कहानी

3 नाटक

4हनबध

5 अलोचना

हहदी गदय हिधाओ क खड स यग हिभाजन ऄथिा यग हिशष सबहधत परशन ऄपहकषत नही ह

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 17: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

17

हनधााररत िसतहनषठ परशनो की सची

1अधहनक काल को गदय काल दकसन कहा ह

2हहदी साहहतय क अधहनक काल का परारभ कब स माना जाता ह

3खड़ीबोली का पहला महाकावय कौन सा ह

4रानी कतकी की कहानी रचना दकसन हलखी

5हदविदी यग की मखय हिशषता कया ह

6छायािादी कावय क बरमपहा हिषण और महश दकस कहा जाता ह

7शोषको क परहत घणा और रोष यह कौन स कावय की हिशषता ह

8जयशकर परसाद का परहसदध महाकावय कौन सा ह

9जयशकर परसाद दकस यग क कहि थ

10छायािादी यग की सिाशरषठ किहयिी कौन ह

11 lsquoरठठरता हअ गणतनिrsquo दकस रचनाकार का हनबध सगरह ह

12 कअनो नदी नामक रचना दकस कहि की ह

13 नदी क दवीप नामक रचना दकस कहि की ह

14 तार सपतक का परकाशन दकसन दकया

15 आतयलम दकसका कावय सगरह ह

16हसहासन खाली करो दक जनता अती ह परहसदध पहिया दकस कहि की ह

17 परगहतिाद का मल अधार दकस माना जाता ह

18 िदयनाथ हमशर दकस कहि का मल नाम ह

19 आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

20 चाद का मह टढ़ा ह नामक कहिता दकस कहि की ह

21 ऄजञय की कौन सी रचना यािा पर अधाररत ह

22 lsquoजग और वयगयrsquo दकसकी कहत ह

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 18: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

18

23 lsquoबरजिरततकाrsquo क रचनाकार कौन ह

24 lsquoछनदशतीrsquo क रचहयता कौन ह

25 lsquoभरी-भरी खाक धलrsquo रचनाकार का नाम बताइय

26 lsquoमछलीघरrsquo क रहचयता कौन ह

27 lsquoशबरीrsquo परबध-कावय दकसन हलखा ह

28 रामदरश हमशर दवारा हलहखत गीहतकावय का नाम बताइय

29 lsquoसशयातमाrsquo क लखक कौन ह

30 lsquoपरम की भतकथाrsquo क ईपनयासकार कौन ह

31 lsquoकहानी एक नताजी कीrsquo दकस परकार की रचना ह

32 lsquoनीलाम घरrsquo दकसका ईपनयास ह

33 जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

34 lsquoडबrsquo दकस परकार का ईपनयास ह

35 lsquoछोट-छोट सखrsquo दकसका हनबनध ह

36 lsquoअदद ऄनत और अरमपभrsquo हनबनधकार का नाम हलहखए

37 lsquoनपथय रागrsquo दकसकी नाटय कहत ह

38 lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

39 हहनदी कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन परारमपभ दकया

40 परमचनद क कहाहनयो का नाटयरपातर दकसन दकया

41 lsquoकास का हगलासrsquo दकसकी कहानी ह

42 lsquoज़मान म हमrsquo अतमकथा दकसकी ह

43 lsquoअखो दखा पादकसतानrsquo दकस परकार की रचना ह

44 lsquoमहि फौजrsquo ररपोताजा क लखक कौन ह

45 lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 19: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

19

46 lsquoनगा तालाइ गािrsquo दकसका ससमरण ह

47 राजनि यादि दवारा हलहखत lsquoऄब ि िहा नही रहतrsquo दकस परकार की कहत ह

48 lsquoअत-जात ददनrsquo रचनाकार का नाम हलहखए

49 lsquoराह दकनार बठrsquo हासय-वयगातमक कहत दकसकी ह

50 भोजपरी साहहतय का आहतहास दकसन हलखा

51 हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

ऄ) ककरमतता अ) नए पतत

आ) ऄहणमा इ) ईपयाि सभी

52 परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

ऄ)1935 बनारस म अ) 1937 पटना

ऄ1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

53 यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

ऄ) ऄजञय अ) पत

आ) ददनकर इ) जगदीश गपत

54 परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

ऄ) परतीक अ) हहदी परदीप

आ) आतयलम इ) पललि

55 समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

ऄ)कदारनाथ ऄगरिाल अ) हिलोचन

आ) रामशवर शकल इ) हशिमगल हसह

56 हहदी क मौहलक ईपनयासो का ईदभि कौनस यग म हअ ह

ऄ) भारतद अ) परसाद

आ) यशपाल इ) परमचद

57 ईपनयास समराट दकसको कहा जाता ह

ऄ) जननि अ) नागाजान

आ) यशपाल इ) मशी परमचद

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 20: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

20

58 lsquolsquoयदध म मयाादाए टट जाती ह हििक पराहजत हो जाता ह और ऄधपन की हिजय होती

हrsquorsquoयह कथन दकस नाटक का ह

ऄ) ऄधायग अ)ऄधर बद कमर म

आ) टटत पररिश इ)घरटया गजती ह

59 शखर एक जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ)जननि अ) आलाचि जोशी

आ) ऄजञय इ) नागाजान

60 आनम स कौन लहलत हनबधकार नही ह

ऄ) हजारी परसाद हदविदी अ) महािीर परसाद हदविदी

आ) कबरनाथ राय इ) हिदयाहनिास हमशर

61 ऄपन ऄपन ऄजनबी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) ऄजञय अ) परमचद

आ) जनिकमार इ) यशपाल

62 आनम स कौन सा हनबध सगरह कबरनाथ राय का नही ह

ऄ) रस अखटक अ) हपरया नीलकठी

आ) हनषाद बासरी इ) तम चदन हम पानी

63 दादा कॉमरड दकसकी रचना ह

ऄ) यशपाल अ) मनीष झा

आ) जननि इ) मधरश

64 हजदगीनामा ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) कषणा सोबती अ) मदला गगा

आ) महादिी िमाा इ) ऄनाहमका

65 आनम स कौन सा जोड़ा ऄसगत ह

ऄ) जगदीशचनद माथर - पहला राजा

अ)लकषमी नारायण लाल - मादा ककटस

आ) मोहन राकश - लहरो क राजहस

इ) दिराज ददनश - अध ऄधर

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 21: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

21

66 शष-ऄशष ईपनयास क लखक कौन ह

ऄ) ईदय शकर भटट अ) ईदयकमार

आ) परमचद इ) यशपाल

67 अिारा मसीहा दकसकी जीिनी ह

ऄ) रहिनिनाथ ठाकर अ) हिषण परभाकर

आ) शरतचद चटजी इ) राजि यादि

68 िशाली की नगरिध दकस हिधा की रचना ह

ऄ) नाटक अ) कहिता

आ) ईपनयास इ) अतमकथा

69 आनम स कौन सी कहत रामहिलास शमाा की ह

ऄ) असथा और सौनदया अ) माकसा और पराचीन साहहतय का मलयाकन

आ) भाषा और समाज इ) नए साहहतय का सौनदया शासतर

70 अधा गाि ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) परमचद अ) राही मासम रज़ा

आ) ऄमरकात इ) यशपाल

71 नीला चाद ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) नददता जन अ) हशिपरसाद हसह

आ) यशपाल इ) जननि

72 ताश क पततो का शहर ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) राजकमल चौधरी अ) नरश महता

आ) नागाजान इ) रागय राघि

73 पाररजात ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) मनन भडारी अ) ऄनाहमका

आ) मियी पषपा इ) नाहसरा शमाा

74 ऄहिपखी ईपनयास दकसन हलखा ह

ऄ) सयाबाला अ) मियी पषपा

आ) मदला गगा इ) नाहसरा शमाा

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 22: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

22

75 ततसम ईपनयास की लहखका कौन ह

ऄ) मदला गगा अ) मजला भगत

आ) राजी सठ इ) नीरजा

76 कौनसी रचना हहदी नाटय साहहतय की पहली रचना मानी जाती ह

ऄ) शकतला अ) हनमननाटक

आ) दिमाया परपच इ) परबोध चिोदय

77 िषा 2008 म परकाहशत lsquoहहनदी साहहतयहतहास की भहमकाrsquo दकसका गरनथ ह

ऄ) सयापरसाद दीहकषत अ) बचचन हसह

आ) समन राज इ) हजारीपरसाद हदविदी

78 जगदीश गपत दवारा बरजभाषा म रहचत कावयकहत कौन-सी ह

ऄ) गगा लहरी अ) लकादहन

आ) बरजिरततका इ) छदशती

79 आनम स कौन-सी कहत हगरजा कमार माथर की नही ह

ऄ) छाया मत छना मन अ) भीतरी नदी की यािा

आ) गलमहदी इ) कलपातर

80 आनम स lsquoकालजयीrsquo परबध कावय क रचहयता कौन ह

ऄ) भिानी परसाद हमशर अ) नरश महता

आ) जगदीश चतिदी इ) भारतभषण ऄगरिाल

81 हनमनहलहखत म स कौन-सा गीहतकावय रमश रजक का नही ह

ऄ) आहतहास दबारा हलखो अ) मर हपरय गीत

आ) दररया का पानी इ) हमटटी बोलती ह

82lsquoलौटा ह हिजताrsquo कावय-सगरह दकसका ह

ऄ) ऄचाना िमाा अ) कातयायनी

आ) हनमाला गगा इ) ऄनाहमका

83lsquoबधनrsquo ईपनयास क लखक का नाम बताइय

ऄ) रमाकात अ) पकज हबषट

आ) मनोज हसह इ) दिश ठाकर

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 23: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

23

84 आनम स नारी समसया पर अधाररत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) ऄनारो अ) ऄनायास

आ) ऄपरष इ) बदखल

85 आनम स पहला दहलत ईपनयास कौन-सा ह

ऄ) काला पहाड़ अ) कफ़न

आ) अतमदान इ) छपपर

86 सहज कहानी क परिताक कौन ह

ऄ) ऄमतराय अ) माका णडय

आ) कमलशवर इ) हनमाल िमाा

87lsquoकहानी सिरप और सिदनाrsquo पसतक क लखक कौन ह

ऄ) धनजय अ) राजनि यादि

आ) आनिनाथ मदान इ) ईदय परकाश

88lsquoदहलत कहानी सचयनrsquo कहानी सगरह दकसक दवारा सपाददत दकया गया ह

ऄ) रमहणका गपता अ) रजनी हतलक

आ) कसम हियोगी इ) कसम मधिाल

89 आनम स नाटय-लखक का कौन-सा मल सही ह

ऄ) मदला गगा - जाद का कालीन

अ) सरनि िमाा - जाद जगल

आ) भीषम सहानी - रत की दीिार

इ) शकर शष - ऄधरी अिाज़

90 हनमनहलहखत नाटको म सिदश दीपक की नाटयकहत नही ह

ऄ) कोटा माशाल अ) जलता हअ रथ

आ) काला पहाड़ इ) काल कोठरी

91 आनम स lsquoदश की हमटटीrsquo एकाकीकार को चहनए

ऄ) हरीकषण lsquoपरमीrsquo अ) जयनाथ नहलन

आ) परभाकर माचि इ) हिनोद रसतोगी

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 24: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

24

92lsquoफरसत क ददनrsquo कहत क अतमकथाकार कौन ह

ऄ) रामदारश हमशर अ) रमहणक गपत

आ) हमहथलशवर इ) दिश ठाकर

93lsquoहपजर की मनाrsquo दकस परकार की कहत ह

ऄ) ईपनयास अ) कहानी

आ) अतमकथा इ) जीिनी

94lsquoरासत की तलाश मrsquo दकसका यािा ितत ह

ऄ) शरीकात िमाा अ) सतीश अलोक

आ)गोहिनद हमशर इ) ऄसगर िजाहत

95lsquoसलानी की डायरीrsquo दकस परकार की हिधा ह

ऄ) ससमरण अ) डायरी

आ) यािा ितत इ) जीिनी

96lsquoपरात एक सिपनrsquo दकसका ररपोतााज ह

ऄ) हनमाल िमाा अ) हििकीराय

आ) धमािीर भारती इ) रामकमार िमाा

97lsquoकमलशवर मर हमसफ़रrsquo जीिनी क रचहयता कौन ह

ऄ) मदन मोहन अ) गायिी कमलशवर

आ) महहमा महता इ) हबनद ऄगरिाल

98 कौन-सा मल गलत ह

ऄ) महादिी िमाा - समहत की रखाए

अ) रामकमल राय - समहतयो का शकल पकष

आ) रामनाथ समन - मन समहत क दीप जलाय

इ) पदमा सचदि - समहत की हििहणया

99 ऄमतलाल नागर को सोहियत लणड नहर परसकार दकस कहत क हलए ददया गया

ऄ) मानस का हस अ) ऄमत और हिष

आ) खजन नयन इ) बद और समि

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 25: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

25

100 lsquoसमपमलन पहिकाrsquo कहा स परकाहशत होती ह

ऄ) ददलली अ) परयाग

आ) मबइ इ) कानपर

सदभा गरथ-

1 अधहनक हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ बचचन हसह

2 सिाततरयोततर हहदी साहहतय का आहतहास - डॉ लकषमीसागर िाषणय

3हहदी का गदय साहहतय - डॉ रामचि हतिारी

4छायािाद ndashडॉ नामिर हसह

5अधहनक हहदी कावय की परिहततया - डॉ नामिर हसह

6भारतद हररशचद - डॉ रामहिलास शमाा

7 भारतद यग और हहदी भाषा की हिकास परपरा - डॉ रामहिलास शमाा

8 अचाया महािीर परसाद हदविदी और हहदी निजागरण - डॉ रामहिलास शमाा

9 परमचद और ईनका यग - डॉ रामहिलास शमाा

10 कहानी नइ कहानी - नामिर हसह

11नइ कहानी सिदना और हशलप - दिीशकर ऄिसथी

12हहदी नाटक - डॉ बचचन हसह

13नटरग - डॉ नमीचि जन

14नया साहहतय नय परशन - अचाया नददलार िाजपइ

15नइ कहिता क परहतमान - लकषमीकात िमाा

16कहिता क नय परहतमान - डॉनामिर हसह नइ कहिता

17 जगदीश गपत हहनदी गदय हिनयास और हिकास - रामसिरप चतिदी

18 अधहनक साहहतय - नददलार िाजपयी

19 हहदी साहहतय का आहतहास ndash (सपादक)डॉ नगि और डॉ हरदयाल

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 26: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

26

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2 घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1भारतनदयगीन हहदी कहिता की हिशषताए सपषट कीहजए 15

परशन 2परगहतिाद की परमख परिहतयो का पररचय दीहजए 15

परशन 3 नइ कहिता की हिशषताओ पर परकाश डाहलए 15

परशन 4 हहदी ईपनयास क हिकास करम को सपषट कीहजए 15

परशन 5 हहदी कहानी का हिकास करम परसतत कीहजए 15

परशन 6 हहदी हनबध का हिकास समझाआए 15

परशन 7(ऄ) हनमनहलहखत म स दकसी एक हिषय पर रटपपणी हलहखए 5

(क) हदविदी यगीन राषटरीयता

(ख)छायािाद म परकहत परम

(ग) अलोचक रामचि शकल

(अ) हनमनहलहखत परशनो क ईततर दीहजए 5

(क) आहतहास क अस नामक कावय सगरह दकस कहि का ह

(ख) जननि का ऄहतम ईपनयास कौन सा ह

(ग) lsquoमटो हज़नदा हrsquo जीिनी दकसन हलखी ह

(ग) तलसीराम की अतमकथा का नाम हलहखए

(ञ) lsquoभख हड़तालrsquo दकसकी एकाकी ह

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 27: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

27

(आ) हनमनहलहखत परशनो क सही हिकलप चन कर ईततर हलहखए 5

(ट) हनराला दकस कहत म परगहतिाद कीऄहभवयहि हइ ह

(क) ककरमतता (ख) नए पतत

(ग) ऄहणमा (घ) ईपयाि सभी

(ठ)परगहतशील लखक सघ का परथम ऄहधिशन कब हअ

(क)1935 बनारस म (ख) 1937 पटना

(ग) 1936 लखनउ म (घ) 1938 पररस म

(ड) यह कथन दकसन कहा ह दक ldquoम परयोगिाद का ऄगिा नही हपछलगिा हrdquo

(क)ऄजञय (ख) पत

(ग) ददनकर (घ) जगदीश गपत

(ढ) परयोगिाद का अरभ दकस पहिका स हअ

(क)परतीक (ख) हहदी परदीप

(ग) आतयलम (घ) पललि

(ङ) समन दकस परगहतशील कहि का ईपनाम ह

(क)कदारनाथ ऄगरिाल (ख) हिलोचन

(ग) रामशवर शकल (घ) हशिमगल हसह

----------------------------------------

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 28: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

28

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-502कल वयाखयान-60

SEMESTER -V Credits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत नाटकरखाहचि ससमरण तथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1 खड-खड ऄहि-(कावय नाटक) (लखक) ददहिक रमश

िाणी परकाशन नइ ददलली

2 गदय-गररमा- (रखाहचि और ससमरण) laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky

िाणी परकाशन नइ ददलली

(i) भहिन ndash महादिी िमाा

(ii) रहज़या ndash रामिकष बनीपरी

(iii) तमपहारी समहत ndash माखनलाल चतिदी

(iv) य ह परोफ़सर शशाक ndash हिषणकात शासतरी

(v) समरण का समहतकार ndash ऄजञय

(vi) कमला ndash पदमा सचदि

(vii) हहषकश मखजी क साथ ढाइ ददन ndashमनोहरशयाम जोशी

(viii) मरा हमदम मरा दोसत कमलशवर ndash राजि यादि

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 29: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

29

सदभा गरथ-

1 ददहिक रमश अलोचना की दहलीज़ पर ndash(सपादक) परम जनमजय

2 हहदी कावय-नाटक और यगबोध - डॉ मगि राय

3 हहदी निगीत ईदभि और हिकास - राजि गौतम

4 समकालीन हहदी कहिता - रिीनि भरमर

5 हहदी निगीत की हिकास यािा - माधि कौहशक

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 30: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

30

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER-V

सचनासभीपरशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoखड-खड ऄहिrsquo स एक ऄितरण

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस परशन

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 31: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

31

(च) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगदय-गररमाrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoखड-खड ऄहिrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगदय-गररमाrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoखड-खड ऄहिrsquo तथा lsquoगदय-गररमाrsquo स पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 32: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

32

TYBA HINDI COURSE - V (Post Independent Hindi Literature)

CourseCode-UAHIN-602कल वयाखयान-60

SEMESTER -VICredits-4

सिाततरयोततर हहदी साहहतय

(पाठयकरम की हनधााररत कहिताहनबधतथा ऄनय हिधाओ स सबहधतऄधययन)

हनधााररत पाठय पसतक

1गीत-पज laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

jktdey izdkrsquoku ubZ fnYyh

(i) जीिन नही मरा करता ह ndashगोपाल दास lsquoनीरजrsquo

(ii) हसतारो न लटा ndashगोपाल हसह lsquoनपालीrsquo

(iii) जीिन ऄनभि की पसतक ndashजञानिती सकसना

(iv) अती-जाती सास दो सहहलया ह ndashकऄर बचन

(v) बटी ndashसररता शमाा

(vi)अस गगाजल हो बठ ndashहिषण सकसना

(vii) ऄपनी गध नही बचगा ndashबालकहि बरागी

(viii) अकाश सारा ndashबहदधनाथ हमशर

(ix) ऄसभि ndashरमानाथ ऄिसथी

(x) मघयिी ndashिीरि हमशर

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 33: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

33

2 हनबध-मजषा laiknu fganh vu eaMy]

eaqcbZ forsquoofo|ky]

yksdHkkjrh izdkrsquoku] ubZ fnYyh

(i)ईतसाह ndashअचाया रामचनि शकल

(ii) दिदार ndashअचाया हजारीपरसाद हदविदी

(iii) ससकहत ह कया ndashरामधारी हसह ददनकर

(iv) राषटर का सिरप ndashिासदिशरण ऄगरिाल

(v) रठठरता हअ गणतनि ndashहररशकर परसाइ

(vi) हमल तो पछताए ndashआनिनाथ मदान

(vii) बहदधजीिी ndashशकर पणताबबकर

(viii) पानी ह ऄनमोल ndashशरीराम पररहार

सदभा गरथ-

1 हहदी का गदय साहहतय - रामचि हतिारी

2 अधहनक हहदी गदय का साहहतय - हरदयाल

3 छायािादोततर हहदी गदय साहहतय - हिशवनाथ परसाद हतिारी

4 हहदी रखाहचि - हरिशलाल शमाा

5 हनबधो की दहनया हिजयदि नारायण साही - सपादक हनमाला जन और हररमोहन शमाा

6 हनबधो की दहनया हशिपजन सहाय - हनमाला जन और ऄहनल राय

7 परहतहनहध हहनदी हनबधकार ndash जयोतीशवर हमशर

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 34: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

34

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE - V पणााक 75

SEMESTER ndashVI

सचनासभी परशन ऄहनिाया ह

परशन 1 हनमनहलहखत ऄितरणो की सदभा सहहत वयाखया कीहजए 16

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

ऄथिा

(क) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक ऄितरण

(ख) lsquoगीत-पजrsquo स एक ऄितरण

ऄथिा

(ख) lsquoगीत-पजrsquoस एक ऄितरण

परशन 2 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 28

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(ग) lsquoहनबध-मजषाrsquoस परशन

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

ऄथिा

(घ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 35: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

35

परशन 3 हनमनहलहखत परशनो म स दकसी एक परशन का ईततर दीहजए 11

(च) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक परशन

ऄथिा

(छ) lsquoगीत-पजrsquoस परशन

परशन 4 हनमनहलहखत हिषयो पर रटपपणी हलहखए 5

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

ऄथिा

(ट) lsquoहनबध-मजषाrsquoस एक रटपपणी

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस रटपपणी 5

ऄथिा

(ठ) lsquoगीत-पजrsquoस एक रटपपणी

परशन 5 हनमनहलहखत परशनो क ईततर हलहखए 10

lsquoहनबध-मजषाrsquoतथा lsquoगीत-पजrsquoस पाच-पाच लघततरीय परशन

----------------------------------------

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 36: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

36

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-503कल वयाखयान-45

SEMESTER-VCredit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सचना परौदयोहगकी और हहनदी

1 सचना परौदयोहगकी ऄथा पररभाषा और सिरप

2 कपयटर पर हहनदी म कामकाज (हहनदी फॉनट फॉनट पररिताक हहनदी टाआहपग टल कमपपयटर

अधाररत ऄनिाद कपयटर अधाररत हहनदी क सॉफटियसा का पररचय)

3आनटरनट और हहनदी (हहनदी म इमल नट पर हहनदी हिजञापन नट पर हहनदी समाचार चनल

हहनदी इ-शबदकोश हहनदी की साहहहतयक इ-पहिकाए गर साहहहतयक हहनदी की िबसाआट)

4 सचार माधयम और रोज़गार की सभािनाए

5भारत म हडहज़टलाआज़शन

6 सचना परौदयोहगकी का जीिन पर परभाि

7 सचना परौदयोहगकी हहदी भाषा दिनागरी हलहप का िहशवक परसार और परयोग

8 सचना परौदयोहगकी और हशकषा

9 सचना परौदयोहगकी का महति अिशयकता और ईपयोहगता

10 सचना परौदयोहगकी समसयाए सीमाए और चनौहतया

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 37: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

37

सदभा गरथ-

1 अधहनक जनसचार और हहनदी ndash हररमोहन

2 कपयटर क भाहषक ऄनपरयोग ndash हिजय कमार मलहोिा

3 कपयटरऔर हहनदी ndash हररमोहन

4 पिकाररता स मीहडया तक ndash मनोज कमार

5 आनटरनट ndash शहश शकला

6 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ पी लता

7 परयोजनमलक हहनदी ndash रमश जन

8 जनसचार और हहनदी पिकाररता ndash डॉ ऄजान हतिारी

9 परयोजनमलक हहनदी ndash डॉ हिनोद गोदर

10 परयोजनमलक हहनदी क हिहिध अयाम ndash डॉ माया हसह और डॉ हिदधशवर कशयप

11 िचाऄल ररएहलटी और आनटरनट ndash जगदीशवर चतिदी

12 मीहडया भमडलीकरण और समाज ndash (सपादक) सजय हदविदी

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 38: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

38

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-V

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 कपयटर म हहदी फॉनट पररितान को बतात हए हहदी टाआहपग टल पर परकाश

डाहलए 15

परशन 2 आटरनट पर हहदी हिजञापनो क महति और ईसक ईपयोहगता की चचाा कीहजए15

परशन 3 नट पर दकनही दो समाचार चनलो की रपरखा और परसारण पर ऄपन हिचार परकट

कीहजए 15

परशन 4 आटरनट पर परकाहशत होन िाली दकनही चार साहहहतयक पहिकाओ की चचाा

कीहजए15

परशन 5 सचना परौदयोहगकी म हहदी भाषा क परसार एि परयोग पर परकाश डाहलए15

परशन 6 सचना परौदयोहगकी क महति एि ईपयोहगता को सपषट कीहजए15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) भारत म हडहज़टलाआज़शन

(ख) हहदी म इ-मल

(ग) गर साहहहतयक हहदी की िबसाआट

(घ) सचार माधयमो म रोज़गार

(ङ) सचना परौदयोहगकी की समसयाए

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 39: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

39

TYBAHINDI COURSE VI

(Functional Hindi)

CourseCode-UAHIN-603कल वयाखयान-45

SEMESTER-VI Credit-35

परयोजनमलक हहनदी

पाठयकरम क हलए हनधााररत हिषय

सोशल मीहडया

1 सोशल मीहडया का सिरप परकार और हिकास

2फसबक वहाटसऄप हटिटर ऄनय एपस और हहनदी बलोहगग और हहनदी सोशल नटिरककग

साआट और हिजञापन रहडयो का नया रप और हहदी डहबग और हहदी

3 सोशल मीहडया क परभाि (राजनीहतक सामाहजक धारतमक यिाओ पर बचचो पर महहलाओ

और िदधो पर परभाि)

4 मि ऄहभवयहि और सोशल मीहडया

5 सोशल मीहडया की परचहलत भाषा समाज और ससकहत क ऄतपराभाि

6 सोशल मीहडया और क़ानन

7 सोशल मीहडया और बदलता हअ भारतीय पररिश

8 सोशल मीहडया की ईपयोहगता महति एि ईपलहबधया

9 सोशल मीहडया म हहनदी का परसार और परयोग

10 सोशल मीहडया समसयाए चनौहतया और सीमाए

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 40: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

40

सदभा गरथ-

1 सोशल नटिरककग नए समय का सिाद - (सपादक) सजय हदविदी

2 नए जमान की पिकाररता ndash सौरभ शकला

3 सोशल मीहडया ndash योगश पटल

4 ईततर अधहनक मीहडया तकनीक ndash हषादि

5 नयी सचार परौदयोहगकी पिकाररता ndash कषण कमार रतत

6 हहनदी भाषा का परयोजनमलक सिरप ndash डॉ कलाश चनि भारटया

5 आनटरनट ndash शहश शकला

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 41: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

41

नमना परशनपि

ऄिहध 2 ⅟2घट COURSE-IV पणााक 75

SEMESTER-VI

सचना

1 ऄहतम परशन ऄहनिाया ह

2 शष परशनो म स दकनही चार परशनो क ईततर हलहखए

3 सभी परशनो क ऄक समान ह

परशन 1 सोशल मीहडया क सिरप को सपषट करत हए ईसक हिकास को समझाआए 15

परशन 2 सोशल नटिरककग साआट क हिजञापनो की चचाा करत हए ईसकी ईपयोहगता हसदध

कीहजए 15

परशन 3 सोशल मीहडया का बचचो एि यिाओ पर पड़न िाल परभाि की चचाा कीहजए 15

परशन 4 सोशल मीहडया म मि ऄहभवयहि की सितिता पर ऄपन हिचार परकट कीहजए15

परशन 5 सोशल मीहडया क समाज एि ससकहत क ऄतपराभाि को सपषट कीहजए 15

परशन 6 बदलत भारतीय पररिश म सोशल मीहडया क परभाि को समझाआए 15

परशन 7 हनमनहलहखत म स दकनही तीन पर रटपपणी हलहखए 5 times 3 = 15

(क) बलॉहगग और हहदी

(ख) रहडयो हहदी का बदलता रप

(ग) सोशल मीहडया और राजनीहतक परभाि

(घ) सोशल मीहडया की भाषा

(ङ) सोशल मीहडया और कानन

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 42: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

42

Examination per Semester 1 External Examination (Semester End Examination) Total Marks 75

2 Internal Examination

आकाइ परीकषा - 20 ऄक

ककषा हशकषण क दौरान सहभाहगता ऄकादहमक गहतहिहधयो क सचालन म नतति कशलता

हशषटाचार एि समगर अचरण क हलए 05 ऄक

सचना परशन पि क परारप एि ऄको की हिभाजन क हलए कपया सलि नमना परशन-पि

ऄिशय दख

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 43: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

43

TYBA Course-VII

Semester- V

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN-504

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TYBA HINDI PAPER VII LITERARY CRITICISM PROSODY amp

RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा ndash सवरप ndash सामानय पररचय

१साहहतय -

i) साहहतय की पररभाषा ( भारतीय एवि पाशचतय ) और सवरप

ii) साहहतय क ततव

iii) साहहतय क हत

iv) साहहतय क परयोजन (कवल भारतीय)

२ कला -

i) पररभाषा और वगीकरण

ii) कला का साहहतय क साथ सिबिध

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 44: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

44

३ कावय क रप -

i) महाकावय सिबिधी भारतीय एवि पाशचयातय मानयताओ ि का पररचय

ii) खिडकावय सवरप और हवशषताएि

iii) मकतक कावय सवरप और हवशषताएि

iv) गीहतकावय सवरप और हवशषताएि

v) गजल का सामानय पररचय

ख) छद -

हनमनहलहखत छिदो क लकषण उदाहरण सहहत सामानय पररचय

माहिक छिद १ चौपाई २ रोला ३ दोहा ४ बरव ५हररगीहतका ६गीहतका ७

छपपय ८कि डहलया

वाहणषक छिद १ इनरवजरा २शादषलहवकरीहडत ३भजिगपरयात ४रतहवलिहबत

५माहलनी ६ मिदाकराित ७सवया ८कहवतत

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 45: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

45

TYBA Course - VII

Semester - VI

Credits - 4

कल वयाखयान ndash 60

Course code - UAHIN - 604

कला ततीय वषष ( हहिदी )

परशनपतर सात ndashसाहहतय समीकषा छद एव अलकार

(TY B A HINDI PAPER ndash VII - LITERARY CRITICISM PROSODY

amp RHETORICS )

क) साहहतय समीकषा

१ शबद शहि -

i)शबद शहकत अथष और पररभाषा

ii) शबद शहकत क परकार अहभधा लकषणा एवि वयिजना सामानय पररचय

२ रस -

i) रस का अथष तथा सवरप

ii) रस क हवहवध अिग

iii) रस क भद सामानय पररचय

३ गदय क हवहवध रप

i) नाटक क ततव ( पाशचातय मानयताओ ि क आधार पर)

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 46: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

46

ii) उपनयास पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iii) कहानी पररभाषा और परमख ततवो का पररचय

iv) हनबिध सवरप तथा सामानय हवशषताएि

v) आतमकथा जीवनी सिसमरण और रखाहचि का साहतवक हववचन

ख) अलिकार

हनमनहलहखत अलिकारो क लकषण तथा उदाहरण सहहत सामानय पररचय -

शबदालिकार १ अनपरास २ यमक ३ शलष ४पनरहकतपरकाश ५ वीपसा ६वकरोहकत

अथाषलिकार १उपमा २ रपक ३अहतशयोहकत ४ हवभावना ५ उतपरकषा ६ परतीप

७वयाजसतहत ८ भािहतमान ९ दषाित

सदरभ गरथ ndash

१ कावय क रप - बाब गलाबराय

२ भारतीय कावयशासतर की परिपरा - डॉ नगर

३ हसदाित और अधययन - बाब गलाबराय

४ कावयशासतर - डॉ भगीरथ हमशर

५ कावय परदीप - शरी रामबहोरी शकल

६ छिद परकाश ndash शरी रघनिदन शासतरी

७ साहहतय सहचर - आचायष हजारी परसाद हिवदी

८ साहहतय हववचन - समन एवि महलक

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 47: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

47

९हहिदी आलोचना क बीज शबद ndash डॉ बचन हसिह

१०हहिदी साहहतय कोश - जञानमिडल परकाशन वाराणसी

११हहिदी नाटक ndash डॉ बचन हसिह

१२साहहतय हवधाओ ि की परकहत - सि दवीशिकर अवसथी

१३ कला - हिस कमार हतवारी

१४आधहनक साहहतय हचितन - डॉ हरीश आरोडा डॉ गिजनकमार झा

१५ भारतीय कला का इहतहास ndash डॉ भागवत शरण उपाधयाय

१६भारतीय कावयशासतर क हसदाित ndash डॉ कषणदव झारी

१७भारतीय कावयशासतर ndash डॉ मानवर पाठक

१८ आधहनक गीहतकावय ndash डॉ उमाशिकर हतवारी

१९ भारतीय साहहतय शासतर ndash डॉ बलदव उपाधयाय

२० भारतीय कावयशासतर ndash डॉ योगर परताप हसिह

परशनपतर क परारप एव अक हवराजन क हलए कपया सलगन नमना परशनपतर

अवशय दख

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 48: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

48

TYBA Course-VIII

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-505

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क) भाषा हवजञान

१ भाषा की पररभाषा एवि उसकी हवशषताएि

२ भाषा क हवहवध रप ( बोली भाषा राषरभाषा राजभाषा सिपकष भाषा)

३ भाषा पररवतषन क परमख कारण

४ अ)भाषा हवजञान पररभाषा और उपयोहगता

ब) भाषा हवजञान की परमख शाखाओ ि ( वाकयहवजञान रपहवजञान शबदहवजञान

धवहनहवजञान तथा अथषहवजञान अनवादहवजञान) का सामानय पररचय

ख) हहिदी वयाकरण

१ वणषहवचार उचारण की दहष स हहिदी धवाहनयो का वगीकरण

२कारक क भद एवि उनकी हवभहकतयाि

३ शबद साधन (रपाितर)

त) सिखया म रपाितर क आधार

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 49: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

49

थ) सवषनामो की कारक रचना

द) हवशषणो म रपाितर क आधार

ध) हकया म रपाितर क आधार (वाय काल परष और वचन)

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 50: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

50

TYBA Course-VIII

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-605

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि आठ lsquo भाषाहवजञानहहिदी भाषा और हहिदी वयाकरण rsquo

(TYBA HINDI PAPER VIII linguistics Hindi Language and Hindi

Grammar )

क हहिदी भाषा का सवरप और हवकास

१ पराचीन एवि मधयकालीन भारतीय आयष भाषाओ ि का सामानय ndash

क) वहदक ख) लौहकक सिसकत ग) पाली घ) पराकत ड) अपभिश

२ हहिदी भाषा की उतपहतत और हवकास

३हहिदी की परमख बोहलयो का सामानय पररचय ndash

च) बरज छ)अवधी ज) भोजपरी झ) खडी बोली

४ खडी बोली हहिदी क हवहवध रप

ट) हहिदी ठ) हहिदसतानी ड) उदष ढ ) दहकखनी ढ)

५ हहिदी का शबद समह

६दवनागरी हलहप महतव हवशषताएि

ख) हहिदी वयाकरण

१ वाकय रचना

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 51: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

51

त) वाकय की पररभाषा तथा अथष और रचना की दहष स वाकय क परकार

थ) हहिदी कावयरचना म पदकरम अधयाहार र सिबिधी सामानय हनयम

२ समास एवि सिहध

प) समास अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

फ) सिहध अथष सवरप तथा परमख भदो का सामानय पररचय

सिदभष गरिथ ----

१ हहिदी भाषा और हलहप डॉ धीरर वमाष

२ हहिदी भाषा का इहतहास - डॉ भोलानाथ हतवारी

३ भाषाहवजञान ndash डॉभोलानाथ हतवारी

४हहिदी धवहनयो का हवकास - डॉ भोलानाथ हतवारी हहिदी

५हहिदी वयाकरण ndash पि कामता परसाद गर

६ हहिदी शबदानशासन - आचायष हकशोरीदास वाजपयी

७भाषाहवजञान की भहमका - डॉ दवरनाथ शमाष

८ भाषाहवजञान एवि भाषाशासतर ndash डॉ कहपलदव हिवदी

९ हहिदी वयाकरण और रचना - वासदवनिदन परसाद

१० हहिदी वयाकरण मीमािसा - काशीराम शमाष

११ भाषा शासतर क हसदाित ndash डॉ उदय नारायण हतवारी

१२आधहनक भाषा हवजञान क हसदाित ndash डॉ राम हकशोर शमाष

१३ वयवहाररक हहिदी ndash डॉ मानवर पाठक

१४ हहिदी भाषा का ऐहतहाहसक पररपरकषय ndash डॉ राम हकशोर शमाष

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 52: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

52

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE

१) भारतीय नव जागरण आिदोलन और हहिदी साहहतय पर उसका सवभाव

(सामाहजक दहष स होन वाल वचाररक एवि वयवहाररक बदलाव क हवशष सिदभष म )

क) भारतीय नव जागरण आिदोलन

(बरहम समाज पराथषना समाज रामकषण हमशन हथयोसोहफकल सोसाइटी सतयशोधक समाज

का सामानय पररचय एवि मानयताएि )

ख) आयष समाज क सामाहजक दाशषहनक हसदाित एवि हहिदी कहवता और उपनयास पर उसका

परभाव

२) गािधीवादी हचितन का हहिदी कहवता और उपनयास पर परभाव

३) माकसषवाद और हहिदी कहवता और हहिदी कथा साहहतय पर परभाव ४) राषरीय चतना क

हवकास म हहिदी पि पहिकाओ ि का योगदान --

(हररशचिर मगजीन हहिदसतान हहिदी परदीप सरसवती सवराज कमषवीर चािद और मतवाला क

हवशष सिदभष म )

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 53: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

53

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo आधहनक हहिदी साहहतय की वचाररक पषठभहम

(TYBA HINDI PAPER IX - IDEOLOGICAL BACKGROUND

OF MODERN HINDI LITERTURE )

१) मनोहवशलषणवाद तथा हहिदी उपनयास और उसका परभाव

२) दहलत चतना हहिदी कहवता तथा कथा साहहतय और उसका परभाव

३) समकालीन कथा साहहतय म आहदवासी हवमशष

४) सवातनिोततर जन चतना और हहिदी पिकाररता

( धमषयग आलोचना हिसकथादश इिहडया टड आज नवभारत टाइिस तथाअहभवयहकत क

हवशष सिदभष म सिदभष)

सनदभष गरिथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 54: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

54

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 55: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

55

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 56: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

56

TYBA Course-IX

Semester- V

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-506

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) जन सिचार माधयम

i)अवधारणा एवि सवरप

ii) जनसिचार क ततव

iii) जनसिचार की परहकरया

२) परमख सिचार माधयमो का सामानय पररचय

क) पारिपररक जनसिचार माधयम( तमाशा लावणी कठपतली रासलीला तथा नौटिकी)

ख)आधहनक सिचार माधयमो का हवकास एवि उपयोहगता समाचार पि रहडयो हसनमा दरदशषन

इिटरनट मोबाइल चाजषर सिचार माधयम उपयोगीता

i) समाचार पि ii) रहडयो iii)हसनमा iv) दरदशषन v) इिटरनट vi) मोबाइल फोन

३) जन सिचार माधयामोपयोगी लखन का सामानय पररचय

i) समाचार ii) रहडओ वाताष iii) साकषातकार iv) सिवाद v) फीचर

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 57: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

57

TYBA Course-IX

Semester- VI

Credits-4

कल वयाखयान ndash 60

Course code-UAHIN-606

कला ततीय वषष ( हहिदी ) परशनपि IX lsquo सिचार माधयम (TYBA HINDI PAPER IX -

MASS MEDIA )

१) सचार माधयमो की राषा

i) महरत माधयम

ii) रहडओ

iii) हसनमा

iv) दरदशषन

२) हवजञापन

i) पररभाषा एवि सवरप

ii) महरत हवजञापन

iii) रहडओ हवजञापन

iv) दरदशषन हवजञापन

v) वब मीहडया और हवजञापन

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 58: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

58

vi) हवजञापन की भाषा

vii) हवजञापन और नहतकता

viii) हवजञापन और कानन

३) वतहचतर और लघ हिलम

i) वतहचि का अथष एवि सवरप

ii) वतहचि की उपयोहगता एवि महतव

iii) लघहफलम का अथष एवि सवरप

iv) लघ हफलमो की उपयोहगता एवि महततव

v)हफलम परभाग का सामानय पररचय

vi) भारतीय हफलम सिसथान पण

सदरभ गरथ

१) बिगाल म सवदशी आिदोलन- सहमत सरकार

२) आज का भारत - रजनी पामदतत

३) सतय क परयोग- मोहनदास करमचिद गािधी

४) गलामी - जयोहतराव फल

५) हहिदी साहहतय म परहतबिहधत हचितन परवाह - सधाकर गोकाकर और गो रा कलकणी

६) हहिदी साहहतय पर गािधीवादी परभाव - डॉ अरहविद जोशी

७) माकसषवाद - यशपाल

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 59: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

59

८) दहलत दवो भव - हकशोर कणाल

९) मनोहवशलषण - हसगमिड फराइड

१०) हहिदी पिकाररता- डॉ कषण हबहारी हमशर

११) समाचार पिो का इहतहास - अिहबका परसाद वाजपयी

१२) भारतीय पिकाररताकोश - हवजय दतत शरीधर

१३) माकसषवादी साहहतय हचितन- हशवकमार हमशर

१४) दहलत साहहतय का समाजशासतर - ओमपरकाश वालमीहक

१५) आधहनकता क आइन म दहलत - अभय कमार दब

१६) भारतीय समाज म नारी - हनरा दसाई

१६) भारतीय नारी सिघषष और महकत ndash विदा कारत

१७) आधहनक हहिदी कहवता म मनोहवजञान ndashडॉ उवषशी जसरती

१८) भारतीय दहलत आिदोलन का इहतहास - मोहनदास नहमशराय

१९)आधहनक हहिदी कथा साहहतय और मनोहवजञान- डॉ दवराज उपाधयाय

२०) मनोहवजञान का इहतहास - डॉसपरसाद पािड

२१)दहलत वचाररकी की हदशाएि - सि बरीनारायण

२२) हहिदी उपनयास म दहलत वगष - कसम मघवाल

२३) दहलत चतना ओर समकालीन हहिदी उपनयास- डॉ मनना हतवारी

२४) आहदवासी शोयष और हवरोह - सि रमहणका गपता

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार

Page 60: UNIVERSITY OF MUMBAIicskhed.org/wp-content/uploads/2017/12/4.43-T.Y.B.A... · 2017-12-26 · 1 UNIVERSITY OF MUMBAI Revised Syllabusand Pattern of Question Paperin the Subject of

60

२५) आहदवासी साहहतय यािा सि रमहणका गपता

२६) रससाकशी ndash वीरभारत तलवार