The Spring Equinox in Makhzan al-Asrar (Line Explanation...

15
Textual Criticism of Persian Literature, Vol. 10, Issue 3, No. 39, Autumn 2018 The Spring Equinox in Makhzan al-Asrar (Line Explanation of the Ascension Letter) Alireza Shanazari * Assistant Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Yasouj University،Yasouj, Iran, [email protected] Abstract Through storytelling, Nizami Ganjavi has a special place in Persian language and literature. Makhzan al-Asrar drew a lot of attention since Nizami Ganjavi era because of both its subject and its special language. Not only did many poets begin to welcome those quinaries but also, because of special figurative language of Nizami, many commentators began to explain it. Commentary on Makhzan al-Asrar and other Nizami's quinaries continued to exist up to the contemporary period. The point which could be considered the commentary damages both in the past and, to a large degree, in the contemporary eras is the inattention of commentators to other Nizami's works during explaining the line. If the commentator investigates and unravels the line with evidence of the poet himself, surely he will be more successful in his work. One of the basic and elegant points that commentators have simply overlooked is the spring equinox in which Nizami raised The Ascension of the Prophet and by applying the craft of poetical aetiology, the reason for the arrival of the Prophet to the Aries was known. In this article, as regards the analysis and investigation of the respected commentators of Makhzan al-Asrar about the first line of the following verse: Wow, the night turned a wondrous spring day Wow, the flower turned a wondrous riding cypress I will explain Nizami's main purpose of this line, presenting the examples of the poets before and after Nizami. Keywords: Nizami, Night, Day, Spring, Spring Equinox * Corresponding author

Transcript of The Spring Equinox in Makhzan al-Asrar (Line Explanation...

  • Textual Criticism of Persian Literature, Vol. 10, Issue 3, No. 39, Autumn 2018

    The Spring Equinox in Makhzan al-Asrar

    (Line Explanation of the Ascension Letter)

    Alireza Shanazari

    *

    Assistant Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Yasouj

    University،Yasouj, Iran, [email protected]

    Abstract

    Through storytelling, Nizami Ganjavi has a special place in Persian language and

    literature. Makhzan al-Asrar drew a lot of attention since Nizami Ganjavi era because of

    both its subject and its special language. Not only did many poets begin to welcome

    those quinaries but also, because of special figurative language of Nizami, many

    commentators began to explain it. Commentary on Makhzan al-Asrar and other

    Nizami's quinaries continued to exist up to the contemporary period. The point which

    could be considered the commentary damages both in the past and, to a large degree, in

    the contemporary eras is the inattention of commentators to other Nizami's works

    during explaining the line. If the commentator investigates and unravels the line with

    evidence of the poet himself, surely he will be more successful in his work. One of the

    basic and elegant points that commentators have simply overlooked is the spring

    equinox in which Nizami raised The Ascension of the Prophet and by applying the craft

    of poetical aetiology, the reason for the arrival of the Prophet to the Aries was known.

    In this article, as regards the analysis and investigation of the respected commentators of

    Makhzan al-Asrar about the first line of the following verse:

    Wow, the night turned a wondrous spring day

    Wow, the flower turned a wondrous riding cypress

    I will explain Nizami's main purpose of this line, presenting the examples of the poets

    before and after Nizami.

    Keywords: Nizami, Night, Day, Spring, Spring Equinox

    * Corresponding author

  • (نامهمعراج از مصراعی توضیح) االسرار مخزن در بهاری اعتدال

    علیرضا شانظری

    دهیچک

    دیربواز از سوب هموی بوه .انجاموگ موی او سوخ پیچیوگگی و دشواار به گاهی االسرار مخزن در زبان متفاوت نظامی بوه کننگگان شرح زیرا نیست؛ گشا گره ها رحش ای از بسیار أسفانهمت است؛ اما داشته رواج االسرار مخزن بر نایسی شرح مشوابه آثوار و نظوامی دیگور آثوار از آشونا نبادنوگ؛ همچنوی زبوان ای اب حتی یا و نگاشتنگ تاجه نظامی استعار زبان .انگ نکرده استفاده مت شرح در گذشته شاعران یا عصران هم

    را آن ظریو و اساسوی نکتو و بادنوگ تاجوه یبوه آن بو کننوگگان شورح است که ماضاعاتی از اعتگال بهار یکی روش بوا مقالوه ایو نگارنوگه در . اسوت کورده بیوان پیامبر معراج گفت از میان سخ ای ماضاع را در نظامی. درنیافتنگ

    :کنگ می ینقگ و بررس زیر بیت اول مصراع را دربارة االسرار مخزنکننگگان شرح نظر تاصیفی و تحلیلی، هبباری شبب ر شببش شببده ریز اب بب ب

    شبب ر سببواری اب بب سببری شببده گبب .شاد می تبیی مصراع ای از شاعر اصلی منظار او، از بعگ و قبل شاعران و نظامی از مثال شاهگ و بیان با همچنی

    از و آن را دانوگ موی حمول بورج بوه ( ص)یوامبر پ ورود را بهوار اعتوگال سوب تعلیول، حسو آرای کاربرد با نظامی .آورد به شمار می اکرم رسال اجمعر ها بخشش

    های کلیدی یاژه بهار اعتگال ،بهار ،روز ،ش ،نظامی مقدمه

    بوه سوب گنجوا نظوامی .اسوت هجور ششوم قرن در ایران بلنگآوازة شاعر نظامی، به متخلص یاس ب الیاس در گوورو فارسووی ادبیووات در نظوامی شووهرت درواقوو . دارد فارسوی ادبیووات و زبووان در واالیوی جایگوواه ییسوورا داسوتان

    نایسنگه مسؤول( ایران یاساج، دانشگاه یاساج، زبان و ادبیات فارسی،دانشکگة علام انسانی، استادیار( [email protected] © 2018, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long as

    they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

    پژوهشی( -)علمی مت شناسی ادب فارسینامه فصل معاونت پژوهش و فناور دانشگاه اصفهان

    دهم، دوره جگیگ، سال چهارمسال پنجاه و 108 -95، صص 1397پاییز (، 39)پیاپی سامشماره

    06/08/1396، تاریخ پذیرش: 04/12/1395تاریخ وصال:

  • 1397پاییز (39، )پیاپی 3 ه، شماردهم سال ، دورة جگیگ،ه و چهارمسال پنجا شناسی ادب فارسی، مت / 96

    یوا مسوتقیم سورایان دیگور داسوتان او، از بعوگ کوه ا گانوه بوه درافکنوگ؛ نا طرحی زمینه ای در او. اوست سرایی داستان آمیوز اغورا تاصوی و حاادث و ماجراها سنجیگة طرح و نظامی هنرمنگان بیان و زبان» پذیرفتنگ؛ تأثیر از او غیرمستقیم

    شوعر هوا دوره همو در او از پو که ساخت مخاطبان طب مقبال چنان را نظامی ها منظامه ،ها شخصیت و ها صحنه .(4 :1389یان و ماسا ، )پارنامگار «یافت ادامه سرایی منظامه او از تقلیگ به کالسیک

    زبوان امه،منظ ای ماضاع بر افزون. است حکمی، سراسر ا منظامهاالسرار، مخزن نظامی اثر ی تر متفاوت و نخستی سوب آنچنوان یگواه ایجواز، و خیوالی اشوکال تصاویر، به سخ آراست » .است متفاوت آثارش بقی با آن نیز در نظامی

    بور خواص حالوت و شیرینی ناعی تنها نه دشاار ، و پیچیگگی ای که شگه او بیان در رمزناکی و پیچیگگی دشاار و دشواار دیگر ها علت از .(91: 1393 نژاد، قاجه) «است افزوده نیز آن هنر ارزش بر بخشیگه، ابیاتش خااننگگان کام زبوان قااعوگ کاربرددر آمازد، می درس به را زبانی که کسی. »نیست او مادر زبان در ، فارسی زبان که است ی ا نظامی زبان نحوا سواختار بوه و سازد یم باشگ، یرپذ عگهقا که را ترکیباتی انااع قاعگه، طبق چان کنگ؛ می عمل زبان اهل از پرواتر یب بسیار و اصوالالحات از انااعی با عصر اهل فاضالن پسنگ بنابر وقتی پیچیگه سخ ی . انگارد تاجهی چنگان ایجاز مقبال حگ و کالم

    زنیو خاقوانی دربوارة .(7: 1389پارناموگاریان و ماسوا ، ) «شواد یم دوچنگان یشدشاار آمیزد، یم هم مختل علام اطالعات و شواد یمو دیوگه خاقوانی شعر در تنها که مرکبی ها واژه ساخت . »کرده است کمک نا ترکیبات ساخت در او به بادن دوزبانه ولوی دانگ؛ یم خاب را فارسی زبان دستار که است شاعر دوزبانگی یج نت ،انگ شگه ساخته فارسی زبان دستار قااعگ براساس

    .(167: 1388 فضیلت،) «گایگ ینم سخ زبان ای به بازار و کاچه مردم و خانه اهل با شواعران . برانگیخوت را افوراد بیشومار تاجوه نظوامی عصر همان از اش ویژه زبان و ماضاع سب به االسرار مخزن بوه نیز بسیار افراد نظامی، ویژة استعار زبان و حتی به سب سرودنگ ها منظامه آن، از استقبال به یا جااب در بسیار علیرضوا . یافوت اداموه نیز معاصر دورة در نظامی یگرد ها منظامه و االسرار مخزن بر نایسی . شرحآوردنگ رو آن شرح. نکتو کنگ را معرفی می االسرار مخزن ناشناخت و شگه شناخته بیست و دو شرح ،«االسرار مخزن شروح» مقال در نژاد قاجه اسوت و شوگه ناشوته پاکسوتان، و هنوگ در بیشوتر یوران، ا از خوارج در ها شرح ای بیشتر که است ای مقاله ای مهم در .شاد می نگهگار کشارها همان ها کتابخانه در آن نیز خالی ها نسخه

    در منقحوی و ویراسوته موت کوه زموانی توا درحقیقت. آثار است ای از ویراسته مت وجاد ادبی، آثار دربارة نکت مهم وحیوگ بسویار هموت سوب به نظامی آثار دربارة. خاشبختانه داشت نخااهگ ارزشی نیز دیگر ها پژوهش نباشگ، دست

    نظوامی خمس علمی صارت به که است کسی نخستی دستگرد وحیگ. شاد نمی احساس ویراسته مت نباد دستگرد ، برتور خواد از بعوگ هوا چاپ از بسیار بر و است معتبر نیز هناز اوکار محققان، از بسیار باور به را تصحیح کرد.

    .را تاضیح داده است نظامی خمس ها دشاار از ها برخی پانای در تصحیح، بر افزون دستگرد یگ. وحدارد از کوه پرداختنوگ االسورار مخزن شرح و نظامی آثار دربارة تحقیق یا تصحیح به بسیار افراد دستگرد ، وحیگ از پ .نگتر معروف روتیانث بهروز و زنجانی برات آنها، بی نگاشوت تاجوه شواد، دیگه موی معاصران ها شرح در بسیار هم و گذشته در هم که نایسیشرح ها جمله آسی از از شوااهگ بیان با را مصراع یا بیت شارح،. اگر است بیتی از شاعر یا مصراع شرح در نظامی دیگر آثار به کننگگان شرح .داشت خااهگ بیشتر تافیق خاد کار در تردیگ بی کنگ، گشایی گره و بررسی شاعر خاد

    مشوابه آثوار و نظوامی دیگر آثار از نگرفت کمک زبان، ای با ناآشنایی حتی یا و نظامی استعار زبان به نگاشت تاجه

  • 97/ نامه( االسرار )تاضیح مصراعی از معراج اعتگال بهار در مخزن

    سوب . بوه اسوت االسورار مخوزن هوا شورح آشوکار در ها آسی ازجمله مت شرح برا گذشته شاعران یا عصران هم انوگ نپرداخته دشاار ابیات تاضیح و شرح به یا معاصر چه و قگیمی چه ،االسرار مخزن شروح غال » نظامی زبان دشاار

    «انوگ کورده حوذف را دشواار ابیوات هوا گزیوگه غالو مثول یا و... انگ کرده قناعت کلمه دو یکی دقیق چنگان نه معنی به یا .(7: 1389ماسا ، پارنامگاریان و)

    ایو در ،1شگه است ناشته بسیار ها نامه پایان و مقاالت متان، بر نایسی شرح شناسی آسی ارةدرب اینکه به سب .شاد تاضیح بیشتر ارائه نمی زمینه لهأمس بیان

    :دارد متفاوت ضبط یا یسهنا دو که است بیتی (ص)یامبرپ معراج بی ابیات در االسرار مخزن در (الف

    شببش شببده ریز اب بب بهبباری شبب ر

    شبب ر سببواری اب بب سببری شببده گبب ( ب

    شببش شببده ریز اب بب نهبباری شبب ر

    شبب ر بهبباری اب بب سببری شببده گبب بایوگ . ابتگا شاد می دیگه االسرار مخزن ها شرح هم در اول مصراع از یکسان شرحی کمابیش اختالف، ای وجاد با

    طوار بوه سوپ اسوت؛ تر نزدیک نظامی سخ به نایسه کگام شاد مشخص مت تصحیح و شناسی نسخه برپای معیارها اول مصوراع اسوت؛ بنوابرای هوگف او در آشکار همگان بر نظامی بینیباریک و سنجینکته. شرح شاد اول مصراع دقیق کوه اسوت نارانی ا انگازه به پیامبر معراج ش آنکه حال است! شگه روش روز مثل هم ش بگایگ ای نیست که فقط .شگ خااهگ آشکار اول مصراع از نظامی اصلی منظار تر دقیق نگاهی با. پ تر است روش یزن عاد روزها از

    تحقیق پیشی ة نظوامی، دیگور هوا بیوت دربوارة اموا اسوت؛ نشوگه انجوام مسوتقلی پژوهش تاکنان االسرار مخزن از بیت ای دربارة

    .شاد می طار کاتاه معرفی در ادامه به که است شگه ناشته هایی مقاله :است شگه ناشته زیر بیت تاضیح در که «نظامی از بیتی در اسگ و سنبله ارتباط تحلیل» مقال

    خوشبببه کببز ای خوشببة تببر ساختبببه

    انداختبببببه اسببببد بببببر را سبببب له نجوامی باورهوا و اطالعوات به تاجه با سرانجام مختل ، مناب در بیت ای ها شرح بررسی بر افزون مقاله نایسنگة

    از را خواد سونبل کوه خاشه برج :کنگ می گانه معنا بیت را ای خاقانی، و نظامی دیگر ها بیت از گرفت کمک با و قگیم از عواد حالوت در کوه ) شویر سا به را( اعزل سماکا )= اّع است که یافته قگرت ا انگازه به کرده، دریافت (ص)یامبرپ

    ماننوگ هوایی فرهنوگ در جسوتجا بوا نایسونگه اینکه دیگر نکت .(8: 1392حیگر ، )کنگ می ور حمله( تر است قا سگ .است معنا کرده کردن صادر را حمله دستار و کردن ور حمله به را انگاخته ،اللغات غیاث از ا توازه معنا االسرار مخزن از بیت با نقگ و بررسی شش «نظامی االسرار مخزن از تأمل قابل بیت چنگ طرح» مقال :بیت نقگدر مثال برا کنگ؛ یم ارائه آنها

    زلبببف زمبببیر در ببببرن عبببال ک بببد

    ک ببببد آدم رخ بببببر عصببببی خببببال بوه زموی یعنی است؛ تشبیهی اضاف زمی : زل نایسگ می زنجانی برات و دستگرد وحیگ ها شرح تحلیل از پ

    اسوت زلو بوی عروسوی ماننوگ زموی بگون عالم. پ ریزد می عالم( زیبارو ) دوش و بَر به است که شگه ماننگ زلفی

  • 1397پاییز (39، )پیاپی 3 ه، شماردهم سال ، دورة جگیگ،ه و چهارمسال پنجا شناسی ادب فارسی، مت / 98

    .(4: 1371نژاد، انزابی) از زیور بیوت در« کوردن بور جوان » ترکی معنا در است که «نظامی شعر در کردن بر جان»دیگر، پژوهش مقال :است شگه ناشته پیکر هفت

    یای بببر نببان تببو کببه بببد گببوهری

    ن بببری نبببان ی ایکبببرده ببببری نبببان یحتاضو 2،«کوردن اقوگام دیگوران هوالک بورا و شوگن دیگر جان رهزن» معنا ت نپذیرف مقاله با ای در نایسنگه

    .(19: 1395نیا، یروز)فاست مانگن زنگه و یافت نجات معنا به و بردن جان مترادف کردن بر جان دهگ می ابیوات زا برخوی شورح نقوگ بور افوزون آن در یسونگه نا کوه «االسورار مخزن ها شرح محتاایی تحلیل و نقگ» مقال تصوحیح و هوا نسوخه اخوتالف معتقگ اسوت مقاله ای نایسنگة. کنگ می بیان پایان در را منظار خاد معنا ،االسرار مخزن سوب واژه، بوادن مرکو یوا ساده در آنان نظر اختالف و شارحان از واژه یک متفاوت تلفظ شارحان، همچنی متفاوت :آفرینگ می مختل معنی دو زیر بیت فظ متفاوت واژه درتل مثال است؛ برا شگه گاناگان معانی ارائ

    شببدنببا هببو چببون ز پببی دانببه

    شبببد خبببا مزرعبببة اببببر مقطببب .(4: 1387 ناروز ،)است رفته به کار دار تیال و دار اقالاع معنی به مقالَ و کننگه قیطر طی معنا در مقالِ

    و نقوگ ایو حااشوی را «االسورار مخزن بر دستگرد وحیگ مرحام حااشی بررسی» مقال ( در1351) ثروتیان بهروز کنگ. می تحلیل

    :شاد دیگه می بیت متفاوت معنا زیر مناب در فقط نشگه است؛ اشاره منظار بیت به ا مقاله هیچ در تاکنان بنابرای مثنا زنجانی، برات از االسرار مخزن شرح و آثار احاال،دستگرد ، وحیگ از حاشیه و یحتصح ،نظامی االسرار مخزن از( االسورار مخوزن گزیوگة ) سوحر سحر پردةنیکابخت، ناصر از( تصحیح و شرح همراه به کامل نسخ ) االسرار مخزن گزیوگه ) مثوال غنچوه گلوی سور ثروتیوان، بهوروز از االسورار مخوزن مثنوا در گنجوا نظوامی غیو آیینو نژاد، انزابی مقگموه، ) نظوامی االسورار مخوزن گزیوگة مواحاز ، مهوگ از االسورار خزنم گزیگهمیرهاشمی، مرتضی از( االسرار مخزن ماسا . مصالفی و پارنامگاریان تقی از( تعلیقات و یحتصح

    تحقیقریش که است تحلیلی تاصیفی و نیز پژوهش روش. است شگه انجام ا کتابخانه روش به ها داده آور جم جستار ای در

    .شاد ارائه می نهایی نتیج و نظر دیگر شاعران و نظامی شعر در اعتگال تاصی و انکننگگ شرح نظر تحلیل و نقگ با

    م ظور مصراع دربارة ک دگان شرح نظر تحلی ی نقد :شاد بیان می منظار بیت از قبل یاتاب کننگگان، شرح نظر به پرداخت از قبل

    بوسبببف دلبببوی شبببده چبببون آ تببباب

    آب دلببو چببون شببده حببوتی بببون زده ثربببببا تخببب حمببب بببببه تببببا

    زده صبببحرا ببببه خیمبببه گببب لشبببکر ر یبببب بببببا ریضببببة آن گببب از

    ربیبببب رنببب بببببا ته زمبببیر رَببببب سبببما سببب ز خوانبببده ادب عُشبببر

    ان یببببا از خواستببببه قِببببدَم عبببب ر درببببدمبببی قبببدم کواکبببش سبببتر

    کشبببیدمبببی علمببب مالبببب سببب

  • 99/ نامه( االسرار )تاضیح مصراعی از معراج اعتگال بهار در مخزن

    لببب مشببب ز آک بببده شبببش نبببا

    مبببرک سُببب دها ک بببب مبببه نعببب ات بببببا بببببدان تبببببارب شببببش در

    ببببرا پببببای پوبببببة شببببده ببببر نمببببای ک ببببوتر ببببباز آن یش ک بببب

    همبببای بببر ببببه گشبببته ری اختبببه پیببببراه صببببدرة شببببده سببببدره

    دامببببب در زده گرب بببببان عبببببرش شبب ر نهبباری اب بب ریز شببده شببش

    شبب ر بهبباری اب بب سببری شببده گبب

    (31ب 31: 3197 گ جوی، نظامی) بورج بوه (ص)یوامبر پ ورود بوه کوه بیتی در ای تصحیح بی است و دستگرد وحیگ تصحیح برپای باال ها بیت البته

    ماسوا پارناموگاریان و و زنجوانی قبلی برپای تصوحیح ها بیت. اگر است افتاده فاصله منظار بیت و دارد اشاره حمل :باد خااهگ تر زدیکن نگارنگه منظار مفهامبه شاد، بررسی

    بوسبببف دلبببوی شبببده چبببون آ تببباب

    آب دلبببو زآن شبببده حبببوتی ببببون زده ثربببببا تخببب حمببب بببببه تبببببا

    زده صبببحرا ببببه خیمبببه گببب لشبببکر ر یبببب بببببا ریضببببة آن گبببب از

    ربیبببب رنببب بببببا ته زمبببیر رَببببب شبب ر بهبباری اب بب ریز شببده شببش

    شبب ر سببواری اب بب سببری شببده گبب (81 :3147موسوی، )پورنامداربان ی (؛343ب 341: 3148زنجانی، )

    شورح در« الو » نایسو (. مقالوه هموی 1و1:ک.ر)دارد وجاد منظار مصراع از ضبط یا یسهنا دو که شگ بیان پیشتر وحیوگ تصوحیح شواد. موی دیوگه نوژاد انزابوی گزیوگة و پارنامگاریان و ماسا از االسرار مخزن گزیگة یان،ثروت زنجانی، .انگ برگزیگه را« ب» نیز نایس ماحاز یرهاشمی،م نیکابخت، ها گزیگه آن پیرو به و رد دستگ

    برا را کار مسئله ای . انگ نکرده ا اشاره شگه استفاده خالی ها نسخه به االسرار مخزن مصححان از یک هیچ متأسفانه سا . از است کرده رد یا پذیرفته را ا یسهنا استگالل کگام برپای مصحح نیست مشخص زیرا کنگ؛ می دشاار گرپژوهش .نیست نیز آشکار...( و یالتقاط انتقاد ،) تصحیح روش دیگر ر تصوحی اول مصوراع در گذشوته، هوا سگه در خالی ها در نسخه ها کاتبان دخالت به تاجه با نگارنگه نظر به در ماننوگگی و: شوباهت چنوی آموگه اسوت آن تعریو در کوه است کاتبان تصرفات انااع از یکی ی . تصحاست داده

    بوا آن از ف اهل که است زده دام کاتبان ناآگاهان تصرف از ناعی به که است عااملی از خط نقصِ نیز و خط حروف تحریو و آن هوا نقالوه افزودن و کاست با کلمه تغییر از است عبارت تصحی . کننگ یاد می «تحری و تصحی » نام

    زمینوه ایو در مثوال مشهارتری (. 80و 81: 1369 هرو ، مایلآن ) ها حرف از حرفی تغییر با است کلمه کردن تبگیل :است شگه بیان درویشی زبان از که است سعگ از شعر

    مببرا ببببوسه گ تبببا ببببه تصببحیف ده

    بنبببه بوسببه از توشببه را دریببب کببه (17: 3171 سعدی،)

    نزدیکوی معنوایی به تاجه گایا با اما باده است؛ شاعر سخ « بهار» همان ابتگا در بسا چه منظار بیت از لاو مصراع در . نکتو اسوت کورده تصوحی و تبوگیل نهار به را بهار کلم نسخهکات ش ، کلم با تضادش و روز کلم با نهار کلم کوه بعگ ها تصحیح در و شاد می یگهد دستگرد گاز وحی االسرار مخزن تصحیح نخستی در« نهار» نایس آنکه دیگر ی،: زنجوان ک.ر)است شگه مت در اصلی نایس « بهار» ضبط انگ، داشته دسترسی بیشتر ها نسخه به مصححان تردیگ بی

  • 1397پاییز (39، )پیاپی 3 ه، شماردهم سال ، دورة جگیگ،ه و چهارمسال پنجا شناسی ادب فارسی، مت / 100

    (43: 1389 ماسا ، و پارنامگاریان) ؛(181: 1384 در جسوتجا و نگور ژرف با که است ای نگ،ک می کمک اصلی نایس در جایگاه« بهار» برگزیگن در که دیگر مسئل نایسو پوذیرفت بایگ. پ است نکرده استفاده کلمه ای از خاد آثار در نظامی یعنی 3نشگ؛ دیگه« نهار»کلم نظامی، آثار .تر است نزدیک نظامی سخ به «بهار»

    وحیوگ نظور ابتوگا اشت و برتور ، د پیشی به تاجه با 4شاد. می بررسی اول مصراع شرح در کننگگان شرح نظر در ادامه نظوامی )کورد شوگرف نهوار و روز را( شو صپیوامبر : وجواد او ) نایسگ یم دستگرد یگ. وحشاد می تحلیل دستگرد دوم مصوراع شرح در که طار. همانآیگ برنمی آن از روشنی معنا که است کلی ا کلمه وجاد واژة .(16: 1379گنجا ،

    وجواد چگانه است که نگاده نیز تاضیح اول مصراع در. سرسبز است همیشه که شگ روس او وجاد گل: ناشته است هم دارد؟ وجاد شبهی وجه چه دیگر بیان به یا و تبگیل کرده است؟ شگرفی به روز را ش (ص)پیامبر روز چوه وه شوگ روشو روز ماننوگ شو حمول، بورج بوه پیامبر ورود با گایگ: می اول مصراع شرح در نیکابخت مصوراع اسوت و دانسوته روشنایی( روز به ش تشبیه در) را شبه وجه نیکابخت(. 43: 1386 گنجا ، نظامی! )یشگرف .کنگ می معنی دستگرد وحیگ ماننگ را دوم بَوه بَوه باد. گشته پرفروغ وروز پیامبر، وجاد برکت به معراج ش : نایسگ می چنی اول مصراع شرح در میرهاشمی کلمو نیوز میرهاشمی یعنی است؛ دستگرد وحیگ تاضیح همان شرح ای .(147: 1393یرهاشمی، مبزرگ! ) روز ای به .دانگ می روز فروغ را شبه وجه و بیان کرده است را وجاد مبهم و کلی وجواد : آفتاب نایسگ می اول مصراع شرح در است. او نیز وحیگدستگرد رو دنباله و« ب» نایس پیروان از ماحاز چوه و روز فرخنوگه چه وه کرده است؛ تبگیل درخشان و تابان ب روز به راآن معراج، ش در اکرم رسال مقگس کوه اضافی اسوت تاضیحی با دستگرد وحیگ بیان همان . ای شرح(106: 1374ماحاز ، ! )افروز گیتی ش خجسته

    .شاد می نیز دیگه دوم شرح مصراع در تأکیوگ « روشونایی ازنظور روز بوه شو شباهت» و« پیامبر وجاد» یِکل کلم بر همگی« ب» نایس طرفگاران بنابرای

    چورا پو اسوت، شوگه روشو روز مثل تاریکش حمل، برج به (ص)پیامبر با ورود اگر که است آن دیگر. نکت دارنگ کنگ؟ می تأکیگ ش تاریکی بر بعگ ها بیت در نظامی

    شببش شببده ریز اب بب بهبباری شبب ر

    شبب ر سببواری اب بب سببری شببده گبب داشبب بببا کبب ن نببرگ آن ی گبب زآن

    داشبببب مببببازا سببببرمة ای نببببرگ سمبببا سبب ز خبوانبببده ادب عُشبببر

    ان یببببا از خواستببببه قِببببدَم عبببب ر درببببدمبببی قبببدم کبببواکش سببتر

    کشبببیدمبببی علمببب مالبببب سببب لبب مُشبب ز آک بببده شببش نبببا

    مبببرک سُببب ا ک ببببده مبببه نعببب ات بببببا بببببدان رب تبببببا شبببش در

    ببببرا پبببببای پوبببببة شببببده ببببر

    (343ب 341: 3148زنجانی، ) کلموات فقوط، زنجوانی . برات انگ کرده شرح ای مصراع را ماسا پارنامگاریان و تنها« ال » نایس طرفگارانِ بی از

    اسوت پاشویگه چشوم بیوت معنوا و شرح از و کرده معنی را( ی عج زیبا،) «شگرف» وبه( به ی،زه تا را، ای ) «اینت» اول مصوراع شورح در پارنامگاریان و ماسا . انگ نکرده معنی را بیت ای نیز نژاد انزابی و 5. ثروتیان(81: 1384زنجانی، )

  • 101/ نامه( االسرار )تاضیح مصراعی از معراج اعتگال بهار در مخزن

    و( ش ای ارزش و بلنگ و حمل برج در او وجاد خارشیگ یم از) روش روز، ماننگ یامبرپ معراج: ش نایسنگ می تفاوت تنها .(138 :1389ماسا ، پارنامگاریان و! )یباز و نیکا بهار ای از. شگفتا است شگه رنگارنگ و خرم بهار، مثلش روز، به ش تشبیه بر افزون( دیگر ها شرح در نهار جا به) بهار کلم مناسبت به که است ای در بقیه با شرح ای یعنوی بورده؛ به کار جم تشبیه ینظام کننگگان، شرح گمان به واق . دراست شگه تشبیه نیز بهار به رنگارنگی و خرمی در شواد؛ نمی دیگه تشبیهی هرگز چنی اول مصراع در آنکه. حال است کرده ماننگ بهار به دیگر بار و روز به را ش بار کی

    .کنگ نمی آشکار نظامی سخ ظرافت از چیز نیز معنی ای پ دب ر ن اهی با ایل مصراع شرح

    شببش شببده ریز اب بب بهبباری شبب ر

    1شبب ر سببواری اب بب سببری شببده گبب روشونایی ایو شوگه اسوت، روشو روز ماننوگ شو گفته شاد اگر. حال است اصلیا کلمهاول مصراع در« بهار»

    در کوه نیسوت لیمعما شبی پیامبر معراج ش که است ای دیگر مهم نکت باشگ. در زمستان یا بهار در که نگارد تفاوتی بوه دسوت تورازو آن اهمیوت سونجش بورا زهوره سیارة که است مهم ا انگازه به ش ای شاد؛ ماننگ روز به روشنایی :است ایستاده

    تببا شببش ای را چببه قدببدَر قببدر هسبب

    دسبب بببه تببرازی سبب شببش زهببرة پارناموگاریان و شورح ماننوگ کوه نیسوت نیواز دیگرپ خاانگه است؛ عنبری و معالر را ش ای همچنی نظامی

    :کنگ تشبیه بهار به را ش ای ( همان) ماسا گبببوهر شببش را ببببه شببش ع بببربر

    زمیببببر گببببای ز ببببرد لببب گببببای :دانگ می پیامبر ی آگ مشک ل را ش ای بادن معالر سب دیگر بیتی در باز نظامی

    نبببا شبببش آک بببده ز مشببب لببب

    مبببرک سُببب ا ک بببده مبببه نعببب (31: 3197 گ جوی، نظامی) چگانه بهار کلم دیگ یگ. بابهار است کلم آن و باد بیت ای در شگه به غفلت سپرده و شگه گم نکت درپی بایگ پ

    در بهوار بوا روز و شو ارتباطتنها دارنگ؟ بهار با ارتباطی چه روز و ش دیگر بیانبه شاد؟ می روز و ش جام وجه. گیورد یم قرار حمل برج در خارشیگ که افتگ یم اتفا وقتی ربیعی یا بهار اعتگال یعنی مسئله ی . ااست بهار اعتگال چان. باد اعتگال خط برابربرآمگنش میزان، سر به یا باد حمل سر به آفتاب چان»: گایگ یم التفهیم در بیرونی یحانابار خالوی سور دو بر بانگ او شمالی نیم انگر که افق از باد نقالی دو رابرب فروشگنش و برآمگنش باشگ، شمال به میل را او

    او را برآموگن آنگوه رسوگ سورطان سور بوه آفتواب توا شوانگ هموی دورتور و از روز هر و را اعتگال خط مر مااز یشوان ا سوال آغازگواه »: نایسوگ یمو آثارالباقیوه در همچنوی .(175: 1318 بیرونی،) «تابستان آنِ اَ خااننگ ی الص مشر

    نقالو در آفتواب کوه بواده فوروردی مواه از 7«هرمزد» روز آن که ای و است انسان نخستی آفرینش هنگام از( ایرانیان) راالنهوار معوگل بوا البورو ایرد تقاط نقال دو تر ساده بیان به .(58: 1392 بیرونی،)« است آسمان میان به بهار اعتگال شومال، سمت به جناب از خاد، ظاهر حرکت در خارشیگ که خااننگ می یعیاعتگال رب را ولا. نقال گاینگ می اعتگالی

    از خواد، ظواهر موگار در گوردش مواه شش از پ خارشیگ که نامنگ می یفیاعتگال خر را دوم نقال رسگ و می آنجا بهحمل برج به خارشیگ ورود با نزما هم بهار اعتگال (. پ 214: 1382یار، )ماه رسگ می آنجا جناب، به سمت به شمال

  • 1397پاییز (39، )پیاپی 3 ه، شماردهم سال ، دورة جگیگ،ه و چهارمسال پنجا شناسی ادب فارسی، مت / 102

    :است فروردی یعنی اول زببببرا کببببه سبببید همببببه سیبببباره

    شبببد توانبببا عبببدل ببببه حمببب انبببدر

    (181: 3191 ناصرخسری،) :کرده است اشاره حمل برج به خارشیگ ورود با زمان هم بهار اعتگال به نیز خاقانی

    شبد بع ی که قرص خورشید از حوت در حم

    مقببرر الشببر بیبب یی بببر اعتببدال کببرد (373: 3198 شریانی، خاقانی)

    از را شهر که آنگاه» :نایسگ یم پاییز ،چه ربیعی و ، چهاعتگال هنگام در روز و ش برابر دربارة اباریحان بیرونی بوه النهار معگل جز نگذرد قال بر افق چان و بلگ عرض انگازة به گیرد بلنگ افق، از شمال قال افتگ، دور استاا خط آفتواب چوان شانگ راست معماره شهرها همه به ش و روز جهت زی و نگا بزرگ دایرة دو هر زیراکه نکنگ؛ نیم دو .(176و 175: 1318 بیرونی،) «شهرها همه به گرددالنهار معگل بر هنگام آن زیراکه رسگ؛ میزان و حمل سر به

    :ایگگ یم ناصرخسرو شش ی ریز گردد راس اعتدالی ی هچون به نقط

    ک بد برنببا را رتبوت عبال ابر ریزگبار

    (144: 3191 ناصرخسری،) . اسوت مبوارک رخوگاد ایو بهار نتیج اعتگال که است حمل برج به پیامبر ورود دربارةصحبت منظار، مصراع در

    .دانگ می حمل برج به پیامبر ورود نتیج را بهار اعتگال تعلیل، حس آرای کاربرد با نظامی واق در شورح در مؤثر عاامل از یکی»راهگشاست. او عصر هم شاعران و او دیگرآثار شاعر، یک اشعار شرح و بررسی برا

    « گذشوتگان و انعصور هوم مشوابه آثار» و« شاعر یا مؤل همان آثار» سالح دو در را آن که است بینامتنی عاامل مت ، هر شواد موی سوب آن از پیش یا عصر هم آثار دیگر با آشنایی نیز و مؤل تألیفات و آثار دیگر از ی. آگاهکرد طرح تاان یم ها پیچیگگی و مشکالت رف به متان دیگر در مشابه ماارد از استفاده با بتاانگ نایسی شرح مختل مراحل در شارح که :االسرار مخزن بیت تحلیل و شرح در حیگر علی که گانههمان .(37: 1393 ر ،مشاو همتیان و) «بپردازد مت

    خوشبببه کبببز ای خوشبببة تبببر سببباخته

    انداختبببببه اسبببببد ببببببر را سببببب له :برده است بهره نظامی مجنان و لیلی در بیت همی مشابه بیتی از

    ا ز سببببما هببببی شمشببببیر عببببوّ

    شببیر بببر رانببده خببوب سبب تببازی (4: 3171 حیدری،)

    :شاد می یافت پیکر هفت از زیر بیت نظامی خمس بررسی. با باد نظامی خاد از و مثالی شاهگ درپی بایگ بنابرای اعتببببببدال هببببببوای نببببببوریزی

    ا بببریزی عبببال ببببه شبببد ریراسببب

    (131: 3147 نظامی،) بیت ای . پ است رفته به کار روز و ش طال شگن یکسان و اعتگال معنی در یقطار دق به نظامی بیت در رو راست

    خارشویگ ورود بوه قبلش ها بیت در نظامی. البته تاجه دارد اعتگال مسئل به نیز خاد دیگر آثار در نظامی دهگ یم نشان :کرده است اشاره هم حمل برج به

    چبببون ببببه تشلیببب مشبببتری ی زحببب

    حمبب هببب شببد حببوت ز انجبب شبباه (131 :همان)

  • 103/ نامه( االسرار )تاضیح مصراعی از معراج اعتگال بهار در مخزن

    .کنگ حمل اشاره می برج به آفتاب ورود با بهار اعتگال بیت باال به شواعر خاقوانی، از زمینوه ایو . در بورد بهره تاان می نیز عصران هم مشابه آثار از مت ، شرح در شگ گفته که گانه همان :شاد گرفته می کمک نظامی معاصر

    در بخش حُسر آن رخ ی زل ی که تُراس

    خواسبب کببابزد چ ببان تادنببد قسبب ببب آراسب ریز ی شش ی بهبارس تبو حُسر

    راسبب آبببد بهبببار در ریز ی شببش قسبب

    (917: 3198 شریانی، خاقانی) هسوتنگ؛ او زیبوایی اعو ب یکسوان طوار بوه معشوا ( شو زلو ) و( روزچهوره ) گایوگ می رباعی ای در خاقانی

    برابور روشونایی، و تواریکی بر افزون ، خاقانی بیت در وجه شبه. پ هستنگ یکسان روز و ش بهار، در که گانه همان .است بیوان را بورج هموان بوا متناسو هوا ویژگی یا صفات برجی، هر به پیامبر ورود با نظامی که است ای دیگر مسئل :یگگا یم جَگ و کمان ها برج به پیامبر واردشگن با زیر بیت درمثالً کنگ؛ می

    چببون ز کمببان تیرشببکر زخمببه ربخبب

    گربخببب خبببوان بزغالبببة ز زهبببر نظوامی که زهر است و زحل یا کیاان سیارة خان جَگ برج عالارد و یا تیر سیارةخان کمان، برج که داشت نظر در بایگ

    بوه پیامبر ورود باپ 8است. رفته بی از زهر ای پیامبر قگوم با که است زحل سیارة بادن نح سب به گایگ می سخ آن از :کرده است بیان صارت به ای را آنها از یکی ینظام بیان شاد؛ حمل برج با متناس صفات بایگ نیز حمل برج

    تببببا بببببه حمببب تخببب ثربببببا زده

    زده صبببحرا ببببه خیمبببه گببب لشبببکر برج در رب یک و ثار برج در ثریا رب سه چان» .است حمل برج که در دارد اشاره یاثر ها پایه از یکیبه ای بیت

    .(15 :1379 گنجا ، نظامی)است «کرده تشبیه چهارپایه تخت به رااو است، حمل رو حمول بورج بوه خارشویگ ورود بوا زموان هم که است بهار اعتگال منظار، مصراع در حمل برج دیگر ویژگی خواد شورف بیت به گیخارش دهگ، می ر حمل برج به خارشیگ ورود با زمان هم که اعتگالی در دیگر سا. از دهگ می ربیعی اعتگال نقال به آن گنیرس حمل، برج به خارشیگ درآمگن و است حمل برج در خارشیگ شرف» ؛ زیرارسگ یم نیز .(214: 1382 ماهیار،) «است خایش شرف بیت در حلال و

    ( روز و شو برابور معنوا در) اعتوگال بور افوزون نظوامی کوه اسوت ای منظار بیت کل با باطارت دیگر در مسئل و اعتوگال نتیجو در یعنوی اسوت؛ شوگه سورو همچوان گل گایگ یم زیرا داشته است؛ تاجه نیز هاا اعتگال به ا گانه به

    گانه ای 9.طاالنی شگه است سرو ننگما گل کاتاه عمر است، حمل برج به (ص)یامبرپ ورود آن نیز به سب که لالافت هاا و بورج دوموی ثوار ) برج از را پیامبر معراج نظامی، که است ای دیگر نکت .شاد می نمایان بیشتر مصراع دو بی ارتباط :کنگ ی( شروع ماردیبهشت با برابر

    گبببوهر شببش را ببببه شببش ع رببببر

    زمبببیر گببببای ز ببببرد لببب گببببای (38 :3197 جوی،گ نظامی)

    :رسانگ می پایان به حمل برج با و تببببا بببببه حمببب تخببب ثربببببا زده

    زده صبببحرا ببببه خیمبببه گببب لشبببکر

    (همان)

  • 1397پاییز (39، )پیاپی 3 ه، شماردهم سال ، دورة جگیگ،ه و چهارمسال پنجا شناسی ادب فارسی، مت / 104

    نظوامی کوه برجوی نخستی داشت تاجه بایگ: نایسنگ باره می ای در ا ویژه علت بگون بیان پارنامگاریان و ماسا دیگور هوا از برج ترتی به آن از بعگ و است ثاربرج کالم، مناسبت به آورد، می میان بهسخ آن معراج از با ارتباط در را اعتوگال بهوار کاشوگ می نظامی که است ای علت نگارنگه نظر به(. 137 :1389ماسا ، پارنامگاریان و)کنگ می یاد

    چنوی داد، موی پایوان حوات بورج بوه و بواد کورده شروع حمل برج با اگر ماا معرفی کنگ؛ پیامبر معراج حاصل و نتیجه پایوان بوه اعتوگال بوا و کورده شروع( ثار برج) اعتگال با را پیامبر معراج نظامی نیز اکنان البته. آمگ به دست نمی ا نتیجه

    اعتوگال بور طوارکلی بوه شواعران، شوااهگ در شاد و آن اینکه می نظر ای قالعی پذیرفت از مان ا نکته اما آورده است؛ اعتوگال بوه نیوز بیرونی اباریحان. است شگه تأکیگ( مهر) یزانم برج در خزانی اعتگال و( فروردی حمل ) برج در بهار .دارد اشاره حمل برج در بهار

    نظامی از بعد ی ق شاعران شعر در خزانی ی بهاری اعتدال از شواهدی .انگ اشاره داشته پاییز اول و بهار اول در هاا بادن معتگل به هم و روز و ش برابر به مه اعتگال ماضاع در شاعران ریز ی شش برابری بور افوزون خسورو . ناصردارنوگ تاجه اعتگال به بقیه از بیش سعگ مسعاد و خسروناصر نظامی، از قبل شاعران بی در :پرداخته است نیز خزانی اعتگال به بهار اعتگال

    ز بنببببه از مهرگببببان اگرچببببه نببببوری

    اعتببببببدالی زمان ببببببد دی هببببببردی (811: 3191ناصرخسری، )

    :کرده است تاجه بهار اعتگال به سعگ مسعاد نهان ن بر ملکبا تبا چ ونبه شبع ده کبرد

    قببرار نهبباده را ریز ی شببش اعتببدال بببه بهبببارآرای نبببادیی لبب ن بارگبببر

    ن ببار هببزار صببد چببو اب بب آیرد بهبباری

    (139: 3ج ،3118سعد، مسعود) :اوست منظار اعتگال کگام نیست معلام زیر بیت در هرچنگ

    همه هوای مر آن اس کبابر سبرهر دی تبا

    بکسببان ک ببد را ریز ی شببش اعتببدال بببه (119: همان)

    :دارد تاجه ی نیزخزان اعتگال به زیر بیت در خاقانی چون زر سبرخ سبرهر سبوی تبرازی رسبید

    نهببار ی لیبب پلببة بداشبب برابببر راسبب

    (341: 3198شریانی، خاقانی) هوا اعتدال

    :گایگ می بهار در هاا اعتگال دربارة انار ز اعتبببببدال بهبببببار خبببببا ر تبببببو

    بشبببببببک ته کمبببببببال بوسبببببببتان

    (931: 3ج ،3118ابیوردی، انوری)

  • 105/ نامه( االسرار )تاضیح مصراعی از معراج اعتگال بهار در مخزن

    بببباد را نبببور دی چبببو عبببدل بهبببار

    آرد سببببای مشبببب رسببببای رنبببب (173: همان)

    :گایگ می خزان در هاا اعتگال دربارة بافقی وحشی ابرسبب ی اعتببدال هببوای خزانببی اسبب

    اسب نارغبوانی مبی یقب کبه بیبا ساقی

    (13: 3117 با قی، یحشی) :سرایگ می چنی هاا اعتگال دربارة نیز ساوجی سلمان

    مهرگببان در گلشبب نوبهببار اعتببدال ز

    31 سب خ از گل بر ی خارا از خیری دماند می

    (181: 3111 ساینی، سلمان) بی م هوم ی مع ا سرانجام

    بور افوزون فرخنوگه، رخوگاد ایو یجو . نتشاد می وارد حمل به برج زمستانی سرانجام ها برج پیمادن از پ پیامبر زمی : شگن بهار و ها گل شکافایی

    تبببا ببببه حمببب تخببب ثرببببا زده

    زده صبببحرا ببببه خیمبببه گببب لشبببکر ر یبببب بببببا ریضببببة آن گبببب از

    ربیببب رنببب بببببا ته زمبببیر رَببببب (:بهار طرفه عج ! )بایز بهار ای به آفری . روز است و ش طال برابر و بهار اعتگال فرارسیگن

    شببش شببده ریز اب بب بهبباری شبب ر

    شبب ر سببواری اب بب سببری شببده گبب ماننگاکنان کاتاهش با عمر گل که ا گانه به شگه است؛ معتگل نیزهاا ،(روز و ش برابر ) بهار اعتگال نتیج در

    و اعتوگال روز، و ش برابر اعتگال ) هاممف دو هر به بیت ای در نظامی گفت بایگ. پ است یافته طاالنی عمر سرو .است داشته تاجه( هاا لالافت گیری نتیجه

    بیت شببش شببده ریز اب بب بهبباری شبب ر

    شبب ر سببواری اب بب سببری شببده گبب برقورار را روز و شو بوی ارتبواط بهوار کلیوگ کلم است؛ همچنی حمل برج به پیامبر ورود تأثیر و تاصی در

    بورج بوه خارشویگ ورود بوا زموان هوم که است روز و ش برابر و بهار اعتگال نظامی، اصلیمنظار ؛ بنابرایکنگ یم بوه پیوامبر ورود به سب نیز باز ای که است بهار هاا اعتگال در دوم مصراع با مصراع ای . ارتباط دهگ می ر حمل سوفر رهواورد اینکوه سب به نظامی گفت بایگ مسرانجا. است شگه گل عمر شگن طاالنی باع و افتاده اتفا حمل برج

    حمول بورج به و کنگ می( شروع برج دومی ) ثار برج از را سفر یا کنگ، معرفی بهار اعتگال را (ص)اکرم پیامبر روحانی .دهگ می پایان

    ها نوش پی ها شرح به انتقاد نگاهی با) ادبی همف حازة در نایسیشرح ساختار شناسیآسی »: کرد اشاره تاانازجمله به ای مقاالت می. 1

    بخوش رفواهی زینو و رضوی احموگ از «فارسوی ادب متوان بر نایسیشرح شناسیآسی » ؛(1389) مقگمعلا مهیار از «(حافظ

  • 1397پاییز (39، )پیاپی 3 ه، شماردهم سال ، دورة جگیگ،ه و چهارمسال پنجا شناسی ادب فارسی، مت / 106

    همچنوی ؛(1389) رضوی احموگ و بخوش رفواهی زینو از «ادبوی متوان بور نایسیشرح در هامقگمه تحلیل و بررسی» ؛(1389)از بتوال سعگ باستان شروح نقگ (؛1389بخش ) از زین رفاهی فارسی ادب متان بر نایسی شرح تحال سیر: ماننگ اییه نامه پایان

    از محسو االسورار مخوزن شوروح نقوگ و بررسوی (؛ 1386از لیال میرمجربیوان ) نظامی مجنان و لیلی شروح نقگ(؛ 1388حیگر ) (.1390رستمی )

    .است آمگه( 47: 1390 ذوالفقار ، و غالمی) رستانیسال اول دب فارسی ادبیات کتاب در معنی ای . 2 .کرد استفاده نیز 4 درج افزارنرم و گنجار سامان از خاد جستجا نتیج از اطمینان برا نگارنگه. 3 (.1374: آیتی)کننگگان عبگالمحمگ آیتی در گزیگة خاد بیت را ذکر نکرده است از بی شرح. 4: 1369، بیت را بوگون شورح و معنوی آورده اسوت )ثروتیوان، غی آیین گة خاد بیت را ذکر نکرده؛ اما در کتاب ثروتیان در گزی. 5

    258.) دربوارة . شواد نموی داده تاضویح دوم مصراع دربارة ماسا ، و پارنامگاریان گزیگة در دوم مصراع کامل و دقیق شرح به تاجه با. 6

    .138: 1389 ا ،ماس و پارنامگاریان: ک.ر: دوم مصراع شرح .(1362خل تبریز ، ر.ک: اب )گاینگ هرمزد را شمسی ماه هر اول دراصالالح، روز باستان ایرانیان. 7 . 1348 و 133: 1389 ماسا ، دربارة شرح مفصل ای بیت ر.ک: پارنامگاریان و. 8 .138: 1389 ماسا ، و پارنامگاریان: ک.ر سرو به گل تشبیه دیگر ها علت برا . 9 گایگ: در بیتی دیگر می. 10

    مهرنببان انببدر خلقبب نوبهببار اعتببدال

    سبراب از حیبوان آب دمانبد آت از س زه (141)همان:

    م اب .فرهنگی و علمی: تهران ،(تاضیحات مقگمه، تلخیص،) االسرار مخزن گزیگة(. 1374) عبگالمحمگ آیتی، -1 .امیرکبیر: تهران معی ، محمگ حااشی و اهتمام به ،قاط برهان(. 1362) محمگحسی تبریز ، خل اب -2 .جامی: تهران ،(االسرار مخزن گزیگة) سحر سحر پردة(. 1375) رضا نژاد،انزابی -3 هشوگاه پژو بوه وابسوته ،فرهنوگ مجل ،«نظامی االسرار مخزن از تأمل قابل بیت چنگ طرح»(. 1371) ----------- -4

    .30 و 19 ،10 شمارة فرهنگی، مالالعات و انسانی علام ،(قصوایگ ) اول جلوگ رضا ، مگرس محمگتقی تصحیح ،دیاان(. 1364) محمگ ب محمگ اوحگالگی ابیارد ، انار -5

    .فرهنگی و علمی: تهران نشور : تهران ،(اذکایی) سپیتمان ویزپر تعلیق و ترجمه ،الخالیه القرون ع الباقیه آثار(. 1392) احمگ ب محمگ بیرونی، -6 .نی .ملی آثار انجم : تهران همایی، الگی جالل تصحیح ،التنجیم صناع الوایل التفهیم(. 1318) -------------- -7 ،(تعلیقوات و تصوحیح مقگموه، ) گنجوا نظوامی االسرارمخزن گزیگة(. 1389) مصالفی ماسا ، تقی؛ پارنامگاریان، -8

    .هنگیفر و علمی: تهران نشور و کورج اسالمی آزاد دانشگاه: تهران ،االسرارمخزن مثنا در گنجا نظامی غی آیین (. 1369) بهروز ثروتیان، -9

    .کلمه .تاس: تهران ،االسرارمخزن گزیگة(. 1372) ------- -10

  • 107/ نامه( االسرار )تاضیح مصراعی از معراج اعتگال بهار در مخزن

    دانشگاه انسانی لامع و ادبیات دانشکگه ،«االسرارمخزن بر دستگرد مرحام حااشی بررسی»(. 1351) -------- -11 .389 و 362 ،103 شمارة ،تبریز .اصفهان دانشگاه ارشگ، کارشناسی نام پایان ،سعگ باستان شروح نقگ(. 1388) بتال حیگر ، -12 نهوم، و چهول سال ،فارسی ادب شناسیمت ،«نظامی از بیتی در اسگ و سنبله ارتباط تحلیل»(. 1392) علی حیگر ، -13 .12 و 1 ،19 پیاپی سام، شمارة نجم،پ سال جگیگ، دورة .زوار: تهران سجاد ، ضیاءالگی کاشش به دیاان،(. 1374) نجار علی ب بگیل الگی افضل شروانی، خاقانی -14 دانشوگاه ارشوگ، کارشناسوی نامو پایان ،گنجا نظامی االسرار مخزن شروح نقگ و بررسی(. 1390) محس رستمی، -15

    .اصفهان ،ادبوی جسوتارها ،«فارسوی ادب متوان بور نایسی شرح شناسیآسی »(. 1389) زین بخش،رفاهی ؛احمگ رضی، -16

    .168 و 143 ،171 شمارة ،پژوهوی ادب ،«ادبوی متان بر نایسی شرح در ها مقگمه تحلیل و بررسی»(. 1389) احمگ رضی، زین ؛ بخش، رفاهی -17

    .117 و 87 ،11 شمارة کارشناسوی نام پایان ،(ش1387 و 1313) فارسی ادب متان بر نایسیشرح تحال یرس(. 1389) زین بخش، رفاهی -18

    .گیالن دانشگاه ارشگ، .تهران دانشگاه: تهران ،گنجا نظامی االسرارمخزن شرح و آثار و احاال(. 1384) برات زنجانی، -19 .خاارزمی: تهران یاسفی، غالمحسی تصحیح ،(نامهسعگ ) باستان(. 1392) الگی مصلح سعگ ، -20 بنگواه : تهوران تفضولی، تقوی مقگمو با شفق، منصار اهتمام به ،دیاان(. 1336) الگی جمال خااجه ساوجی، سلمان -21

    .علیشاه صفی مالباعاتی هوا شورح بوه انتقاد نگاهی با) یادب فهم حازة در نایسی شرح ساختار شناسی آسی » .(1389) اریمه مقگم، علا -22

    .80و 63، (3پیاپی) 2ةشمار ،ادبی فنان ،«(حافظ . فاطمی: تهران دبیرستان، اول سال (1)فارسی ادبیات(. 1390حس ) یگس ،الهه؛ ذوالفقار غالمی، -23 اول، شومارة اول، دورة ،ادب باسوتان ،«خاقوانی مرک ها واژه در دوزبانگی به نگاهی»(. 1388) محماد فضیلت، -24 .172 و 161 ،1/55 پیاپی آموازش رشوگ ،«(شر و خیر داستان از بیتی معنا نقگ) نظامی شعر در کردنبر جان»(. 1395) اصغرعلی نیا، فیروز -25 .19 ،3 شمارة ،29 دورة ،فارسی ادب و زبان وو 90 ،25 پیاپی دوم، شمارة دوم، سال جگیگ، دورة ،میراث آین ،«االسرارمخزن شروح»(. 1383) علیرضا نژاد، قاجه -26108. .اساطیر: تهران ،گنجا نظامی االسرارمخزن شرح(. 1374) مهگ ماحاز ، -27 .گل جام: تهران یکم، دفتر ،(ثریا تا ثر ) خاقانی مشکالت شرح(. 1382) عباس ماهیار، -28 . رضا قگس آستان اسالمی ها پژوهش بنیاد: مشهگ ،متان تصحیح و نقگ(. 1369) ی نج ،هرو مایل -29 .کمال: اصفهان ناریان، مهگ سیگ تصحیح اول، جلگ ،دیاان(. 1364سعگ ) مسعاد -30 .اصفهان دانشگاه ارشگ، کارشناسی نام پایان ،نظامی مجنان و لیلی شروح نقگ(. 1386) لیال میرمجربیان، -31

  • 1397پاییز (39، )پیاپی 3 ه، شماردهم سال ، دورة جگیگ،ه و چهارمسال پنجا شناسی ادب فارسی، مت / 108

    .علم نشر: تهران ،(نظامی االسرار مخزن از ا گزیگه) مثال غنچه گلی سر (. 1393) مرتضی سیگ میرهاشمی، -32 .تهران دانشگاه: تهران محقق، مهگ و مینا مجتبی تصحیح به ،دیاان(. 1370) ابامعی حکیم ناصرخسرو، -33 حمیوگیان، سوعیگ کاشوش بوه دسوتگرد ، وحیوگ حس حااشی و تصحیح با ،پیکر هفت(. 1389) گنجا نظامی -34

    .قالره نشر: تهران ناصور شورح و تصوحیح ،(آن گزیوگة شورح بوا هموراه کامول نسخ ) راالسرا مخزن مثنا (. 1386) ---------- -35

    .چشمه نشر: تهران نیکابخت، .مهر سارة: تهران دستگرد ، وحیگ حس تصحیح ،االسرار مخزن(. 1379) ---------- -36 دورة ،حماسوی ادب نامو پوژوهش ،«االسورار مخوزن هوا شرح محتاایی تحلیل و نقگ»(. 1387) خارشیگ ناروز ، -37

    .147 و 133 ،7شمارة چهارم، .امیرکبیر: تهران نخعی، حسی ویراست ،دیاان(. 1339) محمگ الگی کمال بافقی، وحشی -38 ،دانشوگاهی کتو نگوارش و پژوهش ،«ادبی متان بر نایسی شرح مبانی»(. 1393) زهره مشاور ، محبابه؛ همتیان، -39

    .55 و 28 ،18 دوره ،35 شمارة