The Welsh AssemblyGovernment’s Environment

Minister joined with WelshRamblers to celebrate “Get WalkingDay” at Hay on Wye on May 30th.

The new awareness day aimed toencourage greater numbers of people to buildwalking into their everyday lives and reappositive health benefits.

The 305 walking bus was a 30-minuteguided-walk around Hay aimed at raisingawareness amongst festival-goers of thebenefits of walking and in so doingcompleting one of their 30 minutes of activityx 5 per week!

Walking with members of Ramblers Cymruwas Jane Davidson, Minister for theEnvironment, Sustainabilityand Housing. The Ministersaid: “Regular walking hasmany health benefits; itrelieves stress, aids restfulsleep, strengthens musclesand joints and improvesposture. She added: “Trybuilding walking into youreveryday life - even shortperiods of walkingeveryday make a positivedifference.”

Also helping tolaunch Get Walking Daywas Floella BenjaminOBE, a keen walkerand the new Presidentof the Ramblers’A s s o c i a t i o n .Speaking about hersupport of Get WalkingDay, Floella said:“Walking is a greattonic; it keeps me fit inmind and body andreally puts me in apositive mood. Themore you do, thebetter you’ll feel, evenwalking for half an hour five times aweek makes a real difference”

A Hay “30-minutewalking map” leafletwas well received byfestival goers andoffers a template forsimilar projectsthroughout Wales.

PAGE 1

THE CHARITY WORKINGFOR WALKERS

WelshISSUE 69

Promoting the Get Walking Day (30/5/2008) message of 30 minutesexercise 5 times a week is Jane Davidson AM with (l-r) HarryMcKenzie, Richard Jones, Ron Williams, Helen Lloyd Jones, and JohnEvans at the Get Walking Day launch, Hay on Wye

Phot

o: N

ick

Treh

arne

Phot

o: N

ick

Treh

arne

Minister CatchesWalking Bus!

GROUPS~GROUPS~GROUPS

*The Ramblers’ Association is using GetWalking Day to announce the results ofspecially-commissioned research into theeffects of walking on the human body.

WALKING TO LOSE WEIGHTThe scientific study “The effects of a one-hour brisk walk on appetite and energyintake” examined the effect of walking for onehour on hunger perceptions and subsequentfood intake. The main finding of the study isthat subjects did not increase their foodintake in the hours following a one-hour walkdespite walking 4.4 miles and expending anaverage of 480 kcal. These findings supportthe role of walking as ameans of weight controland add weight to agrowing body ofresearch thatunderlines the multiplehealth benefits ofwalking.

We will shortly be circulating information onhow Groups can produce their own 30-minutewalk around their village or town and a visitorhandout.

(l-r) Harry Mckenzie, Cathy Norris, Jane Davidson,Helen Lloyd Jones and Ron Williams

we went onto to two site visits organised byJohn Morgan at Borth looking at coastalaccess and the second arranged by DavidBateman at Moel-y-Fferm consideringdevelopments in the mountains includingthe wind turbines and the potential impactof motorised recreation. Members then putthe spotlight on future plans for RamblersCymru at Wales and local levels. Memberselected Welsh Council Executive’s newmembers David Murfin fromCarmarthenshire and Gwyn Lewis fromGlamorgan and Cardiff and said thanks andgoodbye to Gerald Moss.

Carwyn Jones AM for Bridgend hasagreed to become our vice President inWales; we are delighted by this and lookforward to working with him. Carwyn isalso the Counsel General and Leader of theHouse, and Minister for Assembly Businessand Communications, he takes over thisrole from Jane Davidson AM who resignedwhen she took on the role of AssemblyMinister for the Environment,Sustainability and Housing.

Members spoke to ideas and concernsbrought from all corners of Wales and gavetheir support for motions seeking statutorycoastal access, protecting paths in planningdevelopments, seeking consultation on newpermissive paths created under the agri-environment scheme Tir Gofal and voiced

concern over motorised recreation in thecountryside.

We were joined by Kate Ashbrook,Ramblers Chairman, Denis Fuller,Treasurer and Alison Mitchell, ChairmanRamblers Scotland. Walter Jones from TaffEly group entertained us by describingWelsh history using landscape images.Walter’s detailed and local knowledge ofWales has captivated many fellow ramblersover the years.

The date for Welsh Council 2009 isMarch 14th and 15th so please put this inArea and Group diaries.

In a recent visit to Wales Tom FranklinRamblers’ Chief Executive met with JaneDavidson the Minister for Environment,Sustainability and Housing and Jane wasreally interested in our plans for the comingyears given in Fresh Air Firm Ground. Tomalso met Rob Owen of Countryside Councilfor Wales who was keen to discussRamblers plans and then Welsh CouncilExecutive members Alex Marshall, HelenLloyd Jones and Gwyn Lewis met Tom toofor a helpful discussion particularly on theCommunities on Foot project beingdeveloped in Carmarthenshire and furtherwork to promote walking and buildmembership.

Enjoy walking!BeverleyDirector Wales

SUMMER 2008Welsh

PAGE 2

Hello Again …Spring has been mixed yet again with some beautifulwalking weather. Lots has been going on in the RamblersCymru world.

Many members from Wales joined General Council in Winchester andlistened to new Chief Executive Tom Franklin describe the potential and relevance of theRamblers for modern Britain together with the challenges which lie in the new strategyFresh Air Firm Ground.

People who attended Welsh Council hada really good time. Welcomed by LorraeJones-Southgate the Mayor of Aberystwyth,

ALAN HOWARD

Alan Howard former member of the RamblersCymru committee and GB Chairman has died.Alan was a friend to many of us and will besadly missed.

Alan contributed a great deal to RamblersCymru through his intelligence and humour.We valued his carefully considered andstrongly held views on issues such as publicpaths, public transport and the Welshlanguage. Alan developed the idea of RailRambles which has grown to a Wales wideprogramme today.

People attending Welsh Council 2008 wereaware that Alan had had a stroke earlier in theyear and all signed a card sending good wishes.

Obituary

The Ramblers’ Association,3 Coopers Yard, Curran Road, CARDIFF. CF10 5NB

Tel: 029 2064 4308 • Fax: 029 2064 5187Website: www.ramblers.org.uk

email: cerddwyr@ramblers.org.uk

The Ramblers’ Association is a registered charity(No. 1093577) and a company limited by guarantee in England and

Wales (No. 4458492).Registered Office: Camelford House,

87-89 Albert Embankment, London. SE1 7TW.

Beverley Penney

Tom Franklin, Ramblers ChiefExecutive, with Jane Davidsonon Tom's recent visit to Cardiff.

Welsh Council Chairman Ron Williams, Aberystwyth Mayor Lorrae Jones-Southgate and Director BeverelyPenney outside the Marine Hotel, Aberystwyth.

Welsh Rambler apologyWelsh Rambler is distributed by an externalmailing company which has apologised for theerrors in mailing the last issue of Welsh Rambler68. We are sorry for the inconvenience causedand trust that members were able to pass on anyextra copies to new readers.

2008JULY21 – 24 Royal WelshShow, Llanelwedd

AUGUST2 – 9 National Eisteddfod, Cardiff

MARCH 200914 – 15 Welsh Council

How did you get involved inwalking and why is it specialnow?The sound of a lark singing, blue skies with fluffywhite clouds, green and russet bracken coveredopen upland common on the Beacons, walkingwith your family and watching your GoldenRetriever puppy leap joyfully into a dewpond.These are the magical moments that walkingbrings, when you experience the Oneness withsomething far greater than ourselves, a feeling ofdeep contentment and peace.

Why did you join the Ramblers?My neighbour decided a gate across my right ofway home would be a good idea. It started as afarm gate, with a stiff spring loaded mechanismthat I couldn’t pull easily to open it. Shortly after,it acquired pull out rods so I had to squeezeround the rods which hung over a ditch to get atthe spring loaded mechanism. Finallythe farmer decided a padlock would be agood idea.

Not surprisingly I became veryinterested in rights of way issues and Irealised how important the work of theRamblers’ Association was in keepingso many footpaths open.

What’s your favouritewalking place?When I was a child, my friends and Iused to walk down to the river andalong the Gro beside the River Wye atGlasbury. It is still my favourite walkingplace. I love watching the river. I alsolove looking back at the village tuckedinto the hill side with the BlackMountain standing guard behind.

Who’s your dream walkingpartner?It’s a toss up between Sidan and Muffinmy Golden Retrievers and any of myfamily!

Do you have a favouritebit of walking kit?My boots, they are fitted with specialinsoles that were made for me by

Technology in Motion who are based inLlantrisant. Wearing my boots I can walkindefinitely, without them it doesn’t take longfor my feet to blister.

Recently I’ve discovered the joys of spring loadedwalking poles which help me take the impactaway from my knees on downhill slopes.

What would you like to achievewith the Ramblers?My dream is to see every footpath in Waleswalkable, and every person in Wales enjoyingwalking along them!

I’m really interested in the effects of exercise onwell-being. Even a small amount of walking canhave a really positive affect on all sorts ofmedical conditions.

Many groups are offering short walks as well aslong walks these days and some like Llanellihave really short walks aimed at those who findwalking difficult and they are very popular. Weneed to reach out to those who wouldn’t everhave thought of walking as something theycould do and could enjoy and have fun at thesame time.

Funniest walking incident?Meeting an old lady in the Forest ofDean who fed the local foxes cat food sothey would leave her chickens alone.

Why is walking special foryou?Nearly all my special moments arelinked to walking. My sons and I wouldwalk the dogs in Dyffryn Woods,Bryncoch most evenings after school.In my head I can still see the avenue ofbeeches and the foxgloves glowing inthe sunlight that filtered through theleaves.

Memories of walking behind the coolwaterfall Sgwd-yr-Eira near Glynneathon a hot summer’s day; sharing thevastness of Rhossili beach on BoxingDay with my sons; the satisfaction ofcompleting a trek along the Great Wallof China; the exhilaration of walkingthe Beacons Way and seeing Llyn y FanFawr down below me with a raptorcircling in the updraft along the ridge;the 3 kilometre walk in the Usk valleywith a friend that turned into 10 milesand a marriage proposal. Yes, reader, Imarried him!

No wonder walking is special to me!

WORKING FOR WALKERS Welsh

PAGE 3

PROFILE >>>

Helen reveals herpassion for walkingAt Welsh Council 2008 HelenLloyd Jones was elected as viceChairman of Ramblers Cymru andbelow tells us of her feelings aboutwalking

Helen Lloyd Jones at home

Pen-y-Fan. Helen has a great interest in the Brecon Beacons and is vice chairman of the Local Access Forum.

SUMMER 2008Welsh

PAGE 4

A twenty-year fight to save twocenturies-old footpaths that

cross land at a north Wales farm hasbeen won at a public enquiry withthe help of Ramblers Cymru.

Ron Williams, chair of Ramblers Cymru, ledthe objectors’ case and successfully challengedevidence alleging a mistake had been made in the1950s when two Rhuthun footpaths wereofficially recorded as public rights of way.

The existence of the footpaths, Efenechtyd 1and 17, had been disputed by Mr and Mrs EdgarTurner, the current owners of the WoodlandsFarm, Bont Uchel, in Rhuthun, who argued thata mistake had been made in the 1950s whenthese two footpaths were officially recorded aspublic rights of way.

A public enquiry was held at Rhuthun RugbyClub, over six days in October and March, beforePlanning Inspector Sue Arnott, to hear evidencein a bid to determine whether the two footpathshad been made public rights of way in error.

The evidence had been gathered by noted maphistorian Dr Yolande Hodson on behalf of Mr &Mrs Turner and was based on a “Miss Bremner”, who had been a reclusiveoccupier of Woodlands Hall between 1885 and 1939.

The enquiry was told that, following a fall from a horse as a child, MissBremner had become severely disfigured. It was alleged that she created aseries of secluded paths and shelters to allow her to walk in the morningsand compose music unobserved. It was argued that because of MissBremner’s disfigurement and her desire for privacy, she would never haveallowed public footpaths to be created across her land.

Villagers used ancient pathsRon Williams, on behalf of Ramblers Cymru, made the case that thepublic footpaths were created before Miss Bremner purchased the land inthe early part of the 19th Century. At this time villagers used footpaths togo about their daily business to socialise, visit local churches and chapelsand local pubs. It was also heard that one of the paths linked the villagewith Llanfwrog and Rhuthun.

Local resident, 82-year-old Bill Evans, told the enquiry he had walkedthe paths since he was about six years old. His father was a local plumberand used the footpaths to go to and from his places of work. “My fatheralso enjoyed going for a walk. Often he would take me and my brotherwith him. I have been walking the paths around Woodlands Hall and Farmsince a very early age,” said Mr. Evans.

Mr. Klaus Armstrong Braun, another of the objectors, broughtevidence of how beech trees were often used to line public rights of waythrough woodlands, a feature clearly seen on one of the disputed paths(see picture).

Welcoming the decision of the Inspector, Ron Williams said. “ThisPublic Inquiry thoroughly examined the evidence and has concluded thatno mistake was made when the Parish Map was drawn up and we welcomethe decision of the Inspector.” The interest showed in this Inquiry bymembers of the general public shows just how important it is for paths tobe open and free for use.”

Mike Mills, Rights of Way Officer at Ramblers Cymru, paid testament tothe work of Ron and the Ramblers Cymru volunteers. “This case wasparticularly difficult with a vast amount of evidence presented at thepublic enquiry. In particular, I would like to say a special thank you to RonWilliams for his professionalism and the way in which he presented hisevidence and cross examined witnesses on behalf of The Ramblers’Association and Ramblers Cymru.”

FOOTPATHS >>>

Enquiry Backs Campaignto Keep Footpaths Open

Ron Leads Footpath Fight: Ramblers Cymru Chair Ron Williamsand the beech trees that mark the Rhuthun footpath.

WORKING FOR WALKERS Welsh

PAGE 5

Name:Martin DaviesTitle:Enforcement Officer(Countryside Access)Powys County Council,Countryside Services.

SPOTLIGHT ON ENFORCEMENT

Just call 01778 392084 with your credit card handy

to get the next four issues for £12.95, or send a cheque

with your name and address to:

Walking Wales Magazine,

Warners Subscription Services,

FREEPOST PE211, Bourne, Lincs PE10 9BR. (no stamp required)

SUBSCRIBE NOWWalking Wales is the Principality’s only magazine devotedentirely to walking in Wales, packed full of fascinating articlesand superb photography. Published quarterly, it contains news,lively letters pages, features byChris Barber MBE and Roger

Redfern, a viewpointphotograph, gear reviews,articles on natural history andthe environment, book reviews,countryside issues,Ramblers’ pages and apersonality profile. Each issuealso contains a pull-outwalks supplement for you touse and collect.

Take a subscription

now to keep abreast

of all that’s happening

for walkers in Wales!

Overview on ROWIPs in Wales

Our Response to ROWIPsRamblers Cymru have now offered a considered response to 17 of 22ROWIPs required in Wales with two currently under consultation andone draft still awaited. The fact that we have been able to respond soeffectively is in no small part down to the dedication of the localvolunteers who took the time to scrutinise the plans as they becameavailable. There have been some notable successes including forcing twoauthorities who had failed to follow WAG guidelines in their ROWIPpreparation to completely rethink their plans and republish them. Ingeneral it is felt that our comments have been taken seriously withmany of the points raised incorporated into the final ROWIPs that wereadopted.

Having recounted the successes, it has not however been all plainsailing and some sticking points have still to be resolved. Commonproblems that have appeared include final plans that lack clarity or detailon budgeting and resources for the improvements they have identifiedand still further any clear indication on how the plans will be financed.

Monitoring the progress of ROWIPs through implementation willplay an important part in how we engage with the process so it isimportant that we try to ensure this is rigorous and transparent. MostAuthorities clearly indicate the importance of Local Access Forums intheir ROWIPs generally with some going even further than that inrecognising the forums as pivotal to the implementation process. One inparticular has even suggested that the LAF should be the official bodyresponsible for monitoring the plans although little detail has emergedon how that might happen.

A much more detailed overview can be expectedwhen all the ROWIPs in Wales have been adoptedand we look to start planning Ramblers Cymruinput into their implementation. We would still liketo hear from any members or volunteers who haveengaged with the process so far to hear their views.In the first instance please contact Mike Mills(pictured) on mikem@ramblers.org.uk or on 0292064 4308 if you would like to contribute.Editor’s note: WAG has awarded £1.7 million forimprovement of ROWIPs in 2008/9

A profile of formerpoliceman, Martin Davies,who currently works onenforcement in Powys

The last sixteen months have certainly proved to bechallenging for Enforcement Officer Martin Davies.

Martin joined the Countryside Services team in Powys in September2006, taking on immediate responsibility for public paths in a 2,000 squaremile area with no dedicated enforcement policy and a growing backlog ofcases fuelled by fresh investigations.

The public rights of way network, managed by Powys County Council,consists of approximately 9,250 km or just less than 6,000 miles of publicpaths. This represents over a quarter of all PROWs in Wales, includingnationally important long distance trails. Powys County Councilunderstands that an effectively managed path network is an importantresource, and an asset to communities throughout the county.

Over to Martin: “Like many local authorities in Wales, financialresources in Powys are finite and we have found that the PriorityCommunity Model used by Countryside Services provides the mostefficient use of our resources.

“This means each of our seven Area Officers concentrates on thecommunities that generate the most complaints (weighted against themileage of public paths within each community). When all outstandingissues within that community have been resolved we will move on to thecommunity with the next highest level of outstanding issues,” he said.

Martin, and the rest of the team in Countryside Services, hopes that thenew policy clearly sets out the approach to be taken by countryside accessenforcement officers in exercising their duties and will ensure thatlegislation is complied with in a way that is consistent and based on bestpractice.

“Our primary aim is to encourage dialogue to try to resolve issues. Wewill continue to forge links with relevant users, landholders and otherinterested parties and to assist we are working on an enforcementinformation booklet that outlines the responsibilities of landowners anddevelopers,” he said.

“In the vast majority of cases, issues can be resolved quite simply bymaking the offender aware of their statutory liabilities. It is important tostrike the right balance between effective dialogue and legal action,” saidMartin.

If you do encounter problems with rights of way in Powys, report themto Countryside Services in Powys - 01597 8275000 - it will help them tomaintain a picture of what’s happening on the ground.

In conclusion, Martin cites an adage from his old police training schooldays, which he believes as relevant today as it always was: “Prevention isbetter than knowing who did it”…

Cadw promotes and preserves a collection of attractions across Wales including historic buildings, parks and gardens, ancient monuments, landscapes and underwater archaeology.

Wales offers a wealth of built heritage to explore on foot.

Spectaculary sited Harlech Castle is situated in the shadow of the

Snowdonia National Park, which features some of the best mountain

walks in the UK. A little further north is Criccieth Castle on the Llyn

Peninsula, where walkers are spoilt with over 100 miles of stunning

coastline. To the west, St Davids Bishops Palace is a great starting

NB: National Trust properties and Historic Royal Palaces sites such as the Tower of London are not included. Cadw is the Welsh Assembly Government’s historic environment service. Our aim is to promote the conservation and appreciation of Wales’s historic environment. All photographs are © Crown copyright and must not be reproduced without written permission.

www.cadw.wales.gov.uk

InspirationalDays Out

Over 30 great castles and historic attractions to explore…Heritage in Wales Membership£10 off

point to discover Pembrokeshire’s Coastal path while Castell Coch to

the south is a charming highlight of The Taff Trail, a popular walking

and cycling path stretching from Cardiff Bay to the Brecon Beacons.

Lovers of the landscape and heritage of Wales can take advantage

of Cadw’s two heritage walk packs, each containing six walks,

featuring many treasured historic properties, printed on pocket-sized

waterproof laminated card. Both publications cost £3.95 each. To

order your copy, telephone Cadw’s Sales Section on 01443 336 092

from 10am-3pm or e-mail cadw.sales@wales.gsi.gov.uk

Choose from a range of membership categories:

Code Membership category PriceAD1 Adult £35

AD2 2 Adults at same address £54

FM1 Family – 2 adults & all children under 16 £59

FM2 Family – 1 adult & all children under 16 £40

SC1 Senior Citizen (single 60+) £22

SC2 Senior Citizen (couple 60+) £38

ASC Adult and Senior Citizen (at same address) £46

YP Young person 16-20yrs/NUS £20

JNR Junior/Child under 16 (children under 5 free) £16

LF Life £525

JLF Joint Life £725

SLF Senior Citizen (Life) £350

SJL Senior Citizen (Joint Life) £470

Children under 16 applies to children or grandchildren.Prices valid until 31st March 2009

Castell Coch, South Wales

It’s easy to join!Freephone 0800 0743121 or Complete and post an application form*

*Forms can be downloaded from www.cadw.wales.gov.uk. Complete

and send FREEPOST with payment (quoting ‘Ramblers £10 discount

offer’) to: The ‘Heritage in Wales’ Membership Dept, Freepost

CF1142/9, Cardiff CF24 5GZ

Advertisement

ValleyRamblers’Open Day

All aboard! Rail Rambles- the new programme of guided walks using therailway- has started. Get your copy- phone Ramblers Cymru or downloadfrom www.ramblers.org.uk/wales/railrambles.html and let the train - andnot your wallet or the environment - take the strain!

Royal Welsh LaunchJane Davidson, AM, Minister for the Environmentand Sustainability and Housing will be launchingthe new All-Wales Rail Rambles programme atthe Environmental Compact stand at the RoyalWelsh Show on Monday 21st June at 9.00am.Please let us know if you’d like to come along.

A selection of upcoming walks to kick start your Summer:Saturday, 26 July: A 7 mile (moderate) circular walk via Offa’s Dyke and Stonehenge. Contact

Richard & Barbara Addyman on 01568 612571 for further information.

Saturday 23 August: A 10 mile (moderate) with one steep climb at the start) circular walk fromCrosskeys through part of the Sirhowy Valley Country Park, up Hafod Tudor valley onto Mynydd yLan to Mynydd Islwyn. Contact Maggie Thomas on 01495 273057 for further information.

Saturday 27 September: A 7 mile (moderate) circularwalk around Manorbier and St Florence. Contact ChrisTaylor on 01646 600225 for further information.

Wednesday 15 October: A 10 mile leisurely linear walkfrom Quakers Yard to Merthyr Tydfil. Depart CardiffCentral at 1026, return Merthyr Tydfil at 1638. ContactGwyn Lewis on 029 2090 2633 for further information.

Saturday 29 November: A 9 mile (energetic) circularwalk via Lluest, Plas Gregynog and Garth Hill. DepartShrewsbury 0928, return from Newtown 1640. ContactRichard & Barbara Addyman on 01568 612571 forfurther information.

Saturday 20 December: A 6 mile moderate linearwalk from Pennal to Machynlleth via Foel Gôch.Depart Shrewsbury 0928. Bus to Pennal, fare extra.Return from Machynlleth at 1602. ContactLaurence Main on 01650 531354 for furtherinformation.

“Get Walking, Get Fit andHave Fun” were the watchwords of awell attended Cynon Valley Ramblers Open Day.

The public event, at the Dare Valley CountryPark on April 18th 2008, won Council plauditsand proved a resounding success. Localramblers handed out free copies of walkingmagazines, the group’s programme of weekendand evening walks and its social events listing,along with general information about walks inand around Rhondda Cynon Taf.

Scores of visitors to the centre wereencouraged to join up, walk and take part insocial and conservation activity. They took partin a free prize draw featuring vouchers andproducts donated from local businesses andwere also able to test their blood pressure andlung capacity to see just how fit - or unfit! - theyreally were.

After a short walk around the Country Parkbrought proceedings to a close, the DeputyMayor of Rhondda Cynon Taf, Margaret Davies,congratulated the group. “We are delighted tosupport this wonderful organisation whichcontributes so much to the ongoing success ofDare Valley Country Park. We wish them well intheir future endeavours and hope that plentymore people will join them and realise theenormous health and wellbeing benefits ofremaining active in this way.”

WORKING FOR WALKERS Welsh

PAGE 7

PROMOTING WALKING >>>

Rail Rambles launch at Machynlleth March 2008

Martin Smith and Allan Harrison, Cynon ValleyRamblers, at the Cynon Valley Ramblers Open Dayat the Dare Valley Country Park, April 18th 2008.

For more information on thetopics on these pages contactAnwen Parker on 029 2064 4308 or emailanwen.parker@ramblers.org.uk.

On The Right Tracks

Erf

yl L

loyd

Dav

ies

This document sets out the direction for theRamblers’ Association for the years to 2013focusing on the key strategic priorities. We willprepare a more detailed operational plan whichwill set out how we’re going to achieve thisstrategy, how much it will cost, and where wewill find the resources we will need.

What we believe in…We want Britain to be a place wherepeople choose to go walking, and whereit’s easy and enjoyable to do so.

For more than seventy years, the Ramblers’Association has worked to make it easier andmore enjoyable for people to walk. We haveachieved much. However, there remain barriersof all kinds which prevent many from enjoyingthe benefits of walking. We commit ourselvesto work for a walking Britain, where walking isa popular choice for its people, both forrelaxation and in daily life.

We want walking to be an enjoyable experiencefor all, whether in the countryside or in thecity, on gentle paths or challenging hillsides.We believe that walking contributes to healthand well-being and supports a moresustainable way of life.

How we will achieve this….The Ramblers will work through itsmembers and supporters and withpartner organisations to achieve our aimof a walking Britain.

In our work both locally and UK-wide, we willharness the skills and energy of our membersto promote the interests of walkers. We willprovide the leadership needed, offer specialistexpertise, and deliver high-profile campaignsand projects.

We will work in partnership with otherindividuals, groups, and organisations whoshare our desire to promote walking. We willwork with them to create the walking Britainwe want.

The way we will work…In all the work that we do, we will try tobe:

Welcoming, Positive, Empowering,Inclusive, Ethical, Democratic,Environmentally responsible.

Over the next five years, these are the valuesthat groups, areas, volunteers, trustees and

staff at the Ramblers will try to work by. If weput these values into practice we will be astronger organisation. We will aim to improveand develop the following skills. If we do thesethings well, we will be more successful.

What we will need to do well…Campaigning, Developing networks andpartnerships, Technical and specialistknowledge, Political awareness andinfluence, Ensuring we are a well-runorganisation.

Our key aims forthe next 5 years…will work... Whatwe will need to do

Fresh Air - Aim 1:Good-quality walkingenvironmentsPeople are more likely towalk, and to enjoy it more, iftheir walking environmentsare of the highest quality.

Fresh Air - Aim 2:Making WalkingAccessible to AllWe want to do much moreto spread the positivemessage about walking, ensuring that thosewho do not currently walk very much haveaccess to the pleasures which walking canbring.

Firm Ground - Aim 3:Communicating our WorkWe want to ensure that the image we conveyencourages rather thanputs off potentialsupporters.

Firm Ground - Aim4: A Well-runOrganisationWe need to maximise ourscope for success byensuring ourorganisation has efficientorganisational andfinancial structures inplace.

SUMMER 2008Welsh

PAGE 8

Working for a Walking BritainThe Ramblers’ Association Strategy 2008-2013

Fresh Air Firm GroundThis is the Ramblers’ new five year strategy based widely agreed within Ramblers. It willdevelop everyone’s walking opportunities by striking a balance between paths and accesswork (walking environments) and the promotion of walking for people (walkingaccessibility). You can see the full plan on the link below or ask for a copy.http://www.ramblers.org.uk/news/2008/RamblersStrategy2008-2013.pdfA cut down version is given below.

HAF 2008

TUDALEN 8

Y

Mae’r ddogfen hon yn gosod cyfeiriadCymdeithas y Cerddwyr am y blynyddoedd hydat 2013 ac yn canolbwyntio ar y blaenoriaethaustrategol allweddol. Byddwn yn paratoi cynllungweithredol mwy manwl lle byddwn yn mynegisut rydym am gyflawni’r strategaeth hon, fainty bydd hi’n ei gostio a ble byddwn yndarganfod yr adnoddau y bydd arnom euhangen.

Ein cred...Rydym eisiau i Brydain fod yn lle maepobl yn dewis mynd i gerdded, a llemae’n hawdd ac yn bleserus gwneudhynny.

Am dros saith deg o flynyddoedd, maeCymdeithas y Cerddwyr wedi ymdrechu i’wgwneud hi’n haws ac yn fwy pleserus i boblgerdded. Rydym wedi cyflawni llawer. Foddbynnag, mae yna rwystrau o bob math o hydsy’n atal llawer rhag mwynhau manteisioncerdded. Rydym yn ymrwymo ein hunain iweithio ar gyfer Prydain sy’n cerdded, lle bocerdded yn ddewis poblogaidd ar gyfer ei phobl,er mwyn ymlacio ac mewn bywyd bob dydd.

Rydym yn credu y dylai cerdded fod yn brofiadpleserus i bawb, boed hynny yng nghefn gwladneu yn y ddinas, ar lwybrau rhwydd neulechweddau serth. Credwn fod cerdded yncyfrannu tuag at iechyd a lles ac yncynorthwyo tuag at ffordd o fyw sy’n fwycynaliadwy.

Sut y byddwn yn cyflawni hyn...Bydd Y Cerddwyr yn gweithio drwy eihaelodau a’i chefnogwyr a chydasefydliadau partner er mwyn cyflawniein nod sef Prydain sy’n cerdded.

Yn ein gwaith yn lleol ac ar draws y DU,byddwn yn harneisio sgiliau ac egni einhaelodau er mwyn hybu diddordebau cerddwyr.Byddwn yn darparu’r arweiniad angenrheidiol,yn cynnig arbenigedd, ac yn cynnalymgyrchoedd a phrosiectau y rhoddir llawer osylw iddynt.

Byddwn yn gweithio mewn partneriaeth agunigolion, grwpiau a sefydliadau eraill sy’nrhannu ein dymuniad i hybu cerdded. Byddwnyn cydweithio gyda nhw er mwyn creu’rBrydain sy’n cerdded yr ydym yn dymuno eigweld.

Y modd y byddwn yn gweithio...Yn yr holl waith a wnawn, byddwn ynceisio bod yn:

Groesawgar, Cadarnhaol, Ymrymusol,Cynhwysol, Moesol, Democratig, aChyfrifol yn Amgylcheddol.

Dros y pum mlynedd nesaf, dyma’r gwerthoeddy bydd grwpiau, rhanbarthau, gwirfoddolwyr,ymddiriedolwyr a staff Y Cerddwyr yn ceisiogweithio iddynt. Os defnyddiwn ni’rgwerthoedd hyn yn ymarferol byddwn ynsefydliad cryfach. Bwriadwn wella a datblygu’rsgiliau canlynol. Os gwnawn ni’r pethau hynyn dda, byddwn yn fwy llwyddiannus.

Beth fydd arnom ni ei angen iwneud yn dda...Ymgyrchu, Datblygu rhwydweithiau aphartneriaethau, Gwybodaethdechnegol ac arbenigol,Ymwybyddiaeth adylanwad gwleidyddol,Sicrhau ein bod ni’nsefydliad sy’n cael eireoli yn dda.

Ein hamcanionallweddol ar gyfer y5 mlynedd nesaf...Beth fydd angen i niei wneudAwyr Iach – Amcan 1:Amgylcheddaucerdded o safon uchelMae pobl yn fwy tebygol ogerdded, a mwynhau hynnyyn fwy, os yw euhamgylcheddau cerdded o’rsafon uchaf.

Awyr Iach – Amcan 2:Gwneud Cerdded ynHygyrch i BawbMae arnom eisiau gwneud llawer mwy iledaenu’r neges gadarnhaol ynglyn â cherdded,gan sicrhau bod y rheini nad ydynt yn cerddedllawer ar hyn o bryd o fewn cyrraedd i’rpleserau y gall cerdded eu cyflwyno iddynt.

Tir Cadarn – Amcan 3: Cyfathrebuein GwaithRydym am sicrhau bod yddelwedd adrosglwyddwn yn annogcefnogwyr posibl ynhytrach na’u digalonni.

Tir Cadarn – Amcan4: Sefydliad sy’ncael ei Reoli yn DdaMae arnom angen elwagymaint â phosibl ar eincyfle i lwyddo drwysicrhau bod gan einsefydliad strwythurautrefniadaethol ac ariannoleffeithiol.

Gweithio ar gyfer Prydain sy’n CerddedStrategaeth Cymdeithas y Cerddwyr 2008-2013

Awyr Iach Tir Cadarn Dyma strategaeth pum mlynedd newydd Y Cerddwyr a gytunwyd yn eang ymysg y Cerddwyr.Bydd yn datblygu’r cyfleoedd cerdded sydd ar gael i bawb drwy daro cydbwysedd rhwnggwaith llwybrau a mynediad (amgylcheddau cerdded) a hybu cerdded i bobl (hygyrcheddcerdded). Gallwch weld y cynllun llawn ar y ddolen isod neu ofyn am gopi.http://www.ramblers.org.uk/news/2008/RamblersStrategy2008-2013.pdfMae fersiwn cryno ar gael isod.

Diwrnod AgoredCerddwyr yDyffryn

Pawb ymlaen! Mae Troeon Trên – rhaglen newydd o deithiau tywys yndefnyddio’r rheilffordd – wedi cychwyn. Ewch i gael eich copi – ffoniwch Cerddwyr Cymru neu lawrlwythwch gopi owww.ramblers.org.uk/wales/railrambles.htmla gadewch i’r trên – nid eichwaled neu’r amgylchedd – gymryd y straen!

Lansio’r Sioe FrenhinolBydd Jane Davidson, AC, Gweinidog dros yrAmgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai yn lansio’rrhaglen Teithiau Trên ar gyfer Cymru gyfan ynstondin y Compact Amgylcheddol yn SioeFrenhinol Cymru ddydd Llun 21ain Gorffennafam 9.00am. Cysylltwch â ni os hoffech ddod.

Detholiad o deithiau cerdded diddorol i ddechrau eich Haf:Sadwrn, 26 Gorffennaf: Taith gerdded 7 milltir gylchol (gymedrol) heibio Clawdd Offa a Chôr

y Cewri. Cysylltwch â Richard a Barbara Addyman ar 01568 612571 am wybodaeth bellach.

Sadwrn 23 Awst: Taith gerdded 10 milltir gylchol (gymedrol) gydag un rhan yn dringo’n serthar y dechrau o Crosskeys drwy ran o Barc Gwledig Dyffryn Sirhowy, i fyny dyffryn Hafod Tudur iFynydd y Lan yna Mynydd Islwyn. Cysylltwch â Maggie Thomas ar 01495 273057 am wybodaethbellach.

Sadwrn 27 Medi: Taith gerdded 7 milltir gylchol(cymedrol) o amgylch Maenorbwr a St Florence. Cysylltwchâ Chris Taylor ar 01646 600225 am wybodaeth bellach.

Mercher 15 Hydref: Taith gerdded 10 milltir syth ahamddenol o Quakers Yard i Ferthyr Tudful. Gadael gorsafCaerdydd Canolog am 1026, yna dychwelyd i FerthyrTudful am 1638. Cysylltwch â Gwyn Lewis ar 029 20902633 am wybodaeth bellach.

Sadwrn 29 Tachwedd: Taith gerdded 9 milltir(egnïol) drwy Lluest, Plas Gregynog a Mynydd Garth.Gadael Yr Amwythig 0928, dychwelyd o’r Drenewydd1640. Cysylltwch â Richard a Barbara Addyman ar01568 612571 am wybodaeth bellach.

Sadwrn 20 Rhagfyr: Taith gerdded 6 milltirgymedrol a syth o Bennal i Fachynlleth drwy FoelGoch. Gadael Yr Amwythig 0928. Bws i Bennal, ypris yn ychwanegol. Dychwelyd o Fachynlleth am1602. Cysylltwch â Laurence Main ar 01650531354 am wybodaeth bellach.

“Cerddwch, Cadwch ynHeini a Mwynhewch”oedd geiriau allweddol Diwrnod AgoredCerddwyr Cwm Cynon.

Enillodd y digwyddiad cyhoeddus, ym MharcGwledig Cwm Dar ar Ebrill 18fed 2008, glod gany Cyngor a bu’n llwyddiant ysgubol.Dosbarthwyd copïau o gylchgronau cerdded,rhaglen y grwp am y penwythnos a theithiaucerdded min nos am ddim gan gerddwyr lleol ynogystal â’u rhestr o ddigwyddiadau cymdeithasola gwybodaeth gyffredinol am deithiau cerddedyn ac o amgylch Rhondda Cynon Taf.

Anogwyd llu o ymwelwyr i’r ganolfan iymuno, cerdded ac i gymryd rhan mewngweithgaredd cymdeithasol a chadwraethol.Cawsant gymryd rhan mewn raffl am ddim gydagwobrau oedd yn cynnwys talebau a nwyddau aroddwyd gan fusnesau lleol a chawsant gyflehefyd i brofi eu pwysedd gwaed a maint euhysgyfaint er mwyn gweld pa mor iach – neuafiach! – oeddent o ddifrif.

Wedi i’r trefniadau ddod i ben yn dilyn taithgerdded fer o amgylch y Parc Gwledig,llongyfarchwyd y grwp gan Ddirprwy FaerRhondda Cynon Taf, Margaret Davies. “Rydymwrth ein bodd yn cefnogi’r sefydliad arbennighwn sy’n cyfrannu cymaint at lwyddiant parhaolParc Gwledig Cwm Dar. Dymunwn yn dda iddynnhw gyda’u hymdrechion yn y dyfodol agobeithiwn y bydd llawer mwy o bobl yn ymunoâ nhw a sylweddoli’r manteision enfawr i iechyda lles sydd i’w cael wrth barhau yn actif fel hyn.”

GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR

TUDALEN 7

Y

HYRWYDDO CERDDED >>>

Lansio Troeon Trên ym Machynlleth Mawrth 2008

Martin Smith ac Allan Harrison, Cerddwyr CwmCynon, yn Niwrnod Agored Cerddwyr Cwm Cynonym Mharc Gwledig Cwm Dar, Ebrill 18fed, 2008.

Am fwy o wybodaeth am ypynciau ar y tudalennau hyncysylltwch ag Anwen Parker ar029 2064 4308 neu e-bostiwchanwen.parker@ramblers.org.uk

Ar y Traciau Cywir

Llun: Erfyl Lloyd D

avies

Mae Cadw yn hyrwyddo ac yn gwarchod casgliad o atyniadau ledled Cymru gan gynnwys adeiladau hanesyddol, parciau a gerddi, henebion, tirweddau ac archeoleg danddwr.

Mae Cymru yn cynnig cyfoeth o dreftadaeth adeiledig i’w grwydro ar

droed. Lleolir Castell Harlech mewn tirwedd ysblennydd yng nghysgod

Parc Cenedlaethol Eryri, sy’n cynnwys rhai o’r llwybrau cerdded

mynyddig gorau yn y DU. Ychydig i’r gogledd ceir Castell Cricieth a

Phenrhyn Llyn, lle caiff cerddwyr y fraint o grwydro dros 100 milltir o

arfordir bendigedig. I’r gorllewin, mae Llys yr Esgob Tyddewi yn fan

cychwyn gwych i ganfod llwybr Arfordirol Sir Benfro tra bod Castell

DS: Nid yw’n cynnwys eiddo’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol na Phalasau Brenhinol Hanesyddol fel Twr Llundain. Cadw yw gwasanaeth amgylchedd hanesyddol Llywodraeth Cynulliad Cymru. Ein nod yw hyrwyddo’r gwaith o gadw a gwerthfawrogi amgylchedd hanesyddol Cymru. Mae’r holl luniau yn hawlfraint y Goron h ac ni chaniateir eu hatgynhyrchu heb ganiatâd ysgrifenedig.

www.cadw.cymru.gov.uk

Diwrnodau Allan Ysbrydoledig

Dros 30 o gestyll ac atyniadau hanesyddol gwych i’w crwydro...Aelodaeth Etifeddiaeth y Cymry

Gostyngiad o £10

Coch yn y de yn uchafbwynt hyfryd i Lwybr Taf, sef llwybr cerdded a

seiclo poblogaidd sy’n ymestyn o Fae Caerdydd i Fannau Brycheiniog.

Gall pobl sydd wrth eu bodd â thirwedd a threftadaeth Cymru fanteisio

ar ddau becyn teithiau cerdded treftadaeth Cadw. Mae pob un yn

nodi chwe thaith gerdded sy’n cynnwys nifer o safleoedd hanesyddol

gwerthfawr, wedi’i argraffu ar gerdyn poced gwrth-ddwr wedi’i

lamineiddio. Mae’r ddau gyhoeddiad yn £3.95 yr un. I archebu eich

copi, ffoniwch Adran Gwerthiannau Cadw ar 01443 336 092 rhwng

10am a 3pm neu anfonwch e-bost at cadw.sales@wales.gsi.gov.uk

Dewiswch o amrywiaeth o gategorïau aelodaeth:

Cod Categori aelodaeth PrisAD1 Oedolyn £35

AD2 2 Oedolyn yn yr un cyfeiriad £54

FM1 Teulu – 2 oedolyn a phob plentyn o dan 16 oed £59

FM2 Teulu – 1 oedolyn a phob plentyn o dan 16 oed £40

SC1 Henoed (sengl 60+) £22

SC2 Henoed (cwpl 60+) £38

ASC Oedolyn a Henoed (yn yr un cyfeiriad) £46

YP Person ifanc 16-20 oed/Myfyriwr £20

JNR Plentyn o dan 16 oed (plant o dan 5 oed am ddim) £16

LF Aelodaeth oes £525

JLF Cyd-aelodaeth Oes £725

SLF Henoed (Oes) £350

SJL Henoed (Cyd-aelodaeth Oes) £470

Mae plant o dan 16 oed yn cynnwys plant neu wyrion ac wyresau.Prisiau yn gymwys tan 31ain Mawrth 2009

Castell Coch, De Cymru

Mae ymuno’n hawdd!Rhadffon 0800 0743121 neu Cwblhewch ac anfonwch ffurflen gais*

*Gellir llwytho ffurflenni i lawr o www.cadw.wales.gov.uk. Cwblhewch

y ffurflen a’i hanfon drwy RADBOST gyda’r taliad (gan ddyfynnu

‘Gostyngiad o £10 cerddwyr’) at: Adran Aelodaeth ‘Etifeddiaeth y

Cymry’, Rhadbost CF1142/9, Caerdydd CF24 5GZ

Hysbyseb

GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR

TUDALEN 5

Y

Enw:Martin DaviesTeitl:Swyddog Gorfodi(Mynediad CefnGwlad) Cyngor SirPowys, GwasanaethauCefn Gwlad.

CANOLBWYNTIOARORFODIGolwg Gyffredinol ar ROWIPs yng Nghymru

Ein hymateb i ROWIPs Mae Cerddwyr Cymru erbyn hyn wedi cynnig ymateb gofalus i 17 o 22 o ROWIPsa oedd yn ofynnol yng Nghymru gyda dau yn destun ymgynghoriad ar hyn o brydgydag un drafft arall yn dal heb ymddangos eto. Mae’r ffaith ein bod ni wedimedru ateb mor effeithiol yn ddyledus yn bennaf i ymroddiad y gwirfoddolwyrlleol a dreuliodd yr amser angenrheidiol yn archwilio’r cynlluniau cyn gynted yroeddent ar gael. Cafwyd ychydig o lwyddiannau nodedig fel gorfodi dau awdurdodoedd wedi methu â dilyn canllawiau LlCC yn eu paratoadau ar gyfer ROWIPs iailfeddwl eu cynlluniau yn gyfan gwbl a’u hail-gyhoeddi. Yn gyffredinol teimlir ycymerwyd ein sylwadau o ddifrif oherwydd cynhwyswyd nifer o’r pwyntiau agodwyd yn y ROWIPa terfynol a fabwysiadwyd.

Wedi nodi’r llwyddiannau fodd bynnag, nid aeth popeth rhagddo yn rhwyddac mae rhai pwyntiau dadleuol eto i’w datrys. Mae problemau cyffredin sydd wedidod i’r golwg yn cynnwys cynlluniau terfynol sy’n aneglur neu sy’n brin ofanylion am gyllid neu adnoddau ar gyfer y gwelliannau a nodwyd ac ymhellach,unrhyw awgrym clir ynglyn â sut y bydd y cynlluniau yn cael eu hariannu.

Bydd monitro cynnydd yr ROWIPs drwy eu gweithredu yn chwarae rhanbwysig yn y modd rydym yn mynd i’r afael â’r broses felly mae’n bwysig ein bodyn ceisio sicrhau bod hyn yn drylwyr ac yn glir. Mae’r rhan fwyaf o Awdurdodauyn nodi pwysigrwydd Fforymau Mynediad Lleol yn glir yn eu ROWIPs yngyffredinol gyda rhai yn mynd ymhellach na hynny wrth gydnabod bod yfforymau yn holl bwysig yn y broses weithredu. Awgrymodd un yn arbennigmai’r FfMLl ddylai fod y corff swyddogol sy’n gyfrifol am fonitro’r cynlluniau ermai ychydig iawn o fanylder sydd wedi ymddangos am sut y dylai hynnyddigwydd.

Gellid disgwyl gorolwg llawer mwy manwl pan fo’r holl ROWIPs yngNghymru wedi eu mabwysiadu ac y byddwn yn dechrauparatoi i gynllunio mewnbwn Cerddwyr Cymru i’r modd ybyddant yn gweithredu. Hoffem glywed o hyd oddi wrthunrhyw aelodau neu wirfoddolwyr sydd wedi mynd i’rafael â’r broses hyd yn hyn er mwyn clywed eu barn.Cysylltwch yn y lle cyntaf gyda Mike Mills (yn y llun) armike.mills@ramblers.org.uk neu ar 029 2064 4308 oshoffech gyfrannu.

Nodyn y golygydd: Mae LlCC wedi rhoi £1.7 miliwn argyfer gwella ROWIPs yn 2008/9

Proffeil o gyn heddwas,Martin Davies, sy’ngweithio ar orfodi ymMhowys ar hyn o bryd

Yn sicr, mae’r un mis ar bymtheg diwethaf wedi bodyn her i’r Swyddog Gorfodi, Martin Davies.

Ymunodd Martin â’r tîm Gwasanaethau Cefn Gwlad ym Mhowys ymMedi 2006, gan gymryd cyfrifoldeb ar unwaith am lwybrau cyhoeddusmewn ardal o 2,000 milltir sgwâr heb unrhyw bolisi gorfodi pwrpasol arhestr gynyddol o achosion i’w trafod yn ogystal ag ymchwiliadau newydd.

Mae rhwydwaith yr hawliau tramwy cyhoeddus, a reolir gan Gyngor SirPowys, yn cynnwys tua 9,250 km neu ychydig llai na 6,000 o filltiroedd olwybrau cyhoeddus. Mae hyn yn cynrychioli dros chwarter yr holl HawliauTramwy Cyhoeddus yng Nghymru, gan gynnwys llwybrau pellter hir sy’nbwysig yn genedlaethol. Mae Cyngor Sir Powys yn deall bod rhwydwaith olwybrau a reolir yn effeithiol yn adnodd pwysig, ac yn gaffaeliad igymunedau drwy’r sir.

Drosodd at Martin: “Fel nifer o awdurdodau lleol yng Nghymru, maeadnoddau ariannol ym Mhowys yn gyfyngedig ac rydym wedi darganfodmai Model y Gymuned y rhoddir Blaenoriaeth iddi a ddefnyddir gan yGwasanaethau Cefn Gwlad yw’r ffordd fwyaf effeithiol o ddefnyddio einhadnoddau.

“Mae hyn yn golygu bod pob un o’n saith Swyddog Rhanbarth yncanolbwyntio ar y cymunedau hynny sy’n cynhyrchu’r nifer mwyaf ogwynion (wedi eu pwysoli yn erbyn y milltiroedd o lwybrau cyhoeddusymhob cymuned). Pan fo’r holl faterion heb eu datrys yn y gymunedhonno wedi eu cwblhau byddwn yn symud ymlaen i’r gymuned gyda’rlefel uchaf nesaf o faterion heb eu datrys”, meddai.

Gobeithia Martin, a gweddill y tîm yn y Gwasanaethau Cefn Gwlad, ybydd y polisi newydd yn cyflwyno’n glir y dull i’w ddefnyddio ganswyddogion gorfodi mynediad cefn gwlad wrth gyflawni eu dyletswyddauac y bydd hyn yn sicrhau y cydymffurfir â deddfwriaeth mewn ffordd sy’ndeg ac yn seiliedig ar ymarfer gorau.

“Ein prif nod yw annog trafodaeth er mwyn ceisio datrys problemau.Byddwn yn parhau i ffurfio cysylltiadau gyda defnyddwyr perthnasol,deiliaid tir a grwpiau eraill sydd â diddordeb ac i gynorthwyo rydym yngweithio ar lawlyfr gwybodaeth ynglyn â gorfodi sy’n amlinellucyfrifoldebau perchnogion tir a datblygwyr,” meddai.

“Yn y mwyafrif helaeth o achosion, gall problemau gael eu datrys ynweddol syml drwy wneud y troseddwyr yn ymwybodol o’u cyfrifoldebaustatudol. Mae’n bwysig taro’r cydbwysedd iawn rhwng trafod effeithiol agweithredu cyfreithiol,” meddai Martin.

Os deuwch ar draws problemau gyda hawliau tramwy ym Mhowys,cofnodwch nhw wrth y Gwasanaethau Cefn Gwlad ym Mhowys – 015978275000 – bydd hyn yn eu cynorthwyo i gael darlun o’r hyn sy’n digwyddyn lleol.

I orffen, mae Martin yn adrodd dywediad o’i hen ddyddiau hyfforddi ynyr heddlu y mae’n credu sydd mor berthnasol heddiw ag erioed: “Maeatal yn well na gwybod pwy a’i gwnaeth”…

Galwch 01778 392084 gyda’ch cerdyn credyd wrth

law i gael y pedwar rhifyn nesaf am £12.95 neu

anfonwch siec gyda’ch enw a’ch cyfeiriad at:

Cylchgrawn Cerdded Cymru,

Warners Subscription Services,

FREEPOST PE211, Bourne, Lincs PE10 9BR. (nid oes angen stamp)

TANYSGRIFIWCH YN AWR Cerdded Cymru yw’r unig gylchgrawn yng Nghymru sydd wedi eineilltuo yn gyfan gwbl i gerdded yng Nghymru. Mae’n llawn o erthyglaudiddorol a ffotograffau gwych. Fe’i cyhoeddir yn chwarterol ac mae’ncynnwys newyddion, tudalennau o lythyrau bywiog, erthyglau nodweddgan Chris Barber MBE a Roger

Redfern, ffotograff o wylfan,adolygiadau, erthyglau ar hanesnaturiol a’r amgylchedd, adolygiadaullyfrau, materion cefn gwlad,tudalen Y Cerddwyr a phroffilpersonoliaeth. Mae pob rhifynhefyd yn cynnwys atodiad amdeithiau cerdded i chi ei dynnuallan i’w defnyddio a’u casglu.

Cymerwch danysgrifiad yn

awr i gadw mewn

cysylltiad â’r cyfan sy’n

digwydd i gerddwyr yng

Nghymru!

HAF 2008

TUDALEN 4

Y

Enillwyd brwydr ugain mlynedd iachub dau lwybr troed

ganrifoedd oed sy’n croesi tir ar ffermyng Ngogledd Cymru mewnymchwiliad cyhoeddus gyda chymorthCerddwyr Cymru.

Arweiniwyd achos y gwrthwynebwyr gan RonWilliams, cadeirydd Cerddwyr Cymru, a ddadleuoddyn llwyddiannus yn erbyn tystiolaeth oedd yn honniy gwnaed camgymeriad yn yr 1950au pangofnodwyd yn swyddogol bod dau lwybr troed ynRhuthun yn hawliau tramwy cyhoeddus.

Cynhaliwyd ymchwiliad cyhoeddus yng NghlwbRygbi Rhuthun, dros chwe diwrnod ym mis Hydrefa Mawrth, o flaen yr Arolygydd Cynllunio SueArnott, i glywed tystiolaeth mewn ymdrech i

benderfynu os gwnaed y ddau lwybr cyhoeddus ynhawliau tramwy cyhoeddus drwy gamgymeriad.

Casglwyd y dystiolaeth gan hanesydd mapiaunodedig Dr Yolande Hodson ar ran Mr a Mrs Turnera seiliwyd yr achos ar gymeriad “Miss Bremner”,oedd wedi byw fel meudwy yn Woodlands Hallrhwng 1885 a 1939.

Dywedwyd wrth yr ymchwiliad yr anharddwyd Miss Bremner yn dilyncwymp oddi ar geffyl pan oedd yn blentyn. Honnwyd ei bod wedi creu cyfreso lwybrau tawel a chysgodfeydd o’r neilltu er mwyn ei galluogi i gerdded yn yboreau a chyfansoddi cerddoriaeth heb iddi gael ei gweld. Dadleuwydoherwydd anffurfiad Miss Bremner a’i dymuniad am breifatrwydd, na fyddaihi fyth wedi caniatáu i lwybrau troed cyhoeddus gael eu creu ar draws ei thir.

Defnyddiai pentrefwyr y llwybrau hynafolGwnaeth Ron Williams, ar ran Cerddwyr Cymru, yr achos fod y llwybraucyhoeddus wedi eu creu cyn i Miss Bremner brynu’r tir yn nechrau’r 19egganrif. Yr adeg hynny byddai pentrefwyr yn defnyddio llwybrau troed ar gyfereu gweithgareddau bob dydd i gymdeithasu, ymweld ag eglwysi a chapeli lleola thafarndai lleol. Clywyd hefyd bod un o’r llwybrau yn cysylltu’r pentref gydaLlanfwrog a Rhuthun.

Dywedodd preswylydd lleol 82 mlwydd oed, Bill Evans, wrth yr ymchwiliadei fod wedi cerdded y llwybrau er pan oedd tua chwe blwydd oed. Roedd ei dadyn blymiwr lleol ac yn defnyddio’r llwybrau troed i fynd a dod o’i fannaugwaith. “Roedd fy nhad hefyd yn mwynhau mynd am dro. Yn aml byddai ynmynd â mi a’m mrawd gydag ef. Rwyf wedi bod yn cerdded y llwybrau oamgylch Woodlands Hall a’r Fferm ers oed cynnar iawn,” meddai Mr. Evans.

Daeth Mr. Klaus Armstrong Braun, un arall o’r gwrthwynebwyr, âthystiolaeth o sut y defnyddid coed ffawydd yn aml i redeg ar hyd llinellhawliau tramwy cyhoeddus trwy goetiroedd, nodwedd a welir yn glir ar un o’rllwybrau yr oedd dadlau yn ei gylch (gweler y llun).

Wrth groesawu penderfyniad yr Arolygydd, meddai Ron Williams:“Archwiliodd yr Ymchwiliad Cyhoeddus hwn y dystiolaeth yn drwyadl a daethi’r casgliad na wnaethpwyd unrhyw gamgymeriad wrth lunio Map y Plwyf acrydym yn croesawu penderfyniad yr Arolygydd”. Mae’r diddordeb addangoswyd yn yr Ymchwiliad hwn gan aelodau’r cyhoedd yn dangos pa morbwysig yw hi fod llwybrau yn agored ac yn rhydd i’w defnyddio.”

Talodd Mike Mills, Swyddog Hawliau Tramwy Cerddwyr Cymru, deyrngedi waith Ron a gwirfoddolwyr Cerddwyr Cymru. “Roedd yr achos hwn ynarbennig o anodd a chyflwynwyd swm eang o dystiolaeth yn yr ymchwiliadcyhoeddus. Yn arbennig, hoffwn ddiolch yn arbennig i Ron Williams am eibroffesiynoldeb a’r modd y cyflwynodd ei dystiolaeth ac y croesholodd dystionar ran Cymdeithas y Cerddwyr a Cherddwyr Cymru.”

LLWYBRAU >>>

Ymchwiliad yn Cefnogi Ymgyrchi Gadw Llwybrau Troed ar Agor

Ron yn arwain Brwydr y Llwybr Cerdded: Cadeirydd Cerddwyr CymruRon Williams a’r coed ffawydd sy’n nodi llwybr troed Rhuthun.

How Sut y daethoch chi i gymrydrhan mewn cerdded a pham eifod yn arbennig yn awr?Cân yr ehedydd, awyr las a chymylau bachgwynion, tir comin ucheldir agored y Bannauwedi ei orchuddio mewn rhedyn gwyrdd abrowngoch, cerdded gyda’ch teulu a gwylio eichci bach Golden Retriever yn neidio’n llawen ibwll gwlith. Y rhain yw’r eiliadau hudol a gewchwrth gerdded, pan brofwch eich bod yn un ârhywbeth llawer iawn mwy na ni’n hunain,teimlad o fodlonrwydd ac o heddwch dwfn.

Pam wnaethoch chi ymuno â’rCerddwyr?Penderfynodd fy nghymydog y byddai giât ardraws fy hawl tramwy adref yn syniad da.Dechreuodd fel giât fferm, gyda sbringanystwyth wrthi nad oeddwn i yn gallu eidynnu’n hawdd iawn i’w agor. Yn fuan wedyn,ychwanegwyd rhodenni yr oedd yn rhaid eutynnu allan, ac felly roedd rhaid i mi wthio fyhun o amgylch y rhodenni a oedd ynhongian dros ffos er mwyn cyrraedd ysbring. Yn olaf penderfynodd y ffermwry byddai clo yn syniad da.

Doedd hi ddim yn syndod felly fy modwedi dechrau cymryd diddordeb mawrmewn materion hawliau tramwy adeallais pa mor bwysig yw gwaithCymdeithas y Cerddwyr i gadw cymainto lwybrau troed ar agor.

Beth yw eich hoff lecerdded?Pan oeddwn i yn blentyn, arferai fyffrindiau a minnau gerdded i lawr at yrafon ac ar hyd y Gro ger Afon Gwy yn yClas-ar-wy. Dyma fy hoff le cerdded ohyd. Rydw i wrth fy modd yn gwylio’rafon. Dwi hefyd yn hoffi edrych yn ôltua’r pentref sydd wedi’i osod yn dwtyng nghesail y bryniau gyda’r MynyddDu yn ei amddiffyn yn gadarn y tu ôliddo.

Pwy yw cydymaith cerddedeich breuddwydion?Byddai’n rhaid dewis rhwng Sidan aMuffin fy nghwn ac unrhyw un o fynheulu!

A oes gennych hoff ddarno git cerdded?Fy esgidiau cerdded, mae ganddyn nhwwadnau arbennig ac fe’u gwnaed ar fy

nghyfer gan Technology in Motion a leolir ynLlantrisant. Pan wisgaf fy esgidiau cerdded gallafgerdded am byth, hebddyn nhw dydy hi ddim yncymryd hir i’m traed ddatblygu pothelli.

Yn ddiweddar rwyf wedi darganfod y pleser syddi’w gael o ddefnyddio polion cerdded gyda sbringynddyn nhw sy’n cynorthwyo i leihau’r effaith arfy mhen-gliniau pan fyddaf yn mynd i lawr yrhiw.

Beth yr hoffech ei gyflawnigyda’r Cerddwyr?Fy mreuddwyd yw sicrhau ei bod hi’n bosibcerdded ar bob llwybr troed yng Nghymru, a

phob person yng Nghymru yn mwynhaucerdded ar eu hyd!

Mae gennyf ddiddordeb mawr mewn effeithiauymarfer corff ar les. Gall hyd yn oed ychydigbach o gerdded cael effaith hynod o gadarnhaolar bob mathau o gyflyrau meddygol.

Mae nifer o grwpiau yn cynnig teithiau cerddedbyr yn ogystal â theithiau cerdded hir erbyn hynac mae gan rai fel Llanelli deithiau cerdded sy’narbennig o fyr ar gyfer y rheiny na fuasai erioedwedi meddwl am gerdded fel rhywbeth y gallentei wneud a chael hwyl yr un pryd.

Y digwyddiad doniolafwrth gerdded?Cwrdd â hen wraig yng NghoedwigDean a arferai fwydo bwyd cath i’rllwynogod lleol fel y byddent yn gadaelllonydd i’w hieir.

Pam fod cerdded ynarbennig i chi?Mae bron pob un o fy munudau arbennigyn gysylltiedig â cherdded. Byddwn i a’mmeibion yn mynd â’r cwn am dro yngNghoed Dyffryn, Bryncoch y rhan fwyafo nosweithiau ar ôl ysgol. Yn fy mhenrwy’n dal i weld y rhodfa o ffawydd a’rbysedd y cwn yn disgleirio yng ngolau’rhaul oedd yn hidlo drwy’r dail.

Atgofion wedyn am gerdded y tu ôl iraeadr oer Sgwd-yr-Eira ger Glyn Neddar ddiwrnod poeth o haf; rhannuaruthredd traeth Rhosili ar Wyl SanSteffan gyda fy meibion; y bodlonrwyddo gwblhau taith ar hyd Mur MawrChina; gorfoleddu wrth gerdded i lawrFfordd y Bannau a gweld Llyn y FanFawr oddi tanaf gydag aderynysglyfaethus yn cylchu yn y dynfa arhyd yr esgair; y daith 3 cilomedr ynNyffryn Wysg gyda ffrind a drodd yndaith 10 milltir a chynnig i briodi. Do,ddarllenydd, fe’i priodais!

Does dim rhyfedd bod cerdded ynarbennig i mi!

GWEITHIO AR RHAN CERDDWYR

TUDALEN 3

Y

PROFFIL >>>

Helen yn datgelu eibrwdfrydedd dros gerddedYng Nghyngor Cymru 2008,etholwyd Helen Lloyd Jones yn Is-gadeirydd Cerddwyr Cymru acmae’n sôn isod am ei theimladautuag at gerdded.

Helen Lloyd Jones gartref

Pen-y-Fan. Mae gan Helen ddiddordeb mawr ym Mannau Brycheiniog ac mae’n is-gadeirydd y Fforwm Mynediad Lleol.

fynediad arfordirol a’r ail a drefnwyd ganDavid Bateman ym Moel-y-Fferm ynystyried datblygiadau yn y mynyddoedd yncynnwys y tyrbinau gwynt ac effaith posiblgweithgareddau hamdden modurol. Yndilyn hynny, rhoddodd yr aelodau sylw igynlluniau Cerddwyr Cymru yn y dyfodol ary lefel Gymreig ac yn lleol. Etholwydaelodau newydd Pwyllgor Gwaith CyngorCymru, David Murfin o Gaerfyrddin a GwynLewis o Forgannwg a Chaerdydd adiolchwyd a dymunwyd yn dda i GeraldMoss wrth ffarwelio ag ef.

Mae Carwyn Jones AC Pen-y-bont arOgwr wedi cytuno i fod yn is-lywydd i niyng Nghymru. Rydym wrth ein bodd gydahyn ac yn edrych ymlaen at weithio gydagef. Mae Carwyn hefyd yn GwnslerCyffredinol ac Arweinydd y TY, a Gweinidogdros Fusnes a Chyfathrebu’r Cynulliad,swydd a gymerodd oddi wrth Jane DavidsonAC a ymddiswyddodd pan gymerodd rôlGweinidog y Cynulliad dros yr Amgylchedd,Cynaliadwyedd a Thai. Siaradodd yr aelodauam syniadau a phryderon a gyflwynwyd obob cwr o Gymru a rhoddwyd eucefnogaeth i gynigion yn ymwneud â chaelmynediad arfordirol statudol, gwarchodllwybrau o fewn datblygiadau cynllunio,gofyn am ymgynghoriad yn ymwneud âllwybrau goddefol newydd a grëwyd o dangynllun amaeth-amgylchedd Tir Gofal alleisiwyd pryder ynglyn â hamdden modurol

yng nghefn gwlad.Ymunodd Kate Ashbrook, Cadeirydd y

Cerddwyr, Denis Fuller, Trysorydd ac AlisonMitchell, Cadeirydd Cerddwyr yr Alban â ni.Cawsom ein diddanu gan Walter Jones ogrwp Taf Elai wrth iddo ddisgrifio hanesCymru tra’n defnyddio delweddau odirluniau. Mae gwybodaeth fanwl a lleolWalter am Gymru wedi dal sylw nifer o gyd-gerddwyr dros y blynyddoedd.

Y dyddiad ar gyfer y Cyngor Cymru 2009yw Mawrth 14eg a 15fed felly rhowch hynyn y dyddiaduron Ardal a Grwp os gwelwchyn dda.

Mewn ymweliad diweddar â Chymru,cyfarfu Prif Weithredwr y Cerddwyr TomFranklin â Jane Davidson, y Gweinidog drosyr Amgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai acroedd gan Jane ddiddordeb gwirioneddol ynein cynlluniau am y blynyddoedd sydd iddod yn Awyr Iach Tir Cadarn. CyfarfuTom â Rob Owen o Gyngor Cefn GwladCymru hefyd oedd yn awyddus i drafodcynlluniau’r Cerddwyr ac yna aelodauPwyllgor Gwaith Cyngor Cymru, AlexMarshall, Helen Lloyd Jones a Gwyn Lewisam drafodaeth fuddiol yn arbennig wrthdrafod y prosiect Cymunedau ar Droed sy’ncael ei ddatblygu yn Sir Gaerfyrddin ynogystal â gwaith pellach i hybu cerdded ac igynyddu aelodaeth.

Mwynhewch gerdded!BeverleyCyfarwyddwr Cymru

HAF 2008

TUDALEN 2

Y

Helo eto …Mae’r Gwanwyn wedi bod yn gymysg ond eto cafwydrhywfaint o dywydd cerdded gwych. Mae llawer wedi bodyn digwydd ym myd Cerddwyr Cymru.

Ymunodd nifer o aelodau o Gymru gyda’r Cyngor Cyffredinol ynCaerwynt a gwrandawyd ar y Prif Weithredwr newydd, Tom Franklin yn

disgrifio posibiliadau a pha mor berthnasol yw Cymdeithas y Cerddwyr yn y Brydain fodernyn ogystal â’r heriau sydd ynghlwm wrth y strategaeth newydd ‘Awyr Iach Tir Cadarn’.

Cafodd y bobl a fynychodd Gyngor Cymru amser da iawn. Yn dilyn croeso gan LorraeJones-Southgate, Maer Aberystwyth,aethom ar ddau ymweliad safle a drefnwydgan John Morgan yn y Borth yn edrych ar

ALANHOWARDMae Alan Howard, cyn aelod o bwyllgor CerddwyrCymru a Chadeirydd Prydain Fawr wedi marw.Roedd Alan yn ffrind i nifer ohonom a bydd colledfawr ar ei ôl.

Cyfrannodd Alan yn hael i Gerddwyr Cymrudrwy ei ddeallusrwydd a’i hiwmor.

Roeddem yn gwerthfawrogi ei farn bendant,oedd bob amser wedi ei hystyried yn ofalus, arfaterion megis llwybrau cyhoeddus, trafnidiaethgyhoeddus a’r iaith Gymraeg. Alan a ddatblygoddy syniad o Droeon Trên sydd wedi datblygu erbynhyn i fod yn rhaglen ar gyfer Cymru gyfan.

Roedd pobl a fu yng Nghyngor Cymru yn 2008yn ymwybodol fod Alan wedi cael strôc yngynharach yn y flwyddyn ac roedd pawb wediarwyddo cerdyn yn dymuno’r gorau iddo.

Ysgrif Goffa

Cymdeithas y Cerddwyr, 3 Iard y Cowper,Ffordd Curran, CAERDYDD. CF10 5NB

Ffon: 029 2064 4308 • Ffacs: 029 2064 5187Ar y we: www.ramblers.org.uk

e bost: cerddwyr@ramblers.org.uk

Mae Cymdeithas y Cerddwyr yn elusen gofrestredig (rhif 1093577)ac yn gwmni a gyfyngir gan warant yng Nghymru a Lloegr (rhif

4458492).Swyddfa gofrestredig: Camelford House, 87-89 Albert Embankment,

Llundain, SE1 7TW.

Beverley Penney

Tom Franklin, Prif Weithredwry Cerddwyr, gyda JaneDavidson yn ystod ymweliaddiweddar Tom â Chaerdydd

Cadeirydd Cyngor Cymru, Ron Williams, Maer Aberystwyth Lorrae Jones-Southgate a’r CyfarwyddwrBeverley Penney y tu allan i westy’r Marine, Aberystwyth.

Ymddiheuriad gan Y CerddwrDosbarthir y Cerddwr gan gwmni postio allanolsydd wedi ymddiheuro am y camgymeriadau wrthbostio rhifyn diwethaf Y Cerddwr 68. Rydym ynymddiheuro am yr anhwylustod a achoswyd ac yngobeithio fod yr aelodau wedi medru rhannuunrhyw gopïau ychwanegol i ddarllenwyr newydd.

2008GORFFENNAF21 –24 Sioe FrenhinolCymru, Llanelwedd

AWST2 –9Eisteddfod Genedlaethol, Caerdydd

MAWRTH 200914 –15Cyngor Cymru

TUDALEN 1

Ymunodd Gweinidog dros yrAmgylchedd Llywodraeth

Cynulliad Cymru â Cherddwyr Cymrui ddathlu “Diwrnod Ewch am Dro” yny Gelli Gandryll ar Fai 30ain.

Bwriad y diwrnod ymwybyddiaeth newyddoedd annog mwy o bobl i gynnwys cerdded yneu bywydau bob dydd a gwella eu hiechyd mewndull cadarnhaol.

Roedd bws cerdded 305 yn daith dywys 30munud o amgylch y Gelli Gandryll gyda’r bwriado godi ymwybyddiaeth ymysg mynychwyrgwyliau o fanteision cerdded ac wrth wneudhynny, gwblhau un o’u gweithgareddau 30munud x 5 gwaith yr wythnos!

Yn cerdded efo aelodau Cerddwyr Cymruroedd Jane Davidson, Gweinidog dros yrAmgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai. Dywedoddy Gweinidog: “Daw cerdded ynrheolaidd â nifer o fanteision iiechyd; mae’n lleddfu straen, yngymorth i gael noson dda ogwsg, yn cryfhau cyhyrau achymalau ac yn gwella osgo.Meddai: “Ceisiwch gynnwyscerdded yn eich bywyd bobdydd - mae hyd yn oedcyfnodau byr o gerdded bobdydd yn gwneudgwahaniaeth cadarnhaol.”

Roedd FloellaBenjamin OBE, cerddwrbrwd a Llywydd newyddCymdeithas y Cerddwyryno hefyd i gynorthwyoi lansio’r DiwrnodEwch am Dro. Wrthsiarad am eichefnogaeth i’rDiwrnod Ewch am Dromeddai Floella: “Maecerdded yn doniggwych; mae’n cadw fymeddwl a fy nghorff yniach ac yn fy rhoi mewnhwyliau da. Po fwyaf awnewch, y gorau i gyd ybyddwch yn teimlo,mae hyd yn oed cerddedam hanner awr bum gwaith yr wythnosyn gwneud gwahaniaethgwirioneddol”.

Cafodd taflen “mapcerdded 30 munud” argyfer y Gelli Gandrylldderbyniad da ganfynychwyr gwyliau acmae’n cynnig fframwaith argyfer prosiectau tebyg drwy bob rhan o Gymru.

Yn hybu neges Diwrnod Ewch am Dro (30/5/2008) o gael 30 munud oymarfer 5 gwaith yr wythnos mae Jane Davidson AC gyda (ch-dd)Harry McKenzie, Richard Jones, Ron Williams, Helen Lloyd Jones, aJohn Evans yn lansiad y Diwrnod Ewch am Dro, Y Gelli Gandryll

Llun: Nick Treharne

Llun: Nick Treharne

Gweinidog yn Daly Bws Cerdded!

GRWPIAU-GRWPIAU-GRWPIAU

*Mae Cymdeithas y Cerddwyr yn defnyddio’rDiwrnod Ewch am Dro i gyhoeddicanlyniadau ymchwil a gomisiynwyd ynarbennig yn ymwneud ag effeithiau cerddedar y corff dynol.

CERDDED I GOLLI PWYSAUArchwiliodd yr astudiaeth “Effeithiau cerdded yngyflym am awr ar archwaeth a’r egni a gymerir imewn”i effaith cerdded am un awr ar yrymdeimlad o fod eisiau bwyd a’r bwyd a gymerir imewn yn dilyn hynny. Prif ddarganfyddiad yrastudiaeth yw nad oedd pobl a gymerodd ran yncynyddu’r maint o fwyd a gymerwyd i mewn ar ôlcerdded am awr er gwaethaf cerdded 4.4 milltir athreulio 480kcal ar gyfartaledd. Mae’rdarganfyddiadau hyn yncefnogi rôl cerdded felffordd o reoli pwysau acmae’n ychwanegu at ycorff cynyddol o ymchwilsy’n tanlinellubuddiannau lluosogcerdded i iechyd.

Byddwn yn dosbarthu gwybodaeth am sut ygall Grwpiau gynhyrchu eu taith gerdded 30munud eu hunain o amgylch eu pentref neudref a thaflen i ymwelwyr yn fuan.

(ch-dd) Harry Mckenzie, Cathy Norris, JaneDavidson, Helen Lloyd Jones a Ron Williams

YR ELUSEN SY’N GWEITHIO AR RAN CERDDWYR

RHIFYN 69 Y