THE SEVENTH INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF VAN LAKE...

THE SEVENTH INTERNATIONAL SYMPOSIUMOF VAN LAKE REGIONOCTOBER 04th - 07th 2011 – B‹TL‹S

VII. ULUSLARARASI VAN GÖLÜ HAVZASISEMPOZYUMU

04-07 EK‹M 2011 – B‹TL‹S

EDITORS - YAYINA HAZIRLAYANLAR

Prof. Dr. OKTAY BELL‹ - VEDAT EVREN BELL‹Belli E¤itim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi (BEKAM)

Müdürü - Müdür Yard›mc›s›

I

THE SEVENTH INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF VAN LAKE REGION

VII. ULUSLARARASI VAN GÖLÜ HAVZASI SEMPOZYUMU

Bitlis Eren Üniversitesi, Bitlis E¤itim ve Tan›tma Vakf› (BETAV), Belli E¤itim Kültür Tarih ve ArkeolojiAraflt›rma Merkezi (BEKAM) ve TMMOB Mimarlar Odas› Van fiubesi’nin Organizasyonu ile 04-07 Ekim

2011 tarihleri aras›nda Bitlis’te, Bitlis Eren Üniversitesi Rektörlü¤ü KonferansSalonu’nda Gerçeklefltirilmifltir.

© Yay›n Haklar›Prof. Dr. Oktay BELL‹

Tasar›m ve UygulamaNaci DEM‹RAY

Ön Kapak ResmiBitlis ‹hlasiye Medresesi (H. Ifl›kgör)

Arka Kapak ResmiTahrip Edilen Bitlis Deliklitafl Kaya Tüneli (O. Belli)

Kapak Tasar›m› ve UygulamaNaci DEM‹RAY

DüzeltiGüzin Sühran BELL‹

Bask› ve CiltROTA OFSET

Bar›flç› ‹fl Merkezi, Sanayi Cad. No: 31716140 Nilüfer, BURSATel: 0224 242 72 00Faks: 0224 241 91 06

e-posta: [email protected] / [email protected]: www.rotaofset.com.tr

‹lk Bas›m 2013 BURSA

Bitlis Eren Üniversitesi Yay›n›, No: 3Bitlis E¤itim ve Tan›tma Vakf› Yay›n›, No: 5

Belli E¤itim Kültür Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi Yay›n›, No: 2Tüm Haklar› Sakl›d›r. Kaynak Belirtmek Koflulu ile Yararlan›labilir.

ISBN: 978-975-00207-1-1

Kitapta yer Alan Görsel Malzemelerin Çok Büyük Bir K›sm›, Yazarlar› Taraf›ndan Sa¤lanm›flt›r.Kitapta Yer Alan Makalelerin Her Türlü Bilimsel ve Yasal Sorumlulu¤u Yazarlar›na Aittir.

II

254

HAT‹B‹YE MADRASAH RESTORATION

atibiye Madrasah is a building located in Bitlis province, inside the Urban Sit Area, and is under the property of General Directorate of Foundations. There have been no epigraphs and recorded

documents on Hatibiye Madrasah that will determine the date of construction. Since the constructiontechnique, material, architecture and ornamentation features of Madrasah are similar to Memi DedeTomb and Islamic Monastery; it is thought that the structure was constructed in XVI century.

Hatibiye Madrasah was planned on north-south direction. Both sides and rear front of structure wereconstructed on natural rocks due to topography of the field. Madrasah constitutes a rectangular plannedschema with the terrace yard on its southeast corner. The middle part of Madrasah is entered throughthe door in the single leaf ornamented lancet arch sized 1.04 m in width on the northwest corner ofopen yard on the south of Madrasah.

Madrasah has a plan where the north of middle place is like iwan. The cover system of Madrasah isbasalt stone pavement. Indoor ventilation and lightening were enabled with two pyramidal transparentlightening flashlights on the flat roof. Rain and snow waters on the flat roof are evacuated throughthree stone made cherts as one in south and the two are in west.

The most active part of Hatibiye Madrasah is its south front. The front is very active with the windowstalactite on the south front of main room, ornamentation band on the edges, lancet arch on the entrancedoor, ornamentation badges on middle and both sides, open yard, stone stairs of entrance ladder,chamfer on the southwest of structure.

The survey, restitution and restoration projects prepared by Bitlis Regional Directorate of Foundationswere approved with the resolution dated 17.07.2004 and numbered 3514 given by Directorate ofDiyarbakir Culture and Natural Properties Protection Council.

The restoration works of Hatibiye Madrasah were approved by relevant council between the years of2006-2007 and completed under the supervision of technical personnel and project responsible of BitlisRegional Directorate of Foundations.

Key words: Restoration, Room, Flat Roof, Iwan, Hatibiye Madrasah, Urban Sit Area, General DirectorateFoundations, Tomb, Islamic Monastery, Bitlis Regional Directorate of Foundations.

H

fiahabettin ÖZTÜRK *Yüksel B‹NGÖL **

* Assistant Prof. fiahabettin ÖZTÜRK, Yüzüncü Y›l Üniversity, Faculty of Engineering and Architecture, Department ofArchitecture, Van- TURKEY e-mail: [email protected]** Prof. Yüksel B‹NGÖL, At›l›m University, Faculty of Fine Arts, Ankara - TURKEYe-mail: [email protected]

ABSTRACT

255

HAT‹B‹YE MEDRESES‹ RESTORASYONU

atibiye Medresesi, Bitlis ‹li Kentsel Sit Alan›içerisinde Müfltakbaba Mahallesi Garipler

Sokak da, Tapunun 63, Pafta 462, Ada 6 Parselindekay›tl›, Vak›flar Genel Müdürlü¤ü’ne aittir (Çizim-1; Foto¤raf: 1). Günümüzde Hatibiye Medresesi,Bitlis Valili¤i ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü olarakBitlis Vak›flar Bölge Müdürlü¤ü taraf›ndan tahsisedilerek, Turizm Dan›flma Bürosu olarakkullan›lmaktad›r.

H

* Yard. Doç. Dr. fiahabettin ÖZTÜRK, Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü,Van- TÜRK‹YE e-posta: [email protected]** Prof. Dr. Yüksel B‹NGÖL, At›l›m Üniversitesi, Mimarl›k Güzel Sanatlar Fakültesi Ö¤retim Üyesi, Ankara - TÜRK‹YEe-posta: [email protected]

Medresenin do¤u ve kuzeyi sonradan infla edilmifltescilli sivil mimari örnekleri, bat›s› sokak, güneyiise sonradan aç›lm›fl sokak ile çevrelenmifltir.Medresenin güneyinde yer alan Memi Dede Türbesive Zaviye yap›s› bir bütünlük içerisinde infla edilmifl,ancak sonradan yap›lan Bitlis flehir ‹mar Plan›’ndaSokak geçirilerek tarihi yap›lar aras›ndaki bütünlükyok edilmifltir (Çizim: 2, 3; Foto¤raf: 2-4).

2- TAR‹HÇES‹Hatibiye Medresesi, üzerinde infla tarihinibelirleyecek kitabe ve kay›tlara geçen herhangibir belge mevcut de¤ildir. Bu nedenle medresenininfla tarihi ve kim taraf›ndan infla edildi¤i kesinolarak bilinmemektedir.

Ancak, yap›m tekni¤i, malzemesi, mimari vesüsleme özellikleri ile medresenin hemengüneyinde yer alan 1572 tarihli Memi Dede Türbeve Zaviyesi ile bir bütünlük oluflturdu¤undan,Hatibiye Medresesi’nin XVI. yüzy›lda infla edildi¤idüflünülmektedir.1

Çizim–2: Hatibiye Medresesi Vaziyet Rölöve Plan›

fiahabettin ÖZTÜRK *Yüksel B‹NGÖL **1- KONUMU

Çizim–1: Hatibiye Medresesi Vaziyet Plan›

1 Olufl Ar›k, Bitlis Yap›lar›nda Selçuklu Rönesans’›, ‹stanbul, 1970, s.13; Gülsen Bafl, Bitlis’tekiMimari Yap›larda Süsleme, Malatya, 2002, s.43; Abdüsselam Uluçam, Ortaça¤ ve Sonras›ndaVan Gölü Çevresi Mimarisi II. Bitlis, Ankara, 2002, 90-93; Mehmet Törehan SERDAR, Rüyalarfiehri Bitlis, ‹stanbul 2000,s.207,208; Rahmi Tekin, “Bitlis Vakfiye Kay›t Defteri’ne Göre BitlisVak›flar›”, (Y.Y.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bas›lmam›fl Yüksek Lisans Tezi), Van, 2000,57,58.Foto¤raf–1: Hatibiye Medresesi Güney Cephe Genel Görünüflü

256

fiahabettin ÖZTÜRKYüksel B‹NGÖL

VII. Uluslararas› Van Gölü Havzas› SempozyumuThe Seventh International Symposium of Van Lake Region

Bitlis Vak›flar Bölge Müdürlü¤ü taraf›ndanhaz›rlanan uygulama projeleri (Rölöve, Restitüsyon,Restorasyon) Diyarbak›r Kültür ve TabiatVarl›klar›n›n Koruma Kurul Müdürlü¤ü’nce17.07.2004 tarih ve 3514 say›l› karar› ile yap›ya aitprojeleri onaylam›flt›r.

3- YAPININ ‹NCELENMES‹Hatibiye Medresesi, 18.09 x 20.51 m. ölçülerindekuzey-güney istikametinde planlanm›flt›r. Yap›n›nher iki yan ve arka cephesi arazinintopo¤rafyas›ndan dolay› do¤al kaya üzerine inflaedilmifltir. Medrese güneydo¤u köflesindekiteraslanm›fl avlu ile birlikte dikdörtgen planl› birflema oluflturmaktad›r. Medresenin güneyinde yeralan sokak ile aç›k avlu aras›ndaki düfley kot fark›14 adet merdiven basama¤› ile afl›lmaktad›r (Çizim:4, 5; Foto¤raf: 5, 6).

Medresenin güneyindeki aç›k avlunun kuzeybat›köflesinde yer alan 1.04 m. geniflli¤indeki tekkanatl› süslemeli sivri kemer içerisindeki kap›

Foto¤raf–2: Hatibiye Medresesi Güney Cephe Genel Görünüflü

yard›m›yla medrese orta bölümüne geçifl sa¤lan›r.Medresenin d›fl girifl kap›s› ile iliflkisini sa¤layanorta bölümü 4.97 x 5.59 m. ölçülerindedir. Bumekân›n üzeri aynal› tonoz ile örtülü ve iç mekân›nayd›nlatmas›nda yard›mc› olan bir fener yuvas›yer al›r. Medrese orta mekân›n›n kuzeyi eyvanfleklinde bir planlamaya sahiptir. Eyvan bölümününzemini iç orta mekândan daha yüksek ve 4.53 x5.81 m. ölçülerinde olup, sivri beflik bir tonoz ileörtülüdür (Çizim: 6, 7; Foto¤raf: 7, 8). Eyvan›ndo¤u ve bat› duvarlar›na aç›lm›fl birer nifl bulunur.

Orta bölümün do¤u duvar›na aç›lan 0.83 m.geniflli¤indeki bir kap› yard›m›yla 4.25 x 4.59 m.

Çizim–3: Hatibiye Medresesi Vaziyet Restitüsyon Plan›

Foto¤raf–3: Hatibiye Medresesi Güney Cephe Görünüflü

Çizim–4: Hatibiye Medresesi Rölöve Plan›

257



ölçülerindeki medrese güney-do¤u odas›na giriflsa¤lan›r. Üzeri sivri beflik tonoz ile örtülü olan bumekân›n do¤u duvar›nda bir nifl güney duvar›ndaise iki adet Bitlis sivil mimarisinde kullan›lanpencere bulunmaktad›r.2 Medrese orta mekân›n›nkuzeydo¤u bölümünde yer alan odan›n 4.74 x5.95 m. ölçülerinde üzeri sivri beflik tonoz ileörtülüdür. Bu bölümün bat›, güney ve kuzeyduvarlar›nda birer nifl yer al›r. Medrese iç mekân›n›nayd›nlat›lmas›nda kullan›lan beflik tonoz üzerinebir fener yerlefltirilmifltir. Medrese orta mekân›n›ngüney-bat› bölümünde yer alan medrese baflodas›na0.94 m. geniflli¤indeki bir kap› ile girifl sa¤lan›r.Oda 5.16 x 5.20 m. ölçülerinde yaklafl›k kare

planl›d›r. Odan›n güneyine aç›lan pencere oldukçasüslemelidir. Odan›n üzeri aynal› tonoz ile örtülüolup, kuzey ve bat› duvar›nda birer nifl, do¤uduvar›nda ise bir mazgal pencere yer al›r (Çizim:8, 9; Foto¤raf: 9-11).

Orta mekân›n bat›s›nda yer alan dikdörtgen planl›mekâna 0.85 m. geniflli¤indeki kap› ile geçiflsa¤lan›r. Bu bölümün bat› duvar›nda bir adetmazgal pencere vard›r. Bu mekân›n kuzey duvar›n›nortas›nda yer alan bir kap› ile 3.13 x 6.04 m.ölçülerindeki mekâna girilir. Bu bölümün bat›duvar›nda bir mazgal pencere mevcut olup,mekân›n kuzeybat› köflesi ise bat› sokakyap›lanmas›na ba¤l› olarak pahl› bir flekildeplanlanm›flt›r.

Foto¤raf–4-5: Hatibiye Medresesi Düz Dam Görünüflü

Çizim–5: Hatibiye Medresesi Restitüsyon Plan›

Çizim–6: Hatibiye Medresesi Düz Dam Rölöve Plan›

2 Yüksel Sayan-fiahabettin Öztürk, Bitlis Evleri, Ankara, 2001,s.101,102.

258



Medrese örtü sistemi düz dam bazalt tafl kaplamaolarak infla edilmifltir. Beden duvarlar› güney, bat›ve do¤u cepheden iki s›ral› düz tek kademeli 0.40m. yüksekli¤indeki saçak yard›m›yla düz damageçifl sa¤lanm›flt›r. Düz dam üzerinde yer alan ikipiramidal fleffaf ayd›nlatma feneri ile iç mekânhavaland›rmas› ve ayd›nlatmas› sa¤lanm›flt›r. Düzdamdaki ya¤mur ve kar sular› güneyde bir bat›daise iki adet tafltan imal edilmifl toplam üç adetçörten ile d›flar›ya tahliye edilmektedir.

Hatibiye Medresesi’nin en hareketli cephesi 18.09m. uzunlu¤unda 9.73 m. yüksekli¤indeki güneycephesidir. Baflodas›n›n güney cephesindekipencere mukarnas›, kenarlar›ndaki süsleme band›,girifl kap›s›ndaki sivri kemer, orta ve her iki yandakisüsleme rozetleri, aç›k avlusu, girifl tafl merdivenbasamaklar› ile yap›n›n güneybat› köflesindeki pahile cephe yeterince hareketlenmifltir. Medresenin

tüm mekânlar›n›n taban› yöresel küfeki kesme taflile kaplanm›flt›r. Medresenin bat› cephesi 20.58m. uzunlu¤unda yüksekli¤i ise arazinin e¤imyap›s›na uygun olarak flekillenmifltir. Bat›cephesinde iki adet mazgal pencere ve e¤imdekullan›lan yedi adet merdiven basama¤› cepheninflekillenmesinde önemli bir rol oynam›flt›r.Medresenin kuzey ve do¤u cepheleri tamam›ylabitiflik tarzda infla edilen konutlar ile kapal› birkonumdad›r (Çizim: 9, 10; Foto¤raf: 12-16).

4- MALZEME YAPIM TEKN‹⁄‹ VE SÜSLEMEHatibiye Medresesi’nin inflas›nda ana malzemeolarak yöresel Bitlis küfeki tafl›; yap›n›n tümduvarlar›nda, tonozlarda ve iç mekân tabankaplamalar›nda kullan›lm›flt›r.

Foto¤raf–6: Hatibiye Medresesi Düz Dam RestorasyonÇal›flmas› Görünüflü

Foto¤raf–7: Hatibiye Medresesi ‹ç Mekân Görünüflü

Çizim–7: Hatibiye Medresesi Düz Dam Restitüsyon Plan›

Çizim–8: Hatibiye Medresesi Kesit Rölöve-Restitüsyonu

259



Bazalt Tafl›; Medrese örtü sistemi kaplamas›ndave girifl merdiven yap›m›nda, Ahflap Do¤rama;Yap›n›n tüm kap› ve pencere do¤rama kay›t vekanatlar›nda kullan›lm›flt›r. Metal Malzeme: Penceremetal korkular›nda, kap› ve pencereaksesuarlar›nda, örtü sistemi ayd›nlatma fenerindeve kesme tafl birlefltirmelerinde kenet olarakkullan›lm›flt›r (Foto¤raf: 17-20).

Medresede kullan›lan duvar kal›nl›klar› de¤iflmeklebirlikte ortalama 1.30 m. kal›nl›¤›ndad›r. Duvaryap›m›nda kullan›lan kesme tafllar örgülü dolguy›¤ma tekni¤inde infla edilmifltir. Medrese duvarlar›nsat›hlar› iç ve d›fltan s›vas›zd›r. Yap›n›n inflas›ndakullan›lan ba¤lay›c› malzeme, odun külü katk›l›kireç harc›d›r (Foto¤raf: 26). Medrese inflas›ndaon yedi adet farkl› tafl ustas› görev alm›flt›r (Çizim:13; Foto¤raf: 27).

Çizim–9: Hatibiye Medresesi Güney Cephe Rölöve-Restitüsyonu

Çizim–10: Hatibiye Medresesi Bat› Cephe Rölöve-Restitüsyonu

Foto¤raf–8: Hatibiye Medresesi ‹ç Mekân Restorasyon Görünüflü

Foto¤raf–9: Hatibiye Medresesi ‹ç Mekân Görünüflü

260



Medresenin iç mekân› oldukça yal›n olup herhangibir süslemeye yer verilmemifltir. Yap›n›n güneycephesi Selçuklu mimarisi tarz›nda zengin ve zarifbir süsleme ile hareketlendirilmifltir. Medreseningüney cephesindeki pencere ve çevresindekigeometrik süsleme bantlar› ile abidevi bir yap›görünümünü vermektedir. Yap›n›n güneydo¤uodas›n›n güneye bakan iki penceresi bas›k kemerlibir yap›dad›r (Çizim: 11,12).

5- RESTORASYON ÇALIfiMALARIHatibiye Medresesi’nin restorasyon çal›flmalar›2006-7 y›llar› aras›nda ilgili kuruldan uygulamaprojeleri onaylanm›fl flekli ile Bitlis Vak›flar BölgeMüdürlü¤ü teknik elemanlar›n›n ve proje müellifinindenetiminde tamamlanm›flt›r (Çizim: 5, 7;Foto¤raf: 6-25).

Restorasyon çal›flmalar›nda öncelikle güney bedenduvar›ndaki zemin kaymas› ve statik sorunlardandolay› duvar zemine kadar sökülerek yeniden inflaedilmifltir. Duvar›n zemin sa¤lamlaflt›rmas› yap›larak,düfleyde cephe dört kademe fleklinde 5 cm. içeriçekilerek infla edilmifltir. Duvar inflas›nda tafllarmetal kenetler kurflunlar yard›m›yla kenetlenerektamamlanm›flt›r (Foto¤raf: 20). Medresenin giriflbölümündeki aç›k avlu yeflil alan olarakdüzenlenmifltir (Çizim: 14).

Medresenin di¤er duvarlar› projesinde belirtilenesaslara ba¤l› kalarak asl›na uygun bir flekildetamamlanm›flt›r. Düz dam örtü sistemindekisonradan ilave edilen toprak kald›r›larak yerinehafif malzeme olan ponza kullan›lm›flt›r (Çizim:7-12; Foto¤raf: 5,6). Yap›lan çal›flmalarda

Çizim–11: Hatibiye Medresesi Girifl Kap› Detay›

Foto¤raf–10: Hatibiye Medresesi ‹ç Mekân Restorasyon Görünüflü

Foto¤raf–11: Hatibiye Medresesi ‹ç Mekân Görünüflü Çizim–12: Hatibiye Medresesi Mazgal Pencere-Saçak Detay›

261



Foto¤raf–12-13-14-15-16-17: Hatibiye Medresesi Güney Beden Duvar Restorasyon Çal›flmas› Görünüflü

medresenin bat›s›nda yer alan trafo binas›kald›r›larak, yap›n›n bat› ve güney cephelerindekibak›m ve temizlik çal›flmalar› yap›lm›flt›r.Yap›lan restorasyon çal›flmalar›nda ba¤lay›c›malzeme olarak hidrolik esasl› kireç harc›kullan›lm›flt›r.

Medrese restorasyon çal›flmalar› tamamland›ktansonra Bitlis Vak›flar Bölge Müdürlü¤ü taraf›ndanBitlis Valili¤i ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü’netahsis edilerek, günümüzde Turizm Dan›flmaBürosu olarak kullan›lmaktad›r (Çizim: 14; Foto¤raf:23-25).

262



Foto¤raf–21-22: Hatibiye Medresesi Güney Beden Duvar Restorasyon Çal›flmas› Görünüflü

Foto¤raf–20: Hatibiye Medresesi Güney Beden Duvar KenetRestorasyon Çal›flmas› Görünüflü Çizim–13: Hatibiye Medresesi Kullan›m Plan›

Foto¤raf–18-19: Hatibiye Medresesi Güney Beden Duvar Restorasyon Çal›flmas› Görünüflü

263



Foto¤raf–23-24: Hatibiye Medresesi Güney Duvar RestorasyonGörünüflü

Çizim–14: Hatibiye Medresesi Taflç› ‹flaretleri

Foto¤raf–25: Hatibiye Medresesi Kap› Görünüflü

KAYNAKÇA - BIBLIOGRAPHY

1- Abdüsselam Uluçam, Ortaça¤ ve Sonras›nda Van Gölü Çevresi Mimarisi II. Bitlis, Ankara, 2002.2- M. Törehan SERDAR, Rüyalar fiehri Bitlis, ‹stanbul 2000.3- Gülsen Bafl, Bitlis’teki Mimari Yap›larda Süsleme, Malatya, 2002.4- M. Olufl ARIK, Bitlis Yap›lar›nda Selçuklu Rönesans’›, ‹stanbul, 1971.5- Yüksel Sayan-fiahabettin Öztürk, Bitlis Evleri, Ankara, 2001.6- Rahmi Tekin, “Bitlis Vakfiye Kay›t Defteri’ne Göre Bitlis Vak›flar›”, (Y.Y.Ü., Sosyal BilimlerEnstitüsü, Bas›lmam›fl Yüksek Lisans Tezi), Van, 2000.

264



Foto¤raf–26: Hatibiye Medresesi Kireç Harc› Görünüflü Foto¤raf–27: Hatibiye Medresesi Taflç› ‹flaretleri Görünüflü

THE SEVENTH INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF VAN LAKE...

Documents

Transcript of THE SEVENTH INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF VAN LAKE...