Teorija Na Ocekuvanje(Viktor Vroom)

UNIVERZITET SVETI KIRIL I METODIJ

EKONOMSKI FAKULTET - SKOPJE

PROCESNI TEORII NA MOTIVACIJA

MENAXMENT

Profesor: Prof. d-r Bobek [uklev

Izrabotile: Br. na indeks Departman Nikoloska Dragana

51895 marketing

\or|ievski Emilio

52218 Nadvore{na trgovija

Sazdovski Igor

52182 Smetkovodstvo i revizija

Sodr`ina:

Voved............................................................................................... 21.Teorija na ednakvost................................................................

31.1.Reakcii na

neednakvosta................................................ 51.2.Primena na teorijata na

ednakvost............................. 61.3.Sistem za merewe na

ednakvost..................................... 92.Teorija na o~ekuvawe .............................................................. 10

2.1.Osnovniot model na teorija na o~ekuvawe................. 10

2.2.Implikacii na menaxmentot......................................... 12

2.3.Zaklu~ok za menaxerite.................................................. 173.Porter-Lawler model na o~ekuvawe............................................ 19

3.1.Vrednost na nagradata...................................................... 22

3.2.Verojatnost na naporot – nagradata............................. 23

3.3.Napor.................................................................................... 23

3.4.Sposobnosti i osobini.................................................... 23

3.5.Uloga na percepcija.......................................................... 23

1

3.6.Izvr{uvawe........................................................................ 24

3.7.Nagradi................................................................................ 24

3.8.Sfateni pravedni nagradi.............................................. 24

3.9.Zadovolstvo........................................................................ 24

4.Smith-Cranny model na o~ekuvawe........................................ 25Zaklu~ok......................................................................................... 27

Voved

Temata na na{ata proektna zada~a e Procesni teorii na motivacija.Motivacijata kako {to dobro znaeme e edna od funkciite na menaxmentot.

Taa e mnogu va`en aspekt vo raboteweto na edno pretprjatie i samite menaxeri treba da posvetat poveke vnimanie na nea, da gi

2

izu~at i razrabotat teoriite na motivacija kakoi samiot koncept se so cel da soznaat koj e najdobriot na~in na koj {to moàt da go primenat se so cel da gi motiviraat svoite rabotnici za da moàt tie sfikasno i efektivno da rabotat i da gi ostvarat odnapred postavenite celi na kompanijata.

Motiviraniot rabotnik e sre}en rabotnik, dokolku rabotnikot e motiviran toj ponaporno raboti i si gi izvr{uva svoite rabotni dol`nosti bidej}i znae deka ima podr{ka od svojot rabotodava~, menaxer i znae deka po uspe{no zavr{enata rabota mu sledi nekoj vid na nagrada poradi negoviot vloèn trud. Rabotnikot so samoto toa ne gi ostvaruva samo celite na kompanijata tuku i negovite li~ni celi i interesi, so trud i so naporna rabota rabotnikot moè da postigne li~no zadovolstvo, moè da dobie unapreduvawe i sli~no.Procesnite teorii na motivacija objasnuvaat kako gi izbiraat rabotnicite akciite na odnesuvawe so koi gi ostvaruvaat potrebite i opredeluvaat dali nivniot izbor bil uspe{en ili neuspe{en.

Procesnite teotii na motivacija, koi kako {to predhodno navedovme se predmet na na{ata proektna zada~a, vsu{nost poso~uvaat deka sekoja individua ima opredeleni potrebi kon koj se stremi da gi ostvari so razli~no odnesuvawe i pritoa nastojuva sekako uspe{no da gi zadovoli istite i da go maksimizira li~noto zadovolstvo.Postojat dve bazi~ni procesni teorii, teorija na ednakvost razviena od J.Stacey Adams, i teorija na o~ekuvawe razviena od Victor Vroom, so modifikaciite predloèni od Porter-Lawler, potoa modifikacijata predloèna od Smith-Cranny.

Nakratko teorijata na ednakvost poaga od percepcijata na poedinecot za toa kolku pravedno e tertian vo sporedba so drugite.Su{tinata na teorijata na o~ekuvawe se sostoi vo soznanieto deka lugeto gi zemaat predvid o~ekuvanite rezultati i o~ekuvanite strategii za ostvaruvawe na sakanite rezultati.

Porter-Lawler-toviot model na o~ekuvawe predlaga poveke varijabilen model na koj se objasneti kompleksnite odnosi megu stavovite za rabotata i izvr{uvaweto na rabotata

Smith-Cranny model na o~ekuvawe pak predlaga poednostavni odnosi pomegu naporot, zadovolstvoto i nagradite.

Sekako vo natamo{niot del od stru~niot trud podetalno ke bidat objasneti ovie modeli kako vo odnos na nivnata struktura taka I vo odnos na nivnata sodrìna.

1.Teorija na ednakvost

Osnovopolo`nik na ovaa teorija e Xon Stejsi Adams, bihejvioristi~ki psiholog, koj svojata “ Teorija na Ednakvost” za

3

motivacija na rabotnoto mesto ja ima objaveno vo 1963 godina. Toa {to ovaa teorija, me|u drugoto ,ja pravi porazli~na od prethodnite teorii na motivacija, e svesnosta za celosnata situacija vo pretprijatieto( po{irokata slika) i sporedbata, koi se mnogu pozastapeni vo ovaa teorija. Teorijata na ednakvost se protega podaleku od granicite na individuate, i vklu~uva vlijanie i sporeduvawe so situaciite na drugite lu|e od okruùvaweto. Primer e sporedbata so svoite kolegi i prijateli( nivnite situacii), so {to se formira edna pretstava za ednakvosta, koja se manifestira kako znaewe, smisol za toa {to e pravedno. Koga lu|eto ~uvstvuvaat deka dobile fer tretman ili pak deka imaat nekoi privilegii pred drugite, pogolema e verojatnosta da bidat motivirani. Koga tie smetaat deka ne dobile fer tretman, verojatnosta e pogolema na stranata na demotivacijata i ~uvstvoto na nepravednost. Su{tinata na teorijata na ednakvost e na~inot na koj lu|eto go merat toa ~uvstvo na ednakvost, fer tretman. Ednakvosta, i spored toa, motivacionata situacija koja bi posakuvale da ja postigneme koristej}i go modelot, ne zavisi od stepenot do koj {to li~nosta veruva deka nagradata }e go nadmine naporot, niti pak od toa deka nagradata voop{to bi ja nadminala koli~inata na napor vloèn vo rabotata. Ednakvosta e zavisna od sporedbite {to nekoja li~nost gi pravi pome|u odnosot od nagradite i naporot na li~nosta so odnosot od nagradite i naporot na druga li~nost, pod pretpostavka deka situacijata e sli~na(uslovite i okruùvaweto se sli~ni). Spored toa:

“Sostojba na ednakvost postoi koga odnosot pome|u vlezot i izlezot na edna li~nost e ednakov so odnosot pome|u vlezot i izlezot na druga li~nost; i

Nepravednost postoi koga li~nosta }e sfati deka nejziniot odnos me|u vlezot i izlezot i odnosot pome|u vlezot i izlezot na druga li~nost ne se ednakvi.”1

Adams personalnite napori i nagradi i drugite sli~ni problemi so “vloùvawa i nagradi” vo pretprijatieto respektivno gi narekol “inputi i autputi”. Pod inputi( vlezovi) se podrazbira toa {to nie go davame ili vloùvame vo na{ata rabota, na na{eto rabotno mesto. Autputite(izlezi) go pretstavuvaat s# ona {to go dobivame nazad za vozvrat. Ovie poimi pomagaat da se naglasi faktot deka vloùvawata na lu|eto vo rabotata vklu~uvaat mnogu faktori pokraj rabotnite ~asovi, kako i faktot deka lu|eto za vozvrat ili kako autput primaat mnogu pove}e nagradi od kategorii razli~ni od pari~nite nagradi.

Adamsovata teorija odi i podaleku od samo vloùvawe napor i dobivawe nagrada. Teorijata na ednakvost dodava klu~en aspekt- sporedba so lu|e koi gi smetame za ednakvi na sebe. Adams so negovata teorija na ednakvost pomognal da se objasni zo{to parite i uslovite na rabota ne se dovolni da se odredi motivacijata( odnosno postojat i drugi varijabli koi se relevantni). Na toa se osnova i 1 Akademik prof. d-r Bobek [uklev,noble laureate, “Menaxment” 6i, Skopje-2009; str.291

4

ednakvosta. Ednakvosta ne zavisi samo od odnosot pome|u inputot i autputot- zavisi od sporedbata od odnosot pome|u odnosot pome|u inputot i autputot na edna individua so odnosot pome|u inputot i autputot na drugite.

Toa pomaga da se objasni zo{to lu|eto se tolku ~uvstvitelni na situaciite na nivnite kolegi, prijateli, partneri vo procesot na pronao|awe na svojata merka za ednakvost vo nivnite rabotni situacii( toa {to go dobivaat kako rezultat na svojot napor). Tokmu poradi toa unapreduvaweto na nekoja li~nost moè da gi demotivira drugite sorabotnici. No, toa {to e va`no pri sporedbata e odnosot pome|u inputot i autputot. Toa moè da se objasni so na~inot na sporedba pome|u nekoj redovno vraboten i nekoj negov kolega koj {to e honorarno vraboten. Onoj koj {to prima redovno plata nema da ja sporeduva sumata na svojata plata so honorarnata suma na negoviot kolega. Sporedbata }e bide pome|u odnosot na edniot i odnosot na drugiot. I dokolku honorarniot rabotnik ima podobar odnos (pome|u negovite vlezovi i izlezi) od redovno vraboteniot, toa moè da predizvika negativen efekt vrz sfa}aweto za ednakvosta na redovno vraboteniot vo istata firma. Kako inputi( vlezovi) moè da se navedat: naporot; lojalnosta; posvetenost; ve{tina; sposobnost; fleksibilnost; tolerancija; determiniranost; “ srce i du{a”; entuzijazam; verba vo svojot nadreden; poddr{ka na svoite kolegi i sorabotnici; li~no `rtvuvawe i sl. Primeri za autputi( izlezi): site finansiski nagradi; priznavawe; reputacija; blagodarnost; odgovornost; stimul; platen odmor; seminari za personalna nadgradba na znaewata; ~uvstvo na uspeh; unapreduvawe; napreduvawe( vo svoeto pole na rabota) i sl.( tabela 1)

Ako lu|eto mislat deka inputite se “realno” nagradeni od strana na autputite, toga{ tie se posre}ni vo nivnata rabotna okolina, se ~uvstvuvaat zadovolni i se motivirani da prodolàt so inputot na isto nivo. No ako tie uvidat deka nivniot odnos pome|u vlezovite i izlezite e pomal od odnosot pome|u vlezovite i izlezite na nekoj kolega, toga{ }e bidat demotivirani.

Tabela 1 2 Vlezovi:NaporLojalnost

Lu|eto imaat potreba da uvidat deka ima balans pome|u

Izlezi: PlataBonusi

2 http://www.businessballs.com/adamsequitytheory.htm

5

Posvetenost Ve{tina Sposobnost Prisposoblivost Fleksibilnost Izdr`livost Determiniranost “srce i du{a”EntuzijazamDoverba vo {efot Poddr{ka na kolegitePo`rtvuvanost i sl.

vlezovite i izlezite . Ednakvosta se meri so sporedba na odnosot pome|u vlezovite i izlezite na edna li~nost i odnosot pome|u vlezovite i izlezite na druga li~nost.

Penzisko osiguruvawePriznavaweReputacija BlagodarnostOdgovornostPlaten odmor Obuka ûvstvo na uspeh Unapreduvawe i sl.

Spored prethodno napi{anoto, uslov za pravednost postoi koga:

Op- izlez na prvata li~nost Oa- izlez na vtorata li~nostIp- vlez na prvata li~nostIa- vlez na vtorata li~nost

1.1.Reakcii na neednakvosta

Lu|eto na neednakvosta reagiraat na razli~en na~in. Obi~no nivoto na demotivacija e proporcionalno so percepciranata neednakvost sprema drugite , no za nekoi lu|e duri i najmalata indikacija na negativna razlika( neednakvost) pome|u nivnata i situacijata na drugite lu|e e dovolna za da predizvika masivno razo~aruvawe i ~uvstvo na golema neednakvost. Toa rezultira so demotiviranost, no neretko i so polo{a manifestacija- otvoren konflikt. Mo`nite reakcii na neednakvosta se: li~nosta moè da gi promeni svoite vlezovi; da gi iskrivi sfa}awata za vlezovite i izlezite; da go smeni predmetot na svojata sporedba; da dejstvuva na drug; da go napu{ti poleto na rabota; da gi promeni svoite rezultati.3

Menuvawe na vlezovite na individuata. Na primer, li~nosta koja e pomalku platena moè da go namali nivoto na vloèn napor vo rabotata, ili pak da go zgolemi brojot na otsustva od rabota. Lu|eto koi {to se plateni pove}e, od realnata suma spored vlezovite, moàt da go zgolemat naporot koj {to go vnesuvaat vo rabotata.

Iskrivuvawe na sfa}awata za vlezovite i izlezite. Koga na lu|eto ne im poa|a od raka da gi promenat vlezovite, niti izlezite,

3 Akademik prof. d-r Bobek [uklev,noble laureate, “Menaxment” 6i,Skopje-2009; str.292-293

6

toga{ tie probuvaat da gi promenat sfa}awata za istite. Naj~esto tie si pridodavaat pogolemo zna~ewe na svojata rabota, so cel da ja zgolemat ednakvosta.

Promena na predmetot na sporedba. Promenata na predmetot na sporedba moè da se odnesuva na promena na individuata so ~ija situacija nekoj se sporeduva poradi uviduvawe na nekoi neednakvi uslovi, koi ja pravat sporedbata nerealna.

Dejstvuvawe vrz druga li~nost. Ovde moè da se spomenat i slu~aite vo koi edna li~nost koja uvidela nepravda, ne samo {to probala da go izmeni na~inot na gledawe na ne{tata na li~nosta so koja se sporeduva, tuku i probuva da ja natera istata li~nost da go napu{ti svoeto rabotno mesto.

Da go napu{ti poleto na rabota. Lu|eto moè da se odlu~at i da go napu{tat rabotnoto mesto namesto da ja trpat neednakvosta koga se pomalku pa duri i pove}e plateni( iako na na{ite prostori se retki vakvite eti~ki odluki, ova moè da se slu~i poradi toa {to lu|eto bi se po~uvstvuvale neudobno, neprijatno koga znaat deka dobivaat pove}e otkolku {to zasluùvaat) i da se vrabotat na nekoe drugo rabotno mesto od kade {to se nadevaat deka }e dobijat pofer, popraveden tretman.

Da gi promeni svoite rezultati. Ova e mo`no, bidej}i vrabotenite moè da pobaraat i da se pobunat kaj nadredenite dokolku se ~uvstvuvaat obespraveni. Tie moè da baraat podobar tretman koj bi bil vo sklad so vlezovite koi tie gi vnesuvaat vo samata rabota.( sekako ova bi bilo poprimenlivo vo uslovi koga firmata se griì za svoite vraboteni i nivnite prava)

Spored Daft postojat 4 mo`ni na~ini na koi {to individuata moè da reagira vo slu~aj na neednakvost:

- Da se smenat vlezovite- Da se smenat izlezite- Da se promenat percepciite( za vlezovite i izlezite,

vklu~uvaj}i go i dejstvuvaweto vrz drug)- Da se napu{ti rabotata

Samiot Adams pak predviduva 4 na~ini na koi {to lu|eto se spravuvaat so percepciranata neednakvost:

- Da se smenat vlezovite so toa {to }e se namali naporot vloèn vo rabotata.

- Da se smenat nagradite koi se primaat so toa {to }e se bara podobar tretman

- Da se smeni predmetot na sporedba so toa {to }e se iznajdat na~ini rabotite da izgledaat podobri

7

- Da se smeni situacijata preku napu{tawe na poleto na rabota ili fluktuacija4

1.2.Primena na teorijata na ednakvost

Pri primenata na teorijata na ednakvost vo firmata, menaxerite treba da imaat vo predvid nekolku raboti:

- Lu|eto gi merat odnosite pome|u nivnite vlezovi i izlezi. Toa zna~i deka ne ja merat samo koli~inata na pari vo odnos na nivnite vlezovi, tuku i drugite izlezi koi {to }e gi dobijat so rabota vo firmata. Taka, majkata koja raboti bi prifatila da raboti za pomala suma pari vo zamena za pofleksibilno rabotno vreme. Dokolku go dobie toa, taa nema da se ~uvstvuva obespravena dokolku nekoj kolega prima pogolema plata, no za pomalku fleksibilno rabotno vreme. Toa {to e bitno e deka odnosot pome|u vlezovite i izlezite vo ovaa situacija e gore- dolu ednakov.

- Razli~ni li~nosti pridodavaat razli~na vrednost na vlezovite i izlezite. Taka na primer, razli~ni kolegi so isti rezultati na ispit i ista ocenka, ne ja prifa}aat ocenkata( koja im sleduva od ispitot) na ist na~in. Edniot moè da smeta deka e fer, drugiot moè da go misli sprotivnoto.

- Vrabotenite moàt gi procenuvaat izlezite vo zavisnost od ekonomskata situacija na oblasta vo koja ìveat. Vraboteniot vo Makedonija moèbi }e smeta deka 400 evra plata e dovolna za na{ite uslovi, bidej}i negovata kupovna mo} ne e mala. Me|utoa negov kolega od Francija, istata suma }e ja smeta za sme{na bidej}i so taa plata ne moè da si gi dozvoli neophodnite raboti za ìvot.

- Iako moèbi e prifatlivo poiskusnite vraboteni da primaat pogolema plata, sepak postojat granici do koi {to moè da se zgolemi platata a pritoa da ne se demotiviraat ostanatite vraboteni.

- Percepcijata na vrabotenite za nivnite vlezovi i izlezi i onie na nivnite kolegi moè da se pogre{ni. Zatoa percepcijata treba da se menaxira efektivno.

4Prof. d-r John R. Schermerhorn, “Introducing management “, 2000 str.191

8

- Vraboteniot koj e dobiva pove}e otkolku {to vloùva, moè da go zgolemi naporot koj go vloùva. No isto taka, toj moè da go promeni misleweto za vrednosta na negovite vlezovi( da gi preceni), i da go namali naporot.

Case study:

1.”Vo firmata Georgia Pacific’s Philomata, Oregon, pilana, vrabotenite znaat deka }e dobijat fer tretman od strana na nivnite menaxeri. Tie se sigurni deka moàt da dobijat {ansa da rabotat na sekoe slobodno rabotno mesto, bidej}i veruvaat vo nivnite pretpostaveni, Curtis Chicole i Ben Garcia , koi gi donesuvaat odlukite. Vo ovaa firma se ocenuvaat vrabotenite na na~in koj, zaedno so rabotnata klima i uslovi obezbedeni od menaxerite, ovozmoùva da se ~uvstvuvaat sigurno, pred sebe sekoga{ imaat predizvik da gi izvr{at svoite celi, kako i fer tretman sekoga{ koga se delat nagradite za izvr{enoto. Seto toa e ovozmoèno so primenata na teorijata na ednakvost. Novootvorenite rabotni mesta se prezentiraat na vrabotenite od strana na menaxmentot vo rok od 48 ~asa i sekoj koj {to e zainteresiran moè da podnese molba do komitet formiran od dobrovolci, od koi eden ~len prima plata, a drugite tri se plateni po ~as. Site vraboteni vo firmata go cenat pristapot na menaxmentot bidej}i ovozmoùva odlukite za vrabotuvawe i prefrlawe da bidat doneseni od onie koi se najblisku do rabotata. “5

So vakviot na~in na menaxirawe se ovozmoùva vrabotenite da gi vrabotat lu|eto koi {to smetaat deka go imaat gore-dolu istoto nivo na znaewe i sposobnost na niv, so {to se namaluva mo`nosta za neednakvost. Novovrabotenite }e vnesuvaat vlezovi koi se re~isi ednakvi na onie na ve}e vrabotenite na firmata i }e primaat isto tolku izlezi kako i ve}e vrabotenite bidej}i tokmu tie odlu~uvaat kade i koj }e bide vraboten( ili prefrlen). Taka se namaluva i mo`nosta za precenuvawe od strana na menaxmentot, kako i situacii vo koi nekoj koj {to vnesuva pomalku vlezovi od ostanatite vo rabotata da bide na povisoka pozicija od niv i da prima pogolemi izlezi( nagradi od razli~en tip).

2.Pri primenata na teorijata na ednakvost vo praktikata menaxerite treba da go imaat vo predvid toa deka vrabotenite ja ocenuvaat ednakvosta na odnosot me|u nivnite nagradi i vlezovi i odnosot na drugite. Unapreduvaweto ili pak zgolemuvaweto na plata na nekoj od vrabotenite, samo po sebe ima efekt na drugite vraboteni. Nekoi firmi imaat kreirano sistem na pla}awe zasnovan na iskustvoto

5 Prof. d-r Richard L. Daft, “Management “ Vth edition,2007 str. 543

9

na vrabotenite( dvostepen sistem na pla}awe). U{te od start, ovoj sistem formira osnova za neednakvost. Novovrabotenite zarabotuvaat mnogu pomalku, otkolku nivnite poiskusni kolegi, iako imaat isto nivo na obrazovanie i gore-dolu isti sposobnosti koi se potrebni za konkretnata oblast vo koja se vraboteni.

Na primer, vo American Airlines stjuardesite se primorani da go trpat dvostepeniot sistem na pla}awe koj ovaa firma go primenuva. Vo 1983, koga American Airlines go vovede ovoj sistem na pla}awe spored koj, novovrabotenite primale mnogu poniska plata od drugite vraboteni, smetaa deka e dobra idea. Tie smetaa deka so vakviot pristap }e gi namalat svoite tro{oci za plati bez pritoa da se borat so sindikatite na vrabotenite, kako i da pravat dogovori za stabilnost na platite.

No iako ovoj na~in na pla}awe, zna~itelno gi namalil tro{ocite za plati, toj sozdal i mnogu problemi. Sistemot sozdal edna klasa na vraboteni koi se nezadovolni i vo mnogu slu~ai svoeto nezadovolstvo go praznele na potro{uva~ite. Potoa se kreale konflikti pome|u ponisko i povisoko platenite vraboteni. Vo nekoi firmi se zna~itelno se namalil interesot za vrabotuvawe i ostanale mnogu prazni mesta. Seto toa dovelo do novi branovi na nezadovolstvo i vlo{uvawe na odnosite pome|u firmite i sindikatite.

I dodeka firmite se zadovolni od namaluvaweto na tro{ocite, ponisko platenite vraboteni na svoja koà ja ~uvstvuvaat neednakvosta. Vo intervju od strana na The New York Times, vo koe u~estvuvale 15 lu|e od pomalku platenite vo American Airlines , pove}eto rekle deka iako dvostepeniot sistem na pla}awe gazi po nivnata gordost i gi razgnevuva, tie se trudat da ne go pokaùvaat svoeto nezadovolstvo pred potro{uva~ite.

1.3.Sistem za merewe na ednakvost. Sistemot za merewe na ednakvosta pretpostavuva deka

individuite imaat razli~ni stavovi za ednakvosta i spored toa, reagiraat razli~no na percepciranata ednakvost ili neednakvost. Spored ovoj sistem postojat tri klasi:

- Dobrotvorci, onie koi preferiraat nivniot odnos pome|u vlezovite i izlezite da bide pomal od odnosot na onie so koi {to se sporeduvaat.

- ûvstvitelni na ednakvosta, lu|e koi sakaat odnosot vlez/izlez da bide ednakov na odnosot na onie so koi se sporeduvaat.

- Ovlasteni, onie koi preferiraat nivniot odnost pome|u vlezovite i izlezite da bide pogolem od odnosot na onie so koi se sporeduvaat.

10

Kriti~arite go naso~ile svoeto vnimanie: na pretpostavkite i na primenata na istite. Mnogumina od niv potenciraat deka modelot e premnogu ednostaven za da moè da bide validen. Tie kritikuvaat deka vo modelot ne e obrnato vnimanie na demografskite i psiholo{kite varijabli koi moè da vlijaat na misleweto na lu|eto za ednakvosta i za toa {to e fer, a {to ne. Isto taka, pove}eto od istraùvaweto e sprovedeno vo laboratoriski uslovi, i rezultatite ne se primenlivi vo realnite situacii. Pod okoto na kriti~arite padnal i faktot {to pove}eto vraboteni moè da ja merat ednakvosta so sporedba samo na odredeni vlezovi i izlezi( da ne gi vklu~at site), no isto taka i da ja sprovedat sporedbata spored vlezovite i izlezite koi se odnapred odredeni za sporedba od koorporacijata.

2.Teorija na o~ekuvawe

Spored motivacionata teorija na o~ekuvawe, lu|eto ponatamu }e vloàt najgolemi napori dokolku o~ekuvaat naporot da gi vodi do uspeh i uspehot da gi vodi do nagrada. Teorijata na o~ekuvawe ima prednost pred teoriite za potreba: Se zemaat predvid individualnite razliki i percepcii.Teorijata na o~ekuvawe e ~esto preferirana za modifikacija na odnesuvaweto bidej}i ja podvlekuva racionalnata, razmisluva~kata strana na lu|eto.

2.1.Osnovniot model na teorijata na o~ekuvawe

Teorijata na o~ekuvawe gi integrira va`nite idei identifikuvani vo drugite generalno prifateni motivacioni teorii. Prezentiranata verzija e osnovna za teorijata na o~ekuvawe.Spored teorijata na o~ekuvawe, ~etiri uslovi mora da postojat za da se pojavi motivirano odnesuvawe. Uslovot A se odnesuva na o~ekuvaweto, {to zna~i deka lu|eto }e go zgolemat naporot bidej}i tie veruvaat deka toa }e gi vodi do uspeh. Ova e nare~eno E—>R o~ekuvawe, koe subjektivnite mo`nosti gi rangira pome|u 0.0 i 1.0. Racionalnite lu|e se pra{uvaat samite sebe,

11

“Ako rabotam naporno, dali navistina }e ja zavr{am rabotata?”.Dokolku ja procenat mo`nosta kako visoka, tie verojatno }e vloàt napor da ja postignat celta. Lu|eto imaat povisoko E—>R o~ekuvawe koga tie gi poseduvaat soodvetnite ve{tini, trening i samodoverba. Uslovot V e osnovan na faktot deka lu|eto imaat pove}e volja da go zgolemat naporot dokolku mislat deka dobriot rezultat }e gi vodi do nagrada. Ova e poznato kako R —>O sorabotka koe isto taka se rangira me|u 0.0 i 1.0 (sorabotkata se odnesuva na ideata deka odnesuvaweto e od pomo{ vo postignuvaweto na va`niot kraj).

Racionalnata li~nost veli, “Jas imam pogolema volja da ja izvr{am rabotata, dokolku sum siguren deka }e ja dobijam nagradata {to ja zasluùvam”. Vnimatelen vraboten moè duri da pra{a drugi vraboteni dali tie gi primile vetenite nagradi za inzvorednoto dostignuvawe. Da se zajaknat pot~inetite R —>O so sorabotka, menaxerot treba da dade osiguruvawe deka nagradata }e dojde vo idnina.Uslovot S se odnesuva na valencijata, vrednost koja li~nosta ja dodava na odredeni ishodi. Kolku e pogolema valencijata, tolku e pogolem naporot. Valencijata moè da bide pozitivna ili negativna. Ako studentot veruva deka dobivaweto desetka e mnogu va`no, toj ili taa }e rabotat mnogu naporno.Isto taka, ako studentot veruva deka odbegnuvaweto sedmica ili u{te poniska ocenka e mnogu va`no, toj ili taa }e rabotat naporno. Rangot na valencijata e od -1 do +1 vo pove}eto verzii od teorijata na o~ekuvawe. Pozitivnata valencija indicira prednost za posebna nagrada. Pojasna slika od individualnite razliki vo ~ove~kata motivacija ja {iri valencijata preku rangot od -1,000 do +1,000.Pove}eto rabotni situacii ja prezentiraat mo`nosta od nekolku ishodi, so razli~na valencija privrzana na sekoj. Da pretpostavime deka menaxerot za nabavka vnimatelno prou~uva dali stanuvaweto sertificiran menaxer za nabavka(SRM) }e vredi za vloèniot napor. Listata koja sledi gi naveduva mo`nite ishodi ili nagradi od

12

Edna individual }e bide motivirana koga:A. Individualnite veruvawa, naporot(E) }e gi vodi do posakuvan rezultat (R) .Toa e koga E—>R(isto poznato kako o~ekuvawe)V. Individualnite veruvawa deka rezultatot }e vodi do posakuvan ishod(O) – toa e koga R —>O (isto poznato kako sorabotka)C. Ishodot ili nagradata zadovoluva va`na potreba ( so drugi zborovi valencijata e jaka)D. Potrebata za zadovolstvo e intenzivna dovolno da napravi naporot da izgleda isplatliv.

postignuvaweto uverenie zaedno so nivnite valencii (na skala od -1,000 do +1,000). Status koj se dobiva so stanuvaweto SRM, 750 Promocija vo menaxer za nabavka, 950 Diploma zaka~ena na yidot vo kancalarijata, 250 Pogolemo poka~uvawe na platata narednata godina, 900 Pisma so ~estitki od prijatelite i rodninite, 500 Iskaùvawe qubomora od eden ili dvajca korabotnici

Valenciite se korisni vo objasnuvaweto zo{to nekoi lu|e ponatamu }e vloàt napor da napravat raboti so mnogu mali o~ekuvawa. Na primer, mnogu lu|e znaat deka {ansata e edna vo milion za dobivawe loto, da se stane rok yvezda, ili da se napi{e najdobro prodadena novela. Sepak mnogu lu|eto silno te`neat kon ovie celi. Toa e taka bidej}i tie dodavaat nevoobi~aena pozitivna valencija na ovie ishodi (moèbi 1,000). Uslovot D indicira deka potrebata za zadovoluvawe {to proizleguva od sekoj ishod mora da bide intenzivno dovolno za da napravi naporot da bide isplatliv. Na primer, dali }e pe{a~i{ dva kilometri na mnogu topol den za edna ~a{a ladna voda? Vodata nesomneno ja zadovoluva potrebata za èd, no goleminata od zadovoluvaweto verojatno nema da vredi dovolno za vloèniot napor.Sli~no i vraboteniot }e ja odbie ponudata za unapreduvawe na pozicija na inspektor bidej}i ponudenoto povi{uvawe na platata e samo 50 centi od ~as. Vraboteniot mu veli na pretpostaveniot:” Mi trebaat pove}e pari, no nema da prifatam tolkava dodatna odgovornost za dvaeset dolari nedelno.

2.2.Implikacii za menaxmentot

Teorijata na o~ekuvawe ima nekolku va`ni implikacii za efektiven menaxment od lu|e. Teorijata pomaga da se voo~i {to treba da napravi menaxerot za da ja motivira grupata i da gi dijagnosticira motivacionite problemi.1. Individualnite razliki me|u vrabotenite mora da se zemat vo predvid.

Razli~ni lu|e prika~uvaat razli~ni valencii na razli~ni nagradi, pa taka menaxerot treba da proba da gi izedna~i nagradite so individualnite pretpo~ituvawa. Promenata na odnesuvaweto isto taka pravi da se upotrebi ovoj princip.

2. Nagradite treba da bidat blisko povrzani so tie akcii koi organizacijata gi gleda kako vredni za trudot.Na primer, ako organizacijata go vrednuva kvalitetot, lu|eto treba da bidat nagradeni za proizveduvawe visoko kvalitetni proizvodi.

13

3. Na vrabotenite treba da im se dade soodveten trening i ohrabruvawe. Ova }e gi zajakne nivnite subjektivni pret~ustva deka naporot }e vodi do dobar rezultat.

4. Na vrabotenite treba da im bide prezentiran verodostoen dokaz deka dobriot rezultat navistina vodi do o~ekuvanata nagrada.Menaxerot treba da gi ubedi vrabotenite deka dobrata rabota }e bide zabeleàna i nagradena. Kako del od ovaa implikacija, menaxerite mora da slu{aat vnimatelno za da ja razberat opiplivata vrska {to vrabotenite ja imaat pome|u napornata rabota i nagradite. Dokolku sorabotkata e neopravdano niska, menaxerot mora da se osigura deka napornata rabota }e bide nagradena.

5. Zna~eweto i implikaciite od ishodite treba da bidat objasneti. Moè da deluvaat motivira~ki vrz vrabotenite dokolku znaat kolku se va`ni odredeni ishodi. Ako vraboteniot koj e zainteresiran da raboti vo specijalna rabotna grupa znae deka negovoto dodeluvawe na rabotnata grupa e povrzano so uspe{no ispolnuvawe na proektot. Vo ovaa situacija vraboteniot }e posveti specijalno vnimanie na proektot.

Teorijata {to ja prou~ivme dosega prezentira razumno ~ista slika za toa {to lu|eto sakaat od rabotata i {to gi motivira da rabotat u{te ponaporno. No ova e samo eden del. Zemena vo predvid slednata situacija:

UvidTimot se bori da gi postigne nivnite celi. Nekoga{ tie uspevaat, po~esto ne uspevaat. Vie da im ponudite eden milion dolari na sekoj vraboten dokolku go dupliraat nivnoto proizvodstvo naredniot mesec.

Kolku ekstra napor tie }e vloàt?

Va{iot tim sigurno }e postavi dve pra{awa: Vrz baza na iskustvoto, kolku e verojatno za nas da go duplirame

proizvodstvoto? Ako go duplirame naporot, kolku e verojatno deka menaxerot }e

gi dostavi parite?Najverojatnite odgovori na ovie pra{awa se deka }e bide nevozmo`no da se duplira proizvodstvoto, a isto taka menaxerot i taka ne }e moè da gi obezbedi parite. Kako rezultat na ova bi bilo neverojatno timot da se trudi pove}e koga celta e nerealna i nagradata e re~isi sigurno deka nema da sleduva. Se razbira, uvidot pretpostavuva deka parite se motivator, kako {to vidovme toa i ne mora da bide slu~aj. Kako i da bilo ovozmoùva dobar primer za teorijata na o~ekuvawe.

14

Motivacionata teorija na o~ekuvawe od Victor Vroom predlaga deka lu|eto }e vloàt napor edinstveno ako se uvereni deka: Naporot }e rezultira vo potrebnoto izvr{uvawe. Izvr{uvaweto }e vodi do vetenata(ili o~ekuvanata) nagrada. Nagradata e od posakuvana priroda za lu|eto. Ideite najdobro funkcioniraat kako dijagram( slednata ilustracija) koja indicira deka: Motivacijata rezultira vo napor. Naporot rezultira vo izvr{uvawe. Izvr{uvaweto rezultira vo nagrada. Nagradata rezultira vo motivacija.

No kako {to na{iot uvid ukaùva, nema poenta vo baraweto na menaxerot za izvr{uvawe koe e nedosti`no; vetuvaweto nerealna nagrada e neproduktivno. Na{eto iskustvo vlijae na toa {to da o~ekuvame vo idnina. Vo pove}eto slu~ai o~ekuvame deka istorijata }e se povtori.

Viktor Vroom na menaxment literaturata i ja pretstavi motivacionata teorija na o~ekuvawe koja kako centralno pra{awe postavuva:[to ja opredeluva voljata na individuata da raboti naporno na zada~i va`ni za organizacijata? Vo odgovorot teorijata na o~ekuvawe predlaga deka “lu|eto }e go napravat toa {to go moàt koga tie }e sakaat”. Posebno Viktor Vroom sugerira deka motivacijata za rabota zavisi od vrskata pome|u trite faktori na o~ekuvawe: O~ekuvawe: Li~nosta veruva deka napornoto rabotewe }e rezultira

vo posakuvanoto nivo na izvr{uvawe na zada~ite {to }e bidat ostvareni (ova se narekuva napor- izvr{uvawe o~ekuvawe).

15

Motivacija——

Nagrada

Izvr{uvawe

Napor

Instrumentalnost: Li~nosta veruva deka uspe{noto izvr{uvawe }e bide prosledeno so nagradi i drugi potencijalni ishodi (ova se narekuva izvr{uvawe-ishod o~ekuvawe).

Valencija: Vrednosta {to li~nosta i ja prepi{uva- na mo`nata nagrada i drugite ishodi povrzani so rabotata.

Teorijata na o~ekuvawe potvrduva deka motivacijata(M), o~ekuvaweto(E), instrumentalnosta(I) i valencijata(V) se povrzani edno so drugo na maultiplikativen na~in: M=E x I x V. Efektot na mno`itelot ima va`na implikacija vrz menaxerskoto planirawe. Matemati~ki gledano, nula na bilo koja lokacija desno od znakot ednakvo ( toa se E, I ili V)}e rezultira vo nula motivacija. Na primer, tipi~na pretpostavka e deka lu|eto }e bidat motivirani da rabotat naporno za da dobijat unapreduvawe. No dali e ova navistina to~no?

Menaxerski implikacii na teorijata na o~ekuvawe

Da se maksimizira o~ekuvaweto

—————>

Da se maksimizira instrumentalnosta

–––—

Da se maksimizira valencijata

Elementi na motivacionata teorija na o~ekuvawe

16

Napravi li~nosta da se ~uvstvuva kompetentna i sposobna za postignuvawe na posakuvanoto nivo na izvr{uvawe

Odberi rabotnici so sposobnost Obu~i gi rabotnicite da ja koristat

sposopnosta Podr`i go naporot na rabotnicite Razjasni gi celite na izvr{uvaweto

Napravi li~nosta da ima doverba vo razbiraweto koi nagradi i ishodi }e go sledat postignuvaweto na izvr{uvaweto

Razjasni gi psiholo{kite dogovori Komuniciraj za izvr{uvawe-ishod

mo`nostite Demonstriraj deka nagradite se zavisni

od izvr{uvaweto

Napravi li~nosta da ja razbere vrednosta na razli~nite mo`ni nagradi i ishodite od rabotata

Identifikuvaj gi individualnite potrebi

Prilagodi gi nagradite da odgovaraat na ovie potrebi

––––postignuvawe –realizirawe ¬

Ako o~ekuvaweto e malo, motivacijata }e strada. Li~nosta moè da ~uvstvuva deka toj ili taa ne moàt da go postignat neophodnoto nivo na izvr{uvawe za da bidat unapredeni. Toga{ zo{to se obiduvaat? Ako instrumentalnosta e mala, motivacijata }e strada. Li~nosta moè da ima nedostig na doverba deka visokoto nivo na izvr{uvawe na zada~ite }e rezultira vo unapreduvawe. Toga{ zo{to se obiduvaat? Ako valencijata e mala, motivacijata }e strada. Li~nosta moè da dade mala vrednost na unapreduvaweto. Toa ednostavno i ne e nekoja nagrada. Pa zatoa u{te edna{, zo{to se obiduvaat? Kako {to e prikaàno na prethodnata ilustracija menaxmentot aplicira deka teorijata na o~ekuvawe vklu~uva da se ima volja da se raboti so sekoja individua i da se proba da se maksimiziraat negovite ili nejzinite o~ekuvawa, instrumentalnost i valencija na na~in {to gi poddrùva organizaciskite celi. Vo malku poinakva sostojba, menaxerot moè da ja primenuva teorijata na o~ekuvawe so jasno povrzuvawe na naporot i izvr{uvaweto, povrzuvawe na izvr{uvaweto so ishodite od rabotata, i izbirawe na ishodite od rabotata vrednuvani od individuata.

Teorijata na o~ekuvawe sugerira deka motivacijata zavisi od individualnite o~ekuvawa vo vrska so nivnata sposobnost da izvr{uvaat zada~i i da gi primat posakuvanite nagradi. Teorijata na o~ekuvawe ne se zanimava so identifikuvawe na tipovite na potrebi, tuku so mislovniot proces {to individuate go koristat za da gi postignat nagradite. Spored Bill Bradley koj ima silna èlba za devetka na negoviot smetkovodstven kurs. Bill ima prosek od osum i u{te eden ispit da poloì. Motivacijata na Bill da u~i za posledniot ispit }e bide pod vlijanie na prvo-o~ekuvaweto deka napornoto u~ewe }e vodi do desetka na

17

Rabotniot napor na li~nosta

Ishodi povrzani so rabotata

Valencija“Kolku visoko gi vrednuvam ishodite od rabotata?”

Izvr{uvawe na zada~ite

Instrumentalnost“Koi ishodi od rabotata }e se ostvarat kako

rezultat na izvr{uvaweto?”

O~ekuvawe“Dali jas moàm da go postignam posakuvanoto nivo na izvr{uvawe na zada~ite?”

ispitot i vtoro-o~ekuvaweto na desetka na ispitot }e rezultira vo devetka na kursot. Dokolku Bill veruva deka ne moè da dobie desetka na ispitot ili deka dobivaweto desetka nema da vodi do devetka na kursot, toj nema da bide motiviran da u~i isklu~itelno naporno. Teorijata na o~ekuvawe e osnovana na vrskata me|u individualniot napor, individualnite izvr{uvawa i èlbata za ishod se povrzani so visokoto izvr{uvawe. Ovie elementi i vrskata pome|u niv se prikaàni na slednata ilustracija. Klu~ot na teorijata na o~ekuvawe se o~ekuvawata za vrskite pome|u naporot, izvr{uvaweto, i ishodite vklu~uvaj}i gi i individualnite vrednosti na ishodite.

Osnovni elementi na teorijata na o~ekuvawe

18

Napor Izvr{uvawe

R —>O o~ekuvaweVerojatnosta deka izvr{uvaweto }e go producira

Ishodi(Plata, priznanie, drugi

E—>R o~ekuvaweVerojatnosta deka naporot }e vodi do posakuvanoto

Valencija- vrednost na ishodot

Valencijata e vrednosta na ishodite, ili privlekuvawe na ishodite za individuate. Dokolku ishodite {to se ostvareni so visok efekt i dobro izvr{uvawe ne se ceneti od vrabotenite, motivacijata }e bide niska. Sprotivno, dokolku ishodite se visoko ceneti, motivacijata }e bide visoka. Namerata na teorijata na o~ekuvawe ne e da gi definira specifi~nite tipovi na potrebi ili nagradi tuku samo da ustanovi deka tie postojat i moàt da bidat razli~ni za sekoja individua. Nekoj vraboten moè da saka da bide unapreden na pozicija so zgolemena odgovornost, dodeka drug moè da ima visoka valencija za dobri odnosi so vlijanieto na sredinata. Kako posledica, prvata li~nost }e bide motivirana da raboti naporno za unapreduvawe, a vtorata li~nost za mo`nosta za timska pozicija {to }e go drì nego ili nea povrzan so grupata. Ednostaven primer za oddelot za proda`bi }e go objasni modelot na o~ekuvawe kako funkcionira. Dokolku Jane Anderson agent za proda`ba vo Diamond Gift Shop, veruva deka naporot za zgolemenata proda`ba vodi do povisoki personalni proda`bi, moème da kaème deka taa ima visoko E—>R o~ekuvawe. Osven toa, dokolku Jane isto veruva deka povisokite personalni proda`bi }e ja vodat do unapreduvawe ili povi{uvawe na platata, moème da kaème deka taa ima visoko E—>R o~ekuvawe. Kone~no, dokolku Jane postavi visoka vrednost na unapreduvaweto ili povi{uvaweto na platata, valencijata }e bide visoka i Jane }e ima visoka motivaciona sila. No na druga strana, dokolku E—>R ili R —>O o~ekuvaweto e nisko, ili ako parite ili unapreduvaweto imaat mala valencija za Jane, vkupnata motivaciona sila }e bide niska. Za vraboten da bide visoko motiviran site tri faktori na modelot na o~ekuvawe mora da bidat visoki. 2.3.Zaklu~ok za menaxerite Motivacionata teorija na o~ekuvawe e sli~na so path-goal teorijata na liderstvoto. Dvete teorii se personalizirani so celite i potrebite na podredenite. Odgovornosta na menaxerite e da im pomaga na podredenite da gi ispolnat nivnite potrebi i istovremeno da gi postignat organizacionite celi. Menaxerite mora da se obidat da gi usoglasat ve{tinite na podredenite i sposobnostite {to rabotata gi bara. Za da ja zgolemat motivacijata menaxerite moè da gi razjasnat individualnite potrebi, da gi definiraat ishodite dostapni za organizacijata, i da se osiguraat deka sekoj poedinec ja ima sposobnosta i podr{kata potrebna da gi postignat ishodite. Nekoi kompanii gi koristat principite na motivacionata teorija na o~ekuvawe so dizajnirawe na pottiknuva~ki sistem {to gi identifikuvaat posakuvanite organizaciski ishodi i da mu ja dadat

19

sekomu istata {ansa vo dobivaweto na nagradite. Trikot e vo sozdavwe sistem {to odgovara na sposobnostite i potrebite na vrabotenite.

Katzinger`s Delicatessen (case study)

Koga Steve i Diane Warren, kosopstvenici na Katzinger`s Delicatessen vo Kolumbija, Ohajo vospostavile open-book menaxment se nadevale deka }e im pomogne da gi namalat tro{ocite i }e za{tedat pari. Tie gi obu~uvaa vrabotenite kako da ~itaat finansiski i im velea deka Katzinger`s }e gi podeli nagradite so vrabotenite dokolku finansiskoto izvr{uvawe se podobri. Bidej}i pove}eto od vrabotenite se mladi i nepostojni, ne se obvrzani na dolgoro~na kariera vo kompanijata, nejasnite dolgoro~ni celi i nagradi ne ovozmoìja visok stepen na motivacija. Mnogumina od niv po~ustvuvaa deka moàt da napravat malku da go podobrat vkupnoto izvr{uvawe, i deka toa i onaka e rabota na menaxerite. Spored toa E—>R o~ekuvaweto i R —>O o~ekuvaweto bea niski. Na kompanijata i treba{e ednostavna kratkoro~na cel kako na~in da gi energizira nejzinite mladi vraboteni. Tie predloìja ednostaven plan: Ako vrabotenite pomognat da se namalat tro{ocite za hrana pod 35 procenti od proda`bite bez `rtvuvawe na kvalitetot na hranata ili uslugata, tie }e bidat nagradeni so polovina od za{tedata. Vrabotenite vo Katzinger`s bea dobro obu~eni i znaea deka gi poseduvaat ve{tinite i sposobnosta da gi ostvarat celite ako site zaedno rabotat; spored toa E—>R o~ekuvaweto be{e visoko. Vrabotenite vedna{ po~naa da predloùvaat idei za namaluvawe na gubitokot, kako na primer usoglasuvawe na rasiplivite nara~ki na hrana so o~ekuvanite proda`bi. R —>O o~ekuvaweto be{e isto taka visoko poradi nivoto na doverba vo kompanijata; vrabotenite bea visoko motivirani da sorabotuvaat za namaluvawe na tro{ocite za hrana, bidej}i site znaea deka ke imaat benefit od za{tedite. Otkako sekoj ima{e uvid vo finansiite, vrabotenite vsu{nost moèa da go sledat nivniot progres kon ostvaruvawe na celta.Na krajot od prviot mesec, tro{ocite za hrana se namalija skoro 2 procenti i sekoj od vrabotenite ponese doma po 40 dolari od za{tedite. Podocna mese~nite isplati bea i po 95 dolari po vraboten. Do krajot na godinata sostavot na hranata i uslugata se podobrija i Katzinger`s navistina gi namalija tro{ocite za hrana pod 35 procenti od vkupnite proda`bi, za{teduvajki i' na kompanijata 30 000 dolari. Sopstvenicite na Katzinger`s so zadovolstvo im podelija 15 000 dolari od sumata na nivnite vraboteni za pomagaweto vo ispolnuvaweto na celta.Sega

20

sopstvenicite razrabotuvaat sli~en plan za zgolemuvawe na proda`bata vo Katzinger`s.

3.Porter – Lawler-ov model na o~ekuvawe

Porter – Lawler – oviot model na o~ekuvawe vsu{nost predstavuva pro{iruvawe na predhodno spomenatiot modelot na o~ekuvawe na Vroom, ~ii osnovopolo`nici se Lyman W. Porter i Edward E. Lawler III.

Lyman W. Porter e professor pomenaxment vo Graduate School ofManagement na Univerzitetot naKalifornia,dodeka Edward E. Lawlere professor po biznis na Univerzi-tetot na Kalifornija Mar{al {kolaza biznis i osnova~ i direktor na Univerzitetot vo centarot za efe-ktivni organizacii.

Lyman W. Porter Edward E. Lawler ( 1871 - ) (1933 - )

Kako {to moème da zabeleìme od predhodnonavedenoto, se raboti za dve isklu~itelni li~nosti od svetot na ekonomijata, dobitnici na mnogu nagradi, koi go spoile svoeto znaewe za da predloàt eden povekevarijabilen model na koj se objasneti kompleksnite odnosi pomegu stavovite za rabotata i izvr{uvaweto na rabotata. Kako {to ni e dobro poznato toj model e Porter – Lawler – oviot model na o~ekuvawe koj i samoto ime go dobil so sihronizacija na imiwata na dvata osnovopolo`nici.

Na slikata e prikaàn Porter – Lawler – oviot model na o~ekuvawe koj {to e orientiran kon idninata i istiot gi naglasuva anticipacijata i povrzuvawneto na odgovorot so rezultatot.

Efikasnosta na rabotata pred se e determinirana od naporot koj {to e potro{en. No, toj isto taka vlijae na sposobnosta na liceto da ja zavr{i svojata rabota, a isto taka i na individualnata percepcija za rabotata.

Zna~i performanisite se faktor koj {to e odgovoren i koj {to void kon vnatre{ni kako i kon nadvore{ni nagradi. Ovie nagradi, pak zaedno so kapitalot na individuate void kon zadovolstvo. Kako zaklu~ok

21

moème da izneseme deka nagradite vsu{nost vodat kon zadovolstvo na poedinecot odnosno na individuata.

Naglasuvaweto na racionalnosta vo teorijata na o~ekuvawe ne izgleda deka gi opi{uva najdobro vidovite na poznavawa koi {to vlijaat na izvr{uvaweto. Predpostavuvame deka menaxerite pabotat vrz osnova na nekoi o~ekuvawa koi iako se bazirani na predhodnoto iskustvo, orientirani se kon napred.

Vo su{tina, ovoj metod vklu~uva golem broj klu~ni varijabli, kako na primer: napor, percepcija, izvr{uvawe, sposobnost, zadovolstvo, nagrada i drugo. Isto taka treba da se istakne deka dokolku rabotnikot dobro ja izvr{i rabotata nu sledi soodvetna nagrada. Dokolku rabotata e taka zamislena rabotnikot za dobro izvr{enata rabota sam sebe ke si se nagradi so ~ustvo na ostvaruvawe.

Porter – Lawler – oviot model na o~ekuvawe se sostoi od slednite faktori:

a) Faktori na napor

Vrednosta na rezultatite/nagradite, odnosno nivnata atraktivnost za poedinecot. Sekoja individua ima odreden rang na ishodi koj {to tie go posakuvaat. Istite moè da bidat pozitivni i negativni. Pozitivnite ishodi, odnosno nagradi gi odrazuvaat potrebite sodràni vo Maslovata hierarhija na potrebi (fiziolo{ki,

22

Vrednost na nagradata

Verojatnost na naporot

Napor

Sposobnosti i osobini

Uloga na percepcija

Izvr{uvawe Nagradi Zadovolstvo

Sfateni pravedni

nagradi

bezbednosni, socijalni, po~ituvawe, samoispolnuvawe) koj {to sekoja individua saka da gi ostvari.

Subjektivna verojatnost deka ovie nagradi ke bidat rezultat na naporot koj {to go prevzema individuata, odnosno istite ke bidat nagrada za uspehot dokolku toj/taa vloÌ napor za ostvaruvawe na rezultatite. Ova se odnesuva na kombinacijata na subjektivnata verojatnost deka nagradite vsu{nost zavisat od performanisite odnosno od ostvaruvawata, a ostvaruvawata odnosno rezultatite zavisat od naporot.

b) Faktori koi vlijaat na efikasnosta na naporot Sposobnostite na individuate - individualnite

razliki: intelegencija, ve{tini, sposobnosti... Percepciite na individuite - aktivnostite I

odnesuvaweto na individuata treba da se vklu~at za da se ostvarat efikasno rezultatite.

Postojat dva tipa na nagradi: Nadvore{ni nagradi - nagradi koi {to se dodeleni

od strana na nadvore{ni lica Vnatre{ni nagradi - nagradi koi {to se odnesuvaat

na samata individua

Site rabotnici pri izvr{uvawe na nivnata rabota vo kompanijata mora da bidat motivirani za da moàt efikasno i efektivno da gi ostvarat celite na kompanijata a so toa sekako i sopstvenite, individualnite celi.

Preku rabotata tie ostvaruvaat efikasni rezultati, a za da se odràt morivirani treba da dobijat odredena premija, nagrada za ostvareniot uspeh.

23

Preformansi - Rezultati

Vnatre{ni nagradi

Nadvore{ni nagradi

Sogledana ednakvost

Zadovolstvo

Kako {to veke spomnavme a i mo`eme da zabele`ime od slikata rezultatite koi {to gi ostaruva individuata mozat da bidat vnatre{ni i nadvore{ni.

Pri {to nadvore{ni nagradi se nagradi koi gi dodeluva menaxerot i drugi eksteni li~nosti a se odnesuvaat na:

o zgolemena platao pofalba za uspe{no zavr{enata zada~a,o u~estvo vo dobivkata, o unapreduvanje...

Dodeka pak vnatre{nite nagradi se odnesuvaat sekako na samata individua odnosno na :

o sopstveniot uspeh, o sopstveno priznanie...

Porter – Lawler – oviot model na o~ekuvawe ima poveke elementi na koi treba da se posveti poveke vnimanie a tie se slednite:

3.1.Vrednost na nagradata

24

ZadovolstvoZadovolstvo

Sfateni pravedni nagradi

Sfateni pravedni nagradi

NagradiNagradi

Izvr{uvaweIzvr{uvawe Uloga na percepcija

Uloga na percepcija



NaporNapor

Verojatnost na naporot - nagradata

Verojatnost na naporot - nagradata



Elementi Porter – Lawler –model o~ekuvawe

Elementi Porter – Lawler –model o~ekuvawe

Vrednosta na nagradata e element koj ne upatuva kon mo`nite rezultati kaj edna individua koja {to se stremi za postignuvawe na podobri rezultati vo rabotata.Razli~ni li~nosti posakuvaat razli~ni nagradi koj {to se o~ekuva da gi dobijat so naporot koj {t go vloùvaat vo rabotata. Nekoj individui se stremat kon postignuvaw prijatelstvo i dobri odnosi so sorabotnicite, drugi se zainteresirani za promocija odnosno unapreduvawe , za treti e vo interes zgolemuvawe na platata , ili pak vnatre{no ~ustvo na ostvaruvawe itn. Ovoj element pokaùva kolku e posakuvan rezultatot vrz individualnoto odnesuvawe vo rabotnata situacija.

3.2.Verojatnost na naporot - nagradata

Elementot verojatnost na naporot -nagradata upatuva na toa deka dokolku individuate vloàt pogolem napor }e dobijat pogolemi nagradi, takada ocekuvawata moàt da bidat podeleni vo dve predguriVerojatnosta deka nagradata zavisi od izvrsuvaweto i drugata e verojatnosta deka izvrsuvaweto zavisi od naporot.Ovaa varijabla ukaùva na toa deka razli~nata percepcija na rabotnicite se zasnova na razli~nite nagradi koj {to se zasnovani na razli~ni sumi napor vo rabotnata situacija.

3.3.Napor

Ovaa varijabla se odnesuva na vloùvaweto na fizi~ki umstveni sposobnosti od strana na rabotnikot vo rabotata, no samoto toa nezna~i deka rabotata e uspeno zavr{ena.Naporot e klu~en element vo modelot i samiot toj ukaùva na toa kolku rabotnikot naporno raboti. Spored vloèniot napor sekako deka }e zavisi i na goleminata na nagradata koja {to }e ja dobie

3.4.Sposobnosti i osobini

Kako {to ve}e spomnavme za da moè rabotnikot da ja izvr{uva rabotata treba da vloì napor koj vsusnost zna~i vloùvawe na sposobnostite i osobinite na vrabotenite, na primer intelegencija, fizi~ki sposobnosti, personalni osobini. Vo modelot na o~ekuvawe sposobnostite i osobinite treba da gi zemat predvid dolgoro~nite

25

karakteristiki na poedinci koi ostanuvaat prete`no bez vlijanie od momentalnoto okruùvawe.

3.5.Uloga na percepcija

Da se percepira znaci da se vidi , da se slu{ne da se dopre, da se proba, intimno da se po~ustvuva ne{to, nekoj nastan ili relacija. Sekoja motivirana li~nost e podgotvena dejstvuva , no pri ista motiviranost nejzinoto dejstvuvawe e razli~no,pa taka taa prevzema razli~ni aktivnosti i odnesuvawe za koe veruva deka treba da gi angaìra za uspe{no da ja izvr{i svojata rabota. Ovoj element se odnesuva na na~inot na koj individuata ja definira svojata rabota, odnosno na naporot koj {to smeta deka e potreben za efektivno izvrsuvawe na rabotata.

3.6.Izvr{uvawe

Izvr{uvaweto se odnesuva na toa kolku uspe{no individuate ja izvr{ila rabotata. Izvrsuvaweto predtstavuva rezultat od predhodnite elementi, sposobnostite i osobinite, vloèniot napor, ulogata na percepcijata.

3.7.Nagradi

Su{tinata na modelot e deka individuite vloùvaat napor vo svojata rabota za da ja izvr{at istata efikasno i efektivno i dokolku go postignat toa sekakko deka im sledi soodvetna nagrada koja moè da poprimi razli~ni formi. Na primer zgolemuvawe na platata, unapreduvawe, pofalba od strana na nadzornikot, odmor posle dobro izvr{enata naporna rabota, u~estvo vo dobivkata, li~no zadovolstvo i sl~no. Treba da se istaknat dve karakteristiki koi {to se povrzani so nagradite. Prvata, e deka rezultatite moàt da bidat pozitivni vrednosti za individuate, a vtorata deka rezultatite moè da bidat interni ili eksterni. Najva`nata rabota koja {to treba da se znae za nagradite e deka nivnata golemina zavisi so minatoto izvr{uvawe odnosno kolku indiviruata vloìla povi{e napor a so toa i pogolemo izvr{uvawe zna~i i pogolema nagrada.

3.8Sfateni pravedni nagradi

26

Pravednite nagradi se nagradi koi {to se zaosnovaat na subjektivnata procenka na li~nosta deka treba da gi dobie vo onaa golemina vo koja {to smeta deka gi zasluìla kako rezultat na napornoto rabotewe i opredelenoto nivo na izvr{uvawe na rabotnite obvrski. Toa e element koj {to se odnesuva na sumata nagradi koja {to li~nosta smeta deka se pravedni, za opredeleno izvr{uvawe na zada~ite koi {to gi prevzela od samata organizacija.

3.9.Zadovolstvo

Otkoga vrabotenite ke si gi dobijat “zasluènite” nagradi sledi stepenot na koj tie se zadovolni ili ne se zadovolni od istite. Vrabotenite ke bidat zadovolni od nagradite dokolku smetaat deka samata nagrada vistinski go odrazuva nejziniot vloèn trud odnosno napor za opredelenata zada~a koja {to ja izvr{ila. Vrabotenite ke bidat nezadovolni od nagradata dokolku smetaat deka tie vloìle poveke napor otkolku goleminata na nagradata. Vakvoto nezadovolstvo vrabotenite go smetaat kako izvr{ena nepravda.

4.Smith-Cranny model na o~ekuvawe

Ovoj model ima razli~na perspektiva vo re{avawe na problemot so motivacijata od drugite dva modeli na o~ekuvawe. Smith i Cranny predlagaat odnosi vo pretprijatieto povrzani so rabotata na tri na~ini: pome|u naporot, zadovolstvata i nagradite. Spored niv, glavniot fokus treba da se svede na zadovolstvoto namesto prethodniot fokus- manipulacija na vrabotenite. Tie go istraùvale vlijanieto na promenite na edna od trite komponenti( napor, zadovolstva i nagradi) vrz drugite dve, pretstavuvaj}i gi vo triagolnik. Vo centarot go dodale izvr{uvaweto kako neizbeèn element. Od izvr{uvaweto zavisi dali }e ima rezultati. Taka, izvr{uvaweto e centar na problemot.

6

6 Akademik prof. d-r Bobek [uklev,noble laureate, “Menaxment” 6i,Skopje-2009; str.298

27

NAGRADI

Od tabelata moè da se vidi deka izvr{uvaweto vlijae na zadovolstvata i nagradite. No vlijanieto ne moè da bide vo obratna nasoka, zadovolstvata i nagradite ne moè da vlijaat na izvr{uvaweto. Edinstveniot element koj vlijae na izvr{uvaweto e naporot. Smith i Cranny tvrdat deka koli~inata na nagradite i zadovolstvoto od rabotata ne go odreduva nivoto na izvr{uvaweto. Toa zna~i deka ako nekoj vraboten ima edno nivo na znaewe, samoto zadovolstvo od rabotata ili pak nagradite od izvr{uvaweto nema da predizvikaat toj podobro da ja izvr{uva rabotata. Nagradite i zadovolstvoto od rabotata ne se tie {to go unapreduvaat znaeweto na vraboteniot, negovata ve{tina itn. Tie go podignuvaat nivoto na motivacija na vraboteniot i so toa go stimuliraat vraboteniot da vloùva u{te pove}e napor za izvr{uvawe od prethodno. Me|utoa, za da se zgolemi efektivnosta i efikasnosta na vrabotenite vo pogled na izvr{uvaweto, potrebni se obuka i seminari za dousovr{uvawe na ve}e postoe~kite sposobnosti i znaewa. Vo ovoj model, nagradite i zadovolstvoto ne se pod direktno vlijanie na izvr{uvaweto- tie se pod direktno vlijanie na naporot .

Vaèn faktor za menaxmentot na pretprijatieto se nagradite. Od site elementi samo nagradite se tie koi menaxmentot moè da gi promeni i direktno da gi kontrolira. Preku niv indirektno moè da se vlijae na naporot i zadovolstvoto od rabotata. Dokolku na nekoj vraboten mu se dade pogolema nagrada otkolku {to e predvideno, sigurno takviot gest na menaxmentot bi predizvikal pogolemo zadovolstvo( koe ne zavisi samo od nagradite), i pogolem napor. Ovoj model za razlika od prethodnite dva modeli na o~ekuvawe e polesen za primena i e poednostaven, na {to pridonesuva otsustvoto na tehni~ki termini.

Zaklu~ok

28

NAPOR ZADOVOLSTVA

IZVR[UVAWE

U{te vo samata definicija za procesni teorii moè da se zabeleì su{tinata na sekoja od procesnite teorii posebno. “ Procesnite teorii objasnuvat kako rabotnicite izbiraat akcii na odnesuvawe za da gi ostvarat potrebite i da opredelat dali nivniot izbor bil uspe{en.” *[uklev

So analizata na dvete bazi~ni procesni teorii: teorijata na ednakvost i teorijata na o~ekuvawe( zaedno so dvete modifikacii), moème da dojdeme do zaklu~ok deka definicijata jasno ja opi{uva su{tinata na procesnite teorii na motivacija zaedno so site karakteristiki na sekoja teorija posebno, kako i nivnata primena i iskustvata od primenata vo praktika. Toa moè da se vidi vo sekoja teorija posebno. Vo teorijata na ednakvost akciite koi gi prevzemaat rabotnicite za ostvaruvawe na svoite celi e sporedbata na odnosite od nivnite vlezovi/izlezi so odnosite na nivnite kolegi. Vo ovaa teorija ne se va`ni samo apsolutnite nagradi tuku i kolku tie nagradi se pravedno dodeleni. Pa dokolku vrabotenite so sporedbite uvidat deka postoi ednakvost, toga{ tie se motivirani da rabotat ponaporno. Vo teorijata na o~ekuvawe spored Vroom lu|eto gi zemaat vo predvid rezultatite i strategiite koi se o~ekuvaat da se ostvarat. Pa akcijata na vrabotenite se sostoi vo prevzemawe na odredena stretegija za izvr{uvawe na zada~ite vo zavisnost od rezultatite koi {to gi o~ekuvaat. Vo Porter- Lawler-oviot model na o~ekuvawe pak, glavniot akcent se stava na vrskata pome|u izvr{uvaweto i nagradite. Objasnuvaweto e deka akciite koi vrabotenite gi prevzemaat , odnosno naporot koj tie go vloùvaat vo rabotata, se pottiknati i kontrolirani od edno ne{to- zadovolstvoto od zavr{enata rabota. I za kraj, vo Cranny- Smith-oviot model na o~ekuvawe, celoto vnimanie e naso~eno kon toa kako izvr{uvaweto e usloveno od naporot. Dodeka pak naporot e vo recipro~no vlijanie so drugite dva faktori od ovoj model- zadovolstvoto i nagradite. Akciite(naporot) koi vrabotenite gi prevzemaat za izvr{uvawe na rabotata zavisat od nagradite i zadovolstvoto.

Celta na otkrivaweto na akciite koi gi prevzemaat vrabotenite vo pretprijatieto za ostvaruvawe na svoite celi se sostoi vo toa {to menaxmentot na firmata saka da ja otkrie pri~inata za pogolem ili pomal vloèn napor vo rabotata i so soodvetni metodi da ja kontrolira pri~inata, a so toa i rabotata na svoite vraboteni.

29

Teorija Na Ocekuvanje(Viktor Vroom)

Documents

Transcript of Teorija Na Ocekuvanje(Viktor Vroom)