TADLIS DI SISI IBN HIBBAN: SATU KAJIAN...

1

2ND INHAD International Muzakarah & Mu'tamar on Hadith 2017. 15 November 2017. KUIS, Kajang, Selangor. Organized by Hadith Research Institute (INHAD), International Islamic University College Selangor, MALAYSIA.

TADLIS DI SISI IBN HIBBAN: SATU KAJIAN PERBANDINGAN

Mohd Nor Adli Osman & Dr Muhammad Rozaimi bin Ramlee

Fakulti Sains Kemanusian

Universiti Pendidikan Sultan Idris, Tanjung Malim [email protected]

ABSTRAK

al-Tadlis adalah keadaan seorang perawi meriwayatkan sesebuah hadith yang tidak didengarinya dengan menggunakan lafaz yang seolah membayangkan dia mendengarnya secara langsung. Perawi yang melakukan al-tadlis dikenali sebagai al-mudallis,manakala riwayat itu dikenali dengan al-mudallas. Ia adalah merupakan salah satu cabang dalam pembahagian hadith daif yang ringgan. Kajian ini bertujuan untuk melihat definisi al-tadlis yang dipegang oleh al-Imam Ibn Hibban. Hakikatnya terdapat perbezaan pandangan dalam kalangan golongan al-mutaqaddimin dan al-mutaakhirin ketika mendefinisikan istilah al-tadlis. Justeru itu, kajian ini akan membandingkan pandangan kedua-dua golongan ini dan melihat juga pandangan di sisi Ibn Hibban. Kajian ini menggunakan kajian kualitatif berbentuk analisis dokumen. Hasil kajian ini mendapati bahawa, pengertian Tadlis al-Isnad yang dipegang oleh Ibn Hibban adalah seperti pandangan yang dipegang oleh golongan al-mutaqaddimin. Justeru itu, golongan ini tidak membezakan definisi Mursal al-Khafi dan Tadlis al-Isnad. Adapun pada Tadlis al-Syuyukh dan Tadlis al-Taswiyah tidak terdapat perbezaan dalam kalangan mereka. Ilmu ini mempunyai kepentingan dengan menzahirkan tidak menjadi kesepakatan para sarjana hadis ketika mendefinisikan Tadlis al-Isnad khususnya. Selain itu, kajian ini juga menjelaskan kepada kita beberapa metodologi Ibn Hibban ketika berinteraksi dengan riwayat-riwayat al-mudallas.

Kata kunci: Ibn Hibban, al-Tadlis, al-Mudallis, al-Mudallas

Pendahuluan

TadlÊs adalah salah satu pecahan dari ÍadÊth ÌhoÊf. Untuk menentukan sesebuah ÍadÊth itu tadlÊs, perkara utama yang perlu difahami oleh setiap para pengkaji adalah definisi tadlÊs. Ramai para ilmuwan ÍadÊth samada dari golongan al-mutaqadimÊn maupun al-mutaÉkhirÊn membuat analisa secara terperinci pada sanad ÍadÊth bagi menjelaskan pendefinisian dan perbandingan antara beberapa masalah yang berkaitan dengan al-tadlÊs. Maka seiring dengan itu, mereka meletakkan beberapa syarat penting untuk menentukan tadlÊs berlaku pada sanad. Walaupun begitu terdapat sedikit perbezaan dalam kalangan mereka untuk menentukan syarat tersebut. Malah yang lebih utama adalah melihat definisi yang dipengang oleh al-ImÉm Ibn ×ibbÉn ketika beliau berinteraksi dengan ilmu tadlÊs, samada terdapat perbezaan dalam kalangan sarjana yang lain atau sebaliknya. Para pengkaji sedia maklum terdapat perbezaan metodologi yang telah ditetapkan oleh al-ImÉm Ibn ×ibbÉn dengan riwayat-riwayat tadlÊs didalam kitab ÎaÍÊÍnya.

Definisi al-TadlÊs Pada sudut bahasa ianya disebut sebagai mewujudkan kegelapan, iaitu tidak menampakkan penyamaran, menyembunyikan memperdaya dan tidak menampakkan pembohongan. Pengertian

mailto:[email protected]

2


yang sama juga turut dinyatakan didalam kitab Mu`jam MuqÉyÊs Lughat 1. Demikian juga telah disebut oleh beberapa kitab mu`jam ÍadÊth yang bermaksud menyembunyikan sesuatu keaiban atau disebut juga sebagai suatu bentuk penyamaran2. Umumnya mengetahui, riwayat yang terputus dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu terputus secara zahir dan terputus secara al-khafÊ3. Adapun yang dimaksudkan secara zahir ialah apabila dapat dibuktikan bahawa kedua-dua perawi itu tidak hidup sezaman dan berada dalam rangkaian sanad secara berturut-turut4. Manakala sanad terputus secara al-khafÊ dapat dibahagikan kepada dua bahagian. Iaitu al-tadlÊs dan al-Mursal al-KhafÊ.

Terdapat beberapa para sarjana Islam yang telah mendefinisikan al-tadlÊs. Antaranya apa yang dinyatakan oleh Ibn ×ajar al-ÀsqalÉnÊ:

“seseorang perawi telah berjumpa dengan gurunya dan tidak mendengar riwayat yang diriwayatkan itu dan perawi tersebut meriwayatkan riwayat tersebut menggunakan lafaz yang ragu-ragu”5 Selain itu menurut QadÊ IyÉÌ6: “gelaran yang diberikan oleh para imam ahli ÍadÊth berkenaan kesamaran sebahagian riwayatnya cara dan tujuan yang berbeza”7. Demikian juga menurut NËr ad-DÊn Ìtir8: “suatu bentuk penyamaran pada sanad ÍadÊth atau riwayatnya” Pengertian-pengertian tersebut adalah pengertian secara umum yang mengambarkan bentuk kesamaran yang berlaku pada sesebuah sanad. Adapun pengertian yang diberikan oleh al-ImÉm Ibn ×ajar al-ÀsqalÉnÊ adalah pengertian yang mashyur dalam kalangan al-mutaÉkhirÊn9 ketika mendefinisikan TadlÊs al-IsnÉd. Perkara yang sama juga ketika mendefinisikan al-Mursal al-KhafÊ, dan ianya juga adalah pandangan yang mashyur dalam kebanyakkan kitab-kitab muÎÏolaÍ ÍadÊth,

1 AbÊ al-HusaÊn Ahmad bin FÉris. Mu`jam MuqÉyÊs Lughat. 1979. Tahqiq Abd al-SalÉm Muhammad HÉrËn.

Jilid 2. Dar al-Fikr. Hlm 296. 2 Said Àbd al-Majid al-Ghauri. Mu`jam al-MuÎÏolihÉt al-×adÊthiah. 2012. Dar Syakir. Malaysia. Cet kedua. Hlm

151. 3 As-Syarif Hatim bin Àrif al-Àuni. Mursal KhafÊ wa Àlaqatahu bin TadlÊs Dirasah NaÐariyyÉh wa

TaÏbikiyyÉh àlÉ: MarwwiyÉh al-×asan al-BaÎrÊ. 1997. Jilid Pertama. Dar al-Hijrah. Arab Saudi. Cet Pertama.

Hlm 39. 4 Ibid.

5Ibn ×ajar. Ta`rÊf Ahli al-TaqdÊs bi MarÉtib al-MaËÎfÊn bi al-TadlÊs. Tahqiq: ÀÎim Àbd Allah. Maktabah

al-ManÉr. Urdan. Cetakan Pertama. .Hlm 16. 6 Nama beliau adalah SyeÊkh Islam QÉÌÊ AbË al-FaÌal ÌyÉÌh bin MËsÉ binÀmrË, beliau lahir pada tahun

476hijrah dan wafat pada tahun 544 hijrah (Lihat: http://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?ID=5131&bk_no=60&flag=1/ tarikh akses:05 Jun 2017. Jam 1157 am) 7 Aisyah Àbd ar-Rahman. Muqadimmah Ibn ØolaÍ wa MaÍasin al-IÎÏilah. Dar al-Maàrif. Qaherah. Hlm 230.

8 Nama beliau adalah Dr Nur ad-Din Muhammad Ìtir al-×alabÊ, beliau adalah Dekan ÙlËm al-Qur`Én dan

Sunnah di Fakulti Syariah, Universiti di Damsyiq, beliau lahir pada tahun 1937 di Halb, beliau telah menamatkan pengajian dalam peringkat Phd di Universiti al-Azhar pada tahun 1964, beliau berpengalaman mengajar di Universiti Islam Madinah al-Muwarah selama dua tahun kemudian beliau berpindah ke Universiti di Damsyiq (Lihat: http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=212523/ tarikh akses 05 Jun 2017. Jam 1212 am) 9 Al-Imam ad-DhahabÊ membatasi zaman al-mutaÉkhirÊn adalah bermula pada awal tahun ke-400 hijrah dan

zaman al-mutaqaddimÊn adalah sehingga penghujung tahun ke-300 hijrah(Lihat: AbÊ Àbd Allah Muhammad bin Ahmad ad-Dhahabi. MÊzÉn al-ÌtidÉl fi Naqd ar-RijÉl. 1963. Tahqiq: ÀlÊ MuÍammad al-BujÉwÊ. Jilid 1.

Dar al-Ma`rifah. Lubnan. Hlm 4)

http://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?ID=5131&bk_no=60&flag=1/

http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=212523/

3


adalah perawi meriwayatkan ÍadÊth dari perawi yang hidup sezaman tetapi tidak pernah bertemu ataupun mereka berdua bertemu tetapi tidak pernah mendengar ÍadÊth10.

Bahagian TadlÊs Secara umumnya al-tadlÊs telah dibahagikan kepada dua bahagian yang utama, iaitu TadlÊs al-IsnÉd dan TadlÊs as-SyËyËkh. Inilah juga yang telah disebut oleh kebanyakkan para sarjana ÍadÊth seperti an-NawÉwÊ11, al-KhaÏÊb al-BaghdÉdÊ12, Ibn ØolÉÍ13, Ibn KhathÊr14, Ibn Mulaqqin15 dan selainnya. Tetapi al-ÌraqÊ membahagikan al-tadlÊs kepada tiga bahagian, iaitu dengan menambahkan Tadlis al-TaswÊyÉh berada pada pengertian yang tersendiri16. Walaupun begitu pembahagian TadlÊs al-Qata`, TadlÊs al-Sighah, TadlÊs al-TaswÊyÉh, TadlÊs al-ÀÏaf, TadlÊs al-IrsÉl, TadlÊs as-SÊghah, al-TadlÊs al-Mutabaàt, TadlÊs al-BuldÉn sebahagian kitab-kitab meletakkannya dibawah pengertian TadlÊs al-IsnÉd. Justeru itu, perbahasannya jarang dibahaskan oleh mana-mana kitab musÏolaÍ al-ÍadÊth. Oleh itu, perbahasannya tidak begitu masyhur.17 Penulis juga bersetuju membahagikan al-tadlÊs ini kepada tiga bahagian seperti pandangan al-Ìraqi. Ini kerana TadlÊs al-TaswÊyÉh mempunyai permasalahan yang agak halus dan terdapat beberapa perawi ÍadÊth yang terkenal melakukannya. Malahan terdapat juga perbezaan antara TadlÊs al-TaswÊyah dan al-tadlÊs yang lain.

TadlÊs al-IsnÉd Al-TadlÊs jenis ini adalah al-tadlÊs yang paling masyhur dalam pembahagian al-tadlÊs. Kebanyakkan para perawi yang melakukan al-tadlÊs berada pada al-tadlÊs jenis ini umpamanya al-A`masy, QatadÉh, al-Hasan al-BaÎrÊ, Ibn JuraÊj, ×abÊb bin AbÊ ThabÊt. Menurut Ibn ØolaÍ, beliau mendefinisikan TadlÊs al-IsnÉd kepada dua18:

a) Perawi yang meriwayatkan daripada perawi yang bertemu dengannya tetapi perawi tersebut tidak mendengar riwayat darinya;

b) Perawi yang hidup sezaman dengan perawi lain dan perawi tersebut tidak pernah bertemu dengannya, perawi tersebut meriwayatkan dalam keadaan ragu-ragu ia pernah bertemu dan mendengar riwayat dari perawi tersebut.

Pengertian ini juga turut dipengang oleh beberapa ahli ÍadÊth yang lain umpamanya al-ImÉm al-BukhÉrÊ19, ImÉm AÍmad bin ×anbal20, Ibn ×ibbÉn21, al-KhaÏÊb al-BaghdÉdÊ22, Ibn KathÊr23, as-

10

Opcit. TadrÊb ar-RÉwÊ fÊ SyaraÍ TaqrÊb an-NawÉwÊ. Jilid 1. Hlm 223. 11

Ibid. 12

Opcit. Al-KifÉyah fi Il mar-RiwÉyah. Jilid 1. Hlm 355. 13

AbË ÀmrË UsthmÉn. ÙlËm al-×adÊth li Ibn ØolaÍ. 1986. Tahqiq: Nur ad-DÊn Ìtir. Dar al-Fikr. Damsyiq. Hlm 73. 14

AÍmad MuÍammad SyÉkir. Al-BÉìth al-×athÊth SyarÍ IkhtiÎÉr ÙlËm al-×adÊth lil ×afidz Ibn KathÊr. 1994. Maktabah as-Sunnah. Hlm 75. 15

SirÉj ad-DÊn Ùmar. Al-Muqna` fi ÙlËm al-×adÊth. 1993. Tahqiq: Àbd Allah Yusuf. Dar FawÉs. Arab Saudi. Cetakan Pertama. Hlm 154. 16

Al-Ìraqi. Al-TaqÊd wa al-IÌÉh Syarah Muqaddimah Ibn ØolaÍ. 1980. Tahqiq: Àbd ar-Rahman Muhamad Uthman. Dar al-Fikr. Beirut. Cetakan Kedua. Hlm 95. 17

Jurnal. Tajuk; . Penulis; Muhammad Rozaimi Ramle dan Sahul

Hamid Mohamed Maidin. Jun 2016. GJAT|JUNE 2016|VOL 6 ISSUE 1|127. ISSN: 2232-0474|E-ISSN: 2232-0474. Hlm 129. 18

AbË ÀmrË UthmÉn bin Àbd ar-Rahman al-SyaharzawÊ. ÙlËm al-×adÊth li Ibn ØolaÍ. 1986. Tahqiq: Nur ad-DÊn Ìttir. Dar al-Fikar. Damsyiq. Hlm 73. 19

×atim bin Àrif al-Àuni. IjmÉ` al-MuÍadithÊn àlÉ Àdama IsytiraÏ al-Ilm bi as-SamÉ` fi al-×adÊth al-

Muànàn BaÊna al-Muta`ÎirÊn. 2009. Dar Ilm al-FawÉid. Hlm 103.

4


SyËyËÏhÊ24 dan beberapa ahli ÍadÊth yang lain. Tetapi al-ImÉm Ibn ×ajar tidak bersetuju dengan definisi tersebut, beliau berpendapat pengertian yang kedua itu adalah pengertian bagi al-Mursal al-KhafÊ25. Seperti mana pengertian al-MursÉl al-KhafÊ yang mashyur. Ini juga dipenggang oleh beberapa tokoh ÍadÊth yang lain seperti Abu Bakar al-BazzÉr26, as-SyÉfÊe, yang telah disebut oleh Ibn ×ajar dalam kebanyakkan kitab beliau antaranya Kitab Nuzhat An-NaÐor Fi TauÌÊkh Nukhbat Al-Fikr Fi MusÏolaÍ Ahli Al-Athar27.

Perbahasan Para Ulama Untuk menghuraikan perbezaan pandangan ini, penulis membahagikannya kepada dua golongan iaitu golongan al-mutaqaddimÊn dan golongan al-mutaÉkhirÊn.

Al-MutaqaddimÊn Golongan al-mutaqaddimÊn adalah golongan yang mendefinisikan TadlÊs al-IsnÉd dengan dua keadaan. Keadaan pertama adalah perawi yang meriwayatkan daripada mereka yang hidup sezaman tetapi mereka tidak pernah bertemu dan meriwayatkan seolah-olah mereka pernah mendengar ÍadÊth. Manakala keadaan kedua, perawi meriwayatkan daripada perawi yang pernah bertemu dengannya tetapi perawi tersebut meriwayatkan sesuatu riwayat yang dia tidak dengar darinya. Pengertian ini adalah berbeza dengan pengertian yang telah dibawa oleh al-ImÉm Ibn ×ajar. Umumnya Ibn ×ajar tidak mensyaratkan setiap perawi itu perlu dibuktikan pernah bertemu pada setiap riwayat, tetapi cukup sekadar sekali sahaja dapat dibuktikan mereka pernah bertemu dengan gurunya untuk menafikan berlaku al-tadlÊs dalam sesebuah riwayat oleh perawi al-mudallÊs, walaupun salah satu syarat bagi golongan al-mutaqaddimÊn adalah tidak berlaku pertemuan diantara dua orang perawi walaupun mereka hidup sezaman. Salah seorang golongan al-mutaqaddimÊn adalah al-ImÉm as-SyÉfÊe. Menurut metodologi yang telah ditetapkan oleh al-ImÉm as-SyÉfÊe berkaitan penerimaan riwayat al-mudallas adalah:

28

Maksudnya: “sesuatu riwayat tersebut perlu selamat dari perawi al-mudallas: yang menceritakan daripada perawi yang pernah bertemu dengannya dan meriwayatkan ÍadÊth yang tidak pernah didengarnya”

Berdasarkan ini, pengertian al-mudallÊs pada ImÉm as-SyÉfÊe adalah seseorang perawi menceritakan daripada perawi yang pernah bertemu dengannya dan meriwayatkan ÍadÊth yang tidak didengarinya. Menurut as-SyÉrif ×atim bin Àrif al-Àuni definisi inilah yang digunakan oleh Ibn

20

Ibid. 21

Ibid. 22

Opcit. Al-KifÉyah fi Il mar-RiwÉyah. Jilid 1. Hlm 22. 23

Ahmad Muhammad bin SyakÊr. Al-BÉìth al-×athÊyath SyarÍ IkhtiÎÉr ÙlËm al-×adÊth li ×afidÐ Ibn

KhathÊr. 1994. Dar al-Kutub. Lubnan. Hlm 75. 24

Opcit. TadrÊb ar-RÉwÊ fi TaqrÊb an-NawÉwÊ. Jilid 1. Hlm 223. 25

MÉhir YÉsin al-FaÍal. Athar Illal al-×adÊth fi Ikhtilaf al-FuqahÉ`, 2000. Jilid 4. Dar ÙmÉr. ÀmmÉn. Hlm 10. 26

BurhÉn ad-DÊn al-AnbÉsi, al-Syazan al-FiyÉh min ÙlËm Ibn ØolaÍ. 1998. Tahqiq: ØoliÍ Fathih Halal. Jilid 1. Maktabah al-Rusyd. Riyadh. Cetakan Pertama. Hlm 175. 27

Ibn ×ajar. Nuzhat an-NaÐor fi TauÌiÍ Nukhbat al-Fikr fi MuÎÏolaÍ Ahli al-Athar. 2001. Tahqiq: Àbd Allah bin ÖaÊf Allah ar-RaÍÊlÊ. Riyadh. Cetakan Pertama. Hlm 221.. 28

Al-ImÉm Muhammad bin Idris as-SyÉfÊe. Ar-RisÉlah. 1937. Tahqiq: Ahmad Muhammad SyÉkir. Mesir. Cetakan Pertama. Hlm 371.

5


×ajar bagi menjustifikasikan pandangan beliau itu senada dengan apa yang telah diutarakan oleh al-ImÉm as-SyÉfÊe29. Secara zahirnya, al-ImÉm as-SyÉfÊe meletakkan definisi TadlÊs al-IsnÉd adalah perawi tersebut pernah bertemu di antara satu dengan yang lain. Walaupun begitu, as-SyÉrif ×atim bin Àrif al-Àuni telah menilai perkara ini dari sudut yang berbeza. Menurut beliau yang dimaksudkan oleh al-ImÉm as-SyÉfÊe itu, adalah perawi meriwayatkan daripada perawi yang hidup sezaman tetapi tidak mendengar secara langsung. Oleh itu, menurut beliau, al-ImÉm as-SyÉfÊe tidak menghadkan al-tadlÊs kepada perawi yang pernah berjumpa dengan perawi lain sahaja. Dengan kata lain, al-ImÉm as-SyÉfÊe hanya memberikan salah satu contoh TadlÊs al-IsnÉd sahaja. Selain itu, al- BukhÉrÊ yang tergolong dalam kalangan ulama` al-mutaqaddimÊn, ketika ditanya oleh al-Imam al-TirmidhÊ berkenaan riwayat Sa`Êd bin AbÊ ÀrËbah30. Al-Imam al-BukhÉrÊ menyatakan beliau tidak mengetahui bahawa Sa`Êd bin AbÊ ÀrËbah telah mendengar ÍadÊth daripada SulaÊman al-Àmasyh, dan menurut beliau riwayat ini adalah al-mudallas. Al-ImÉm AÍmad juga mengatakan apabila Ibn AbÊ ÀrËbah meriwayatkan daripada al-Àmasyh, maka riwayat tersebut adalah al-mudallas disebabkan kedua-dua mereka tidak pernah mendengar riwayat antara satu dengan yang lain walaupun mereka hidup sezaman. Sa`Êd bin Abu ÀrËbah wafat pada tahun 156 hijrah menurut pandangan al-BukhÉri31 dan SulaÊman al-Àmasyh wafat pada tahun 147 hijrah menurut pandangan Àbd Allah bin DaËd32. Justeru itu, Al-BukhÉrÊ mendefinisikan perawi yang tidak pernah mendengar riwayat dengan perawi lain itu dikenali sebagai riwayat al-mudallas. Demikian juga pada al-BazzÉr33, beliau mendefinisikan al-tadlÊs:

34

“telah berkata al-BazzÉr: seseorang apabila meriwayatkan daripada siapa yang dia tidak berjumpa dengan mengunakan lafaz yang ragu-ragu, maka yang demikian itu bukanlah tadlÊs, inilah pandangan yang mashyur”

Al-ÌraqÊ juga menukilkan definisi al-BazzÉr ini35:

29

Opcit. Mursal KhafÊ wa Àlaqatahu bin TadlÊs Dirasah NaÐariyyÉh wa TaÏbikiyyÉh àlÉ: MarwwiyÉh al-×asan al-BaÎrÊ. Jilid Pertama. Hlm 75. 30

Nama beliau adalah Saìd bin AbÊ ÀrËbah dan beliau juga dikenali dengan nama MahrÉn al-ÀdËÊ, menurut al-ImÉm AÍmad, Saìd bin AbÊ ÙrËbah tidak memiliki kitab kerana beliau menghafaz semua ilmu

yang didengariinya, an-NÉsaÊ, YaÍyÉ bin MaÊn, IsÍÉq bin ManÎËr dan AbË Zuràh menilia beliau dengan

tetapi AbÊ ×Étim menilai beliau sebelum hafalan beliau bercampur, beliau wafat pada tahun156 hijrah

menurut pandangan al-BukhÉrÊ.(Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fÊ Asma` ar-RijÉl. Jilid 4. Hlm 186. ) 31

Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fÊ Asma` ar-RijÉl. Jilid 4. Hlm 186. 32

Ibid. Hlm 418 33

Nama beliau adalah AÍmad bin ÀmrË bin Àbd al-Khaliq AbË Bakar al-BazzÉr, beliau seorang àlim dalam bidang ilmu ÍadÊth, antara kitab karangan beliau adalah al-Musnad al-Muàllal, Ibn ×ajar menilai beliau

dengan صدوق, Abu al-×asan ad-DaruqthnÊ menilai beliau dengan تقة, يخطئ ويتكلم على حفظه, beliau wafat pada tahun 292 hijrah. (Lihat: Opcit. SyÊar AlÉm an-NubÉlÉ`. Jilid 13. Hlm 554)34

Ibn al-ÀjamÊ as-SyÉfÊe. Al-TabyÊn Li AsmÉ` al-MudalisÊn li SabaÏa Ibn al-ÀjamÊ` as-SyÉfÊe. 1976. Tahqiq: Ustaz YaÍya SyafÊq. Cetakan Pertama. Dar al-Kutub al-Àlamiyah. Beirut. Hlm 13. 35

Nama beliau adalah ZaÊn ad-DÊn Àbd ar-RahÊm bin al-×asan al-IraqÊ, beliau lahir di Iraq, antara murid beliau adalah al-ImÉm Ibn ×ajar al-Àsqalani yang melazami al-Ìraqi selama 10 tahun, beliau wafat pada tahun

6


36

“perawi apabila meriwayatkan daripada perawi yang pernah ia dengar daripadanya ÍadÊth tetapi ÍadÊth yang diriwayatkan itu tidak pernah didengarinya tanpa menyebut perawi tersebut telah mendengar darinya, inilah batasan yang telah diberikan oleh al-×ÉfiÐ AbË Bakar AÍmad bin ÀmrË bin Àbd al-KhÉliq al-BazzÉr”

Adapun pada pengertian kedua yang dinuqilkan oleh al-ÌraqÊ, menampakkan secara zahirnya, al-BazzÉr membezakan antara al-tadlÊs dalam pengertian yang kedua ini dengan riwayat yang hidup sezaman tetapi mereka tidak pernah berjumpa. Oleh itu, perbezaan yang kedua inilah yang menjadi perbezaan pandangan dalam kalangan antara al-BazzÉr dengan al-muÍaditthÊn yang lain. Namun, menurut sebahagian pengkaji, mereka tidak bersetuju dengan pemahaman Ibn Hajar ini. Ini kerana tidak terdapat dalam kalam al-Bazzar tadi sesuatu yang hanya menghadkan al-tadlis hanya pada perawi yang bertemu sahaja.37 Apa yang jelas ialah al-Bazzar menyatakan bahawa perawi yang meriwayatkan sesuatu yang dia tidak dengar dari guru yang dia pernah jumpa adalah al-Tadlis. Ini benar dan tiada siapa nafikan. Tetapi tiada pula dalam nukilan al-Bazzar menafikan definisi kedua al-Tadlis. Maka kedua-duanya adalah al-tadlÊs.

Al-MutaakhirÊn Pengertian ini telah dipengang oleh al-Imam Ibn ×ajar al-ÀsqalÉnÊ untuk mendefinisikan TadlÊs al-IsnÉd, beliau telah mengkhususkan pengertian TadlÊs al-IsnÉd jika dibandingkan dengan pengertian golongan al-mutaqaddimÊn dan yang mengikuti mereka. Menurut Ibn ×ajar ÙadlÊs al-ÔsnÉd adalah:

38

Maksudnya: Perbezaan diantara al-Mudallas dengan al-Mursal al-KhafÊ adalah sangat halus terhasil perbezaannya dengan apa yang disebut disini: iaitu sesungguhnya al-tadlÊs adalah dikhususkan kepada perawi yang meriwayatkan daripada yang diketahui perawi tersebut telah berjumpa dengan perawi diatasnya, adapun apabila perawi tersebut hidup sezaman dengannya tetapi tidak diketahui perawi tersebut pernah berjumpa maka itu adalah pengertian al-Mursal al-KhafÊ.

Justertu itu, kita dapat melihat kitab-kitab yang ditulis oleh beliau mendefinisikan perlu ada pertemuan di antara perawi, tidak hanya sekadar mereka hidup sezaman. Bagi membuktikan berlaku pertemuan antara perawi adalah dapat dibuktikan mereka pernah meriwayatkan ÍadÊth secara langsung. Terdapat beberapa contoh perawi untuk mengambarkan pengertian yang diberikan oleh al-Imam Ibn ×ajar dan ianya telah disebut di dalam kebanyakkan kitab ÍadÊth. Antaranya SulaÊmÉn bin

806 hijrah. (Lihat: http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=217151/ tarikh akses: 19 Jun 2017, Jam 1837pm) 36

Opcit. Al-TaqyÊd wa al-IÌÉÍ SyaraÍ Muqadimmah Ibn ØolaÍ.. Hlm 80. 37

Opcit. Mursal KhafÊ wa Àlaqatahu bin TadlÊs Dirasah NaÐariyyÉh wa TaÏbikiyyÉh àlÉ: MarwwiyÉh al-×asan al-BaÎrÊ. Jilid Pertama.Hlm 89. 38

Ibn ×ajar al-ÀsqalÉnÊ. An-Nukat àla Nuzhat an-NaÐar fi TauÌÊh Nukhbat al-Fikar. Tahqiq: ÀlÊ ×asan bin ÀlÊ bin Àbd al-MajÊd. 2011. Dar Ibn Jauzi. Arab Saudi. Cetakan Kedua. Hlm 105.

http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=217151/

7


MahrÉn al-Àmasyh, beliau terkenal banyak melakukan al-tadlÊs. Telah dinyatakan oleh beberapa ahli nuqqÉd ÍadÊth, Al-Àmasyh telah banyak meriwayatkan daripada MujÉhid39 riwayatnya yang telah diklasifikasikan sebagai al-tadlÊs disebabkan riwayat yang dinilai sebagai al-tadlÊs itu tidak pernah didengarinya. Walaupun begitu, terdapat juga beberapa riwayat yang membuktikan al-Àmasyh dan MujÉhid pernah bertemu dengan terdapat riwayat yang mengunakan lafaz "سمعت " , antaranya seperti yang diriwayatkan didalam Kitab ØaÍÊÍ Ibn KhuzaÊmah nombor hadith 56 dalam bab al-TuÍfaÐ min al-BaËl kaÊ La YuÎÊb al-Badn wa al-ThÊÉb wa al-TaglÊÐ fÊ Taraka Ghaslahu Iza AÎÉba al-Badn wa al-ThÊÉb40. Ibn ×ajar al-ÀsqalÉnÊ berpandangan, beliau sependapat dengan al-KhaÏÊb al-BaghdadÊ dalam mendefinisikan TadlÊs al-IsnÉd menerusi kenyatana Ibn ×ajar:

41 “yang meletakkan syarat perlu terdapat pertemuan didalam pengertian al-tadlÊs adalah al-ImÉm as-SyÉfÊe, AbË Bakar al-BazzÉr dan kata-kata dari al-KhaÏÊb didalam al-KifÉyah”

Tetapi perkara ini telah dinafikan oleh pengkaji moden seperti as-SyÉrif ×atim bin Àrif al-Àuni berdasarkan kepada penilian perawi yang dinyatakan oleh al-KhaÏÊb al-BaghdÉdÊ, seperti Al-×ajjaj bin ArÏot, yang telah dinilai terlebih dahulu oleh beberapa ahli nuqqad yang lain, seperti IbraÍÊm bin Ya`qËb al-JauzajÉnÊ42 yang mengatakan perawi ini telah meriwayatkan daripada golongan yang tidak pernah bertemu dengannya seperti az-Zuhri dan telah dinyatakan dalam Kitab TÉrÊkh al-BaghdÉdÊ. Perlu diketahui juga pengertian TadlÊs al-IsnÉd menurut al-KhaÏib al-BaghdÉdÊ adalah:

43

al-Mudallas adalah al-muÍadith yang meriwayatkan daripada sesiapa yang hidup sezaman dengannya dan tidak pernah bertemu dengannya maka dia meriwayatkan seolah-olah pernah mendengar daripadanya ataupun meriwayatkan daripada sesiapa yang pernah bertemu dengannya tetapi tidak pernah mendengar riwayat daripadanya inilah pengertian al-tadlÊs didalam al-isnÉd

Oleh itu, berdasarkan kedua-dua golongan ini, Ibn ×ajar al-ÀsqalÉnÊ telah membezakan antara Mursal al-KhafÊ dan al-TadlÊs. Sedangkan golongan al-mutaqaddimÊn dan sebahagian golongan al-mutaÉkhirÊn mereka tidak membezakan di antara kedua-dua istilah ini.

39

Nama beliau adalah MujÉhid bin Jabir Abu al-×ajjÉj al-MakkÊ al-Aswad, beliau telah berguru dengan beberapa para sahabat antaranya adalah Ibn Ùmar, JÉbir bin Àbd Allah, AbË HuraÊrah dan sebagainya. Antara muridnya adalah Ikrimah, ÀÏÏa`, ÀmrË bin DinÉr dan sebagainya. Beliau adalah ahli tafsir, ini telah diakui oleh SufyÉn al-ThaËrÊ yang mengatakan ambillah ilmu tafsir kepada 4 orang antara MujÉhid. Beliau juga telah dinilai sebagai تقة oleh Ibn Said. Beliau wafat pada tahun 104 hijrah menurut pandangan Ibn al-MadinÊ.(Lihat. Opcit. SyÊar Àlam an-NubalÉ. Jilid 8. Hlm 6) 40

Abu Bakar Muhammad bin IshÉq bin KhuzaÊmah. ØaÍÊÍ Ibn KhuzaÊmah. 2003. Tahqiq: Dr. Muhammad Mustafa al-ÀÐomÊ. Jilid Pertama. Al-Maktab al-Islami. Hlm 73. 41

Opcit. Nuzhat al-NaÐar fi TauÌÊh Nukhbat fi MusÏolaÍ ahli al-Athar. Hlm 105. 42

Nama beliau adalah IbrahÊm bin Ya`qËb bin IsÍÉq al-Sa`dÊ, beliau pernah menetap di Dasmyiq, antara gurunya adalah ÀffÉn bin Muslim, Musaddad bin Musarhad, Muàz bin HÉnÊ, dan sebagainya manakala antara muridnya adalah AbË DaËd, al-TirmidhzÊ, an-Nasie, AbË ×Étim MuÍammad bin IdrÊs ar-RÉzÊ dan sebagainya, antara tempat yang beliau telah mengembara adalah antaranya di Ramalah, Makkah, Basrah, an-

NasÉie telah menilai beliau dengan , beliau wafat pada tahun 245 hijrah di Mesir menurut pandangan AbË

Sa`Êd bin YËnus. (Lihat. Ibid. Jilid Pertama. Hlm 311) 43

Opcit. Opcit. Al-KifÉyah fi Ilm ar-RiwÉyah. Hlm 22.

8


TadlÊs as-SyËyËkh Takrif secara umum TadlÊs as-SyËyËkh adalah seseorang perawi meriwayatkan sesebuah ÍadÊth dari gurunya dan telah mendengar riwayat tersebut dari gurunya. Kemudian perawi tersebut telah menamakan, memberi gelaran, menisbahkan atau menyifatkan gurunya itu dengan gelaran yang tidak dikenali44. Oleh itu, berdasarkan pengertian ini, seseorang perawi itu menyembunyikan nama gurunya yang masyhur supaya tidak dikenali disebabkan keÌhoifan guru tersebut. Takrif yang sama juga diberikan kepada TadlÊs al-Asma`45. Malahan terdapat juga pandangan yang mengatakan TadlÊs as-SyËyËkh ini adalah TadlÊs al-TaswÊyÉh, menurut pandangan Ibn ×ajar yang telah dinaqalkan pandangan tersebut oleh al-ImÉm as-SyËyËthi46. Terdapat beberapa perawi yang sering melakukan TadlÊs as-SyËyËkh, antara mereka adalah Àbd al-MÉlik al-MakkÊ47, BaqÊyah bin al-WalÊd48, AbË Bakar MujÉhid al-ImÉm al-MuqrÊ49, Ibn JuraÊj dan seumpamanya. Bagi mengambarkan pengertian yang telah penulis nyatakan, terdapat beberapa contoh yang telah disebut oleh kebanyakkan kitab ÍadÊth. Salah satunya yang telah dilakukan oleh Ibn JuraÊj50 pada sanad berikut51:

"52.

Perkara yang menjadi perbahasan adalah pada perawi yang bernama IbrÉhÊm bin MuÍammad bin AbÊ ÀÏÏÉ`53 yang terdapat pada sanad di atas. Dikatakan perawi tersebut bernama IbrÉhÊm bin AbÊ `ÓÎim, menurut al-BukhÉrÊ dan menurut AbË ×Étim nama perawi tersebut adalah IbrÉhÊm bin

44

Opcit. ÙlËm al-×adÊth li Ibn ØolaÍ. Hlm 73. 45

Àbd Allah bin Yusuf al-Judai`. TaÍrÊr ÙlËm al-×adÊth. 2003. Muasasah ar-Riyan. Lubnan. Hlm 960. 46

Opcit. TadrÊb ar-RÉwÊ. Jilid 1. Hlm 228. 47

Ibn ×ajar. Ta`jÊl al-Manfaàt bi ZawaÊd RijÉl al-Immah al-Arbaàh. Cetakan Pertama. Dar al-Ma`Érif al-NizÉmiyÉh. Hlm 500. 48

Ibn Hajar al-ÀsqalÉnÊ. TahdhÊb al-TahdhÊb. 1995. Tahqiq: Ibrahim bin al-Zaibaq etc. Jilid Pertama. Muasasah ar-Risalah. Hlm 239. 49

Opcit. Ta`rÊf Ahlial-TaqdÊs bi MarÉtib al-MauÎufÊn bi al-TadlÊs. Hlm 68. 50

Nama beliau adalah Àbd al-MÉlik bin Àbd al-ÀzÊz bin JuraÊj, antara gurunya adalah antaranya a-ZubaÊr bin MËsÉ, ZahÊr bin MuàwÊyah, IsmaÊl binÀlÊyah dan sebagainya, manakala muridnya adalah antaranya ×amÉd bin Ziyad, SufyÉn bin ×abÊb, anaknya sendiri iaitu Àbd al-ÀzÊz bin Àbd al-Malik, , menurut Yahya bin

Sa`Êd beliau menilai Ibn JuraÊj dengan sekirannya beliau meriwayatkan dengan menggunakan lafaz

maka beliau telah mendengar,apabila beliau meriwayatkan dengan menggunakan lafaz atau maka

beliau telah membaca tetapi apabila beliau menggunakan lafaz maka riwayat tersebut lebih hampir kepada

perlu dianalisa, menurut pandangan ÀmrË bin ÀlÊ, beliau wafat pada tahun 149 hijrah. (Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fÊ Asma` ar-RijÉl. Jilid 6. Hlm 439) 51

Abi al-Hasan Ali bin Ùmar bin Muhammad ad-DaruthnÊ. Al-Ìllal al-WÉridah fi al-AÍadÊth an-NabawÊ. 1985.

Tahqiq: MaÍfuÐ al-RaÍman ZÊn Allah al-SalafÊ. Dar al-ÙoÊbah. Riyadh. Hlm 318. 52

×adÊth ini diriwayatkan didalam beberapa kitab ÍadÊth, antaranya Mu`jam al-AwÎaÏh no hadith: 5262, Mu`jam al-KabÊr li ÙobarÊ no ÍadÊth:1304, Ibn MÉjah no ÍadÊth: 1615, Musnad Abi Ya`lÉ no ÍadÊth: 6145,

Musnad al-BazzÉr no ÍadÊth: 8775. Kesemua sanad ini bertemu dari Ibn JuraÊj dari IbrahÊm bin Muhammad

bin Àbi Àtta`. Perawi tersebut telah dikritik oleh kebanyakkan ahli nuqqÉd antara Yahya bin Maìn: ,

AbÊ YaÍya: , an-NasÉi: . Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fÊ AsmÉ` ar-RijÉl. Jilid Pertama. Hlm 286.) 53

Kebanyakkan para ahli nuqqÉd mengkritik perawi ini dengan menilai beliau sebagai seperti pandangan

dari Yahya bin Sa`Êd dan Ibn AbÊ YaÍyÉ, manakala Ahmad bin ×anbal mengkritik perawi ini dengan

adapun menurut pandangan Yahya bin Ma`Ên menilai perawi ini dengan Ibid. Jilid Pertama. Hlm

286)

9


MuÍammad bin AbÊ YaÍyÉ54. Ini menjadi gambaran terhadap TadlÊs as-SyËyËkh yang telah dilakukan oleh Ibn JuraÊj disebabkan perawi tersebut telah dikritik oleh kebanyakkan ahli nuqqÉd.

TadlÊs al-TaswÊyÉh Umumnya mengetahui al-tadlÊs jenis ini juga sering berlaku didalam beberapa kitab ÍadÊth dan sering diulas permasalahan tersebut oleh beberapa tokoh ÍadÊth. Oleh itu, dalam membincangkan permasalahan berkaitan dengan TadlÊs al-TaswÊyÉh, terdapat beberapa perawi ÍadÊth yang sememangnya terkenal melakukan al-tadlÊs ini. Antaranya adalah al-WalÊd bin Muslim55 dan BaqÊyah bin al-WalÊd56. Kebanyakkan kitab musÏolaÍ al-ÍadÊth mendefinisikan TadlÊs al-TaswÊyÉh adalah perawi yang meriwayatkan ÍadÊth daripada gurunya kemudian mengugurkan perawi yang ÌhoÊf diantara dua orang perawi yang thiqah, dan kedua-dua perawi thiqah tersebut pernah bertemu diantara mereka

57. Justeru itu, para pengkaji melihat secara zahirnya dalam sanad ÍadÊth tersebut seperti tidak terdapat sebarang kecacatan. Ini disebabkan kesemua perawi dalam sanad itu bersambung secara zahirnya. Justeru itu, adalah menjadi satu kemestian kepada setiap para pengkaji untuk meniliti dan menganalisa setiap sanad khususnya sekiranya terdapat perawi yang terkenal dan sering melakukan TadlÊs al-TaswÊyÉh. Sebagai contohnya, Al-WalÊd bin Muslim telah dikenal pasti sering melakukan TadlÊs al-TaswÊyÉh apabila meriwayatkan dari al-Àuza`Ê58. Tidak dapat dinafikan al-ImÉm al-BukhÉrÊ dan al-ImÉm Muslim juga telah memasukkan perawi ini dalam kitab ÎaÍÊÍnya. Riwayat tersebut adalah:

"59

Demikian juga terdapat dalam ØaÍÊÍ Muslim:

54

Opcit. TahdhÊb al-TahdhÊb. Jilid Pertama Hlm 277. 55

Nama beliau adalah al-WalÊd bin Muslim al-QarsyÊ al-DimasyqÊ. Beliau lahir pada 119 hijrah dan wafat pada tahun 196 hijrah. Para ahli nuqÉd menilai beliau dengan al-ta`dÊl, umpamanya al-ÀjlÊ menilai beliau

dengan ثقة, Abi ×Étim menilai beliau dengan , Abi Mashar mengatakan apabila beliau menriwayatkan

ÍadÊth dari al-AuzÉÌ maka beliau mengambil dari golongan berdusta dan beliau menyembunyikan perawi-perawi tersebut. Perkara yang sama juga dinyatakan oleh Abu al-×asan al-Daruthni. (Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fi Asma` ar-RijÉl. Jilid Sepuluh. Hlm 576.) 56

Nama beliau adalah BaqÊyah bin al-WalÊd bin ØÉid bin Kaàb al-×amÎÊ. Beliau lahir pada tahun 110 hijrah dan wafat pada tahun 197 hijrah. Para ahli nuqÉd menilai beliau dengan al-ta`dÊl, umpamanya Ya`qub menilai beliau dengan ثقة, Ahmad bin Àbd Allah al-ÀjlÊ menilai beliau dengan ثقة, manakala an-NasÉie mengatakan sekiranya beliau meriwayatkan dengan lafaz ÍadathanÉ dan akhbaranÉ maka dinilai beliau dengan تقة. (Ibid. Jilid kedua. Hlm 83.) 57

Opcit. Athar Illal al-×adÊth fi Ikhtilaf al-FuqahÉ`. Jilid 1. Hlm 42. 58

Nama beliau adalah SyaÊbah bin al-AÍnaf al-Àuzaì. Beliau juga disebut dengan gelaran AbË al-NaÌar al-SyÉmÊ. Ibn ×ibbÉn meletakkan beliau didalam Kitab al-ThiqqÉt. (Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fi Asma` ar-RijÉl Jilid Keempat. Hlm 637) 59

Al-BukhÉrÊ. FatÍ Al-BÉrÊ bi SyaraÍ ØaÍÊÍ al-BukhÉrÊ. KitÉb al-BuyË`. Bab MÉ Yakaru fÊ BaÊ` al-Ùo`Ém wa Al-×ukrah. No ×adÊth 2131. (Lihat: FatÍ Al-BÉrÊ bi SyaraÍ ØaÍÊÍ al-BukhÉrÊ. 2004. Tahqiq Àbd al-Aziz bin

Àbd Allah bin Baz etc. Jilid Keempat. Dar al-×adÊth. Qaherah. Hlm 401.)

10


:

"60

Dalam hal ini para ulama` ÍadÊth, mereka berbeza pandangan untuk menguruskan perawi-perawi al-tadlÊs dalam al-ØaÍÊÍÉÊn61: Pandangan Pertama: Pandangan ini mengatakan riwayat tersebut adalah ÎaÍÊÍ dan bersambung, disebabkan riwayat àn pada al-tadlÊs tersebut dapat dibuktikan perawi tersebut mendengar pada riwayat yang lain, demikian pandangan ini telah dinyatakan oleh Ibn ØolÉÍ, an-NawÉwÊ, al-QuÏub al-×alabÊ62 dan al-ÀllÉÊ. Pandangan Kedua: Manakala pandangan yang di pengang oleh Ibn DaqÊq al-Ìd63, Ibn al-MarÍal64, al-Øan`ÉnÊ65 dan Ibn ×ajar, mereka mengatakan, mengunakan ÍadÊth-ÍadÊth al-mudallas di dalam Kitab ØaÍÊÍ al-BukhÉrÊ dan Kitab ØaÍÊÍ Muslim, sama seperti mengunakan riwayat-riwayat al-mudallas selain dari dua kitab tersebut. Permasalahan ini telah di bahas oleh pengkaji masa kini iaitu Dr. ÀwwÉd al-Khalaf dalam kajiannya yang bejudul RiwÉyat al-MudallisÊn fi ØaÍÊÍ al-BukhÉrÊ JamùhÉ TakhrÊjuha al-KalÉm ÀlaÊhÉ66. menurut SyeÊkh TaqÊ ad-DÊn ad- DaqÊq, dan dinaqalkan juga ungkapan ini di dalam TauÌÊÍ al-AfkÉr SyaraÍ TanqÊh al-AnÐÉr:

67"

“ini berdasarkan kepada kejahilan dan menetapkan sesuatu semata-mata dengan keberangkalian. Barangkali juga didakwakan sesungguhnya ijmak yang berlaku menyatakan bahawa kandungan kedua-dua kitab (ØaÍÊÍ al-BukhÉrÊ dan ØaÍÊÍ Muslim) menjadi dalil yang menunjukkan bahawa

60

Muslim. ØaÍÊÍ Muslim bi SyaraÍ an-NawÉwÊ. Kitab al-MusÉqÉt. Bab TaÍrÊm Thaman al-Kalb wa ×alwan al-KÉhin wa Mahr al-BahgyÊn wa an-Nahn Àn BayÊn al-SunËr. No ×adÊth 1568. (Lihat: ØaÍÊÍ Muslim bi SyaraÍ an-NawÉwÊ. 2001. Tahqiq ÌÎÉm aÎ-ØobabatÊ etc. Jilid Kelima. Dar al-×adÊth. Qaherah. Cetakan Keempat. Hlm 498.) 61

Opcit. RiwÉyat al-MudallisÊn fi ØaÍÊÍ al-BukhÉrÊ JamùhÉ TakhrÊjuha al-KalÉm ÀlaÊhÉ. Hlm 24. 62

Beliau adalah Àbd al-KarÊm bin Àbd al-NËrbin MunÊr, beliau wafat pada tahun 735 hijrah, menurut Ibn KathÊr beliau adalah salah seorang ùlama hadith yang berada di Mesir. (Lihat: http://www.dorar.net/hadith/mhd/735/ tarikh akses: 26 Jun 2017, jam 0109am). 63

Nama beliau adalah Taq ad-DÊn AbË al-FatÍ MuÍammad bin ÀlÊ bin Wahab bin MuÏÊ`, beliau lahir pada tahun 625 dalam bulan Sya`ban, antara tempat pengajian beliau adalah di Mesir dan Dasmyiq dan pernah berguru dengan beberapa tokoh antaranya adalah AÍmad bin Àbd ad-DÉim, az-ZÊn al-KhlÉlid, IbnÀbd as-SÉlam dan sebagainya, beliau wafat pada dalam bulan Safar pada tahun 702 hijrah. (Lihat: Opcit. ÙobaqÉt al-×ufaÐ. Hlm 232) 64

Nama beliau adalah MÉlik bin Àbd ar-Rahman bin Firaj bin Azraq, beliau dikenali dengan nama AbË al-×akim dan Ibn MarÍal, beliau lahir pada tahun 604 hijrah dan wafat pada tahun 699 hijrah; (Lihat; http://shamela.ws/index.php/author/2389 / tarikh akses; 06 Julai 2017, jam 1718 pm) 65

Nama beliau adalah Muhammad bin IsmÉÊl bin ØÉlih, beliau lahir pada tahun 1099 hijrah semasa bulan Jamad al-Akhir pada malam Jumaat, antara gurunya adalah as-SaÊd ZaÊd bin Muhammad bin al-×asan, ØÉlih bin al-×usaÊn, Àbd Allah bin AlÊ bin AÍmad dan sebagainya, beliau terkenal dengan kitabnya Subus al-SalÉm Syarah Bulugh al-Maram, beliau wafat pada tahun 1182 hijrah pada hari Selasa dalam bulan Sya`ban; (Lihat: Opcit. ÀlÉm li ZarkÉlÊ. Jilid 6. Hlm 38.) 66


Ibn ×ajar. An-Nukat àlÉ KitÉb Ibn ØolaÍ. 1984. Tahqiq: Dr. RubaÊ bin HÉdÊ Ùmar. Madinah. Cetakan Pertama. Hlm 635.

http://www.dorar.net/hadith/mhd/735/

http://shamela.ws/index.php/author/2389%20/

11


berlaku sama` pada ÍadÊth-ÍadÊth ini. Jika tidak sudah pasti ahli ijmak telah berijmak ke atas perkara yang salah dan ia terlarang”

Walaupun begitu terdapat beberapa perawi lagi yang melakukan TadlÊs al-TaswÊyÉh dan tidak hanya terbatas kepada perawi yang penulis nyatakan seperti Àbd ar-RaÍman bin ZiyÉd al-IfrÊqÊ68. Justeru itu, inilah contoh bagi mengambarkan keadaan TadlÊs al-TaswÊyÉh yang berlaku dalam periwayatan beberapa kitab ÍadÊth. Perbuatan seumpama ini adalah perbuatan yang dilarang disebabkan mereka berdusta bagi menampakkan kecantikan pada sesebuah sanad dengan menyembunyikan perawi yang telah dijarahkan oleh ahli nuqqÉd.

Hukum Meriwayatkan Riwayat al-TadlÊs Umumnya perbuatan al-tadlÊs itu adalah dilarang dan telah kritik oleh segolongan para ulama` silam seperti ×amÉd bin ZiyÉd69, Àbd Allah bin al-MubÉrak70, SulaÊmÉn bin DaËd al-MinqarÊ71 dan sebagainya72. Sehinggakan Syu`bah73 mengatakan al-tadlÊs itu adalah saudara kepada berdusta74. Oleh itu, apabila seseorang itu meriwayatkan riwayat-riwayat al-tadlÊs, maka ianya tidak terlepas dari hukum-hukum periwayatan yang akan dijelaskan. Maka untuk menghuraikan permasalahan ini para ulama` telah berbeza pandangan bagi menerima riwayat-riwayat al-tadlÊs. Berikut pandangan para ulama`:

68

Nama beliau adalah Àbd ar-Rahman bin ZiyÉd bin Anàm bin Manbih bin al-NamÉdah, dikatakan gelaran

beliau adalah AbË KhÉlid al-IfrÊqÊ. AÍmad bin ×anbal telah menilai beliau dengan , pada tempat yang

lain beliau mengatakan , YaÍya bin Ma`Ên menilai beliau dengan , ØÉliÍ bin MuÍammad al-

BaghdÉdÊ menilai beliau dengan , al-TirmidhÊ menilai beliau juga dengan , beliau wafat pada 156

hijrah di Afrika. (Lihat: Ibid. Jilid 6. Hlm 132. 69

Nama beliau adalah ×amÉd bin ZÊyad bin Dirham al-AzdÊ al-JahÌamÊ, antara gurunya adalah Anas bin SirÊn, Bahiz bin ×akim bin MuàwÊyah ×aidah al-QusaÊrÊ, HilÉl bin Basyar manakala antara murid beliau pula adalah Waki` bin JaraÍ, YaÍya bin SaÊd al-QatthÉn, YaÍyÉ bin YaÍyÉ al-NaÊsabËrÊ; Àbd ar-Rahman bin Mahdi pernah mengatakan antara para imam untuk umat pada zaman mereka adalah antara SufyÉn al-ThaËrÊ di Kuffah, MÉlik di ×ijjÉz, al-AuzÉÌ di Syam dan ×amÉd di Basrah, beliau wafat pada tahun 179 hijrah dalam malam ke 10 di bulan Ramadhan di hari Jumaat. (Lihat: Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fi Asma` ar-RijÉl. Jilid Ketiga. Hlm 103) 70

Nama beliau adalah Àbd Allah bin al-MubÉrak bin WÉÌaÍ al-×anÐalÊ al-TamÊmÊ, antara gurunya adalah IbrÉhÊm bin Sa`Êd, IbrÉhÊm bin Ùqbah, RabÊàh bin UthmÉn dan lain lagi, manakala antara muridnya adalah IbrÉhÊm bin Àbd Allah al-KhÉlil, AÍmad bin JamÊl al-MarËzÊ, Ma`mar bin RÉsyid dan sebagainya, beliau lahir pada tahun 112 hijrah dan wafat pada tahun 181 hijrah, menurut pandangan MuÍammad bin Saìd. (Lihat: Ibid. Jilid Kelima. Hlm 576) 71

Nama beliau adalah SulaÊman bin DaËd bin Basyar al-MinqarÊ, Antara gurunya adalah Ja`far bin SulaÊmÉn, ×ammad bin Ziyad dan lain lagi, manakala antara muridnya pula adalah AbË QilÉbah al-Riqasyi, AbË Muslim

al-Kaji, al-×asan bin SufyÉn dan sebagainya, an-NasÉie menilai beliau dengan adapun al-BukhÉrÊ juga

menilai beliau dengan beliau wafat pada tahun 234 hijrah; (Lihat: ad-DhahabÊ. Tazkirah al-

×ufÉÐ. 1998. Jilid 2. Dar al-Kutub al-Àlamiyah. Beirut. Cetakan Pertama. Hlm 488) 72

Opcit. Al-TadlÊs wa al-MudallisËn DirÉsah Àmmah. Hlm 43. 73

Nama beliau adalah Syu`bah bin al-×ajjaj bin al-WarËd, antara gurunya adalah AbÉn bin Taglab, Àbd al-KhÉliq bin Salamah, ÙbaÊd Allah bin Ùmar dan banyak lagi, manakala antara muridnya adalah IbrÉhÊm bin Saàd az-ZuhrÊ, IbrÉhÊm bin ÙahmÉn, Asad bin MËsÉ, ramai ulama` silam memuji ketinggian ilmu Syu`bah antara yang memuji beliau adalah al-ImÉm AÍma bin ×anbal yang mengatakan Syu`bah lebih thiqah jika dibandingkan dengan Sufyan. beliau lahir pada tahun 86 hijrah dan wafat pada tahun 106 hijrah(Lihat; Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fi Asma` ar-RijÉl. Jilid Keempat. Hlm 583) 74

Opcit. SyaraÍ Ìllal al-TirmidhÊ. Hlm 217.

12


Pertama: Riwayat-riwayat tersebut diterima secara mutlak75, penerimaan riwayat tersebut adalah samada perawi tersebut jelas mendengar ataupun sebaliknya76. Kedua; Riwayat-riwayat tersebut ditolak secara mutlak, dan tidak diterima riwayat-riwayat ànànah sehingga mereka jelas mendengar, penetapan hukum ini juga digunakan pada pengertian TadlÊs al-IsnÉd disisi Ibn ×ajar al-ÀsqalÉnÊ77. Perlu diketahui bahawa penetapan hukum pada bahagian inilah yang mashyur. Ketiga; Tidak diterima riwayat ànànah bagi perawi yang meriwayatkan dari perawi yang hidup sezaman, sehingga terbukti perawi tersebut bertemu pada zaman tersebut78. Oleh itu, cukup dapat dibuktikan terdapat satu riwayat bahawa seseorang perawi tersebut mendengar dari perawi lain pada zaman tersebut. Walaupun begitu, al-ImÉm AÍmad, beliau tawaqËf dalam menerima riwayat-riwayat seumpama ini.

79

“dan adapun al-ImÉm AÍmad, beliau tawÉquf dalam masalah ini, AbË DËd telah berkata: aku telah mendengar seseorang bertanya kepada AÍmad (bin ×anbal) adakah beliau mengetahui al-tadlÊs dan berhujah apabila tidak mengunakan lafaz, ثنيحد atau سمعت? Maka kata beliau; “aku tidak tahu”

Justeru itu, untuk menguruskan perawi al-mudallis yang banyak meriwayatkan riwayat-riwayat al-tadlÊs perlu dilihat kepada dua bahagian80: Pertama: tidak diterima riwayat-riwayat ànànah selagi mana tidak dapat dibuktikan perawi tersebut telah bertemu dengan gurunya. Dalam hal ini, berbagai istilah yang digunakan bagi mengambarkan tentang hal ini, contohnya فالن من سماعا له أعرف ال , Kedua; riwayat-riwayat ànànah diterima selepas dibuktikan perawi itu berjumpa dengan gurunya secara keseluruhan81. Apabila seseorang perawi banyak meriwayatkan riwayat-riwayat al-tadlÊs dalam konteks yang kedua ini, perlu dibuktikan perawi itu mendengar dan berjumpa dengan gurunya pada ÍadÊth-ÍadÊth yang lain. Jenis-jenis Tadlis Di Sisi Ibn ×ibbÉn

Al-TadlÊs dalam Bahasa Arab diambil kata akar al-dalas yang bermaksud tertutup dan gelap82. Pada istilah ilmu ÍadÊth, definisi al-tadlÊs berbeza mengikut jenis-jenisnya. Ibn ×ibbÉn menjelaskan dalam sebahagiannya karyanya isu al-tadlÊs dan jenis-jenisnya. Penulis akan menjelaskan dalam sub topik ini jenis-jenis al-tadlis di sisi Ibn ×ibbÉn dengan membawakan kalam beliau dalam karyanya. Antara al-tadlÊs yang Ibn ×ibbÉn nyatakan dalam karyanya ialah:

75

Opcit. Mursal al-KhafÊ wa Àlaqatahu bi al-TadlÊs Dirasah NaÐariyyÉh wa TaÏbikiyyÉh àlÉ: MarwwiyÉh al-×asan al-BaÎrÊ. Jilid Pertama. Hlm 220. 76



Ibid. 79

Opcit. Syarah. Ìllal al-TirmidhÊ. Hlm 217. 80



AbË al-×usaÊnÊ AÍmad bin FÉris. Mu`jam MuqÉyÊs al-Lughah li Ibn FÉris. 1979. Tahqiq: Àbd as-SalÉm MuÍammad HÉrËn. Jilid 2. Dar al-Fikr. Hlm 296.

13


i. TadlÊs al-IsnÉd TadlÊs al-IsnÉd ialah seorang perawi meriwayatkan dari seseorang yang beliau pernah dengar hadÊth yang beliau tidak dengar secara langsung atau riwayat perawi sesebuah hadÊth dari orang yang beliau tidak dengar tetapi beliau membayangkan beliau mendengar darinya83. Ibn ×ibbÉn menjelaskan bahawa beliau tidak menerima riwayat mudallis yang melakukan TadlÊs al-IsnÉd melainkan mudallis tersebut menyatakan bahawa beliau mendengar dari gurunya. Ibn ×ibbÉn menjelaskan:

.84

“jenis yang ketiga: perawi-perawi yang thiqah yang al-mudallis mereka juga menyembunyikan (nama guru mereka) dalam khabar mereka umpamanya Qatadah, Yahya bin Abi Khathir, al-Àmasyh, Abu IshÉq, Ibn JuraÊj, Ibn IshÉq, al-ThaËrÊ, HusaÊm dan seumpamanya dan bilangan mereka banyak, mereka dari kalangan para imam yang diredhoi dan ahli wara` didalam agama. Mereka menulis segalanya dari guru mereka, meriwayatkan daripada siapa yang mereka dengar, mereka juga kadangkala melakukan al-tadlÊs dari guru mereka selepas mereka mendengar darinya daripada kalangan yang dinilai lemah, tidak harus berhujjah dengan khabar mereka. Selagi mana perawi al-mudallis tidak akan menyebut dalam khabarnya walaupun dia adalah thiqah “telah diceritakan kepada aku” atau “aku mendengar” maka tidak diharuskan berhujjah dengan khabar tersebut”

Jelas dari kalam Ibn ×ibbÉn di atas bahawa beliau tidak berhujah dengan riwayat mudallis kerana berkemungkinan mereka mendengar dari perawi ÌaÊf kemudian mereka melakukan al-tadlÊs. Oleh itu, Ibn ×ibbÉn meletakkan syarat mudallis perlu nyatakan beliau mendengar dari gurunya supaya ternafi ‘illah al-ÏadlÊs dalam riwayatnya. Penting juga untuk ditekankan di sini ialah Ibn ×ibbÉn tidak hanya mengkhususkan al-tadlÊs kepada riwayat perawi dari orang yang beliau pernah dengar sahaja, sebaliknya al-tadlÊs di sisi Ibn ×ibbÉn merangkumi riwayat seseorang dari orang yang beliau tidak pernah dengari dengan lafaz yang membayangkan beliau dengar secara langsung. Ini dipanggil al-Mursal al-KhafÊ di sisi ulama hadis al-mutaÉkhirÊn. Ibn ×ibbÉn berkata:

85

“SyuÊb bin RazÊq AbË SyaÊbah, beliau adalah dari penduduk SyÉm, beliau telah meriwayatkan daripada ÀÏÏÉ` al-KharÉsÉnÊ dan ÀÏÏa` tidak pernah melihat seorang sahabat Nabi s.a.w dan riwayat dari mereka semuanya adalah al-mudallis.

83

Opcit. ÙlËm al-×adÊth li Ibn ØolaÍ. Hlm 73. 84

Opcit. Al-MajrËÍÊn min al-MuÍadÊthÊn. Jilid Pertama.Hlm 94. 85

Opcit. At-ThiqqÉt. Jilid 5. Hlm 216.

14


ii. TadlÊs al-SyËyËkh TadlÊs al-SyËyËkh ialah apabila seorang perawi menamakan, memberi kunyah, menggelarkan atau menyifatkan gurunya dengan nama yang tidak masyhur supaya dia tidak dikenali86. Al-TadlÊs ini dinamakan TadlÊs al-AsmÉ’ juga kerana perawi mengubah nama guru yang masyhur dan digantikan dengan nama yang kurang masyhur supaya dia tidak dikenali. Ibn ×ibbÉn menjelaskan gambaran TadlÊs al-SyËyËkh dengan berkata:

87

“golongan daripada perawi yang thiqqah mereka meriwayatkan daripada golongan yang Ìhoif lagi berdusta, dan mereka diberikan gelaran sehingga tidak dikenali”

Ibn Hibban menjelaskan lagi:

.88

“dan contoh lain adalah apabila al-WalÊd bin Muslim apabila berkata: telah menceritakan kepada kami AbË ÀmrË, maka siapakah yang diragukan mereka? Al-ÀuzÉ`Ê menyangka Àbd ar-RaÍman bin YazÊd bin TamÊm89 sesungguhnya kami mendengar keselurahannya riwayat daripada az-ZuhrÊ”

iii. TadlÊs al-TaswÊyah

TadlÊs al-TaswÊyah ialah jenis al-tadlÊs yang paling buruk. Perawi mudallis yang melakukan al-tadlis ini menyembunyikan perawi ÌaÊf di pertengahan sanad yang mana dia berada diantara dua perawi tsiqah dan kedua perawi tsiqah tersebut pernah bertemu antara satu sama lain.90 Ibn Hibban menjelaskan contoh bagi al-tadlÊs ini dengan berkata:

91

“daripada golongan al-mutaÉkhirÊn mereka semua menjelaskan khabar, apabila di antara dua orang perawi thiqqah terdapat perawi ÌÍoÊf, dan mereka mengugurkan “perawi

86

Opcit. TadrÊb ar-RÉwÊ. Jilid 1. Hlm 228. 87

Opcit. Al-MajrËÍÊn min al-MuÍadÊthÊn. Jilid 1. Hlm 85 88

Ibid. 89

Nama beliau adalah Àbd ar-RaÍman bin YazÊd bin TamÊm al-SalamÊ ad-DimasqÊ, antara gurunya adalah BilÉl bin Saìd, ZiyÉd bin Aslam, AlÊ bin BazÊmah, MakhËl al-SyÉmÊ, manakala antara muridnya adalah anakny sendiri iaitu al-×asan bin ÀBd ar-RaÍman bin YazÊd bin TamÊm, HusaÊn bin ÀlÊ al-Ja`fÊ, al-WalÊd bin

Muslim, al-ImÉm al-BukhÉrÊ menilai beliau dengan Àbd ar-RaÍman bin IbrÉhÊm menilai beliau dengan

sekiranya meriwayatkan dari az-ZuhrÊ, adapun YaÍyÉ bin Ma`Ên menilai beliau dengan pada

riwayat dengan al-ZuhrÊ, AbË DaËd menilai beliau dengan (Lihat: Opcit. TahdhÊb al-KamÉl fi Asma`

ar-RijÉl Jilid 6. Hlm 303) 90

Opcit. Opcit. TadrÊb ar-RÉwÊ. Jilid 1. Hlm 224 91

Opcit. Al-MajrËÍÊn min al-MuÍadÊthÊn. Jilid Pertama.Hlm 87.

15


yang ÌhoÊf di antara kedua-dua perawi yang thiqqah tersebut dan menampakkan seolah-olah khabar tersebut bersambung, apabila telah mendengar orang yang mendengar khabar tersebut, maka khabar tersebut diriwayatkan oleh perawi yang thiqah dan seolah-olah khabar tersebut adalah ÎaÍÊÍ”

Ini semua jenis-jenis al-tadlÊs yang disebutkan oleh Ibn ×ibbÉn dalam karyanya. Tidak dinafikan bahawa terdapat lagi jenis al-tadlÊs yang lain yang beliau tidak sebutkan seperti Tadlis al-‘Atf, Tadlis al-Qat’ dan lain-lain lagi. Namun ia tidak disebutkan oleh Ibn ×ibbÉn kerana mungkin ia jarang berlaku. Mungkin juga beliau sebutkan tetapi dalam karyanya yang lain yang tidak sampai kepada kita atau karyanya masih dalam bentuk manuskrip. Antara bukti yang menunjukkan beliau pernah sebutkan jenis-jenis al-tadlÊs yang lain dalam karyanya ialah kata-kata berikut ketika membicarakan tentang al-tadlÊs dalam kitab al-MajrËÍÊn min al-MuÍadithÊn:

.92

Terzahir dari teks ini bahawasanya Ibn ×ibbÉn telah menghuraikan isu-isu al-tadlÊs secara terperinci dalam kitab SyaraÊt al-AkhbÉr. Namun apa yang menyedihkan kitab ini tidak sampai kepada kita.

i. Pandangan Ibn ×ibbÉn Mengenai Syarat Menerima Riwayat Mudallis

Ibn ×ibbÉn menjelaskan syarat-syarat yang perlu ada untuk menerima riwayat mudallisin. Syarat-syarat tersebut ialah: - Jika perawi tersebut adalah mudallis yang melakukan TadlÊs al-IsnÉd maka dia

perlu menjelaskan yang dia mendengar dari gurunya secara jelas. Ibn Hibban mensyaratkan untuk menerima riwayat mudallis, perawi tersebut perlu nyatakan secara jelas bahawa beliau mendengar dari gurunya supaya ternafi kebarangkalian wujudnya perawi ÌaÊf antara mudallis tersebut dan gurunya93. Apa yang disyaratkan oleh Ibn ×ibbÉn ini selari dengan pandangan majoriti muÍaddithÊn.

- Jika perawi tersebut melakukan TadlÊs al-SyËyËkh disyaratkan untuk kita mengenali guru tersebut. Ibn ×ibbÉn mensyaratkan untuk menerima riwayat mudallis yang melakukan TadlÊs al-SyËyËkh supaya dikenali guru tersebut dan dia merupakan perawi yang diterima riwayatnya. Ibn Hibban menjelaskan:

"94.

Jelas kelihatan bahawa apa yang digariskan oleh Ibn Hibban ini selari dengan apa yang dilakukan oleh majoriti muÍaddithÊn. (al-Zarkasyi, 1998, al-Judaic, 1993)

92

Ibid. Hlm 86. 93

Ibid. Hlm 94. 94

Ibid.Hlm 85.

16


- Jika perawi tersebut melakukan TadlÊs al-TaswÊyah maka: MuÍaddithÊn berpandangan bahawa riwayat perawi mudallis seperti ini disyaratkan beliau mesti menyatakan lafaz al-taÎrÊÍ bi al-sama’ di setiap peringkat sanad95. Namun, penulis tidak menjumpai teks Ibn ×ibbÉn dalam isu ini. Bahkan beliau mengkategorikan tadlÊs ini dalam senarai ÍadÊth yang ditolak. Tetapi boleh disimpulkan bahawa pandangan Ibn ×ibbÉn dalam isu ini tidak bercanggah dengan apa yang digariskan oleh majoriti muÍaddithÊn kerana beliau meletakkan syarat al-taÎriÍ bi al-samÉ’ untuk menerima riwayat mudallis TadlÊs al-IsnÉd supaya ternafi kebarangkalian wujudnya perawi ÌaÊf dalam sanad. Majoriti muÍaddithÊn yang mensyaratkan al-taÎrÊÍ bi al-samÉ’ di setiap peringkat sanad bagi TadlÊs al-TaswÊah juga diasaskan dengan alasan yang sama. Tetapi riwayat Ibn ×ibbÉn dari ØofwÉn bin Øalih al-DimasyqÊ, MuÍammad bin Musaffa al-HimÎÊ dan al-WalÊd bin Muslim tidak menunjukkan beliau menerima riwayat perawi TadlÊs al-TaswÊah kerana sebab berikut: 1. Al-WalÊd bin Muslim walaupun dikategorikan sebagai mudallis yang melakukan

TadlÊs al-TaswÊah oleh muÍaddithÊn tetapi Ibn ×ibbÉn tidak mengkategorikan beliau sebagai mudallis TadlÊs al-TaswÊah96. Sebaliknya Ibn ×ibbÉn hanya menyatakan beliau melakukan TadlÊs al-SyËyËkh semata-mata97

2. Manakala ØofwÉn bin Salih al-DimasyqÊ dan Muhammad bin Musaffa al-HimÎÊ pula walaupun keduanya adalah mudallis TadlÊs al-TaswÊah tetapi Ibn ×ibbÉn meriwayatkan riwayat mereka yang disokong oleh mutaba’at dan syawahid98.

95

MÉhir YÉsÊn al-FaÍl. AthÉr IkhtilÉf al-MutËn wa al-AsÉnÊd fÊ IkhtilÉf al-FuqahÉ`. 2009. Dar al-Kutub al-Àlamiyah. Lubnan. Hlm 42. 96

Al-ÀlaÊ. JÉmi` al-TaÍÎÊl fÊ al-AhkÉm al-MarÉsÊl. 1986. Tahqiq: ×amdÊ Àbd al-MajÊd al-SalafÊ. Àlim al-Kutub. Beirut. Hlm 111. 97

Opcit. Al-MajrËÍÊn min al-MuÍadÊthÊn. Jilid Pertama.Hlm 85. 98

Ibid. Hlm 88.

TADLIS DI SISI IBN HIBBAN: SATU KAJIAN...

Documents

Transcript of TADLIS DI SISI IBN HIBBAN: SATU KAJIAN...