TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL...

88
TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL TE MAWHPHURHNA Ministry of Panchayati Raj Government of India ACTIVE PANCHAYAT BOOK II Translated by: State Institute of Rural Development, Mizoram www.sirdmizoram.in

Transcript of TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL...

Page 1: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA

VILLAGE COUNCIL TE MAWHPHURHNA

Ministry of Panchayati Raj

Government of India

ACTIVE PANCHAYAT BOOK II

Translated by: State Institute of Rural Development, Mizoram

www.sirdmizoram.in

Page 2: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

2

CONTENTS

BUNG 1 ..................................................................................................................................... 7

KAM KEUNA: ........................................................................................................................... 7

BUNG 2 ..................................................................................................................................... 9

VILLAGE COUNCIL TE MAWHPHURHNA: ......................................................................... 9

BUNG 3 ................................................................................................................................... 16

TUI INTUR LAKNA HNARTE LEH TUI LAKNA DAN PHUNG HRANGTE ......................... 16

BUNG 4 ................................................................................................................................... 20

TLO LEH DAIHZAI ZAWK A TUI THIANGHLIM LAK DAN CHU ....................................... 20

BUNG 6 ................................................................................................................................... 41

THINGTLANGA TUI THIANGHLIM NEIHNA TURA RUAHMANNA................................. 41

BUNG 7 ................................................................................................................................... 49

HMALAKNA LEH A ENKAWL ZUINA (O&M) LEH REVENUE MANAGEMENT ........... 49

BUNG 8 ................................................................................................................................... 62

CHHIATNA THLEN LAIA TUI LAM ENKAWLNA ................................................................ 62

BUNG 9 ................................................................................................................................... 67

THINGTLANGA TUI THIANGHLIMNA TURA RUAHMANNA .......................................... 67

BUNG 10 ................................................................................................................................. 72

NATIONAL RURAL DRINKING WATER PROGRAMME .................................................. 72

BUNG 11 ................................................................................................................................. 81

GRAM SABHA MEMBER I NIHNA A I TIH TUR BITUK HLEN NGEI TUR TE CHU .......... 81

TUI INTUR LAMA ZAWHNA TE (DRINKING WATER QUIZ) ............................................. 83

ABBREVIATIONS: ................................................................................................................... 87

Page 3: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

3

Forword

Tui hi nunna atan thiltul tak, a lo a kan awm theih loh a ni

a, khua leh tui tu mai pawh hian tui thianghlim hnianghnara

neih hi kan chanvo a ni. Kum engemaw chen atang khan leihnuaia

tui te hi a kangin a tlem chho zel a ni tih leh tui lakna

hnarte an lo bawlhlawh chho mek a ni tih hretu te kan ni. He

harsatna hneh tur hian, Village Council te chu India

Constitution- in a beisei angin mawh phurtu pawimawh tak an

ni a. Village Council te mawhphurhna hian- tui mamawh a nih

dan hriatchian te, ruahmanna siam kawngah te, mipui vantlang

telve na tur te, scheme hmanga hnathawh te, tui a lo

thianghlim na tur a enkawl leh vil thuah te, a man bithlih leh

khawn thu te hi a huam vek a ni.

Village Council a tui thianghlim leh natna laka him neihan tur

a ruahmannaah hian- tui hna venhim leh tih chak tharna te, tui

thianghlim neih nana enfiahna leh hmalakna te leh vil zuina

te, a telin chu chuan mipui te hriselna a siam thain tui vang

zel tur a veng bawk a ni. Tui thianghlim neih a nihna tur leh

mimalin, sikul, anganwadi leh vantlang hmun dangah te tui pek

ngei a nihna tur chuan Village Council a tanga khua a mi cheng

te chu an thawh a ngai a ni.

He lehkhabu, Drinking Water in Village Councils, tih hi

„Active Panchayat‟ lehkha bu hrang hrang zinga bu hnihna a ni

a. Village Council a mipui thlan, hruaitu te leh sawrkar mi te

tana buatsaih a ni. He lehkha bu hian Village Council huama

mipui thlan hruaitu te leh sawrkar mite hrilhriat, thiamna

neihtir leh tihchak chu a tum a ni.

Village Council a Thlantlin te leh sawrkar mi te chu he

lehkhabu hi en fo tur leh thawhpui te nena sawihona nei thin

tur leh Vantlang inkhawm na ah te sawi ho turin ka sawm a.

Panchayat a thlan tlin te leh thawktu, tui bawk sit e tan he

thupui hmang hian lehkhabu tha zawk rawn chhuah leh tum a ni

bawk.

State Rural Development leh Panchayati Raj department leh

State Institutes of Rural Development (SIRDs) te chu he

lehkhabu hi an state tawng tuallenga letling tur leh state a

hman remchan zawk natur a tih danglam a ngaihna a ti danglam

turin ka sawm/ ngen a. He lehkhabu a thu ziak te hi midang

hnenah a tam thei ang berin an hrilhin an puang zar bawk tur a

ni.

Page 4: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

4

Upendra Kushwaha

Minister of State for Panchayati Raj

Government of India

Page 5: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

5

Sri Dasarathi Gamango

Sarpanch,

Chheligada Village Council

R.Udayagiri Block, Dist. Gajapati

Odisha

Sawmna (An Appeal)

Village Council a ka thian zawng zawng te,

Tui harsatna leh vanna hi kan awmna hmuna buaina pui ber chu a

ni a. A bik takin, Tribal te Panchayat ah tui harsatna chu

nasa tak a ni. Constitution Amentment vawi 73rd na in a sawi

angina, Thingtlang in tina tui intur pek chu 11th schedule ah

telh a niin Village Council te chu a thawktu leh mawhphurtu

pawimawh ber an ni. In hriat ang khan India sorkar chuan

Programme pawimawh tak mai- Thingtlang khua a intin t etui

pekna tur- National Rural Drinking Water Programme (NRDWP) a

duangin a hmang mek a ni. He Programme hlawhtlinna tur hian

Village Council te chu an pawimawh in mawhphurtu ber an ni.

Thian te u, intina an kawt kai leh an inchhunga tui her haw

mai theih tura tui pek chu tunah chuan mumang leh duh thusam

ang chauh a ni tih chu kan pawm tlan dan a ni. Kan block a

thingtlang khaw tlemte chauhin pipe hmanga tui pekna hi an la

nei a. Pipe hmanga thingtlang khaw tamtaka tui lakna te chu

hmarraw mamawh awm vek chung pawhin hman theih pawh a ni lo a.

heng zawng zawng hi hmanrua heng handpump, tui chhunchhuah,

pipe I lo vel enkawl that loh vang te, a inrelbawlna lam fel

tawk lo- a hman man khawn that loh vangte, a man pek that tawk

loh vang te a ni.

Thiante u, Sorkar mi te ringawt hian tui intur pek hi an ti

hlawh tling thei lo tih hi ka hrilh duh che u a. Panchayat ten

heng harsatna te hi fell eh dik takin an siam tha tur a ni.

Tui lakna chu mipuiin an ta neih rualin a lo phuisui mai dawn

a ni. Mipui te hian tui lakna kawngah hian dan phal thlapin

thutlukna an siam thei a ni.

“Tui hi nunna a ni” a thianghlim a nih chuan. Kan fate chu tui

thianghlim lo in avanga natna leh thihna hial tawng turin kan

dah thei lo. Thingtlang a nu ho te hi inchunga hman tur tui

chawi turin an thawkrim tawk a ni. Thingtlanga a naupang

thihna thlen chhan lian ber chu tui thianghlim lo in leh hman

vang a ni.

Page 6: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

6

Tui intur te hi mipui vantlang ta a ni a. chuvang chuan,

mitinin tui thianghlim leh hrisel intur neih hi an dikna

chanvo a ni. Sorkar pawhin mipui ten tui an mamawh khawp an

neih theih nana thawh leh mi chanhai zawk leh khawngaih phu

zawk ten an chang ve bawk tur a ni tih hi a chian tur a ni.

Keimah anga mipui thlan, ka thian te hian mipui vantlang te

chu Gram Sabha (Vantlang inkhawm) a an tel tam deuh deuh na

tur a an kaihhruai chuan ka lawm hle ang. Tui intur chungchang

chu Gram sabha ah chuan ngaihtuah leh sawiho hmasak ber ni se.

hmeichhia te pawh he inkhawm ah hian tel/ phusa berah hmang I

la, a buai ber kha an ni si a. he a huho a tan na hian

thingtlang mite chu min ti hrisel anga ram hmasawna tur a tan

pawh a vat ha dawn em.

In vaia chungah ka lawm e.

Page 7: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

7

BUNG 1

KAM KEUNA: Tui hi Nunna a ni a thianghlim chuan:

Tui hi nunna atana thil tul tak a niin mihringte leh thilnung

zawng zawngte tan nun khawchhuah nana mamawh ber pakhat a ni

a. Mihring hian dan naranin nitin tuithianghlim litres li (4)

nun khawchhuah nan kan mamawh a- hei hi thil mak a ni lo, a

chhan chu kan taksa za a sawmsarih (70%) hi tui a niin

chutiang khawpa pawimawh chu a ni reng a ni. Tui thianghlim

dawn that tawk loh avang leh kan tuiin thianghlim tawk loh

avangin dinhmun hlauhawmah kan awmin chona tam tak kan nei a

ni. Tin, Khawvel hmun za a sawmsarih (70%) hi tui a ni a,

chung zinga za a 0.7% chuah chu mihring leh ramsa te tana

hmantlak a ni. Heng tui hmantheih tlemte te hi kan

tihbawlhlawh mek avang hian kan dinmun mai bakah thil nung

dangte dinhmun pawh kan ti derthawng mek a ni.

Tui chunchang dik si te:

- Khawvel hmun za a 70 (70%) hi tui in a khuh a ni

- Tui thianghlim mihringte hman theih hi za a 0.7 (0.7%)

chiah a ni (leihnuai tui, tui Fim/ thianghlim, lui tui

etc)

Khawvel a tui za a2.5 (2.5%) chiah hi tui Fim/ thianghlim a ni.

A tlanVCuiin mihring taksa za 66 (66%) hi tui a ni.

Mihring puitling taksa a tui awm zawng zawng hi a tlanVCuiin 37

litre vel a ni.

Mihring thluak za a 75 (75%) hi thui a ni a, ruh za a 25 (25%) leh

thisen za a 83 (83%) hi tui a ni bawk.

Mi hi chaw tel lo chuan thla khat vel kan dam thei a, tui tel lo

erawh chuan karkhat vel chiah kan dam thei.

Mihring hrisel tak nitur chuan nitin tui 2 litre in ziah tur a ni.

Mihring hian kan dam chhung hian tui 75,000 litres kan in tlanVCui.

Leihnuai tui (Ground water) hian mipui za a 80 (80%) te hi tui

intur min pe a, chutih lai chuan, leihnuai tui hman theih za a 4

(4%) hi a bawlhlawh (polluted) sa tawh a ni.

Ram thang lai mek (developing countries) ah te hian naupang kum 5

hnuailam nitin 10,000 dawn tui thianghlim lo in vangin a thi/ boral

a ni.

Chhungkaw mi 4 cheng ten rawngbawlna atan tui 25,700 vel an mamawh.

Tui ti bawlhlawh thei chi hrang hrang 70,000 aia tam hriat a ni

tawh.

Page 8: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

8

Tui hi hman zawh theih mai a ni a, chhan hrang hrang avangin

tui hman theih hi a tlem tial tial a ni. Tui chuan chaw eitur

min siam sak a, min tifaiin min ti hrisel a, kan taksa khawl

chetvel dan nasa takin a pui a, tui hi kan taksa hrisel nan

hmanraw pawimawh tak a ni. Kan tui hmuh dan kawng hi uluk taka

enkawl leh relfel a nih chuan mihringte tan hlawkna a ni a,

amaherawwh chu, tui thianghlim intur neih dan tha uluk taka

kan ngaihtuah loh chuan, khawtlanga pa, nu leh naupang te tan

thihpui theih natna hrang hrang tui bawlhlawh atang kan kai

thei a ni. A hnuaia table a mi ang hian:

Table 1: tui atanga kai/ a kaihhnawih natna te

Category Kaidarh a nih

dan

Natna kaitheih

te

A inven dan tha

Tuia awm/ piang Tui thianghlim

lo in

Santen,

Kawthalo,

Tuihri,

Khawsikpui,

Hepatitis

Tui intur tih

thianghlim, tui

hnar tih thianghlim

leh ven

Insuk/ insilfai

(Thianghlimna

lama chak tawk

lohna, tui tlem

avangin)

Tui tam tawk loh

avanga Kut sil,

inbual leh insuk

hlamchhiah a

nihin

Vun leh mit

natna: Vunro leh

khir, Mit vung

leh sen na tak

leh Rulhut kawm

natna

Hriselna a tana tui

tam tawk neih

Tui awmdan a

zir (Natna hrik

tuia inthlah

chhawn dan)

Tui thianghlim

loah hian rulhut

an cheng ve

thina, chung chu

Vun karah an lut

thei

Schistosomiasis,

guinea worm

(Rulhut lam

natna)

Tuithianghlim lo

hman tam loh, tui

pawnlang tih

bawlhlawh loh

Tui kaihhnawih

(Rannung a

tanga natna

kaihnawih)

Rannung tuia

inthlawhpung tea

tang

Sikserh, dengue

natna,

onchocerciasis,

leh Gambian

sleeping

sickness

Tui hmuhtheih te

tihthianghlim,

rannung

inthlawhchhawn loh

nana tui tling tih

chhiat leh those

len zar that

Mahse, tui lakna /lak dan hi uluk taka enkawl/ vil a nih chuan

mipui tan hlawkna tamtak a thlen dawn a ni.

Page 9: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

9

BUNG 2

VILLAGE COUNCIL TE MAWHPHURHNA: TUI INTUR PEK KAWNGAH

Jharkhand state chhunga Bero Village Council a Village Water

and Sanitation Committee (VWSC) chuan an kaw hruaitu thlan

thar Pu Rakesh Bhagat kaihhruaina hnuaiah an khaw tui lakna

Pipe tha tawh lo chu kawng hrang hranga hma lain hlawhtling

takin an siam tha a ni.

“Tui thianghlim intur neihna lama hmalakna in a tum leh a chian em em chu PRIs leh

vantlang mite telve ngeina leh khawtual miten thuneihna nasa zawk an neihna tura

hmalak hi a ni” – Natianal Rural Drinking Water Programme (NRDWP)

“Kan khuaah tui harsatna kan tawk vak tawh a. Tui a van chiah chuan mi in engtiang

rilru nge an put tak mai le? Kei leh ward members ten chu harsatna chu phuhruk turin

kan bei a drinking water scheme a tang hlawkna kan hmu ta reng a, tunah chuan hna

thaqwh sa enkawl leh vil kawngah hma uluk takin kan la ve ta a ni” – Gurujibhai

Caudhry, Sarpanch, Nanicher VC (Surat District)

“Zing vartian atanga tlai thlengin dil a tui chawiin kan hmanhlel a, fate ngaihsakna

hun pawh kan nei lo. Tui harsatna chu namenloh a ni. Tunah chuan kan khua a

Water and sanitation programme hman a nih a tang hian chu harsatna chu a in thlak

ta. Tunah chuan hla tak taka tui chawi kha a ngai ta lo a. nu, lehkha thiam lo, Pani

Samiti member pawhin a tih tur leh mawhphurhna chu a hre em em a ni” – Bhalbai,

Pani Samiti Member, Varli Village (Kutch)

Bero VC te hlawhtlinna bul/ hnar te chu:

Mipuite an kaw tan an lungrualin, engkimah langtlang takin

hmalak a ni.

Intin tlawhkualin, Tui man tha taka pe turin an in hrilh a,

atul chuan a pung nen lam an pe thin.

Tui tha taka hmuh a nih na turin a lakna a chia/ chiang lo

lai te an siam tha a.

Tui man lak thuhlaah langtlang leh awmze nei zawk a hmalak a

niin

Tui semtu Department lam te nen thawh hona tha tak an nei

VC levela lo hlawhtling deuh deuh tawh dang te chu:

Women‟s Pani Panchayat, Gandhinagar, Gujarat

Chincholi, Belgaun, Karnataka

Khambegoan, Parbhani, Maharastra

Gangadevi Palli, Warangal, Telangana

Kosnada Village, Surat, Gujarat

Page 10: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

10

Thingtlang miten tui thianghlim intur an neih theih nan hian

Kumpinu sawrkar atanga India a indan atang khan nasa taka hma

lak mek zel a ni a. amaherawh chu, Tui hna tlem/ vang zel leh

Tui intur a thianghlim leh a thatna tur lam harsatna te chuan

duh angin ngaihven a hlawh tawk lo a ni. Kum tluana tui

thianghlim intur hnianghnar dan leh tui intur that dan te chu

Village Council te nghawng thei kawng pawimawh tak pahnih a

niin, heng- micheng tam lam te, an khaw awmna a zir te, an

khawsak dan a zir te, sik leh sa te, monsoon te leh adang te

hian nasa takin kawngro a su bawk a ni.

Tui hman tur awm tawk loh avanga harsatna/ buaina langsar deuh

deuh te chu table 2 ah tarlan a ni.

Motipura-Veda khua a Women’s Pani Samiti chanchin hi i hre tawh

em?

Motipura-Veda khua hi Gandhinagar district a Mansa Block a awm a

niin, in 108 an ni. Tui hman nasat lutuk avangin tui chu a lo

tlem ta em em a, an leihnuai tui te chu a lo bawlhhlawh a, a nu

in fluoride a tam ta em em bawk a. tui harsatna chu ti reh turin

VC ah chuan Pani Samiti chu kum 2004 khan din a ni a. khaw mipui

te chuan chu hmalakna chu theih tawpin an tawiawm a. mipui

vantlang tanrualna avang chuan Pani Samiti chuan a nikhatna ah

ringawt pawh intina tui pekna tura senso za a10 (10%) aimah a

tam chu an thawhkhawm daih mai a, a bak chu sawrkar scheme

atanga tumsak/ pek an ni ta a ni.

Khaw mipui te chu an khaw tui hnar enkawlna ah chuan an tangkai

em em maia, he lamah hian, an tui chu zing taka enchhin/ enfiah a

ni a. an tuihnar tih tharna (Recharge) atan chuan tui chu tul

loah an hman mai mai loh avang chuan tui han pawh chu a lo ziaawm

tan a, intinah RO (Reverse Osmosis) hmanga tui thlitfim chu

kalpui a ni a. chuvang chuan tunah chuan an khua chu tui pipe

hmanga tui lakna an lo nei ve ta a ni.

Kum 2011 khan an khaw Pani Samiti chu Women‟s Pani Samiti tia

thlak a ni a. he pawl member te hian Uniform an nei thlap a, chu

chu an khaw puipun nikhua te hian an member hriat na a tan an ha

thin a ni. Chutia an thawhrimna leh an inpekna avang chuan

intinin tui man bithliah chu an pe thin a, chu vang chuan hlawk

zawk a hna thawh a niin an tui lakna chu siam that a ngaih pawhin

siam that vat a ni thin a ni.

An khaw chhung tui lakna enkawl leh vilna piah lamah hian Women‟s

Pani Samiti hian an tui tlan a lo thianghlim zelna ni bawkin

thianghlimna lamah pawh hma an la a, bawlhlawh leh thli paih

kawngah mimal leh khawtlangin hma an sawn phah em em a ni. He

hlawhtlinna a vang hian Motipura - Veda khua hian State leh

Page 11: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

11

Tablke 2: Tui harsat avanga buaina awm te chu:

Tualchhunga tui a lo hnianghnar theihna turin eng thil

pawimawh tak te nge ruahmanna siam laiin Village Council ten

an ngaihtuah ang?

Tui lak dan ngaihtuah a nih lain VC te chuan hengte hi an

ngaihtuah tel tur a ni:

I. Mitin daih/ thleng phak turin

II. Kum tluanin a hnianghnar tur a ni.

III. Tui chu a tha (hrisel) tawk tur a ni.

IV. Tui lakna te chu a tlo/ daihrei tur a ni.

MITIN DAIH: Engtin nge kan VC huam chung intin/ chhungtin te

hian awlsam takin tui intur thianghlim an neih theih ang?

The National Rural Drinking Water Programme (NRDWP) chuan Tui

lakna hlat zawng a duh dan ber chu, “Tui lakna hmun chu in a

Nu leh hmeichhe naupang te tui chawia hla tak tak kal

luihtir an ni a, chu chuan an hriselna kawngah harsatna a

thlenin, zirna leh thiltha zawk tihna kawngah harsatna a

thlen.

Tui dawh turin a hun leh hmun pawh thliar hran theih a ni

loin thui tak tak intlar a ngai thin.

Thingtlang mite tui pek danah hian mumal taka tui dawn a ni

lo leh tui kham khawp hmuh loh avangin thil duhom lo a

thleng thei.

Khua a roin tui hnarte pawh tihbawlhhlawh a ni thin.

A siam thatna lam duhthusam tawk loh avangin tui lakna a

chhe vek thei.

Tui lakna Pipe enkawl leh vil that loh a ni thei.

Tui pump chhuahna khawl leh a dangte a chiatin a chhe siamna

hmanraw chhia chu a thlak maina a awm loh a vangin a siam

thatnan hun a duh rei fo.

Tui a nihlohna a lo chuak ven leh siam thatna a tha tawk

loin dik lo taka lo lakruk te poh tih tawp sak a ni mai lo

fo.

Mihringin Pipe hmanga tui lakna kawnga nitina kan tih ve mai

theihte tih theih a ni lo fo.

Tui lak (Pump chhuah/ tuikhur) na kawngah thianghlimna leh

faina lama hma lakna that tawk loh avangin chuchuan tui a ti

bawlhhlawhin natna a thlen thei.

Tui sem kawng a rualkhai thei lo a, tui intur lak kawngah

buaina a awm thei.

Tuia natna hrik tihhlumna (Chlorination) a mumal loin a tha

thei tawk lo fo.

Page 12: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

12

tang a metres 500 emaw darkar chanve (30 minutes) emaw chhunga

tui chawi thlen theihna a ni” tiin a hrilhfiah a. Hetiang

hian, chenna in zawng zawng chu he mi huam chhungah hian awm

pha vek se tui lakna hlat zawng a tan a thain a rem chang ber

a ni.

Tichuan, VC chuan an huam chhunga intin chu alo berah kum

tluanin tui thianghlim intur in a thlenVChakin, tui an dawng

pha ngei a ni tih an chian tur a ni.

HNIANGHNARNA: Kan VC huam chhunga intin tan hian tui

thianghlim intur a hniang hnar em?

India ram thingtlang khua in tui an mamawh zat NRDWP in a sawi

chu mi pakhatin ni khatah litres 55 (55 litres per capita/

person/day (lpcd) ) a ni.

Hemi mil hian VC chuan chhungtin, thlertin leh khawtin in tui

an mamawh zat chu an chhut chhuak thei dawn a ni.

TUI THAT ZAWNG: Tui chu a thianghlim tawk em?

Hemi awmzia chu Tui thianghlim zawng tehna a tui a thianghlim

dan an teh a, ei in atan a thianghlim tawk/ intlak a ni e an

tihna a ni a. (Bureau of Indian Standards (BIS): Tui that

zawng chu IS 10500 leh world Health Organization (WHO) 2004 a

tehna hman mek a ni)

Chapter IV naah Tui thianghlim zawng leh a tehna te kan la zir

dawn a ni.

A TLO/ DAIHREI DAN: Kan VC a tui lakna chu a tlo/ daihrei ang

em?

Heta a daihrei zawng kan tih hian kan tui hnarte chu kum

tluanin kan thlah lo kal zel tan pawha chhenfakawm a nih dan

lam kan sawina a ni a, tin, a lakna kawnga a hmanrua te a tlo

leh daih rei zawng pawh kan huap tel bawk a ni.

Eng vang hian nge Tui intur thianghlim pek leh Faina leh

thianghlimna kawnga VC te hma lakna hi Thuneitu sang a tanga

ruahmanna lo siam ai a hlawk zawk thin le?

VC ten mipuite hnena anmahni tui lakna enkawl kawnga

mawhphurhna an pek a, sorkar lam atanga department puihna an

dawn bawk thu tawn hriat tawh a ni a. Mipui ten VC kal tlangin

hma an lak chu a enkawl leh siam that kawngah a chakin a hlawk

zawk em em a, chu chuan a department leh sorkar pawh a pui em

em a ni. A khaw chhunga cheng te ngei chuan an harsatna an hre

zawkin enge tih hmasak tur thlengin an hre bel zawk fe reng a

Page 13: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

13

ni. Tualchhung mite ngeiin an enkawl leh hmalakna hlawhtling

chuan an mahni inrintawkna a pein zau zawka hmasawnna a athlen

a ni.

VC te hi Thingtlang khua a Tui lak kawnga hmalaktu leh a

enkawl kawnga (Operation & Maintenance (O&M)) a mawh phurtu an

nih chuan Sorkar in eng mawhphurhna mah a nei ve ta lo tihna

em ni?

Thingtlang khua a tui lak leh enkawl hi state sorkar emaw VC

te a a eng emaw zawk chauh hmalakna tur a ni lo a, Sorkar leh

VC te chuan thawh hona tha tak an neih ngei a ngai zawk a ni.

State sorkar leh VC te hian an tih tur chu chiang tak a duan a

awm ang hian an tih tur pual chu an in hriat chian puiin an in

pawmpui tur a ni. VC chuan state sorkar, central sorkar leh

khawi pawl atangin emaw tanpuina heng – Subsidy emaw Technical

lama puihna emaw leh adang tein a dawng a, Mahse a neitu tak

tak chu VC chu a niin mamawh leh tul ngaihtuah, a khuahkhirhna

lam leh hna a taka kalpuina lam zawng zawng chu an kut a ni.

India Dan bupui-ah hian Tui thianghlim intur chungchanga VC te

tih tur engemaw tal a awm em?

Dan bu pui a inziak ngei thu hla a ni. India Dan bu pui

siamthat vawi -73-na (73rd Amendment) chuan State sorkarte chu

VC te hnena sorkar an nihna anga thuneihna atul angin a pek

ngei a phut a ni. He tah hian ruahmanna siam leh a taka hma

lak kawnga thuneihna chi hrang hrang 29 a pek zingah Tui

thianghlim intur chung chang pawh hi a tel a ni.

VC huam chhunga mimal tin te leh pawl hlawm bik ten Tui

thianghlim chungchanga an mawhphurhna te enge ni?

Gram Sabha (Vantlang inkhawm) hi VC huam chhunga Vote nei

zawng zawng te telna a ni a. Social Audit tihna hmun a ni

bawk. Vantlang inkhawm (Gram Sabha) ah chuan thingtlang mite

tui thianghlim pek lama sawrkar mi ten tui lak kawnga thil tul

tih theih awm zawng zawng sum leh pai lam thlengin an sawifiah

ang a. vantlang inkhawm chuan heng thil te hmang hian tui

thianghlim in tur an neih theih dan tur leh chumi lama tul

dangah thu tlukna an siam ang:

Tui thianghlim intur mamawh zat.

Tuihna awm zawng zawng ziah chhuah.

Tui an lak dan tur scheme an duh zawng an thlang ang.

Page 14: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

14

Sikul, Anganwadi leh mipui vantlang hmun zawng zawng ah

tui thianghlim in tur an neih theih dan tur te an chian

ang.

Intinin tui sem an chantlan dan tur te

Intinin an chawi zat tur te

Mi chanhai zawk leh hnam hnuaihnung zawk heng- Schedule

Tribes (STs) leh Schedule Castes (SCs) leh BPL chhungkua

te tana ngaihhnathiamna siam dan tur te.

Vantlang inkhawm (Gram Sabha) chuan sawihona an neih hnuin

khawchhunga tui intur lakna a ruahmanna, sum leh pai tultur

ruahman leh a hmanna lam thlengin an pawmpui a, a taka tih

hlawhtlin dan, hnathawh that dan leh hma lak zel dan thlengin

an ennawn thin bawk.

VC: VC chuan tui lakna enkawlna chu an mahniin emaw, midang

enkawl tura ruat kutah emaw dahin an vil a, hengah te hian

mawh an phur bawk a ni:

Hmalakna hlawk zawk leh sum hmuh dan tur te an pawmpui a

Vantlang inkhawma (Gram Sabha) a sawihona neih hnuah-

kum khat chhunga sum hman tur ruahmanna leh tui lakna

man tur te an pawmpui a

A viltu ruat bik te nen thuthlung (Memoranda of

Understanding (MoUs) an ziak/ pawmpui a.

Block, District leh pui theitu pawl Block Resource

Centre (BRC) ang chi te nen an thawhona a tha a

Tui Pump khawl lam zir chhuak, mi thiambik leh Pipe lama

mithiam bik zir chhuak ngeite chu a siamthat ngaih huna

a tul ang zel a rawih te.

Village Council / VCP: VC a hotu ber a nih avangin a khaw

mipui intin ten tui thianghlim intur an neih thei ngei tih a

chian ang. Hengah te hian mawhphurtu a ni bawk:

Tui thianghlim intur chung changa thil tul te sawihona,

ruahmanna siam leh a pawmpuina thuhla chu Vantlang

inkhawm (Gram Sabha) ah a pu lut ang.

Tui thianghlim in tur leh faina lama Committee (VCWSC) a

din anga, chu pawl chuan chak tak a hma a lak nan a vil

ang.

Ngaihdan in an lohna a awm in a tul angina a rem ang.

Sum lak luh, hmanchhuah leh hnathawh that dan te a vil

ang.

Page 15: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

15

Tui rualkhai taka chantlan anih leh nih loh a chian

anga, mihnuaihnung zawk SCs/ STs leh hmun fal deuh zawk

a cheng ten tui an dawng ve ngei leh ngei loh a vil bik

ang.

Block, District, department leh tanpui thei pawl hrang

hrang atang a tul angina puihna a la thin ang.

VC ward Member te: mipui te kaihruaitur a beisei an ni a, an

khua leh tui te chu thil tul leh mamawh an hrilh hre thin

anga, vantlang inkhawm (Gram Sabha) a an mawh phurhna te an

hrilhin kal a tul zia te an hrilh ang. Khaw chhunga tui

lakna ruahmanna siam kawngah mitin mai chu an tel ve tih an

chian anga, nitin a tui lakna enkawl leh vil chu an hna a ni.

VC member an nih avangin ruahmanna siam, a taka hmalak leh a

vil kawngah ngaihdan an thawhin atul angin an thawk ang.

Committee peng te (Pani Samiti/ VCWSC/ VWSC) : Tui lakna

kawnga vengchhung Commite pawimawh tak a ni a. Heng Committee

(VCWSC / VWSC) hi VC in a din ang a, VC kaihhruaina leh

thurawn angina hma an la ang a, an hmalakna tur te chu:

Tui intur lak leh faina kawnga Ruahmanna, a ruangam siam

leh a taka hmalakna zawng zawng.

VC te hnena an lo thlirho tura an hmalakna thudik tak

hriattir.

Khawchhung a tui lakna kawnga thurawn tangkai

chhawpchhuah.

Hmalakna leh thutlukna kawng tin renga mipui vantlang kim

taka an tel ve ngei nan.

Vantlang mipuiten sum leh pai emaw tha in emaw a tul ang

zel a an thawhlawm thawhkhawm theih dan tur siam.

Vantlang sum thawhkhawm, O&M sum leh adangte Bank Account

hawnga vawn that leh enkawl.

A Department (Line Department) a thawktu te nen a huhova

tui lak leh faina kawnga thuneihna inhlan leh thawh ho.

Ruahmanna duansa anga a hman man lak, Tui lakna leh faina

lam a hmalakna leh enkawlna (O&M) atana sum chhun luh leh

alo daihrei zawk nana hmalak.

Nitina hmalakna leh a siamthat kawnga hmeichhe te dinhmun

chawisan.

VCWSC/ VWSC member 6 atanga 12 ruangam (Model) hengte tel hian:

VC member te

Hmeichhia za a 50 (50%), ASHAs te, Anganwadi a thawktu te etc telin.

SCs, STs leh khawchhung a retheizual te aiawh te

Page 16: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

16

BUNG 3

TUI INTUR LAKNA HNARTE LEH TUI LAKNA DAN PHUNG HRANGTE

Bung khatna ah khan Thingtlang mi ten Tui thianghlim intur

hnianghnar leh daihrei zawk an neih dan tur kawnga harsatna an

tawh te kan zir tawh a. VC ten chung harsatna sut kian na tur

kawnga an mawhphurhna kan zir tawh bawk. He bungah hian Tui

thianghlim intur lakna hnar te leh tui thianghlim intur lak

dan hrang hrang VC te tana duhthlan theih kan zir ho dawn a

ni.

Tui intur lakna hnar te:

Tui lakna hnar lian deuh chi hnih a awm a:

1) Tui pawnlang (Surface water): Hei hian lei pawnlanga tui

tling emaw luang zawng zawng a huam a.

a) He tui hi Lui, Tui lakna kawng, tuiluang, dil tui,

tanky tui, leh tui tlingah te kan hmu a ni.

b) A tam lam hi ruahtui tlak tam leh rei in a hril ber a.

c) Tui pawnlang te hi mihringtevangin awlsam takin a

bawlhlawh thei a ni

d) Tui khawl nan tui khuah len zawng chi hrang hrang siam

a ni.

2) Leihnuai tui (Ground water): Lei hnuaia tui awm te.

a) Ruahtui lei hnuaia lut thla kha leihnuai tui (Ground

water) chu a ni.

b) Lei hnuai tui hi khaikhinin a thianghlim/ him zawk a

ni.

c) Lei hnuai tui hian mineral tam tak (Magnesium etc) a

pai a ni.

Ruahtui hi tui thianghlim ber a ni a, mahse, pollution sangzel

avang hian thlitfim hnuah chauh in tur a ni. Tin, chhan hrang

hrang a vangin tui pawnlang (Surface water) thianghlimna /that

dan hi a danglam thei a, chuvang chuan intheiha cheibawl hnuah

chauh intur a ni. Heng vang hian, Leihnuai tui (Ground water)

hi tui intur thianghlim / him ber a ni a tih theih a ni. Tunah

hian thingtlang khuaa tui mamawh za a 85 (85%) hi leihnuai tui

(Ground water) a tanga hmuh a ni. Leihnuai tui hmanna tam ber

chu Tui lakna (irrigation) hi a ni. Amaherawhchu, tih

chaktharna that tawk loh vang leh lak chhuah tam leh lutuk a

vangin ram pumah leihnuai tui hi kum telin a tlem tual tual a

ni, chu chuan harsatna a siam belhin chemicals hrang hrang

Page 17: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

17

(arsenic and fluoride) avangin a thatna leh a thianghlimna a

hlauh mek zel bawk a ni. Hei hian vengtin leh hmun tinah tui

thianghlim intur awm zat leh a lak dan phung duhthlan tur a

nghawng tel a ni. Entir nan, leihnuai a tui tling hniam zel

vang chuan kuta tui pump chhuahna khan awmzia a nei lo (or an

hman zat tih tlem a ngai) a ni. Leihnuai tui tih chakthar leh

dan bakah tui lakna hnar tlo leh daihrei zawk dan bung lehah

hian kan zir ang.

Thingtlang tui lak dan phung te:

Thingtlang a tui lakna dan phung lar zualte chu:

1) Tui chhunchuah.

2) Kuta Pump/ khawlhmanga pump leh lak chhuah

3) Tui hnar a tanga lo luang chhuak, tui khuah, lui luang,

tui khawlna zem leh

4) Tui pawnlang zau tak a mi pipe a lak.

Table 3: Tui lak kawnga tihdan phung hrang hrang te a thatna

leh that lohna te nen:

Tuilakna

dan

A nih phung A thatna te A that lohna te

Tui

chhunchhuah

(Dug well)

Hman laia tanga an

tui lakna chi khat,

lei hnuaia tui

tling chu khur lain

an khawl a ni

Senso a tlemin

hengte hi siam

tel a nihin a

bawlhlawh lo bawk

a) Tuihna a a that

tawkin

b) A hungna a that

tawkin

c) Tui khaichhuahna

dan him that

tawkin

d) Tui khur chhung

zut mam that a

nihin.

Tui tam zawng hi

sik leh sa, tui

tam danin a

nghawng hle.

Tui hman nasat

lutukin tui hna a

ti tawp thei.

Leihuai tui awm

chian san dan a

zir a awm/ siam

theih a ni chauh.

Tih bawlhlawh a

awlsam hle.

Nipuiah tui a

kangral mai thei

Kuta Pump

chhuah

(Tube well/

hand pump)

Hei hi zau vak lova

tui lak chhuah nana

leiverh a ni. A

hmawrah pumpna dah

a ni a, pawnlang

tui a luh mai loh

nan a chung lam chu

tih pin tlat a ni

thin. A pump bul

hnai chu dawhsan a

Uluk taka hman

leh vil a nih

chuan system dang

aiin a hman rei

theih.

A hnar ber kha

leihnuaia awm a

nih vangin

mihring te tih

Vil leh siam that

deuh reng ngai

chi a ni.

Page 18: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

18

tha a, tichuan tui

hman hnu chu hmun

dangah a luang

chhuak dawn a ni.

Hand pump atanga

meter 3 ah a luan

luhna siam a ni

thin.

bawlhlawh theih a

ni lo.

A bul hnai tih

fai a awlsam em

em bawk.

Tui hna

pangai ven

that

(Protected

spring)

Leihnuaitui chim

sang vangin a lo

chhuak a, hei hi

tlang ram lamah

chuan hman lai

atanga tui lakna

ber a ni

Enkawl a awlsam Bawlhlawh paihna

hnaih a nih chuan

a bawlhlawh hma

hle.

Tihfai ngai deuh

reng chi a ni.

Tui hawk leh thli

lakah ven uluk a

ngai a ni.

Pipe hmanga

tui lak

(Piped

water

supply)

A hnar chu tui

pawnlang emaw

leihnuai emaw,

khawlkhawmna nei

emaw nei lo emaw

tihfim emaw pipe

hmanga lak/ pek a

ni.

Hman mai turin a

awlsam a, hun leh

tha a hek lo

System dang zawng

aiin a him deuh

bik a ni.

Vila siam that fo

a ngai

A pawp a awmin a

bawlhlawh mai

thei

Pipe pawp vangin

tui tam tak hloh

a ni thei.

Pipe hmanga Tui pawnlang (Surface water) tam tham taka lak

dan.

Tui pawnlang lam Pipe hmanga lak chu natna laka a him nana

enkawl/ suasam dan hi a chin chhuak chuan a ki kawi khawp mai.

Figure 1 na leh Table 4 naah hian a diagram nena entirna leh a

kalpui dan chhawng a indawtin tarlan a ni e.

Figure 1: Tui pawnlang Pipe hmanga lakna a rahbi hrang

hrangte.

Table 4: Tui pawnlang Pipe hmanga lak a thil tih dan te.

Tui lakna hnar Hei hian tuihna lei atanga lo luangchhuak, leihnuai

tui lakchhuah, tui pawnlang (lui leh dil etc) a ni

a. chung tui lakna hnaivai leh a vel chu ramngaw

Tui laka khawlna a dah Damdawi / thlit hmanga tih thianghlim

A sem chhuah dan Hmangtu

Page 19: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

19

chereu leh tui ti bawlhhlawh thei lakah venhim a ni.

Lak luhna /

lakhawm

Hei hi tui a lakna hnara tanga lakkhawmna hmun a ni

a, heta tang hian sawngbawl leh thlitfimna a kal leh

tur a ni.

Tui sawngbawlna

hmun

Tui chu intlak a nihna turin nasa taka thlitfim leh

tih thianghlim a ni.

A dahkhawlna lam Tui intlaka sawngbawl tawh chu tuizem lian tak siama

dahkhawl a ni. A dahkhawlna ni a pekchhuahna hmun

aiin a awmna a sang a ni.

Semchhuah tura

thawnchhuah tanna

hmun

Heta tang hian pipe lian pui pui hmangin hla tak tak

ah pawh semchhuah turin hmun hrang hrangah thawn

chhuah a ni

A sem chhuahna A dahkhawlna inpui ta tanga hman tur a sem chhuah a

ni thin

A pump-na in A pumpna khawl dahna in chu a ni a, tui chu hmun

hrang hrangah pump chhuah a niin, a chang chuan he

hmun hi a dahkhawl nana hman a ni ve thin bawk.

Tui khawlna zem He hmun hi tui sawngbawl fel thlap tawh hman theih

mai a dahna a ni.

A tlanVCuiin thintlanga tui hmuhna hnar ber te chu Tuipawnlang

emaw leihnuai tui emaw hi a ni a. figure 2 na ah hian a rahbi

indawt a tarlan a ni e.

Figure 2: Thingtlang a tui lakdan rahbi indawt chu

He bungah hian tui hmuhna hnarte, chung tui kan hmuhna te chu

a thatna leh that lohna te bakah chung tui kan hmuhna a tana

harsatna awm thei te kan zirho a. tui lakdan hrang hrang leh

pipe hmanga tui lakna a tih dan phungte kan zir bawk a. VC ten

tui an hmuhna hrang hrang leh tuithianghlim intur daihzai leh

tlo zawk an neih theih dan chu an ngaihtuah thiam tawh tur a

ni a, hei hian an duh thlan dan a zira sum leh pai tul tur

Tui chhunchhuah/

pump chhuah

Inchhung khawsak

hrisel leh thianghlim

Vantlang tuisemna

ah emaw mimal

inah emaw pek a ni

A semna pipe

kaltlangin

Tuizema dah

lawkna

A dahna zem liana

dah khawl

Tui luang, tui hna,

dil

Thlitfim leh tih

thianghlim

Tui khaichhuah

emaw Pump chhuah Tui pawnlang a

tanga lak

Page 20: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

20

thlengin a huam tel a. Tui thianghlim leh him zawk nei thei

tur tura an hma lakna leh ruahmanna siam kawngah hei hian VC

te chu a pui hle dawn a ni. Kan zir leh tur bungah hian

thingtlang miten tui thianghlim intur kan lak na dan chipchiar

zawkin kan zir dawn a ni.

BUNG 4

TLO LEH DAIHZAI ZAWK A TUI THIANGHLIM LAK DAN CHU

Tui hi khawvelah thiltuiril, thil sakhat leh boruak ah te hian

an awm renga. A hmelhmang landan a danglam thin mai zawk a ni.

Lei pumpui hmun thuma thena hmun hnih hi tuiin a khuh a, chung

tui pawnlang za a 97 (97%) chu tui al (Saline water) a niin

tui thianghlim / intlak chu za a 3 (3%) pawh a tling meuh lo a

ni. Chung tui intlak tlemte atang a hmun thuma thena hmun hnih

chu vur khawn leh khal a la ni leh bawk. Chung a la chuang

atanga a tam zawk chu leihnuaiah an awm a, hmun za a thena

hmun 0.3 (0.3%) chauh chu tui pawnlang intlak kan tih chu a ni

ve chauh mai a ni.

Tui thianghlim kan mamawhna hi mihring pun chhoh zel vangte,

industry lama hmasawn na vangte, thlaichin atana tui lakna

avangte leh kan nun phung danglam zel leh chhan dang hrang

hrang avangin a sang chhoin kan hmang ral tam zel bawk a ni.

Tui kan mamawh san zelna chuan leihnuaihnuaia tui pawh chu kan

la chhuak tam ve zel a ni. Chutia tui tam tak leihnuai atanga

kan lak chhuah avang chuan tui thianghlimna lamah harsatna a

lo awmin tui chu Arsenic leh fluoride leh adangte vangin a lo

bawlhlawh ta thin a ni.

Heng zawng zawng hian eng hmun atang pawha ruahmanna fel tak

neih a nih loh chuan hun lo kal zel tura mimal tinte tui

hmantur a khawih pawiin buaina a thlen thei a ni. VC chuan

mawhphurhna a nei a, pakhatnaah chuan, an khaw huam chhunga

intinin tui thianghlim intur an nei ngei tih finfiah leh a

“Tlang, tuikhur, lui leh ruah atanga kan tui hmu te hi dik leh fel takin intur atan te, thlai

tharchhuah nan te leh industry lam a tan ten mitin hian kan hmang thiamin kan humhalh

tlat tur a ni”.- Rig Veda (verse no. 19,2,1)

Tuihna tlo leh tha (Source Sustainability) : kumtluana tui thianghlim intur

lakna tui hna tha leh kang mai lo tur.

Tui lakdan phung tha leh tlo ( System Sustainability) : tui lakna leh a sem

Page 21: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

21

pahnihnaah, tui lakna hnar tha leh a lakdan tlo leh daihrei

zawk neih ngei chu a ni.

VC ten tui intur sem an kalpuinaah hian a daihzai leh tlo

zawkna tur thil te chu enge ni?

Tuithianghlim intur sem adaihzai leh tlo zawkna tura hmalakna

hian, tui lakna awmsa emaw tui lak tharna emaw hmanga tui

thianghlim leh him kham khawp, thal khawro lai a ni emaw hun

harsaah pawh mipa leh hmeichhe thliarhrang lo a rualkhai tak a

tui hmangtu mipuite ngaihsak tak chunga hun harsa leh nuamah

pawh leihnuai tui, tui pawnlang, leh ruahtui dawhte hmang kawp

veka an neihna hi a ni. A tlo leh daihzai na hi hlawm lian

deuh deuh pahnih ah kan then hrang thei ang:

Tui hmuhna (Tuihna) tlo leh tha (Source Sustainability):

Tui hnar tha leh tlo chuan tuithianghlim (BIS tehna hmanga

tling) intur khamkhawp kum tluanin emaw ruahmanna siam laia a

daihrei beisei chen emaw a aia rei emaw a pechhuak thei tur a

niin tuna hmanral vang hian hun lo kal leh tur a khawihbuai

pha tur a ni lo.

Tui lak dan phung tha leh tlo (System sustainability):

Tui lakdan phunga tunlai thiamna hman chuan mamawh a phuhrukin

a enkawl leh vil kawng zawng zawngah thiam biknate leh a

vilzuina atana sum senso indaihzai dan thlengin a huam a ni.

Tuna hmang mektute hian nakin huna hman tlak loh khawpin an

hmang chhe mai lo a ni.

Mipui vantlang leh kan chhehvel thilawm te daihreina lam

Hei hian mitin ina hmalakna tur leh mawhphurhna kan neih

theuhte felfai leh tha tak a kan hlenna tura kan beihna lam a

huam vek a ni.

Page 22: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

22

Tui hna a daih rei leh tlo zawkna tura VC ten hma an lak theih

te chu eng te nge?

VC ten tui lak dan phung an ruahmannaah hengte hi an telh a

tul a ni:

Tui hmuhna hnar hrang hrang hman : He mi awmzia ber chu

leihnuai tui te, tui pawnlang te, ruahtui dawh emaw kan

tui intur mamawh phuhruk nana hman kawp vek a ni. Hei

hian tuihmuhna hnar pakhat chauha innghah loh chu a tum

ber a ni a, a bikin leihnuai tui ngawr ngawr hman loh tur

a ni.

Water Budget hi enge a nih?

Water Budget chu VC huam chhunga tui mamawh zat leh tui awm zat ruahmanna a ni mai

a. tui lakna leh a hna awmdan te chipchiara hriat hnuah, Village water security planning

team (khawchhunga tui lakna lama a mawhphur tur a pawl awm – VCWSC/ VWSC leh

adangte) leh VC ten water Budget chu an duang a, chu chu tui lakna hnar atana ruahmanna

siam kawngah pawh a pawimawh hle a ni. Water Budget hian thil 3 a thlen a chungte chu :

1. VC in tui a hmuhna kawng hrang hrang a zir a, chumi a tang chuan tui hman ral na

hrang hrang leh a zat a zirin a khaikhin leh a

2. Tui awm zat leh mamawh zat chu hriat a nih hnuah a siam rem dan a ngaihtuah a,

chute chuan mipui vantlang tana a that leh hlawkpui dan ber tur chu sawi hoin mipui

ten tui an chan tlan dan tur chu an ngaihtuah a. mihring leh ranvulh te intur chu dah

pawimawh hmasa berin, VC chuan mamawh dan a zirin agriculture leh industry lah

a danga hman dan chu an ruahman ta thin a ni.

3. Tui awm zat leh mamawh zat chu an hrechiang a, chuta tang chuan ruahmantu pawl

(planning team) tui hnar tlo leh tha zawk neih dan tur leh tui tam zawk hmuh a tul

dante an ngaihtuah thiam ta thin a ni.

Water budget siamna dan (Format) chu:

Tui lakna

hnar

Nipuiah Thlasikah

Tui

mamawh

zat

Tui awm

zat

A karaw Tui

mamawh

zat

Tui awm

zat

A karawl

Leihnuai

tui

Lei

pawnlang

a tui

Ruahtui

Tui hnar number pek thu: VC te chuan Rural Drinking Water Supply Department

rawnin tui an lak mekna te chu dan dik tak (Standart) number an pe vek ang a. Heng

number te hi VC lehkhabuah ziakin an chhinchhiah thlap ang.

Page 23: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

23

Tunlai thiamna a remchan dan anga hman

Mimalinah emaw vantlang huap emaw a ruahtui khawlkhawm

Hnamin kan lo chinthin ang a tui khawlkhawm (dil, tuizem

ect)

Tui lakna hnar tih chak thar emaw enkawl that.

Tui hmanhnu paih mai loa hmannawn leh ( thlaichinna atan

leh a danga hman)

Heng bakah hian kan tui hmuhna hnarte hi a venhimna lam, a

humhalhna lam leh a awmsa enkawlna lam tha tawk a ngai bawk a

ni.

Tuihna (Tui hmuhna) tlo leh daihrei nei tura hma lakna ah eng

thiamna te nge hman tur?

Vantlang tui hnarte a lo tlo leh daihrei zawk na turin

ruahmanna siam laiin tunlai thiamna hrang hrang hman a tul a.

hemi lamah hian VC te chuan Department lam atangin puihna an

hmu mai thei a ni.

Tuihna tlo leh daihrei neihna tur a ruahmanna chuan hengte hi

a huam a ni:

Vantlang mipuite inpekna leh thawhve na

Tualchhung mite hriatna hman

Tuihna awmthei te leh a an khaw tui mamawh zat

Leihnuaia tui awm zat leh an khaw lei lung dik tak

Lei muk that dan leh a tui pai theih dan.

Ruahtui tlak dan

Chemical a pai zat

Tui hna lo awmtanna zir chian

Tui khawlna neih mek te leh an hman tlak dan chiah.

Tualchhunga a hmanraw hman mai thei awm te

An khaw leihnuai leh pawn a tui awm dan lanna map leh a

zir chianna hman

Tuihu a vanga tui kalral zat leh tui relh ruk dan phung.

(Chipchiar zawkin Framework for implementation (updated 2013),

MDWS enrawh. Internet atang

http:/mdws.gov.in/sites/upload_files/ddws/files/pdf/NRDWP_Guid

elines_2013.pdf ah en theih a ni bawk)

Page 24: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

24

Tui khawlkhawmna a tana hmanrua/ tehna/ thiamna hman thin te

chu engte nge?

1. Di thli farfem tuidawn hmanga tui dawhkhawl: Hetianga tui

khawl kawm hi mimal inah leh Institution ah pawh a

remchang em em vek a. A tihdan phung chu, Ruahtui

inchunga lo tla chu tui dawn hmanga lo dawh a niin,

thlitfim a nih hnuah tuizemah dah kawl a ni. Ruahtui

khawlkhawm hi tui intur lak/ neih reng nan a tul leh

pawimawh ber pakhat a ni. Hei veng hian, ruahtui dawhna

lian zawk pawh siam a ni. State thenkhat ah phei chuan

ruahtui khawlkhawmna siam chu tih ngei tur a ni.

2. Thingtlanga tuikhur (Oornis/ village ponds): Heng hi chu

leilung pianhmangin a siam ve hrim hrim hmanlai atanga

thingtlanga hman thin tui tlinna a ni a, ruahtui

khawlkhawm nan leh tui luang lai lak pena khawlna a tan a

hman theih ve ve a ni.

3. Check dams / nala dams: lung lian tak tak, lei/ balu ip a

khawng, thingtum leh thil dang hmangte a leilung hang

kalral tur ven nan te, tuihawk luang chak lutuk tur tih

muan nan leh tui khawl khawm nan te a siam a ni.

4. Perlocation tanks: heng hi tuizem lian tak a tui

khawlkhawm tuihna siam tha tur leh leihnuai tui siam

(Recharge) a lei tihnawng tura siam a ni.

5. Sub Surface dykes: heng hi lei hnuaia tui khawl kawmna ti

mai I la, lei pawn langa tui te kha lo kawl kawmin

leihnuai tui hna ti chak tura siam a ni.

6. Point source recharge systems: heng hilei char lai laih

khuar a, tui luang lai lak pen a tui dah khah a ni a,

leihnuai tui ti chak (Recharge) nana tih a ni.

7. Hydro fracturing: a bik taka tuikhur tui hna a chak nana

duan a ni.

8. Infiltration well and Infiltration gallery: hei hi pipe

hmang emaw a tuihna a tang tui kal a khamphei zawnga lak

pen khawmna a ni a. tui tlinna (Water table) hnuai a siam

a ni thin a, tuihna ti chak tur a duan a ni.

9. Tuikhawl dan kan hman thin dang te: kan khawtua; leilung

a zira tui kan kawl dan heng Khadins, tankas, nadis, leh

farm a tuikhuah ang te leh a dangte hi a ni

Page 25: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

25

Figure 3: Tui hmuhna hnar te a daihrei zawk na tur chu

Zawhna tlanglawn te:

1. Ruahtui dawhkhawl hi enge a tul/ pawimawhna?

Ruah hi tui hnar bul a ni a. Lui, dil leh leihnuai tui te

hi Ruahtui ah hian an innghat hle a ni.Tui khawlkhawm kan

tih hian ruahtui hlutna hriat leh ruah sur/ tlak laia a

hlawk thei ang bera lo hman hi a huam tel a. Ruahtui

dawhkhawl tih hi kumkhat chhunga ruah sur hunlai a ruah

tui te lo khawlkhawm hi a ni. Ruahtui dawhkhawl anih loh

chuan a luang ral/ bo mai maia, hman lohin kan ti riral

mai mai tihna a ni. Tichuan ruahtui khawl chu tih dan tha

ber a nih tak chu. Leihnuaia tuite hi mimalin ram kan

neih anga mimal ta bik ni lova, vantlang ta a ni tih kan

hriat a tha a. Tui hi mitin ten kan mamawh a ni a,

Water source sustainability plan hi engnge a nih?

Water source sustainability plan chu water budget a zira tui hna / tui hmuhna tur tlo zawk leh tha

zawk neih na atana ruahmanna a hi a ni. Ruahmantu pawl (planning team) ten thiamna bikna

(technical) lama agency dang tanpuinain an tui hmuhna hnar a tlo leh daih rei zawk tur a (ruahtui

khawlna sak thuah te, check dam siam thuah te leh a dang dangah) a hmun thuah leh a sak dana

ruahmanna an duan chu a ni. He ruahmanna hian a awmsa enkawl leh cheithat bakah a thar nei tur

a hmalakna a huama, tui hman dan chintawk a ruahmanna pawh hei hian a huam tel a ni. He

ruahmanna siamna a tana format chu a hnuai a mi ang hi a ni

Code A ruangam

awmdan

A hmun A tlo na tur

hmuh dan

A senso

Ruahtui

Khawlkhawm a

humhalh

A chuangliam

dah that

Lei pawn lang a

khawl khawm

Ren tak a hman leh

tuihna tam nana

beih Recharge Fo

Lei pawnlanga tui Lei hnawng Leihnuai tui

Page 26: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

26

vantlangin kan hman nasat dan te, mipui pung zelah a

hlutna pawh a zual zelin tui kan mamawh tam tual tual

bawk a ni. Hei hi hre rengin tunah tuimamawh khawp

inkhuaah in nei a nih pawhin, nakina thlah kal zel ten an

hman tur kan neih hi a tul a ni. Leihnuai tui neih chu in

thenawm te tan pawh a hlawk bawk a ni.

2. Ruahtui khawl dan chi hrangte chu eng te nge?

Ruahtui khawldan hlawm lian deuh deuh pahnih te chu:

i. Tuizem a dawh/ dahkhawl.

ii. Lei tihnawnga tuihna siam chak tur a khawlkhawm

3. Leihnuai a tui hna tih chak (Recharge) dan hrang hrangte

eng te nge?

Roof top method

1) Open well method: Ruahtui terrace a tanga lak chu lei

khuar (Tuikhur hman tawh loh pawh a ni thei) ah pipe

hmangin lak pen a ni a, chu chu RCC hmanga siam tui

thlit fimna hmun (Brick leh lungte leh balu hraw hmanga

hnawhkhah) ah thlitfim a ni.

2) Bore well method: inchung a ruahtui tla chu tui

thlitfimna tuizem kal tlangin tui chhunchhuah ah chhun

luh a ni.

Open space/ roof top

1) Recharge pit/ percolation pit with or without bore: hei

hi ruahtui lo lak pen kha recharge natur a laihkhuar ah

a mawi / awm tawk a karthlakin dah/ luan luh tir a ni

a. Recharge na tura laikhuar (pits) hi leirawhchan leh

lung nawia hnawhkhah a ni. Hei hi tui khawlna hmun ah

khan lei verh a lak kawi leh theih a ni. Chu chuan tui

hna a ti chak phah thei a ni.

2) Recharge trench with or without bore: hei hi recharge

pit nen a in ang thuak a, mahse khawvel map a

Longtitute pianhmanga a siam a ni. Hei pawh hi

leirawhchan leh lung nawia hnawhkhah ve tho a ni. Bore

hole te kha rectangular khur zulzui khan verh a ni a.

bore hole te chu a lo berah 10-15 feet a inhlat tur a

ni. He tiang hi chu ruahtui tamna hmun zau deuh a tan a

remchanga. Hetiangah hi chuan RCC slab hmanga a

chungkhuh chu duh leh duh loh a duhthlan theih a ni.

3) Recharge well: hei hi chu ruahtui kha recharge na khur

ah khan tehkuala feet 3 vel, feet 5-10 a thuk,

Page 27: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

27

leirawhchan emaw concrete hmanga a bial a siam a sir a

tih kuak neuh neuh a thun a ni. A chhuatah leirawhchan

nawi dah a ni.

4. Ruahtui hi ka inah ka khawl ve thei em?

Aw, hmun zimteah pawh ruahtui khawlkhawmna hi I nei thei

a ni. Tuichhunchhuah hman tawh loh emaw, lei laih khur

emaw tuizem emaw I mamawh chhun chu a ni mai a, inchung

emaw tual zawl emaw chu tui lakna (catchment area) a tan

I hmang thei a. asenso pawh a tlem em em tlanVCui a ni.

5. Ruahtui khawlkhawm hi in sak thar a tan chauh em ni?

Ni lo, indingsa ah pawh tuidawn/ pipe hmanga siam theih

mai a ni.

6. Ruahtui a dahkhawlna a dah te hi in atan leh rawngbawl

nan a hman tlak em?

Aw, inchung / tuallai a ruah tla te hi a thianghlim a,

mahse tuizem a thlenna kawngah bawlhlawh dang dang a

vangin a bawlhhlawh thei a ni. Boruak bawlhlawh avang

hian tui kha a lo bawlhlawh thei a, hei vang hian boruak

bawlhlawhna hmunah chuan thlitfimna hi a tul thin a ni.

7. Engtin nge Recharge/ percolation khur hi awlsam taka kan

siam theih ang?

Recharge na khur hi leihnuaia tui te a hna ti chak

(recharge) na atana duan a ni a.

i. Recharge khur chu tuallaiah siam mai theih a ni a

ii. A zau zawng duh thusam chu 3feet x 3 feet x4.5 feet

a ni a. a khur chu square / rectangular / circular

pianhmang a ni thei vek bawk.

iii. A khur chu lungnawi emaw leirawhchan nawi emaw

hmanga hnawh khah tur a ni a.

iv. Hei hi a tlanVCuiin sandy sub soil (lei balu anga

awm) hmun a tan a remchang a ni.

8. Ruahtui khawlkhawm kawngah hian VC ten enge mawhphurhna

an neih?

Kan sawiho taw hang khan, tui intur thianghlim neih nana

a hma lak leh ruahmanna siam hi Village Water Security

Plan a tel ngei tur a ni a, ruahtui khawlkhawm hian tui

intur hnar tihchak (recharge) a pui a ni. Tichuan, VC

chuan VCWSC/VWSC te rawnin emaw amahin emaw hetiang hawi

hian hna an thawk/ hma an la thei:

Page 28: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

28

a) Intinah ruahtui khawlkhawm chungchanga in

hrilhhriatna (awareness) an nei ang.

b) Thiamna bik ngaihna leh sum senso ngaihna heng

NRDWP, MGNREGS ah te puihna an dil thei ang.

c) School, anganwadi, community hall leh sorkar hmunah

te VC headquarters ah ngei pawh ruahtui khawlna hi

kalpui tak tak a nih nan an beiin hma an la ang.

Page 29: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

29

BUNG 5

DRINKING WATER QUALITY MANAGEMENT

Tui intur thingtlang mite pek ringawt hi a tawk mai lo a, tui

intur pek chu a thianghlim / intlak a nih ngei leh ngei loh

chian chu a tluka pawimawh emaw pawimawh zawk hial emaw a ni.

NRDWP national goal-ah tui intur thianghlim neih tul zia hi a

hnuai a tarlan ang hian a sawi a ni:

“Thingtlanga cheng mitin ten tui thianghlim (Natna laka him)

intur, rawngbawlna leh inchhung tul dang a hnianghnar tak a

hman tur an neih reng theihna chu a tum ber a ni a. hei hian

engtik lai pawhin eng hunah pawh Tui that zawng tehna a

pawmtlak chin(minimum water quality standards) a tling/pha

ngei tur a ni.”

Chubakah, NRDWP dan ang chuan, intinin tui thianghlim intur

hnianghnar taka an neih theihna chu chenna tlak a tih chuan a

huam a, Mihring chenna hmun a intin in tui intur nei ringawt

mahse, an tui neih ten tui thianghlim zawng tehna a ngaihdam

theih chin a thleng pha lo a nih chuan chenna a pawmtlak a ni

lo a ti a ni.

Tunah, tui thianghlim natna laka fihlim tih chu enge a awmzia?

A tlanVCuiin tui thianghlim intlak kan tih chu hetiang hi a

ni:

a) Rawng nei lo

b) Rim nei lo

c) Bacteria (natna hrik mit lawnga hmuh theih loh) laka

fihlim

d) Chemical thil a awm phal chin chiah pai

(BIS in a that zawng tehna IS10500 zulzui a a siam a ni)

Zirlai hmasa lama kan zirtawh ang khan, tui lakna hnar hrang

hrang a awm a. heng tui hnarte hi engemaw chhan hrang hrang a

vangin a lo bawlhhlawh thin a ni.

Eng thil te nge tui bawlhlawhna thlen thei te?

Chhan hrang hrang avangin tui hi a bawlhhlawh thei a. chung te

chu boruak ti bawlhlawhtu te, leihnuai a minerals te, mihring

leh ransa ek, zun, thawmhnaw suk thli, Lei tih thatna

(fertilizer), rannung thahna hlo (pesticides) leh chhan hrang

hrang a vang a ni thei. Thingtlang mite tui intur lakna

Page 30: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

30

phungah hian, tui lakna tan tirh/ a hnar atanga a sem chhuahna

thleng hian tui bawlhlawhna hun remchang a awm teuh a ni.

Tui a lo bawlhlawh theihna chhan hrang hrang te chu:

I. Tui hnar leh a chheh vel failo/ tawp a vang te

II. Tui lakna pipe pawp leh phui tawk lo avang te.

III. Tui a a thianghlim nana pawlh tur pawlh tawk loh te ( hei

hian Chlorine pawlh tlem a huam thei)

IV. Thli tenawm a vang ( a bikin ekin pipe emaw bawlhlawh thli

dang bula pipe a kal tlangin)

V. Tui pek that tawk lohna a vangin tui pipe ah thil duhawm

loh natna hrik ten hmun an lo siam thei.

VI. Tui pipe tuiek vang.

VII. Balu lak leh a chhehvel khawih chereu vangin tuikhur a

bawlhlawh thei

VIII. Tui lian leh chhiatna dang avang a ni thei.

IX. Leihnuai tui lakchhuah tam lutuk avangin a ni thei

X. A chheh vel leilung a zirin a ni thei chemical a pai danin

a hril a ni.

XI. Tui lakna hnar thianghlim tawk loh vangin

XII. O&M thawktute thianghlimna lama an inthlahdah vang a ni

thei bawk.

Heng zawng zawng bakah hian, tui chu inah thianghlim taka

thlen pawh a ni mai thei a, mahse inchhungkura thianghlimna

lam ngaihthah avanga tui dahna thianghlim tawk lo hman leh tui

intur kuta zen leh kut silna thli te thlahdah a vangin tui chu

a lo bawlhlawh thei bawk a ni

Tui thianghlim lo (poor water quality) in a thlen/ nghawng te

chu engte nge?

Kawthat lohna lam natna a thlen tam ber a, heng natna te hi

tui intur a mihring leh ramsa taksa atanga chhuak thli a tel

vang a niin thianghlimna lam a inthlahdah vanga natna hi kai a

ni. Tui thianghlim tawk loh a vang hian Mitliam natna leh

khawsikpui te pawh kai theih a ni bawk. Naupang leh taksa chak

lo (Taksa natna do khawl chak lo heng HIV leh AIDS vei te)

hian heng natna te hi an kai awlsam hle bawk a ni.

Page 31: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

31

Tuia chemical thil tam lutuk ( a awm zat tur aia tam awm) a

vanga nghawng thalo a neih theih te eng te nge?

Tuiah hian chemical thil a awm ve teuha chungte chu heng te

vanga lo awm hi a ni:

Lung a chiah/ lenral a chemical thil lo awm atang

Industry thli a tang

In a kan balthli a tang

Rang nung thahna hlo leh leitih thatna hlo hman a tang.

Heng chemical te hi a tam loh chuan tui rawng leh tui tui

zawng (Taste) a ti dang lam lo a, amaherawh chu chemical

thenkhat chu tlemte pawh nise mihring tan a hlauhawmin

hriselna a khawih pawi thei a ni. Chemical hlauhawm thei te

chu – lead, arsenic, fluride, nitrites leh nitrates te hi an

ni. Chemical dang chu a hlauhawm lutuk lo thei a, mahse a

nihtur pangaia aia tam a awm chuan tui pianghmang landan heng

BIS in tui intlak a sawi chu hetiang hi a ni:

Physical aspects - A rawng, a rim, a tui dan, chawh kawi dan leh PH hlutna

Chemical aspects - alluminium, ammonia, Tur lam (arsenic), chloride, Iron,

manganese, zinc, copper, sodium, sulphates, hydrogen sulphide, a chan zawng, thil

sakhat a chiahral te (total dissolves solids (TSD)) awm dan / zat.

Heng te hi a pawlh / awm tur zat bithliah, hlawm lian chi 2 a then a ni a a hnuai a tarlan

ang hian:

- Pawmtheih/ duhthusam phak chiah

- A tam lam phal tawk chin thleng pha (pumpelh theih loh thilah tih dan dang a awm

lohin)

Bacteriological aspects - enchhinna atan tui lakah bacteria hrik a awm/ hmuh a

ni tur a ni lo.

Thingtlang miten tui thianghlim chauh an in chuan a rah chhuah chu

Tui atanga natna kai theih avanga damdawi senso a tlem ang

Damdawi leina a sum puk/ leiba a ti tlem ang

Tui a tanga natna an kai thin a vanga hna thulh a tlem anga, chu chuan tam zawk

thawh chhuahn aleh sum leh paia hmasawnna a thlen ang.

Tui lei a nih loh avangin sum leh pai khawl a pui ang

Naupiang leh naupang thi a ti tlem sawt ang

Hmeichhia te rawngbawlna tui chawia an kal reng a ngaih loh avangin mipa leh

hmeichhia intluktlanna a siam ang.

Page 32: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

32

- atui zawng (taste) leh a rawng a ti danglam thei. Tui a

rawng leh tui dan danglam deuh chu kan duh lo tlanVCui a ni.

Hriselna lam a chemical inlaichinna te table 5 naah hian

tarlan a ni.

Table 5: chemical awmna hnar leh hriselna a nghawng dan:

Chemical A source Hriselna kaihhnawi

Nitrate Agriculture / bal

thli

Naute pianghlim tan a hlauhawm

(Blue baby diseases or

methaemanglobinaemia)

Pesticides Agriculture Carcinogenic, mutagenic, nervous

system a khawih thei

Mineral

oil

Landfills,

leakages

Carcinogenic

Arsenic Geogenic Vun natna, carcinogenic

Fluorine Geogenic Ha leh ruh lam

Iron and

manganese

Geogenic Hriatna lam (nervous system) a

khawih thei

Uranium Geogenic and

mining

Kal natna, cancer

Copper Copper pipes Thin thalo

Lead Lead pipes Nervious system a khawih

Cadmium Galvanic pipes Kal natna

Asbestos Asbestoscement

pipes

Ril leh taksa a chawr/ bawk thang

lo tur than na

Source: “local action for safe water” module 7, WECF.

Tui intur chu engtin nge kan tih thianghlim ang?

VC te hi an khaw tui tlan thianghlimna tur a tan mipui te

hnena hrilhriatna (tui thianghlim loh vanga natna kai theih a

nih dan) leh tui hna humhalh kawnga a venhimna leh tihtur tul

ti tura fuihna a tan an thawk hlawk berin an pawimawh ber a.

An kaw tui a lo thianghlimna tur a an mawhphurhna (a enkawl

leh vil) leh thianghlimna lama an hma lakna te chu tui

thianghlim an lo neih theih nan hunbi neiin an ennawn in an

thlir nawn fo tur a ni.

Water quality monitoring (tui thianghlimna a tan a

endik): hei hian hunbi nei leh awmze nei a tui thianghlim

zawng leh chlorine tam zawng dan dik tak a endik a kawk

a. Endik leh vil (Monitoring) in a tum ber chu, „intlak

Page 33: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

33

a nih chian‟ leh dik lo palh a lo awm palh pawha siam

thatna lama hmalak vat a ni. Hei hi tui semtu ten (VC

level) an tih a ni tlanVCui.

Water quality surveillance: hei hian thingtlang mite

hnena tui semkalpui dan hmun sang zawkah emaw vantlang

huapin emaw a, an khaw tui chu a thianghlim/ intlak a nih

zia chian le zir a ni.

Sanitary survey: hei hian tui lakna leh a vel a

thianghlimna kalpui leh zir chian a kawk a. chiang zawkin

zirlai loawm turah kan zir dawn a ni.

Tui khawi atanga hmuh/ lak pawh a thianghlim zawng teh hun ( a

hun kart la) atana thurawn (MDWS guidelines angina)

Bacteriological contamination Kum khatah vawi hnih

Chemical contamination Kumkhatah vawi khat tal

Eng hunah nge tui thianghlim zawng chu teh a nih thin?

Tui thianghlim zawng enchhinna hi a tui enchhin tur lak (a

sample) a tanga teh a ni. Hetiang hian:

Tui lak thar/ tui hnar thar rin a nihin, tui chu in atan

a thianghlim tawk leh tawk loh enchhin a tul hle a.

Tui lakna chu venhim a nih chian chuan, thianghlimna lam

a a dinhmun enfiah a hlauhawm a awm loh nana hma lak tur

a ni a. Tui chu vantlang tana in tlak a nih zia chian a,

H2S vial (burte/ bottle) hi enge a nih a engtia hman nge a nih?

Hman nghal theih mai a siam H2S hi tu enchhin atana hman a chemical ten en an in pawlh

nghal a, a hmuhchhuah (Result) pawh buaithlak miah lo leh awlsam takin a hmuh theih

nghal a ni. He thil H2S hmang tur hian zir leh training neih hmasak a ngai kher lo bawk.

A tih / hman dan chu:

Tui enchhin tur chu Vial (bottle te) ah chuan a zat tur bithliah ang zat a thun tur a

ni a

A chhin nghet taka chhin hnuah, bottle te chu temperature pangai ah darkar 24

kan dah ang a, nisa / zung in a en/ chhun tur a ni lo.

Darkar 24 a ral hnu chuan bottle te a tui rawng land an atang chuan hetiang hian

thutlukna kan siam thei ang:

I. A dum chuan - mihring/ ran a tanga chhuak thli a tam hle tihna a ni

II. A buang/ a nu (lang tlang theih lo a nih chuan) – bawlhlawh pangai,

thianghlim tawklo a ni tihna a ni.

III. A rawng a in thlak loh chuan – bawlhlawh pawlhtu a awmlo tihna

Page 34: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

34

a khat tawk/ hunbi neia enfiah thin hi a pawimawh hle

bawk.

Tui enchhin chu ngaihdam theih (standard) aia a hniam

chuan, a chhan leh vang zawn chhuah vata siam that/ tih

that tur a ni. Tin, VC emaw VCWSC/VWSC ten mipui vantlang

te chu an tui intur a thianghlim nana hmala turin an

hrilh ang.

Tui thianghlim zawng tehtu te chuan kawthalo natna hri a

lo len chuan hma taka mipui an hriattir ang a , eng vang

leh khawi atang lo darh ta nge tih pawh an hre vat tur a

ni.

VC levelah engtin nge tui thianghlim zawng hi teh a nih ang?

A tlanVCuiah chuan VC ten Field Testing Kit (FTK) hi an hmang

tangkai tur a ni a. FTK hi tui thianghlim zawng tehna, heng a

sak zawng, PH hlut zawng, fluoride, chloride, nitrate etc. te

tehna a ni a. he tehna zinga pakhat H2S vial an tih phei hi

chu awlsam tak a hman theih, man to si lo thli a tanga natna

hrik awm te hriat zung zungna a ni. Heng hmanruate hi VC

chhunga tui semna kawng hmun tinah tui thianghlim leh

thianghlim loh the nan hman tur a ni. Tui thianghlim zawng

hunbi neia the leh a hmuhchhuah te chu uluk takin VC office ah

an chhinchhiah ang a, chu chu PHE Department leh Rural Water

Supply and Sanitation (RWSS) Department-ah an hriattir ve thin

ang. Heng chhinchhiah te hi tui lakna lama ruahmanna siam leh

tui lakna awmsa tih len belh kawngah hman tangkai tur a ni. VC

te hian monsoon hma leh a hnu bakah, hun bi dangah tui

thianghlim zawng an tehna chu nei thei se duhthusam a ni.

Tui thianghlim/ that zawng tehna FTK

Thingtlanga tui intur chu a lakna hnarah FTK hmang hian endik/ teh theih a ni. He tehna

hmang hian tui thianghlim zawng chu a landan ruangam, chemical awm zat leh mit

lawnga hmuh theih loh nunna nei tuia khawsa thlengin (physical, chemical leh

microbiological) tam tak kan hre thei dawn a ni.thingtlang hmun hla zawk a awm te tan

pawh a endikna hmunpui (Laboratory) a tui enchhin tur thawn ngai loin a hmunah a endik

mai theih a ni. Amaherawh chu, tui enchhin chu a lo thianghlim tawk lo tih hmuhchhuah a

ni chuan, tui chu chiang zawka endik leh turin district/ sub-district a endik tir leh ngei tur

a ni.

Page 35: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

35

FTK hman a nihin eng tianga fimkhur tur nge a nih?

Sarpanch emaw VCWSC/ VWSC chairman chu he thil enkawl leh vil

thua mawhphurtu ber a ni a. FTK hmanrua te hi VC office-ah

chauh uluk taka vawn a nih a chian tur a ni.

Tui enchhin/ enfiah tur chu a dahna tur (bottle te) uluk

taka thuah faiah thun/ dah a, enchhinna chu darkar 12

chhunga zawh ngei ngei tur.

Tih dantur kawhhmuhna ziak/ tarlan FTK burin a ken tel

ang thlap a enchhinna chu neih tur.

A bika zirtir (Trained) te chauhin enfiah/ chhinna hi

neih tur a ni. He thilah hian sarpanch te chuan mi pe

heng AWW, Auxiliary Nurse Midwife (ANM), zirtirtu,

zirlai, BNVs te etc atangte hian an zawng/ tir ang.

Enchhinna bur te chu number pek vek tur a ni a, tichuan

tui nihna tak chu kan hre thei dawn a ni.

FTK hmanga tui enfiah dan kimchang chu lehkhabuah

chhinchhiah thlap tur a ni.

Enchhinna atan a tui enfiahtur chu a tam viau chuan, hun

heh loh zawk nan, enfiah bik neih phawta a hnua a dang

chu test leh mai tur a ni.

Enchhinna chu neih zawh a nih hnuah, a tehna bur etc. te

chu distilled water a thuahfai vek tur a ni a, enchhina

tui chu paih bo a, a hmanrua te chu tih ro vek tur a ni.

Enchhin hnuah, a chhin (bur chhin) chu phui taka chhin

tur a ni. A lo phui tawk lo a lo put a awm palh pawhin,

tissue paper a hruk hul tur a ni.

RO plant

RO plant hi tui tih thianghlim nan state hrang hranga thintlang khaw thenkhat chuan an

hmang a ni. Dan naranin a senso tur za a 10 (10%) chu vantlangin an thawh khawm a. he

thil hi thingtlanga thalai tan hma siamna pakhat a ni bawk. RO plant that lohna sawisel ber

chu he tihdan hmanga tui pekchhuah te hian mineral an pai lo a, chu chu hriselna lam

zawnga ngaihtuah chuan duhthu a sam lo a ni. Ngaihdan dang leh ah chuan, a tui chhe

siam chhuah chu uluk taka enkawl leh sawngbawl a nih loh chuan a chhehvel lei a ti chhe

thei bawk a ni. Amaherawh chu, tui bawlhlawh/ thianghlim lo lutuk leh tuia chi (saline)

tam lutuk a nih chuan RO plant hi hman ngei chi a ni. VC chu VCWSC/VWSC te kal

tlangin he thil hmanna tur a hma lak leh a enkawl leh vilah mawh phur tu ber an ni.

Page 36: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

36

Chemical te chu a hmanrua atanga a buak mai loh nan

fimkhur hle tur a ni a, vun a buak/ per palh chuan, a

chak em a vangin vun kang emaw sa em em emaw a thlen thei

a ni.

FTK hmanrua te hi naupang khawih theih a dah loh tur a

ni.

Tui thianghlim zawng tehna hmunpui (Laboratories) VC te tanpui

thei a awm em?

Awm e, tui thianghlim zawng tehna laboratory chu a tlanVCuiin

district leh sub-divisional huapin a awm thin. Amaherawhchu,

state hrang hrangah tui thianghlim zawng tehna (laboratory)

awm tam dan hi a in ang lo a. Chu bakah state tinin state

huapa tui thianghlim zawng tehna laboratory hi an nei theuh a

ni. VC te hian distict/sub divisional laboratory ah hian

thlathum (3) chhung in vawikhat tal emaw atul hun apiangah tui

chu an enfiah (test) thei a ni. He thil atan hian, district/

divisional laboratory hian thingtlang khua a tui enfiah tur

(sample) la khawm tura rawih thawktu a nei tlanVCui thin a ni.

Hetiang a thawktu hi an awm remchang lo a nih chuan, heng

laboratory (enfiahna hmunpui) te hian tualchhungmi/ zirlai

thawkthei tur an ngaihtuah anga tui thianghlim zawng enfiah

dan an zirtir tur a beisei a ni. Training an zawh hunah, heng

thawk tur a inpe (volunteers) te hi awmze nei/ mumal taka

enchhin na/enfiah na nei tur in VC then hrang (clusters) ah an

thawk ang. Heng enfiahtu te hian VC member/chhungkaw tu emaw

leh a enkawltu hming ziak (signature) lehkhabu abik asiam ah

an la ang.

VC te leh tualchhunga thawktu te hian tui thianghlim neih a

nihna tur atan enge an tih theih?

Tui thianghlim neih na tur hian VC hi an pawimawh hle a. VC

chuan :

Tui thianghlim na tur a ruahman na (water safety plan) siam

leh khawchhung a tui lak na hnar (sources) zawng zawng

number pek a nih an chian ang.

Rural water supply scheme hmang a hnathawh, ruahmanna siam

leh a vil leh enkawl na ah hmeichhia an telh ve tih an

chian ang.

VCWSC/ VWSC ah te hmeichhe ai awh an awm ngei tih achian

ang. NRDWP kaih hruai na dan ah chuan, alo ber ah a zah ve

tal an ni tur a ni.

Page 37: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

37

Hmeichhia te tan tui thianghlimna lam hawiin Information,

Education and Communication (IEC) hmanga hmalak pui.

VCWSC/VWSC te puihna a tui thianghlim zawng en china a hmuh

chhuah dan thlir let a, a tul anga VCWSC/ VWSC leh PHE

Department te nena thil that zawnk nana hma lak ho.

Tui thianghlim neihna lam a hmalakna leh ruahmanna te

Vantlang inkhawmah enlet fo a nih chian.

Tui te chu enchhin/ enfiah fo a nih nan Laboratory ah thawn

a nih zia chian.

ASHA, ANM, AWW leh zirtirtu te nena thawh ho a, tui

thianghlim neih hlawknamipuite hnena hrilhhriat fo.

Tui enchhin chanchin kimchang chu mipui te hnena hriattir

a, a tul anga thianghlimna lam a hma lak a nih na turin tui

thianghlim lohna chhan te pawh a tul anga hrilh hriat.

VC secretary chuan tui thianghlim neihna tur atan a tan pui

tlat anga, thil tha zawk awm theih nana sum awm theiah te

pawh thurawn a pe ang.

Eng enkawlna (treatment) te nge tui thianghlim lohna

thlenthei hrang hrang laka hman remchang?

Tui hnar thianghlim tak a tui chu tui bawlhlawh tih thianghlim

chawp hman aiin a tha hle zawk a ni. Mahse tui lakna hnar te,

a bikin lei pawnlanga a tui (Lui tui etc) te hi tunlaiah a ti

bawlhhlawh tu laka venhim a har hle a. tui chu a thianghlim

tawk lo tura kan ngaih chuan in leh hman a nih hmain thlitfim

hmasak hnua hman chauh tur a ni. Tui thlitfim/ enkawl

thianghlim tawh chu enkawl that leh a ngaih loh nana uluk taka

a tul anga vawn that tur a ni.

Eng hunah nge VC/ intin ten Tui an tih thianghlim ang?

VC/ Intin te hian tui an tithlianghlim tur a ni:

A bik ah chuan, sorkarin hriselna lam kawhhmuhna a chhuah

ang.

Tui chu lui, dil leh tui tling pangai a tanga lak a

nihin.

Loboratory test a tui bawlhhlawhna chu thli a tanga awm a

nih hriat a nihin.

Tui lian, lirnghing leh leilung chhiatna dang a lo

thlenin.

Chhungkua a hrisel lo fal (taksa chak lo) an awmin.

Page 38: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

38

Rural Water supply schceme-ah hian tui tih thianghlim nan eng

hmanraw dangte nge hman a nih?

Tui tih thianghlim nan hian VC/ thingtlang khua ah heng te hi

hman a ni:

I. Ionized silver coating.

II. Halogen treatment

III. Ozone treatment

IV. Potassium permanganate.

V. Hydrogen peroxide

Table 6: Thingtlanga tui tih thianghlimna tura tha te:

A enna

tehfung

(Parameter)

A sawngbawlna

(Treatment methods)

A enna

tehfung

(Parameter)

A sawngbawlna

(Treatment methods)

Turbidity Puan a thlit fim

Lei/ balu a thlitfim

Coagulation (tih

khal)

Candle filtration

(filter ang hi)

Fluoride Activated alumina

technology

Nalgonda technique

(heng technique

hre chiang tur hian

“Drinking Water

Quality in rural

India: Issues and

Approaches”,

WaterAid) en rawh

Odour

(a rim)

Aeration

Carbon filtration

using charcoal

(Meihawl hmanga

thlitfim)

Chhum/ chhuan so

Ammonia Chlorination

Chhuan so

Colour

(a rawng)

Carbon filtration

using charcoal

(Meihawl hmanga

thlitfim)

Lei/ balu a thlitfim

Iron Oxidation and setting

Bacterial

impurities

Chhuan so

Chlorination

Ultraviolet

radiation- SODIS

Lei/ balu a thlitfim

Hardness Chhuan so, setting

leh thlitfim

RO

Arsenic Chemical

precipitation

Adsorption

Page 39: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

39

Membrane processeb

Tun hnai deuh atang khan Membrane prosesses leh ultra violet

irradiation hi hman a ni. Heng tui tih thianghlim danna hi tui

lakna hnaiah siam a ni a. VCs/ VCWSCs/ VWSC te hian heng te hi

hman a nih an chian thin tur a ni a, a hun tak tui chu enfiah/

en chhin fo a ni anga, a tul anga vil leh enkawl chu an tih

tur a ni. Hei hi tui thianghlim neih nana hma lakna chi khat a

ni (zirlai hmasa lama kan zir tawh ang khan)

Thingtlang khua atui peknaah hian Chlorination hi enge a

pawimawh / tangkaina?

Chlorination hi tui tih thianghlimna chi khat, tui a

chlorine emaw hypo chloritr emaw pawlh hi a ni a.

atlanVCuiin tuiah chemical chikhat Calcium hypo chlorite

(bleaching powder etc) an pawlh thin a ni.

Chlorination hi a tlawmin natna lakah a vawng him rei

bawk a ni.

Tui chlorination hmanga vawn hian algae thang thang tur a

vengin a tibo a ni.

A tawk chauha chlorination (bkleaching powder pawlh) hi a

pawimawh em em a ni.

Chlorination (Bleaching powder) pawlh hnuah tui chu a

tawk a siam rem leh theih a ni a, duh thusam leh a tha

berah chuan tui littre khatah 0.2 milligram awm se hman

tawk chiah a ni.

Chlorination tih / hman dan dik:

1. Dan naranin, chlorination chu tui zem, etc a chhunga tui

ah chuan a ti thianghlim nana bleaching powder a tawk

chiaha telh/ pawlh ni a ni. ( tuizem tih khah a nih a

piangin hei hi tih ziah a ni thin)

2. Tuia Bleaching powder pawlh zat tur hi duhthusamah chuan

tui litre 1000 (sangkhat) ah pleaching powder 2.5- 4 gram

pawlh tur a ni.

3. Point 2 naa tarlan zat ang khian tui tam zat a zirin

bleching powder chu pawlh tur a ni. ( entir nan: tui

litre 10000 a nih chuan bleaching powder 25-40 grams vel

pawlh tur a ni)

4. Tui a chlorination pawlh a nih ngei nana remchang tak

chu, bleaching powder chu bucket a tuiah dahin, chawhkawi

that tur a ni. A khal chu bucket mawngah a tla khawm

anga, tui pangai zawng chu bucket dangah chhun leh tur a

ni.

Page 40: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

40

5. He tui bleching pawlh tawh chu tui zemah chhun luh a, tui

dang nena inpawlh kim hun nghah tur a ni. Minite 30 hnu

velah tui chu sem chhuah theih a ni tawh a ni.

6. VC te chuan bleaching powder pack an lei chu BIS mark

chuang a ni tih leh a dam hun chhung a la ni ngei tih an

chian ang. Chu bakah, a bur chu vawi khat hawn a nih

chuan a bang zawng chu bur phui tha takah hnawng leh

boruak lut thei lova dah tur a ni. Tha 3 aia rei dah loh

bawk tur a ni, a chhan chu a chakna a hloh ve zel a ni.

7. VC te chuan hmanraw pakhat „Chloroscope‟ hmangin tui

pekna tinah chlorine tam zawng an enfiah thin ang.

8. Chlorination hi liquid chloride, chloride tablet etc

pawlh dan tur tawk tuia pawlh pawh in a tih theih tho a

ni.

9. Bleching powder hi tui fim/ thianghlim ah chauh pawlh tur

a ni a, a chhan chu tui nu khan a chakna a ti nep ve thei

a ni.

10. Bleaching powder hi duh thusam berah chuan

no emaw thleng hmanga pawlh ni thei se, kut a pawlh a nih

chuan a hnuah kut silfai hle tur a ni.

Page 41: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

41

BUNG 6

THINGTLANGA TUI THIANGHLIM NEIHNA TURA RUAHMANNA

(VILLAGE WATER SAFETY ASSESSMENT)

Zirlai hmasa lama kan zir tawh ang khan, tui

thianghlim leh thianghlim loh hian kan hriselna a nghawng

avangin thil pawimawh tak mai a ni a. tichuan thingtlang a tui

thianghlim neihna hi tunlaiah ngaih pawimawh a ni tawh em em a

ni. Hetia hmalakna ah hian, tui hnianghnara pekna lam ngar

ngar ni loin, tui chu natna lakah a him leh him loh lam chu

ngaihpawimawh a lo ni chho ta zel a. he zirlai ah hian,

thingtlanga tui thianghlim neihna tur a ruahmanna leh

ruahmanna VC ten an siam dan lam kan zir dawn a ni.

Thingtlang khua a tui thianghlim neih nana ruahmanna

Hei hi tui thianghlim in tur neih ngeina atana ruahmanna, tui

hnar a tanga in mai tur a buatsaih thlenga zir chianna zulzui

a hmalakna a ni. i.e., tui hnar atanga a hmangraltu ka a thlen

thleng a huam. Tui lakna hnar atanga hriselna a tana hlauhawm

thei tihbo, a tui that zawng leh a invenna lam zawng zawng chu

hei hian a huam vek a ni.

Thingtlang khua a tui a lo thianghlim nana hmalak dan phung

Village water safety plan hi a hmun (field) a kal ngei a, a ti

tur a ruat bik tena, enfiah leh zirchianna (sanitary survey)

an neih mil/ zulzuia siam a ni a. he zirchianna (Sanitary

survey) hi tui hnar leh a lakna (a kalkawng) chu natna lakah a

him leh him loh enfiahna a ni ber a ni. Heta hmuh chhuah, tuia

tanga natna kai hlauhawm a tam leh tam loh dan a zirin, tui

chu in atan a lo thianghlim zawkna tur a ruahmanna chu neih a

niin thingtlang khua a tui thianghlim neihna kalpuina atan a

tangkai ta em em a ni. He ruahmanna-ah hian tui lak leh semna

lam hawi a a tul anga a vil leh enkawl lam pawh a tel ngei tur

a ni.

VC te mawhphurhna

VC te chuan VCWSC/VWSC te chu „Sanitary survey‟ nei tur leh

tui thianghlim zawk neih nana ruahmanna siam turin a ruat thei

a. VC te chuan VCWSC/VWSC emaw mi ruat bik ten Sanitary

survey (Tui lak thianghlimna lam zir chianna) an neihnaah PHED

leh RWSS department a thawktu te atanga puihna an zawng/

beisei thei bawk. Chu survey a hmuhchhuah leh rawtna te chu

Page 42: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

42

vantlang inkhawm (Gram Sabha) ah chhawpchhuah a niin,

village water safety plan chu mipui tamzawk duh dan anga siam

puitlin tur a ni. Mipui thlan tlin hruaitu te chuan thingtlang

mi ten thianghlimna lama an hmasawnna tur leh dan leh tihdan

phung tha zawk an zawhna tura mawhphurhna an nei a. tui

thianghlimna tur a hmalakna leh ruahmanna hian a hun taka tui

chu enfiah/ zirchian a huap bawk a ni. He hmalakna hi VC te

vil/ kaihhruaina a neih tur a ni.

Hmeichhia te hi in lama rawngbawl hna thawk tu ber te an nih a

vang hian, thingtlang mi ten tui an lakna ah hian, tui

thianghlim dan te, a ruahmana zawng zawng leh a taka thawh leh

hmalakna ah an telve ngei tur a ni. Tui thianghlimna ah hian

hmeichhia te hriatdan hi a pawimawh hle a ni. VCWSC/VWSC ah

pawh hian hmeichhia te an tel ngei tih VC chuan a chian tur a

ni.

Sanitary survey (thianghlimna lama zir chianna)

A hmuna kal chilha tui lakna chungchang zirchianna, tui ti

bawlhhlawh thei leh hriselna khawih pawi thei zawng zawng

hriat/ hmuhchhuah a ni. A ruangam, a kalpui dan phung leh a

chhehvel a thilawm a zir (ekin awmna hnaih leh hlat thu te

pawh a ni thei) in tui in tur thianghlim dan chu a hril a ni.

He thianghlimna lam enfiahna (sanitary inspection) hi zing

taka neih thin tur a ni. Hei hi Water safety report (tui

thianghlim zawnghriattir-na) buatsaihna atan hman a ni thin.

Tui lakna hrang hrang a thianghlimna lam (sanitary inspection

format) chhinchhiahna neih dan ziahna chu table 7 na a tarlan

a ni e.

Table 7: sanitary survey: risks assessement for water supply

systems.

Risk

No

Hand Pump

(Tui Pump chhuah)

Dug well

(tui chhunchhuah)

Pipe water

supply

(Tui Pipe a lak)

R1 Tui pump chhuahna

kua a tanga 100

metre ah ekin emaw

bawlhlawh paihna a

awm em?

Tuichhunchhuah khur

atanga 100 metre ah

ekin emaw bawlhlawh

paihna a awm em?

A herhchhuahna

ah phui lo

(leak) a awm em?

R2 Tui pump chhuahna

chhak lamah ekin a

awm em?

Tuichhunchhuah

chhak lamah ekin a

awm em?

Tui herhchhuahna

vela tui tling

lak a ni em?

R3 Tui pump chhuahna Tuichhunchhuah khur Tui herhchhuahna

Page 43: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

43

kua a tanga 10

metre ah ran

noneihna, huan,

kawnVCui, industry

a awm em?

a tanga 10 metre ah

ran noneihna, huan,

kawnVCui, industry

a awm em?

chhak lam chu a

luang ral em.

R4 Tui pump na bul 2

m ah tuihawk thli

tling a awm em?

Tuichhunchhuah a

tanga 2 M ah

tuihawk thli tling

a awm em?

Tui herhchhuahna

hnaiah pipe

inphum lo a awm

em?

R5 Tui chhe luan

chhuhna a khi emaw

a chhia emaw tih

fai ngai a ni em?

Tui chhe luan

chhuhna a khi emaw

a chhia emaw tih

fai ngai a ni em?

Tui herchhuahna

a tanga 10 M ah

mihring ek a awm

em?

R6 A hungna a bo emaw

a tha lo em?

A hungna a bo emaw

a tha lo em?

Tui herhchhuahna

a tanga 30m ah

bawlhhlawh

paihna a awm em?

R7 Tui pump chhuahna

bul a cement a zut

(apron) chu

hawlhtlangin 1m a

tling lo em?

Tui chhunchhuah

vela cement hmanga

dawh kual chu

hawlhtlangin 1m a

tling lo em?

Tui herhchhuahna

chu ni 10 aia

tam hman loh in

a awm tawh em?

R8 Apron hmuna tui

bua te lak a ni

em?

Apron hmuna tui bua

te lak a ni em?

VC huam a pipe

pui ah phuilo

(leak) a awm em?

R9 Apron chu a khi

emaw a chhia em?

Cement chhuat chu a

khi emaw a chhia

em?

Kar liamta ah

khan mipui atang

pipe chia repot

a awm em?

R10 A pump na chu

apron bulah chuan

a thawl em?

Tui chhunchhuah

bula a pump

chhuahna chu a

thawl em?

Pipe pui ber

chu VC huam

chhung khawiah

emaw leiah a lo

inphum lo em?

Sanitary Inspection Form (Thianghlimna lam enfiahna form)

A chunga thianghlimna lam kawnga zirchianna neih chhinchhiahna

zul zui a duang khi a hma lamah lo buatsaih nise chu chuan

sanitary survey team te chu a pui hle dawn a ni. Thianghlimna

lama tuikhur enfiahna tur entirna chu a hnuaia Table 8 nanah

tarlan a ni.

Page 44: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

44

Table 8: Sample of sanitary inspection form for Tube well with

hand pump.

Code Specific information Risk Comments

Yes No

1 Tuikhur a tanga 30 M ah

mihring ek a awm em?

2 Tui khur aia hmun sangah ekin

a awm em?

3 Tui khur a tanga 30 m huam a

engemaw bawlhlawhna thlen

thei a awm em?

4 Tui pumpna bula cement a

tanga 2m ah tui hawk thling

emaw a awm em?

5 Tui pumpna chua chhia emaw a

hmantlak lo hem? Tui tling

thei emaw tih fai ngai a ni

em?

6 A hungna chu a tha tawk lo

em? Ran te a an lut mai thei

em?

7 Tui pumpna hual vel a cement

chhuat chu 1 m tling lo a

zau a ni em?

8 Cement chhuat chhehvelah

tuihawk/ thli tling a awm em?

9 Tui pumpna chu tui hawk lut

thei ina thawl em?

10 Lei a tanga 3m a thuk chin a

bang te chu uluk tak a char

an ni em?

He tiang deuh hian tui hna/ tui lakna hran a mi te pawh RWSS

department leh PHED a thawktute puihna in a ruahman ve theih a

ni.

Eng hunah nge sanitary survey neih hi a tul?

I. Thianghlimna lama hmalak leh vil hi hun bi neia tih a ni.

II. Khaw awm dan a nasat viau chuan, heng Ruahtui tla tam

lutuk te hian thianghlimna lam ahnghawng a nei thei.

Page 45: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

45

III. Tui thianghlim zawnga tlahniam a nih chuan eng vanga lo

tlahniam nge tih leh a thianghlim loh chhan hriat vat a

ngai a ni.

IV. Tui hmangtu mipui te atanga tui that lohna lam a

sawiselna a awmin heng - tui rawng, rim leh a tui dana

danglam a awm in.

V. Tui atanga natna inkai chhawn theih a lo puan vak chuan a

chhan chhui chhuah vat tur a ni.

Sanitary survey neihna a tihdan indawt te chu eng te nge?

Tualchhung mipui te chuan an khaw huam chin, tui chhuahna

hmun leh engtia tui chu hmuh nge a nih an hre chiang hle

tur a ni a. Self Employed mechanic (SEM) in heng zawng

zawng hi a hmasa in a lo hre vek ang.

SEM, he thil a enfiahna (survey) nei tur hian a tlawh/

kal lai hian tualchhung mipui aiawh te chu lo hre vek se

a duhawm hle bawk.

VCWSC/VWSC te chuan, he survey a tana zawhna siam

(Questionaires) te chu a hmun ngeiah survey team ten a

tualchhung a RWSS/PHED engineer puihna a neih ani tih an

chian ang.

Zawhna (questionaires) chu peih a nihin, SEM chuan

diagram atanga lang natna thlen thei(tui I thianghlim

lotu) te chu rin bial hmangina chhinchhiah anga, survey

form ah chuan a thil tel anga mipui aiawh/ VCWSC/VWSC ah

lo sawiho leh lo in hrilh chhawng turina pe ang.

A tul anga hmalakna tur chin sawi hona hun tha tak a awm

tur a ni a, an rawn tlawh leh hun tur pawh chiang takin

an sawi tur a ni.

Sanitary survey report chu tute nge hriattir tur?

Sanitary survey hi surveys a tanga thil awmdan hmuhchhuah -

natna thlenthei (risk) awm chhan te tibo emaw siam that emaw

a nih nana hma lak vat a nihin a hlawkin a tangkai a ni.

Chutichuan, a hmangtu te aiawh (Users‟ representative) te,

he thil hriatchak tute leh VCWSCs / VWSCs te hnenah survey

copy chu pek tur a niin notice board ah pawh tar bawk tur a

ni. VC chuan a tul a piangah rang tak in hma a lain, Tui

chhuahna ven himna lam atan a inbuatsaih vat anga, a chheh

vela bawlhhlawh te thian faiin siam that ngai lai a siam tha

vat tur a ni.

Page 46: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

46

Thingtlang khua a tui lakna a tui thianghlim lohna thlenthei

tu tlanVCui te enge ni tih leh VC levela hma lak theih te

sawi bawk rawh?

Natna thlen theih chhan lar zual deuh deuh te leh a invenna/

khuahkhirhna lam tui thianghlim neih nana ruahmanna tur chu

Table 9 ah hian tarlan a ni.

Page 47: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

47

Table 9: common risks and control measures

Risk

(a hlauhawm theih chhan)

Control Measures

(a venna)

Who does it?

(Tunge hmala

ang?)

Who checks

it?

(tunge

enfiah ang)

Hand Pump leh tui chhuahna point ah te

Ran vulh lam vang

A hmun chirhdiak lutuk

vang

Tui chhe luan chhuah/

bona tha lo

Ekin / zunin thli

A hungna siam

A dawhsan siam

Thli luan bona tha

Ekin 15m a hlaah tal dah

Hand pump

siamtu/

mechanic/

contractor

VCWSC/V

WSC leh

VC

Tui khur (Tui hna pangai)ah te (spring source)

Ran ek leh zun

Bawlhlawh paih vang

Ran vulh a vanga thleng/

tih bawlhlawh

A hungna siam

Mipui a hrilhhriatna, IEC-

Sign board tar a etc

Ran vulh avanga thli te hmun

danga luan tir

Labour/ siam

thiam rawih/

SHG/

engineer/ VC

ten emaw

Forest guard

te puihna a

enfiah

VCWSC/V

WSC leh

VC

A sawngbawlna dan (Treatment systems)

Chemical/ bacteria awm a

vang

Tuna a treatment pek mek chu

heng natna hrik paih tur hian

a tha tawk em tih en tur

Operator/

VCWSC/VWSC

VCWSC/V

WSC leh

VC

A dahkhawlna tuizem ( storage tanks)

Ran leh rannung te an lo

lut thei

Bawlhlawh, inbualnana

Tuizem chu khuh that tur

Mipui hrilhhriatna, IEC- Sign

board tar a etc

Contractor/

pump

operator/

VCWSC/V

WSC leh

VC

Page 48: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

48

hman, leh insuk vang

Tuizem a chhia emaw a

pawp a vangin

Tuizem tih fai fo

Tuizem endik a siam ngai siam

that

private

fitter/

panchayat

supervisor

Pipe

Ran ek thli, bawlhlawh

paih a vang

Vantlang kalkawng leh

thli luanna a pipe phum

that loh

Mipui hrilhhriatna, IEC- Sign

board tar a etc

Pipe chu siam/ phum that

Tui put ru zawn fo a siam

that

Private

fitter/

contractor

VCWSC/V

WSC leh

VC

Ina tui khawlkhawmna leh a hman dan ah

A dahna thianghlim lo,

chhin tha lo, a suah

chhuahna tha lo, sahbawna

kut sil loh leh tin hleh

that loh

Tui in tur chu natna tel

a nih vang

Mipui hrilhhriatna, IEC- leh

hmeichhia te thu neihan peka

hriselna lam kawhhmuh

Inchhunga tui thlitfimna neih

that

ASHA/ Health

Workers/ AWW/

SHG

VCWSC/V

WSC leh

VC

Page 49: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

49

BUNG 7

HMALAKNA LEH A ENKAWL ZUINA (O&M) LEH REVENUE

MANAGEMENT (SUM HMUH ENKAWLNA LAM)

Operation and maintenance of Rural Water Supply systems

(Thingtlang khua a tui lakna a hmalakna leh a enkawlna lam

chungchang)

Operation tih hian nitina tui hmuh nana thawh, a hun taka tih

tur hlen te a huam a. heng a hnuai a mi te hi a huam a ni:

Nitina tui thianghlim pek kawnga thawh. ( eg. Pump hawn

leh khar te, a tui thun leh a khawl thunun te etc)

Hmanrua te a hmangtu ten a nih dan ang taka, tlo taka

an hmanna dan. (Tuichhunchhuah a hrui leh bucket hman

dan, hand pump hman dan, a herhchhuahna hman dan etc).

Maintenance tih hian tlo leh daih rei zawk tur a tui lak a nih

na tur a hmalakna a ni. Hengah te hian a thenhran theih ang:

A venhim na lam (Preventive maintenance) : zing taka a

tui dahna te en dik fo leh a chhiat hma a hmanrua te vawn

that a, chhe tlem thei ang ber tur a hma lak.

Dik tak a kalpui (Corrective maintenance) : a chhe hlek a

awm a siam that vat a, thlak ngai thlak zung zung a , a

khawl hman tlak loh vat tur a awm chuan a tlo zawk nana

beih.

Siam that (Repair/ crisis maintenance) : chhe thut emaw a

lo awm palh leh a hmangtu te a tanga tui sem / tui haw

tha thei lo sawiselna a awm a siam that vat.

Hand Pumps hman dan dik

Hand pump hman dan kawngah a hnuai a tarlan te hi a tha ber leh dik ber duhthusam a ni.

(Tui pump chhuahna a mi leh tuikhur thuk vak lo a mi atan a ni):

Hand pump chu tui lak dawnah dimte a pump tur a ni. Tharum hmanga ring tak a

pump vak vak tur a ni lo a, naupangin tullo a an pump vak vak pawh ven tur a niin,

a chhehvela in fiam leh bawlhhlawh paih loh tur a ni.

Ran, heng Bawng, kel beram te hi pump bulah kal tir loh tur, an ti bawlhhlawh thei.

Hand pump bula cement dawh ah insuk miah loh tur.

Hand pump pawh chu a hun takah a siamthiam zir chhuak te endik tir fo tur a ni.

Page 50: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

50

Engvangin nge O&M chu?

Khawldang ang bawk hian thingtlanga tui lakna te hian mumal

taka hman leh dik leh dim taka hman hi a mamawh vet ho a, a

hmanna lam ngawr ngawr niloin a enkawl that lamah pawh a ni.

Enkawl that loh / enkawlna tha tawk loin hengte hi a thlen

thei a ni:

1. A hmanrua enVCawh a that loh vangin a khawl a chhe thei/

tui a chhuak lo thei. Chu chu chhiatna chuan thawktu

rawihna a tan leh a hmanraw thar lei nan sum sen a ngaih

phah thei.

2. Tui hawn that loh/ a chhuah that loh a vangin a hmangtu te

an buai phah.

3. He tui awm loh a vanga harsatna hian a awh rei viau phei

chuan, intin te leh khawtlang huap hial pawhin hriselna

leh thianghlimna lamah nghawng a nei thei.

4. Mumal lo taka siam thatna kalpui hi a hmanrua thenkhatin a

tuar thei a, chu chuan, a hmanraw thlak fo a ngaih phah

theiin, a hun taka thlak ngai thlak zung zung aiin sum

tamzawk sen a ngaih phah thei a ni.

Entir nan, Cycle ang mai hian hand pump hian siam that a ngai

ve fo a, chu chu Preventive maintenance a ni a. dan naranin

hnad pump siam zir chhuak emaw SEM emaw ten an khawih ber

thin. VC ten chu chu a hun taka neih thin a nih an chian chuan

a hmang tu ten tui pump na chu an hmang reng thei thin a ni.

O & M hi chuvang chuan, tui lakna hmanrua te tluang taka hman

reng theih a nih na a tana hmalakna, thil tul tak chu a ni.

Thingtlang mite tui lak kawnga O &M ah hian VC ten eng

mawhphurhna nge an neih?

VC te hian tui pekna tha tak a awm rengna tur hian mawhphurhna

pawimawh tak mai an nei a. O & M hi tui pekna kawng tin renga

a pawimawh em em mai a ni. Thingtlanga tui semna kawngah hian,

VC te chu a bulpui an ni. Nitina tui lak na kawnga harsatna

awmte sukiang turin VC te chuan heng VCWSC/VWSC/ Pani samiti

te puihna hi a hmang tangkai thei a ni. Tin, PHED/ RWSS

department atang te hian VC chuan technical lama puihna heng a

hnuaia mite pui tlinna tur hian a la thei bawk.

Page 51: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

51

i. Hmandan dik leh a nihna taka thil a kal na tur a

inbuatsaihna leh a taka hmalakna hengah te hian hmuh a

nihna turin:

Nitina, a nihna tur a Kalpui (khawl hman) a nihna

turin

Uluk taka vil leh enkawl a nih fona turin.

ii. A chunga dik taka kalpui hian tui lakna kawng hrang

hranga a huam vek tur a ni.

iii. A enkawlna lama thawh tur kimchang a vil hun ruat

(nitin, kartin, thlatin, thla 3 dan etc) chipchiar leh

thawktu te thawh tur bik ruat te.

iv. Thawhdan kimchang ziak ngei a inhriattir.

v. A ziak dan tur ruat ang thlapin, fel tak a a enkawlna

dan kimchang ziak a chhinchhiah.

vi. Zir thiam bik te heng Pump operator/ mechanic te nena

thawh ho.

vii. A hmanraw thlakna tur heng – a part thenkhat –a kilhna,

pipe etc te hi lo neih khawl a, lehkha buah chung chu

lakkhawm anih dan leh hman tur a pek chuah dan kim

chang vawn tur.

viii. Private agency, O& M a tana rawih te vil, diktaka an

thawh nan fuih leh tih chak.

ix. Tui lakna a bungraw hlu zawng zawng te mumal taka

endik.

x. Nitina tui pekchhuah dan kimchang ziahna endik fo.

xi. Electric hman hman tlem tur a beih.

xii. Pipe atanga tui putru leh pipe ti pawpa tui ruk bo a

nih loh nana hma lak.

Operator awm loh thulh ah VCWSC/ VWSC member mimal te hnenah

tui lakna enkawl kawnga mawhphurhna- hna vil leh endik hna,

operator tih tur te lo ti ve mai tur a chan pual pek a ni thei

bawk

O & M chak zawkna tura mipui vantlang tih tur enge ni?

O & M atana vantlangin sum an thawh khawm hian neitu nihna an

neih phah sawt a, hmanrua chu an dim in a venna lamah pawh tan

an la sawt a, chu chuan tui lakna chu a tlo phah sawt a ni.

Vantlang sum thawhkhawm chu O & M atan sum tlo leh hlu,

daihzai tak a ni bawk. VC te chuan tui lakna siamthat leh

enkawl kawnga thutlukna chu vantlang inkhawmah heng- hmeichhia

te, mihnuaihnung zawk te leh in nei tawk tawk chin pawh tel

vekin an siam ngei tur a ni.

Page 52: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

52

Thingtlang mite tui lakna a O & M kalpuina ah hian hian tute

nge VC thawhpui tu?

Vantlang mite telna hian thingtlang khua a tui lakna ah hian

mipuite chu a neitu nihna a pe/ a neihtir a. hei hian mipuite

chu an duh duh in engkim an ti thei e tihna erawh a ni lo.

Vantlang nena thawh hona hlawk ber chu, vantlang huap pawl

heng VCWSC/VWSC te nena VC kaihhruaina a, tualchhung atang

ngei leh khaw pawn lam atang pawha hmanraw (Resource)/puihna

alak hi a ni. Heng pui theitu te hi PHED, RWSS Department,

Block/ mandal/district level PRIs leh NGOs te an ni.

O & M a tana ruahmanna (O & M Plan) chu engting nge ni ang?

VC te hnena tui lakna chu hlan a nih chiah khan, VCWSC/VWSC

te chu kumkhat chhunga sum hman tur leh ruahmanna ( annual

plan & Budget) O & M atan siam tir an ni anga. Hei hi zau

zawka inrawnna neih hnua tih tur a niin, vantlang inkhawm a

sawihona leh thu tih tlukna tak chu siam tur a ni. He

ruahmanna siamah hian thawhtur ruangam, a hun ruahman te, a

sum senso tur te, leh a han thawh mawh phur tu tur te a lang

tel ngei tur a ni.

Hand pump a lo chhiatin engtin nge kan tih ang?

Hand pump (Tui pumpna) emaw tui khur emaw chu a chhiat palh

chuan, a chhiat velah VCWSC/VWSC te chuan a enfiah turin

mechanic an ko vat ang. Zirna neilo mi tumah khawl chu khawih

tir tur a ni lo, an khawih chhe zual theiin harsatna nasa zawk

an thlen thei a ni. A siam thatna a enkawl tu chuan mechanic

chu pipe chawi pui leh hmanraw lak sak thuah a pui tur a ni.

Siam that a nih hnuah, hming sign/ kut zunVCui nem na tur a

form siamah hming ziah ngei tur a ni. Hei hian a enkawl leh

vil that bakah tui lakna hnar chhe tur a a pui hle a ni.

Mechanic in a siam mai theih loh heng- pipe chim chhia thlak

ngai te, a chhuat thlak hlawk ngai te leh tui chhe paihna

chhia angah te hian VCWSC/VWSC leh mechanic te nena sawiho tur

a ni. Chuta mechanic ringawt siam theih thil a nih loh chuan,

zau zawka tanpuina zawn tur a ni.

Tui sem/ lakna a O & M plan leh a rorelna lam leh sum leh pai

lamah te hian tu nge thurawn petu tur?

VC kaihhruaina hnuaiah, VCWSC/VWSC te hian tui lakna kawng a

rorel leh O & M a tan a sum hman chungchang an enkawl ang.

VCWSC/ VWSC te chuan a hunbi neiin VC leh vantlang inkhawm ah

Page 53: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

53

report an pe thin ang a, an pawmpuina hengah te hian an la

tur a ni bawk:

O & M annual plan

O & M annual Budget

O & M Budget ruahmanna sorkar kum thar a mi tur ( kum

liamta a tanga enmil a sum sen belh ngai tur hriain a in

thar siam/ sak that emaw a chei thatna atana sum tih pun

belhna tur telin)

Heng budget te hi VC in a hman man lak tur leh

ngaihhnathiamna (concession) siam dan tur. etc. thlengin

an ngaihtuah tel ang.

O & M budget a chuan a hnuai a table 10 na a tarlan senso te

hi a tel tur a ni.

Table 10: O & M budget a senso langtel tur te

Type of cost

(Senso na tur)

Cost component

(senso a tel te)

Electrict man

(Electricity)

A man tlawm ber man (minimum demand

charge)

Hmanral zat man (consumption charge)

Tax

Siam thatna

(Minor repairs)

Spring intake/ head works

Pumps

Water treatment plants

Storage and distribution pipelines

Customer services

Water safety

Connections

IEC (a puanzarna

lam)

awareness generating activities

Water quality laboratory tests

Hmanralte

(Consumables)

Spares

Chemical

Admin (stationary, transport,

telephone. Etc)

Tools

Salaries and wages

(hlawh a tan a

hman)

Operator (manager)

Hand pump caretakers

Pump operators

Bill colletors

Page 54: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

54

Watermen

Contract labour

Others

Training for operator

fot VCWSC/VWSC members

Page 55: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

55

Annual Budget siamna atana duan bik chu enge ni?

Table 11: Format for the annual O & M budget.

Expenditure (hmanralna) Income (lakluhna)

Particulars Units Value/

Amount

Particulars Units Value/

Amount

Electrict man

(Electricity)

Rs./month XXX No. of domestic connections Number

Siam thatna

(Minor

repairs)

Rs./month XXX No. of non-domestic/ commercial

connections

Number

Salaries and

wages

(hlawh a tan

a hman)

Rs./month XXX Monthly tariff for domestic

connections

Rs./month XXX

Hmanralte

(Consumables)

Rs./month XXX Monthly tariff for non-

domestic/ commercial

connections

Rs./month XXX

Water quality Rs./month XXX Other revenenues,

Eg, Community stand post,

institution

Rs./month XXX

Training Rs./month XXX Total amount billed per month Rs./month XXX

IEC Rs./month XXX Total amount collected per

month

Rs./month XXX

Collection efficiency (= amount

billed/ amount collected)

Per cent

Estimated income from water

revenues

Rs./ Year XXX

Page 56: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

56

Total expenditure XXX Total income XXX

Page 57: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

57

Service improvement plan hi enge a nih?

SIP hi VC ten an duan a ni a. tui hnar leh tui lakna sak

(tuikhur/ pipe etc) te a that zawk nana hna thawh tur duan kim

tarlanna a ni. Hnathawh hlawkpui a nihna tur beisei te, a

senso tur a ruahmante, hnathawh zawh hun chhung tur a ruatchin

te a tel vek a ni. VC ten RWSS leh /PHE department te an dawr

hunah Plan a hna thawh tur ruahman tin te chu, a hna ruangam

leh a sum senso te an tarlan tel tur a ni. Engemaw bik, plan-a

tel si lo mahse hmanhmawh taka thil tih tul si heng- a khawl

part thlak ngai thut te, a tui hnar fuh tawk lo etc ang te a

awm thei a. heng harsatna sut kian nan hian, VC ten heng

vantlang sum thawhkhawm, NRDWP fund, VC te fund etc. te a

ngaihtuah mai thei a ni.

Entirnan: Nagarikpur VC chuan Netaji hmun a cheng te a tang in

sak thar 10 ah tui connection pek a ngaihthu dilna an dawng a,

chung in te chuan VC ten a man an bithliah anga a man pek an

huam thu an dawng tel bawk. VCWSC meetingah chu thu chu

ngaihtuah a ni a, RWSS department engineer thurawn ang leh

ruahmanna siam a nih angin a ruangam duan chu VC ah thehluh a

ni ta a. chung in thar 10 te chu tui pek theih a nih thu leh

tui pipe 200m a thu a ngaih tur pawh hriat a niin, a senso tur

chhut chhuah pawh cheng 50000 a ngai dawn a ni. VC chuan chung

zawng zawng chu SIP a water security planah an telh ta a. he

rawtna hi table 12 nana tarlan ang hian thehluh a ni.

Table 12 : SIP proposal format

Name of VC

(VC hming)

Proposed

service

improvement

work (hna

that zawk

nana

hmalakna

tur

ruahman)

Expected

benefits

(hnathawh,

hlawkpui

natur a

beisei te)

Estimated

cost (sum

senso tur

ruahman)

When is it

proposes to

be taken up

(hna thawh

zawh a nih

beisei hun)

Nagarikpur Temple

street hmun

atanga

kawtthler

no 10 na

Netaji

colony

Netaji

colony a in

10 in tui

connection

thar an

neih phah

ang

50,000 Thlakhat

chhung

Page 58: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

58

thleng tui

pipe 200m a

thui phum

tharna

SIP a telh chi thil dang chu- tui pump chhuahna hmun siamna

hmanraw lakna te, pipe hman lai tih changtlunna tur te, tui

lakna hnar tihchakna lam etc. te a ni.

Sum lakluh leh a vawn dan chung chang (Revenue management

system)

Sum lakluh leh a vawn that dan chung chang hi water supply

system ah hian a pawimawh em em a, sum tlo leh daihzai danah

kawngro a sut em vangin. Hei mi chung change thil awm tel te

chu:

1. Tariff plan ( tui lakna man bithliah chungchang)

2. Billing and collection. (a man chawi zat leh a lakkhawm

lam)

Tariff Plan: „Tariff‟ hi tui lakna man tui semtu lam-

VCWSC/VWSC/VC ten an bithliah chu a ni a. Tariff siam hi O &

M a senso leh mipui te tana hnathawh dan mil a siam tur a ni.

O & M a senso tur te hi heng a hnuaia tarlante hre reng hian

ruahman tur a ni:

Thawktute hlawh

Electric hman man

A repairna leh a enkawlna dang

Bleaching powder

A tih fai man

Hetah hian VC te chuan mipui intluk tlanna leh mi hnuaihnung

leh harsa zawkte, BPL te leh hmun kilkhawr zawk a cheng te

ngaihhnathiamna hre reng chungin hma an la tur a ni.

A dawrtu te thliar hran (categorization of customers)

Tariff duan a nih lai hian a dawrtu tur te chu a hnuaia tarlan

ang hian thliar fel tur a ni:

Page 59: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

59

Tui semna (vantlang tana semna) a tanga tui chawi te : he

tah hian mi harsa leh rethei zawk te an awm bera, tui man

tlawm thei ang ber tuk tur a ni.

Mahni ina tui connection hranpa nei thei chin: he tah

hian O & M atana sum hman ral tlanVCui kha- tui a

chuahna hmun a tanga la te leh sumdawnna kaihhnawih atan

tui la te a tanga sum hmuhin a tlin lohna, a bang zawng

kha sem ral tur a ni. Mamawh ngawih ngawih heng BPL

chhunkua angte hi chu hriatthiamna pek ngei tur a ni

thung a, intluktlanna atan subsidy a tih tlawm sak pawh a

tha a ni.

Sumdawnna kaihhnawih leh zirna in/ sorkar hmun : he tah

hian Hostels, restaurant, dawr, factory, sikul etc te an

tel a. sumdawnna thil a hmang an nih avangin a lak man

pawh mimal in a chawi aiin a sang deuh bik thin tur a ni.

Amawherawhchu, a chunga tarlan te khi a ni bur tur tihna ni

lova. VC ten sum an hmuh dan leh an mil tawk nia an hriat

angin an duangin an siam rem thei a ni.

Billing and collection: VC/VCWSC/VWSC te chuan tui hmang tut

e hnen atangin tui hman man an la ang a, chung chu tui lakna

thuam thatna atan leh vilna atan an hmang ang. A lak man

khawn/ lak khawm hi operators te leh bill collectors, he hna

thawk tura ruat ten an nei thin ang. A man lak chu:

a) VC/VCWSC/VWSC office a counter ah

b) Intinah a khawntu tur a ruat ten an khawn ang.

c) Cheque hmangin lehkha pekna hmunah an dah thei bawk

d) Bank ah emaw online hmangin emaw a ni thei bawk.

A man pekna lam te chuan receipts leh a chhinchhiahna lehkhabu

hun bi te te a ziakna an hmang ang. Sum lam bik hi tha zawk

leh dik zawk a tih nan computer hmanga pek leh chhinchhiah

pawh a ni thei.

Sum lam leh inrelbawlna lama VCWSC/VWSC te mawhphurhna.

VC chuan VCWSC/VWSC te chu a hnuai table no 13 a tarlan ang

hian tih tur a tuk thei.

Page 60: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

60

Table 13: Financial and administrative responsibilities

Sum lama VCWSC/VWSC te mawhphurhna Inrelbawlna lama VCWSC/VWSC te mawhphurhna

President, secretary leh treasurer ten

joint Bank Account an hawng ang

Tui hman man a hun taka khawn a nih nan an

bei ang a, pe tha duh lo te chu umzuiin a

pung nen an chawitir ang.

Tui hman man lak khawm leh sumhmuh dangte

chu dawn a nih atanga darkar 24 chhung

ngeiin bank ah an dah tha ang.

VCWSC/VWSC treasurer chuan nitina sum hman

dan ziahna a vawng tha ang a, dik takin a

hunah taka a ziak lut thin ang.

Ledger a vawng fel anga, tui hmangtuten

tui man an pek leh thil tul dang chu a

chhinchhiah thlap ang.

Vantlang inkhawm( Gram Sabha)ah an

Account te chu an thehlut ang

Khawl bungraw thlakna (Spare parts) lak

velna (a tul anga mithiam rawn chungin)

Hmanraw khawlkhawmna lehkhabu vawnthat

Sum tul tur te lo thlirlawk leh tui lakna

hnar/ a semna hmun te ruat.

Tui la thar (new connection) tur leh la

tawh te tihtawp sakna (disconnections) a

thu neih.

O & M lam a hma lakna te rorelpui leh a

tul anga endik fo

O & M hnathawh te tih chak tur a beih

Tui that zawng (water quality) chu a tha

tawk tih finfiah

Thil neih te chu thlak an ngaih leh ngaih

loh thlithlai leh sum lama buai lo tura

beih.

Tui hmangtu te tan an harsatna thlenna

remchang siam sak.

BRC emaw pawl dang remchang te tanpuina a

training leh IEC lam (awareness) lam a hma

lak.

Table 14: Sources of funds available to the VC

Sl.No Purpose ( mamawh a nihna chhan) Sources of Funds (sum hmuhna)

Page 61: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

61

1 Tui lakna thar siamna tur NRDWP, MGNREGS, sum thawhchhuah ve hrim hrim,mi

tlawmngai te sum pek, untied funds, tui man lak khawm

2 Tui lakna hnar a tlo leh daihrei

zawkna tur sakna

NRDWP, MGNREGS, NRLM, sum thawhchhuah ve hrim hrim,mi

tlawmngai te sum pek, untied funds, tui man lak khawm

3 O & M NRDWP, state leh central finance commission grants, sum

thawhchhuah ve hrim hrim, mi tlawmngai te sum pek,

untied funds, tui man lak khawm

4 Tui that loh thu hla a harsatna

sut kian nan

NRDWP, sum thawhchhuah ve hrim hrim,mi tlawmngai te sum

pek, untied funds, tui man lak khawm

5 Training leh IEC hma lak nan

O & M hriat belh duh chuan: http://www.gov.in/sites/upload_files/ddws/files/pdf/manual_for_operation_and

Maintenance_of_Rural_Water_supply_scheme.pdf en rawh.

Page 62: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

62

BUNG 8

CHHIATNA THLEN LAIA TUI LAM ENKAWLNA (MANAGEMENT OF

DRINKING WATER DURING DISASTERS)

Chhiatna a thlen laia tui hnianghnar taka neih hi hun pangaia

tui neih aiin a pawimawh zawk a ni. Leilung chhiatna a thlen

lai hian mipuite chuan an in leh lo an chhuahsan fo thin a, an

in an chhuah san lo a nih pawhin tui in tur harsatna an

hmachhawn fo a ni. Hei hian, tui thianghlim intur hnianghnara

pek kawngah leh bawlhlawh enkawl kawngah harsatna nasa tak a

thlenin a duhawm loh hle a ni. Hetia chhiatna a lo thlen hian,

mipui te chu a barakhaih em em a, ei in hrisel tawk lo an ei a

an in avangin an hriselna a lo tla hniam a, an lungngaia, an

chau in an inhliam fo bawk a ni. Hetiang hunah hian,

vawilehkhatah intin te leh vantlang thianghlimna chu a lo tla

hniam ta vak thin a, chu chuan intina chengte hriselna chu

dinhmun derthawngah a siam ta thin a ni. Heng thil pahnih-

tuithianghlim intur leh faina leh thianhlimna lam te hian

chhiatna a lo thlen hian inkungkaihna nasa tak mai an nei a.

entirnan: chhiatna a lo thlen lai hian khawlaia ek te,

bawlhlawh tuiril leh sakhat, ran thi ruang etc. te hian tui

intur te chu a lo ti bawlhlawh a. chhiatna a lo thlen laia tui

sawngbawl thianghlim tawk loh vang hian chung tui

tihthianghlim loh chu chhiatna thlenna hmun a mi chengten an

in phah thei a ni. Hetiang chiah hian, tui hnianghnar tawk

lohna avang chuan tui mamawh tawk in lohna emaw tui thianghlim

tawk lo pawh in mai duhna emaw a thlen ve bawk a ni.

Entir nan: Tui len lai hian, tui thianghlim intur neih hi a

pawimawh em em a, a chhan chu VC huamchhunga tui intur ah te

chuan tuilian chu lutin natna a a awm awl em em a ni. Chutiang

hunah chuan, mipuite chu an in leh lo chhuahsan a hmun him

lama an awm a ngai thin bawk a ni. Tui thianghlim intur

ngaihthahna hian tui atanga inkaichhawn theih natna a ti puang

awlsam hle a. chhiatna a thlen meuh hi chuan mitin hi dinhmun

in ang tlang kan ni thin a.hetiang hun a lo thlen hian VC te

chuan chhungkaw tinin tui hnianghnara an hmuh theih dan hi an

chian tur a niin an ngai pawimawh hle tur a ni.

Chhiatna a lo thlen thut hun laia Tui thianghlim pek chung

chang a VC te mawhphurhna chu enge a nih?

VC te mawhphurhna chuan :

Page 63: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

63

a) Chhiatnathlen hma a hmalakna : chhiatna a thlen tak tak

hmain chhiatna thleng thei laka lo in rin lawkna an nei

ang.

b) Chhiatna a lo thlen lain: chhiatna a lo thlen lai a a sut

kian dan tur hma an la ang.

c) Chhiatna a thlen hnuah: chhiatna a thlen zawh hnuah dik

takin hma an la ang.

VC ten chhiatna a thlen hma a an hmalakna tur te chu eng te

nge?

1. VC tin ten VC/ Village Disaster Manacement Committee

(VDMC) an din ang a, an khaw chhunga chhiatna lo thlen

thulh atan ruahmanna (Village Disaster plan) an siam ang.

He ruahmanna ah hian –tunhma a chhiatna thleng tawh te

chanchin kimchang, tui kaihhnawih lam a an lo tawnhriat

tawh te, faina leh thianghlimna lam a hmalak dan te, hmun

him lo lai leh chenna hmun bikte, tlawmngaih chhuah dan

leh hma lak a nih dan te, hun liam tawha tawnhriatte

tarlan tel tur a ni. Entir nan: tui pump chhuahna dawhsan

chu tui lenlaia a chim phak loh a siam leh adang te. VC

chuan he ruahmanna ah hian hna thawh leh hmalak dan tur

kim chang tarlangin, „enge, khawiahnge, engtikah nge,

engtiangin nge, tih leh tunge‟ tih thlengin hmalak dan

tur chu an tarlang tur a ni.

2. Tui lakna atana rawtna leh scheme thlanna an neih laiin

VC te chuan,Technical lama puihna te hmangin an khaw tui

lakna chu chhiatna lo thleng palh thei laka tan a lo him

zawkna tur ruahmanna an siam tel ang.

3. Khawchung a chhiatna lo thlen palha inralrinna tur duan

(disaster plan) ah chuan, bur/ bela tui khawlna tam tawk

a tel tur a ni a. atul danm a zira tui zem hnai ber

atanga tui awlsam taka lak dan tur ruahmanna a tel ngei

tur a ni.

4. VC te chuan Radio leh TV a chanchinthar te an thlithlai

rengin chhiatna lo thleng thut thei hnai vai a awm leh

awm loh te an ngaihven anga, an tui lakna leh tui

khawlna te a him na turin a remchan dan ang zelin hma an

la ang.

5. Tui lakna kawnga buaina leh harsatna thleng thei a bikin

pipe chiangkuan lohna awm te hriatchhuah vata a siam

thatna lama hma lak vat tur a ni.

6. Tui lakna leh a lakna hnar vela thianghlimna kalpui dan

te a hmuna kalin an enfiah fo ang a, chhiatna thlen thut

thei venna turin hma an la ang.

Page 64: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

64

7. Thlichhia paih dan leh tih riralna a tan dan khauh tak an

siam tur a ni.

8. Technical lama amithiam leh mimal mechanic te hmanraw

mamawh kimchang nen mamawh huna hman mai theih an nei tur

a ni.

9. Chhiatna a lo thlen thut hunah pawh heng H2S vials,

bleching powder, chlorine mum etc. te hi tui tih

thianghlim na turin tam tawk an kawl tur a ni.

10. Tui luanglo heng tuichhunchhuah, tui khur leh in

vela tui a natna hrik ti hlum thei tur hmanrua tam tawk

an kawl bawk tur a ni.

11. VC te chu mipuite hnenah tui atanga kaitheih natna

laka him dan te an zirtir anga. Chung natna laka himna

tur a tan heng Tui chhuanso, chlorination etc te hi a

bikin hmeichhia te an hrilh ang.

12. Lirnghing ang lo tak in, hrng tuilian leh khawkheng

te hi chu a thleng thut ngai lo a. muang changin tanin

hun engemaw chen hnuah tui harsatna a thlen chauh thin a

ni. Heng hun atan hian Ground Water Board a tanga

technical lama puihna hmanga lei hnuai tui lak maid an

tur ruahmanna siam tur a ni.

13. VC te chu RWSS Department/ PHED te nen thawh hona

tha tak neiin, chhiatna eng pawh lo thleng thut thei laka

lo inralrin dan leh hmalak dan turte an sawiho ang.

Chhiatna a lo thlen laia hmalakna turte chu eng te nge ni ang?

1. Chhiatna a lo thlen lai hian tui lakna kawnga hmalak

mekte chu a theih hram chuan tihtawp loh tur a ni a, a

chhanchu thianghlim tawk lohna hun a awm te tan harsatna

nasa zawk a thlen a hlauhawm a ni. A chunga lo in

rinlawkna tarlan te ang khian hma lak a nih chuan

chhiatna leh channa chu a ti ziaawm ngei ang.

2. Tui thianghlimna chhe zel tur venna a tan chuan ekin loa

ek thlahdah mai mai hi ven tlat tur a ni a, hemi atan

hian ekin hman mai tur pek ngei tur a ni. ( chenna

bulhnaiah chuan)

3. Tui hi hmundang tuizam atang emawa lak a nih chuan,

intinin tui an lak dan chu mumal taka kalpui tur a ni a,

a tul phei chuan intin chan tur ruat sak ni sela, tichuan

intinin tui khamkhawp an hmu thei dawn a ni.

4. Thil dang a tui hman tur a tana tui sem dan pawh mumal

taka siam tur a ni a, chu chuan thianghlimna lamah a pui

hle dawn a ni.

Page 65: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

65

Chhiatna thlen zawh hnua hma lak dan tur te chu enge ni?

1. Chhiatna thlen hnua VC te hmalakna tur tul hmasa ber chu

tui lakna leh a vel a tui te an thianghlim dan a pawimawh

dan in data enfiah chu a ni a. RWSS department/ PHED lam

puihna hmangin VC te chuan tui chu hriselna atana

ahlauhawm lohna turin hma an la ang. Sum lama tanpuina

pawh a tul chuan RWSS engineer te rawn chungin agency ah

ang zawng ang.

2. Faina leh thianghlimna lamah VCWSC/VWSc te chuan hma an

la ang a, ran thi ruang tih riral dan leh bawlhlawh paih

thlahdah chungchang chu an ngaih pawimawh hmasak ber tur

a ni bawk.

3. Tui thianghlim neih kawng a hma lakna hman mek dana tanga

zirchhuakin hun lo la kal zel tur atana aremchang leh

hlawk zawk tura ruahmanna chu duan chhuah tur a ni.

Chhiatna a lo thlen lai chuan VC te chu chhiatna in a nghawng

te hnena tui an mamawh phuhru tawk tal rang taka pek chu an

mawhphurhna a ni a, chubakah chhiatna thlenna leh a chhehvel a

thianghlimna lam kalpui chu a ni. Chung chu tih a nih chuan,

mi chanhai leh hnuai hnung te, hmeichhia leh naupang, kut tual

leichham etc te chuan ngaihsak an hlawh bawk tur a ni.

Hriatbelh duh tan hengte hi en tur :

1. “Standard Operating Procedure for Responding to Natural

Disasters- RDWSS”, 2011 (Ministry of Dringking Water and

Sanitation, Government of India)

2. Manual on Water and Environmental Sanitation for Disaster

Management, Dr.Subbiah Ponnuraj, World Health

Organization (WHO)

Heng te hi www.modws.gov.in ah en theih in a awm bawk.

Page 66: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

66

Page 67: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

67

BUNG 9

THINGTLANGA TUI THIANGHLIMNA TURA RUAHMANNA (VILLAGE

WATER SECURIRY PLAN)

Zirlai hmasa ah te khan thingtlang khua a tui thianghlim

hnianghnara pek kawnga harsatna awm thei leh a tih dan tur

chanchin kan zir a. tui thianghlim neih a nihna tur atana

ruahmanna siam kawngah mipui te an telve a tul zia leh an

pawimawh zia pawh kan zir bawk. He thilah hian thuneitu sang a

tanga ruahmanna leh hma lakna kawnga thutlukna siam ai chuan

VC level a ruahmanna leh thutlukna siam leh hmalak chu a

hlawkzawkin a tha zawk tih chu kan hre chiang tawh bawk.

Tui thianghlim leh him hnianghnara neih hi hrisel taka kan

awmna a tan a tul tak zet a ni tih kan hre bawk a. „him‟ kan

tih awmzia chu, tui chu eng natna hrik mahin a tih buai loh

leh taksa tana hlauhawm engmah awm lo chu a ni.. tin,

„hnianghnar‟ kan tih awmzia pawh hi eitur siamna a hman a tan

te, in a tan te, leh mimal faina atan te a tui tam tawk neih

chu a ni. A lehlamah chuan, tui hnianghnar kan neih chuan kan

hriselna kan vawng tha thei dawn a ni.

Thingtlang khaw tui a lo thianghlimna tura ruahmanna chu enge?

(What is a Village water security plan?)

Thingtlang khua a tui thianghlim neihna tura ruahmanna ah

chuan tuna tui lakna hman mek chanchin – tui lakna hnar te,

scheme te, khawchhung chanchin kimchangte, tuna harsatna tawh

mek te leh sum hmuh a nih huna chung harsatna sutkianna tura

rawtna te tarlan a ni a. he ruahhmanna (Village water security

plan) hi VC te leh khawchhung mipuiten RWSS department /

PHED/ boards/ leh hemi lama mi thiamte puihna tela an duan/

siam tur a ni. Hei hi NRDWP a tanga tanpuina hmuh nan a tel a

ngai ngei ngei a ni.

Tui thianghlim neihna/ lakna kawnga “A AW B CH D” chu

A - A khaw chhunga tui awm zat, mamawh zat, a lak dan, tuna buaina leh harsatna

awm thei etc te hriat.

AW - Awm na hmuna atul dan a zir zela intluktlang taka tui neihna tura hmalak.

B - Bawhchhiat loh tur a dan leh hrai etc. zawm tur duan.

CH - chanpual bik an neih te VCWSC/VWSC/ ward members/ leh vantlang mipui ten a

hlen.

D - Duhsakna leh puihna PHED/RWSS department/ boards/ leh hemilam a hmalatu te

a tanga dawn.

Page 68: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

68

He ruahmannaah hian mipui tam zawng chanchin kimchang te, khaw

ruangam te, tui lakna hnar neih te, tui lak/ hmuhna neih mek

te, tuna tui neih lai tih phuisuina tura ruahmanna te,

khawchhunga tui lakna a tana sum hmuhna beisei leh RWSP a

tanga sum mamawh zat te tarlan a ni.

He plan hi district chhung leihnuaia tui awmdan lanna map

(ground water prospect map) hmanga duan tur a ni a, hei hi tui

awmdan lanna atanga enfiah hnuah pek vek a ni.

Chiang zawka hre tur leh he ruahmmanna ruangam hre tur hian: A

handbook for Village Council ah en theih a ni. Chu lehkhabu

chu

http:/www.wsp.org/sites/wsp.org/files/publications/WSP_Panchay

ats_web .pdf ah en theihin a awm a ni.

Thingtlang khua a tui thianghlim neihna tur a ruahmanna ah

chuan engte nge tel? (what are the main parts of a village

water security plan)

Tui intur neih a nih rengna turin , thingtlanga tui thianghlim

neih a nina tura ruahmanna (Village water security plan) ah

chua hengte hia tel tur a ni:

I. Tuihnar a lo tlo leh daih reina tur a ruahmanna.

II. Tui chu natna laka him/ thianghlim a nihna tur a

ruahmanna.

III. Hmalak dan tur ruahmanna

IV. A thawh/ sem dan tur ruahmanna.

Note: he ruahmanna siam dan hi chu zirlai hmasa lamah khan a

tel tawh a ni.

Thingtlanga tui thianghlim neih a nihnatur a ruahmanna

hlawhtling chuan enge a thlen beisei a nih?

Tui thianghlim neihna atana ruahmanna tha chuan hun reiah

hengte hi a thlen ngei dawn a ni:

i. Tuihnar tha leh tlo

ii. Tui lak dan tha leh tlo

iii. A enkawlna phung tha leh tlo (VCWSC/VWSC/PRIs te dah

pawimawhna atangin)

iv. Hlauhawm thleng thei laka inhumhimna te, faina leh

thianghlimna tha zawk nen.

Page 69: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

69

Thingtlanga tui thianghlim neihna leh tui lakdan phung

remchang zawk thlanna a tana thu tluk dan chu engtiang nge?

A hmun a kal a enfiahna neih zawh a nih hnu leh thil tul

dangte tih fel a nih hnuah vantlang inkhawm (Gram Sabha) chu

koh a ni anga, hetah hian tualchhung mite, VC aiawhte,

VCWSC/VWSC member te, hnathawktu zawng zawng leh technical lam

mithiam te an tel bawk ang. He inkhawm ah hian RWSS

department/ PHED/boards/ hemi lam khawih agency a Technical

lam mithiam ten thil nih dan phung leh thil tul awm thei te,

sum leh pai ngai thlengin chipchiar takin an sawi fiah anga,

hemi hnu hian sawihona neih tur a niin sawihona atangin VC te

chuan an khaw tana tha leh remchang ber ni a an hriat leh duh

tlan chu an thlang ang. Technical lam mithiam te chuan chu an

duh thlan chhuah chuan sum leh pai leh thil tul dang a mamawh

tur zawng zawng chipchiar takin an sawifiah leh ang. O & M

atana dan te leh inzata tui dawn ho a nih dan tur te pawh

sawiho bawk tur a ni.

He inkhawm hi neih a tulna te chu:

Harsatna awmthei chipchiara hriat chhuah.

Chung harsatna te chu a tihreh dan sawi ho.

Duh thlan tur awm te ziah chhuah.

Tui hnar / hmuhna hnar tlo leh daihrei zawk neihna tur a

thu tih tluk

A tihdan phung (system) duh thlan leh sum tul zat te, O &

M a tana sen zat tur te tih fel.

Hengah te hian thu tih tluk:

a) Tui pek dan tur chungchanga tihdan pungah

b) Tui rual tlanga chan a nihna a tan

c) O & M a sum tul tur leh a hmuh beiseina te thliar

VCWSC/VWSC member te, pump operator te, mechanic te, tui

semtu te, supervisor te tana training tul tur hriat.

Thingtlang a tui thianghlim sem a nihna tur ruahmanna

(Village water security plan) a thu tawp siam.

NRDWP kaihhruaina dan ah chuan Village water security plan hi

tanpuina sum hmu tur chuan an neih/ siam ngei ngei a ngai a

ni. He ruahmanna siam tur hian MDWS a format chu hman ve mai

theih a ni. He format ah hian ruahmanna atana thil tul tur

zawng zawng a awm kim vek a. a ruahmana ah hian VC ten an khaw

Page 70: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

70

chhunga intin an enfiah (survey) nate, an khaw chung chanchin

chipchiara ziahna te, etc leh DWSM a an thehluhna chu thil

tul a ni mai a. he ruahmanna siam tur hian VC te chuan

PHED/RWSS department a mithiam (Technical persons) te an ngen

thei bawk a ni.

Figure 4: Dinking water supply ladder

Pipe

hmasawnna

hmasawnlo

Tui intur a tanga Mipa leh hmeichhe intluk tlanna.

National Sample Survey Office (NSSO) in a sawi dan chuan,

India rama mi pakhatina tui kan chan theih hi a tlem sawt hle

a, india ram thingtlanga tui intur a innghahna ber leihnuai

lam tui pawh hi a kang mek zel a ni. India rama mi pakhat in

tui a neih theih zat chu a tla hniam hlein, kum 1951 ah khan

mi pakhatin kum khatah 5200 cubic metre (cu m) a nih laiin

tunah chuan 1700 cu m/ year bawr vel chiah a ni tawh a, kum

2050 ah phei chuan mhring pung chho zel nen, 1341 cu m/year a

ni tawh ngei dawn a ni. Hei hian mihringte ei in tur tui

hniang hnara a awm na tur a ruahmanna (a plan for water

security) a awm a tul tak zet tih a ti chiang hle a ni.

Thingtlang khuaah tui harsatna nasa tak a thleng tep tawh a,

hei hi leihnuai tui an hmanral nasat vang niin NSSO chuan a

sawi. Hei vang hian, kum 2012 ah khan thingtlanga hmeichhia za

a 54 (54%) te chu nitin tui chawi turin 200 m leh 5 Km hial an

Inchhunga tui lak nan: inchhunga tui lak

kualna pipe

Tui lakna hnar a hmasawnna dang te: vantlang tui

lakna point, tuichhunchhuah/ tuikhur, leikhura venhim

tui, ruahtui leh tuihna venhim

Tui lak/hmuhna hnar hmasawn lo: lei khura tui ven him

that loh, tuihna humhalh that loh, tawlailira tui lak him si

lo, leipawnlang tui (lui, dil, etc) leh bottle a thun tui.

Page 71: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

71

kal a ngai der tawh a ni. Tui chawia kal nan a tlanVCuiin

minute 20 an hmanga, tui khurah minute 15 dang an hmang thin

bawk. Hmeichhia ten tui chawi nana hun an hman zat hi kum

khatah darkar 210 a tling a, ti chuan an inchhungkhur hna

thawhna hun ni 27 lai tui chawi nan an lo hmang a nih chu.

Dannaranin hmeichhia te hian in lama tui hmantur hi an

buaipuiin harsatna namen lo pawh an tawk bawk a ni. VC te

VCWSC/VWSC te hian hmeichhia te tana tui lak kawnga himna hi

an ngaihtuah pui ngei tur a ni. Hemi atan hian, NRDWP

kaihhruaina chuan tui lakna ah hian a hnuaia hmalakna tur te

hi a sawi a ni:

Thingtlang in tinah pipe hmanga tui thianghlim hnianghnar

a pek a nih chuan hei hian nu leh hmeichhe naupang te a

chhawk zangin a bik takin tui chawi hahthlakna lakah te,

ei in chhiat vanga buaina lakah te pawh a chhawk anga,

lehkha zirna hun leh chawlh hahdamna hunte an nei ve

anga, hmun hla tak taka tui an chawia an kalkawnga tuia

natna lo awm/ lut tur lakah pawh an him dawn tihna a ni.

Thutlukna siamnaah hmeichhia te an tel ngei a ni tih

chian tur a ni.

Thingtlanga tui lakna ah chuan a ruahmanna siam zawng

zawng, a taka a hlawhtlinnana thawh leh a enkawl leh

vilzuinaah hmeichhia te an tel ve zel tur a ni.

VWSC memberah hian a lo berah hmeichhia te a bikin SC,ST

leh OBC atang za a 50 (50%) an tel ngei tur a ni.

IEC hmalaknaah hmeichhia te an tel ve ngei tur a ni.

Hmeichhe tangrual pawl (women‟s association) te chuan

vantlang mite telve na tur thilah chakzawkin hma a lakpui

thei a ni.

Thiam bikna ngai chi thilah pawh hmeichhia te hi telh tur

an ni a, hand pump enkawl leh O & M lamah pawh midang

aiin an dim theim zawk a ni.

Hmeichhe hand pump enkawl leh viltu (Caretaker) an awm

ngei tur a ni.

Scheme chu a hlawhtling tawk tihna lehkha (certificate)

siam a nihin hmeichhe pawl (women‟s group) ten an

pekchhuah a ni ngei tur a ni.

Tui intur lakna leh enkawl kawngah hian hmeichhia te an tel

that chuan hlawhtlinna tam tak a thleng thin a ni. Entir nan:

Gujarata VC hrang hrangah, women Sarpanches leh Pani Samiti

Page 72: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

72

member te zarah hmanlai chindan thalo te, vantlang hmasawnna

daltu chu ti boin mipa te pawh tui lakna atan an theihna leh

sum leh pai hial pawh an thawh tir a ni. Hmun tam takah tui

lakna enkawl leh vil kawngah mawh an phur a ni. Tamil Nadu a

Sandaipatti khua ah chuan VWSC member hmeichhia te chu Water

Budget siam tu an ni. Thingtlang khaw thenkjatah pawh

hmeichhia te chu tui pumps siam tu (Mechanic) an ni bawk.

BUNG 10

NATIONAL RURAL DRINKING WATER PROGRAMME (RAMPUM HUAPA

THINGTLANG A TUI LAKNA PROGRAMME)

Thingtlanga tui lakna Programme lo kalpui tawh thin te atangin

India sawrkar chuan chung programme hlui Accelerated Rural

Water Supply Programme (ARWSP) chu a siam thain Programme

thar- The NRDWP chu ni 1 April, 2009 khan a hmang tan ta a

ni. NRDWP chuan central atang veka hmalak na zawng zawng

kalpui thin chu a ti boin tualchhung mite, PRIs te leh

department lam te tel a hma lakna chuan a thlak ta a ni.

NRDWP a chin dan thar hman tak te chu:

Mipui chenna atui tih thlen ringawt ni loin intina tui

thlen tir chu a ni.

Intin ten tui thianghlim an neihna tur chu khawchhunga

tui mamawh dan leh tui budget atanga ruahman a ni.

Tui intur thianghlim tlo leh daih rei zawk a neihna tur a

thlur bingin hnungtawlh loh chu a tum bawk.

Tui hmuhna hnar hrang hrang hman kawp leh tui hnar

pakhata in nghah bur loh.

India rama tui intur lam chanchin hlui

1972 hmalam: vantlangina an siam leh enkawl (tuikhur, mimal tuichhunchhuah, dil,

tui lakna zem te)

1972-86: ARWSP

1986-91: Technology Mission

1991-99: Rajiv Gandhi National Drinking Water Mission (RGNDWM)

1999-2001: Sector Reform Project

2002-09:Swajaldhara

2009 a tangin: NRDWP Thulakna: MDWS

Page 73: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

73

Tui hna chak leh theih na tur lam a hmalak leh a tuihna

humhalhna lam a thawh.

National Rural Health Mission (NRHM) leh scheme dang nena

thawh ho

Hmanlaia tuikhur hman thin hmang thar leh tur a fuih.

O & M a tana sum hman tur te chu Finance commission fund

bakah NRHM a untied sum atanga pek.

Sum tlem zawk hmanga Floride leh arseni (tur lam) tuia

awm te tih bo a, tui tih thianghlim.

Thingtlang khua a tui lakna a tan- ruahmanna siam,

pawmpui, a taka thawh leh a enkawl leh vilna ah PRI te

thuneihna tih pun.

Tui thianghlim intina pekna thu hla ah leh a enkawl

kawngah VC te thuneihna tih pun.

Tui pekna lam pang hi PRIs thuneihna leh mawhphurhna atan

a muang chang a bel zel.

Rampum huap a thil tum (National Goal)

A thiltum lian ber chu thingtlang a mitin ten, intur atan te,

chaw chhumna tur te leh in lama thil dang dang atana hman tur

atan te a tui thianghlim hnianghnar taka an neih reng theih na

tur a hmalak chu a ni. Tui intur chu a thianghlim zawng pawh

pawm tlak a ni tur a niin eng hunah pawh, englai pawhin hman

khawp a awm tur a ni a, lak leh hmuh mai theih a ni reng tur a

ni.

A nihna tlanglawn te

Tui hi mipui te ta a ni a, mitinin tui intur neih hi an

chanvo a ni a, tui an neih naturin an ngen thiang a ni.

Tui intur chungchangah hian tui chu hral sum a tih vek

tur a ni lo tih leh a man pe thei lo ten an chan ve

phalsak loh hi a duh lo a ni.

Tui intur te hi bazara zawrh sum a tana hman ngawt tur a

ni lo a, mitin in hriselna tha zawk an lo neihna tur leh

nun khawchhuah na lam pang zawk chu a tum leh hriat tur

zawk chu a ni.

Heath hian, mimal sumdawnna lama hlawkna ni loin mipui te

thawh hona leh inthlawp tawnna (VC te leh PHED ten khaw

chhunga tui an lakna leh semna a an thawh ho ang) chu dah

chungnun a ni.

Page 74: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

74

Tui hman man chu mahnia thawhchhuah ve nit ho mahse, mi

hnuaihnung zawk te puihna a ni tih hria in an tana

harsatna thlentu a ni tur a ni lo.

Tui thianghlim nana enchianna neih leh a vil leh enkawl lam

Tui thianghlim leh him a hlut zia thingtlang miten an

hriatthiam a an ngaih hlutna tur leh chumi atana an thawh

nghalna tur leh pui turin, National Rural Drinking Water

Quality Monitoring and Surveillance Programme chu February

2006 khan din a ni a. He programme hi NRDWP nen belhbawm a ni

chho ve bawk. A tum ber chu, thingtlang mi te nen a:

An zinga IEC hmanga tui thinghlim thatna leh tui

thianghlim loin hriselna a khawi chhiat theih dan te leh

thianghlimna pawimawh zia etc te zirtir.

VC tin a mi 5 theuh te an tui thianghlim zawng the chhuah

dan zirtirna training pek

Tui thianghlim zawng teh dan zirna (Training) hi VC khat

a mi 5 bakah, state khat tan mi 2 leh district tin tan

mi 4 leh block tinah mi 5 tal pek bawk tur.

He programme ah hian, VC tinah FTKs chu pek vek an ni a;

he thil a tan a hmalakna tur sum hi state sawrkar hnenah

za a za pek a ni.

Programme hrang hrang ten an tum ber te:

ARWSP – Public Health Engineering system hmanga thingtlanga tui intur hniang hnar pek.

Technology Mission & RGNDWM – tui thianghlim neih na lam, technology remchang

hman, mipui te hrilhhriatna lam, thingtlanga tui pek kawng a hman.

Sector Reform Project – tui lakna kawnga ruahmanna siam, a taka thawh a enkawl leh vil

kawnga tualchhung mite rawn/ tel tir.

Swajaldhara – Sector Reform Project kha 2002 ah tih phuisui na a ni.

NRDWP – tui thianghlim intlak a awm reng theih na tur a hmalak, remchang zawk, sum seng

tlem zawk, intluk tlang etc tak a PRIs leh tual chhung a pawl ho telna, tui thianghlim

thingtlanga engtik laipawh a a awmna tur a hmaklak

Page 75: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

75

Table 15: Component and financial arrangements under NRDWP

Component Purpose

( ahmanna tur)

Distribution of

State NRDWP

Allocation

(State NRDWP a

sem dan tur)

Centre-State

Sharing Pattern

( Centre leh

state tum tur in

sem dan)

Coverage Tui thianghlim leh him hnianghnar, tui la

pek lohna, tlem a zawng pek tawhna leh

chenna mumal lo a cheng te hnena tui pek na

tur

47 per cent 90:10 (NE states

te leh Jammu and

Kashmir tan)

50:50 (state dang

zawng tan) Quality Tui thianghlim leh him tak mamawh zualna a

cheng ten an neihna tur

20 per cent

O & M Tui intur pekna hman mek, a siam thatna leh

a part thenkhat thlakna a tan

15 percent atam

berah

Sustainability State in tui thianghlim leh him a state

chhunga, tualchhung level a tui sem dan

phung him leh tlo an neih reng theihna tur

atana state tihchakna

10 per cent a

tam berah

100:0

Support He mi atana puihna awm zawng zawng leh an

hma lakna : Water and Sanitation Support

Organization, DWSM,BRCs,IEC, Human resource

development, Management Information System

and Computerisation, research and

development etc atan

5 per cent 100:0

Water Quality

Surveillance

Tui thianghlim zawng enfiah leh zirchianna a

hmuna kal chilhna leh a thar dinna, state,

district leh sub-district level a laboratory

3 per cent 100:0

Page 76: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

76

te tih changtlunna a tan.

Total 100 per cent

Page 77: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

77

NRDWP hian engte nge a ken tel?

He programmein a kentel/ a huam te chu:

i. Coverage : Tui thianghlim leh him hnianghnar, tui la pek

lohna, tlem a zawng pek tawhna leh chenna mumal lo a cheng

te hnena tui pek na tur.

ii. Sustainability : State in tui thianghlim leh him a state

chhunga, tualchhung level a tui sem dan phung him leh tlo an

neih reng theihna tur atana state tihchakna

iii. Tui thianghlim leh him tak mamawh zualna a cheng te hnena

pek.

iv. O & M Tui intur pekna hman mek, a siam thatna leh a part

thenkhat thlakna a tan leh puihna lama hmalakna a tan

v. Water Quality Surveillance leh

vi. A puihna hna thawh na a tan.

NRWDP hnuaiah hian VC teng eng mawhphurhna nge an neih?

NRDWP kalphungah chuan, he programne a taka kalpuina turah VC

te chu thawk tu ber an ni a. VC te chuan heng ah te hian hma

an la ang:

VCWSC/VWSC chu VC tinah tui lakna kawnga ruahmanna siam

tur, a enkawl leh vil tur leh O & M atana committee/ sub

–committee tura din tur a ni.

VCWSC/VWSC member te chu an vaiin 12 an ni anga, an

zingah hian mipui thlan tlin Panchayat member te, Sc leh

ST a hmeichhia te aiawh te leh khaw chhunga mi harsa te

aiawh an tel bawk ang.

He committee hi tui thianghlim neih na leh faina lam atan

a committee / sub-committee bik a niin VC peng pawimawh

tak a ni bawk ang.

Water security plan duang tu a ni.

Thingtlang khua a tui lakna enkawl leh vil thu a mawh

phurtu a ni.

Quality affected habitation tih hi enge a awmzia?

Chenna hmun ni si tui thianghlim tawk lohna hmun heng thil

nung te tak tete (rulhut, tuihri leh khawsikpui leh adt thlen

thei natna hrik) in atui a tih bawlhhlawh leh chemical thil

vanga tui bawlhlawhna (fluoride, iron, asenic, nitrate etc tam

lutuk) te hi quality-affected habitation tih a ni.

Thingtlang khua tui lakna scheme in a ngaihpawimawh te chu eng

tiang nge?

Page 78: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

78

Tui hi state in a buaipui mek a ni a, tui in tur pekna hna

thawh hi state hma lakna tur a ni a. dan naranin state chuan

heng hmang hian khua te chu an thlang thin a ni:

Mihring chenna hmun tui thianghlim in tur neih lohna

hmun, tumah in hengah hian tui thianghlim intur an nei lo

a ni.

Mihring chenna hmun tui in tur an neih te thianghlim tawk

lo. Heng chennahmun tui thianghlim neilo zingah pawh hian

tui thianghlim loh chhan chu chemical heng Arsenic leh

fluoride tamna hmun chu ngaih pawimawh bik a ni a, iron

tam lutuk , tui al lutuk (high salinity) leh nitrate etc

ten an dawt a ni.

Partially covered habitation tih hi enge a awm zia?

Chenna hmun in tin ten a tui thianghlim intura lo berah 55

lpcd (lpcd =litres/capita/person/day) an neih tlin loh chuan

chu khua chu Partially covered habitation tih a ni.

Thingtlang miten NRDWP atanga hlawkna tel ve turin enge an tih

ang?

VC ten district emaw block level a PHED/RWSS department/

boards/ hemi lam a agency te an dawrin NRDWP a tanga hlawkna

an dawng ang.

VC te chu he programme kaihhnawih thil a sawifiahna neih an

ngai a nih chuan VC te chu tu nge pui/ kaihruai ang?

Hetianga sawifiah ngaihna thil a awm a nih chuan block level

PHED/boards/ hemi lama agency a Engineer ten an kaihruai ang.

Sawiselna thlen leh sum hman dik lohna a lungawi lohna a awmin

tu hnena thlen tur nge?

Heng harsatna te hi vantlang inkhawm/ VCWSC/VWSC ah te emaw

block/zila Panchayat ah emaw DWSM ah emaw thlen tur a ni.

Engtiangin nge field level-ah Programme hi a hlawhtlin?

Kaihhruaina-in a sawi dan angin PRIs te leh khawtual mite chu

chu eng levelah pawh tui lakna scheme a kawng hrang hrang

heng- a ruahmanna siam kawngah te, ahlawhtlin nana thawhna ah

te, O & M ah te leh a enkawl leh vil zuina zawng zawngah hian

inhnamhnawih/ telh ve an ni. Hei vang hian tui intur lakna hi

tualchhungah a him tawkin, tui humhalh leh rualkhaia sem

kawngah leh hman ralna lam ah te, siam a ngaih changa siam vat

Page 79: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

79

thu hla ah te pawh a tha berin, tui hi regular tak a sem theih

a nih phah bawk a ni.

Tui thianghlim neihna tur a tan hian VCWSC/VWSC member te leh

ASHA member te mawhphurhna enge ni?

Table 16 na en rawh.

Page 80: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

80

Table 16: VCWSC/VWSC leh ASHA ten tui thianghlim neih nana an mawhphurhna/ tih theih chu

Sl.no VCWSC/VWSC member te mawhphurhna ASHA (NRHM) te mawhphurhna

1 Intin a tui hnianghnara an neihna tur leh

ran vulh te tan thlenga tui hnianghnar an

neih nana thawh.

NRHM format ang a intin a tui leh ekthli I

lo atanga natna te tih chian

2 Thil tul hrang hrang a tan a tui lakna hnar

hrang hrang te hriat chian

Enfiah tur tui lak khawm a, Primary Health

Centre a biological test tur a thawn leh.

3 Tui lakna hnar zawng zawng FTK hmanga enfiah Tui hnar zawng zawng faina leh thianghlimna

lam a an din hmun hriat/ zir chian

4 Tui chu endik tur a lakkhawm a, sub-division

water testing laboratory a chemical lam leh

biological lamte enfiah leh tur a thawn.

VCWSC/VWSC te nena thawk hoin, tui hnar

bawlhlawh loh nan leh a tibawlhhlawh thei tu

lak a venhim.

5 Thingtlang khua/ VC a tui hmuhna te chanchin

kimchang chhinchhiah

Tui atang leh bawlhlawh avanga natna kai

tawh dan kimchang chhinchhiah

6 Tuk bik anga intina tui lak man lakkhawm leh

VC level a tui lakna enkawl leh vil

Thianghlimna leh hriselna lam bakah natna

thleng thei laka invenna lam atan intin a

zirtirna neih leh hmalak.

7 Tui lam hawi/ lam pang a zirtirna leh

inhrilhhriatna neih

Thianghlimna lam hawi inzirtirna neih

8 Rural water supply scheme lam kaihnawih a VC

President in tih tur a tuk te hlen

Rural sanitation lam kaihnawih a VC

President in tih tur a tuk te hlen

Page 81: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

81

BUNG 11

GRAM SABHA MEMBER I NIHNA A I TIH TUR BITUK HLEN NGEI TUR TE

CHU

Gram Sabha (Vantlang inkhawm) member te mawhphurhna chu

Tui lakna hnar venhim leh enkawl hi Gram Sabha member zawng

zawng te mawhphurhna a niin – mimal, chhawngkua, vantlang huap

te leh VC khua leh tui nihna te pawhin mawh phurhna kan nei.

Khua leh tui nihna a mawhphurhna chu a in ang vek lo pawh a ni

thei, mahse tui lakna hnar venhim leh duat taka enkawl kawngah

hian tih lutuk a awm thei lo a ni. Tlo leh daih rei zawk a

nihna tur te, rualkhai leh intluk tlang zawk a sem a nihna tur

te, a enkawl leh vil thuhla ah te, a venhim leh hmasawn tir

thuhlaah te hian vantlang inkhawm (Gram sabha) chu a huho a

hmalakna atan thil tul tak a ni. Sawi hona neih a nih tawh dan

atanga Gram Sabha member tihtur te chu:

Tui hman man a hun taka dik tak a pek.

Tui renchem taka hman leh a thlawna luan ral tir mai mai

loh.

Inchhung tui pipe a tanga, tui a luan ral mai lohna tura

hmalak.

Tui lakna pipe pawp/ chhia a awm chuan rang tak a

VCWSC/VWSC te hriattir vat.

Tui ti bawlhlawh thei mai thil hrang hrang laka theih leh

phak tawk a tui lakna hnar chu venhim.

Tui pumpna, tuikhur, tui chhuahna hmun vel a dawhsan etc.

te a bawlhlawh loh nana beih.

Tui lakna hnar te siam ngai a piang siam that fo.

Vantlang inkhawm (Gram sabha) a kal thin leh tui

thianghlim neihna lam sawihona a tel bakah hmasawnna tur

lam sawi ve thin.

VCWSC/VWSC te hnenah tui lak chung changa mumal lohna awm

te leh fel tawk lohna awm te thlen fo.

Thianghlimna lama beitu/ enfiahtu (sanitary survey team)

te lo tawiawm that.

VCWSC/VWSc emaw Sanitary survey team ten tui bawlhlawh

theihna an sawi chhuah te ngaih ven.

Page 82: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

82

VCWSC/VWSC ten tui lakna hnar leh a vela bakah tui lam

kaihnawih hmun hrang hrang a tui tibawlhlawh thei thil an

sawi te a awm a nih chuan hrilhriat vat.

VCWSC/VWSC te a tanga tui dawn (an tui sem) ah thil dik

lo ( arim diklo, a rawng diklo) a awm chuan an mahni

hriattir vat tur.

Ruahtui khawlkawm na lamah mahni in atanga tih theih awm

te lo tih ve.

Tui thianghlim neihna lam leh hriselna lam kaihhnawih a

fimkhur leh uluk taka hma lo lak ve.

Tui thianghlimna leh a ven kawnga hma lo lak ve a, chu a

tana beina kawnga lo tel ve.

Mitinin tui an neihna tur kawnga dodaltu leh

inthliarhranna awm thei te do tlat.

Hengte hi Gram Sabha leh vantlanginkhawm hrang hrangah sawi ho

fo tur a ni.mipuite chu heng hlawhtlin nan hian an in thlawp

tawn ang a, a duh ve nghal mai lo te pawh an zirtir thin ang.

Page 83: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

83

TUI INTUR LAMA ZAWHNA TE (DRINKING WATER QUIZ)

1. Khawvela tui zawng zawng a tangin tui intheih/ intlak

engzat nge?

a. 1 per cent aia tlem.

b. 5 per cent

c. 15 per cent

d. 85 per cent

2. I taksa ah khan tui eng zat chiah nge awm?

a. 15 per cent

b. 66 per cent vel

c. 50 per cent

d. 90 per cent

3. Hrisel tak niturin nikhat ah tui eng zata tam nge I in a

ngaih?

a. No 6 - 7

b. No 2 - 3

c. No 10 – 15

4. Kum 300 liam ta ah khan khawvel hian tui entia tam nge a

neih?

a. Tun aia tlem daih hi.

b. Tun a awm zat hi

c. Tun aia tam daih zawk hi

5. Tui intur lakna hnar ti bawlhlawh tu chu:

a. Lei lung pian ken thil a vang.

b. Tual lai leh factory vela a luan vang

c. Mihring te vang (insuk/ inbual etc)

d. A chung a mi zawng zawng te vang khian.

6. Engtin nge in tuikhur a tui I venhim ang?

I. Tuikhur chu chhin that a nihin.

II. A chhevela dawhsan leh tui luan chhuahna tihfaiin.

III. Tuikhur leh pump hnaiah naupang infiam tir loh

IV. A chhehvel ran luh mai loh nana hung vek.

a. i. & ii, b. ii & iii, c. iii & iv, d. a vai khian.

7. Tui a bawlhlawh hrang hrang a lo awm hian engtia tih

thianghlim tur nge ni ang?

Page 84: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

84

a. Sedimentation

b. Coagulation

c. Aeration

d. Chhuanso (boiling)

8. Turbidity of water hi enge a nih?

a. Tui nem zawng ( softness)

b. Tui al zawng (salinity)

c. Cloudiness of water

d. Sweetness of water.

9. Eng ber hi nge tui in tur lakna chu?

a. Dil

b. Lui

c. Leihnuaitui

d. A vaiin

10. Eng ber hi nge tui tithianghlim nana hman lar ber?

a. Coagulants

b. Filters

c. Disinfection

d. A engamah khi

11. Tui hi engvang nge enfiah a ngaih/ tul em em?

I. Pumpui leh ril lama natna chhungkua a nei an awm

vangin.

II. Tui chu a tui lo lutuk a

III. Tui chuan rawng a nei, a phuan a

IV. Tuiah chuan pipe them a tel, insukna thli a awm

a. i. & ii, b. ii & iii, c. iii & iv, d. a vai khian.

12. Eng ber hi nge tui intlak chu ni?

I. Natna thlenthei thil nung laka him

II. Fim ( nu phut lo)

III. Rim chhia leh tui lohna nei lo

IV. Chemical thil hlauawm awm lo

V. Mihring hriselna ti chhe thil engmahin a pawlh loh

a. I & iv chauh

b. Ii, iii & iv

c. Iii & iv chauh

d. A vaiin

Page 85: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

85

13. Eng hi nge tuikhur/ chhunchhuah venhim nana tha ber

ang?

I. A ti bawlhlawh thei hmun a tang, a lo berah Meter 30

a hla a a awmin.

II. Leirawhchan emaw lung emaw a hungin.

III. Congcrete hmanga tui chhe luanna 3 meter tal a thui

siam a nihin

a. I na chiah, b. ii & iii, c. iii na chiah, d. a vaiin

14. Eng Constitution amendment ah hian nge tui lakna

lama Panchayati Raj Institutions te mawhphurhna pek a

nih?

a. 57th Amendment

b. 73rd & 74th Amendment

c. 81st Amendment.

d. 98th Amentment.

15. Eng hi nge tui thianghlim zawng tehna (water

quality Parameter) pawimawh ber?

a. Physical

b. Chemical

c. Biological emaw microbological/ bacteriological

16. Eng hi nge India ram a thingtlang mite hnena tui

pekna lam a programme hmasa ber?

a. National Rural Drinking Water Programme

b. Swajaldhara

c. Central Rural Water Supply Programme.

d. Accelerated Rural Water Supply Programme

17. Eng tikah nge Sector Reform Project hman tan/ tih

chhuah a nih?

a. 1972

b. 1999

c. 2009

d. 2014

18. Eng hi nge Thingtlanga tui intur pekna ah hian

pawimawh ber?

I. Tui pek thlen (access)

II. Hnianghnarna (adequacy)

III. Tui that/ thianghlim zawng (Quality)

IV. A tlo leh daihrei (Sustainability)

Page 86: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

86

a. I, b. ii, c. iv, d. a vaiin.

19. Eng tia tih/ sawngbawl a nih hiang nge bacteria te

tihbo a nih ang?

a. Puana thlitfimin (cloth filtration)

b. Coagulation

c. Oxidation and setting

d. Chhuanso (boiling)

20. Eng ber hi nge thingtlang khua a tui a lo him nana

ruahmanna?

I. A ti bawlhlawh tu hriat chhuah/ chian

II. A tibawlhlawh tu lakbo dan a thiam/ hmasawn

III. Dan ang thlapa tui lakna dan vil, enkawl leh kalpui.

IV. Tui a hnara atanga lak a intur chhawp a nih thleng a

enfiah.

a. I, b. ii, c. iv, d. a vaiin.

Page 87: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

87

A chhannate.

1. a 8. c 15. c

2. b 9. d 16. d

3. a 10. c 17. b

4. b 11. d 18. d

5. d 12. d 19. d

6. d 13. d 20. d

7. b 14. b

ABBREVIATIONS:

AIDS Acquired Immuno Deficiency Syndrome

ANM Auxiliary Nurse Midwife

ARWSP Accelerated Rural Water Supply Programme

AWW Angamwadi Worker

ASHA Accredited Social Health Activist

BIS Bureau of Indian Standards

BPL Below Poverty Line

BNV Bharat Nirman Volunteer

BRC Block Resource Centre

Cu m cubic metre

FTK Field Testing Kit

GLSR Ground Level Storage Reservoir

VC Village Council

VCWSC Village Council Water Sanitation Committee

HIV Human Immunodeficiency Virus

HGM Hydro Geo Morphological

IEC Information, Education and Communication

Lpcd Litres per Capita/person/day

m Metre

MGNREGS Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee

Scheme.

MDWS Ministry of Drinking Water and Sanitation, Government of

India.

MoU Memorandum of Understanding

NGO Non Governmental Organization

NRDWP National Rural drinking Water Programme

NRHM National Rural Health Mission

NSSO National Sample Survey Office.

OHSR Overhead Storage Reservoir

O & M Operation and Maintenance

PHED Public Health Engineering Department

Page 88: TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL …sirdmizoram.org.in/wp-content/uploads/2017/06/... · TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA 3

TUITHIANGHLIM INTUR NGAIHTUAH KAWNGA VILLAGE COUNCIL-TE MAWHPHURHNA

88

PRI Panchayati Raj Institution.

RGNDWM Rajiv Gandhi National Drinking Water Mission

RO Reverse Osmosis

RWSS Rural Water Supply and Sanitation

SC Scheduled Caste

SEM Self Employed Mechanic

SIP Service Improvement Plan

ST Scheduled Tribe

TDS Total Dissolved Solid

VDMC Village Dissaster Management Committee.

VWSC Village Water and Sanitation Committee

WHO World Health Organization.