Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour...

8/7/2019 Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour Party the M

1/175

T. C.

ANKARA NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

KAMU YNETM VE SYASET BLM (SYASET BLM)

ANABLM DALI

TKPDEN TPE SOL KEMALZM: MDDRNE

Yksek Lisans Tezi

Melek Zorlu

Tez Danman

Do. Dr. Ayhan Yalnkaya

Ankara-2006


2/175

T. C.

ANKARA NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

KAMU YNETM VE SYASET BLM (SYASET BLM)ANABLM DALI

TKPDEN TPE SOL KEMALZM: MDD RNE

Yksek Lisans Tezi

Tez Danman : Do. Dr. Ayhan Yalnkaya

Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad mzas

.................................................................... ........................................

.................................................................... ........................................

.................................................................... ........................................

.................................................................... .........................................

.................................................................... .........................................

.................................................................... .........................................

Tez Snav Tarihi ..................................


3/175

NDEKLER

Ksaltmalar .................................................................................................................. i

Giri ............................................................................................................................. 1

I. BLMMDD: Siyasal Bir ereveleme Denemesi

I. Bir Hareket Olarak MDD ....................................................................................... 21

II. MDDnin Siyasi Perspektifi ................................................................................. 33

A. Milliyetilik ve Anti-emperyalizm................................................................ 33

B. MDDnin Kemalizmle likisi ve Douculuk Vurgusu................................. 40

C. MDDnin ktidar Stratejisi ............................................................................ 49

III. Ara Deerlendirme: MDDnin elikileri ve ekicilii ..................................... 54

II. BLM

TKP ve Kadrodan MDDye Yansyanlar

I. Tek Parti Rejiminin Yerlemesi ve Rejime Muhalif Unsurlar ................................ 58

II. TKP: Kemalizmin Glgesinde Komnizm ........................................................... 68

III. Kadro: Kalknmac Devleti Aydnlarn Sol Yorumu .......................................... 89

IV. Ara Deerlendirme: TKP, Kadro ve MDD ........................................................... 96

III. BLM

Yn, TP ve MDDI. ok Partili Yaamdan 1960 Darbesine ................................................................ 106

II. Yn: Kemalizm ve Marksizm...............................................................................114

A. Ynclerin Siyasi Fikirleri ..........................................................................114

B. Yn-MDD likisi ....................................................................................... 121

III. lk Sosyalist Kitle Partisi: TP............................................................................ 125

A. Ksa TP Tarihi ............................................................................................ 126

B. TP ve MDD Ayrmasnn ki Ekseni ........................................................ 135

1. Teorik Ayrma Zemini: MDD-SD Tartmas ................................... 1352. Pratikte Ayrma: Parlamentarizm-Cuntaclk.................................... 145

IV. Ara Deerlendirme: Yn, TP ve MDD.............................................................. 152

Sonu ................................................................................................................ 153

Kaynaka ................................................................................................................ 155

zet .................................................................................................................... ii

ngilizce zet .............................................................................................................iii


4/175

i

KsaltmalarAET Avrupa Ekonomik TopluluuAP Adalet PartisiATT Asya Tipi retim Biimi

BMM Byk Millet MeclisiCDTA Cumhuriyet Dnemi Trkiye AnsiklopedisiCHF Cumhuriyet Halk FrkasDev-Gen Trkiye Devrimci Genlik FederasyonuDTCF Dil-Tarih-Corafya FakltesiDP Demokrat PartiDev-G Devrimciler GbirliiDSK Devrimci i Sendikalar KonfederasyonuFKF Fikir Kulpleri FederasyonuFT Feodal retim TarzTTB stanbul Teknik niversitesi Talebe BirliiTTOTB stanbul Teknik niversitesi Teknik Okullar Talebe Birlii

FTC ktisat Fakltesi Talebe CemiyetiGB lerici Genlik BirliiKHF Kadnlar Halk FrkasMBK Milli Birlik KomitesiMDD Milli Demokratik DevrimMGK Milli Gvenlik KuruluMHP Milliyeti Hareket PartisiNATO Kuzey Atlantik Pakt (North Atlantic Treaty Organization)OYAK Ordu Yardmlama Kurumu

DP zgrlk ve Dayanma PartisiPDA Proleter Devrimci Aydnlk

SB Sovyetler BirliiSBKP Sovyetler Birlii Komnist PartisiSCF Serbest Cumhuriyet FrkasSD Sosyalist DevrimSDP Sosyalist Demokrasi PartisiSG Sosyalist Genlik rgtSSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliiSTMA Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler AnsiklopedisiTCF Terakkiperver Cumhuriyet FrkasTEP Trkiye Emeki PartisiTHF Trkiye Halk tirakiyun Frkas

THKO Trkiye Halk Kurtulu OrdusuTHKP-C Trkiye Halk Kurtulu Partisi- CephesiTSF Trkiye i ifti Sosyalist FrkasTKP Trkiye htilalci i Kyl PartisiTP Trkiye i PartisiTKB Trk Kadnlar BirliiTKP Trkiye Komnist PartisiTKP/ML-TKKO Trkiye Komnist Partisi/Marksist Leninist-Trkiye i Kyl

Kurtulu OrdusuTSP Trkiye Sosyalist PartisiTSEKP Trkiye Sosyalist Emeki Kyl Partisi

TSTAV Trkiye Sosyal Tarih Aratrmalar Vakf


5/175

1

Giri

Trkiyede sol1 akmlarn 12 Eyll 1980 darbesi sonras iine dtkleri

durum, toplumsal tabann ve ideolojik dayanaklarn yitirme, marjinalleme

biiminde tanmlanabilir. Trkiye sol hareketi iin tam anlamyla bir dayanak

oluturmasa da 1990l yllarla birlikte reel sosyalizmin k deneyimiyle

birlikte, yenilgi adeta zmsenmi, ideolojik kriz iinden klamaz olarak grlmeye

balanmtr. 24 Ocak 1980 kararlaryla balayan srete, zaln kiiliiyle

zdeletirilen neo-liberalizm uygulamas2

ve darbe sonras sola ynelik youn ve

bilinli bastrma hareketi sonucu toplumsal ve siyasal ortam farkllam, nceki

dnemin argmanlaryla kavranamayacak yeni oluumlar sahneye kmtr.

Tm ykc etkilerine ramen 1980 yln her eyin deitii bir milat olarak

kavramak doru olmayacaktr. Sreteki byk kopuu gzden karmakszn,

sreklilik arz eden kimi unsurlara da dikkat ekmek gerekir. rnein Krt hareketi,

Kbrs sorunu ya da Avrupa Birlii gibi 1980 sonrasnn belli bal tartma

alanlarnda, soldan gelen kimi tepkilere bakldnda 1960l ve 1970li yllardaki

kavray ufuklarnn geniletilmesi bir yana, belki daha tutucu yaklamlar sergileyen

kimi sol unsurlara rastlanabilmektedir. rnein, 1960lardaki Kemalist milli cephe

slogan 2000li yllarda da bir yaam alan bulabilmektedir. Bunun bir rnei, nl

1 Tez boyunca Marksizmle belirli dzeyde ilikilendirilebilen ve toplumsal dzen olarak sosyalizmingren Trkiye solu kastedilmektedir. Bu balamda alma ierisinde grleri deerlendirilecekakmlardan Kadro ve Ynn bylesi bir tanma dahil edilmeleri kavramsal snrlarn zorlanmasolarak grlebilir. Ancak bu iki akmn arasal da olsa Marksizmle ilikileri dolaysyla sol tanmnadahil edilmeleri tercih edilmitir.2 1960tan itibaren uygulanan ithal ikameci byme modeli yerine 1980de uygulamaya konulanda dnk byme modeli; devletin ekonomiye mdahalesini azaltmay, reel cretleri drmeyi,emek-sermaye dengesini sermaye lehine bozmay hedefleyen, emperyalizmin ve yerli hakim snflarnkarlarna hizmet eden bir sermaye birikim modelidir. Ayrnt iin bkz. Fikret Bakaya,Paradigmann flas, Resmi deolojinin Eletirisine Giri, stanbul: Doz Yaynclk, 1997, s. 295-305.

Turgut zaln ekonomi ynetiminde etkin olduu bir dnemde karlan 24 Ocak kararlarysa bumodelin ilk uygulamasdr.


6/175

2

Kzl Elma Koalisyonudur. 2003 ylnn balarnda milliyeti sa (MHP) ve

kendini milliyeti sol olarak tanmlayan i Partisi, milliyeti bir zeminde

zellikle, AB kartl zerinden ortak tepkiler gelitirmeyi baarmlardr. Bu

ortakln bir yansmas olarak, 21 Temmuz 2003 tarihli Trk Solu dergisinde lkc

yazarlarn, sac siyasetilerin ve ulusal solcularn yazlar birlikte yaymlanmtr.

Bugn pek ok adan eletirilerek ald dnlen 1960 ve 1970lerin

argmanlarnn, 1960 sonras solun karakteristiklerini bnyesinde barndran ve

hemen tm unsurlarn kar odak ya da ilham kayna olarak etkilemi olan Milli

Demokratik Devrim (MDD) tezi paralelinde deerlendirilmesi, sreteki kopuu gz

ard etmeden, sreklilie yaplan vurguyu anlaml klmaya yardmc olacaktr.

Bu tezde 1960lar ve 1970ler solunun nemli bir bileeni olan MDD tezi ve

bu tezin etrafnda ekillenen hareket, tarihsel srete etkilendii ve kart tezler

gelitirerek beslendii akmlar gz nne alnarak anlalmaya allacaktr. Bu

yaplrken MDD tezi, Trkiye sol hareket tarihindeki konumu erevesinde,

ncelikle kendi i dinamikleriyle betimlenecek ve benzer siyasi oluumlarla

karlatrlmal olarak incelenmeye allacaktr.

MDD, genel karakteristikleriyle, 1965te Mihri Belli tarafndan

ekillendirilmeye balanan, bir yanyla eski TKP geleneinin, bir yanyla Kadro ve

Yn hareketleriyle karakterize edilen sol Kemalizmin bir paras olan, ykselie

getii dnemde kar odak olarak Mehmet Ali Aybarn ynetimindeki Trkiye i

Partisinin varlndan beslenen Trk solunu teoriden programa, stratejiden taktie


7/175

3

oradan tarihe pek ok alanda muazzam bir bombardmana tabi tutmu olan3 bir

harekettir.

MDDyi ve etkilendii akmlar, belirleyen nemli bir olgu

modernleme/Batllama4 pratiinin Trkiye sol hareketinin geneli iin geerli

dolaysz etkisidir. Trkiye sol hareketi, ilk Osmanl sosyalistlerinden itibaren,

Tanzimatla balatlan, Dou-Bat ikileminden kaynaklanan elikileri olduka

sancl biimde yaam olan, Trk modernlemesinin bir parasdr.

Daha adil ve daha zgr bir dnyann yaratlmas idealine, ekonomik ve

sosyal gelimenin salanmasyla ulalabileceini ngren sol hareketin

modernizmle varolusal ilikisinden sz edilebilir.5 Evrensel bir kategori olarak sol

3 Ergun Aydnolu, Trk Solu (1960-1971) Eletirel Bir Tarih Denemesi, stanbul: Belge Yaynlar,1992, s. 98.4 Tez boyunca modernleme ve Batllama kavramlar ayn anlamda kullanlacaktr. Batllama,modernlemeye gre daha dar kapsaml bir kavramdr. Bir kere, kapitalizmin gelimesine elik eden

bir sre olarak modernlemenin her lkeyi u ya da bu lde Batl lkelere benzetmesi kanlmazolsa bile, her modernleme srecine tam boy bir Batllama elik etmeyebilir. () kincisi,modernleme, maddi sre ve gstergelerden duygu ve dnce dnyasna dek uzanan kapsayc birkavramken, Batllama arlkl olarak biimle ilgilidir ve bu nedenle kapsam daha dardr. Gene de,Trkiye gibi zel bir corafi konuma sahip, bu konumun sosyal darwinist ierikli benzeme-yetimeabalarna sahne olmu bir lkede modernleme, Batllama ile neredeyse zde hale gelmi ya dayle grlmtr. Metin ulhaolu, Modernleme, Batllama ve Trk Solu, Modernleme ve

Batclk: Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt 3, (ed.) Uygur Kocabaolu, stanbul: letiimYaynlar, 2002, s. 171.5 Bilindii gibi, sol saa greli olarak tanmlanabilecek bir kavramdr ve sol/sa ayrmnn temeliFransz htilaline kadar uzanr. Sa ve sol, muhafazakarlarn en sada, deiim yanllarnn en soldaoturduu Fransz htilalinin Birinci Cumhuriyet Meclisinden siyaset literatrne gemi politikannevrensel kategorileridir. Greliliin ifadesi ise ihtilalin hakimi burjuvazinin ideolojisi olan

liberalizme kar sadan gerici, soldan ilerici tepkiler gelmesi sz konusu olmasdr. Ayn zamandasa ve sol ierii bir kez belirlenmi, mutlak anlaml szckler deildir. Norberto Bobbio, BirPolitik Ayrmn Anlam Sa ve Sol, Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar, 1999. zellikle 1848 htilalisonras sosyalistlerin de siyasi arenaya topyac grlerinden arnm olarak farkl biimde kmalarayrma yeni bir boyut kazandrmtr. Marksizmin ortaya kna kadar sosyalist ad altnda toplanankesimler iin net bir tanm yapmak, bunlar tek bir potada toplamak aklayc deildir. Snf kavgasve tarihsel maddecilik fikirleri sosyalist fikriyat iin r ac olmutur. Sosyalist dnce I.Enternasyonalde anarizm ve II. Enternasyonalde sendikalizm tartmalar yrtm, yzyldeiirken, sol cephe asl, sosyalist devrimin yaplmasna ve tarzna karar vermek sorunu yzndenadamakll paralanmtr: Burjuva kapitalizminin olgunlamas nereye kadar beklenecektir?Rusyadaki 1917 Ekim devrimi ise, btn solcu parti ve gruplarn aralarnda kategorik bir snflamayayol amtr. Bu hareketi, dnyada solun zaferi iin bir umut olarak grenler, tekilerdenayrlarak komnist adn alm ve 3. Enternasyonal evresinde toplanmtr. () III. Enternasyonalle

balayan dnemin Marksizm anlaynn pozitivist, determinist vurgular tad sylenebilir. Trkiyesol hareketinin 1960l yllara kadarki en nemli unsuru olan illegal TKPnin de (zellikle 1936


8/175

4

hareket modernizmle sk bir iliki ierisindedir. Trkiye sol hareketi de Trk

modernleme geleneiyle olduka paralel bir gelime gstermitir. Trk siyasi

literatrnde ciddi anlamda sosyalist bir kvlcmn ilk kez deneyimlendiini

sylemenin yanl olmayaca 1908 Jn Trk Devriminden itibaren 80 ncesi sol

harekete baktmzda gze arpan nemli bir olgu harekete yn veren

modernlemeci/kalknmac karakteridir. deolojik muhtevas bakmndan ve dar

anlamyla solun k noktas insan; insan akl ve insan tabiatnn mkemmel

olabilecei inancdr.6

Bu anlamyla sol hareket Aydnlanmayla7

ve dolaysyla

moderniteyle8 dolaysz bir ilikiye sahiptir.

Avrupa solunun ideolojik kaynakln yapan Marxn, burjuvaziyi emek

gcnn yarattn belirtirken, burjuvazinin yaratt retici gce yapt vg9, bir

ilerleme vgs olarak solun bu kavraynn bir yansmasdr. Sosyalizmi

modernliin son kalesi olarak tanmlayan Baumana gre Sosyalizmin orijinallii,

sonrasnda), 51 tevkifatna kadar III. Enternasyonal izgisinde olduunu syleyebiliriz. Tunay,Trkiyede Sol Akmlar Cilt I (1908-1925), Ankara: Bilgi Yaynevi, 1967, s. 2-7.6 Mete Tunay, a.g.e, s. 2.7 Aydnlanma deyince onsekizinci yzylda gereklemesi ve sonular itibariyle hem Amerika hemde hemen hemen Avrupann her tarafnda etkili olan, geleneksel olarak ngiliz Devrimiyle balatlp,Fransz Devrimiyle bitirilen felsefi bir hareket ve daha nemlisi bu hareketin sonularyla belirginlikkazanan toplumsal ve siyasal bir srece gndermede bulunulur. () Aydnlanma btn Avrupaykapsayan bir entelektel oluum olarak olaylarn ve nesnelerin olduundan daha iyi olabileceineynelik bir optimizm, akla ve dncenin nderliine ynelik bir entelektalizm, toplumsal ve insaniolaylara duyarllk ve metafizikle ortodoksinin zayflamasyla, otoriteryan kurumlara duyulan sayg

her yerde benzerlikler gsterir. Aydnlanma dnrleri iin devlet, modernlii snrlandrmann vebireyleri disiplin altna almann zorunlu bir aracdr. Ahmet idem, Aydnlanma dncesi,stanbul: letiim Yaynlar, 1997, s. 13-15.8 Modernite, 16. ve 17. yzyllarda balamtr. Modernizm ise 19. yzyln sonlarnda zelliklesanatlarda balayan ayn zamanda gnmzn toplumsal pratiklerinin anlalmasnda yardmcolabilecek paradigma deiikliidir. Modernizm, modernitenin varsaymlarndan temel bir kopuukaydetmektedir. Bizim iinde yaadmz dnem ve modern, modernite olarak deil modernizmbazda anlalmaldr. Scott Lash, Modernite mi, Modernizm mi? Weber ve Gnmz ToplumsalTeorisi,Modernite Versus Postmodernite, (der) Mehmet Kk, Ankara: Vadi Yaynlar, 1993, s. 47.Bermana gre ise Modernlik hakkndaki hal-i hazrdaki dn birbirinden sk skya koparlmiki farkl blmeye ayrlm durumda: Ekonomi ve politikada modernleme, sanat, kltr veduyarlkta modernizm [olarak]. Marshall Berman, Kat Olan Her ey Buharlayor, stanbul:letiim Yaynlar, 1994, s. 126.9

Karl Marx,Friedrich Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Ankara: Sol Yaynlar,1993.


9/175

5

esizlii ve vazgeilmezlii, modernlikten farkl ama ve aralar ortaya koymasnda

deil, () toplumun kalitesinin, en zayf yesinin refahyla llecei dncesinde

yatyordu. Nitekim sosyalist standartlarla, modernliin performans srekli hedeflerin

ok gerisinde kalyor ve aralarn etkinlii de hep zayf kyordu. Kapitalistlerin

idaresindeki modernlik, kt performans ve verimsizlikle sonulanyordu!10

Modernite, modernizm, modernizasyon (modernleme), modernlik gibi tm

modernden treyen kavramlar iin geerli olan genellemeler, kabaca 16. yzyldan

itibaren Avrupada balayan etkileri gnmzde ve tm dnyada devam eden srecin

yaratt dnm karlayabilecek trdendir.11 Bu anlamda modernlik etkilerini

tm dnyada hissettirmi olmasna ramen, Bat d toplumlar iin modern olmak

ile Bat Avrupa toplumlar iin modern olmak ayn anlama gelmemektedir.12

ideme gre Modernite bir projeye, refleksiyona, modernizasyon ise bu projeyi

mmkn klan kurumsal-yapsal evrime iaret eder. [Bu ise] Bat d toplumlarn,

10 Zygmunt Bauman, Modernlik ve Mphemlik, (ev.) smail Trkmen, stanbul: Ayrnt Yaynlar,2003, s. 337. Bylesi bir yorum sosyalizmin yalnzca retici glerin geli tirilmesine kanalizeolmu bir akm olarak konumlandrlmas olarak alglanabilir. Bu balamda modernleme ilemodernliin eletirisini de iine alan modernite arasndaki ayrma dikkat ekerek sosyalizminmodernist nitelii vurgulanmaldr. Dolaysyla modernlemeci olmadan da sosyalist olmakmmkndr. Ayn zamanda sosyalizmin kendisini modernlemenin yaratt yaam biimininbtnne bir alternatif olarak kurduunu da belirtmek gerekmektedir.11 Modern olmak, artk dne ait olmayan ve baka yntemlerle ele alnmas gereken bir dnyada

yaamak demektir. Abel Jeanniere, Modernite nedir?, (ev.) Nilgn Tutal Kk , ModerniteVersus Postmodernite, s.16. Modern olmak, paradoks ve elikilerle dolu bir hayat srdrmekdemektir. () Hatta denilebilir ki tam anlamyla modern olmak biraz da anti-modern olmakdemektir. Berman, a.g.e., s. 24. Baumana gre Modern devletin egemenlii, tanmlama vetanmlar sabitleme iktidar olduu iin, kendi kendisini tanmlayan ya da iktidarn tanmlamasndankaan her ey sapkndr. () Modern akln egemenlii, tanmlama ve tanmlar sabitleme iktidarolduu iin, kesin bir tayinden kaan her ey bir anormalliktir, bir meydan okumadr. () Modernbilin eletirir, uyarr ve alarma geirir. Eylemin etkisizliini her seferinde yeniden ortaya kararakeylemi srekli klar. Dzenleme pratiinin baarlarn niteliksizletirerek ve yenilgilerinin ortayadkerek bu pratii daimiletirir. Bauman , a.g.e., s. 19.12 Giddensa gre Modernlik kkleri Avrupa tarihinin belirli karakteristikleri iinde bulunan venceki dnemlerle ya da dier kltrel ortamlarla ok az koutluklar gsteren ulus-devlet vesistematik kapitalist retim gibi iki farkl rgtsel gruplama tarafndan desteklenen yaam biimleri

ynnden Batya zgdr Anthony Giddens, Modernliin Sonular, stanbul: Ayrnt Yaynlar,1994, s. 156-157.


10/175

6

sadece modernletikleri ama modern olamadklar yani ancak modernitenin

kurumsal altyapsyla eklemlenebildiklerini varsaymakla ilgilidir.13

Dou ile Batnn farkl anlam dnyalarn temsil eden bir kartlk biiminde

kavranmalar ya da Douya mistik bak 19. yzylda veri kavray biimidir.

Batnn Dou zerine yarglarnda, belirli dzeyde bir hayranlk ieren ilk

dnemlerin -Dounun gl ya da eit olduu- aksine belirli bir dnemden itibaren

bir nitelik deiimi sz konusu olmutur. lk dnemlerin aksine zelikle 19.

yzyldan itibaren, smrgeci bir kavraya ortam yaratan, arkiyat bak ikame

edilmitir. arkiyat bak, Douyu ve Baty deimez zlerin varlyla aklama

giriimi, smrgecilik tarihiyle zdeletirilen bir tutumdur. Buna gre, Bat laik

demokrasisinin iledii mekan, Dou ise duraanln mekandr. Bat, deiimin

mekan olmasyla, ara kurumlarn varlyla kendiliinden oluan sivil topluma

yaplan vurguyla temsil olunurken; Dou, duraanlk, ceberut devlet geleneiyle

anlalr klnmaktadr. arkiyatlk Batnn stnlyle birlikte gelien bu durumu

veri olarak kabul eden bir sylemdir. Ancak Saidin belirttii gibi bu yalnzca bir

sylem deildir. erisinde iktidar da barndrr ve bunun yansra asl nemlisi bir

gereklie tekabl eden bir duruma gndermede bulunur.14 Fakat Bat ile Dou

ayrmna her dokunulduunda sorun aydnlanmamakta aksine bulanklamaktadr.

15. yzyldan itibaren corafi keiflerle balayan Batda yaanan kapsaml

dnm sreci sonucu Bat stnln hemen her karlama durumunda

13 Ahmet idem, Trk Batllamasn Aklayc Bir Kavram: Trk Bakal Batllama,Modernite ve Modernizasyon,Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt 3, s. 68. Modernlik dnyatoplumlar arasnda ortak bir deneyimi varsaym ancak zaman ve konumlandrma asndan birhiyerariye tabi tutmutur. Nilfer Gle, Bat D Modernlik: Kavram zerine, a.g.e., s. 61.14

Edward W. Said, arkiyatlk, Batnn ark Anlaylar, (ev.) Berna nler, stanbul: MetisYaynlar, 1995.


11/175

7

kantlamtr ve bunu da gelimilik dzeyine yaslanan iktidaryla perinlemitir.

Ancak Birinci Dnya Savandan sonra Avrupa merkezcilik sarsnt geirir. Sava

sonrasnda siyasi bamszlk hareketleri, smrgeci glere kar ayaklanmalar

btn Dou lkelerini sarsm bulunmaktadr. Modernleme, kalknma, az

gelimilik vb. gibi, Edward Saidin deyiiyle cmlesi dou kokan kuramlarn

ortaya kmas, Bat dnya egemenliinin srdrlmesi ve Dou lkelerinde grlen

Bat kart hareketlerin yumuatlmas ihtiyalarn bir sonucudur.15 Bu kez

azgelimi toplumlarn gelimi toplumlara yetiebilecei savunulur. Bu kalknmac

tezlerin younluk kazand yeni bir dnemdir. Ancak Bat d toplumlar yine geri

kalm olarak konumlandrlr. Bylelikle hem Batnn dnya egemenliini

srdrmesine hem de Dou lkelerindeki Bat kart kavrayn yumuatlmasna

hizmet edilmektedir. 1960l yllardaki modernleme kuramnn revizyonu srasnda

geleneksel-modern ayrm ilk eletiri unsurlarndan biri olmutur. Geleneksel toplum

modern toplum ayrmnn mutlaklatrlmas, tm toplumlarn mutlaka ulus

devletleeceine, kapitalistleeceine dair inan ve bylece smrgecilie ortam

hazrlanmas sz konusudur. Modernlemenin, kendi eletirisini de iinde barndran

ikili doas gz nnde bulundurulmadan yklenen olumlu anlam, daha dorusu

ilerleme, sosyo-ekonomik gelime vb. ile modernlemenin ayn anlamda kullanl,

Dou/Bat ayrmn merulatran bir dzlemde ele alnn olanakl klmtr. Bat ve

Dounun ierii bir kez belirlenmi olarak kavranmas, Dou ve Batya

15

smail Cokun, Modernleme Kuram zerine, Sosyoloji Dergisi, stanbul: stanbul n. EdebiyatFak. Yay. (1. basmdan ayr basm), 1989, s. 295.


12/175

8

farkllklarn vurgulamaktan te kart anlamlar yklenmesi, modernleme

kuramnn en problemli alanlarndandr.16

[Bat d toplumlar nceleri] modernizmi esas olarak gereklemeyen ya da

ok uzaklarda olup biten bir ey olarak algladlar.17 Fakat sonradan ilerlemek,

adalamak anlamna gelen modernleme eski, ypranm ve geri olarak kabul

edilen ne varsa onu yok etmesi gereken bir ey olarak alglanmtr. Dolaysyla

azgelimiliin modernizmi iinde yer alan Trk modernleme deneyimi bu

niteliinden kaynaklanan birtakm zelliklere sahiptir. Bu zelliklerin balcas ise

Batya gre tanmlanyor olmaktr. Bir dier ifadeyle Batda mevcut olann bizdeki

yokluuna18 ve ge (geri) kalmlka ilikin vurgulara yansyan kavraytr.

Batllama, kolonizasyon ve kapitlasyon ikilisiyle kapitalist pazarn bymesini

de kapsadndan, tarihsel evrimin Bat lehine olmak zere eitsiz gelimesini de

ierir. Batl olmayan toplumlarn, hangi adlarla adlandrlm olursa olsun,

yaadklar ya da maruz kaldklar modern pratikler, tarihsel olarak asla ada

16 Batnn Osmanlya zel yaklam, 19. yzylda Dou sorunu erevesindeydi. Halledilmesigerekli bir sorun kayna olarak grlyordu. Tutucular da , liberaller de, sosyalistler de ayn terimikullanmlardr. Ancak Dou sorunu tutucular iin Osmanl devletinin paylam, liberal veMarksistler iin ise ezilen uluslarn kurtuluu sorunu idi. Liberaller ana hatlaryla, kendi lkelerinin

karlarna bal, kk lkeler kurulmasndan yana iken, Marx, Engels ve 1. Enternasyonal ulusalhareketleri Avrupada devrimin bir yardmc gc olarak gryorlard. Taner Timur, OsmanlMiras, Gei Srecinde Trkiye, rvin C. Shick, E. Ahmet Tonak (der), stanbul: Belge Yaynlar,1992, s.19.17 Berman, a.g.e., s. 235.18 Batnn geliimi, nceden teorisi yaplan ve bilinli bir ekilde saptanan bir toplum modelinegre olmamtr. Deiik dzeyde ve nitelikte bir sr unsurun, yzyllar boyunca, kendiliinden veelikiler iinde geliiminin bir rn olmutur. () Yakn tarihimizde Batllama ad verilen vekkeni -III. Selim dnemine kadar gtrlmekle beraber- esas olarak Tanzimatla balayan sre iseBatdakinden ok farkl biimde cereyan etmitir. Egemen tarih yazmnda reform hareketleri,modernleme, laikleme gibi kavramlarla da ifade edilen bu sre, Batdaki gibi kendiliinden vebamsz bir geliimin rn olmamtr. Farkl bir toplum yapsnda ve farkl koullarda gerekleenbir srecin rn olan bir toplum modeli benimsenmi ve bizde de gerekletirilmeye allmtr.

Taner Timur, Osmanl almalar lkel Feodalizmden Yar Smrge Ekonomisine, Ankara: mgeYaynlar, 1998, s. 85-86.


13/175

9

pratikler olmamtr. Batllama, bu halde zaten, bir telafi edici ideoloji ve tarihsel

gecikmiliin giderilmesinin bir aracs olarak kendisini kurmutur.19

Osmanlnn son dnemlerinde, kabaca 1800lerden itibaren -Avrupann

stnlyle yzleilmesi ve bu durumun iselletirilmesi srecinde20- en nemli

soru Bu devlet nasl kurtulur?21 idi. Bylesi bir soruya cevaplar da, kukusuz

devlet eksenliydi ve devletin kurtulmasyla, devletle birlikte kurtulmay hedefleyen

merkeziyeti padiahlara ve daha sonralar brokrat elitlere aitti. Belirtilmesi gereken

asl husus, ynetici kadro dnda saylabilecek aydnlarn da merkeziyeti eilimlere

sahip olmalar, ksacas temel saikin devletin bekas iin kafa yorma abas olmas,

sonuta yetien tm aydnlarn mevcut iktidar eletirseler de devletin aydnlar

olarak kalmalardr.Tanzimat dnemi aydnlarndan Kadroculara hatta bir anlamyla

Ynclere 22 kadar Trk aydnlar iin bu tanmlamann geerliliini koruduunu

syleyebiliriz.

Kemalist kadrolarn Osmanl mirasn reddetme abalaryla srekli eletirerek

Tanzimat zihniyeti olarak isimlendirdikleri ey, Osmanl slahat hareketlerini

ekingen, muhafazakar (teokratik ve geleneki), ikici (telifi ve tavizci), fakat daima

aratrc ve Batc damgasn vuran bir zihniyettir.23 Tanzimatn ynetici

19 idem, a.g.e., s. 68.20 XVIIIinci yzylda Osmanl Devletinin Bat devletleriyle politik ve ekonomik ilikilerininbalanglar zelik gsterir: (1) Deime ve kalnma abalar, bu devletlerin siyasal atmalarnakartrlmtr; (2) Batya dnme ondan etkilenme, ya hep tersine ya da zamansz olmutur; (3) Batyadn, ieride reform yapma zorunluluklarndan kanmak iin ya da bundan kanlamaynca Batyadn denize denin ylana sarlmas cinsinden olmutur. Niyazi Berkes, Trk Dnnde BatSorunu, Ankara: Bilgi Yaynevi, 1975, s. 175.21 Tark Zafer Tunaya, Trkiyenin Siyasi Hayatnda Batllama Hareketleri, Ankara: Yeni GnYaynlar, 1993, s. 112.22 rnein Kemalist deerleri ve cumhuriyetin getirdiklerinin koruyuculuunu stlenmi askerikesimlerle kurduklar iliki ve onlar konumlandrma biimleri anlamnda.23 Tunaya, a.g.e, s. 112. Tanzimatln taklitilik olduuna kar kan Timura gre Osmanl

toplumunun temel eksiklii Baty taklit etmekten deil taklit edememekten ve Batnn empoze ettiiilikiler modelinden kaynaklanmaktadr. Timur, a. g.e., s. 97.


14/175

10

aydnlarna eletirel bakan bir sonraki kuan aydnlar, Jn Trkler Tanzimat

reformlarnn yzeysel ve Osmanl-slam deerlerini hie sayar nitelikte olduunu

savunmaktaydlar. Jn Trkler de Bat tipi bir yurtseverlik hareketini

srdrmelerinin yansra kendi manevi deerlerini romantikletirerek onlara Batnn

deerlerine nispetle bir stnlk tanmak ve memleketin daha nce prestijinin yksek

olduu dnemler zerinde fazla durmak eilimi de yksektir.24 Geleneksel slami

kaynaklara dayanmaya ve halkn inanlaryla ters dmemeye zen gsteren Jn

Trklerin ilk defa brokratik elitin dnda bir yant arama abas iinde olduklar

sylenebilir. Hatta Tunaya, onlar sayesinde ilk defa, ferdin iktidar karna ktn

savunmaktadr.25

Modernlemenin ilk aya, Tanzimat dnemi aydnlarnca ekillendirilirken

ikinci aamas, 30 yllk Abdlhamit istibdad sonras, yani kinci Merutiyet Dnemi

aydnlarnca biimlendirilmitir. 1908de bir darbeyle ynetimi ele geirmeyi

baaran, yeleri arasnda pek ok subay bulunan ekonomik duruma klasik liberal

bak asyla yaklaan ttihatlar, brokrat ve subay olduklarndan onlar iin

topluma canllk kazandrmada en nemli ve tek ara devletti. deolojik bakmdan

semeciydiler ve onlarn ortak paydas, ortak bir ideolojik programdan ok, ortaklaa

bir tutumlar btnyd. Bu tutumlar btnndeki nemli unsurlar, milliyetilik,

nesnel bilimsel dorunun deerine olan pozitivist inan, bu doruyu yaymada ve

halk iyiletirmede eitimin gcne olan byk (ve olduka saf) gven, merkezi

devletin toplum iinde itici g olma rolne olan sarslmaz inan ve Abdlhamit

24kr Haniolu, Bir Siyasal Dnr Olarak Abdullah Cevdet, stanbul: Emek Matbaaclk, 1981,

s. 183.25 Tunaya, a.g.e., s. 114.


15/175

11

dneminde hkm sren ihtiyatl muhafazakarla bariz ekilde ters den bir tr

eylemcilie, deiime ve ilerlemeye olan inant.26

Batllama konusundaki genel tavr ise Gkalpin hars (kltr)

medeniyet (uygarlk) ayrmnda ifadesini bulur. II. Merutiyetin olduu gibi

Cumhuriyet dneminin de, iktidardaki asker ve sivil brokratlarn ideolojik

daarcn dolduran dnr olan Gkalp, Bat bilimi ve tekniinin olduu gibi

alnmasn ama Batnn kltrnn ulusal kltrn gelitirilmesinde ancak model

olarak benimsenebileceini savunmutur. Gkalpe gre adalama

Batllamaktan deil Trklemekten gemektedir.27

Yine asker-sivil aydn zmre olarak Kemalist kadrolarn devraldklar en

nemli mirasn ulusla zdeleen, tarafsz ve hibir zel kar temsil etmedii

varsaylan gl ve merkezilemi devlet gelenei olduunu syleyebiliriz. Devletin

ve brokrasinin modernleme srecinde stlendii baat rol Kemalist dnemde de

devam etmitir. Reformlarna ekil verirken nceki dnemden kalan pozitivizm

vurgusunu byk lde korumulardr. Kemalizmin etkisi altnda bulunduu

pozitivizm, 19. yzyl pozitivizmidir. Bu ideolojinin gl ve merkezi bir devleti

ycelten sekinci ierii bir yana, tarihsel ilerleme fikri de otoriter ve demokratik

olmayan bir zellik gstermektedir28

26 Erik Jan Zrcher,Modernleen Trkiyenin Tarihi, stanbul: letiim Yaynlar, 2004, s. 193.27 Selahattin Hilav, Dnce Tarihi (1908-1980), Trkiye Tarihi Cilt 4, ada Trkiye 1908-1980,(der.) Sina Akin vd., stanbul: Gerek Yaynevi, 2000, s. 390.28 Yine bilimin ve eitimin nemine yaplan vurgular dikkat ekicidir. Nesnel dnyay elverilibilimsel yntemlerle bilebilme olanana kavumu eitilmi insanlarn toplum ynetiminde egemenolmalarn arzulamak, pozitivizmin doal bir uzants olmaktadr. () Kemalizm, toplum kavraybakmndan iinden geldii geleneksel aydn hareketinin maarifi ve kanuncu zihniyetinin

srdrcsyd Levent Kker, Modernleme, Kemalizm ve Demokrasi, stanbul: letiim Yaynlar,2004, s. 234.


16/175

12

Ancak Kemalist iktidar yalnzca teknolojik ve bilimsel alanda deil kltrel

alanda da Batllamay hedeflemitir. Bu durum ise Kemalizmin en nemli ikilemini

ortaya karmtr. Kemalist siyasal dnn en byk i elikilerinden birisi,

topluma Batllama hedefini byk lde empoze ederken, bunun kendine zg

bir Batllama olmas iin de bir o kadar titiz davranmasdr 29

Osmanl/Trk deneyiminde Batllama gereksinmesinin halk kitlelerinin

taleplerine karlk geldii sylenemez.30 Batllama ncelikle toplumun zerinde

ykselen aydn kesimlerin inisiyatifinde gerekletirilmeye allmtr.

31

Bat

smrgecilii dorudan ya da dolayl olarak kontrol altna ald lkelerde iki tip

aydn yetitirmitir. lk kategoride Bat kltrn tam anlamyla zmsemi, fakat

kendi kltrne, deerlerine hatta diline yabanclam smrge aydnlarn

sayabiliriz. () kinci kategoride ise Osmanl devleti gibi yar-smrge statsndeki

lkelerde Bat etkisinin yaratt aydnlardr. Bunlar, Bat kltrn tam

zmleyemedikleri gibi kendi kltrel deerlerine de inanlarn byk lde

kaybetmiler, bir deer ve referans krizi iinde bocalayan hybride [melez] varlklar

haline gelmilerdir.32 Referans aray ierisindeki Osmanl aydnlarnn

29 Ahmet nsel, Giri, Kemalizm: Modern Trkiyede Siyasal Dnce, Cilt 2, (ed.) Ahmet nsel,stanbul, letiim Yaynlar, 2001, s. 23.30 Kkmere gre Batllama, Bat toplumuna girme, sivil toplum yaratma abalar, Batkapitalizminde olan ve yerli retim tarzndan kopuk ya da onla btnleemeyen szde kltr devrimigrmndedir. Varolan retim aralarnn sahipleri ve halkn byk blm styapsal kltr devrimihareketini (anayasasndan sanatna kadar) kabul edemeyecek ve tepki gsterecektir. drisKkmer, Batllamada Brokrasinin Yeri, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt 2,stanbul: letiim Yaynlar, 1983, s. 249.31 Avrupallama veya Batllama, kkleri 18. yzyl sonlarna uzanan sosyal deime srecidir.lkemizde kinci Merutiyete kadar bir devlet politikas olarak deil, yar uurlu bir zlem olarakdaha ok aydnlar arasnda belirir. Cemil Meri, Batllama, Cumhuriyet Dnemi Trkiye

Ansiklopedisi, Cilt 2, stanbul: letiim Yaynlar, 1983, s. 234.32 Taner Timur, Trk Devrimi ve Sonras, Ankara: mge Kitabevi, 1993, s. 269.


17/175

13

Batllamaya balca tepkileri Osmanlclk, Batclk, slamclk ve Trklk

olmutur.33

Batllamann bir dier zelii, bir devlet politikas olarak benimsenmesinin

ve yukardan aa karakterinin sonucu olarak, yzeysel kalmasdr.34 Bu durum daha

ok halkn benimsedii deerler sistemiyle Batclarn benimsedikleri arasndaki

farka yansmtr.

Btn dnyann ister istemez Batllamak zorunda35 olduunu belirten

Berkese gre adalama akmna kar kan her tepki daima dinsel bir nitelikte

grnr. Bu nedenle Berkes, laikleme yerineadalamaterimini tercih etmektedir

ve bunu aa uymak, onun gereklerine uyacak biimde deimek ve

kutsallam gelenek boyunduruundan kurtulma sorunu olarak tanmlamtr.36

Berkese gre Osmanl/Trk Batllamas kolay ve tam anlamyla baarl

33 Osmanlclk, Tanzimat Dneminin sonlarna doru ilk defa Gen Osmanllar tarafndan ortayaatlmtr. Gen Osmanllar, ulusuluk isyanlarnn kmasn ve devletin dalmasn nlemeyiamalamlardr. slamclk ise, I. Merutiyet Dneminin sonlarna doru glenmitir. Osmanllkesinde yaayan Mslmanlar Halifelik kurumunun dini gc etrafnda birletirmeyi hedeflemitir.II. Abdlhamit, slamclk dncesini, resmi bir politika haline getirmitir. Trklk, Osmanlclkve slamcln etkisini kaybetmesinden sonra II. Merutiyet Dneminde erevesi izilmi birakmdr. Batclk da II. Merutiyet Dneminde bir dnce akm haline gelmitir. Bu gr, devletinBatllamayla kurtulabileceini, bunun iin eitli alanlarda slahatlar yaplmasn savunmutur.Trklerin Turan idealine karlk, Batclar rfan idealini savunmulardr. Cumhuriyetinynetici aydnlar Trkl ve Batcl benimsemilerdir.34 Batda devlete ya da sivil topluma zg birok kurumlar ile yaanan karmak bir hayat vardr ve

son analizde Batl olmak, bu oulcu hayat tarzn srdrmektir. Batc kavramnda ise, bu hayattarzn yayor olmaktan ok, buna erime yolunda, u veya bu derecede younlaan bir ynelim, birzorlama anlam ikindir. Batc, kendi tanmlad biimde bir Batya ulamak iin toplumuyukardan aaya yntemlerle zorlayan kii olmutur. Bat, kendi zgl tarihi boyunca devletkarsnda bireyi zgrletirerek bugn bilinen uygarln kurmuken, Trkiye o dzeye devlet eliylegelmeye almtr. Bylece, Batc, aslnda Batlya en fazla ters den, eliik bir tip olmutur.Murat Belge, Cumhuriyet Dneminde Batllama, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt2, s.261-262.35 Bu yolda gitmeyenler varlklarn yitirmekte, yok olmaktadrlar. Bu yolda gitmek isteyip de yolunubulamayanlar ya da bu yolda gitmenin karsnda olan kiileri ok gl olanlar, benliklerinden okey feda etmek zorundadrlar. Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, Ankara: Bilgi Yaynevi,1973, s. 24.36 Berkese gre, adalama konusunda asl sorun, kutsal saylan alann ekonomik, teknolojik,

siyasal, cinsel, bilgisel yaam alanlarnda daralmas, etkisizlemesi sorunudur. () Din, gelenein enson sna, en son savunma kalesidir. Berkes, a.g.e, s. 17.


18/175

14

olamamtr.37 Berkes, Osmanly Dou despotizmi olarak tanmladktan ve

Osmanlnn teokratik ya da feodal ya da her ikisi birden olduunu dnmenin

yanl olduunu belirttikten sonra, Osmanl/Trk modernlemesinin zgnlne

vurgu yapmaktadr.38 Berkes sonuta ne tam anlamyla Douculuk, ne

Batclkn savunulamayaca sonucuna ulamaktadr.

Sol harekete bakldnda da modernlemenin genel anlamda olumlu

karland gzlemlenmektedir.39 Balangcndan itibaren sol hareketteki

blnmelerdeki kart kampta yer alanlar, modernleme ile kurduklar ilikiler

bakmndan ayn kampta yer alrlar. Bunun tek istisnas ise Trk modernlemesine

ilikin yorumu zgnln koruyan dris Kkmerdir. Modernlemeye eletirel

yaklaan ve Trkiyenin Batllaamayacan savunan Kkmere gre, Trkiye

Batclarn istedii gibi laik de olamaz. nk halk kitleleri slamc evreye

snmtr. 19. yzyl bandan beri Bat kapitalizmi, gerektike Batc-laik

brokratlar ile slamc evreye snm halk kitlelerini kullanarak kar karya

koymutur. Batc grup, aydn kesimini temsil eder grnse de halkla, hi deilse

baz snflarla (btnleen) organik bir balant kuramayacakt. Gerekte ok zaman

halka kar dnebilecekti. Kkmere gre Batc-laik akm ve Doucu-slamc

akm son yzyl iinde Osmanl toplumuna yn vererek onu kurtarmaya alan iki

37 Berkese gre, ster devlet, ekonomi, eitim, toplum kurullar alanlarnda Batdan bir ey alarakeski yapnn bir yanna onu takma giriimleri biiminde olsun, ister kaytsz artsz her yancaBatllama slogan yrtlmesi biiminde olsun, bu Batllama sreci kolay ve tm baarlolmamtr. Berkes, a.g.e, s. 25.38 Hem slamlk, hem Hristiyanlk tarihinde ve bunlarn birbirleriyle karlamalarnda Trkler hemDou hem Bat uluslarndan farkl bir rol oynamlardr. slamln gerek halk ve insanc olaneidi de en ok Trkler arasnda yaylm olduktan baka, Hristiyanln kolu ile olan ilikileri dehibir Mslman ulusun geirmedii tecrbelerle doludur. Niyazi Berkes, Dou ve DouculukModas, Yn, Say 147, (21 Ocak 1968), s. 8.39 Trkiye devrimci ve sosyalist hareketi, tabiri caizse Trk Modernlemesinin irkin rdekyavrusudur. Bu yzden esas olarak yz modernlemeye dnk olmu, () tepeden ya da despotik

karakterde de olsa, modernleme saldrlarn desteklemitir. Mustafa Bayram Msr ve MehmetHoru, Solun Yakn Tarihi ve DP zerine, stanbul: topya Yaynevi, 1999.


19/175

15

ana akm olmulardr. Bu iki akmn ekimesi kanlmaz olarak tali ve daha ok

ideolojik kurumlar zerinde sregelmitir. Bu tali atma ise snf meselelerinin

ortaya kmasn engellemitir.40

Batllamann yaratmas umulan toplumsal

dnm baarsz kaldka, bu dnme ilikin ideolojik, kltrel ve politik vurgu

arlk kazanr. Bu eliki derinletike, Batllama ideolojisi giderek bir hakim snf

sylemi olarak somutlam ve vaat ettii zgrletirici misyonunu yitirmitir.41

Sonu olarak sol hareketin genel olarak olumlu karlad modernleme srecinin

tepeden inmeci bir nitelikte olduu kabul edilmektedir.

Bu tez kapsamnda MDDyle ilikileri erevesinde belli bal kavraylar

deerlendirilecek TKP, Kadro, Yn ve TP Kemalizmin sol bir yorumunu

benimsemilerdir. Kemalizm bu akmlarca modernlemenin balangc, en belirgin

grnm olarak konumlandrlmaktadr.

Kemalizmin tek bir tanm yaplamaz. Birden ok Kemalizmden yani

Kemalizmlerden sz edilebilir. Ancak yine de ortak nkabullere gnderme yapan

birtakm genellemeler yaplabilir.Kemalizm toplumun byk blmnn paylat

bir ulusal modernleme idealinin younlat, bunun bir siyasal davrana dnt

bir ideolojidir. Bu balamda, bir kuramsal mutlak doruyu ifade etmekten ziyade, bir

tavr, bir siyasal duru ve konumlan mutlaklatrr. () Milliyetilik ve

medeniyetilik, Kemalizmin iki asli esidir. Bu iki enin nda, siyasal dnn

40 Hem brokratlar iktidar olarak artk rnden nemli pay almakta ve hem de emperyalizm, anagre deiik usullerle lkeyi yar smrge haline getirmektedir. Ksaca, halk cephesinden snfmeselelerini dikkatle ele alan bir z ortaya kmas nlenmektedir. Kkmere gre sadakonumlandrlan Yenieri-esnaf-ulema birliinden gelen Doucu-slamc halk cephesine dayanan JnTrklerin Prens Sebahattin kanad, Hrriyet ve tilaf, Birinci Meclis iindeki kinci grup,Terakkiperver Frka, Serbest Frka, Demokrat Parti ve Adalet Partisi sol saylabilirken, halktan kopukbir gelenein srdrcleri Batc-laik brokrat geleneini temsil eden Jn Trklerin Terakki vettihat kanad, ttihat ve Terakki, Birinci Meclis iindeki Birici grup, CHF, CHP-MBK, CHP(ortannsolu) sa yandr. dris Kkmer,Dzenin Yabanclamas, stanbul: Balam Yaynlar, 1969, s. 72-74.41

idem, Trk Batllamasn Aklayc Bir Kavram: Trk Bakal Batllama, Modernite veModernizasyon, s. 75.


20/175

16

siyasal eyleme dnmesini salayan temel ilke, Trkiye Cumhuriyetinin sarslmaz

temeller zerinde durmasn salayan unsur olarak kabul edilen devleti korumak ve

glendirmek misyonudur.42

Kemalizmin toplumu dntrme misyonu

MDDnin Kemalizme eklemleniini kolaylatrmtr.

Sol Kemalizm, Trkiyede temel snflardan bamsz bir sivil-asker aydnlar

katmanna zsel olarak ilerici bir misyon atfeder. Bu katman () srekli olarak anti-

emperyalist, anti-feodal, hatta anti-kapitalisttir.43 Ayn zamanda tm bu sol

akmlarn tmnde ortaklatklar nokta ise Kemalist reformlarn yarm kalml

ynnden eletirilmesidir. Sol Kemalistleri resmi bir ideolojiyle kesin bir

zdeleme konumundan ayran, cumhuriyetin kuruluundan sonraki srete, siyasal

iktidarn, mlk sahibi snflara (byk toprak sahipleri, ticaret burjuvazisi vb.)

dnler vererek toplusal dnm srecini sonuna gtremedii inancdr.44

Trk modernlemesi ulus-devlet inasna giden bir sre -ittihad- anasrdan

Trk milletine bir toplumsal rgtlenme projesi- olarak deerlendirilirse devletin

bekas sorunu zamanla toplumsal gelime sorunu olarak alglanmtr ve nce devlet

katnda tartlan sorun, sonralar asker-sivil-brokratlar ve aydnlarca ele alnmtr.

Kadrocularn ve Ynclerin de farkl konjonktrlerde bu halkann devam olduklar

kolaylkla sylenebilir. Kadrocu ve Ynclerin ncekilerden farklar bir ulus devlet

ideolojisi olan Kemalizmi benimsemi olmalardr; ayn zamanda Marksist

dnceye ainadrlar ve toplumsal sorunlarn kaynan ekonomik yapda

aramlardr. TKP kadrolar, MDDciler ve TPliler ise sosyalizmle daha dolaysz

42nsel, Giri, s. 15- 17.43 Sungur Savran, Trkiyede Snf Mcadeleleri Cilt 1: 1919-1980, stanbul: Kardelen Yaynlar,

1992, s. 12.44A.g.e., s. 46.


21/175

17

balar kurabilen aydnlardr. Sosyalizme yalnzca arasal yaklamamalar, onu

alternatif rgtlenme modeli olarak benimsemeleri ve iktidara kar konumlar onlar

bu Gramsci anlamda geleneksel aydn tipinden ayrmaktadr.45 Dier bir ifadeyle

bu aydn tipinin alternatifi olarak halk kesimleri ile daha farkl dzeyde ili ki

kurabilme potansiyeline sahip olmulardr. Ancak ele aldklar Batllama, kalknma,

sanayileme, demokratikleme, gerici saylan kesimlerle mcadele vb. gibi balca

sorunsallarn geleneksel aydnlarn tarttklar ve zm araynda olduklar

benzer sorunsallar olduu grlmektedir. TKP, TP ve MDDnin zgnlkleri tam da

bu noktada ortadan kalkmaktadr.

Kadro-Yn farkl konjonktrlerde milliyetilik, devletilik, sosyalizm

bileiminden oluan bir ideolojik erevede Kemalizmin sol yorumunu

benimsemilerdir. TKP, Kemalist hareketin sosyalizme evrilmeye ilikin bir

potansiyeli bulunduu nkabulnden hareket etmi, TP ise burjuva demokrasisinin

byk oranda Kemalist reformlarla baarldn dolaysyla sosyalizme bu

reformlarn tamamlanmasyla ulalabileceini savunmutur. MDD ise tm bu

akmlardan belirli bir oranda etkilenmi, genel anlamda sol Kemalist bir hareket

olarak var olmutur.

45 Gramscinin organik aydn-geleneksel aydn ayrm, aydnlarla temel toplumsal snflararasnda kurulan ilikinin niteliine gre deildir. Gramsciye gre her toplumsal grup kendi aydnlartabakasna sahiptir ya da onu oluturmaya ynelir. Aydnlar ve snflar arasndaki iliki daimaorganiktir. Fakat bir toplumsal yapnn hakim snfyla organik olarak ilikili aydnlarla, ncekiyapnn hakim snflaryla organik ilikili aydnlar farkl statlere sahiptir. Gramsci bunlardanbirincisini organik aydnlar ikincisini ise geleneksel aydnlar olarak adlandrr. rnein kapitalizmkoularnda burjuva snfna bal ekonomi politik uzman ya da sanayi teknisyeni organik aydniken, rahip geleneksel aydndr. Kapitalizm koullarnda burjuvaziyle kurduu iliki bakmndanorganik aydn olan ekonomi politik uzman, ii snf ve sosyalizm asndan geleneksel aydn

olacaktr. Gkhan Atlgan, Kemalizm ve Marksizm Arasnda Geleneksel Aydnlar, Yn-DevrimHareketi, stanbul: TSTAV, 2002, s. 20.


22/175

18

MDDcilerin Kemalizme ve milliyetilie kar tutumlar ve cuntac

ynelimleri gz nne alndnda geleneksel aydn tipine kar nasl bir alternatifi

simgelediklerinin belirlenmesi olduka zorlamaktadr. Mevcut iktidara kar bir

hareketin yeleri olarak ideolojik nkabullerinin, iktidarn ideolojisiyle

uyumluluunun MDDciler iin hangi tr elikileri yarattnn akla

kavuturulmas gerekmektedir. Bu noktada Bellinin ATT, kapitalist olmayan yol,

slamiyet ve sosyalizm zerine grleri deerlendirilmeye allacaktr. MDDnin

en nemli elikilerinden biri de, Mihri Belli gibi Bat kltryle yetimi, Batl

deerleri benimsemi bir aydnn yapt Douculuk vurgusudur. Bu, daha okezilen

uluslarn kurtulu mcadelelerini desteklenmesi gerektiini, sosyalizminin yalnzca

Batya zg olmadn vurgulama amacyla kullanlan anti-emperyalist ierikli

Douculuktur. Douya zg bir sosyalizmin kurulabileceini savunan, Bellinin

sosyalizm yolunda tam bamsz ve gerekten demokratik Trkiye ile milli

kapitalizmin gelitii, burjuva demokratik devrimi gerekletirmi bir Trkiyeyi

kastediyor oluu MDDnin en elikili ynlerinden birisidir. Birinci blmde,

MDDnin siyasi perspektifine deinilirken bu elikilere dikkat ekilmeye

allacaktr. MDDnin siyasi perspektifi, milliyetilik ve anti-emperyalizm

Kemalizmle ilikisi, Douculuk vurgusu ve iktidar perspektifi erevesinde

deerlendirilecektir.

kinci blmde MDDnin siyasi tahlillerine ularken etkilendii balca

siyasi akmlardan TKP ve Kadro hareketine deinilecektir. Bu blmde ortaya

konulmaya allacak olan ise modernlemeci aydnlarn tartma alanlarndaki

sreklilik ve ksr dngdr. Batnn stnlnn kabul edilmesinden itibaren geri


23/175

19

kalmlk, toplumsal gelimenin salanmas, halkn deerleriyle iliki vb. genel

anlamda modernleme projesinden kaynaklanan benzer sorunlara zm aranmtr.

Bir trl zlemeyen sorunlar -birtakm konjonktrel yeniliklerle ve aydnlarn

kavray ufkundaki gelimeyle birlikte- bir sonraki kuaa devredilmitir. Bu

sorunlara soldan verilen tepkiler sorunun iktisadi alanla ilgili olduunun

kavranmasyla snrl kalmtr diyebiliriz, sol aydnlar genel olarak modernleme

projesine scak bakmlardr. Bu blmde MDDnin, TKP ve Kadrodan bu

sreklilik iinde neyi miras ald, benzerlikleri ve zgnlkleri anlalmaya

allacak, tek parti dneminde ortaya km iki sol oluum olan TKPnin ve Kadro

hareketinin MDDye etkisi ele alnacaktr. ncelikle tek parti dnemindeki siyasi

gelimelere, daha sonra ksa TKP tarihi ve TKPnin temel tezlerine deinilecektir.

Daha sonra Kadrocularn temel tezleri ve son olarak da TKP, Kadro ve MDDnin

siyasi perspektifleri karlkl olarak ele alnmaya allacaktr.

nc blmde ise 1960larda soldaki nemli blnmenin iki taraf olan

Trkiyenin ilerici aydn hareketi olarak doan Yn hareketi ve Trkiyenin

ilerici ii hareketi olarak doan46 TPin kavray ufuklar ve MDDnin bu

saflama iindeki yeri anlalmaya allacaktr. Ayrca bir tarafnda TPin,

MDDnin yer ald ve Trkiyenin nndeki devrimci admn ne olduu (milli

demokratik devrim-sosyalist devrim tartmas) ve devrimin stratejisi(parlamentarizm-cuntaclk tartmas) eksenli blnmenin nedenleri anlalmaya

allacaktr. Modernlemeye kar benzer tavr benimsemi hareketler olmalarndan

kaynaklanan tm benzerliklerine ramen onlar kar kamplara iten nedenler

deerlendirilecektir. Bu blmde, ncelikle 1950lerde 1960lara siyasi gelimelerin

46 Yaln Kk, Trkiye zerine Tezler (1908-1978), Cilt 2, stanbul: Tekin Yaynevi, 1984, s. 554


24/175

20

deerlendirilmesinin ardndan Ynclerin siyasi fikirlerine ve Yn-MDD ilikisine

deinilecektir. Ksa TP tarihinden sonra, TPin ve MDDnin siyasal perspektifleri

MDD-SD ve parlamentarizm-cuntaclk tartmas ekseninde ele alnacaktr.


25/175

21

I. BLM

MDD: Siyasal Bir ereveleme Denemesi

Bu blmde, Mihri Bellinin fikri nderi olduu MDD tezinin siyasi

perspektifi anlalmaya allacaktr. ncelikle, sol Kemalizmin bir rnei olarak

konumlandrlan MDDnin rgtlenme abalarna deinilecek daha sonra MDDnin

siyasi perspektifi; milliyetilii ve Kemalizmle hangi noktalarda eklemlendii, anti-

emperyalizm ve Douculuk vurgularnn kapsam ve cuntacla tekabl eden

tahlilleri gz nne alnarak deerlendirilmeye allacaktr. Cevaplanmaya

allacak balca sorular: MDD tezindeki milliyetilik ve Marksizmin i ielii

hangi kaynaklardan beslenmektedir?, Kapitalistlemeden sosyalizme

ulalamayacan savunan bir tez iin Doucu ve anti-emperyalist bir sylem

tutarszlk kayna mdr?, MDD fikriyatnda Kemalizmin anlam nedir?, Demokratik

devrim talebindeki bir oluumun cuntac eilimleri nasl aklanabilir? olacaktr.


26/175

22

I. Bir Hareket Olarak MDD

MDD, Trkiye solunun lke gndemini belirleyecek dzeyde etkin olduu

1960 sonras dnemde, en nemli bileenlerinden biri olmutur. MDD tezi Trk

solunun 1960 ncesi geleneinin, kendisinden bamsz olarak domu ve gelimi

bir sola dorudan mdahalesini ifade eder.47 MDDnin nc kadrolarnn nemli bir

ksm gemilerinde TKP ierisinde yer alm, ou siyasi yasakl komnistlerdir.

MDD, TP iinden ortaya kan muhalefetin rndr. 1965 seimleri

sonrasnda TPin parlamentoya giriinin ardndan Ynde balayan, Doan Avcolu

ve Mihri Bellinin ban ektii TP Tartmalar olduka ses getirmi ve TP

iinden bir muhalefetin ortaya kmasna zemin hazrlamtr. Mihri Bellinin

1965te Yn dergisinde, E. Tfeki imzasyla yazd, sonradan Trk Solu dergisinin

eki olarak sunulan Milli Demokratik Devrim bror hareketin TPe kar

muhalefetinin genel esaslarn ortaya koymaktadr. 1966 TP Malatya Kongresinden

sonra baz MDDcilerin, TPten ihra edilmeleri, MDDnin ayr bir hareket olarak

devam etmesi sonucunu dourmutur. Yn kapandktan 5 ay kadar sonra Kasm

1967de MDDnin yayn organ Trk Solu48 yayn hayatna balamtr. MDD bir

anlamda Trk Soluyla birlikte domutur. Kasm 1968den itibaren ise teorik yan

ar basanAydnlkdergisi yaynlanmaya balanmtr. 27 Mart 1968de Mihri Bellinderliinde hareketin saflarnda birlii ngren -CHPnin bir kanadndan Hikmet

Kvlcmlya pek ok kesimi kapsayan- Devrimciler Gbirlii (Dev-G)

kurulmutur. Ancak Dev-G istenilen etkiyi yaratamayp dalmtr.

47

Aydnolu, a.g.e., s. 101.48 Sonradan Trkiye Solu olarak deitirilmitir.


27/175

23

MDD en ok genlii ve onun rgt Dev-Geni etkilemitir. 1970 ylndan

itibaren ise MDD iinde youn bir hizipleme yaanm ve MDDciler pek ok

politik hatta ayrlmtr.49

1970lerin ikinci yarsndan itibaren, pek ok fraksiyona

ayrlm Trkiye solu iin MDDnin etkisi teorik dzeyde byk oranda devam ettii

halde MDD nemli prestij kaybna uramtr.50 1973 seimlerinden sonra MDDci

grleri savunan kadrolar Mihri Belli nderliinde TEPi kurmulardr.

MDD tezi, Hikmet Kvlcmldan Mahir ayana, Deniz Gezmiten Dou

Perineke sol iinde ses getirmi farkl konumlardaki sosyalist bileenleri iinde

barndrm, dolaysyla ykselie geen sol iinde belki de en belirleyici unsur

olabilmitir. 1960l-1970li yllarn politik ortam ierisinde, kimi daha o gnlerde

MDDyi eletirerek amaya balam da olsa hi deilse bir dnem iin MDDci

olarak adlandrlabilecek isimler olarak; TKP kadrolarndan gelen Erdoan Baar

(Berktay), Vecdi zgner, erif Tekben, evki Akit, Hulusi Dosdoru, aban

Ormanlar, Ziya Oykut; genlik hareketi iinden Vahap Erdodu, Halil Berktay, ahin

Alpay, brahim Kaypakkaya, Dou Perinek, Bora Gzen, Mahir ayan, Mnir

Aktolga, Yusuf Kpeli vb. saylabilir. Fakat bu tez kapsamnda Milli Demokratik

Devrim tezi, genel olarak Mihri Bellinin grleri referans alnarak anlalmaya

allacaktr. nk, ilk olarak 1965te Milli Demokratik Devrim isimli brorle

Mihri Bellinin ortaya att ve sonradan gelitirdii bu grler, dier MDDcilerin

grlerine kaynaklk etmektedir. Ayn zamanda birikimlerini yeni kuaklara aktarma

konusunda Mihri Belli dier TKPlilere gre daha zgn bir konumdadr. Ayrca bu

49 MDDnin i ayrmasnn balca saflar: Mihri Belli evresi, Hikmet Kvlcml evresi, Mahirayan ve arkadalar (THKP-C), Deniz Gezmi ve arkadalar (THKO), Dou Perinek evresiPDA(TKP), brahim Kaypakkaya (TKP/ML-TKKO).50

Aydnoluna gre 1974 sonrasnda solun eitli unsurlarnn zerinde anlat neredeyse teknokta, MDD hakknda verilen olumsuz hkmdr.Aydnolu, a.g.e., s. 99.


28/175

24

almada zellikle anti-faist mcadelenin n planda olduu ve MDD etkisinin daha

dolayl yansd 1971e kadar olan dnem inceleneceinden Mihri Bellinin

grlerinin referans alnmas yeterli grnmektedir.

Mihri Bellinin fikri nder olarak hareketin tarihine katklarnn

anlalmasnda, komnizme adanm yaamnn, kiisel tarihinin anlmas

gereklidir.51 MDDnin belki de en zgn -eski tfek, militan solcu Mihri Bellinin

51 Mihri Belli, 1915 ylnda Silivride dodu. Hukuku olan babas Urfal Mahmut Hayrettin, BirinciDnya Savana bir Osmanl askeri olarak katlm, stanbulun igalinden sonra illegal bir eylemciolarak mcadele etmitir. Kurtulu Savandaysa atalca-Silivri blgesinde silahlandrlm Rumlarakar ete hareketini rgtleyen kiidir. Mihri Bellinin ocukluu igal altndaki stanbuldayoksulluk iinde gemitir. Cumhuriyetin ilanndan sonra Edirneye yerlemeleriyle maddi durumlardzelmitir. Okul yaamna stanbulda yoksul bir ocuk olarak balayan Mihri Belli liseyi, stanbulBebekteki Amerikan Kolejinde (Robert Kolej) okumutur. Okul yaamn niversiteye kadar pekciddiye almadn belirten ve kendini pek parlak olmayan bir renci olarak niteleyen Bellinin, 14yanda drt dil konuan biri olarak kendini gelitirme konusunda olduka baarl olduusylenebilir. 1936 ylnda Iowa niversitesinde iktisat eitimi iin devrimci dnceyle tanacaABDye gitmitir. Nazmn iir kitaplar dnda pek bir ey okumam olan Belli, ABDdeniversitede zor gelse de sosyalizm zerine bir ksm kitaplar, rnein Kapitalin ilk cildini,okumutur. Mihri Belli, siyasal vaftiz olarak deerlendirdii, ilk rgtl siyasi eyleme Mississippideillegal faaliyet yrten zenci tarm emekileri arasnda katlmtr. Mihri Belli, komnizmle tanm

olarak 1940ta lkeye dndkten sonra Ahmet Emin Yalmann nerisiyle ABD anlarn sac biryayn olan Vatanda yaymlamtr. 1940 gznde Ankaradaki sosyalist aydn evresiyle, Dil-TarihCorafya Fakltesindeki retim yeleriyle, temas kurmutur. Adnan Cemgil ve Niyazi Berkes ileYurt ve Dnya dergisinin karlmas almalarna katlmtr. Fakat Berkesler dergiyi stanbuldakarmaya karar verip Belli ile aralarna mesafe koyma gerei duymulardr. Mihri Belli, bunukendisinin II. Dnya Sava ortamnda militarist bir izgiyi benimsemi olmasndan Berkesinrahatszlk duymasna yormaktadr. Admlar karan Muzaffer erif ve Behice Boran evresiyle deiliki iinde olmutur. Yine ayn yl illegal TKP yelerini bulup onlarla ilikiye gemitir. ReatFuatla tanmtr, fakat parti iinde faaliyete askerden dndkten sonra daha youn olarak girmitir.Mihri Belli, 1942 sonlarnda, Reat Fuat araclyla TKP Merkez Komitesine girmitir ve baz iihcrelerinin takviyesinin yansra genlik rgtlenmesinde grev almtr. Ayrca balca etkinlikleri,Reat Fuatn yazd ve Faris Erkman imzasyla yaymlanan, Saraolu hkmetinin desteindekifaist propagandann eletirildii, En Byk Tehlike ve Suat Dervi tarafndan yazlan, hkmetin

anti-Sovyet propagandasnn eletirildii, Niin Sovyetler Birliinin Dostuyum isimli iki brornyaynlanmas olan, legal yayn komitesi toplantlarna merkez komitesi adna katlm tr. Genlikiindeki almalar ise 1943 ylnda lerici Genlik Birliinin (GB) kurulmasyla sonulanmtr.Bellinin deyimiyle GB ye katlan ilerici genlerin birinci tasas renci sorunlar deildi. OnlarGByi bir gen komnistler rgt, bir komsomol olarak tasarladlar. Fakat askeri mahkemedeGBnin Kemalist devrimin balatt sreci amzn gerekleri nda tamamlayp ilerletmeyi hedefedinen devrimci, anti faist bir renci dernei olduu ileri srld. Belli, ayn dnemde rgte malidestek amacyla stanbul niversitesi ktisat Fakltesinde asistanlk yapmtr. Ancak Belli bu iifazla ciddiye almadn belirtmektedir. Bu ite ireti olduu duygusu tayordum. Besbelli kiakademik kariyerde kalc deildim. Asistanl ikincil bir i sayyordum demektedir. GBdavasndan dolay iki yl hapisten sonra srgne gitmemek iin Bulgaristana gemitir. Amac, TKPgenel sekreteri smail Bilenle grmek ya da Moskovaya gitmekti. Fakat Bilenle ilikikurulamam ve o da ilgin biimde, kendi deyimiyle Yunanllara kar duygular sradan bir Trk

milliyetisinkinden farkl olmayan biri olarak emperyalizme kar Yunan halkyla dayanma adnaYunan isavana katlmaya karar vermitir. 1947 baharndan 1949 yazna kadar Yunanistandaki


29/175

25

kiiliiyle de zdeletirilebilecek- yan teoriden ok pratie nem vermesi,

dolaysyla kapsaml ve derinlemesine analizler yerine daha pragmatik olmay tercih

etmesidir. MDDnin siyasi tahlillerine damgasn vuran balca nitelik, daha ok

pratik politik kayglarla ekillendirilmi olmasdr.

MDDciler zellikle genlik rgtlenmesine olduka nem vermilerdi.

1970lerde her biri kendi rgtlerini kuracak, radikallikleri MDDyi de aacak olan

Mahir ayandan Deniz Gezmie, Dou Perinekten brahim Kaypakkayaya tm

genlik nderleri balangta MDDciydi.

gerilla mcadelesine yer almtr. atmalarda ar yaralanarak lmden dnd bu iki buuk yllksrede younlukla askeri grev stlenmitir. Mihri Belli, 1950 Eyllnde Trkiyeye dnmtr. Busralarda salon sosyalistleri olarak tanmlad Serteller evresinin efik Hsn nderliindeki partiynetimini hedef alan eletirilerinden rahatszlk duymakta olduunu belirtmitir. Belliye gre busralarda parti genel sekreteri Zeki Batmar da Serteller evresinin etkisindeydi. 1951 balarndakiTKP Merkez Komitesi toplantsnda, Zeki Batmarla Belli arasndaki gerilim az da olsa su yznekmtr. 1951deki byk tevkifatta polise olduka teferruatl bir ifade veren Batmarla, aralariyice almtr. Mihri Belli, 1953-54 TKP davasnda 7 yl hapse mahkum olmutur. Hapiste ikenceyekar gsterdii direnle dikkat ekmitir. Ayn davadan hkml bulunan, mcadeledeki hayatarkada Sevim Taryla tecrit ortamnda tanmlar ve 1957 ubatnda kendisi hapishanedeyken

evlenmilerdir. efik Hsnnn 1959 ylnda srgnde lmesiyle, bir eski tfek olarak TKPninrgt olarak faaliyet gstermedii bu dnemde, TKP mirasna sahip karak Reat Fuat, evki Akitve Vecdi zgnerle birlikte kendisini TKPnin aktif politbrosu olarak tanmlamtr. MihriBelli, eski tfekler adna, 1962 ylnda SBKPnin bilgisiyle, yurtdnda bana Yakup Demir (ZekiBatmar)n geecei, TKPnin bir d brosu kurulmas ve birlikte allmas nerisini reddetmitir.Mihri Belli, in-Sovyet ekimesinin kzmaya balad bir ortamdaki bu tutumunu, Sovyetlerekafa tutmak olarak tanmlamaktadr. 1965ten itibaren Milli Demokratik Devrim tezini gelitirmitir.MDD tezi zellikle genlik iinde yaygnlk kazanmtr. Mihri Belli, bu sralarda dnemin bir dierpolitik bileeni olan, 1960larn ikinci yarsnda Mehmet Ali Aybarn bakanla gelmesiyle kabukdeitiren ve ii snfnn politik rgt olarak glenen, Trkiye i Partisini (TP) desteklediinibelirtmitir. Fakat bu durum uzun srmemi, Belli ile TP ynetimi arasnda parti iinde TPinsosyalist devrim grne kar Milli Demokratik Devrim stratejisinin etkinlik kazanmasyla veMDDcilerin partiyi ele geirmeye altklar ynndeki yaygn kanlar dolaysyla srtmeler

ortaya kmtr. SSCB destekli TKP d brosu TPin tarafn tutmutur. Mihri Belli, Trk SolunaSaygszlk yazsyla TP yneticilerini eletirmi ve eski sol mirasna sahip kmtr. Ynde E.Tfeki imzasyla yazlar kaleme almtr. Geimini bu yllarda tercme brosunda alarakkazanmtr. Doktor olan ve lke iinde alma imkan verilmeyen ei Sevim Bellinin 1964 gzndeCezayirden ald i teklifini kabul etmesi zerine, Mihri Belli de Cezayire gitmek istemitir, fakatpasaport bavurusu reddedildii iin gidememitir. Mihri Belli, 12 Martn hemen ardndan 1971deyurtdna kmtr. Bir sre Filistin kamplarnda ve Suriyede cezaevinde kalan Belli, lkeyedndkten sonra affn kmasyla, MDDci gr paylat 1960 ncesi TKP kadrosundankomnistlerle birlikte, 1974te Trkiye Emeki Partisini (TEP) kurmutur. 1979 ylnda kendisinesuikast giriiminde bulunulmu ve ar yaralanmtr. 12 Eyll 1980den sonra svee gitmi, 1992'deTrkiye'ye geri dnmtr. 1996da zgrlk ve Dayanma Partisi (DP) kurucusu olmutur.1997de Abdullah calan ile grmtr. 2002de Sosyalist Demokrasi Partisi (SDP) kurucusu olanBelli, 3 Kasm 2002 genel seimlerinde, DEHAP ad altnda seime giren Emek Bar Demokrasi

Blounun stanbul birinci blge aday olmutur. Bu yl doksannc yan kutlayan Belli, halen siyasifaaliyetini srdrmektedir.


30/175

26

MDDnin genlie yaklam zetle genlik hareketi byr, toplumda ii

direnileri, toprak igalleri olur, bir geni huzursuzluk geliir ve bu toplumsal

huzursuzluun bymesi srasnda ak sola doru olur52

biimindeydi. Zilelinin

ifadesiyle Tezlerini, genliin anti-emperyalist mcadelesinde aktif olmak

noktasnda younlatran MDDciler, yelkenlerini, ykselen genlik mcadelesinin

rzgaryla dolduruyorlard.53

MDD hareketinin nemli bir elikisi, herkesi etkilemeyi baarabilmi

olmasna ramen ayn etkiyi birletirme konusunda gsterememi olmasdr. Sonuta

ortaya kan ise, 1974ten sonra tm sol unsurlarn ortaklat tek noktann MDD

hakknda olumsuz tutum taknmasyd.

Mihri Belli, MDDnin birlik grnts sergiledii, Kemalizm kolundan

gelen devrimcilerle, Marksizm kolundan gelen devrimcilerin uyum iinde olduu,

Trk Solu veAydnlk Sosyalist Derginin yaymland, 1967den 1970 ylna kadar

geen srede sosyalist hareket iindeki en baarl denilebilecek yllarn yaamtr.

Bu baarnn srr ise genlik hareketiyle kurduu badan kaynaklanmaktadr.

1968, niversite igallerinin ve boykotlarn en youn yaand yld. TPin

yasal varlna zarar gelecei gerekesiyle dzen dna taan mcadelelere destek

olmaktan kan FKFnin (Fikir Kulpleri Federasyonu) siyasal alanda giderek aktif

grevler stlenmesine vesile oluyordu. Bylesi bir ortamda MDDci genliinFKFdeki faaliyetleri TP iinde, MDDci grlerin etkin olmasn salad. 1968,

ayn zamanda ekoslovakyann SSCB tarafndan igal edildii yld da. TP

ynetiminin hem ekimserlii hem ekoslovakya konusundaki tutumu, genliin

MDDye ynelmesine neden oldu. Aybar igale kar karken, Mihri Belli, SSCByi

52 Mustafa Grkanla Grme, Alev Er, Bir Uzun Yryt 68, stanbul: Afa Yaynlar, 1988, s.

79.53 Gn Zileli, Yarlma (1954-1972), stanbul: letiim Yaynlar, 2002, s. 284.


31/175

27

destekledi. Souk sava ortamnda igale kar kmak ABD emperyalizmine hizmet

etmek gibi bir anlama geliyordu.54

1960larn ortalarndan itibaren gndeme gelen inle SSCB arasndaki

ekimede, Mihri Belli, Ho i Minh tavr adn verdii orta yolculuu, taraf

tutmamay, barllk tavrn benimsemiti. MDDciler, in deneyiminden

etkilenmilerdi. Ayn zamanda Mihri Belli, Sovyet Marksizmi ile yetimiti, bu

gelenekten geldiini belli etmeyi ihmal etmiyordu. Belli, SSCBnin brokratiklii

karsnda daha militanca grd in tezlerini savunuyor olmasna ramen, SSCB

ekoslovakyay igal ettiinde tereddt etmeden SSCByi destekleyebilmekteydi.

Belliye gre, ekoslovakyann igalinde SSCByi desteklemesinde Amerikan

aleyhtarl kadar, revizyonistte olsa sonu olarak SSCBnin sosyalist bir lke olarak

ABDye kar cephenin bir unsuru olmas etkiliydi. MDD ierisinden ilk nemli

kopuun -Dou Perinek nderliindeki grup- nedeni inin tezlerinin benimsenmesi

olacakt.

MDD, 1960larn sonlarndan itibaren genlik iindeki taraftar kitlesini

arttrmay srdryordu. Mart 1968deki FKF 2. kurultaynda Perinek

nderliindeki MDDci renciler TP ynetimini MDDci olmadklarna ikna

ederek ynetime seilmilerdi. Bylece lkedeki tek yaygn sosyalist genlik

rgtnn ynetimi TP ynetiminin denetiminden km oluyordu. Bu arada MihriBelli, Trk Solu sayfalarnda, Kemalistler ve demokrat devrimcilerin ilgisiyle

54Mihri Belli bata olmak zere, MDDci hareketin fikir babaln yapan[lar], () sk Stalinci birterbiye altnda yetimiti. Bu terbiyeye gre, Sovyetler Birliinin karlar, dnya devriminin

karlaryla zdeti. Sovyetler Birliini zayflatan her hareket otomatikman emperyalizmin kuklas vekar-devrimciydi. Eski tfekler kua, bu anlay, belli llerde bize de aktarmt.A.g.e., s. 263.


32/175

28

karlanan, emperyalizme kar milli cephenin kurulduunu ilan eden, Devrimciler

Gbirlii (Dev-G) arsn aklamt.55

Perinek nderliindeki FKF de, Dev-Ge katlmt, bu durum TP

ynetimini rahatsz etmi ve Perinek ayrlmak zorunda braklmt. TP

ynetiminin bu rgtlenmenin, sol mcadeleyi Kemalist brokrasinin kuyruuna

takmaya ve sol cuntac faaliyetlere zemin hazrlamaya altn dnd

akt.56 Ynetim deiince FKF, Dev-Gten ayrld. Bundan sonraysa

eylemlerin bir amac Amerikay protesto etmekse br amacda eylemcilikte yeni

FKF ynetimini yaya brakp onun pasifistliini ispatlamak oldu.57 Bu ispatlama

giriiminde de baarl olunmu ve MDDci genler bu kez yalnzca ynetimi deil,

FKF tabannn da desteiyle, FKFyi, 3. kongrede ele geirmeyi baarmlardr.

TPliler Sosyalist Genlik rgtn (SG) kurup ayrlmlar, MDDci Yusuf

Kpeli FKF bakan olmutur. FKF 9-10 Ekim 1969 yaplan 4. kongrede Dev-

Gene (Trkiye Devrimci Genlik Federasyonu) dnm, Mihri Bellinin

destekledii Atilla Sarp Dev-Gen bakan olmutur.

MDDci genlik kesimi iinde ilk srtmelerin ve Perinek grubuyla

ayrmann MDDnin en etkin olduu bu dnemde balad sylenebilir. 21 Mays

1968de yaplan MDD toplants ayan, Gezmi, Perinek gibi tm nderlerin bir

araya geldii son toplant olmutu. Bu arada Mahir ayan grubuyla, Perinek

55 Fakat Dev-G n stanbuldaki rgtlenme abalar gsz kald. Sosyalist genlik hareketininstanbuldaki belkemiini oluturan TTB, TTOTB, FTC, Dev-G n gerek yapsn veilklerini gerekse mcadele hedeflerini yetersiz bulduklarn aklayarak katlmayacaklarn bildirdiler.nk, Dev-G n nderliini ellerine geiren Kemalistler ak bir anti-emperyalist izgiizlemektense hareketin hedeflerini AP hkmeti ile snrlamaya alyorlard. Kemalistler ihtilaflarannda anti-komnizm silahna bavurmaktan kanmazken Demokratik Devrimci nderlik millicephenin bozulmas endiesiyle bu izgiye kar eletirel bir tutum taknmay srekli olarakerteliyordu. Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi (STMA), Cilt 7, stanbul: BirikimYaynlar, 1988, s. 2082.56

Zileli, a.g.e., s. 241.57A.g.e., s. 260.


33/175

29

nderliindeki grup arasnda, MDD stratejisinin kavran ve devrimci genlik

hareketinin pratiklerinin anlamlandrlmas ve ii snf hareketiyle

ilikilendirilmesi58

bakmndan balayan atma younlamaya balamt. Perinek

grubunun proletaryann milli demokratik devrimde nderliinin objektif artlar

olumamtr biimindeki grne karlk, ayana gre bir proletarya partisi

olmakszn Kemalistlerle milli cephe kurulduunu ilan etmek, hareketi

Kemalistlerin kuyruuna takmak olacakt.

Mihri Belli ise Yarlmak zere olan btn siyasi hareketlerin liderlerinin

yapt gibi, kanatlar arasnda denge kurma ve uzlatrma abas iersindeydi. ()

Asker-sivil aydn zmreyle ittifak konusunda Douyla daha yakn dmekle birlikte,

FKFnin ynetimine hakim olan Yusuf-Mahir kesimiyle de aray amamaya

alyordu. Mihrinin amac, MDDci genlik mcadelesini, yaklamakta olan sol

cunta giriimlerinde birlik halinde ve gl tutmakt. Ancak bir blnme

nlenebilirse, sol cuntann iktidara gelmesi halinde yaplacak pazarlklarda istenen

arlk salanabilirdi. Bu yzden Mihri Belli, iten ie Dounun, milli cephe

konusundaki titizliine hak vermi olsa bile, onun keskinliinden uzak kalmaya ve

onunla arasna bir mesafe koymaya aba gsterdi.59

Mihri Belli, Mahir ayan, Vahap Erdodu, Seyhan Erdodu, Mnir Aktolga,

Yusuf Kpelinin bir yanda, Dou Perinek, Cengiz andar, Oral allar, ErdoanGbilmez, Atl Ant, Gn Zileli gibi MDDcilerin dier yanda olduu ayrm

58STMA, s. 2140.59 Zileli, a.g.e., s. 310. Mihri Belli, btn gcyle blnmeyi nlemeye ve uzlamay salamayaalyordu bir yandan Mahir ve Deniz kesimini, kahraman genler diye pohpohluyor, dier yandan

kimleri de yaz yazar diyerek Dou Perinek kesiminin hakkn vermeye alyordu. A..g.e., s.334.


34/175

30

netleiyordu.60Aydnlkn 10 Ocak 1970 tarihli 16. says hazrlanrken, Mnir

Aktolga sahiplik belgesiyle dergiye el koydu. Perinek ve arkadalar da Proleter

Devrimci Aydnlkadyla yeni bir dergi karmaya baladlar. Proleter Devrimci

Aydnlknce mor kapakla yaynlanrken, sonradan Maocu eilimin de gstergesi

olarak Peking Rewiev dergisi gibi beyaz kapakla yaynlad. Belli ve arkadalarnn

Aydnlk Sosyalist Dergisi ise krmz kapakla yaynlanyordu.

Mihri Belli bu ayrma srasnda tartma st tutulmutu. Ancak Belli,

Aydnlkta P.D. Aydnlklar Sa Sapma indedir yazsyla ayan evresini

desteklemiti. Perinek, Belliyi zellikle parti fikrine uzakl dolaysyla

eletirmeye balamt.61 Mihri Bellinin, Perinekin grlerine yakn dururken,

ayanclar destekleyen ikircikli tutumu her iki kesimce eletirilmesine neden oldu.

MDD iindeki ilk ayrmadan sonra, bu kez Mihri Belliyi hedef alan

tartmalar devam etti. MDDciler tarafndan TPin drdnc kongresine alternatif

olarak dzenlenen Proleter Devrimci Kurultaya Mahir ayan katlmad. Kurultay

srasnda yaplan konumalarda Mihri Bellinin nerdii rgtlenme ve mcadele

yoluyla, ayanclardan Mnir Aktolga ve Yusuf Kpelinin nerdikleri yollar

arasnda gerek bir kopma olduu ortaya kt. Mihri Belli legalite uruna mcadele

edeceiz, rgt aadan yukar kuracaz derken ayanclarn Leninist ilkelere

60

Aslnda blnmenin o kadar da kanlmaz olmadn, blnmenin asl aktrnn Dou Perinekolduunu savunan Zileliye gre Eer hizipleri bandaki liderler, en bata da Dou Perinek,blnmeyi istemeseydi blnme gereklemezdi. Elbette, her ey Dou Perinekin iradesine balyddemek istemiyorum, blnmeyi tevik eden bir sr objektif gelime de sz konusuydu. Ama bunaramen, eer Dou blnmeyle ortaya kan bir hareketin tek ve deimez lideri olmay okncelerden kafasna koymam ve buna uygun bir strateji izlemi, iradesini, samimiyetle devrimcilerinblnmemesi ynnde kullanmam olsayd, blnme nlenebilirdi, i atmalar kanlmaz olarakdevam ederdi elbette, ama ortaya PDA adl bir blnt kmaz ve en azndan o gnk devrimciounluk blnmeden yoluna devam edebilirdi.A.g.e., s. 346.61 Zileliye gre mr illegal TKP deneyleriyle gemi Mihri Bellinin, artk yeniden bu tr zorludeneylere girimeye ne istei ne de gc vard. O, btn hesaplarn, bir sol cuntann iktidar elegeirmesinden sonra MDDci glerin iktidardan alaca pay zerine kurmutu. Belki, Baasiktidarlarnda komnist partilerinin oynad role benzer bir rol oynamak zere, legal bir devrimci

parti kurulmasn, ancak Sovyetler Birlii destekli, Baas benzeri bir sol iktidarn kurulmasndansonra dnebilirdi.A.g.e., s. 311.


35/175

31

uygun yukardan aa rgtlenme ve bir sava rgt oluturma projesi vard. Bu

ayrmalarda eskilerle yeniler arasndaki kavray farkllnn da etkisi olduu

sylenebilir. Eski tfekler hibir zaman byk kitleler karsnda politika yapmann

tecrbesini 1968e tayabilecek kadar ak faaliyet ansna sahip olmamlard. Gen

kuaktan olanlar ise gzlerini aar amaz kendilerini, eski durgun mtevaz aile

yaantlarnn yannda bir sava alannda hissedebilecekleri kadar altstlkl bir

ortamda buluveriyorlard. Her eyi deneyerek renmek zorundaydlar.62 Bu durum

kukusuz tavr allara da yansyordu.

Ancak yine de her iki taraf, Erturul Krknn bakan seildii, Aralk

1970teki Dev-Genin 5. kongresinde birlik grnts sergilediler. Fakat ayn ay

iinde Mahir ayan, Erturul Krk, Yusuf Kpeli ve Mnir Aktolga, Mihri

Belliyi saclkla sulayan, Trkiye Halk Kurtulu Partisi-Cephesinin (THKP-C)

balang belgesi olacak Aydnlk Sosyalist Dergiye Ak Mektup isimli bror

yaynladlar.63 Brorde Mihri Belliyi legalite uruna mcadele ettii iin

eletiriyorlar ve Belliyle aralarnda devrim ve rgt anlay ve alma tarz

bakmlarndan ideolojik farkllk bulunduunu belirtiyorlard. Mihri Belli 15-16

Hazirandan sonra proletarya nclne ve legal parti giriimine daha fazla vurgu

yapmaya balamt. ayanlar tam da bu tutumu eletiriyorlard.

9 Martta beklenen darbenin gereklemeyii, milli demokratik devrimumudunu krarken, 12 Mart bunun bir hayal olduunu kantlad. Ancak 12 Martn

getirdii politik ortamla birlikte genlik hareketinin radikallii Mihri Belliyi de at.

ayan ve arkadalar 1972 Martnda Kzlderede gvenlik gleri tarafndan

ldrlrken, Mihri Belli 12 Marttan sonra illegaliteye geecekti.

62STMA, s. 2097.63

Mihri Belli, anlarnda Mahirlerle ayrln nemli olmad yalnzca birka ay srdn,Mahirinse en byk hatay Mihri Belliden ayrlmakla yaptk dediini belirtmektedir.


36/175

32

MDD, TP iinde bir deprem yaratm, radikal kesimleri askeri darbenin

kuyruuna takmaya almtr. Ama zellikle genlik hareketinin ve 15-16 hazirann

gsterdii gibi iilerin askerlerin arkasndan gitmeye hi de niyetleri yoktu.

Devrim parlamento yoluyla olmayacakt nk halk kitleleri gericilere oy

veriyordu. Ama iiler ve genlik iin cuntayla da olmayacakt. 12 Mart bunu

kantlad. Bylesi bir ortamda tm sol kesimlerin MDDyi eletirmesi pek de

artc deildir. Gemilerinde gizli TKP yesi olan, dolaysyla Stalinist eilimleri

olduka gl sosyalistlerin, toplumsal hareketliliin doruk noktasnda olduu

1960larda olduka deneyimsiz durumdaki kitlelerin zellikle genliin Marksizmle

buluturulmas konusundaki katklar olduka nemlidir. Ancak teorik ve pratik

adan her eyi deneyerek renmek zorunda kalan genlie deneyim ve bilgi

aktarmnda bulunan eski TKPli sosyalistler bata olmak zere dnemin tm sol

unsurlarnn da ideolojik dzeyin tutturulmas konusunda renmesi gerekenler

vard. Radikal ve bir o kadar da topik talepleriyle devletin ideolojisiyle ona kar

mcadele etmeye almlardr. zellikle MDDciler iin geerli bu durumun ortaya

kard elikiler, 1970lerin ikinci yarsnda hala MDD stratejisine sahip kanlar,

zellikle Mihri Belli, kk fraksiyonlara ayrlm hemen tm sol kesimlerce youn

biimde eletirilmilerdir. Trkiye solunun 1960larn bandan itibaren girdii

gelime srecinde eitli unsurlar, balangta eletirel destekleme gayretinde

devrimci eletiri ortamn yaratmay baarmlarken, zamanla tasfiyecilik ve bir

sektler ortamna hapsolunmas bunu takip etmitir. MDDci eilimler de bylesi bir

ortamn olumasnda dorudan etkili olmutur.


37/175

33

imdi 1960lar 1970ler solunun en nemli bileenlerinden MDDnin siyasi

fikirleri deerlendirilmeye allacaktr.


38/175

34

II. MDDnin Siyasi Perspektifi

A. Milliyetilik ve Anti-emperyalizm

MDDde en gze arpan unsur kukusuz milliyetiliidir; sosyalist

dnceyle milliyetilii i ie geirmek ve sosyalizm aleyhine milliyetilie verilen

tavizler dikkat ekicidir. Belliye gre Tutarl bir Trk yurtseveri, bugnk dnyada

ve Trkiye gibi bir toplumda yurtseverliine glge drmeyecekse mutlaka, er ge

amzn devrimci dncesini, yani Marksizmi benimsemek zorundayd.64

Yurtseverliine glge drmeyecekse koulu milliyetiliin daha fazla nemsendii

ve sosyalizmi Batdan gelen bir ideoloji olarak benimsemek yerine Trkiyeye zg

hale getirmek gerektii vurgusunu tamaktadr. Ancak MDDde Sovyet ve in

deneyiminin dolayl etkileri de mevcuttur.

Sovyet etkisi MDDye TKP geleneinin mirasdr. TKP geleneinden gelmi

olmak, Sovyet tezlerinden de etkilenmi olmak demektir. Sovyetler Birlii

1920deki nc Komnist Enternasyonalden itibaren ezen ulus milliyetilii ile

ezilen ulus milliyetilii arasnda ayrm yaparak emperyalizme kar direnen ulusal

hareketleri destekleme karar almtr. Burjuva demokratik devrim terimi yerine

milli demokratik devrim terimi tercih edilmitir.65 Lenine gre kapitalizmin

gelimesi iin en uygun koullar ulus-devletlerin salad tespiti, Marksist bir

tespittir; burjuva ilikilerine dayanan byle bir devlet uluslarn smrlmesini ve

ezilmesini ortadan kaldrmaz ama Marksist tahlil, tarihin bu yndeki ileyiini

64 Mihri Belli,nsanlar Tandm- Mihri Bellinin Anlar, stanbul: Doan Kitaplk, 2000, s.27.65 Burjuva demokratik terimi yerine milli-devrimci terimini kullanma kararnn anlam udur:Biz, komnistler olarak, smrgelerde burjuva-kurtulu hareketlerini ancak gerekten devrimciolduklar ve ancak bu hareketlerin yneticileri bizim kylleri ve smrlen ynlar devrimci birruhla eitip rgtlememize engel olmadklar takdirde desteklemeliyiz ve destekleyeceiz. Lenin,

Douda Ulusal Kurtulu Hareketleri, (ev.) Tekta Aaolu, stanbul: Ant Yaynlar, 1970, s. 333-334.


39/175

35

grmezden gelemez.66 Stalin ise Batda beklenen sosyalist devrimin

gereklemeyiiyle bir zorunluluk olarak 1924te Sovyetlerdeki sosyalizmin

korunmasn ngren ve nc dnyadaki sosyalizm potansiyeline gz krpan tek

lkede sosyalizmi benimsemitir. TKP, Sovyet geleneinden balca aamal

devrim ve tek lkede sosyalizmi devralmtr. Sovyet tezine gre, devrim, halkn

devrimci giriimiyle aadan yukar mevcut devlet cihaznn paralanarak, politik

iktidarn ele geirilmesi ve bu iktidar araclyla yukardan aaya- daha ileri bir

retim dzeninin rgtlenmesidir. Ayrca II. Enternasyonalin sosyalizmin

kapitalizmin en gelimi olduu olaca tezi yerine, serbest rekabeti kapitalin

hakimiyetinin, finans kapital tahakkmne dnt emperyalist dnemde,

herhangi bir lkede devrim artlar, retici glerin gelime seviyesine bal deildir,

devrim emperyalist zincirin en zayf olduu lkede gerekleecektir.

TKP milli kurtulu savan ynetmi olan Kemalist hkmete ve

milliyetilie kar tavrn genel anlamda Sovyet tezlerinden etkilenerek belirlemitir.

Bu gelenein srdrcs Mihri Belli de bunu 1960lara tamtr. Ancak MDDnin

milliyetilik vurgusunda bir dier etken nc dnyac eilimler barndran in

deneyimi ve Maonun milli demokratik devrimidir. MDD, Maonun Yeni

66 Suavi Aydn, Galiyefizmden Kemalizme Trkiyede nc Yol Araylar, Kemalizm: ModernTrkiyede Siyasal Dnce, Cilt 2, (ed.) Ahmet nsel, stanbul: letiim Yaynlar, 2001, s.440.Lenin [Emperyalizm, Kapitalizmin En yksek Aamas] kitabnda 19. yzyl rekabeti burjuvakapitalizminin, 20. yzyln smrc burjuva emperyalizmine dntn sergiliyordu. MilliKurtulu Mcadelesi, esas itibariyle, burjuva demokratik bir mcadeleydi. 19. yzyldaki tipikekliyle bu mcadele, feodalizmin ve otokrasinin kalntlarna kar bir mcadele olmutu; ve buekliyle ikinci kategorideki lkelerde, yani Dou Avrupada ve zellikle Rusyada tamamlanmamthenz. 20. yzyldaki tipik ekliyle, nc kategorideki smrge ve yar-smrge lkelerin [in,ran, Trkiye gibi.] mcadelesi artk khne feodalizme ve otokrasiye kar deil, burjuvaemperyalizmine kar bir mcadeleydi. Bylece, ikinci ve nc kategoride yer alan lkelerin millihareketleri arasnda, 19. yzyln khne otokrasisinin kurbanlaryla, 20. yzyln yeni emperyalizmininkurbanlar arasnda, Dou Avrupa ile Asya arasnda gerek bir ittifakn temelleri atlmt. E. H.

Carr, Sovyet Rusya Tarihi, Bolevik Devrimi, Cilt 1, (ev.) Orhan Suda, stanbul: Metis Yaynlar,1989, s. 373.


40/175

36

Demokrasi isimli kitabnda erevesini izdii, anti-emperyalist halk cephesinin

nderliinde, proletarya, kyller, aydnlar ve burjuvaziye dayanan milli demokratik

devrim fikrinden ve milli burjuvaziye yaplan atflardan etkilenmitir.67 1960larn

ortalarndan itibaren younlaan Sovyet-in kutuplamasnda MDDnin tarafszlk

tutumunu benimsemi olmas, MDDnin dorudan doruya herhangi bir tarafn

politikasna uyarlanmam olduunu dndrmektedir. 68

Bu dolayl etkiler bir yana, MDDde daha belirgin olan Trkiyeye zg bir

duruun yakalanmas abasdr. Milliyetilik, tepki ideolojisi olmasndan69

, ulusal

kurtulu sava deneyiminin yaratt olumlu kabul edilen durumdan ve anti-

emperyalizmle ilikilendirilmesinden dolay nemsenmektedir. Mihri Belli Ynde

yaynlanan Trk Soluna Saygszlk yazsnda SSCBden ynlendirilme eletirisine

kar, eski komnist mirasn sahibi olarak ortaya karken, Trkiye emekileri, nasl

milli gler arasnda sonuna kadar devrimci, en tutarl milliyeti g ise, Trk

sosyalizmi de en derin anlam ile milli bir akmdr ve her zaman yle olmutur

demekteydi.70

Belliye gre amzn en byk gerei millet gereidir. Sosyalizm

ancak bamsz bir lkede, uluslam bir toplumda kurulabilir. Sosyalizmin

67 Suavi Aydn, Milli Demokratik Devrimden Ulusal Sola Trk Solunda zgc Eilim, Toplumve Bilim, Say 78, (Gz 1998), s. 66-67.68 MDDden ayrlarak PDA ve daha sonra TKPyi kuran Dou Perinek evresi in tezlerineuyumlu politik hat belirlemitir. Mihri Belli evresindeki hareket ise tarafszlk tutumunu sonunakadar srdrmtr.69 19. yzyln sonuna gelindiinde dnyann tm azgelimi (fakat kapitalizmden etkilenmi)blgelerinde milliyetilik hakim tepki [liberalizme]ideolojisi konumuna gelmiti alar Keyder,Ulusal Kalknmacln flas, stanbul: Metis Yaynlar, 1993, s. 10. Yirminci yzylda, nc

dnyada da smrgecilie tepki olarak alglanmtr.70 Mihri Belli, [E. Tfeki], Trk Soluna Saygszlk, Yn, Say 87, (15 Nisan 1966), s. 12.


41/175

37

malzemesi ulusun bireyi zgr vatandatr.71 Bu nedenle ncelikli olarak lkede

geri kalmla neden olan ve milli bamszla engel olan d glere ve onlarn

ynlendirdii i glere kar mcadele edilmelidir. Bu mcadeleyi

ynlendirebilecek gler ise, ii snf, kyller vb. sosyalist devrimin dayana olan

halk kitleleri geri kalm olduu iin, onlar inisiyatifi ele alncaya kadar, toplumun

dier ilerici kesimleri saylan asker-sivil aydn zmre ve milli burjuvazidir.72

Mihri Bellinin, Kemalizm, milliyetilik ve anti-emperyalizm zerine kiisel

tarihinden yapt kimi karmlar, rnein babasnn mrnn sonlarnda Marksizme

meyletmesinden73 Kemalistlerin sosyalist olabilecekleri yorumunu karmas ya da

Uzak Dou zerinden ABDden Trkiyeye dn srasnda urad Japonyann

modernlemesine vgleri, solcu evrelerde olduka eletirilse de74 Bellinin

sosyalizm kavray konusunda fikir verici olabilir. 75

71 Mihri Belli, Yazlar (1965-1970), Ankara: Sol Yaynlar, 1970, s. 290. Bir Trk milliyetisi ve aynzamanda Marksist olarak Mihri Bellinin Krtlerle ilgili yorumu ise devlet politikasyla uyumlu olarakbalca yleydi: Trklerle Krtler arasndaki birlik ve kardelik, tarih snavndan gemitir. ()Trkiyedeki ulusal birliin paralanmas, hem Trklerin, hem Krtlerin gerek karlarna aykrsonulara varr, emperyalizmin iine yarar. Dou meselesi, ancak, Krtlere kendi anadillerinikullanma hakknn, merkezi, laik cumhuriyet maarifi denetiminde tanmakla ve ayn zamanda millidemokratik devrimin hem Douda hem de Trkiye sathnda btn derinliiyle gerekletirilmesiylezme balanabilir.A.g.e., s. 309.72 Belliye gre, Sosyalizm gelimi, sanayilemi bir toplum dzenidir. lkeyi sanayiletirmeden,emekileri fabrikalara aktarmadan sosyalizm olmaz. Ve elbette ki emekilerin ynetiminde olmasgereken gerek bir sosyalist toplumda ok daha bilinli olan ehir emekileri, iiler sosyalizmyolunda gidildii srece er ge ar basacaklardr, nc rol oynayacaklardr. Ama bu ii snf herzaman ve her yerde nc olacaktr demek deildir. Mihri Belli, Sosyalizmde Metod Meselesi, Yn,Say 152, (25 ubat 1966), s. 12.73 Belliye gre babas, Kurtulu Sava savas, sol Kemalist, ellisinden sonra () doru yolubulmutu. Bellinin bu dncesi, kendisini de belirttii gibi, solcu evrelerce en olumlu anlamylaburjuva radikalizmi ile Marksizmi ayn sepete koyuyor biiminde eletirilmitir. Belli,nsanlarTandm, s. 26-27.74 Belli , a.g.e., s. 171.

Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour...

Documents

Transcript of Tkp Den Tip e Sol Kemalizm Mdd Ornegi Left Kemalism From Turkish Kominnist Party to Turkish Labour...