TAHITIAN LANGUAGE - Church Of Jesus Christ · 2017. 2. 8. · Api 2 i ni’a 16 . Poro’i na te...

16
Api 1 i ni’a 16 TAHITIAN LANGUAGE

Transcript of TAHITIAN LANGUAGE - Church Of Jesus Christ · 2017. 2. 8. · Api 2 i ni’a 16 . Poro’i na te...

  • Api 1 i ni’a 16

    TAHITIAN LANGUAGE

  • Api 2 i ni’a 16

    Poro’i na te peresideniraa area Te mau taea’e e te mau tuahine here,

    Ua faaue mai te Fatu ia outou ia titau i te mau ite atoa e noaa ia outou. Rahi noa’tu te ite e noaa mai ia outou rahi noa’toa’tu to outou aravihi no te faarava’i ia outou iho e to outou utuafare, no te tavini i te taata na roto i te taviniraa maitai i roto i te Ekalesia e no te vai papû noa e te haapa’o maitai i te Fatu.

    No teie mau tumu, ua hinaaro matou i te mau tamaroa atoa e te mau tamahine i roto i te area no Patifita ia manuia maitai i te haapiiraa tuatahi e tuarua, e ia noaa mai te tahi aravihi faito maitai, e te feia apî paari atoa i roto i te area no Patitifa, ia titau e ia faaoti i te hoê haapiipiiraa e aore râ te haapiiraa tuatoru.

    Ua ite matou e, te vai ra te mau tafifiraa no te titau e no te faaoti i te haapiiraa. O to matou nei ïa hinaaro ia tauturu ia outou ia arai i te reira mau tafifiraa. E nehenehe atoa te Tomite faarava’iraa ia’na iho a te titi e te apooraa paroisa e tauturu ia outou.

    Te faaitoito nei matou ia outou ia feruri maitai na roto i te pure no ni’a i teie mau materia, e ia itehia mai nahea ta matou e nehenehe e tauturu ia outou ia arai i te fifi moni e te tahi atoa mau fifi e tarava ra i mua ia outou e te haapiiraa. Ua ite matou e, e haamaitai mai te Fatu ia outou ia imi outou na roto i te pure e ma te hinaaro mau ia arata’ihia mai outou e ia tauturuhia mai no te ite mai e no te titau i te mau rave’a haapiiraa. Te « hanahana o te Atua o te maramarama ïa » (PH&PF 93:36), e ua hinaaro Oia i Ta’na mau tamarii atoa ia « imi ho’i i te ite, oia ïa na roto hoi i te haapii e na roto atoa i te faaroo » (PH&PF 88:118).

    Ma te here mau,

    Te peresideniraa area no Patifita Elder Pearson Elder Haleck Elder Nielsen

    Tapura ohipa Parau poro’i na te peresideniraa area ................................................................................................................. 2 E aha te pupu haapiiraa e te mau hoa ? ........................................................................................................ 3 E aha te fâ o te pupu haapiiraa e te mau hoa ? ............................................................................................ 3 I hea e i te hea taime e ti’a ai i te faatupu i te hoê pupu ? ......................................................................... 3 I te Episekopo ..................................................................................................................................................... 3 Te tahi mau hi’oraa no te mau pupu haapiiraa e te mau hoa ..................................................................... 4 Nahea i te haapii ia papa’i ............................................................................................................................... 7 Na ta’o 100 e faaohipa-pinepine-hia nei i roto i te reo peretane ............................................................... 9 Na ta’o ite haapiiraa 60 e haapii-pinepine-hia nei ...................................................................................... 10 Nahea i te papa’i tapa’o i te mau parau ....................................................................................................... 11 Nahea i te tai’o i te hoê parau papa’i ........................................................................................................... 12

  • Api 3 i ni’a 16

    E AHA TE PUPU HAAPIIRAA E TE MAU HOA ? Te pupu haapiiraa e te mau hoa, o te hoê ïa rave’a no te mau melo ia

    ohipa amui noa’tu to ratou faito matahiti, no te : • rave pauroa i te mau ohipa haapiiraa ma te faaho’i i te reira i te

    taime ti’a, tamau i te haapiiraa tei faauehia mai, e ; • haamaitai atu â i te aravihi no te tai’o, no te papa’i e no ni’a i te

    mau numera (maths).

    E AHA TE FÂ O TE PUPU HAAPIIRAA E TE MAU HOA ? Te fâ matamua o teie pupu, o te faanahonahoraa ïa i te mau melo no

    te tauturu te tahi i te tahi ia manuia i te haapiiraa. Te piti o te fâ, o te tautururaa ïa i te taata ia haamaitai i to’na mau aravihi i roto i te tai’oraa, te papa’iraa e te numera (maths). No te rahiraa o te taata, titauhia te tahi atu â faataaraa e raveraveraa ia maitai mai te hoê aravihi, aita râ to te mau haapiiraa te faufaa moni no te horo’a i te reira tauturu. E mea moni roa te mau pû tauturu ohipa haapiiraa, e e ere pauroa i te mea manuia roa. Ei melo no te ekalesia, e nehenehe e e ti’a ho’i ia tatou ia tauturu te tahi i te tahi—eiaha te haere-noa-raa i te haapiiraa, te manuiaraa râ i te haapiiraa ! A haamana’o… ua hau atu te autahu’araa a te Atua i na pupu autahu’araa o te ekalesia, maoti râ, o te Sotaiete Tauturu atoa, te Feia Apî Tamahine, te Paraimere—te mau melo atoa i roto i te mau faanahoraa o te paroisa. E tuhaa tatou paatoa no te faanahoraa autahu’araa o te ekalesia. No te hoê melo i roto i te haapiiraa tuatahi, te haapiiraa tuarua e aore râ o te haamata noa nei i te haapiiraa tuatoru, te vai ra te tahi taata i roto i ta outou paroisa o te nehenehe e tauturu ia ratou ia papa’i maitai, ia haapiipii i te tapura tata’iraa numera (table multiplication) e aore râ no te tauturu i te hamani i te parau tua’a’ai. Ua riro te papa’iraa ei aravihi faufaa rahi no te mau tumu parau atoa, noa’tu te piha haapiiraa. Te hoê ohipa tamau a te pupu haapiiraa e te mau hoa, o te tautururaa ïa i te tahi e te tahi ia haamaitai i te aravihi no te papa’iraa.

    Aita i nava’i te tae-noa-raa i te fare haapiiraa— titauhia râ ia outou ia haapii !

    « Aita e faufaa te tahi faanahoraa apî no te haapa’o i te mau hinaaro o teie feia. Te mea noa i titauhia, ia tuu i te autahu’araa a te Atua i ni’a i te ohipa ». Harold B. Lee, Admonitions for the Priesthood of God, Ensign, Tenuare 1973, 104.

    I HEA E I TE HEA TAIME E TI’A AI I TE FAATUPU I TE HOÊ PUPU ? E nehenehe te pupu ia putuputu i te fare pureraa e aore râ i te fare o

    te hoê melo. E nehenehe e putuputu na mua noa a’e i te faaoaoaraa a te feia apî, e aore râ i te tahi atu taime e tano (eiaha ihoa ïa i te pô monire i muri i te hora 6!) Peneia’e e putuputu te mau piahi haapii numera (maths) no te piha seconde i te hoê taime e te pupu piahi no te tuatahi i te tahi atu taime. Eiaha ia etaeta roa te faanahoraa. E ma’iti i te taime e te vahi e tano maitai i te taatoaraa.

    I TE EPISEKOPO Haamata na ni’a i te apooraa paroisa. I roto i te apooraa paroisa, a

    tauaparau no ni’a i te mau hinaaro pae haapiiraa o te utuafare tata’itahi e o te taata tata’itahi o te paroisa. I muri iho i to outou ite-maitai-raa i te mau hinaaro o te mau melo, e mana’o paha outou e, te

  • Api 4 i ni’a 16

    rave’a maitai roa a’e no te pahono i teie mau hinaaro, o te faatupuraa ïa i te hoê pupu haapiiraa e te mau hoa no te tauturu ia ratou ia manuia i te haapiiraa. E aore râ, e mana’o paha outou e, tei titauhia, te haere-apipiti-raa ïa no te tauturu i te tahi taata. Te mau hinaaro i roto i ta outou paroisa, e mau hinaaro taa ê ïa. No te hoê paroisa, e faaohipa paha te pupu Feia Apî Paari i te tauturu no te papa’iraa na roto i te reo peretane. E no te tahi paroisa, e pupu piahi tuatahi ïa e tafifi ra e te ohipa numera (maths), e aore râ no te tahi atu, e pupu piahi tuarua ïa tei hinaaro i te tauturu no te reo peretane. Pii i te tahi taata no te arata’i i te pupu. E nehenehe te hoê piahi piha première e tauturu i te tahi piahi piha CE2 ia tai’o, e te tahi piahi haapiiraa tuatoru e tauturu i te tahi atu ia papa’i. E nehenehe te hoê piahi taure’are’a e tauturu i te tahi piahi taure’are’a no te faanaho i te hoê faaiteiteraa no te haapiiraa ihi, e te vai atura. E haamana’o e… i te tahi taime, o te taata hinaaro roa a’e i te tauturu te taata hopea roa e ani mai ! E hinaaro paha ratou i te faaitoitoraa. E hinaaro paha ratou ia outou ia tauturu ia ratou ia faatupu i te mana’o hau. I te tahi mau taime o te episekopo te taata maitai roa a’e no te faaitoito ia ratou, e i te tahi taime, o te hoê paha hoa e aore râ taata na piha’i iho noa i to’na vahi faaearaa.

    Te puai o te pupu, no roto mai ïa i te mau melo o te pupu e hi’o nei e, te manuia ra te taatoaraa !

    TO’U NIU : PARAU TUMU, ARAVIHI, PEU (Ma fondation : Principes, compétences, habitudes)

    I te mau taime atoa e putuputu ai te hoê pupu haapiiraa e te mau hoa, a haamata na roto i te hoê tumu parau mai roto mai i te buka iti To’u niu : Parau tumu, aravihi, peu. E tauturu te reira i te mau melo o te pupu ia haapii e ia ora i te mau parau tumu, te mau aravihi e te mau peu e arata’i ia ratou i te faarava’iraa ia ratou iho i te pae varua e te pae tino.

    Teie te tahi mau hi’oraa no te mau pupu haapiiraa e te mau hoa

    HI’ORAA MATAMUA E iva tamarii no te paroisa Hillside tei roto i te piha CM1 e CM2. Te

    haere pauroa nei ratou i te fare haapiiraa a te hau. Ua pii te episekopo e piti o to ratou nau metua vahine ia ohipa amui e ia faatupu i te hoê pupu haapiiraa e te mau hoa i te mau hepetoma atoa, e e rave ratou i te ohipa numera (maths). E ua putuputu ratou i muri iho noa mai i te haapiiraa i te mau mahana piti atoa i te fare pureraa. Ua faanahonaho na metua vahine no te faatumu i ni’a i te mau piahi e tafifi rahi nei i te ohipa numera. 1) Ohipa matamua roa : Tauturu i teie mau piahi ia rave i te mau

    ohipa haapiiraa i faauehia mai ! E turu’i te mau tia’i pupu i ni’a i te mau piahi no te parau mai ia ratou i te mea e ti’a ia tamau e te mau ohipa haapiiraa e ti’a ia rave. E ohipa ratou e teie mau piahi ma te faanahonaho i te tahi

    FÂ O TE PUPU : E manuia te taatoaraa i te ohipa numera i teie matahiti !

  • Api 5 i ni’a 16

    mau ohiparaa tapupu ia ti’a i te mau piahi atoa ia rave amui no te faaoti maitai i ta ratou ohipa i faauehia mai.

    2) Te piti o te ohipa : Tauturu i te mau aravihi niu. Pinepine roa te mau piahi ia tafifi e te ohipa numera no te mea aita ratou i apo maitai na i te mau haapiiraa niu no ni’a i te numera, mai te amuiraa numera (addition), te iritiraa numera (soustraction), te tata’iraa numera (multiplication) e te tuharaa numera (division). E no reira, e faanaho te mau tia’i pupu i te tahi mau ha’uti, e faatamau ratou i te mau tata’iraa numera, e faaohipa ratou i te mau tareta faaite (flash card) e te vai atura, e na roto i te reira e ohipa ai ratou i ni’a i te mau tumu parau niu o te ohipa numera, mai te amuiraa numera e te tata’iraa numera. E tata’u te mau piahi i ni’a ia ratou ratou iho. E tuuhia te tahi mau fâ e e haapopouhia te mau manuiaraa e te taatoaraa !

    Ma te ani i te parau faati’a i te mau metua, e amui atoa mai e piti feia apî tamahine o te paroisa e haere ra i te haapiiraa tuarua. E ohipa raua e te mau tia’i pupu no te tauturu i teie mau piahi apî ia rave i te ohipa haapiiraa e ia tamau i te mau niu o te ohipa numera. E faaanaanatae raua i teie mau tamarii apî ma te tauturu ia ratou ia manuia, e e noaa atoa to raua mau hora ohiparaa no ta raua Faahaereraa ia’u iho i mua !

    HI’ORAA PITI E piti feia apî paari no te paroisa no Oceanside tei te haapiiraa

    tuatoru. E mea huru maitai to raua paraparauraa na roto i te reo peretane, te tafifi ra râ i roto i te tai’oraa e te papa’iraa tei titauhia ia raua ia rave. I muri iho i to’na farereiraa i te mau taata atoa e apiti mai, e tono te episekopo i teie feia apî paari ia farerei tata’itahi i te hoê taata paari o te paroisa—te hoa haapii—tei aravihi maitai i te papa’iraa i te reo peretane. E putuputu amui raua mai te peu e titauhia. Te ohipa rahi a teie hoa haapii, o te tai’oraa ïa i te mau tamataraa papa’iraa matamua a teie taure’are’a, ma te horo’a i te tahi a’o e ma te tauturu atu i roto i te papa’iraa i te reo peretane. Mai te peu e ravehia te reira, e riro te piti o ta’na papa’iraa i te haamaitai I TE MAU TAIME ATOA ! Aita i anihia i te taata paari e tauturu ra ia riro roa mai ei aivanaa ! Pauroa te taata e haamaitai i ta’na papa’iraa mai te peu e tai’ohia te reira e te tahi taata no te horo’a i te mana’o no ni’a i teie tamataraa papa’ipa’iraa matamua—PAUROA TE TAATA

    FÂ O TE PUPU : Haamaitai i te aravihi papa’iraa

    HI’ORAA TORU Te pe’ape’a roa ra te tahi piahi CE2 no te amaa Riverside e te haamata

    ra i te mana’o e, eita oia e manuia i te haapiiraa. Aita roa atu oia e manuia ra i roto i te haapiiraa i te reo peretane. Te parau ra to’na na metua e, e riri noa mai oia ia parauhia atu ia rave i ta’na ohipa haapiiraa. Ua pii te peresideni amaa i te hoê tahu’a ia riro ei hoa haapii no’na. Ua rave teie taure’are’a tahu’a i te taime no te riro mai ei hoa no’na. E farerei raua e piti taime i te hepetoma, e ha’uti rii ei reira, e tauturu teie taure’are’a i teie tamaroa i roto i ta’na ohipa haapiiraa, ma te tauturu ia’na ia tai’o maitai a’e.

    FÂ O TE PUPU : Tae i te faito tai’oraa e au no ta’na piha haapiiraa

  • Api 6 i ni’a 16

    HI’ORAA MAHA E rave rahi feia apî i roto i te paroisa no Lakeside. E te vai ra e mea

    manuia a’e i te haapiiraa i te tahi mau pu’eraa. I muri mai i te hoê taime haapiiraa a te episekopo, ua farii teie feia apî i te opuaraa ia tauturu te tahi i te tahi ia manuia i te haapiiraa. Ua faaoti ratou e putuputu hoê hora na mua a’e i te faaoaoaraa feia apî pauroa te hepetoma. Ua pii te episekopo i te hoê taata paari ei tia’i pupu. I muri mai maa hepetoma huehue rii, ua faaoti teie feia apî e faatumu i ni’a i te ohipa numera. Ua hamani ratou i te hoê hoho’a pia e faaite i te mau hepetoma atoa, no te faahaamana’o ia ratou i te ohipa ta ratou e rave ra : « Te rave nei tatou i tei au i to tatou iho hinaaro ». Tei ni’a i te hoho’a pia na ohipa rarahi e toru ta ratou e rave ra : 1) Tauturu te tahi i te tahi i te ohipa haapiiraa. 2) Tauturu te tahi i te tahi ia manuia i te mau hi’opo’araa. 3) Ohipa i ni’a i te mau aravihi niu o te ohipa numera. E piti tahu’a e hoê o te mau tarona tei aravihi roa i te ohipa numera. Ua faanahonaho ratou ia tauturu i te feia apî paari a’e ia ratou i roto i te ohipa haapiiraa e te faaineineraa i te mau hi’opo’araa. Ua faanahonaho te tahi mau pu’eraa ia rave i te mau ha’utiraa numera na muri i te tahi atu mau feia apî, e ia tauturu ia ratou i roto i te ohipa i faauehia e ia faaineine no te mau hi’opo’araa.

    FÂ O TE PUPU : E nota A e te B ta te taatoaraa i roto i te ohipa numera. E haapopou te taatoaraa i te manuiaraa o te hoê !

  • Api 7 i ni’a 16

    Nahea i te haapii ia papa’i Ua riro te papa’iraa ei aravihi faufaa rahi no te mau tumu parau

    atoa, noa’tu te faito piha haapiiraa. Pauroa te mau orometua haapii te horo’a i te ohipa papa’iraa. Te hoê ohipa tamau a te pupu haapiiraa e te mau hoa, o te tautururaa ïa i te tahi e te tahi ia haamaitai i te aravihi no te papa’iraa. Teie te tahi mau arata’iraa niu no ni’a i te opuaraa ia haamaitai i te papa’iraa.

    Pee i teie nau taahiraa e pae no te papa’i maitai :

    TE TAATA TAI’O E TE

    Hou a haamata ai, e mea faufaa roa ia pahono i teie na uiraa e piti : 1) No te aha vau e papa’i ai i teie mea ? E aha ta’u fâ ? 2) No vai ma vau e papa’i ai ? O vai te tai’o mai ? O vai te taata e tai’o

    mai ?

    Hi’o « Pahono i te papa’iraa a te piahi » i te api 7 no te mau mana’o no ni’a i te huru no te horo’araa i te mana’o no ni’a i te hoê papa’iraa.

    TE PAPA’IPA’I-

    RAA MATAMUA

    I muri iho, hou a haamata ai i te papa’i, A FERURI ! A faaoti i te mau mana’o rahi e rave, te parau e tura’i atu, e aore râ te parau ta oe e hinaaro e faatae atu. E parauhia te reira te mau ohipa no « te papa’ipa’iraa matamua ». A tuu pauroa mai i te mana’o, a tai’o, a imi i ni’a i te itenati, a paraparau i te taata, a faanahonaho i te mau mana’o—a rave pauroa i te reira e a tapa’o i te tahi mau nota hou a haamata ai oe i te papa’i.

    PAPA’I I teie nei ua ineine oe no te haamata i te papa’i. Ma te feruri i ta oe fâ e i te taata tai’o, a faanaho i te mau parau ta oe i haaputu i roto i te papa’ipa’iraa matamua e a papa’i i te papa’iraa tamatamata matamua. I muri mai i to oe papa’iraa i te papa’iraa matamua o ta oe parau, a ani i te hoê taata ia hi’o i te reira e ia horo’a mai i te mana’o. A apo mai i te reira mau mana’o e a rave i te tahi tauiraa i ni’a i ta oe parau ia maitai atu â te reira. A pee i teie nau taahiraa e toru e rave rahi taime. Ia na reira oe, e maitai atu â ïa ta oe papa’iraa. A papa’i te toru o te papa’iraa tamatamata… a rave i te reira i te rahiraa taime atoa e hinaarohia !

    FAATANO-TANO

    I teie nei e hi’o maitai i te tanoraa o te mau ta’o, te tarame, te faatomaraa, te mau reta rarahi e tera mau mea atoa ia tano maitai. A ani ia vetahi ê atu ia tauturu ia oe ia faatanotano.

    HOHO’A O TE PARAU

    I teie nei, a hi’o maitai e, e hi’oraa maitai to te reira ! E mea au anei te api upoo parau ? E mea tua’ti maitai anei te mau tuhaa, e auraa anei to te reira ? E mea tu’ati anei te mau upoo parau e e mea ohie anei ia tai’o ?

    TE TAATA TAI’O E TE FÂ

    TE PAPA’IPA’IRAA MATAMUA

    PAPA’I FAATANO-TANO

    TAAHIRAA

    TAAHIRAA

    TAAHIRAA

    TAAHIRAA

    TAAHIRAA HOHO’A O

    TE PARAU

    A papa’i te papa’iraa tamatamata matamua

    A titau i te mana’o

    A faatano i ta oe parau

    A papa’i i te piti o te papa’iraa tamatamata

    A titau i te mana’o

    A faatano i ta oe parau

  • Api 8 i ni’a 16

    Pahono i te papa’iraa a te hoê piahi No roto mai Readence, J. E., Bean, T. W., and Baldwin, R. S., « Content Area Literacy », Pene 11.

    Te mau uiraa e tano i roto i te paraparauraa no ni’a i te hoê papa’iraa

    1. E aha te mea ta oe e au rahi nei i roto i teie papa’iraa tamatamata ? 2. E aha te mea ta oe e ore e au nei ? 3. E aha te fifi rahi ta oe i ite a papa’i ai oe i teie papa’iraa ? 4. E aha te huru mana’o ta oe e tia’i ra mai roro mai i te taata e tai’o mai i te reira—te arearea, te

    pe’ape’a, te maramaramaraa ? 5. E aha te mea ta oe i hitimahuta i te raveraa i teie papa’iraa ? E aha te ohipa i matara mai, tei taa ê i

    te mea ta oe i tia’i na ? 6. E aha te mea faufaa roa a’e ta oe i haapii no ni’a i teie tumu parau ta oe i papa’i mai ?

    A titau i te piahi ia ui ia’na iho…

    1. Te parau ra anei teie papa’iraa i te mea ta’u i hinaaro e parau ? 2. Ua nava’i anei ta’u mau haamaramaramaraa no te tura’i i ta’u parau, e aore râ, titauhia anei ia

    faarahi atu â i te reira ? 3. Ua tape’a noa anei au i taua noa iho huru hi’oraa ra ? 4. Te itehia ra anei to’u reo ei taata papa’i i roto i teie ohipa ? Nahea ?

    E aore râ, i te taime e hi’o rahi ai i te mau ture papa’iraa…

    1. E aha ta oe e au nei i roto i teie papa’iraa ? 2. E anaanatae anei te taata tai’o i te omuaraa o ta oe papa’iraa ? 3. E mau parau haamataraa maramarama anei ? 4. Ua turu anei oe i to oe mau mana’o i ni’a i te tahi tatararaa e te hi’oraa ? 5. Ua faahuru rau anei oe i ta oe mau ta’o no te faaite i to oe mana’o ? 6. Ua taui haere anei te roaraa o ta oe mau pereoda ? 7. Ua papa’i hope maitai anei oe i te mau pereoda ? 8. Ua hi’opo’a anei oe i ta oe papa’iraa no te mau reta rarahi, te faatomaraa e aore râ te tanoraa o te

    mau reta ?

    Haapii i te mau piahi ia horo’a i te mana’o no ni’a i te papa’iraa a te tahi piahi

    1. E ti’a i te mau piahi ia haapoupou na mua i te mau vahi maitai o te papa’iraa. « Te vahi au roa a’e i roto i ta oe papa’iraa… » « Te mea ta oe parau no ni’a i te _____, o ta’u ïa vahi au roa a’e… » « Te mana’o ra vau e, e mana’o maitai roa te parau no ni’a (a parau i te tuhaa), e auraa taa ê te

    matara mai ». 2. Horo’a i te mau vahi paruparu na roto i te mau uiraa.

    « E ti’a anei ia oe ia parau rahi faahou mai no ni’a i… ? » « Tera ____, ua tupu anei na mua e aore râ i muri iho i te____ ? » « Nahea te _____ e tu’ati nei i te ____ ? »

    3. A tuu i te mana’o tauturu, eiaha te mana’o faahapa noa.

    « E aha to oe mana’o e faaohipa i teie ta’o ? » « I to’u mana’o, e mea au a’e ia rave na mua i teie tuhaa, no te mea… » « E aha to oe mana’o mai te peu… »

  • Api 9 i ni’a 16

    Na ta’o 100 e faaohipa-pinepine-hia nei i roto i te reo peretane

    Teie i muri nei na ta’o 100 e faaohipa-pinepine-hia nei i roto i te papa’iraa na roto i te reo peretane. Ua apapahia ratou ia au i te pinepine o to ratou faaohiparaa. E mea faufaa rahi roa ia haru oioi mai e haru ohie mai to oe mata ia ratou ma te maramarama i to ratou faaohiparaa. Eita ta oe e nehenehe e « tavevovevo » e rave rahi o ratou, no reira e tamau aau noa i te reira. A tuu i te opuaraa ia tai’o tano ia ratou paatoa i roto e piti minuti.

    1. he 2. of 3. and 4. a 5. to 6. in 7. is 8. you 9. that 10. it 11. he 12. for 13. was 14. on 15. are 16. as 17. with 18. his 19. they 20. at 21. be 22. this 23. from 24. I 25. have

    26. or 27. by 28. one 29. had 30. not 31. but 32. what 33. all 34. were 35. when 36. we 37. there 38. can 39. an 40. your 41. which 42. their 43. said 44. if 45. do 46. will 47. each 48. about 49. how 50. up

    51. out 52. them 53. then 54. she 55. many 56. some 57. so 58. these 59. would 60. other 61. into 62. has 63. more 64. her 65. two 66. like 67. him 68. see 69. time 70. could 71. no 72. make 73. than 74. first 75. been

    76. its 77. who 78. now 79. people 80. my 81. made 82. over 83. did 84. down 85. only 86. way 87. find 88. use 89. may 90. water 91. long 92. little 93. very 94. after 95. words 96. called 97. just 98. where 99. most 100. know

  • api 9 i ni’a 11

    Na ta’o ite haapiiraa 60 e haapii-pinepine-hia nei

    Mai roto Coxhead, A. “A New Academic Word List,” TESOL Quarterly, 34(2), 213–238. Copyright 2000 na the Teachers of English to Speakers of Other Languages. Faaitehia ma te parau faati’a a TESOL via Copyright Clearance Center. Mai te mea ua hinaaro oe ia tai’o i te mau buka e aore râ ia faaroo i te mau orometua i te haapiiraa tuarua e te tuatoru, titauhia teie mau ta’o. E ere ihoa ïa te mau ta’o atoa e ti’a ia ite, e haamataraa maitai râ te reira ! O te mau ta’o 60 mâtau-roa-hia e faaohipahia nei i roto i te mau buka. A haapii i te reira e a faaohipa ho’i i te huru atoa e roaa ia feruri. E apaparaa piapa to ratou, e ere na ni’a i te faaohipa-pinepine-raa

    1. analysis 2. approach 3. area 4. assessment 5. assume 6. authority 7. available 8. benefit 9. concept 10. consistent 11. constitutional 12. context 13. contract 14. create 15. data 16. definition 17. derived 18. distribution 19. economic 20. environment

    21. established 22. estimate 23. evidence 24. export 25. factors 26. financial 27. formula 28. function 29. identified 30. income 31. indicate 32. individual 33. interpretation 34. involved 35. issues 36. labour 37. legal 38. legislation 39. major 40. method

    41. occur 42. per cent 43. period 44. policy 45. principle 46. procedure 47. process 48. required 49. research 50. response 51. role 52. section 53. sector 54. significant 55. similar 56. source 57. specific 58. structure 59. theory 60. variable

  • api 9 i ni’a 11

    Nahea i te papa’i tapa’o i te mau parau I. Mau mana’o no te faaineine

    1. E haamau i te tahi faanahoraa haaputuraa e faaherehereraa i te mau parau i papa’ipa’ihia e te mau parau tei horo’ahia mai ia au i te ohipa haapiiraa, te tuhaa, te pene e te vai atura.

    2. Faaineine no te piha haapiiraa—faaineine pauroa tei hinaarohia (penitara, buka nota, pu’eraa parau, e te vai atura.).

    3. Tuu i te parau tapa’o i ni’a i te api, ma te faaohipa i te faito rahi e tano no oe. 4. A haamana’o e, te hamani ra oe i te hoê buka arata’i haapiiraa no te faaohipa i muri iho. 5. A haamaitai i te papa’iraa rima ia tano maitai te vitiviti e te au o te papa’iraa. 6. A haapii ia faaohipa i te mau parau haapoto. 7. Eiaha e tumâ i te taime a papa’ipa’i ai oe. E pau te taime e eita oe e faaroo maitai faahou.

    II. Huru hoho’a no te papa’i-tapa’o-raa : Te api papa’ipa’iraa 1. A huti i te tahi reni hiti pae aui, e piti initi ti’ahapa te aano (mai te mau buka e hoohia nei). 2. I te pae atau o te reni, a papa’i tapa’o i te mau parau. I reira te mau parau e haaputuhia ai.

    a. A hamani i ta oe iho mau parau haapoto e a tuu i te hiti pae aui te « auraa » o te reira. Ei hi’oraa : « ph » no photosynthèse, « ch » no chlorophylle, e te vai atura.

    b. A tapa’o i te mau parau ei pereoda, eiaha râ te taatoaraa o te pereoda. 3. I te pae aui o te reni hiti, a faanahonaho e a faatu’ati i to oe mana’o.

    a. Papa’i i te mau ta’o faufaa rahi, na reira atoa te mau pereoda e te mau parau. b. Papa’i i te mau pu’ohuraa haapiiraa, te mau faahororaa parau i te tahi atu buka, e te vai atura. c. Papa’i i te mau uiraa, mai te mau mea aita i papû maitai. d. Tapa’o mai i te mau faahitiraa faufaa rahi a te orometua. Ei hi’oraa : te mau tai’o mahana e

    faaho’i i te ohipa, te tatararaa no te mau ohipa i horo’ahia, « E riro te reira ei ohipa uiraa e te pahonoraa », e te vai atura.

    III. Huru hoho’a no te papa’i-tapa’o-raa : Te api no te mau ta’o 1. I ni’a i te tahi api taa ê, e aore râ i roto i te hoê tuhaa taa ê o te buka nota, a faataa i te hoê vahi no te

    tapura i te mau ta’o faufaa rahi. 2. A ou’a i te tahi reni ia papa’i oe i te hoê ta’o e aore râ te hoê parau, ia ti’a ia oe ia ho’i mai i muri iho

    no te papa’i i te tahi tatararaa papû, e aore râ no te tuu i te hoê haamaramaramaraa faufaa rahi no ni’a i te ta’o e aore râ te parau.

    3. A tuu i tei hea api e itehia teie ta’o e aore râ parau, i roto anei i te mau mea i papa’ihia e aore râ i roto i te tahi atu materia tauturu.

    IV. Haapii e faaohipa i te huru faanahoraa a to outou orometua E mea taa ê tera e tera orometua. E mea taa ê ta te tahi huru haapiiraa e ta te tahi faaiteraa. Te orometua ta’na rave’a no te faaite ia oe i te mau tuhaa faufaa rahi, te mau parau e titauhia ia ite mai oe. Teie te tahi mana’o : 1. Mai te mea e papa’i te orometua i ni’a i te tapura ereere, e tapa’o paha ïa e mea faufaa roa te reira. 2. Mai te peu tei ni’a i te hoê parau tei operehia, e mea faufaa paha ïa. A haapii nahea i te tuu i te

    faahororaa parau i roto i te hiti pae aui no te mau parau opere. 3. A haapii i te huru faahitiraa taa ê a te orometua, mai te parau e, « Na ria, a faaroo maitai mai… » e

    aore râ « E ti’a ia tamau outou i teie mea… » 4. A haapii ia haru mai i te parau pu’ohu a te orometua, e a papa’i taa ê i te reira. Ei hi’oraa, « Tera, e na

    ni’a iho faahou â tatou ». « No ria, teie to’na auraa… », « I teie nei hi’o taatoa ana’e tatou i te reira ». « No ria, na mua roa, teie te… » Mai te mea e pu'ohu mai te orometua, te tatatara maira ïa oia i te mau parau faufaa rahi roa a’e o te haapiiraa.

  • Api 12 i ni’a 16

    5. A haapii ia ite i te ta’iraa reo e te ha’utiraa tino o te orometua.

    V. Haapapû noa ! 1. Mai te mea aita oe i taa maitai, a ani !! 2. A haamana’o e, eita ta oe e nehenehe e ui i te uiraa maitai mai te peu aita e aita oe e haapa’o maitai ra . E ite mai hoa te orometua. 3. A ani e aha te mau tumu parau i roto i te hi’opo’araa ! Eiaha e fiu i te reira, e tamau noa i te tamata ia noaa te haamaramaramaraa taa ê no ni’a i te mea faufaa roa a’e. 4. A ani i te orometua ia rave pinepine i te pu’ohuraa parau.

  • Api 13 i ni’a 16

    Nahea i te tai’o i te hoê parau papa’i I. Faaineine

    A. A haapii i te mau huru hamaniraa parau papa’i 1. A maramarama i te faanahoraa o te parau papa’i (te mau tuhaa rarahi, te mau pene, te mau tuhaa

    na’ina’i, te vai atura.). 2. A haapii nahea te mau parau i faanahohia (tabula, faahororaa, tatararaa, te vai atura). 3. E haapapû e, ua ite oe nahea te taata papa’i buka ia pu’ohu i ta’na parau (pu’ohuraa pene, hi’o-

    faahou-raa, uiraa, te vai atura). B. A haapii nahea te taata papa’i buka ia faaohipa i te parau papa’i e te apaparaa parau i ni’a i te api

    1. Te faufaa o te mau upoo parau, te mea rarahi e te mea na’ina’i 2. Te mau reta faaereere e te mau reta faaopa 3. Te mau tapura, te mau hoho’a, te mau reni, te mau faahoho’araa

    C. Te papa’iraa e te faaohiparaa i te mau nota 1. A hi’o « Nahea i te papa’i i te mau nota ». 2. Faaherehere i te hoê api no te tuu i te mau haamaramaramaraa e te mau parau tu’ati. Faaherehere i te

    tahi api taa ê no te haaputu i te mau ta’o faufaa rahi, te mau parau e te mau tatararaa. A haamata i te papa’i tapa’o i ta oe haapiiraa.

    3. A haamau i te rave’a no te haaputu e no te faanaho i te mau parau i tapa’ohia e te mau parau opere

    II. Hou a tai’o ai A. Eiaha e haamata i te tai’o hou a maramarama ai i te tumu o te tai’oraa.

    1. Mai te peu no te pahono i te tahi mau uiraa, a hi’o faahou i te reira hou a tai’o ai. 2. Mai te mea te haaputu ra oe i te mau haamaramaramaraa no te tahi parau e aore râ te tahi papa’iraa i

    faauehia mai ia rave, a hi’o faahou â i te mau uiraa faufaa rahi e a tape’a noa i roto i te feruriraa te mau tuhaa tei anihia mai.

    3. A hi’o faahou i te mau ta’o faufaa rahi tei haapiihia i roto i te piha haapiiraa, te mau ta’o faufaa rahi, te mau parau opere, te vai atura.

    B. Hi’o vitiviti i na tuhaa i mua e i muri i te tuhaa ta oe e tai’o. C. E hi’o rereamanu i te mau api o te tuhaa ta oe e tai’o. E hi’o mai i te mau huru hamaniraa e te hoho’a o te

    mau parau papa’i.

    III. I te taime tai’oraa A. E mea faufaa te apaparaa. Pinepine roa te mau uiraa i te pee i te apaparaa o te mau pahonoraa i roto i te

    parau papa’i. B. Haapii ia haere e ho’i mai i ni’a i te mau uiraa e te parau papa’i. Eiaha e tai’o afaro noa i roto i te parau

    papa’i e hope noa’tu. C. Haapiipii ia haru mai e ia faatumu i ni’a i te mau parau faufaa rahi e aore râ te mau pereoda tei itehia i

    roto i te mau parau opere, te mau parau i roto i te piha haapiiraa, e te vai atura.

    IV. Ia oti te tai’oraa A. A hi’o e, ua hope pauroa te mau uiraa i te pahonohia. B. A hi’o faahou i te mau parau tei faaereerehia e te mau parau pu’ohu.

  • Api 14 i ni’a 16

    C. Faanaho e tuu i te hiti i te mau mea atoa i papa’ihia.

    V. Piti rave’a aravihi no te maramaramaraa A. Hi’opo’a ia tatou iho. Haapii ia faafaaea rii i tera e tera taime no te ui ia oe iho e, tei ni’a mau anei oe i teie

    ohipa. I te tahi taime, te tai’o ra tatou e no te tahi tumu, e « nevaneva » te feruriraa e aita tatou i ite rii a’e !

    B. Pu’ohu i te parau. E faaea i tera e tera taime e faahiti faahou i te mau haamaramaramaraa tei roto i te parau papa’i ta oe e tai’o ra. E riro paha oe i te rave i te reira i muri mai i te mau pereoda atoa e aore râ i muri mai e piti pereoda, i te tahi taime i muri mai i te mau paratarafa atoa, e te vai atura, tei te huru i te faito fifi o te tai’oraa. E mea manuia a’e ia ravehia te reira na muri i te tahi hoa tai’o.

  • Api 15 i ni’a 16

  • Api 16 i ni’a 16

    Na ta’o 100 e faaohipa-pinepine-hia nei i roto i te reo peretane