ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİ 13.pdfSPORCU BESLENMESİ ALAN EDİTÖRLERİ...

I

ULUSLARARASI HAKEMLİBESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

INTERNATIOANAL PEER-REVIEWEDJOURNAL OF NUTRITION RESEARCH

PRINT ISSN: 2148-4791 - ONLINE ISSN: 2148-8150

SAYI: 13 YIL: 2018 - ISSUE: 13 YEAR: 2018

II

İMTİYAZ SAHİBİ“Bu Dergi Türk Patent Enstitüsü Tarafından Marka Tescili İle Tescillidir”

(2015/03940 / 2015-GE-17289)

www.guvenplus.com.tr

III

DERGİ YÖNETİMİ

www.istanbulbilimveakademisyenlerdernegi.org

IV

DBHAD DERGİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1 Dergimiz hakemli ve uluslararası indeksli bir dergidir. Her yayın en az iki alan uzmanı hakem tarafından değerlendirilmektedir. İki alan hakemi tarafından olumlu “yayınlanabilir” yönünde rapor almayan yayınlar dergimizde yayınlanmaz. Bu durum karşısında hiçbir yazar(lar) der-gimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. Dergimizde yayınlanmaya hak kazanan “Etik Kurul Raporu” bulunan yayınlara dair etik kurul bilgileri yazılı olarak editörlüğe gönderilmesi ve sisteme yayın yüklenirken sisteme yüklenmesi zorunludur. Etik kurul raporu olan ve sisteme bilgisi girilmeyen ya da yazılı olarak editörlüğe bilgileri ulaştırılmayan çalışmalardan doğan her türlü sorumluluk yazar(lar)’a aittir. Dergimizin hiçbir kurulu ve yetkilisi bu konuda maddi ve manevi sorumluluk kabul etmez. Dergi kurul ve üyeleri “yetkilileri” Hukuki yükümlülük altına alınamaz. Her yazar ve yazarlar bu durumu peşinen kabul etmiştir.

2 Dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile diğer yetkililer hakkında yazar(lar) dergi sistem işleyişi sürecine dair bir talepte bulunamaz. Bulunsalar bile herhangi bir bilgi kendilerine verilmez, sistem süreci değiştirilmez. Dergimiz ile ilgili her türlü bilgi derginin web sayfasında www. dbhadergisi.com adresinden edinilebilir.

3 Dergimiz yılda ÜÇ sayı şeklinde çıkmakta her yılın “Nisan – Ağustos – Aralık” aylarının son günü derginin sayısında bulunan tüm makaleler tek cilt halinde dergi web sistemine yüklenir. Dergi web sisteminden makaleler tüm okuyucular tarafından indirilir ve ilgili eser “makale” ve dergimize atıf yapılmak koşulu ile kullanılabilir. Dergimizin tüm sayılarına okuyucular ücretsiz olarak ulaşmaktadır.

4 Dergimizde yayınlanan tüm makaleler (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706) kalite belgeleriyle ve (2015/03940 / 2015-GE-17289) Marka patent ile güvence altına alınmıştır. Yayınlanmış olan makaleler kalite, marka patent ve doi bilgileri ile ilgili çalışmanın yazarlarına eserleri hakkında her türlü hukuki hak ve uluslararası güvence sağlamaktadır.

5 Dergimiz basılı ve e dergi olarak yayınlanmaktadır. Print: 2148-4791/ Online: 2148-8150 nu-marası ile T.C. Kültür Bakanlığından dergimiz hakkında her türlü bilgiye ulaşılabilir.

6 Metin içinde (Yılmaz, 2015: 1) veya (Yılmaz ve diğ., 2015:1) şeklinde kaynak gösterimi, kay-nakçada ise YILMAZ, M., (2015). Ketojenik Diyetin Antiepileptik Etkisi, DBHAD “Uluslararası Hakemli Beslenme Araştırmaları Dergisi”, Sayı: 5, Cilt: 3, ss.1-2 şeklinde gösterilir. Tüm yazarlar dergimizin son güncel sayılarını takip ederek ilgili sayılarda yayınlanan makalelerdeki yazım formatını kendi çalışmalarında uygulayabilir. İnternet kaynaklarında mutlaka erişim tarihi ve

V

son ulaşılabilen internet linkinin tamamının başta kaynakça ve metinin kullanıldığı sayfa altında numaralandırılarak gösterilmesi bir zorunluluktur.

7 Kaynakça Türkçe alfabe sıralamasına göre düzenlenir. Tüm yazarlar için derginin son sayısındaki yazım formatı dikkate alınmak zorundadır.

8 Dergimiz uluslararası indeksli bir dergi olup dergimizde yayınlanan tüm çalışma ve makaleler derginin yayınlandığı tarih itibariyle ilgili indekslere mail yolu ile ulaştırılır.

9 Dergimizde özgün araştırma, inceleme, derleme, olgu sunumu, proje ve kitap tanıtımı “makale formatında olmak zorundadır” türünde yayınlara yer verilmektedir.

10 Dergimize gönderilen tüm çalışmalar sisteme yüklendiği şekil ve an itibariyle başka bir dergide yayınlanmamış, değerlendirmeye alınmamış ve red edilmemiş olması gerekir. Tüm sisteme yüklenen makaleler yazar(lar) tarafından bu kurallara uyulduğunu kabul etmiş sayılır. Aksi du-rumda ilgili yazar(lar) hakkında dergimiz hukuki haklarını saklı tutar. Oluşabilecek olumsuzluk karşısında maddi ve manevi tüm sorumluluk ilgili yazar(lar)’a aittir. Dergimiz T.C. Kanunlarına göre hareket eder.

VI

GENERAL INFORMATION ABOUT DBHAD JOURNAL

1 Our journal is a refereed and internationally indexed journal. Each paper is evaluated by two referees who are field experts. The articles not reported as “issuable” positively by two field referees aren’t published in our journal. None of the author(s) can lay a claim on our journal in this case. Data, concerning the ethics committe of the studies, approved to be published in our journal, having the Ethics Committee Report, should be submitted to the editors in written and uploaded to the system with the article. Author(s) should take the responsibility of their articles, having the Ethics Committee Report, which were not submitted to the editors in written and were not uploaded to the system. None of the committes and the authorities in our journal are responsible for pecuniary and non-pecuniary damages. The committes and the authorities in our journal do not have any legal obligations. Author(s) have accepted this situation beforehand.

2 Author(s) cannot make a demand for the journal’s procedure concerning the academicians in journal’s referee board and other boards and other authorities. Even if so, they aren’t given any information, system process cannot be changed. Necessary information about our journal can be obtained from the website of the journal www. dbhadergisi.com.

3 Our journal publishes three times a year, all articles in the relevant volume of journal are up-loaded to the web system of the journal in one volume on the last day of the months “April / August and December” All readers can download the articles from the journal’s web system and the relevant paper “article” can be used on condition that our journal is cited. Readers can download all volumes of our journal for free.

4 All articles published in our journal are assured with certificate of quality (ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706) and trademark patent ((2015/03940 / 2015-GE-17289). Articles published provide their authors with all kinds of legal rights and international assurance regarding their articles with quality, trademark, patent and doi information.

5 Our journal has both printed and online versions. Necessary information about our journal can be obtained from the T.R. Ministry of Culture with the number Print: 2148-4791/ Online: 2148-8150.

6 Reference within the text should be (Yılmaz, 2015: 1) or (Yılmaz et al. 2015:1), in the reference part YILMAZ, M., (2015). Antiepileptic Effects Of Ketogenic Diet, DBHAD “International Peer-Reviewed Journal of Nutrition Research”, Issue:5, Volume:3, pp.1-2. All authors must

VII

follow the latest volumes of our journal and apply the print format of the published articles in their own papers. It is an obligation to indicate the access date of the internet sources and the last accessed full internet link in the references and below the page by giving numbers.

7 References are arranged by the Turkish alphabet. The printing format in the last volume of the journal should be taken into account by all authors.

8 Our journal is an internationally indexed journal, and all articles and papers published in our journal are sent to relevant indices via e-mail by the publication date of the journal.

9 Original research, analysis, compilation, case study, project and book introduction “have to be in an article format” and these publications are also included.

10 All papers sent to the journal and uploaded to the system shouldn’t be previously published, not evaluated and not rejected. All articles uploaded to the system are acknowledged that author(s) conform to these rules. Otherwise, our journal keeps its legal rights reserved. All material and moral responsibility regarding a negative situation belong to author(s). Our journal acts in line with the T.R. Law.

VIII

İÇİNDEKİLER

ARAŞTIRMA ve UYGULAMA

TİP 2 DİYABETLİLERDE YAŞAM KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 1-16Burcu YEŞİLKAYA, M. Emel TÜFEKÇİ ALPHAN

FOLAT: ÇOCUKLUK ÇAĞI ASTIMI VE ALERJİK HASTALIKLARI İÇİN BİR RİSK FAKTÖRÜ MÜ? 17-36Tuğba GÜNDOĞDU, Fatmanur Hümeyra ZENGİN, Makbule GEZMEN-KARADAĞ

ÇEŞİTLİ YAŞ GRUPLARINDAKİ BİREYLERİN FARKLI YİYECEK VE İÇECEKLERE AİT ENERJİ İÇERİĞİ TAHMİNLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 37-51Esen YEŞİL, Merve ÖZDEMİR, Beril KÖSE, Emine AKSOYDAN

ARAŞTIRMA ve LİTERATÜR

SPORCULARDA KULLANILAN BESİNSEL ERGOJENİK DESTEKLER 52-75Elif MUT, Burcu YEŞİLKAYA

IX

BAŞ EDİTÖRLERProf. Dr. Yaşar Nuri ŞAHİN - Kastamonu Üniversitesi - Beslenme ve DiyetetikDoç. Dr. Çetin YAMAN - Sakarya Üniversitesi - Spor Bilimleri ve Sporcu Beslenmesi

DİL EDİTÖRLERİ Doç. Dr. Gülsemin HAZER - Sakarya Üniversitesi - TürkçeDoç. Dr. Yakup POYRAZ - Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi - TürkçeDr. Öğr. Üyesi. Gökşen ARAS - Atılım Üniversitesi - İngilizce Dr. Sinem HERGÜNER - Gazi Üniversitesi - İngilizce

BESLENME VE DİYETETİK ALAN EDİTÖRLERİProf. Dr. Ayla Gülden PEKCAM - Hasan Kalyoncu ÜniversitesiProf. Dr. Efsun KARABUDAK - Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Gülden KÖKSAL - Hasan Kalyoncu ÜniversitesiProf. Dr. Gülgün ERSOY - İstanbul Medipol ÜniversitesiProf. Dr. Halit Tanju BESLER - Doğu Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. Muhittin TAYFUR - Başken ÜniversitesiProf. Dr. Murat BAŞ - Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar ÜniversitesiProf. Dr. Perihan ARSLAN - Doğu Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. Sevinç YÜCECAN - Yakın Doğu ÜniversitesiProf. Dr. Seyit Mehmet MERCANLIGİL - Uluslararası Kıbrıs ÜniversitesiProf. Dr. Türkan KUTLUAY MERDOL - Okan ÜniversitesiDoç. Dr. Emine YILDIZ - Doğu Akdeniz Üniversitesi

SPORCU BESLENMESİ ALAN EDİTÖRLERİProf. Dr. Erdal ZORBA - Gazi ÜniversitesiDoç. Dr. Çetin YAMAN - Sakarya Üniversitesi

TÜKETİM VE TOPLUM BİLİMLERİ ALAN EDİTÖRLERİProf. Dr. Gülsen DEMİR - Adnan Menderes ÜniversitesiProf. Dr. İbrahim BALCIOĞLU - İstanbul ÜniversitesiProf. Dr. Mustafa TALAS - Ömer Halisdemir ÜniversitesiProf. Dr. Nezahat GÜÇLÜ - Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Suat KOLUKIRIK - Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. Türkan ERDOĞAN - Pamukkale ÜniversitesiProf. Dr. Ünal ŞENTÜRK - İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Veysel BOZKURT - İstanbul ÜniversitesiDoç. Dr. Dilek ÖZTAŞ - Ankara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiDoç. Dr. Ercan ŞAHBUDAK - Sivas Cumhuriyet ÜniversitesiDoç. Dr. İlkay ŞAHİN - Erciyes ÜniversitesiDoç. Dr. Kasım KARAMAN - Erciyes ÜniversitesiDr. Öğr. Üyesi. Ayça GÜRKAN - Ege ÜniversitesiDr. Öğr. Üyesi. Havva KAÇAN SOFTA - Kastamonu Üniversitesi

İSTATİSTİK VE ÖLÇME DEĞERLENDİRME Prof. Dr. Ahmet ERGÜLEN - Necmettin Erbakan ÜniversitesiDoç. Dr. Mahmut DEMİRBAŞ - Avrasya ÜniversitesiDoç. Dr. Saliha ALTIPARMAK - Manisa Celal Bayar ÜniversitesiDr. Öğr. Üyesi. Emre DÜNDER - Ondokuz Mayıs Üniversitesi

TEKNİK EDİTÖR Doç. Dr. Pelin AVŞAR KARABAŞ - Hitit ÜniversitesiÖğr. Gör. Ozan KARABAŞ - Hitit ÜniversitesiBurhan MADEN

DANIŞMA VE YAYIN KURULU Prof. Dr. Ayla Gülden PEKCAM – Hasan Kalyoncu ÜniversitesiProf. Dr. Amin İSMAİL - University Putra MalaysiaProf. Dr. Christel LARSSON - University of GothenburgProf. Dr. Efsun KARABUDAK – Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Erdal ZORBA – Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Eric BOERWİNKLE – UTHealth School of Public HealthProf. Dr. Gülden KÖKSAL – Hasan Kalyoncu ÜniversitesiProf. Dr. Gülgün ERSOY – İstanbul Medipol ÜniversitesiProf. Dr. Halit Tanju BESLER – Doğu Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. İbrahim BALCIOĞLU – İstanbul ÜniversitesiProf. Dr. Jim MANN – University of OtagoProf. Dr. Judith LUKASZUK – Northern Illinois UniversityProf. Dr. Kathleen J. MELANSON – The University or Rhode IslandProf. Dr. Luis B. AGELLON – McGillProf. Dr. Martin O’NEILL – University of UlsterProf. Dr. Michelle MİLLER – Flinders UniversityProf. Dr. Muhittin TAYFUR – Başkent ÜniversitesiProf. Dr. Murat BAŞ – Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar ÜniversitesiProf. Dr. Mustafa TALAS – Niğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiProf. Dr. Nezahat GÜÇLÜ – Gazi ÜniversitesiProf. Dr. Nilgün KARAAĞAOĞLU – Uluslararası Kıbrıs ÜniversitesiProf. Dr. Perihan ARSLAN – Doğu Akdeniz ÜniversitesiProf. Dr. Sevinç YÜCECAN – Yakın Doğu ÜniversitesiProf. Dr. Stephanie A. TAYLOR DAVIS – Indiana University of PennsylvaniaProf. Dr. Seyit Mehmet MERCANLIGİL – Uluslararası Kıbrıs ÜniversitesiProf. Dr. Türkan KUTLUAY MERDOL – Okan ÜniversitesiProf. Dr. Türkan ERDOĞAN – Pamukkale ÜniversitesiProf. Dr. Ümran SEVİL – Ege ÜniversitesiProf. Dr. Yaşar Nuri ŞAHİN – Kastamonu ÜniversitesiProf. Dr. Zalilah Mohd SHARİFF - University Putra MalaysiaProf. Dr. Carol FRİESEN – Ball State UniversityDoç. Dr. Çetin YAMAN – Sakarya ÜniversitesiDoç. Dr. Dilek ÖZTAŞ – Ankara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiDoç. Dr. Emine YILDIZ – Doğu Akdeniz ÜniversitesiDoç. Dr. June MATTHEWS – University of BresciaDoç. Dr. Kasım KARAMAN – Erciyes ÜniversitesiDoç. Dr. Latifeh AHMADİ – University of BresciaDoç. Dr. Mahmut DEMİRBAŞ – Avrasya ÜniversitesiDoç. Dr. Mary J. LUDY – Bowling Green State University

HUKUK DANIŞMANLARI Av. Fevzi PAPAKÇIAv. İbrahim DURSUNAv. Nazmi ARİFAv. Onur BAYKAN

X

DISCIPLINES

• Nutrition Sciences

• Community Nutrition and Nutrition Education

• Dietetics

• Mass Catering and Food Safety Systems

YAYIN KABUL ETTİĞİMİZ ALAN VE DİSİPLİNLER

• Beslenme Bilimleri

• Toplum Beslenmesi ve Beslenme Eğitimi

• Diyetetik

• Toplu Beslenme Sistemleri ve Besin Güvenliği

XI

DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER

XII

Değerli okurlar, kıymetli bilim insanları.,

Dergimizin bu sayısında toplam 04 araştırma ve uygulama çalışmasına yer vermiş bulunmaktayız. Dergimizin bu sayısında da birbirinden kıymetli çalışmaları ile bizleri destekleyen yazarlarımıza yürekten teşekkür ederiz. Her sayıda olduğu gibi bu sayının siz kıymetli okurlarla buluşmasında emek ve katkıları ile bizleri yalnız bırakmayan kıymetli hakem kurulumuza da ayrıca teşekkür ediyoruz. Dergimizin sizlere ulaştırılmasında arka planda çalışan ve büyük emek sarf eden editörler kurulu, sistem yönetimi ve yayın kurulundaki kıymetli bilim insanlarına da teşekkür etmeden geçemeyeceğiz. Değerli bilim insanları; dergimizin farklı indekslere girmesi konusundaki başvuru ve çalışmalarımıza devam etmekteyiz. Dergimizde yayınlanan çalışmaların yine farklı okur ile literatür açısından değerlendirilmesi konusundaki duyurularımız da ayrıca devam etmektedir. Farklı dünya ülkelerinden bilim insanlarına dergi ve sayıları konusundaki iletimler ile iletişim çalışmalarına da ayrıca hız vermiş bulunmaktayız. Şimdiden destek ve katkılarınızdan dolayı teşekkür eder gelecek sayılarda yeniden görüşmek üzere esenlikler dileriz.

(Dergimizde etik kurul raporu gerektiren her türlü çalışmada yazar(lar) editörlüğe ve derginin sistemine yayın yüklerken gerekli etik kurul rapor bilgilerini girmekle yükümlüdür. Hiçbir koşul ve şartlardaoluşan ya da oluşacak bir sorunda problemde dergimiz, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yazı işleri, hakem vebilim kurulları sorumluluk kabul etmez. Yazar(lar) bu bilgiyi dergiye yazılı olarak vermekle yükümlüdür.Bu konuda tüm sorumluluk yazar(lar) a aittir).

Basın Yayın Kanunun “5187” gereğince basılı eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddi ve manevi zarar m-13-14 kapsamında dergimizde yayınlanan yayınların içeriği ve hukuki sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) a aittir. Dergimiz, yönetim, hakem, editör, bilim ve imtiyaz sahibi bu yükümlülükleri kabul etmez. Dergimizde bilimsel içerikli, literatüre katkı yapan, bilimsel anlamda değer ifade eden çalışmalar kabul edilir ve yayınlanır. Bunun dışında siyasi, politik, hukuki ve ticari içerikli fikri sınai haklar kanununa aykırılık içeren yayınlara yer verilmez. Olası bir olumsuzluk durumunda yazar(lar) doğabilecek her türlü maddi ve manevi zararı peşinen kabul etmiş ve yüklenmiştir. Bu nedenle ikinci üçüncü ve diğer şahıs ile kurumlar konusunda dergimiz yönetimi ve kurulları hiçbir sorumluluğu kabul etmez. Bu yönde dergimiz ve kurulları üzerinde bir hukuki yaptırım uygulanması söz konusu olamaz. Eserlerin içeriği ve mevcut durumu yazar(lar) ait olup dergimiz bu yayınların sadece yayınlanması ve literatüre kazandırılması aşamasında görev üstlenmiştir. Tüm okuyucu, kamuoyu ve takipçilerine ilanen duyurulur.

Doç. Dr. Çetin YAMANBaş Editör

XIII

Dear readers, precious scholars.,

In this issue of our journal, there are a total of 04 research and application studies. In this issue of the journal, we would like to express our sincere thanks to the authors who support us with their valuable studies. We would also like to express our thanks and appreciation to the precious arbitration committee members who never leave us alone and enable this issue to meet with our dear readers with their worthful efforts and contributions, as they have done in each issue. We also greatly appreciate the efforts of the editorial board, system management, and the precious scholars taking place in the editorial board for making an effort in the background of the publication of this journal. Dear scientists, we still continue our applications and works to enable our journal to be in different indices. Our announcements about the evaluation of the studies published in our journal to be assessed by different readers and literatures also still continue. We have also speeded up our communication studies and the delivery of the journal and its issues to scientists and scholars all around the world. We thank you for your support and contributions already, and we pray for reconciliation.

(In any kind of study requiring ethical board report in our journal, author(s) is/are obliged to enter the data of necessary ethical board report while uploading their publication in editorship and journal system. Our journal, publication board, grant holder, editorial office, referee and science boards do not undertake any responsibility for a problem to occur under any circumstances and conditions. Author(s) is/are obliged to give this information to journal in written. All liability in this issue belongs to author(s)).

As per the “5187” of Press Law, material and emotional damage arising from the actions via published works, the content and legal responsibility of the publications published in our journal within the scope of m-13-14 unilaterally belong to author(s). Our journal, executive board, referees, editor, science board and publisher don’t accept these obligations. The scientifically valuable papers with scientific content which contribute to literature are accepted and published in our journal. Apart from this, the papers with political, legal and commercial content which are against the intellectual property rights are not accepted. in case of a possible negative situation, author(s) is/are regarded as accepting and undertaking all kinds of possible material and emotional damage beforehand. Therefore, our journal’s management and other boards don’t accept any responsibility regarding the second, third and other persons and institutions under any condition. in this sense, a legal sanction on our journal and its boards is out of question. The content and the current status of the papers belong to author(s) and our journal only takes part in the publication of these papers and contribution to literature. Respectfully announced to all readers, public and followers by publication.

11

(1) Sorumlu Yazar: Burcu YEŞİLKAYA, İstanbul Okan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyete-tik Bölümü, İstanbul / Türkiye, [email protected], Geliş Tarihi / Received: 14.05.2018, Kabul Tarihi / Revision: 29.08.2018, Makalenin Türü: Type of article (Araştırma ve Uygulama / Research and Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None “Etik Kurul Raporu Var – Yes (İstanbul Okan Üniversitesi Etik Kurulu Sayı: 82 / Karar: 3, Tarih: 20.04.2017)

TİP 2 DİYABETLİLERDE YAŞAM KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (1)

ASSESSMENT OF QUALITY OF LIFE FOR TYPE 2 DIABETICS

Burcu YEŞİLKAYA1, M. Emel TÜFEKÇİ ALPHAN21-2 İstanbul Okan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, İstanbul / Türkiye

ORCID ID: 0000-0001-9986-61191, 0000-0002-9702-18812

Öz: Amaç: Bu araştırma kesitsel bir çalışma olup, tip 2 diyabetlilerde yaşam kalitesinin değerlendirilmesi amacıyla İstanbul İli Anadolu yakasında bulunan has-taneler arasından, basit rastgele örneklem yöntemi se-çilen 2 hastaneye, 12 ay boyunca gelen ve araştırmaya gönüllü olarak katılmak isteyen tüm tip 2 diyabetlilerin katılımıyla gerçekleşmiştir. Yöntem: Çalışmaya, 1 yıl boyunca 255 tip 2 diyabetli birey katılmıştır. Ölçekler yüz yüze görüşme yöntemi uygulanmıştır. Etik Ku-rul ve ilgili hastanelerin onayı alınmıştır. Bulgular: Çalışmaya katılan diyabetlilerin genel yaşam kalitesi dağılımına bakıldığında; hareket etmede zorluk çekme durumları değerlendirildiğinde %66,8’i yürürken hiç-bir güçlük çekmediğini, %83’ünün kendisine bakmakta güçlük çekmediğini, %55,7’sinin orta derecede ağrısı olduğu, %51,4’ünün orta derecede endişeli veya moral bozukluğu içinde olduğunu ve %65,6’sının günlük iş-lerini yaparken güçlük çekmediği bulunmuştur. Sonuç: Diyabet yaşı ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkiye ba-kıldığında; diyabet yaşı 6 aydan daha az olanların ya-şam kalitesinin diğer gruplara göre daha yüksek olduğu saptandı. İleri istatistik sonuçlarına göre diyabet yaşı arttıkça yaşam kalitesinin de düştüğü görülmüştür. Bu çalışmaya katılanların %33,8’inin diyabet yaşı 1 yıldan azdır. Yeni tanı konmuş diyabetli bireylerde kompli-kasyonun az olmasından dolayı yaşam kalitelerinin de yüksek olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Beslenme, Diabetes Mellitus, Ya-şam Kalitesi

Abstract: Aim: This study is a cross-sectional study to evaluate the quality of life in type 2 diabetics with the participation of all type 2 diabetics who came to hos-pitals for 12 months and who voluntarily participated in the study in 2 randomly selected by random sam-pling method. Method: 255 type 2 diabetic subjects participated in the study during 1 year. Scales were applied by face-to-face interview method. Approval of the Ethics Committee and related hospitals has been obtained. Results: In this study, general quality of life distribution of diabetes participated is; 66.8% in terms of movement had no difficulty for walking, 83% had difficulty in looking after themselves, 55.7% had a moderate pain, 51.4% were in moderate anxiety or depression, and 65% were found not to have difficulty in daily work. Conclusion: The relationship between diabetes age and life quality, diabetics who has diabetes less than 6 months have higher life quality more than the other groups. According to the results of advanced statistics, as the age of diabetes increases, the quality of life declines. In this study 33,8%of the study pop-ulation is diabetic less than 1 year. Newly diagnosed diabetics are thought to have lower complications that probably provides higher life quality.

Key Words: Nutrition, Diabetes Mellitus, Life Quality

A C E D

Doi: 10.17362/DBHAD.2018.2.3

DBHAD ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİInternational Peer-Reviewed Journal of Nutrition Research

2

DBHADwww. dbhadergisi.com

ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİInternational Peer-Reviewed Journal of Nutrition Research

Mayıs - Haziran - Temmuz - Ağustos 2018 Sayı: 13 Yaz Dönemi May - June - July - August 2018 Issue: 13 Summer Semester

ID:188 K:323(ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706)

(Marka Patent / Trademark Patent)(2015/03940 / 2015-GE-17289)

ISSN Print: 2148-4791 ISSN Online: 2148-8150




GİRİŞ

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, yaşam kalite-si; kişinin içinde bulunduğu ve yaşamını de-vam ettirdiği kültür ve değerler sistemi içinde kendi yaşamını algılamasıdır ve bu kişinin yaşamla ilgili amaçları, umutları, standartları ve endişeleri ile ilişkilidir. Yaşam kalitesi “he-defleri, beklentileri, standartları, ilgileri ile bağlantılı olarak, kişilerin yaşadıkları kültür ve değer yargılarının bütünü içinde durumla-rını algılama biçimi” dir. Bir diğer ifadeyle; yaşam kalitesi, kişinin içinde yaşadığı sosyo-kültürel ortamda kendi sağlığını kişisel olarak algılayışını tanımlar (Seib, 2018: 1-14).

Sağlık ile ilgili yaşam kalitesi ise kişinin içinde bulunduğu sağlık durumundan mem-nuniyet ve sağlık durumuna verdiği duygu-sal cevabı da içeren bir kavram olarak kabul edilmektedir. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi, sağlığın bireylerin fonksiyonlarını yerine getirmekle ilgili yeteneklerini ve bireylerin yaşamlarında algıladıkları fiziksel, ruhsal ve sosyal alanı ifade eder (Ersan ve Kadıoğlu, 2011: 8-15).

Diyabet, organ orijinli bir hastalık olmasının yanında, psikiyatrik ve psikososyal boyutları da olan bir hastalıktır. Diyabetliler fiziksel, ruhsal ve sosyal bazı sorunlarla karşı karşıya kalırlar. Diyabette en sık görülen ruhsal tep-kilerden biri depresyondur (Bahar vd, 2006: 18-26). Depresyon, kan glukozu kontrolünü olumsuz etkilerken aynı zamanda insulin di-

renci gelişmesine de sebep olur. Bunların so-nucunda komplikasyonlar oluşabilir. Yapılan araştırma sonuçlarına göre depresyonun diya-betlilerde komplikasyon artışına neden oldu-ğu ve bu kısır döngüde komplikasyonu olan-ların da depresif belirti düzeylerinin yüksek olduğu görülmüştür. Diyabet kaynaklı komp-likasyonların gelişmesiyle, diyabetlinin yaşa-mındaki engeller artar, yaşam kalitesi düşer, bu durum da depresyonun şiddetinde artmaya sebep olur (Bahar vd.,2006: 18-26).

Diyabetlilerin yaşam kalitesi birçok araştır-macı tarafından incelenmiştir. 1996 yılında “Diabetes Control and Complications Trial Research Group” tarafından yapılan araştırma sonucunda diyabetli grubun yaşam kalitesinin genel populasyondan daha düşük olduğu gö-rülmüştür. Bir diğer çalışmada benzer bir so-nuç olarak diyabetli grubunun yaşam kalitesi skorları, genel populasyondan düşük olarak bulunmuştur. Fakat diğer kronik hastalıklar-la karşılaştırıldığında diyabetli grubun yaşam kalitesi skorlarının daha yüksek olduğu görül-müştür (Lindström et al.,2003: 108-113, Gü-ven, 2007: 8-10).

Literatürde Diabetes Mellitus (DM) ve dep-resyon ilişkisini saptamaya çalışan birçok araştırma vardır. Güven’in yaptığı araştırma-da diyabetlilerde yapılan dört araştırmadan yaptıkları inceleme sonucunda, diyabetlilerde depresyon görülme sıklığının %20-27 oran-larında olduğunu belirtmişlerdir. Yapılan bir diğer çalışmada diyabet, depresyon ve ya-

3













şam kalitesi üzerine yaptıkları bir çalışmada diyabetlilerde depresyon görülme sıklığını %24, diyabetli olmayanlarda ise %17 ola-rak bulmuştur. Diyabet kontrolündeki temel amaç, hastalığın akut ve kronik komplikas-yonlarından korunmak ve iyi bir hayat sür-dürebilmektir. Bu amacın gerçekleştirilmesi için diyabetlilerde psikolojik durumun da belirlenip, tedavinin başlangıcından itibaren değerlendirilmesi, pek çok sorunun daha ko-lay aşılmasını sağlayacaktır (Güven, 2007: 15-18).

AMAÇ

Bu araştırma, tip 2 diyabetlilerin yaşam kali-tesini ölçmek amacıyla yapılmıştır. Diyabete bağlı komplikasyonların görülmesi diyabet-lilerin yaşam kalitesini düşürebilir. Kompli-kasyon görülme sıklığı diyabet yaşına bağlı olarak değişebilir. Çalışmada yer alan tüm diyabet yaş grupları ve komplikasyon durum-ları incelenmiş olup yaşam kalitesini nasıl et-kilediği tespit edilmiştir. Aynı zamanda genel anamnez formunda yer alan bağımsız değiş-kenler (yaş, cinsiyet, medeni durum) ile di-yabetlinin yaşam kalitesi karşılaştırmaları ya-pılmıştır. Bunun sonucunda kişilerin yaşam kalitesini etkileyen faktörler görülmüştür. Bu çalışma sonucunda diyabetlilerin yaşam ka-litesini yükseltici faktörler tanımlanabilir ve diyabetlilerin sağlıklı bireyler kadar kaliteli bir yaşam sürmesi sağlanabilir.

KAPSAM

Çalışmanın kapsamı diyabetli bireylerin ya-şam kalitelerini etkileyen değişkenleri bul-mak ve bu değişkenlerin diyabetlinin yaşam kalitesinin geliştirilmesi için kullanmaktır.

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Çalışmanın Tipi, Yeri ve Zamanı

Bu araştırma, kesitsel bir çalışma olup, İstan-bul İli Anadolu yakasında bulunan hastaneler arasından, basit rastgele örneklem yöntemiy-le 2 hastane seçilmiş, 12 ay boyunca (Şubat 2017- Şubat 2018) bu hastanelere gelen ve araştırmaya gönüllü olarak katılmak isteyen tüm Tip 2 Diyabetlilerin katılımıyla gerçek-leştirilmiştir.

Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Çalışmanın örneklemini 1 yıl boyunca seçi-len hastanelere başvuran tüm tip 2 diyabetli-ler oluşturmuştur (255 kişi).

Çalışmanın Basamakları

Diyabetlilerle yapılan yüz yüze görüşmeler-de Demografik ve sağlık durumunu irdeleyen anamnez formu, Genel Yaşam Kalitesi Ölçe-ği (EQ-5D) ve Besin Tüketim Sıklığı Kaydı doldurularak veri toplanmıştır .

Değişkenler

• Bağımlı: Tip 2 Diyabet ve diyabete bağlı durumlar, yaşam kalitesi puanı, beslenme durumu,

4










• Bağımsız: Yaş, Cinsiyet, Medeni durum, Eğitim, Gelir – Sosyal Sınıf

Kişilerin Bu Çalışmaya Dahil Edilmeleri İçin Aranan Koşullar:

• Tip 2 Diyabet tanısı almak

• 18 yaşından büyük olmak

• Çalışmaya katılmak için gönüllü olmak

Veri Toplama Araçları

Çabuk yanıt alınması, ulaşma /temsil edebi-lirliğinin fazla olması, soruları açıklama ve en doğru yanıtı alma olasılığının fazla olma-sı, göze hitabeden araç-gereç kullanılabilme kolaylığı nedeniyle araştırmada veri toplama yöntemi olarak yüz yüze anket uygulama-sı tercih edilmiştir. Tüm ölçekler literatüre dayanan, güncel ölçeklerdir. Ölçekler araş-tırmacı tarafından uygulanmıştır. 20 kişi ile yapılan ön test sonrasında her bir hasta ile görüşmenin yaklaşık olarak 10-12 dakika sürdüğü görülmüş ve anketlerin işlerliği sap-tanmıştır.

Kullanılan Ölçekler

Genel Yaşam Kalitesi Ölçeği (EQ-5D)

Genel sağlık durumunu değerlendirmede kul-lanılan ölçeklerden biri EQ-5D ölçeğidir. Öl-çek yaşam kalitesini tanımlamada ve sağlık durumuna niceliksel değer yüklemede kulla-nılan kısa, jenerik bir enstrümandır. Ölçeğe ilişkin katsayılar toplumsal değer algılarına

dayalı olarak hesaplanmıştır. Çeşitli hasta-lıklarda EQ-5D ölçeğinin kullanımına ilişkin çalışmalar literatürde bulunmaktadır (Süt, 2009: 30-32).

Batı Avrupa yaşam kalitesi araştırma toplu-luğu olan EuroQoL Grubu tarafından 1990 yılında geliştirilmiştir. Bir öz bildirim ölçe-ği olan EQ-5D bir çok boyutu birer ifadeden (hareketlilik, öz bakım, olağan günlük akti-viteler, ağrı/rahatsızlık hissi, anksiyete/ dep-resyon) oluşur. Her bir boyuta verilen çevap-lar; problem yok, biraz problem var ve major problem olmak üzere 3 seçeneklidir. Sonuç olarak ölçek 243 olası farklı sağlık sorunu ta-nımlamaktadır. Ölçeğin 5 boyutundan -0,59 ile 1 arasında değişen indeks skor hesaplanır. Skor fonksiyonunda 0 değeri ölümü, 1 değeri kusursuz sağlığı gösterirken negatif değerler bilinç kapalı, yatağa bağımlı olarak yaşama vb. durumlarını gösterir. Ölçeğin Türkçe ge-çerlilik ve güvenilirliğini Eser ve arkadaşarı 2007 yılında yapmıştır (Şanlıer vd., 2015: 47-68). Ölçek 2 bölümden oluşmaktadır ilk bö-lüm EQ-5D indeks ölçektir. Ölçek, hareketli-lik, öz bakım, olağan günlük aktiviteler, ağrı /rahatsızlık hissi, anksiyete /depresyon ifade-lerinden oluşur. İkinci bölüm: EQ-5D VAS ölçektir. Bireylerin bugünkü sağlık durumları hakkında 0 ile 100 arasında değer verdiği ve bunu bir termometre benzeri ölçek üzerinde işaretledikleri görsel analog ölçek (Visual Analogue Scale) tir. Ölçekle 0-100 arasında

5













değişen yaşam kalitesi skorları elde edilmek-tedir (Süt, 2009: 30-32).

Besin Tüketim Sıklığı anketi

Besin tüketim sıklığı ile besin veya besin gruplarının tüketimi gün, hafta veya ayda sıklık olarak miktar olarak saptanır. Besin tüketim sıklığı yöntemi beslenme ile hasta-lık riski arasındaki ilişkilerin saptanmasında sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Besin tüke-tim sıklığı formu amaca bağlı olarak değişik şekillerde hazırlanabilir. Tek tek besinler ve besinin özelliklerine göre de (tam süt, yarım yağlı süt, yağsız süt vb.) hazırlanabilir.3

Bu çalışmada kullanılan Besin Tüketim Sık-lığı Formu, süt ve süt ürünleri, et-yumurta-kurubaklagil, sebze ve meyveler, tahıllar, yağlar ve tatlılar olmak üzere 5 besin grubu ve 33 besinin tüketim sıklıklarını içermekte-dir. Ankette diyabetlilerin son 1 ay içerisinde hangi besini ne kadar ve ne sıklıkla tüket-tikleri sorulmuştur. Besin tüketim miktarları ölçü ve gram/mililitre cinsinden kaydedilerek günlük tüketim miktarı hesaplanmıştır. Ölçü miktarlarının saptanmasında el ölçüleri kul-lanılmıştır. Katılımcıya tüketim sıklığı için 6 seçenek tanımlanmıştır. Bunlar her gün, haf-tada 2-3 defa, haftada 1 defa, ayda 2-3 defa, ayda 1 defa, hiç tüketmiyor olarak sınıflan-dırılmıştır. Bu seçeneklerden birisini seçen katılımcıya, o besinden tek seferde ne kadar tükettiği sorulmuş ve günlük besin tüketim miktarına ulaşılmıştır.

Verilerin değerlendirilmesi

Çalışmada elde edilen bulgular değerlendiri-lirken, Besin Tüketim Sıklığı Formu analizi BEBİS Programı ile yapılmıştır. İstatistiksel analizler için SPSS, V.22 kullanılmıştır.

Araştırmada gereken zaman, personel, mal-zeme, seyahat ve diğer masraflar takvim ve-rilerek tahmini olarak belirlenmiştir. Tüm ih-tiyaçlar araştırmacı tarafından karşılanmıştır.

ARAŞTIRMANIN KISITLARI

Çalışmanın yürütüldüğü hastanelerdeki di-yetisyenlere başvuran/yönlendirilen diyabet-lilerin kontrol sıklığına göre, aynı kişilerle karşılaşıldığından yeni vakanın alınamadığı durumlarla karşılaşılmıştır.

ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ

Araştırmanın problemi, diyabetli bireylerin diyabete bağlı ve diyabetten bağımsız durum-larının yaşam kalitelerini nasıl etkilediğini anlamaktır.

ARAŞTIRMANIN ALT PROBLEMLERİ

Diyabet yaşı, diyabete bağlı komplikasyonla-rın varlığı/yokluğu, diyabet tedavi yöntem-leri ve yaş, cinsiyet, medeni durum, öğün tü-ketim alışkanlıkları gibi alt boyutların yaşam kalitesiyle ilişkisinin araştırılmasıdır.

ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ

H1: Diyabetlilerde yaşam kalitesi diyabete bağlı gelişen durumlarla doğrudan ilişkilidir.

6










H2: Diyabetlilerde yaşam kalitesi diyabete bağlı olmayan durumlarla doğrudan ilişkili-dir.

KURAMSAL ÇERÇEVE

Genel yaşam kalitesi, sağlık müdahalelerinin ve bakım hizmetlerinin sonuçlarının ortak bir ölçütüdür. Bununla birlikte, sağlık, yaşam kalitesinin önemli bir belirleyicisi olmasına rağmen, pek çok bakım hizmetinin sonuçları ve hedefleri arasında sağlık dışındaki yaşam kalitesinin önemi özellikle de halk sağlığı, psikoloji ve yaşlı bakımı gibi konular da de-ğerlendirilmelidir (Leeuwen and Bosmans, 2015: 35-43).

BULGULAR

Diyabetlilerin %78,8’inin kadın %21,2’sinin erkek olduğu saptanmış, bu kişilerin %53,2’si-nin evli, %42,5’inin bekâr olduğu belirlen-miştir. Araştırmaya katılanların yaş ortala-ması kadınlarda; 45,2±14,78 yıl, erkeklerde 51,54±14,79 yıl olarak bulunmuştur.

Araştırmaya katılan Tip 2 Diyabetli kadın-ların ağırlık ortalaması 77,11±15,35 kg er-keklerin 84,39±20,17 kg’dır. Katılımcıların BKİ ortalaması kadınlarda 28,88±6,04 kg/m2 iken, erkeklerin 25,55±5,65 kg/m2 olarak saptanmıştır. Katılımcılardan normal BKİ sınıfına giren kadınlarda %31 erkeklerde bu oran %40,7’dir. Kadın katılımcıların BKİ sı-nıflamasına bakıldığında %66’sı kilolu veya obez olduğu, erkek katılımcılarda ise bu ora-

nın %33,3 olduğu bulunmuştur. Kadınların %1,9’u erkeklerin ise %25,9’u BKİ sınıfla-masında “zayıf” kategorisine girmiştir.

Yine araştırmaya katılanların eğitim durum-larına bakıldığında; %29,3’ünün ilkokul, %35,7’sinin lise, %23,3’ünün üniversite ve üzeri eğitim düzeyinde olduğu görülmüştür.

Kişilere diyabet yaşları sorulduğunda %23,6’sının diyabet yaşının 6 aydan az, %15,4’ünün 7-10 yıl arasında ve %9’unun ise 16 yıl ve üzeri olduğunu ifade etmişlerdir.

Araştırmaya katılanların diyabet tedavisine bakıldığında; %29,5’inin sadece beslenme tedavisi aldığı, %28,7’sinin oral ilaçlarla, %10,7’sinin ise insülinle tedavi oldukları be-lirlenmiştir. Diğer tedavi yöntemleri ile bes-lenme tedavisini birlikte alanlar ise genel po-pülasyonun %25,3’ünü oluşturmuştur.

Sigara ve alkol tüketimi yaşam kalitesini et-kileyebilecek faktörlerdir. Katılımcılara alkol ve sigara tüketimi sorulduğunda %22,7’sinin sigara içtiği, %14,1’inin alkol tükettiği belir-lenmiştir.

Besin desteği ürünleri diyabetliler tarafın-dan sıkça kullanılabilmektedir. Araştırmaya katılanlara“besin desteği” olarak vitamin, mi-neral, balık yağı ve bitkisel ürünler şeklinde açıklama yapılmış ve kullanıp kullanmadık-ları sorulmuş ve %20,8’inin besin desteği kullandığı %79,2’sinin ise kullanmadığı be-lirlenmiştir.

7













Araştırmaya katılanlarda var olan komplikas-yonlara bakıldığında en sık görülen kompli-kasyonların sırasıyla hipertansiyon (%22,9), kardiyovasküler hastalıklar (%16,1) ve diya-betik nefropati (%10) olduğu belirlenmiştir. Araştırmaya katılanların %37,7’si herhangi bir komplikasyonu olmadığı bulunmuştur.

Besin tüketim sıklığı anketinden elde edilen sonuçlara göre; kadın katılımcıların toplam enerji tüketim ortalamasının 1954±364 kkal, minimum tüketimin 1190 kkal ve maksimum tüketimin 2900 kkal olduğu saptanmıştır. Er-kek katılımcıların toplam enerji tüketim or-talamasının 1876±393 kkal, minimum tüketi-min 1126 kkal ve maksimum tüketimin 2801 kkal olduğu saptanmıştır.

Tablo 1. Araştırmaya Katılanların Genel Yaşam Kalitesi Ölçeği Puan Dağılımı

EQ-5D VAS

n 253 253

Ortalama 0,71 71,66

Standart sapma 0,23 16,15

Minimum -0,34 10,00

Maksimum 1,000 100,00

Araştırmaya katılanların genel yaşam kalite-si ölçeği puan dağılımı bakıldığında EQ-5D puan ortalaması 0,71 ±0,23, minimum değer -0,34 ve maksimum değer 10 olarak saptanır-ken VAS değerleri ortalaması 71,66±16,15 minimum değer 10 ve maksimum değer 100 olarak bulunmuştur. Bu veriler tablo 1’de gösterilmiştir.

Katılımcıların genel yaşam kalitesi da-ğılımına bakıldığında; hareket açısından %66,8’inin yürürken hiçbir güçlük çekme-diği, %32,0’sinin yürürken biraz zorluk çek-tiğini, %1,2’sinin ise yatağa bağımlı olduğu belirlenmiştir.

Öz bakım açısından değerlendirildiğinde; ki-şilerin %83’ünün kendisine bakmakta güçlük çekmediği, %16,2’sinin kendisine bakmakta giyinip yıkanmakta biraz güçlük çektiği ve %0,8’inin ise kendisine bakamadığı ve kendi kendine giyinip yıkanamadığı belirtilmiştir.

Aktivite durumları değerlendirildiğinde; kişi-lerin %65,6’sının olağan işlerde güçlük çek-mediği, %31,2’sinin biraz güçlük çektiği ve %3,2’sinin olağan işlerini yapamadığı belir-lenmiştir.

Ağrı bakımı açısından tip 2 diyabetliler de-ğerlendirildiğinde; %41,9’unun ağrısının olmadığı, %55,7’sinin orta derecede ağrısı-

8










nın olduğu ve %2,4’ünün aşırı derecede ağrı-sı olduğu saptanmıştır.

Son olarak anksiyete /depresyon açısında de-ğerlendirilen tip 2 diyabetlilerin %42,3’ünün

endişeli veya moral bozukluğu yaşamadığı, %51,4’ünün orta derecede endişeli veya mo-ral bozukluğu içinde olduğunu %6,3’ünün aşırı derecede endişeli veya moral bozukluğu yaşadığı belirlenmiştir.

Tablo 2. Araştırmaya Katılanların Yaşları ile Genel Yaşam Kalitesi Ölçeği Arasındaki İlişki

EQ-5D VAS

Yaşr -0,305** -0,230**

p* 0,000 0,000

n 249 249

*Spearman Korelasyon testi

Tablo 2’de gösterilen diyabetlilerin yaşları ile genel yaşam kalitesi ölçeği arasındaki iliş-ki durumuna bakıldığında yaş ile EQ-5D ve VAS puanları arasında istatistiksel olarak ne-gatif yönde zayıf bir ilişki olduğu saptanmış-tır (p

9













Tablo 3. Araştırmaya Katılanların Komplikasyonlarına Göre Genel Yaşam Kalitesi Öl-çeği Karşılaştırılması

Komplikasyonlar n % EQ-5D VAS

Diyabetik Nöropati 6 1,9x2: 37,92 p:0,004

x2: 32,58 p: 0,019

Diyabetik Nefropati 31 10

Diyabetik Retinopati 8 2,6

Diyabetik Ayak Ülseri 11 3,5

Kardiyovasküler Hastalıklar 50 16,1

Hipertansiyon 71 22,9

Ampütasyon 2 0,6

Diğer 14 4,5

Yok 117 37,7

Toplam 310 100

*Kruskall Wallis testi

Tablo 3’teki verilere göre araştırmaya katılan-ların komplikasyonlarına göre genel yaşam kalitesi ölçeği puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p

10










mada yaş ortalaması 56,53±11,13 yıl olarak belirtilmiştir. Patric ve arkadaşlarının 20,705 diyabetli ile yaptığı diyabet ve EQ-5D yaşam kalitesi ölçeği karşılaştırmalı araştırmasın-da yaş ortalaması 60 yıl olarak bulunmuştur (Sullivan and Ghushchya, 2016: 1002-1008).

Çalışmamıza katılan tip 2 diyabetli kadınla-rın yaş ortalaması 45,2 yıl, erkeklerin 51,5 yıl olarak belirlenmiştir. Ülkemizde tip 2 diya-betlilerin yaşam kalitelerinin ölçüldüğü çalış-ma sayısı sınırlı olmasına rağmen bu çalışma-daki yaş ortalaması ile diğer çalışmalardaki yaş ortalamaları birbirine yakın bulunmuştur.

Tip 2 diyabet riski, genetik ve metabolik fak-törlerin etkileşimi ile belirlenir. Etnik köken, diyabetli aile öyküsü ve varsa gestasyonel diyabet, ileri yaş, aşırı kilolu ve obez olma, sağlıksız beslenme, fiziksel inaktivite ve si-gara içme gibi. faktörler diyabet riskini arttı-rırlar. Fazla vücut yağı, hatalı diyet ve fiziksel inaktivite, tip 2 diyabet için en güçlü risk fak-törleridir. Şişmanlığın, fiziksel hareketsizlik ile birlikte, küresel diyabet popülasyondaki büyük oranın sebebi olduğu tahmin edilmek-tedir2,4.

Tip 2 diyabet ile obezite arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Obezite; tip 2 diyabet riskini arttırmakta, diyabet tedavisini ve me-tabolik kontrolü de zorlaştırmaktadır (Ala-çamlı ve Alphan, 2017: 2-3).

Az miktarda kalıcı kilo kaybının prediyabet-ten koruyacağına, tip 2 diyabet progresyo-

nunu geciktirebileceğine ve tip 2 diyabetin yönetimine faydalı olabileceğine dair güçlü ve tutarlı kanıtlar vardır5. Yapılan bir araş-tırmada Avrupa’da yaptığı çalışmada, çalış-ma populasyonunun (20,705 diyabetli birey) %78’inin BKİ sınıfı obez olarak belirlenmiş-tir (Sullivan and Ghushchya, 2016: 1002-1008).

Bu çalışmada kişilerin BKİ’leri kadınlar için ortalama 28,8 kg/m2 ve erkekler için 28,5 kg/m2 olarak bulunmuştur. Çalışmaya katılan-ların diyabet yaşları incelendiğinde; diyabet yaşı 1 yıldan az olanlar, toplam örneklemin %33,8’ini oluşturduğu belirlenmiştir. Bu da kişilerin kilolu ve obez olmaları ile diyabet arasındaki risk artışını desteklemektedir.

Diyabetle iyi yaşamak için başlangıç noktası erken tanıdır, kişinin tanı konmamış ve tedavi edilmemiş diyabetle uzun bir süre yaşaması, sağlık sonuçlarının daha kötü olmasına sebep olabilir1. Başer ve Özcan’ın yaptığı diyabet-lilerde yaşam kalitesi ölçekli çalışmada diya-betli bireylerin ortalama diyabet yaşları 10,4 ± 9,9 (1-31) yıl olarak hesaplanmıştır (Başer ve Özcan, 2018: 1-8).

Tüm diyabet tipleri, komplikasyonlara yol açabilir ve erken ölüm riskini artırabilir. Ola-sı komplikasyonlar arasında kalp krizi, felç, böbrek yetmezliği, ayak-bacak amputasyon-ları, görme kaybı ve sinir hasarı sayılabilir.1

540 veri kaynağı kullanılarak 111 ülkeden 196 kaynağın analiz edildiği İDF’nin ça-

11













lışmasında, düşük gelirli ülkelerde, diyabet ölümlerinin % 73’ünün 60 yaşın altındaki kişilerde oluştuğu belirtilmiştir. Düşük gelirli ülkelerde diyabetli olan çalışma çağındaki ki-şilerin çoğunlukta olması, ekonomik kalkın-ma üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Diyabetlilerde mortalite için risk faktörleri arasında; kardiyovasküler hastalık, diyabe-tik nefropati, depresyon ve yüksek HbA1c seviyeleri yer alır (Ogurtsova, Fernandes, Huang and Linnenkamp, 2017: 40-50). Başer ve Özcan’ın yaptığı çalışmada diyabetlilerin %31,1’inde diyabete bağlı komplikasyon ol-duğu bulunmuştur (Başer ve Özcan, 2018:1-8). Yapılan bir araştırmada Avrupa’da yaptığı çalışmada, çalışma populasyonunun (20,705 DM’li birey) %56’sının kronik komplikasyo-na sahip olduğu gözlenmiştir (Sullivan and Ghushchya, 2016: 1002-1008). Çalışmamıza katılan 255 diyabetlinin %41’inde kompli-kasyon geliştiği tespit edilmiştir. Bu oranın diğer çalışmalardan az olmasının nedenini çalışma grubumuzun diyabet yaşlarının dü-şük olmasına bağlayabiliriz.

Eljedi ve arkadaşlarının (2006: 3-7) diyabet ve yaşam kalitesi üzerine yaptıkları çalışma-da kişilerin yaşlarının arttıkça yaşam kalitele-rinin düştüğü görülmüştür. Ayrıca aynı çalış-mada, cinsiyet ile yaşam kalitesinin farklılık gösterdiği, kadınların yaşam kalitesinin daha düşük olduğu ifade edilmiştir. Çalışmamıza katılan diyabetlilerin yaşları ile EQ-5D ve VAS değerleri arasında negatif yönde bir iliş-

ki bulunmuştur. Kişilerin yaşları arttıkça ya-şam kaliteleri düşmektedir. Kişilerin cinsiyet ve medeni durumlarının yaşam kalitesi ölçeği ile ilişkisi saptanmamıştır (p>0,05). Bu du-rum kadın ve erkeklerde demografik değer-lerin ortalamalarının yakın olmasıyla açıkla-nabilir.

Depresyon anksiyete ve yeme bozuklukları gibi psikolojik problemler, diyabetlilerde sık görülür ve kötü metabolik kontrol ve diyabet komplikasyonları ile ilişkilidir1. Çalışmaya katılanların %51,4’ü orta derecede endişe-li veya moral bozukluğu içinde olduğunu, %6,3’ü ise aşırı derecede endişeli veya moral bozukluğu içinde olduğunu belirtmişlerdir. Kişilerin yaşadığı anksiyete ve depresyon çalışmamızda da bulunmuş olup diyabet ile ilişkilendirilmiştir (p< 0,05). Yapılan bir ça-lışmada, ≥ 11 yıldır tip 2 diyabetli olan ka-tılımcıların Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği’nden aldıkları puanın diğerlerine göre anlamlı derecede yüksek olduğu bildirilmiştir (Akın, 2013: 67). Çalışmamızda elde edilen sonuçların, bu çalışmanın sonuçları ile benzer olduğu, diyabet yaşı 11-15 yıl olan diyabetli-lerin diğer gruplara göre daha yüksek anksi-yete/depresyona sahip olduğu saptanmıştır.

SONUÇ

Bu çalışma sonucunda tip 2 diyabetlilerin ya-şam kalitesinin diyabete bağlı ve diyabetten bağımsız değişkenlerle ilgisi araştırılmıştır. 255 tip 2 diyabetlinin katılımıyla gerçekleşen

12










çalışmanın sonuçlarına göre kişilerin hem yaşları hem de diyabet yaşları ile yaşam kali-tesi ile ters orantılıdır.

Çalışmaya katılan diyabetli bireylerin yarı-sından fazlasında (%62,3) komplikasyon ge-liştiği saptanmıştır. Hipertansiyon (%22,9) ve kardiyovaskular hastalıklar (%16,1) bu çalış-maya katılan tip 2 diyabetlilerde en sık gö-rülen komplikasyonlar olarak belirlenmiştir. Bir komplikasyonu olanların yaşam kalitele-ri, çoklu komplikasyonu olan bireylere göre daha yüksek bulunsa da, bu komplikasyonlar tedavi edilmediği takdirde çoklu komplikas-yonlara dönüşebileceği ve yaşam kalitesini aşağıya çekebileceği göz önünde tutulmalı-dır. Diyabetli bireylerin tedavisindeki birinci amaç kan şekerini normal seviyeye indirmek, eğer oluşmamışsa komplikasyonları önlemek veya geciktirmektir. Çalışmamızda kompli-kasyon görülme sıklığı arttıkça yaşam kali-tesinin düştüğü belirlenmiştir. Bu da diyabet tedavisinde uygulanan tedavi yöntemlerinin kişinin yaşam kalitesini de arttırabileceğini göstermektedir. Diyabetlilerde görülen bir di-ğer durum ise yüksek oranda anksiyete veya depresyondur. Bu durum diyabet yaşı, komp-likasyonlar veya diğer diyabete bağlı durum-lardan kaynaklanıyor olabilir. Sonuçta yaşam kalitesi ile tüm bu etkenler bir kısır döngüye yol açabilir. Diyabetin en önemli sebeplerin-den biri obezitedir. Çalışmamıza katılan di-yabetlilerde pre-obez ve obez olanlarının ço-ğunlukta (kadınlarda %66, erkeklerde %33,3)

olması bu bilgiyi doğrulamakta olup, üzerin-de durulması gereken ciddi bir sonuçtur.

ÖNERİLER

Bu çalışmanın sonuçlarına göre diyabetlilerin yaşam kalitesinin arttırılması için önce diya-betin tıbbi tedavisi ile beraber beslenme teda-visi mutlaka uygulanmalıdır. Obezite önleme çalışmalarıyla diyabet görülme sıklığı düşü-rülebilir.

Bu çalışma daha fazla sayıda diyabetli ile antropometrik ölçümler alınarak ve beslenme tedavisi müdahale çalışmaları yapılarak ge-liştirilebilir

KAYNAKÇA

ALAÇAMLI, Ö.G., TÜFEKÇİ ALPHAN, M.E., (2017). Tip 2 diyabette obezi-tenin metabolik kontrole etkisi. Ulus-lararası hakemli beslenme araştırma-ları dergisi. 9: 2-3. Doi: 10.17362/DBHAD.2017.1.0004

AKINCI, F., YILDIRIM, A., GÖZÜ, H., (2008). Assessment of health-related qua-lity of life (HRQoL) of patients with type 2 diabetes in Turkey., Diabetes Research And Clinical Practice, 79(1):117-123

BAHAR, A., SERTBAŞ, G., SÖNMEZ, A., (2006). Diyabetes mellituslu hastaların depresyon ve anksiyete düzeylerinin be-lirlenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 7(1):18-26

13













BAŞER, Ö.S., ÖZCAN, S., (2018). Diyabetli hastaların sosyal sorun çözme tarzları/yö-nelimlerinin yaşam kaliteleri ve HbA1c düzeyleri ile ilişkisi. Cukurova Medical Journal, 43(3):1

ERSAN, Z., KADIOĞLU, F.G., (2011). Sağ-lıkla İlgili Yaşam Kalitesi Ölçekleri: Etik açıdan bir değerlendirme. Türkiye Kli-nikleri, 9(1):8-15

ELJEDI, A., MIKOLAJCZYK, R.T., KRAE-MER, A., (2006). Health-related quality of life in diabetic patients and controls without diabetes in refugee camps in the Gaza strip: a cross-sectional study. BMC Public Health, 6(1):268

GARCÍA-MAYOR, R.V., GARCÍA-SOIDÁN, F.J., (2017). Eating disoders in type 2 diabetic people: Brief review. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clini-cal Research and Reviews, 11(3): 221-224

GÖNEN, S., GÜNGÖR, K., ÇILLI, A.S., KAMIŞ, Ü., AKPINAR, Z., KISAKOL, G., DIKBAŞ, O., (2007). Comprehensive analysis of health related quality of life in patients with diabetes: A study from Kon-ya Turkey. Turkish Journal of Endocrine and Metabolism Journal, 11(1): 81-88

GÜVEN, T., (2003). Diabetes Mellituslu Hastalarda Yaşam Kalitesi ve Depresyon Etkisinin Araştırılması. Sağlık Bakanlığı

Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği, Uzmanlık Tezi, İstan-bul, s: 8-18

LEEUWEN, K.M., BOSMANS, J.E., (2015). Comparing Measurement Properties of the EQ-5D-3L, ICECAP-O, and ASCOT in Frail Older Adults. Value in Health, 18(1): 35-43. https://doi.org/10.1016/j.jval.2014.09.006

LİNDSTRÖM ,J., ERİKSSON, J.G., VAL-LE, T.T., AUNOLA, S., CEPAİTİS, Z., HAKUMÄKİ, M. et al., (2003). Preven-tion of diabetes mellitus in subjects with impaired glucose tolerance in the Finnish Diabetes Prevention Study: results from a randomized clinical trial. Journal of The American Sociaity of Nephrology,14: 108

OGURTSOVA, K., FERNANDES, J.D., HUANG, Y., LINNENKAMP, U., (2017). IDF Diabetes Atlas: Global esti-mates for the prevalence of diabetes for 2015 and 2040. Diabetes Research and Clinical Practise, 128(1): 40 – 50

SEIB, C., et al., (2018). Lifestyle interven-tions for improving health and health behaviours in women with type 2 diabe-tes: A systematic review of the literature 2011-2017”. Maturitas,11(1): 1-14

SULLIVAN, P.W., GHUSHCHYAN, V.H., (2016). EQ-5D Scores for Diabetes-rela-

14










ted comorbidities. Value in health, 19(1): 1002 – 1008

SÜT KAHYAOĞLU, H., (2009). Akut koro-ner sendromlu hastalarda yaşam kalitesi: EQ-5D Ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalişmasi. T.C. Trakya Üniversitesi Sağlik Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dali İç Hastaliklari Hemşireliği Yüksek Lisans Programı (Uzmanlık Tezi), Edirne, s:30-32

ŞANLIER, N., AYHAN, B., AYYILDIZ, F., (2015). Beslenme ve Diyetetik alanında geçerlilik ve güvenirliliği olan sıklıkla kullanılan ölçekler- yaşam kalitesi ölçe-ği (EQ-5D). Uluslararası Hakemli Bes-lenme Araştırmaları Dergisi, 1(5): 57-58. Doi: 10.17362/DBHAD.2015514269

İNTERNET KAYNAKLARI

http://www.who.int/diabetes/global-report/en/2017 (E.T. 05.11.2017).

http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/nutrition/a-healthy-

lifestyle/body-mass-index-bmi (E.T. 05.01.2018).

http://beslenme.gov.tr/content/files/arastirma-lar/uyelik/beslenme_bilgi_serisi/Kitaplar/a/a_14_beslenme_durumunun_saglanma-si_52.pdf (E.T 07.12.2017)

http://www.diabetcemiyeti.org/c/turdep-2-sonuclarinin-ozeti (E.T 07.12.2017)

http://care.diabetesjournals.org/content/41/Supplement_1/S38 (E.T. 02.02.2018).

Yazar Notu: Bu çalışma Prof.Dr M. Emel TÜFEKÇİ ALPHAN Danışmanlığında yürütülmüş iki bölümden oluşan dok-tora tezinin ikinci bölümüdür ve tez 07.06.2018 tarihinde savunulmuştur. (Tez: Tip 2 Diyabetlilerde Yeme Davraniş Modeli Ölçeğinin Geçerlilik Ve Güveni-lirliği Ve Yaşam Kalitesinin Değerlendi-rilmesi)

15













EXTENDED ABSTRACT

Introduction: According to the World Health Organization, quality of life; is to perceive one’s own life in the system of culture and values in which one is living and continues to live, and is related to the goals, hopes, standards and concerns of this person. Quality of life “is the way in which people perceive their situation in the context of the culture and value judgments they live in, in relation to their goals, expectations, standards, and interest. In other words; quality of life defines the self-perception of self-esteem in the sociocultural environment in which one lives (Seib, 2018: 1-14). The quality of life related to health is considered as a concept that includes the emotional response given to the health and satisfaction from the health condition in which the person is present. Health-related quality of life refers to the ability of health to fulfill the functions of individuals and the physical, mental and social space they perceive in the lives of individuals (Ersan and Kadıoğlu, 2011: 8-15). Diabetes is an organ-originated disease, as well as a psychiatric and psychosocial disorder. Diabetics face some physical, mental and social problems. One of the most common psychological problem is depression (Bahar et al., 2006: 18-26). Depression can negatively affect blood glucose control, but also causes insulin resistan-ce. As a result, complications can occur. According to the results of the research, it is seen that depression leads to an increase in complications in diabetic patients and that with complications in this vicious cycle have a higher depressive symptom level. With the development of diabe-tes-related complications, the barriers to life in diabetic patients are reduced, resulting in an inc-rease in the severity of depression (Bahar et al., 2006: 18-26). The quality of life of diabetics has been studied by many researchers. A study conducted by the Diabetes Control and Complicati-ons Trial Research Group in 1996 found that the diabetic group had a lower quality of life than the general population. In another study, the diabetic group’s quality of life scores were found to be low in the general population. However, when compared with other chronic diseases, the diabetic group had higher quality of life scores (Lindström et al., 2003: 108-113, Guven, 2007: 8-10). There are many studies in the literature that try to determine the relationship between diabetes mellitus (DM) and depression. In a study conducted by colleagues from four studies on diabetes, they found that the incidence of depression in diabetics was 20-27%. Another study conducted in a study on diabetes, depression and quality of life found that the incidence of depression was 24% in diabetics and 17% in non-diabetics. The main goal in diabetes control is to protect against acute and chronic complications of the disease and to lead a good life. In order to achieve this goal, the psychological state of diabetic patients should be determined and evaluated from the beginning of the treatment, so that many problems can be overcome easily

16










(Güven, 2007: 15-18). Aim: This study was conducted to measure the quality of life of type 2 diabetics. The presence of diabetic complications may reduce the quality of life of diabetics. The frequency of complications can vary depending on the age of diabetes. All diabetes age groups and complication cases in the study were examined and it was determined how they af-fect the quality of life. At the same time, the independent variables (age, gender, marital status) in the general anamnesis form and the quality of life of diabetic patients were compared. As a result, factors that decrease or increase the quality of life of the people are seen. As a result of this study, factors that increase the quality of life of diabetics can be applied and diabetic people can live a life as good as healthy individuals. Method: This cross-sectional study was conducted with the participation of all Type 2 diabetics who came to these hospitals for 12 months (Feb-ruary 2017 - February 2018) and who voluntarily participated in the study, among the hospitals located near the Istanbul Anatolian region by simple random sampling method. To assess the life quality of diabetics, EQ-5D life quality scale was used. Findings and results : As a result of this study, the quality of life of type 2 diabetes was investigated with respect to diabetic and diabetic independent variables. According to the results of the study conducted with the partici-pation of 255 type 2 diabetics, both the ages of the recipients are inversely proportional to their diabetes age and quality of life. More than half (62.3%) of the diabetic individuals participating in the study were found to have complications. Hypertension (22.9%) and cardiovascular dise-ases (16.1%) were identified as the most common complications in type 2 diabetes participated in this study. Although the quality of life of those with a single complication is higher than that of individuals with multiple complications, it should be taken into account that these comics may turn into multiple complications if not treated and may reduce quality of life. The first goal of treatment of diabetic individuals is to reduce blood sugar to normal levels, preventing or delaying complications if they have not occurred. As the frequency of complications increases, the quality of life declines. This suggests that the treatment methods used in the treatment of diabetes may also increase the quality of life of the person.

1717

(1) Sorumlu Yazar: Tuğba GÜNDOĞDU, Antalya Eğitim Araştırma Hastanesi, Beslenme ve Diyet Bölümü, Anta-lya/Türkiye, [email protected], Geliş Tarihi / Received: 14.02.2018, Kabul Tarihi / Revision: 29.08.2018, Makalenin Türü: Type of article (Araştırma ve Uygulama / Research and Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / None “Etik Kurul Raporu Yok – None

FOLAT: ÇOCUKLUK ÇAĞI ASTIMI VE ALERJİK HASTALIKLARI İÇİN BİR RİSK FAKTÖRÜ MÜ? (1)

FOLATE: IS IT A RISK FACTOR FOR CHILDHOOD ASTHMA AND ALLERGIC DISEASES?

Tuğba GÜNDOĞDU¹, Fatmanur Hümeyra ZENGİN², Makbule GEZMEN-KARADAĞ³¹ Antalya Eğitim Araştırma Hastanesi, Beslenme ve Diyet Bölümü, Antalya / Türkiye

² Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Beslenme ve Diyet Bölümü, Ankara / Türkiye³ Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Ankara / Türkiye

ORCID ID: 0000-0003-3861-37531, 0000-0003-1586-5878², 0000-0003-3202-32503

Öz: Amaç: Çocukluk çağı astımında ve alerjik hasta-lıklarında son 50 yılda görülen dramatik artış, özellikle yüksek gelirli ülkelerde önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir. Değişmiş DNA metilasyonu gibi epige-netik mekanizmalara yaşamın erken döneminde maruz kalmanın, yetişkinlik dönemindeki sağlık üzerinde kalıcı etkilere sahip olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda, epi-genetik yolaklar üzerinde doğrudan etkileri olduğu bilinen folat gibi spesifik besin öğeleri üzerine ilgi giderek art-maktadır. Ayrıca, folat metabolizmasında önemli bir yere sahip olan metilentetrahidrofolat redüktaz enziminin gen polimorfizmlerinin ve yüksek düzeyde alınan folik asite bağlı dolaşıma katılan metabolize olmamış folik asitin çocukluk çağında astım ve alerjik hastalık gelişme riskini arttırdığı düşünülmektedir. Bu çalışmada; folat ve çocuk-luk çağı astımı ve alerjik hastalıkları üzerindeki etkileri ile ilgili kohort çalışmaların ve potansiyel mekanizmaların derlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Science Direct, Pub-Med ve Google Akademik veri tabanları ile çocukluk çağı astımı ve alerjik hastalıkları ve folat alanında yayın yapan uluslararası dergilerden faydalanılarak ‘Folat, Folik asit, Çocukluk Çağı Astımı, Alerjik Hastalıklar, Metilentetra-hidrofolat redüktaz’ anahtar kelimeleri ile genel olarak son 10 yıla ait makaleler araştırmaya dahil edilmiştir. Sonuç: Folik asit ve çocukluk çağı astımı ve alerjik hastalıkları arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar genelde epidemi-yolojik çalışmalardır ve sonuçlar çelişkilidir. Bu ilişkinin daha net anlaşılabilmesi için insanlar üzerinde yapılacak randomize-kontrollü çalışmalara ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler: Folat, Folik asit, Çocukluk Çağı As-tımı, Alerjik Hastalıklar, Metilentetrahidrofolat Redüktaz

Abstract: Aim: The dramatic increase in childhood asthma and allergic diseases over the last 50 years has be-come a serious public health problem, especially in high-income countries. Exposure to epigenetic mechanisms such as altered DNA methylation in early life is thought to have permanent effects on health in adulthood. In this context, there is a growing interest in specific nutrients such as folate, which are known to have direct effects on epigenetic pathways that control gene expression during early development. In addition, gene polymorphisms of the methylenetetrahydrofolate reductase enzyme, which has an important role in folate metabolism, and the unme-tabolized folic acid in the circulation dependent on high intake of folic acid have thought to be increased risk of development of asthma and allergic diseases in childhood. In this study, cohort studies and potential mechanisms about folate and its effects on childhood asthma and aller-gic diseases were aimed to be compiled. Method: ‘Folate, Folic Acid, Childhood Asthma, Allergic Diseases, Methy-lenetetrahydrofolate reductase’ keywords and the articles of the last 10 years have been included in this study by using Science Direct, PubMed and Google Academic da-tabases and international journals published in the field of childhood asthma and allergic diseases and folate. Result/Conclusion: Relevant studies of folic acid and childhood asthma and allergic diseases are generally epidemiological studies and the results are contradictory. There is a need for randomized controlled trial to be done on people to make this relationship clearer.

Key Words: Folate, Folic Acid, Childhood Asthma, Aller-gic Diseases, Methylene Tetrahydrofolate Reductase

A C E D

Doi: 10.17362/DBHAD.2018.2.4

DBHAD ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİInternational Peer-Reviewed Journal of Nutrition Research

18










GİRİŞ

Bulaşıcı olmayan hastalıkların başlıca sebep-lerinden biri olan çocukluk çağı astımı ve alerjik hastalıklar insidansı giderek artmakta ve dünya çapında büyük medikal ve sosyoe-konomik problemler ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Son 50 yılda alerjik hastalık ve astım prevelansında görülen bu büyük artış özellikle gelişmiş ülkeleri daha çok etkile-mektedir. Gelişmiş ülkelerde astım, nüfusun %8 ile %12’sini, alerjik rinit ise yaklaşık %20 ile %25’ini etkilemektedir (Lötvall, et al., 2012: 39-40). Türkiye’nin 5 bölgesinde 6963 çocuk üzerinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre; çocukların %35’inde son bir yıl içinde en az bir alerjik hastalık belirti-si, %15,8’inde hışıltılı solunum, %23,5’inde rinokonjonktivit ve %8,1’inde egzama, %18,9’unda atopi, %3,6’sında fleksural der-matit, %24,2’sinde bronşial hiperaktivite olduğu bulunmuştur (Civelek, et al., 2010: 280-288). Çalışmalar bu hastalıklara hassasi-yetin, fetusta programlandığını göstermekte-dir (Lockett, et al., 2015: 394-402; Grieger, et al., 2016: 80-92; Wooldridge, et al., 2018: 22-33). Konsepsiyondan 1000 güne kadar olan dönemdeki ortamın, çocuğun kronik hastalık riskini büyük ölçüde etkilediği düşünülmek-tedir (Wegienka, et al., 2015: 1-17). Özellik-le gebelik döneminde anne beslenmesinin, yalnızca fetal gelişim için besin öğelerinin sağlanmasına değil, diğer çevresel faktörle-rin yanı sıra, alerjik hastalıkların gelişimine

etkisi olduğu öne sürülmektedir. Değişmiş DNA metilasyonu gibi epigenetik mekaniz-malara yaşamın erken döneminde maruz kal-manın, yetişkinlik dönemindeki sağlık üze-rinde kalıcı etkilere (alerjik hastalıklar vb.) sahip olduğu düşünülmektedir. (Tuokkola, et al., 2016: 710-718; McStay, et al., 2017: 123). Bu bağlamda, erken gelişim sırasında gen ekspresyonunu kontrol eden epigenetik yolaklar üzerinde doğrudan etkileri olduğu bilinen folat gibi spesifik besin öğeleri üze-rine ilgi giderek artmaktadır. Fare modelinde yapılan bir çalışmada, gebelik döneminde fo-lik asit (FA) takviyesi içeren maternal diyet, yavruda ciddi düzeyde alerjik akciğer hasta-lığı ile ilişkili bulunmuştur (Hollingsworth, et al., 2008: 3462-3469). Ayrca, yapılan bir meta analizde (16 kohort, 7 vaka-kontrol ve 3 kesitsel çalışma) gebeliğin erken dönemin-deki maternal folik asit desteğinin çocuklu-ğun erken döneminde hışıltılı solunum riskini arttırabileceği ve folik asit metabolizması-nı olumsuz etkileyen metilentetrahidrofolat redüktaz (MTHFR) enziminin C677T poli-morfizminin TT genotipine sahip çocukların astım gelişimi açısından yüksek risk altında olabileceği belirtilmektedir (Wang, et al., 2015: 538-546). Aksine, 2005-2006 Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Anketi’nde se-rum folik asit seviyesinin, alerjik reaksiyon-lar için bir risk faktörü olmadığı, hatta atopi, hışıltılı solunum ve yüksek immunglobulin E (IgE) seviyeleri ile ters ilişkili olduğu rapor edilmiştir ( Matsui and Matsui, 2009: 1253-

19













1259). Sonraki yıllarda yapılan çalışmalarda da gebelik öncesinde ve sırasında anne tara-fından alınan folik asitin çocuklarda çeşitli alerji gelişimlerine olan etkisi yeterince açık-lığa kavuşturulamamıştır (van der Valk, et al., 2013: 788-795; Socha-Banasiak, et al., 2018: 139-144). Bu derlemede güncel çalışmalar ışığında çocukluk çağı astımı ve alerjik hasta-lıkları ile folat ilişkisi irdelenecektir.

AMAÇ

Bu çalışmada; folat ve çocukluk çağı astımı ve alerjik hastalıkları üzerindeki etkileri ile ilgili kohort çalışmaların ve potansiyel mekanizma-ların derlenmesi amaçlanmıştır.

KAPSAM

Bu çalışmada; çocukluk çağı astımında ve alerjik hastalıklarındaki artışa, folatın tanımı ve metabolizmasına, maternal folik asit kulla-nım durumuna, çocukluk çağı astımı ve alerjik hastalıkları ile folik asit arasındaki ilişkiyi in-celeyen kohort çalışmalara ve potansiyel me-kanizmalara değinilmiştir.

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Science Direct, PubMed ve Google Akademik veri tabanları ile çocukluk çağı astımı ve aler-jik hastalıkları ve folat alanında yayın yapan uluslararası dergilerden faydalanılarak ‘Fo-lat, Folik asit, Çocukluk Çağı Astımı, Alerjik Hastalıklar, Metilentetrahidrofolat redüktaz’ anahtar kelimeleri ile genel olarak son 10 yıla

ait makaleler araştırmaya dahil edilerek değer-lendirilmiştir.

ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ

Folatın çocukluk çağı astımı ve alerjik hasta-lıkları üzerine etkisi var mıdır?

ÇOCUKLUK ÇAĞI ASTIMI VE ALER-JİK HASTALIKLARI

Astım; solunum yolu inflamasyonu ve bron-şiyal hiperaktivite ile karakterize hışıltılı so-lunum ve nefes darlığı da dahil olmak üzere klinik semptomlarla sonuçlanan kronik bir hastalıktır (Alfonso, et al., 2018: 111-119). Hışıltılı solunum ve egzama, atopik dermatit ve alerjik reaksiyonlar gibi komorbitelere sa-hip çocuklar; bu komorbitelere sahip olmayan çocuklara kıyasla astım açısından daha yüksek risk altındadırlar (Crider, et al., 2017: 1272-1281). Bu durum genetik yatkınlığın gösterge-si olarak kabul edilmektedir (Alfonso, et al., 2018: 111-119). Atopik hastalıkların patoge-nezi hala tam olarak bilinmemekle birlikte, çocuklarda uygun immünolojik programlama için perikonsepsiyonel periyodun kritik oldu-ğu kabul edilmiştir. Gebelik, epigenetik modi-fikasyonla kontrol edilen fetal immün sistem gelişimi ve yardımcı T hücreleri 1 (Th1), Th2 ve T düzenleyici hücrelerin (Treg) dengesinin düzenlenmesi için önemli bir dönemdir (Soc-ha-Banasiak, et al., 2018: 139-144). Ayrıca, akciğer gelişiminde (pre ve postnatal dönem-de) bu kritik periyodu etkileyen çevresel fak-törlerin, alerjik hastalıkların ve astımın geliş-

20










mesi ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Hastalık gelişiminde; genetik, epigenetik, gelişimsel ve çevresel faktörler ve bu faktörlerin birbirleri ile olan etkileşimleri önemli rol oynamaktadır (Gur, et al., 2017: 2152). Epigenetik; bir orga-nizmanın fenotipini, DNA dizisini etkileme-den, uzun vadeli ve kalıtımsal bir şekilde etki-leme yeteneği olarak tanımlanabilir (Hinz, et al., 2012: 380-389). Epigenetik mekanizmalar, gen-çevre etkileşimlerine aracılık edebilir ve diyet değişiklikleri de dahil olmak üzere çev-resel faktörlerin hastalık gelişimi üzerindeki etkisini açıklayabilir (Gur, et al., 2017: 2152). Hem epidemiyolojik hem de mekanistik ça-lışmalar, erken diyet örüntülerinin spesifik ve genel sonuçlarını, erken yaşamdaki biyolojik etkilere (erken immün düzensizlik, inflamas-yona yatkınlık ve normalde zararsız antijen-lere karşı tepki vb.) bağlamıştır. Diyetin bu biyolojik ekiler üzerindeki rolü karmaşıktır ve besin kaynakları ve spesifik besin öğesi alım-larındaki değişikliklerden, sekonder bağışıklık ve metabolik sonuçlar ile etkilenir. Bu spesi-fik besin öğelerinden biri olan folat epigenetik modifikasyonlar yoluyla gen ekspresyonunda sürekli gelişimsel değişimleri indükleme po-tansiyeline sahiptir ve böylece gelişen immün yolları, organ sistemlerini ve daha sonraki has-talık yatkınlığını değiştirebilirler (McStay, et al., 2017: 123).

FOLAT

Folat, p-aminobenzoik aside, bir veya daha fazla glutamat bağlı bir aromatik pteridin hal-

kası içeren B-grubu vitamin ailesinin bir üyesi olarak tanımlanmaktadır. Doğal olarak bulu-nan çok sayıda folat vardır. Ancak metil ve formil tetrahidropteroilpoliglutamatlar folatın besinlerde bulunan temel formlarıdır (Scien-tific Advisory Committee on Nutrition, 2006). Folatın sentetik ve tamamen oksitlenmiş for-mu olan folik asit ise vitamin takviyelerinde ve takviye edilmiş tahıl ürünlerinde kullanıl-maktadır (Silva, et al., 2017: 315-322). Folat metabolizması; nükleik asit sentezinde, meti-onin rejenerasyonunda, normal metabolizma ve regülasyon için gerekli tek karbon ünite-lerinin shuttling ve redoks reaksiyonlarında folat koenzimlerinin esansiyel rol�

ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİ 13.pdfSPORCU BESLENMESİ ALAN EDİTÖRLERİ...

Documents

Transcript of ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİ 13.pdfSPORCU BESLENMESİ ALAN EDİTÖRLERİ...