Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_2/2018_2_EROGLUAF.pdfBut Jesus Christ...

Turkish Studies

Volume 13/2, Winter 2018, p. 413-434

DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12975

ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY

Research Article/ Araştırma Makalesi

Article Info/Makale Bilgisi

Received/Geliş: Ocak2018 Accepted/Kabul: Mart2018

Referees/Hakemler: Yrd. Doç. Dr. Sıtkı NAZİK – Yrd. Doç. Dr.

Ferdi KİREMİTÇİ

This article was checked by iThenticate.

İLÂHÎ DİNLERDE MEVLİD BENZERİ ESERLER*

Ayşe FARSAKOĞLU EROĞLU**

ÖZET

İlâhî dinlerde Allah Teâlâ’nın insanlara mesajı peygamberler

vasıtasıyla ulaştırılmıştır. Peygamberler aynı zamanda insanlar için

örnek teşkil etmişlerdir. Vahiyle detaylandırılmayan hususlarda

insanları bilgilendirmişlerdir. Yaşadıkları dönemdeki insanlar

anlayamadıkları veya merak ettikleri konuları onlardan sorup öğrenmişlerdir. Bunların yanı sıra daha pek çok rol ve özelliklerinden

dolayı onlar, bilhassa dinî açıdan, özel öneme ve konuma sahip insanlar

olmuşlardır.

Sahip oldukları özel öneme binaen ilâhî dinlere mensup

toplumlarda peygamberleri anlatan, öven manzum ve mensur eserler

oluşturulmuştur. Zira islâm inancında Allah’a inanmak ve O’nu sevmek, O’nun peygamberlerine inanmayı ve onları sevmeyi de gerektirmektedir.

Bu inanç ve sevgi toplumun aynası olarak nitelendirilen edebiyatta da

yansımasını bulmuştur. Bu çerçevede ilâhî dinlerden İslâm dini

incelendiğinde Hz. Muhammed(as) ile ilgili bilgi veren, onu öven manzum

ve mensur pek çok türde ve sayıda eser olduğu görülmektedir. Mevlid de bu tür eserlerden biridir. Mevlidlerde Hz. Muhammed’in hayatı manzum

olarak anlatılmakta ve o övülmektedir. Asırlar boyu peygamber sevgisinin

yansıması olarak pek çok dilde Mevlid kaleme alındığı, bunların bazen

devlet düzeyinde oldukça şaşaalı bazen de daha sade törenlerde

okunduğu bilinmektedir. Bunlar arasında en meşhur olan ise Süleyman

Çelebi’nin yazdığı “Vesîletü’n-Necât” isimli eserdir.

Biz bu tebliğde öncelikle ‘Mevlid’ konusunda bilgi verip,

akabinde“Diğer ilâhî dinlerde(Yahudilik, Hıristiyanlık) Mevlid benzeri

metinler var mıdır? Varsa muhteva ve icra edilme yeri açısından Mevlid

metinleriyle benzerlik arz ederler mi?”gibi sorulara cevap arayıp, benzer

metinleri karşılaştırmalı olarak ele almaya çalışacağız. Aynı zamanda hem metinlerin hem de bu kapsamda yapılan törenlerin fotoğraflarından

*Bu proje Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi BAP birimi tarafından desteklenmiştir.

** Yrd. Doç.Dr. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslâm Tarihi ve Sanatları Bölümü, El-

mek: [email protected]

http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.

https://orcid.org/0000-0003-3039-6299

414 Ayşe FARSAKOĞLU EROĞLU

Turkish Studies Volume 13/2, Winter 2018

yararlanmak suretiyle çalışmamızı görsel olarak da mümkün mertebe zenginleştireceğiz.

Anahtar Kelimeler: Mevlid, İslâm, Hıristiyanlık, Hz. Muhammed,

Hz. Îsâ

MEVLID-LIKE TEXT IN DIVINE RELIGIONS

ABSTRACT

Indivinereligions, themessage of God to the people is conveyed through the Prophets. At thesame time Prophets are an example for

people. They inform people about things that are not elaborated by

revelation. In the time they lived, people asked and learned about what

they could not understand or what they were curious about. Because of

the many roles and features that are not mentioned or mentioned in this article, they are those who have special qualities in these religions.

Due to this special importance, poems and proses about Prophets

have been created in communities belonging to divine religions. Because

in these religions, to believe in God and loveHim; It also requires believing

in His Prophets and not loving them. This faith and the natural reflection

of the lover will of course manifest themselves in literature. In this frame, there are many works of poetry and prose which praise the Prophet

Muhammad in his Islamic religion and give information about his life.

Mevlid is one of these works. Prophet Muhammad is praised and his life

is expressed as poetical in the Mevlids. Many Works have been written

about the love of the prophet for centuries. Some of them were readed in flashy state ceremonies and others in simple ceremonies. The most

famous of these is the "Vesîletü'n-Necât" written by Süleyman Çelebi.

In this notification, we will first give information about Mevlid. Then

we will answer these questions: Are there other texts similar to Mevlid in

other divine religions (Judaism, Christianity)? If so, do they resemble

their contents with mevlid?. At the same time wewill enrich our work with photos of the texts and ceremonies.

STRUCTURED ABSTRACT

Indivine religions, the message of God to the people is conveyed through the Prophets. At the same time Prophets are an example for

people. They inform people about things that are not elaborated by

revelation. In the time they lived, people asked and learned about what

they could not understand or what they were curious about. Because of

the many roles and features that are not mentioned or mentioned in this

article, they are those who have special qualities in these religions.

Due to this special importance, poems and proses about Prophets

have been created in communities belonging to divine religions. Because

in these religions, to believe in God and love Him; It also requires believing

in His Prophets and not loving them. This fait hand the natural reflection

of the lover will of course manifest themselves in literature. In this frame, there are many works of poetry and prose which praise the Prophet

İlâhî Dinlerde Mevlid Benzeri Eserler 415


Muhammad in his Islamic religion and give information about his life. Mawlid is one of these works. Prophet Muhammad is praised and his life

is expressed as poetical in the Mawlids. Many Works have been written

about the love of the prophet for centuries. Some of them were readed in

flashy state ceremonies and others in simple ceremonies. The most

famous of these is the “Vesîletü'n-Necât” written by Süleyman Çelebi.

In this notification, we will first give information about Mawlid. Then we will answer these questions: Are there other texts similar to

Mawlid in other divine religions (Judaism, Christianity)?If so, do they

resemble their contents with mawvlid? At the same time wewill enrich

our work with photos of the texts and ceremonies.

Mawlid-type works are particularly narrate the birth of Prophet Muhammad and some special time periods in his life. They are written in

mesnevi style. This began in the Muslim communities, in Erbil, the

ceremonies organized by the Gökbörü. Throughout history, special

official celebrations have been held for the birth of Prophet Muhammad.

These ceremonies gradually turned into flashy ceremonies in which the

statesmen were present and the texts of the Mawlids read. In our work, both Mawlid texts and ceremonies were given extensive information.

In this study, Vesîletü’n-Necât that is write by Süleyman Çelebi will

be used as an example of the Mawlid texts in Muslim societies. In the

Christianity part of the study will be used the text that translated from

the Greek that named after Lenten Triodion. The text was used by Orthodox Christians on ritual that done Holy Thursday evening and

repeated on the Holy Friday evenings. In the text was narrated that Jesus

is waiting on the cross. In the text The virgin Mary tells with a great

sorrow saying 'I will put you on the earth, O son!'But at the same time,

she feels a sense of pride and joy in his sincerity with the anticipation of

his resurrection. In this frame, both texts are read in their own ceremonies and rituals. Both texts are old texts when the period in which

they are written is taken into consideration. However, when the contents

are taken into consideration, the status of Jesus in the text of the liturgy

of Christians is different, while Hazrat Muhammad in the Mawlid texts is

seen as a servant and prophet of Allah.First, Jesus was seen as the man. Then he was seen as the son of God. Then he was seen as God. Exactly

at this point differences between texts arise.

In this context, it can be said that in Christian literary texts, there

is no text like "Mawlid" from literary texts of Muslims. Because faith that

is formed around Jesus in Christianity and the belief in Jesus Christ in

them is completely different from the belief in the Prophet Muhammad in Islam. In Islamic religion, Prophet Muhammad is a human and a Prophet.

But Jesus Christ in Christianity is the son of God and God.. In Holy

Thursday on Matins rituel Christians are remember the death of Jesus

as a human being. It is believed that Jesus to be atonement for the sins

of men. They celebrate his resurrection as God. Muslims celebrate the birth of the Prophets, who are the Model and Messenger of Allah, the

guide and the example sent to them in mawlid ceremonies, and they

remember Him.

Finally, when texts and ceremonies where they are recited can be

summarized as follows:



1. Christian text in this study is often associated with mawlids in Orthodox Christianity, and it is recited along with various rituals in the

ceremony in which Jesus’ death as a human being is commemorated and

his rebirth as a God is awaited. On the other hand, the famous text in

Islam for mawlids is Vesîletü’n-Necâtwritten by SüleymanÇelebi.

2. Although the Christian text is called an elegy, it differs from mersiye form in Turkish literature in terms of its content, and is often

attributed to the mawlids in Christian ceremonies. This is why we used

it for a comparison in this study.

3. When the texts are analyzed in terms of their contents, a process

of life beginning with birth and ending with death is described in the

Islamic text. However, the text in Lenten trilogy starts with death and

ends with rebirth.

4.Both texts underlines the importance of birth, and are recited in

ceremonies related to birth. However, the Christian text is only recited

during Matins liturgy held on Holy Thursday prior to the ferial called Holy

and Great Thursday while Mawlid is recited by Muslims for various

reasons apart from religious ceremonies.

5. When both texts are listened during recitation in a ceremony,

their rhythm and style are similar to some extent.

6.We would like to underline the fact that both texts reflect their

respective faith and culture because they are shaped in their respective

faith and cultural domains. Therefore, while the birth of Prophet

Muhammad is described in Mawlid, the Christian texts described Jesus’ death, entombing and revival and rebirth as a God.

7. When compared to the status of Prophet Mohammad in Islam, it

can be noted that Jesus’ status in Christianity is completely different,

demonstrating that their different statuses account for the different

content of texts composed for their lives.

As a result, when considering the similarities and differences in the

related texts and practices, both texts should be evaluated within their

belief systems and their own literature. However, it should not be

forgotten that, under all circumstances, the texts studied are tremendous

literary accumulations of different beliefs and cultures that have existed

for centuries.

Keywords: Mawlid, Islâm, Christianity, Hz. Muhammad, Jesus.

Giriş

Bütün ilâhî dinlerde ibadet ve âyinlerde kullanılan çeşitli metinler olduğu bilinmektedir.

Bunların çoğu dinin kendi kutsal kitabından alınan metinlerdir. Geri kalan metinlerin bir kısmı

doğrudan Tanrı ile ilgiliyken bir kısmı ise peygamberler ya da dinde önemli görülen kişilerle ilgili

olabilmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada özellikle Hz. Muhammed, Hz. Musa, Hz. İsa için kaleme

alınmış ve bir tören dâhilinde okunan metinler araştırılmıştır.

Bu çerçevede Müslümanlar arasında zaman zaman farklı adlar altında kaleme alınmış olsalar

bile genel olarak “mevlid” ismiyle meşhur olmuş metinler bulunmaktadır. Bunlar çeşitli vesilelerle

okunmasının yanı sıra özellikle Hz. Muhammed’in doğumunun kutlandığı törenlerde icra



edilmektedir. Mevlid metinleri, belli bir makam eşliğinde, aralarda Kur’ân tilaveti ve, Hz.

Peygamber’e salâvât-ı şerîfeler getirilmek suretiyle okunmaktadır. Okunan metinlerden en tanınmışı

Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât isimli eseri olduğu için çalışmamızda örnek metin olarak o

tercih edilmiştir.

“Hz. Musa ile ilgili mevlid benzeri bir metin var mıdır?” Sorusu doğrultusunda ulaştığımız

hahambaşılıktan bize, kendilerinin ibadet ve törenlerinde okunan metinlerin Tanrı ile ilgili metinler

olduğu Hz. Musa ile ilgili Süleyman Çelebi’nin eseri “Vesîletü’n-Necât”ın özelliklerini taşıyan bir

metinlerinin olmadığı yönünde bir cevap gelmiştir. Dolayısıyla çalışmamızda Yahudilik başlığı

açılmamıştır. Fakat Yahudilikte benzer bir metnin olmadığını belirtmek için Yahudilikçalışma

kapsamından çıkartılmamış ve başlık daraltılmamıştır.

“Hz. İsa ile ilgili benzer özellikte bir metin var mıdır?” Sorusuna yanıt almak ise

Hıristiyanlığın kendi içerisinde mezheplere ayrılması ve bunların bazı inançlar ve törenler açısından

farklılıklar taşıması dolayısıyla hayli zor olmuştur. Hıristiyanlık’ta günlük ve yıllık ibadetlerdeki

ayinlerde kullanılan pek çok dua ve ilahi metni bulunmaktadır(Erbaş 1998:17-36 ). Fakat bunlara

ulaşmak ve bunları doğrulamak sanıldığından çok daha zor olması hasebiyle bu bağlamda Paskalya

yortusu öncesi Kutsal Perşembe’de okunan metin mukayese için seçilmiştir.

Kutsal Perşembe ve Kutsal Cuma’nın Matins ayininde okunan bu metin ve metne bağlı

kalınarak yapılan ayin Bakire Meryem’in ağıtlarını içermekle birlikte Hıristiyanlarda mevlid

denildiğinde akla, gelen Hz. Îsâ’nın yeniden doğuşunun da anlatıldığı metin olarak bilinmektedir. Îsâ

Mesih’in çarmıhtan indirilmesi ve onun tertemiz annesi Meryem’in onun cansız bedenibaşındaağıtlar

yakması temsili olarak anlatılmaktadır. Ancak metne bakıldığında Kitâb-ı Mukaddes’in Mezmurlar

kısmından çok fazla alıntı yapıldığı görülmektedir. Dikkat çeken bir diğer husus ise Hıristiyanlıkta

Hz. Îsâ’nın kimliği ve rolü konusundaki karmaşadır. Onlara göre çarmıhtan önce ve sonraki Hz. Îsâ

arasında büyük bir fark vardır.

Çalışmanın bu hazırlık aşamasında şekil ve muhteva açısından en benzer olabilecek metinler

tercih edilmiş olup, konunun objektif olarak değerlendirilmesine özen gösterilmiştir. Bu makalenin

dinler arasındaMevlid konusunda oluşturulmaya çalışılan polemiğin ne kadar yersiz olduğunun

anlaşılmasına katkı sağlayacağı, hatta böyle bir polemiği tümden ortadan kaldıracağı umulmaktadır.

İLÂHÎ DİNLERDE MEVLİD VE MEVLİD BENZERİ ESERLER

Müslümanların Hz. Muhammed İçin Kaleme Aldıkları Mevlid’ler

Sözlükte “doğum yeri ve zamanı” anlamına gelen mevlid kelimesi, zaman içerisinde ıstılâhî

anlam olarak da Hz. Muhammed’in doğduğu yer ve zamanı ifade etmiştir. Hz. Peygamber’le ilgili

asıl kullanımı yanında zamanla tasavvuf çevrelerinde Mısır başta olmak üzere Arap dünyasında

velîlerin doğum yıldönümlerini de kapsayacak şekilde geniş bir anlam kazanmıştır(Özel 2004:475).

Müslüman toplumlarda peygamber sevgisinin bir tezahürü olarak, onu tanıtan, öven manzum-mensur

pek çok eser kaleme alınmıştır. Genelde müstakil bir kitap halinde yazılmış olan siyerler, kırk

hadisler ve mevlidler bu neviden eserlerdir. Bunlar arasında en tanınmış ve benimsenmiş olanıise

mevliddir. Edebî bir terim olarak mevlid,Peygamber Efendimiz’in kısaca hayatını, mûcizelerini,

vefâtını ve bilhassa doğumunuanlatan ve ekseriyetle manzum olarak kaleme alınan eserler için

kullanılmaktadır(Aksoy 2007: 323).

Bilindiği gibi Hz. Peygamber’i anlatan, metheden eserler daha o hayattayken kaleme

alınmaya başlanmıştı. Bu çerçevede, İslâmî Arap Edebiyatı’nın ilk mahsulleri olarak kabul edilen bu

eserlerin şairleri, Hassan b. Sabit(v.54/674), Ka‘b b. Züheyr (v.24/645) ve Abdullah b. Revâha’dır

(v.8/629). Bu cümleden sayılan manzum veya mensur siyerler, şemâil-i şerifler, megâzîler ve kasîde-

i bürdeler aynı zamanda mevlidlere de kaynaklık etme vasfı taşımaktadır(Aksoy 2007: 323).Fakat

mevzû bakımından Mevlidler’in asıl kaynaklarını Hz. Peygamber’in eski Sîre(“Sîratü Rasûlillâh”),



Şemâil ve Megâzi’lerini işleyen mühim eserler teşkil etmiştir. Bunların başında iseMuhammed b.

İshak’ın (v.150/767) meşhur Sîre’si gelmektedir(Okiç 1975: 21).

Kaynaklara göre İslâm âleminde ilk mevlid metinleri X. asırda görülmeye başlanmıştır. Hatta

meşhur hadis âlimi İmam Tirmizî’nin IX. asırda kaleme aldığı Şemâil-i Şerîf isimli eser muhteva

açısından incelendiğinde mevlid kabul edilebilir(Banarlı 1962:12).Gazzâli’ye bir mevlid kitabı

nisbet edildiği gibi, Ebü’l-Ferec İbnü’l Cevzî’nin “Mevlidü’n-Nebî”si de meşhurdur. Bu bakımdan

Arap edebiyatında “mevlid” terimi II.(VIII.) yüzyılın sonlarına doğruortaya çıkmış, dolayısıyla

mevlid literatürü İbn Dıhye’den çok önce başlayıp gelişmiştir(Durmuş 2004:480). İsminde Mevlid

kelimesi bulunan ilk eser ise yine İbnü’l-Cevzî’nin(ö.597/1201) Mevlidü’n-Nebî isimli

eseridir(Banarlı 1962:12).

Türk edebiyatında ise Hz. Peygamberi konu alan eserlerin apayrı bir yeri vardır. Özellikle

mevlidler Hz. Muhammed sevgisinin dile geldiği, dikkatle okunup dinlendiğinde onun hayatının

bütün safhalarına şahit olunuyormuş hissini veren, hasılı buram buram gül kokan eserlerdir. Şairler

bir taraftan onun gül yüzünü anarken, diğer taraftan dua incilerini ve şefaat taleplerini nazma

çekermekteve dualarında “okuyanı, dinleyeni, yazanı” unutmamaktadırlar.

İlk Türkçe mevlid metni hakkında çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bu konudakiyaygınkanaat,

Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât isimli eserinin ilk mevlid olduğu yönünde iken, yapılan

çalışmalarla birlikte, onun hâtime kısmında Ahmet Fakih’in (ö.650/1252) Çarhnâmeisimli

eserindekilere benzer ifadeler olduğu ortaya konmuştur(Aksoy2004:482).Ayrıca Erzurumlu Kadı

Darîr’in 1388’de tamamladığı Siyer-i Nebevî tercümesinin ilk mevlid metni olabileceği de diğer bir

görüştür. Bueser manzum-mensur bir eserdir. Bilhassa manzum kısımları dikkate alındığında

Vesîletü’n-Necât ile büyük benzerlikler olduğu görülmektedir. Onun Türk edebiyatındaki ilk mevlid

sayılmak istenmesinde bu benzerliklerin de etkili olduğu söylenebilir(Banarlı 1962: 17-21).Fakat, bu

konudaki son çalışmalarla birlikte Türk edebiyatındaki ilk mevlidin, Süleyman Çelebi’nin

Vesîletü’n-necât’ından iki yıl önce(H. 810) yazılmış olan, Ahmedî’nin mevlidi olduğu bilgisi netlik

kazanmıştır(Köksal 2011:31).

Ancak Süleyman Çelebi’nin eseri Türk edebiyatında kaleme alınan mevlidler arasında en

dikkat çekeni ve tanınmış olanıdır. Türkçe olarak kaleme alınan mevlid metinlerinin sayısının 200

civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bunlardan bir kısmının Süleyman Çelebi’nin eserine aynen

benzediği, bir kısmının kısmen benzediği, bir kısmının ise bütünüyle farklı olduğu ifade

edilmektedir(Pekolcay 1954: 39-40; Pekolcay 2010: 3; Mazıoğlu 1974 :31-62).

Sadece Arapça ve Türkçe değil, Müslümanların konuştuğu hemen her dilde tercüme ya da

telif tarzı mevlidler bulunmaktadır. Bu durum Müslümanların Hz. Peygamber’i anlaması, anlatması

ve methetmesine zaman, mekan ve dilin engel teşkil etmediğini göstermektedir. Bu sebepten

“Çerkesçe, Rumca, Kürtçe, Tatarca, Sevahili(Swahili) dilinde, Almanca, İngilizce, Arnavutça,

Boşnakça”(Okiç 1975: 28-62)gibi dillerde mevlidlerin bulunması gayet tabiidir. Zirabir

Müslüman’ın kendi ruhuna estetik zevkine hitap ederken ve çocuğuna, yaşlısına peygamberini

anlatırken kendi konuştuğu dille bunu yapması en doğal hakkı olsa gerektir.

Vesîletü’n-Necât

Vesîletü’n-Necât’ın 812(1409) yılında Bursa’da tamamlandığı eserdeki bir beyitte açıkça

belirtilmektedir. Aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılan eser, on bir nüshası

karşılaştırılarak elde edilen metnine göre 768 beyit olup, on altı babdan/fasldan meydana

gelmektedir.Sehl-i mümtenî kabul edilen Vesîletü’n-Necât sade bir Türkçe ile

yazılmıştır.Eserdefikir, bilgi ve duygular çok sanatkârane bir üslupla anlatılmıştır. Müellifin ifadeleri

dinî heyecanına bağlı olarak gelişip zenginleşmiş ve ona dönemin çizgisini aşan şahsî ve sanatlı özel

bir üslûp kazandırmıştır. Bu sebeple Vesîletü’n-Necât’ta motiflerin ve edebî sanatların kullanılışı



yazarına mahsus olup tamamen orijinaldir.Eserde yer yer dinî mefhumların, farz ve vâciplerin beyan

edildiği, İslâm tasavvufunun şer’î hükümlerle örtüşen yönlerinin yerli yerince işlendiği, Türk

edebiyatına mal olmuş tasavvufî remizlerinbaşarıyla kullanıldığı görülmektedir. Mensur bir

münâcâtla başlayan eserin muhtevasını ortaya koyan bab başlıkları şöyledir: Allah’ın birliği

hakkında,nâzım için dua talebi ve kitap için özür beyanı, âlemin yaratılma sebebinin beyanı,Hz.

Muhammed’in ruhunun yaratılmasının beyanı(iki fasl), Hz. Muhammed’in vücudunun zuhura

gelmesinin beyanı(üç fasl), Hz. Muhammed’in doğumu sırasında ortaya çıkan fevkalâdeliklerin

beyanı(altı fasl), Hz. Peygamber’in methi, mûcizelerinin , mi’racının ve hicretinin beyanı,nükte ve

nasihat, kötü fiillerden nehyetme, risâletin tebliği, Hz. Peygamber’in vefatı, hâtime(Pekolcay 2004

:486).

Eserin Süleyman Çelebi tarafından kaleme alınmış hali budur. Bunun yanı sıra, özellikle

halk arasında yaygın olarakokunan nüsha başta olmakla birlikte bazı nüshalarda, “Vefât-ı Fâtıme,

Hikâye-i Deve, Hikâye-i Geyik, Hikâye-i Güvercin,Dâstân-ı İbrâhim, Dâstân-ı İsmâil, Hikâye-i

Kesikbaş gibi ilave metinleryer almaktadır(Pekolcay 2002: 256-257).

Eser yazıldığı dönemden itibaren Osmanlı coğrafyasının hemen her yerinde özellikle Hz.

Peygamber’in doğum günlerinde okunmuş, bestelenmiş, çeşitli dillere çevrilmiş ve nazîreleri

yazılmıştır(Pekolcay 2004: 486).

Müslüman Toplumlarda Mevlid Törenleri

Müslümanlar, kendilerine Rabb’e giden yolu anlatan onun buyruklarınıduyuran, İslâm’ı

tebliğ eden Hz. Peygamber’i çok sevmişlerdir. O’na olan sevgilerini sadecekaleme aldıkları eserlerde

göstermekle yetinmemişler, O’nun doğum yıl dönümlerindebu eserlerden örnekler okudukları, açları

doyurup sevinci paylaştıkları kutlama törenleri de düzenlemişlerdir. Özellikle Türk toplumu

peygamber sevgisini öyle içselleştirmiştir ki, sevincinde kederinde ve acısında onu hatırlamış, onu

anmış ve bunu gelenek haline getirip asırlara yaymıştır. Bu vesileyle hala toplumumuzda doğum,

sünnet, düğün, asker uğurlama, vefat vb. durumlarda mevlid okutulmaktadır.

Mevlid törenlerinin tarihine bakıldığında ise, kaynaklara göre Hz. Peygamber döneminde

onun doğum yıl dönümlerinin kutlandığı görülmemektedir. Hulefâ-yı Râşidîn dönemiyle Emevî ve

Abbâsî devirlerinde de mevlid kutlamalarıyla ilgili bir uygulamaya rastlanmamaktadır. Kaynaklarda

ilk mevlid törenleriyle ilgili farklı görüşler olsa da bunlar arasında en kabul göreni, bu törenlerin ilk

kez Mısır’da Fâtımîler devrinde yapıldığı görüşüdür(Okiç 1975: 23-24; Özel 2004:475; Banarlı

1962:12; Bakırcı 2002: 10-11). Bu törenlerde, sonraki törenlerle karşılaştırıldığında farklı bir

ugulama gözlenmektedir. Nitekim Fâtımîler’de Hz. Peygamber başta olmak üzere Hz. Ali, Hz. Hasan

ve Hz. Hüseyin, Hz. Fâtıma ve o andaki Fâtımî halifesi adına törenler yapılır ve altı adet

mevlid(mevâlid-i sitte) kutlanırdı.

Mevlid törenlerinin Hz. Peygamber’e has kılınması ve onun doğum yılının kutlanması ise

Erbil atabeyi Muzafferuddîn Gökbörü (ö.630/1232) tarafından başlatılmıştır. Pek çok tarihçi mevlid

törenleriyle ilgili bilgi verirken Fâtımîler’de yapılan törenleri, muhtemelen samimi bulmadıkları için,

görmezden gelmişler ve ilk mevlid töreninin Gökbörü tarafından yapıldığını yazmışlardır. Bazı

kaynaklarda,Gökbörü’nün düzenlediği kutlamalardan çok önce, daha IV./X. asrın başlarında, Bağdat

çevresindeki tasavvuf erbabı arasında mevlid gecesine bağlı olarak bir takım faaliyetlerin izine

rastlandığı geçmektedir(Bakırcı 2002: 16-17).

Yöneticilerden halkadek değişik sayı ve nitelikteki insanların katılımıyla gerçekleştirilen

törenlerden ilk defa çok katılımlı olarak Gökbörü’nün düzenlediği törenin şaşaası ise dillere

destandır. Zengin fakir, devletin en üst kademesinden en alt kademesine kadar herkesin hazır

bulunduğu törenler günlerce sürmektedir. Endülüslü muhaddis ve tarihçi İbn Dihye el-Kelbî,

604(1207) yılında Erbil’e uğradığında Hz. Peygamber’in doğum yıldönümünün büyük törenlerle

kutlandığını görünce et-Tenvîr fî Mevlidi’s-Sirâci’l-Münîr adlı eserini yazarak Muzafferüddin



Gökbörü’ye takdim etmiştir. Memlükler döneminde Mısır’da mevlid kutlamaları bütün ihtişamıyla

devam etmiştir.Bu kutlamaların bir bölümünde, tören çadırında herkes yerini aldığında, önce Kur’ân

tilâvet edilmiş, vaazlar verilmiş, tarikat mensuplarınca zikir ve evrâdlar okunmuş, daha sonra

yemekler yenmiştir. Bu devirde özel bir ilgi gösterilen kutlama zamanla Kuzey Afrika ve Endülüs’te

yaygınlık kazanmış, hükümdarlar ve yöneticiler mevlid kutlamalarına büyük önem vermişlerdir(Özel

2004:476; Bakırcı 2002: 23-33).

Osmanlı Devleti’nde gelenek halinde kutlananmevlid merasimlerinin Sultan III. Murad

tarafından 1588’de resmi tören haline getirildiği bilinmekle birlikte; resmi olmayan

kutlamalarıOsmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarına kadar götürenler vardır. Sultan III. Murad

döneminde bu törenlerin nerede ve nasıl başlayacağı, ne şekilde kutlanacağı ve bu törenlere kimlerin

katılacağı konusu usul(teamül) halini almıştır. Dönemin seçkin ilim adamlarının ve vaizlerinin halka

vaaz ve nasihatte bulunduğu mevlid törenlerine başta sultan olmak üzere devletinileri gelen erkânı,

ilim adamları, şeyhülislamlar vs. katılmıştır(Bakırcı 2002: 34).

Günümüzde mevlid, Suudi Arabistan hariç, Kuzey Afrika’dan Endonezya’yakadar İslâm

ülkelerinde -bazılarında resmî, bazılarında gayri resmî olarak- yaygın biçimde kutlanmaktadır.

Türkiye’de yalnız Ramazan ve Kurban bayramları resmî bayram kabul edilmekte, gerek mevlid

gerek diğer mübarek gün ve geceler münasebetiyle camilerde, evlerde ibadet âdâbı içinde Kur’ân-ı

Kerîm, Süleyman Çelebi’nin mevlidi, kaside ve ilahiler okunmaktadır. Son yıllarda Diyanet İşleri

Başkanlığı ve Türkiye Diyanet Vakfı’nın ortaklaşa düzenlemesiyle Hz. Peygamber’in mevlidi

“Kutlu Doğum Haftası” adıyla Türkiye’de, Türk Dünyasında ve Balkanlar’da çok yönlü etkinliklerle

kutlanmaktadır(Özel 2004: 477).

Hıristiyanlık’ta Hz. İsa İçin Kaleme AlınanBir Eser ve İcra Edildiği Tören

Hıristiyanlığın dinî literatürüne bakıldığında öncelikle kutsal kitapları Kitâb-ı Mukaddes

görülmektedir. Kitâb-ı Mukaddes, Ahd-i Atîk ve Ahd-i Cedîd’den oluşmaktadır. Yahudilerin kutsal

kitabı olan Ahd-i Atîk, hıristiyanlarca Kitâb-ı Mukaddes’in ilk bölümünü teşkil etmekte, Ahd-i Cedîd

ise yahudiler tarafından kabul edilmemektedir. Hıristiyanlar bir başka dinin kutsal kitabına kendi

kitapları içerisinde yer veren tek örnektir. Hıristiyan inancına göre Hz. İsa ne yazmış ne de

yazdırmıştır. İsa ve havâriler döneminde (M.S. 70’e kadar) hıristiyanlarYahudilik’ten miras aldıkları

kutsal yazılar koleksiyonunu kullanmışlardır, bu dönemde henüz Ahd-i Cedîd söz konusu değildir.

İlk hıristiyanlar yazılı metinlerden daha çok, şifahî geleneğe önem verdikleri için İsa Mesîh’in

sözlerini başlangıçta yazıya aktarmamışlar, uzun süre şifahî olarak nakletmişlerdir(Aydın 1998:340).

Zaman içerisinde Hıristiyanlığı benimseyenlerin sayısının artmasıyla Hz. İsa’nın sözlerini

yazıya aktarma zarureti doğmuştur. II. yüzyılın ortalarından itibaren başlanan çalışmalarIV.

yüzyıldasona ermiş ve 8 Nisan 1546’da toplanan Trent Konsil’i yirmi yedi metinden oluşan listeyi

onaylamış ve ilan etmiştir.

Hıristiyanlara göre bir diğer bilgi kaynağı da gelenektir. Geleneğin, şifâhî yolla Tanrı’dan

gelen bilgi olduğunu ifade etmekte ve geleneği kısımlara ayırmaktadırlar. Öte yandan Kitâb-ı

Mukaddes tefsirlerinin de dinî literatür içerisinde önemli bir yeri vardır(Aydın 1998:340-34.) II.

yüzyıldan itibaren kilise babalarına ait(patristik) literatür içerisinde ortaya çıkmaya başlayan tefsir

faaliyetleri hem Eski Ahid hem de Yeni Ahid üzerine yapılan yorumları kapsamaktadır. Patristik

literatür olarak isimlendirilen kısım ise erken Hıristiyan babalarının yaptığı çalışmaların bütününü

ihtiva etmekte ve I. yüzyıldanVIII-IX. yüzyıla kadar uzanmaktadır. İlk Patristik eserler Didache,

Barnabas’ın Mektubu ve Hermas’ın Çobanı gibi Yeni Ahid’in kanonizasyonusırasında kaleme alınan

öğretici mahiyetteki çalışmalardır. Patristik dönem sonrası literatürün en dikkat çeken özelliği ise

felsefî çalışmalara ağırlık verilmesidir. Hıristiyan literatüründe mistik çalışmalar ise büyük oranda

X. yüzyıldan sonraki döneme tekabül etmektedir. Mistik literatürün temel konusu Tanrı’nın yüceliği,



insanın O’nun karşısındaki acziyetive İsa ile birleşme suretiyle Tanrı’ya yakın olma çabasıdır. Mistik

literatürde zengin imajlar vardır ve bunlar çok defaİsa etrafında oluşmuştur(Aydın 1998:341-345).

Mistik literatüre dair iyi bilinen örneklerden ilki Doğu’dan çıkmıştır. X-XI. yüzyıllar

arasında yaşayan Ermeni mistiği Narekli Gregory, temel eseri Matean Oghbergowt’unda (ağıt kitabı)

insanın Tanrı’ya olan bağımlılığını şiirsel bir ifadeyle dile getirmiştir. Diğer taraftan XI. ve XIII.

yüzyıllar arasında yaşayan Avrupa Hıristiyanlığı’nın üç büyük mistiğinden ilki Claivauxlu

Bernard’dır. Teolog olan ve reformcu mahiyetteki fikirleri bulunan Bernard çoğu İsa sevgisini

işleyen mistik eserler kaleme almıştır. İkinciönemli mistik Güneşe İlâhi, Tembihler ve Ahid adlı

kitapları ile tanınanAssisili Francis, son isim ise Alman mistiği Meister Eckhart’tır. XIV. Ve XV.

Yüzyılın kesişme noktasında ortaya çıkan en önemli mistikThomas A Kempis’tir. Bir Alman mistiği

olan Kempis’inçok sayıda şiir, vaaz ve risâlesi vardır. XVI. yüzyıl mistisizmindeöne çıkan iki isim

ise İspanyol John of the Cross ve yine İspanyol kökenli olan Avivalı Teresa’dır. XVII. yüzyılın son

önemli mistiği Lutherciler arasından çıkan Jakob Boehme olarak bilinmektedir. Hıristiyan mistik

literatüründeXVII. ve XVIII. yüzyıllardan başlayarak görülen zayıflama sonucunda XX. yüzyıla

gelindiğinde bu literatür neredeyse kaybolmuştur(Aydın 1998:345).

Bizim çalışmamızın bu kısmında inceleyeceğimiz metinise Lenten Üçlüsü olarak bilinen

eserleriçerisindeki “Lenten Triodion”(Mary & Ware 1979) isimli eser’de yer alan Ortodoks

Hıristiyanlarda mevlid denildiğinde akla gelen ve her yıl yapılan âyinde icra edilenbir ağıttan

oluşmaktadır. Bu metin her ne kadar ağıt olarak isimlendirilse de Türk edebiyatındaki mersiye/ağıt

türünden farklı motifler içermektedir. Mersiye/ağıt türünde vefat eden kişinin iyi vasıfları sayılarak

ona duyulan özlem anlatılırken, inceleyeceğimiz metinde iseÎsâ’nın ölümünden duyulan üzüntüyle

birlikte onun yeniden ve Tanrı olarak dirilişinin mutluluğudile getirilmektedir. Metinle ilgili verilen

bilgideOrtodoks hıristiyanlarda Kutsal Perşembe akşamı yapılan Matins âyininde okunduğu, Kutsal

Cuma akşamları ise ağıtın tekrarlandığı ifade edilmektedir. Metnin muhtevasında Îsâ’nın çarmıhta

beklemesi anlatılmaktadır. Perşembe akşamı okunan kısımdaçarmıhta bekleyen Îsâ’nın başında bir

anne şefkatiyle çırpınan Meryem’in “ey oğul ben seni nasıl toprağa koyacağım”dediği, duaları ve

yakarışları anlatılmaktadır. Aynı metin Kutsal Cuma olarak bilinen gün Mesih’in kabre

konulmasınıve kutsal diriliş beklentisini anmak için tekrarlanmaktadır.

Metnin giriş kısmındaki açıklamada “Lenten Üçlüsü’nün tertibine göre Kutsal ve Büyük

Cumartesi’nin Matins ayininin Cuma gecesi ya da cemaat kiliselerinin çoğunda olduğu gibi Cuma

akşamları yapıldığıbelirtilmekte vebu âyinin Bakire Meryem’in ağıtlarını içerdiği ifade edilmektedir.

Buna göre Îsâ Mesih çarmıhtan indirilmekte ve pâk anası, onun cansız bedeninin başında ağıt

yakmaktadır. Âyin esnasında kilisenin orta yerinde duran mezarörtüsü İsa’nın Yusuf tarafından yeni

kabre konulmasını temsil etmektedir. Ağıtların muhtevası ve âyinin farklı milletlerde uygulanış

biçimiyle ilgili olarak verilen bilgiyegöre,ağıtların içine “övgüler” adı verilen pasajlar ve 118.

Mezmur(17. kathisma) pasajları serpiştirilmiş olup metnin üç bölümden oluştuğu belirtilmektedir.

Âyinin icrasında metin iki rahip tarafından sırayla birer mısra olarak kendine has bir ahenkle

okunmaktadır. Âyinin başlangıcından itibaren ara ara metne eşlik eden ritüeller de

bulunmaktadır.Yunan uygulamasında rahibin Mezmurlar’dan pasajlar okuduğu duyulmakta;

ardından bir koro ya da kantor vasıtasıyla, oğlu için dayanılmaz acılar içinde olmakla birlikte onun

ilahlığından övünç ve mutluluk duyan biri olarak Hz. Meryem’e ait, ışıltılı bir sesle okunan ilahiler

gelmektedir. Slav uygulamasında da aynı sıralamaya ek olarak koronun şarkı sözleri halinde okuduğu

pasajlaryer almaktadır.

Bu metin ve çalışma kapsamındagörülen Hıristiyanlık’taki farklı mezheplere(Katolik,

Protestan) ait diğer metinler(Kutsal Ayinin Kitabı 1997; Yaşam Kilisesi İlahi Kitabı 2012)

değerlendirilecek olursa, genelinin üzüntü ve sevinci aynı anda ifade ettikleri gözlenmektedir.

Metinlerdeki bu özellik, Hıristiyanlık inancı içerisinde Îsâ’nın çarmıha gerilmeden önceki ve sonraki

pozisyonu arasındabüyük bir farklılık bulunmasından kaynaklanıyor olsa gerektir. Zira Îsâ



Hıristiyanların inancına göre çarmıha kadar özel bir insan olarak düşünülürken çarmıhtan indirilip

gömüldükten sonra dirilip yeni hayatına Tanrının oğlu/ Tanrı olarak devam etmiştir. Özellikle bu

metinde yukarıda da ifade edildiği üzere çaresizlik, keder ve sevinç bir aradadır. Metinde Meryem’e

evladını kaybetmiş bir annenin çaresizliği ve elemi “seni nasıl toprağa koyacağım ey oğul”

cümlesiyle söyletilirken, oğuldan Tanrıya dönüşen evladın sevinci ise “Ey Mesih, sen yeni mezarında

uzandın ve insanoğluna ölümden yükselen ilâhî gücünle yeni bir tabiat yaptın./Sen ölümlü bir beşer

olarak seve seve öldün ey kurtarıcı. Ama Tanrı olarak günahın derinliğinden ve mezarlardan ölümü

kaldırdın./Sen zahiren öldün ama Tanrı olarak hayattasın./Ne büyük sevinç ne sürûr…Sen

cehennemlikler için cehennemin iç karartıcı derinliğine parıldayan aydınlık getirdin.” ifadesiyle dile

getirtilmiştir. Metnin dikkat çeken bir başka özelliği ise Eski ve Yeni Ahid’den, edebî metnin bazen

yarısından fazlasına tekabül edecek şekilde, alıntılar yapılmış olmasıdır. Ayrıca Hıristiyan inancı

çerçevesinde Hz. Îsâ ile ilgili hazırlanmış edebî metinlerde onun çocukluğunun pek ele alınmadığı

görülmektedir. Söz konusu durumun sebebi, kanaatimize göre,ona atfedilen Tanrı kimliğinde

aranmalıdır.

Sonuç

İlâhî dinlerdeAllahTeâlâ gönderdiği vahiyle ve seçtiği peygamberler vasıtasıyla insanlara

emirlerini ve yasaklarını bildirmiştir. İslâm inancına göre O’nun vahiy için seçtikleri bir beşer

olmakla birlikte, insanlar arasında sahip oldukları iyi hasletlerle dikkat çeken kişilerdir. İslamiyet

bütün peygamberleri kabul etmekte, Kur’ân-ı Kerîm’de onların kıssaları anlatılıp, müminler

bilgilendirilmektedir. Hatta Kur’ân surelerinden bazıları peygamberlerin isimleriyle

adlandırılmaktadır. Bu çerçevede Müslümanlar Hz. Musa ve Hz. İsa’yı da hak peygamber olarak

kabul etmekte, onlarasevgi ve saygıyla yaklaşmakta, çoğu zaman Kur’ân’a da atıfta bulunarak,

eserlerinde onlara yer vermektedirler.

Hz. Muhammed’in sevgisi ise Müslümanların hayatında çiçek çiçek açılmaktadır. O Allah

tarafından kendilerine örnek olarak gösterilmiş, dünyevî hayatları veuhrevî hayatları için bir rehber

tayin edilmiştir. O insan-ı kâmildir. O, babadır, eştir, dededir, yeğendir, arkadaştır, komşudur ve

hepsinin ötesinde Allah’ın kulu ve resulüdür. Onunla ilgilimanzum-mensurpek çok eser kaleme

alınmıştır. Bu eserlerde O övülürken hayatındankesitlere de yer verilmiştir. Siyerler, mevlidler, nâtlar

bu türden eserlerden bazılarıdır. Çalışmamıza temel teşkil eden “mevlidler” çoğunlukla manzum

olarak kaleme alınmış, çeşitli bölümlerden oluşan uzunca eserlerdir. Muhtevalarına bakıldığında ise

hayır duada bulunmanın yanı sıra Hz. Muhammed’in doğumundan başlanarak, hayatından önemli

kesitler verilmekte, ve vefâtı anlatılmaktadır.Bu çalışma, Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât adlı

mevlidi baz alınarak yapılmış olup, 768 beyit ve 16 fasıldan oluşan söz konusu mevlidde, Hz.

Peygamberin doğumu ve bu esnada vuku bulan hadiseler, mucizâtı,isrâ ve mi´râc, hicreti, vefatı gibi

hususlar detaylı bir şekilde anlatılmaktadır.

Lenten Üçlüsü’nden alınan metin ise Îsâ’nın çarmıhtan indirilmesine ve yeniden dirilişine

odaklanmıştır.Metinde, Hz.Meryem’in oğlunun cansız bedeni başında bir yandan çaresizlikle onu

nasıl toprağa koyacağını düşünüp üzülürken, diğer taraftan da onun Tanrı olarak dirilişini bekleyip

duyduğu sevinç dile getirilmiştir. Azımsanmayacak kısmı Kitâb-ı Mukaddes’tenalıntılanmış olan

metin,şekil itibariyle üç bölümden oluşup, beyitler halinde kaleme alınmıştır.

Mevlid (Vesîletü’n-Necât) ve Lanten Üçlüsügerek şekil ve muhteva özellikleri itibariyle

gereksebunların icra edildiği törenler ve icra ediliş şekli gibi hususlar değerlendirildiğinde bu iki

metnin benzerlikler gösterdiği tespit edilmiştir.Fakat bu karşılaştırmada dinlerdeki inanç

özelliklerinin metinlere yansıdığı ve beslendiği kaynak ve çevre itibariyle her iki edebiyatın

farklılıklar arz ettiği de kendini hissettirmiştir.

Bu çerçevede Hıristiyan edebî metinlerinde, Müslüman edebî metinlerindeki mevlid benzeri

eserlerin olup olmadığı iki açıdan değerlendirilmesi gereken bir husustur. Şekil ve muhteva açısından



edebî metnin şekli, kutlama törenleri gibi açılardan düşünüldüğünde bir benzerliğin olduğu

söylenebilirse de metinlerin muhtevasına ve kutlama törenlerindeki niyete bakıldığında bunların

taban tabana zıt olduğu görülmektedir.Öte yandan Hıristiyan edebî metinlerinde Müslümanların

edebî metinlerinden “Mevlid” gibi bir metinlerinin olmadığı söylenebilir. Zira Hıristiyanlık’ta inanç

Îsâ etrafında oluşmaktadır ve onlardaki Îsâ Mesih inancı, İslâmiyet’teki Hz. Muhammed ile ilgili

inançtan tamamen farklıdır. İslâm dininde Hz. Muhammed(as) bir beşer ve Peygamber’dir. Halbuki

Hıristiyanlık’ta Îsâ Tanrının oğludur, Tanrıdır. Hıristiyanlar Kutsal Perşembedeki Matins âyininde,

Îsâ’nın bir beşer olarak, beşerin günahlarına kefaret olduğuna inanılan ölümünü anıp, onun Tanrı

olarak yeniden dirilişini kutlarken, Müslümanlar mevlid törenlerinde Allah’ın kulu ve resûlü olan,

kendilerine rehber ve örnek olarak gönderilenpeygamberlerinin doğumunu kutlayarak onu

anmaktadırlar.

Son olarak metinler ve icra edildikleri törenlerin karşılaştırılması maddeler halinde

özetlenecek olursa:

1. Çalışmada Hıristiyanlıkla ilgili kullanılan metin Ortodoks Hıristiyanlarda mevlid

dendiğinde gösterilmekte ve Îsâ’nın insan olarak ölümünün anılıp, Tanrı olarak yeniden doğuşunun

beklendiği törende çeşitli ritüeller eşliğinde okunmaktadır. Müslümanlardaki metin ise mevlid olarak

meşhur olmuş Süleymân Çelebi’nin Vesîletü’n-necât isimli eseridir.

2. Hıristiyanlıkla ilgili kullanılan metin ağıt olarak isimlendirilse de muhteva olarak Türk

edebiyatındaki mersiye/ağıt türünden farklılıklar arzetmekte ve onlarda mevlid denildiğinde akla

gelmektedir. Bu özelliğinden dolayı karşılaştırmada tercih edilmiştir.

3.Metinlerin muhtevasına bakıldığında Müslümanlardaki metinde doğumdan başlayıp

vefatla sonlanandüzenli bir sıralamagörülmektedir. Lenten üçlüsündeki metindeise bu sıralama

ölümle başlayıp yeniden doğuş olarakson bulmaktadır.

4.Her iki metinde özellikle doğum vurgulanarak yazılan ve doğum ile ilgili kutlamalarda

okunan metinlerdir. Fakat Hıristiyanlıktaki metin sadece Kutsal ve Büyük Cumartesi ismi verilen

yortunun öncesindeki Kutsal Perşembe akşamı yapılan Matins ayininde okunurken,

Müslümanlardaki mevlid, kutlama törenlerinin haricinde de çeşitli vesilelerle okunmaktadır.

5. Her iki metnin de törenlerdeki icra edilişleri izlenip, dinlenildiğinde okuma ritmi ve tarzı

açısından az da olsabenzerlikler gözlenmektedir.

6.Çalışmamızda özellikle vurgulamak istediğimiz husus her iki metin de kendi inanç ve

kültür coğrafyalarında şekillendiği için, kendi inanç ve kültürünü yansıtmaktadır.Dolayısıyla Mevlid

metinlerinde Hz. Peygamberin bir bebek olarak doğumu anlatılırken, Hıristiyanlarda mevlid olarak

okunan metinlerde Îsâ’nın ölüp, mezara konup, Tanrı olarak dirilmesi, bir yetişkin olarak mezardan

yeniden doğması anlatılmaktadır.

7. Hz. Muhammed’in İslâm dinindeki statüsüile karşılaştırıldığındaHz. Îsâ’nın

Hıristiyanlıktaki statüsünün tamamenfarklı olduğu görülmektedir. Dolayısıyla farklı dinlerde farklı

statülere sahip olmaları açısından da onlarla ilgili oluşturulmuş metinleryekdiğerinden farklı

muhteva özelliklerine sahiptir.

Sonuç olarak, konuyla ilgili metin ve uygulamalardaki benzerlikler ve farklılıklar

düşünüldüğünde her iki metnin dekendi inanç sistemleri ve kendi edebiyatları içerisinde

değerlendirilmesi gerektiği kanaati hasıl olmuştur.



KAYNAKÇA

Aksoy, Hasan, “Eski Türk Edebiyatında Mevlidler”, TALİD, 5(9), 2007,s.323-332.

_______, “Mevlid”, DİA, c.29,Ankara-2004, s.482-484.

Aydın, Mehmet, “Hıristiyanlık”, DİA, c.17,İstanbul-1998, s.328-372.

Bakırcı, Selami, Mevlid Doğuşu ve Gelişmesi, Akademik Araştırmalar Yay.,2002-Erzurum.

Banarlı, Nihad Sami, “Büyük Nazîreler Mevlid ve Mevlid’de Millî Çizgiler”, Yüksek İslâm

Enstitüsü Dergisi’nden ayrı basım, İstanbul,1962.

Durmuş, İsmail, “Mevlid”, DİA, c.29,Ankara-2004, s.479-482.

Erbaş, Ali, Hıristiyan Ayinleri, Nûn Yayıncılık,İstanbul-1998.

_______, Hristiyanlıkta İbadet, Ayışığı Kitapları, İstanbul-2003.

Harman, Ömer, Faruk “Îsâ” DİA, c. 22,İstanbul-2000,s.465-472.

Köksal,M. Fatih, Mevlid-nâme, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara-2011.

Kutsal Ayinin Kitabı, Ohan Matbaacılık Ltd. Şti., İstanbul-1997.

Mary, Mother ; WARE, Archimandrite Kallistos, Lenten Triodion, Faber&Faber, 1978.

Mazıoğlu, Hasibe, “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, Türkoloji Dergisi, c. 6/1, Ankara-

1974, s.31-62.

Okiç, M. Tayyib, “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve ve Süleyman Çelebi Mevlidi’nin

Tercemeleri”,Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, Aralık-1975,s.17-78 .

Özel, Ahmet “Mevlid”, DİA, c.29,Ankara-2004, s. 475-479.

Pekolcay, A. Necla, “Mevlid”, DİA, c.29, Ankara-2004, s. 485-486.

___________, Mevlid(Vesîletü’n-Necât) Süleyman Çelebi, Türkiye Diyanet Vakfı

Yayınları,Ankara-2010.

___________, Süleyman Çelebi Mevlidi Metni Ve Menşei Meselesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi,

c.6/6, İstanbul-1954, s.39-64 .

___________, İslâmî Türk Edebiyatı, Kitabevi Yay., İstanbul-2002.

Tümer, Günay; Küçük, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara-1997

Yaşam Kilisesi İlahi Kitabı 2012.

http://www.pravoslavie.ru/english/print78602.htm



Fotoğraflar

Osmanlı Devletinde Mevlid Törenleri

Gündüz Düzenlenen Mevlid Alayları



Günümüzde Mevlid Törenleri



Vesîletü’n-Necât’ın halk arasında okunan popüler baskısından örnek



Necla Pekolcay hocanın çeşitli yazma nüshalardan hazırladığı metinden örnek



Çarmıhtan İndirilen Îsâ

Çarmıhtan İndirilen Îsâ’nın Temsili



Matins âyininde okunan metinden örnek

Thy testimonies also are my study: and Thy statutes are my counsellors. Thou wast laid in a new tomb, O Christ, and hast made new the nature of mortal man, rising from

the dead by Thy divine power.

My soul has cleaved unto the dust: quicken Thou me according to Thy word. To earth hast Thou come down, O Master, to save Adam: and not finding him on earth, Thou hast

descended into hell, seeking him there.

I have declared my ways, and Thou heardest me: teach me Thy statutes. The whole earth quaked with fear, O Word, and the daystar hid its rays, when Thy great Light was

hidden in the earth.

Make me to understand the way of Thy precepts: so shall I talk of Thy wondrous works. Willingly Thou diest as a mortal man, O Saviour, but as God Thou dost raise up the dead from the

grave and from the depths of sin.

My soul is grown drowsy from heaviness: strengthen me with Thy words. Tears of lamentation the pure Virgin shed over Thee, Jesus, and with a mother's grief she cried: “How

shall I bury Thee, my Son?”

Remove from me the way of lying: and take pity on me with Thy law. Buried in the earth like a grain of wheat, Thou hast yielded a rich harvest, raising to life the mortal

sons of Adam.

I have chosen the way of truth: Thy judgements have I not forgotten. Now art Thou hidden like the setting sun beneath the earth and covered by the night of death: but, O

Saviour, rise in brighter dawn.

I have stuck unto Thy testimonies: O Lord, put me not to shame. As the moon hides the circle of the sun, O Saviour, now the grave has hidden Thee, bodily eclipsed

in death.

I have run the way of Thy commandments: for Thou hast enlarged my heart. Christ the Life, by tasting death, has delivered mortal men from death, and now gives life to all.

Teach me, O Lord, the way of Thy statutes; and I shall seek it always. Adam was slain of old through envy, but by Thy dying Thou hast brought him back to life, O Saviour,

revealed in the flesh as the new Adam.

Give me understanding, and I shall seek Thy law; yea, I shall observe it with my whole heart. When the ranks of angels saw Thee, O Saviour, laid out dead for our sake, they were filled with

wonder and veiled their faces with their wings.

Make me to go in the path of Thy commandments; for therein do I delight. Taking Thee down dead from the Tree, O Word, Joseph now has laid Thee in a tomb: but rise up as

God to save us all.



Incline my heart unto Thy testimonies, and not to covetousness. Thou art the Joy of the angels, O Saviour, but now Thou art become the cause of their grief, as they

see Thee in the flesh a lifeless corpse.

Turn away mine eyes from beholding vanity, and quicken Thou me in Thy way. Uplifted on the Cross, Thou hast uplifted with Thyself all living men; and then descending beneath

the earth, Thou raisest all that lie buried there.

Stablish Thy word in Thy servant, that I may fear Thee.

As a lion hast Thou fallen asleep in the flesh, O Saviour, and as a young lion hast Thou risen from

the dead, putting off the old age of the flesh.

Take away my reproach which I fear: for Thy judgements are good. O Thou who hast fashioned Eve from Adam's side, Thy side was pierced and from it flowed streams

of cleansing.

Behold, I have longed after Thy precepts: quicken me in Thy righteousness. Of old the lamb was sacrificed in secret; but Thou, longsuffering Saviour, wast sacrificed beneath

the open sky and hast cleansed the whole creation.

Let Thy mercy come also upon me, O Lord, even Thy salvation, according to Thy word. Who can describe this strange and terrible thing? The Lord of Creation today accepts the Passion and

dies for our sake.

So shall I give an answer to them that reproach me: lor I trust in Thy word. “How do we see the Giver of Life now dead?” the angels cried in amazement. “How is God enclosed

within a tomb?”

And take not the word of truth utterly out of my mouth; for I have hoped in Thy judgements. Pierced by a spear, O Saviour, from Thy side Thou pourest out life upon Eve, the mother of all the

living, who banished me from life; and Thou quickenest me also with her.

So shall I keep Thy law continually for ever and ever. Stretched out upon the Wood, Thou hast drawn mortal men to unity; pierced in Thy life-giving side,

O Jesus, Thou art become a fountain of forgiveness unto all.

And I walked at liberty: for I have sought Thy precepts. With fear and reverence noble Joseph lays Thee out for burial as a corpse, O Saviour, and he looks

with wonder on Thy dread form.

I spoke of Thy testimonies also before kings, and was not ashamed. Of Thine own will descending as one dead beneath the earth, O Jesus, Thou leadest up the fallen

from earth to heaven.

And my study was in Thy commandments, which I have loved exceedingly. Dead in outward appearance, yet alive as God, O Jesus, Thou leadest up the fallen from earth to

heaven.



My hands also have I lifted up unto Thy commandments, which I have loved. Dead in outward appearance, yet alive as God, Thou hast restored dead .mortals to life and slain him

that slew me.

And I have meditated in Thy statutes. How great the joy, how full the gladness, that Thou hast brought to those in hell, shining as lightning

in its gloomy depths.

Remember Thy words unto Thv servant, in which Thou hast caused me to hope. I venerate Thy Passion, I sing the praises of Thy burial, and I magnify Thy power, O loving Lord:

through them I am set free from corrupting passions.

Metnin çevirisi

Senin öğretilerin benim ilmim, senin emirlerin benim rehberimdir.

Ey Mesih, sen yeni mezarında uzandın ve insanoğluna ölümden yükselen ilahi gücünle yeni bir

tabiat yaptın.

Senin dünyana doğru hızla çekildikçe benim ruhum un ufak oldu.

İnsanoğlunu kurtarmak için dünyaya indiğinde onu orada bulamayacaksın efendim. Cehenneme

inersin onu orada ararsın.

Bana yolunu bildir, beni duy, bana emirlerini öğret.

Ey tanrının kelimesi senin muhteşem ışığın dünyadan gizlendiği zaman bütün dünya korkuyla

sallanır. Güneş ışığını gizler.

Senin anlayışının yolunu idrak etmemi sağla. Böylece senin muhteşem işlerini anlayabileyim.

Sen ölümlü bir beşer olarak seve seve öldün ey kurtarıcı. Ama tanrı olarak günahın derinliğinden

ve mezarlardan ölümü kaldırdın.

Ruhumun ağırlıktan uykusu artıyor. Beni kelimelerinle güçlendir.

Tertemiz Meryem sana ağıtlar yakıp gözyaşı döküyor ey İsa ve annelik kederiyle ağlayıp şöyle

diyor: “Seni nasıl gömeceğim ey oğul?”

Yalanın yollarından uzaklaştır beni ve adaletinle bana merhamet et.

Senin zengin mahsulün ürün verdiğinde buğday taneleri gibi yeryüzüne ekilen ölümlü

insanoğlunun hayatı ziyadeleşir.

Ben hakiki yolu seçtim: Senin beni unutmayacağın adaletini…

Şimdi senin eserlerin yer altına koyulmuş güneş gibi gizli ve ölüm gecesiyle çevrili ey kurtarıcı

ama daha parlak bir şafakta yükselecek.

Senin öğretilerine yapıştım, Efendim beni utandırma.

Ay’ın Güneş’in halesine gizlendiği gibi Ey Kurtarıcı, şimdi mezar seni gizliyor

Senin emirlerinin yolunda gidiyorum. Kalbimi genişletmen için.

Mesih’in hayatı, onun ölümü tatmasıyla insanoğlu ölümden kurtuldu. Ve şimdi herkese o hayat

veriyor.



Öğret bana Efendim emirlerinin yolunu çünkü ben onu her zaman arayacağım.

Adem kıskançlıktan dolayı öldürüldü. Ama sen ölümünle onu hayata döndürdün. Ey kurtarıcı yeni

bir Adem olarak bir bedende ortaya çıktın.

Senin hükümlerini arayıp anlamamı sağla. Evet, bütün kalbimle onu derinlemesine

incelemek istiyorum.

Ey kurtarıcı bizim uğrumuza ölümü yüklendiğinde saf saf melekler seni gördüler. Hayretle dolup

kanatlarıyla yüzlerini örttüler.

Senin emirlerinin yolunda kıl beni zevkiyle dolmam için.

Ey Tanrı’nın sözü Yusuf seni darağacından alıp kabre koydu. Ama sen hepimizi kurtarmak için

Tanrı olarak yükseldin.

Kalbimi senin vahyine meyyal kıl. Beni hırstan koru.

Senin meleklerin eğlencesi ey kurtarıcı. Ancak şimdi eserin keder sebebi oldu. Onlar hala senin

ruhsuz bedenini taze görüyorlar.

Bakışlarımı kibirden uzaklaştır. Beni yolunda terakki ettir.

Sen yükselişimle bütün insanlığı yücelttin ve sonra yerin altına girdin. Gömülmüş yalanları

günyüzüne çıkarttın.

Sözünü kulların üstünde hakim kıl. Beni senden hakkıyla korkanlardan et.

Sen bir aslan gibi bir bedende uykudasın ey kurtarıcı. Bir ask-lan olarak ölümden uyandın ve

bedeninin yaşlanmasını erteledin.

Korktuğum ayıbımı benden kaldır ki senin adaletin en iyisidir.

Sen Adem tarafından Havva’ya müjdelenensin. Senin yönün nüfuz ettirildi ve temizleyici kılındı.

Senin hükümlerinin takipçisiyim, beni doğruluğunda terakki ettir.

Yaşlı koyun gizli kurban edilir. Ancak ey cefalı kurtarıcı sen açık gökyüzünün altında kurban

edildin. Ve tüm mahlukatı temizledin.

Merhametin üzerime olsun. Ey efendi kurtuluş senin sözüne bağlıdır.

Bu garip, berbat şeyi kim açıklayabilir? Yaratılışın efendisi bugün tutku ve ölümü bizim iyiliğimiz

için kabul eder.

Senin sözüne güvenerek bana sitemlerinden dolayı onlara bir cevap vereceğim.

Melekler şaşkınlıkla ağlayarak: “Şimdi hayatı veren kişi öldüyse onu nasıl göreceğiz? Tanrı bir

mezara nasıl kapatılır?”.

Benim söylediğim sözün dışındakini tamamen doğru kabul etme. Senin adaletini umuyorum.

……………

Sonsuza kadar hükümlerinin üzerinde sabit kalayım.

Sen çarmıhta geriliyken ölümlü insanı birlikteliğe götürdün, hayat veren tarafınla nüfuz ettin. Ey

Mesih senin eserin herkese af kaynağı oldu.



Ve ben özgürlüğe yürüdüm. Çünkü senin kurallarına uydum.

…………….

Sen zahiren öldün ama Tanrı olarak hayattasın…

Senin hükümlerini derinlemesine düşünüyorum.

Ne büyük sevinç ne sürur… Sen cehennemlikler için cehennemin iç karartıcı derinliğine parıldayan

aydınlık getirdin.

Kulların üzerindeki sözünü hatırla ki senin hatırlaman benim ümit etmeme vesiledir.

Senin aşkını kutsuyorum. Cenazene övgüler söylüyorum. Ve senin kudretini övüyorum. Ey sevgili

efendim onlar vasıtasıyla hislerimi samimiyetsizlikten uzak dile getiriyorum.

Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_2/2018_2_EROGLUAF.pdfBut Jesus Christ...

Documents

Transcript of Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_2/2018_2_EROGLUAF.pdfBut Jesus Christ...