Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

198
(1) hejemveelekeâ hee"dÙe›eâce (meceepe efJe%eeve efJeÅeeMeeKee) fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriq je~ ¼lsDVj&,Q½] fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriq je~ ¼lsDVj&,Q½] fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriq je~ ¼lsDVj&,Q½] fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriq je~ ¼lsDVj&,Q½] QkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] m QkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] m QkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] m QkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] m-iz iz iz iz- www.uprtouallahabad.org.in

Transcript of Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

Page 1: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(1)

hejemveelekeâ hee"dÙe›eâce (meceepe efJe%eeve efJeÅeeMeeKee)

fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriqje~ ¼lsDVj&,Q½]fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriqje~ ¼lsDVj&,Q½]fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriqje~ ¼lsDVj&,Q½]fo'ofo|ky; ifjlj 'kkfUriqje~ ¼lsDVj&,Q½] QkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] mQkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] mQkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] mQkQkeÅ] bykgkckn & 211 013] m----iziziziz----

www.uprtouallahabad.org.in

Page 2: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(2)

hee"dÙe›eâce ØekeâeMeve meefceefle

[e@. SÛe. meer. peeÙemeJeeue (Jeefj‰ hejeceMe&oelee) - mebÙeespekeâ

ßeer DeÛÚsueeue (ØeJeòeâe – mebmke=âle) - meomÙe

[e@. %eeve ØekeâeMe ÙeeoJe (ØeJeòeâe – ØeyevOe MeeŒe) - meomÙe

[e@. jece ØeJesMe jeÙe (ØeJeòeâe – he$ekeâeefjlee SJeb pevemebÛeej) - meomÙe

[e@. oerhe efMeKee (hejeceMe&oelee – jepeveerefleMeeŒe) - meomÙe

[e@. efmcelee De«eJeeue (hejeceMe&oelee – mebmke=âle) - meomÙe

ßeer jeefpele jece ÙeeoJe (ØeJeòeâe – keâchÙetšj efJe%eeve) - meomÙe

ßeer efpelesvõ ÙeeoJe (hejeceMe&oelee – oMe&veMeeŒe) - meomÙe Øemlegefle : [e@. (ßeerceleer) ™efÛe yeepehesF& (ØeJeòeâe – efnvoer)

Page 3: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(3)

hejemveelekeâ hee"dÙe›eâce meceepe efJe%eeve efJeÅeeMeeKee

Gòej ØeosMe jepeef<e& šC[ve cegkeäle efJeMJeefJeÅeeueÙe kesâ meceepe efJe%eeve efJeÅeeMeeKee kesâ meewpevÙe mes meceepe efJe%eeve efJeefYeVe meceepeesheÙeesieer DeeÙeeceeW keâer efMe#ee oer peeleer nw~ Fmekesâ Devleie&le Deeves Jeeues hee"Ÿe›eâceeW kesâ efvecee&Ce ceW iegCeJeòee kesâ Øeefle efJeMes<e OÙeeve jkeäKee ieÙee nw~ meceepe efJe%eeve keâe DeOÙeÙeve keâjves Jeeues Úe$e-Úe$eeDeeW kesâ hejeceMe& JÙeeKÙeeve kesâ efueS efJe<eÙe efJeMes<e%e ÙeesiÙe SJeb DevegYeJeer efMe#ekeâ efveÙeesefpele nQ~ Fme efJeÅeeMeeKee keâe ØeÙeeme nw efkeâ Fme efJe<eÙe ceW efMe#ee Øeehle keâjves Jeeues DeYÙeLeea Deheves ‘mJe’ kesâ keâeÙeeX kesâ DeueeJee Deheves osMe keâer meeceeefpekeâ mebjÛevee keâes Deewj DeefOekeâ mJemLe SJeb cepeyetle yevee keâj Deheves ØeosMe Je osMe keâer mesJee ceW Yeer Dehevee ceneve Ùeesieoeve oskeâj Fme efJeMJeefJeÅeeueÙe keâe Yeer veece jesMeve keâjW~

Jele&ceeve meceÙe ceW meceepe efJe%eeve efJeÅeeMeeKee kesâ Devleie&le pees hejemveelekeâ hee"Ÿe›eâce ÛeueeÙes pee jns nQ Jes efvecveJele nQ~

1. hejemveelekeâ (Sce.S.) meceepeMeeŒe (MASY)

2. hejemveelekeâ (Sce.S.) meceepe keâeÙe& (MASW)

3. hejemveelekeâ (Sce.S.) Fefleneme (MAHY)

4. hejemveelekeâ (Sce.S.) jepeveerefle MeeŒe (MAPS)

5. hejemveelekeâ (Sce.Sme.meer.) meebefKÙekeâerr (M.Sc. Stat.)

6. hejemveelekeâ (Sce.Sme.meer.) pewJe jmeeÙeve (M.Sc. Bio-Chemistry)

7. heÙee&JejCe SJeb mebOe=le efJekeâeme ceW mveelekeâesòej ef[hueescee keâesme&& (PGD-ESD) [e@0 (Sce0 Sve0 efmebn) meceepe efJe%eeve efJeÅeeMeeKee G0 Øe0 jepeef<e& šC[ve ceg0efJe0efJe0 Fueeneyeeo

Page 4: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(4)

fo"k; lwphfo"k; lwphfo"k; lwphfo"k; lwph

dk;ZØe dk;ZØe dk;ZØe dk;ZØe i`"B la[;ki`"B la[;ki`"B la[;ki`"B la[;k

1- Sce0S0Sme0JeeF&0 - 1 - 31

2- Sce0S0Sme0[yuÙet0 - 32 - 38

3- Sce0S0SÛe0JeeF&0 - 39 - 117

4- Sce0S0heer0Sme0 - 118 - 164

5- heer0peer0Sme0šer0S0šer0 - 165 - 168

6- heer0peer0yeer0meer0SÛe0 - 169 - 170

7- heer0peer0[er0-F&0Sme0[er0 - 171 - 192

Page 5: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(1)

MASY-01 ØeLece KeC[- Yeejle ceW meceepeMeem$e keâe GodYeJe SJeb efJekeâeme

FkeâeF&-1 Yeejle ceW meceepeMeem$eerÙe efÛevleve keâer meeceeefpekeâ he=‰Yetefce

1. ØeeÛeerve meeceeefpekeâ efJeÛeej

2. ceOÙekeâeueerve meeceeefpekeâ efÛebleve kesâ DeeÙeece

3. Yeejle ceW meceepeMeem$e keâe efJekeâeme SJeb GheefveJesMeJeeo

4. meeceeefpekeâ – Oeeefce&keâ Deevoesueve

5. Yeejle kesâ mJelev$elee mebIe<e& keâer meeceeefpekeâ he=‰Yetefce

FkeâeF&-2 Yeejle ceW meceepeMeem$eerÙe efÛebleve keâer JewÛeeefjkeâ he=‰Yetefce SJeb efJekeâeme

1. mJeleb$elee hetJe& keâer meceepeMeem$eerÙe efJeÛeejOeeje

2. mebmLeeheve 1950 mes hetJe& keâe keâeue

3. mJeleb$elee heMÛeeled keâer meceepeMeem$eerÙe ØeJe=efòeÙeeB

4. meceepeMeem$e keâe Skeâ mewæeefvlekeâ SJeb JÙeeJeneefjkeâ efJe<eÙe kesâ ¤he ceW efJekeâeme

5. meceepeMeem$e keâe Skeâ mewæeefvlekeâ SJeb JÙeeJeneefjkeâ efJe<eÙe kesâ ¤he ceW efJekeâeme

6. Yeejle ceW meceepeMeem$e SJeb meeceeefpekeâ ceeveJeMeem$e kesâ ceOÙe mecyevOe SJeb efJekeâeme

FkeâeF&-3 Yeejle ceW meceepeMeem$e kesâ mebmLeehekeâ

1. Yeejle ceW meceepeMeem$e kesâ De«eCeer mebmLeehekeâ

2. jeOeekeâceue cegKepeea

3. ieesefJevo meoeefMeJe OegefjÙes (peer.Sme. OegefjS)

(i) peerJeve efÛe$eCe

(ii) kesâvõerÙe efJeÛeej

(iii) cenlJehetCe& jÛeveeSB

FkeâeF&-4 Yeejle ceW meceepeMeem$eerÙe efJeMues<eCe kesâ Gheeiece

1. Yeejle ceW meceepeMeem$eerÙe efJeMues<eCe kesâ Gheeiece

2. oeMe&efvekeâ Gheeiece

3. meebmke=âeflekeâ Gheeiece

Page 6: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(2)

4. mebjÛeveelcekeâ – ØekeâeÙee&lcekeâ Gheeiece

5. ÉvÉelcekeâ – Ssefleneefmekeâ Gheeiece

6. met#ce-meceepeMeem$eerÙe Gheeiece

(i) Øeleerkeâelcekeâ Devle: ef›eâÙeeJeeo

(ii) meeceeefpekeâ efJeefveceÙe efmeæevle

7. ØeIešveMeem$eerÙe Gheeiece

8. ueeskeâ efJeefOe efJe%eeve Gheeiece

FkeâeF&-5 Yeejle ceW meceepeMeem$e kesâ DeOÙeÙeve kesâ kesâvõerÙe cegös SJeb #es$eerÙe DeOÙeÙeve

1. YeejleerÙe meceepeMeem$e SJeb veJeerve MeesOe ØeJe=efòeÙeeB

2. peeefle, heefjJeej Deewj veelesoejer kesâ DeOÙeÙeve

3. «eeceerCe DeOÙeÙeve Je pevepeeleerÙe MeesOe

4. meeceeefpekeâ Deevoesueve Je meeceeefpekeâ ieefleMeeruelee kesâ DeOÙeÙeve

5. DeewÅeesefiekeâ meceepeMeem$e mes mecyeefvOele DeOÙeÙeve

6. DeeOegefvekeâerkeâjCe, efJekeâeme SJeb meeceeefpekeâ heefjJele&ve kesâ DeOÙeÙeve

FkeâeF&-6 YeejleerÙe meceepeMeem$e SJeb veJe-meceepeMeem$eerÙe efJeceMe&

1. JewMJeerkeâjCe Deewj YeejleerÙe meceepe

2. veJe meeceeefpekeâ Deevoesueve SJeb heefjefmLeMeem$eerÙe DeOÙeÙeve

3. Øepeeeflekeâlee keâe efJeceMe&

4. GheYeesòeâeJeeo keâer mebmke=âefle

5. pevemebÛeej keâe meeceepeMeem$e

6. YeejleerÙe meceepe kesâ Gòej DeeOegefvekeâ efmLeefleÙeeB

FkeâeF&-7 ceveg SJeb cevegmce=efle : mecekeâeueerve heefjÂMÙe

1. mecekeâeueerve meeceeefpekeâ oMe&ve

2. ceveg Deeefoheg®<e cele JewefYevÙe

3. yeÇeÿeCe Ùegie keâe Glkeâ<e& SJeb cevegmce=efle keâer meebmke=âeflekeâ he=‰Yetefce

4. me=ef° Je meceepe keâer jÛevee

Page 7: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(3)

FkeâeF&-8 ceveg keâer meeceeefpekeâ efJeÛeejOeeje

1. Oece& kesâ mecyevOe ceW efJeÛeej

2. Deeßece JÙeJemLee kesâ mecyevOe ceW efJeÛeej

3. JeCe& JÙeJemLee leLee JeCe& Oece&

4. efJeJeen Je heefjJeej kesâ yeejs ceW efJeÛeej

5. meceepe ceW veejer keâer efmLeefle

6. keâce& keâe efmeæevle

7. mebmkeâej

FkeâeF&-9 ceveg kesâ jepeveereflekeâ efJeÛeej

1. jepÙe keâe mJe¤he

2. jepe JÙeJemLee

3. vÙeeÙe JÙeJemLee

4. GheYeesòeâeJeeo keâer mebmke=âefle

FkeâeF&-10 ceveg kesâ JÙeJenej efve¤heCe mecyevOeer efJeÛeej

1. peerJe peiele kesâ Øeefle JÙeJenej

(i) mJeÙeb kesâ Øeefle JÙeJenej

(ii) meceepe kesâ Øeefle JÙeJenej

2. ØeeÙeefMÛele efve¤heCe mecyevOeer JÙeJenej

3. DeMeewÛe efve¤heCe mecyevOeer efJeÛeej

4. ßeeæ efJeefOe kesâ mevoYe& ceW ceveg kesâ efJeÛeej

5. heÙee&JejCe kesâ Øeefle JÙeJenej efve¤heCe mecyevOeer efJeÛeej

FkeâeF&-11 keâewefšuÙe, DeLe&Meem$e leLee Ûeej efJeOeeSB

1. keâewefšuÙe

2. DeLe&Meem$e

3. Ûeej efJeOeeSB

Page 8: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(4)

FkeâeF&-12 keâewefšuÙe kesâ jepÙe efJe<eÙekeâ efJeÛeej

1. jepÙe keâer Glheefòe

2. jepÙe meòee keâer meele Øeeke=âefleÙeeW kesâ iegCe

(i) mJeeceer (jepee) kesâ iegCe, jepÙe keâe GòejeefOekeâej

(ii) DeceelÙe, peveheo leLee ogie& kesâ iegCe

DeceelÙe kesâ iegCe

peveheo kesâ iegCe

ogie& kesâ iegCe

(iii) keâes<e, ob[ leLee efce$e kesâ iegCe

keâes<e kesâ iegCe

ob[ (mesvee) kesâ iegCe

efce$e kesâ iegCe

3. cebef$e heefj<eod

4. cebef$eceC[ue

FkeâeF&-13 keâewefšuÙe keâer ØeMeemeefvekeâ leLee yee¢e veerefle

1. ogie& DeLeJee hegj peveheo mebie"ve

(i) peveheo mebie"ve

2. ceC[ue efmeæevle

(i) Deefj jepÙe (ii) efce$e jepÙe (iii) ceOÙece jepÙe (iv) Goemeerve jepÙe

3. <ee[diegCÙe ceb$e

4. GheYeesòeâeJeeo keâer mebmke=âefle

(i) meefvOe (ii) efJe«en (iii) Deemeve (iv) Ùeeve (v) ÉwOeerceeve

FkeâeF&-14 ßeer DejefJevo Iees<e – peerJeve Je=òe, ke=âefleÙeeB Deewj cegKÙe efJeÛeej

1. peerJeve Je=òe

(i) Yeejle ueewšves kesâ yeeo

Page 9: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(5)

2. efÛeblekeâeW Deewj IešveeDeeW keâe Gve hej ØeYeeJe

3. ke=âefleÙeeB

4. cegKÙe efJeÛeej

1. hejce lelJe 2. hejce lelJe Deewj me=ef° 3. Deefle ceeveme

4. Ûeslevee keâer DehetJe& Ùee$ee 5. ceeveme (ceve) 6. Devle: Øe%ee

7. ÛewlÙe heg®<e 8. efJeJele&ve 9. efJeJele&ve keâer cegKÙe efJeMes<eleeSB

10. meceepe oMe&ve

FkeâeF&-15 Ùeesie

1. Ùeesie keâe MeyoeLe&

2. ceveg<Ùe keâer Øeke=âefle leLee meeOÙe kesâ Deveg¤he Ùeesie meeOevee

3. Ùeesie ØeCeeueer keâe GösMÙe

4. meJeeËie Ùeesie Skeâ DeeOÙeeeflcekeâ DeefYeÙeeve

5. meJeeËie Ùeesie keâe DeLe& SJeb Meefòeâ

6. ceeveJe meòee kesâ oes Úesj

7. meJeeËie Ùeesie keâer efJeMes<elee

8. mecehe&Ce hej yeue

9. meJeeËie Ùeesie efJeefYevve ØeCeeefueÙeeW keâe mecevJeÙe n"Ùeesie, jepeÙeesie, keâce&Ùeesie, Yeefòeâ

Ùeesie, %eeve Ùeesie, leb$e Ùeesie~

10. meJeeËie Ùeeskeâ Skeâ keâef"ve Ùeesie

FkeâeF&-16 ceeveJe efJekeâeme keâer Øeef›eâÙee

1. me=ef° Deewj efJekeâeme

2. efJekeâemeelcekeâ efÛevleve keâe ØeejcYe

3. Gvces<eJeeoer efmeæevle

4. efJekeâeme Deewj Gmemes pegÌ[er keâuheveeSB

5. ÛewlÙe heg®<e kesâ peeiejCe mes efJekeâeme keâe DeejcYe

Page 10: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(6)

6. ÛewlÙe heg®<e kesâ peeieves kesâ yeeo keâer peeves Jeeueer meeJeOeeveer

7. efJekeâeme keâer ef$eOee ieefle

8. JÙeefòeâiele efJekeâeme

9. DeYeerhmee, Meebefle Deewj mecelJe, Deelce mecehe&Ce JewefMJekeâ efJekeâeme

(i) ÛewlÙe heg®<e keâe peeiejCe

(ii) GÛÛelej ceevemeerÙe ¤heevlejCe

10. efJekeâeme kesâ Ûe›eâkeâ efveÙece keâer Keespe

FkeâeF&-17 meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ efveOee&jkeâ lelJe-~ mebmke=âefle Deewj veweflekeâlee-

1. meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ meeOeve-mebmke=âefle Deewj meYÙelee

(i) mebmke=âefle keâe ØeeCe lelJe (ii) veweflekeâlee Deewj meewvoÙe&

(iii) mebmke=âefle keâer meerceeSb (iv) veerefle Deewj meewvoÙe& keâe mecevJeÙe

(v) yeewefækeâ mebmke=âefle (vi) yeye&jlee Deewj meYÙelee keâe melele Kesue

(vii) DeeOÙeeeflcekeâ mebmke=âefle (viii) DeeOÙeeeflcekeâ mebmke=âefle

(ix) DeelcemeelkeâjCe (x) Devle: ef›eâÙee keâer Yetefcekeâe

2. veweflekeâlee – efJekeâeme kesâ meeOeve kesâ ¤he ceW

FkeâeF&-18 meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ efveOee&jkeâ lelJe efMe#ee Deewj Oece&

1. meeceeefpekeâ efJekeâeme keâer ØeCeeueer kesâ ¤he ceW efMe#ee

1. mJebÙe efMe#ee 2. efMe#ee Deewj ceveesefJe%eeve 3. efMe#ee keâe ue#Ùe 4. efMe#ee keâe efmeæevle 5. FefvõÙe efMe#ee 6. veweflekeâ efMe#ee 7. Oeeefce&keâ efMe#ee 8. Meejerefjkeâ efMe#ee 9. efMe#ee Éeje JÙeefòeâ keâe Deevleefjkeâ Deewj yee¢e efJekeâeme

2. meeceeefpekeâ efJekeâeme keâer ØeCeeueer kesâ ¤he ceW Oece&, Oece& keâe DeLe&, Oece& keâe cenlJe, Oece& keâe meej DeeOÙeeeflcekeâlee, yegefæ keâer DeheÙee&hlelee, Oece& oMe&ve meeceeefpekeâ efJekeâeme ceW Oece& keâe DebMeoeve, Oece& keâer meerceeSB, Ùeesie-meeceeefpekeâ efJekeâeme keâer hetCe& SJeb Deefvlece ØeCeeueer~

FkeâeF&-19 je°erÙelee Deewj ceeveJe Skeâlee

1. je°^erÙelee Deewj ceeveJe Skeâlee hejmhej efJejesOeer veneR

2. je°^erÙelee keâer veF& JÙeeKÙee

Page 11: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(7)

3. je°^ keäÙee nw?

4. me=ef° keäÙee nw?

5. je°^ Deelcee keâer mebkeâuhevee

6. DeeOÙeeeflcekeâ je°erÙelee

7. je°^erÙelee Deewj ceeveJe Skeâlee

8. ceeveJe Skeâlee keâe DeeoMe&

FkeâeF&-20 ieeBOeerpeer keâe DeeOÙeeeflcekeâ oMe&ve

1. F&MJej keâer DeJeOeejCee

2. melÙe keâer DeJeOeejCee

3. meeOÙe Je meeOeve ceW Skeâlee

4. Deefnbmee keâer DeJeOeejCee

5. Oece& mecyevOeer DeJeOeejCee

FkeâeF&-21 cenelcee ieeBOeer keâe meeceeefpekeâ efÛevleve

1. meJeexoÙe keâer DeJeOeejCee

2. Demhe=MÙelee efveJeejCe

3. ceefnuee GlLeeve

4. efJeJeen

5. veMeeyevoer

6. efMe#ee

FkeâeF&-22 ieebOeer kesâ DeeefLe&keâ efJeÛeej

1. mebj#elee efmeæevle (š^mšerefMehe)

2. DeewÅeesieerkeâjCe

3. kegâšerj GÅeesie

4. veÙeer Devleje&°erÙe DeeefLe&keâ JÙeJemLee Deewj ieeBOeer

FkeâeF&-23 ieeBOeer peer keâe jepeveereflekeâ oMe&ve

1. Oece& Deewj jepeveerefle

Page 12: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(8)

2. melÙee«en

3. jepÙe mebyebOeer efJeÛeej

FkeâeF&-24 meceepeJeeo Deewj meJeexoÙe

1. meceepeJeeo keâer mewæeefvlekeâ mecemÙeeSb

2. Yetoeve

3. meeceeefpekeâ heefjJele&ve keâe veÙee ieefle efJe%eeve

4. meJeexoÙe keâer efJeÛeejOeeje

FkeâeF&-25 mechetCe& ›eâeefvle

1. peveMeefòeâ keâer DeeJeMÙekeâlee

2. Jeie& mebie"ve

3. meeceeefpekeâ ›eâeefvle

4. Mewef#ekeâ ›eâeefvle

5. DeeefLe&keâ ›eâeefvle

6. jepeveereflekeâ ›eâeefvle

7. mebhetCe& ›eâeefvle keâer Øeef›eâÙee

FkeâeF&-26 ueeskeâleb$e

1. ueeskeâleb$e keâe JeemleefJekeâ mJe¤he

2. menYeeieer ueeskeâleb$e

3. mebmeoerÙe ueeskeâleb$e

FkeâeF&-27 DeeÛeeÙe& vejsvõ osJe keâe meceepeJeeo

1. meceepeJeeo keâer JÙeeKÙee

2. cepeotj Deevoesueve Deewj meceepeJeeo

3. efkeâmeeve Deevoesueve Deewj meceepeJeeo

4. je°^erÙe Deevoesueve Deewj meceepeJeeo

5. je°^erÙelee

Page 13: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(9)

FkeâeF&-28 DeeÛeeÙe& vejsvõ osJe keâer Mew#eefCekeâ efJeÛeejOeeje

1. ÙegJee Jeie& keâer efMe#ee keâe DeefOekeâej

2. Oeeefce&keâ efMe#ee keâe DeewefÛelÙe

3. peveefMe#ee

4. jepeveereflekeâ mebÛeslevee

5. DeOÙeehekeâeW keâe keâòe&JÙe

6. DeOÙeehekeâeW keâes Øeoòe DeefOekeâej Je megefJeOeeSB

7. DeOÙeehekeâ mebie"ve keâe DeewefÛelÙe

8. DeeOegefvekeâerkeâjCe Deewj efMe#ee

FkeâeF&-29 DeeÛeeÙe& vejsvõ keâer mebmke=âefle keâer DeeJeOeejCee

1. mebmke=âefle keâe mJe¤he

2. YeejleerÙe mebmke=âefle

3. Oece& keâe Jew%eeefvekeâ DeOÙeÙeve

4. meebmke=âeflekeâ Deeboesueve kesâ ¤he ceW meceepeJeeo

Page 14: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(10)

MASY-02 ØeLece KeC[- FkeâeF&-1 heefMÛece ceW meceepeMeem$e keâe GodYeJe SJeb efJekeâeme Deiemle keâessle kesâ efJeMes<e

mevoYe& ceW~

1. meceepeMeem$e kesâ GoÙe keâer he=‰Yetefce 2. meceepeMeem$e keâe GoÙe : efJeMeues<eCe heæefleÙeeB 3. Ùetjeshe hegvepee&iejCe 4. øeâebme keâer ›eâeefvle

FkeâeF&-2 meceepeMeem$e kesâ GoÙe keâer yeewefækeâ he=‰Yetefce 1. meceepeMeem$e keâe GoÙe SJeb DeªejnJeeR SJeb GVeermeJeeR Meleeyoer ceW heeMÛeelÙe oMe&ve 2. Fefleneme keâe oMe&ve 3. GodefJekeâeme keâe pewefJekeâerÙe efmeæevle 4. meeceeefpekeâ jepeveereflekeâ megOeej kesâ Deevoesueve 5. meeceeefpekeâ meJex#eCe efJeefOe keâe efJekeâeme

FkeâeF&-3 Deiemle keâeWle – peerJeve heefjÛeÙe SJeb ke=âefleÙeeB 1. peerJeve heefjÛeÙe 2. keâessle keâe meeceeefpekeâ heefjJesMe 3. cegKÙe efJeÛeej DeOÙeÙeve Deewj #es$e 4. keâesWle kesâ meceepeMeem$e keâe mJe¤he 5. cegKÙe ke=âefleÙeeB

FkeâeF&-4 keâessle keâe efJe%eevees keâe JeieeakeâjCe SJeb heoeveg›eâce leLee ef$emlejerÙe meesheeveeW keâe efmeæevle

1. efJe%eeveeW keâe heoeveg›eâce (mebmlejCe) 2. efJe%eeveeW keâe JeieeakeâjCe 3. ef$emlejerÙe meesheeveeW keâe efmeæevle 4. ceeveJe efÛevleve kesâ mlej Deewj meeceeefpekeâ mebie"ve FkeâeF&-5 1. keâesWle keâe ØelÙe#eJeeo 2. ceeveJelee keâe Oece& leLee meeceeefpekeâ hegveefve&ceeCe keâer Ùeespevee 3. veweflekeâlee keâe Jew%eeefvekeâ efmeæevle 4. meeceeefpekeâ efmLeefle-efJe%eeve SJeb meeceeefpekeâ ieefle-efJe%eeve FkeâeF&-6 mhesvmej keâe GodefJekeâeme ieefle-efJe%eeve 1. meeJeÙeJe Je meceepe ceW leguevee

Page 15: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(11)

2. meceepeMeem$e keâer Øeke=âefle mes mecyeefvOele efJeÛeej 3. meceepeMeem$e keâer Øeke=âefle mes mecyeefvOele efJeÛeej 4. GodefJekeâeme mecyevOeer efJeÛeej 5. mhesvmej keâe meeceeefpekeâ [eefJe&veJeeo 6. mhesvmej kesâ efJeÛeejeW keâe Deeies kesâ meceepeMeem$e hej ØeYeeJe

FkeâeF&-7 heejsšes keâer leeefke&âkeâ Deewj Deleeefke&âkeâ ef›eâÙeeDeeW keâer DeJeOeejCee 1. meceepeMeem$e keâer heefjYee<ee Je DeOÙeÙeve heæefle 2. leeefke&âkeâ ef›eâÙeeSB 3. Deleeefke&âkeâ ef›eâÙeeSB

FkeâeF&-8 heejsšes keâer DeJeefMe° SJeb Yeüeble leke&â keâer DeJeOeejCee 1. DeJeefMe° - (i) DeLe& (ii) cenlJe (iii) DeJeefMe° kesâ Jeie& 2. Yeüeble leke&â (i) Yeüevle leke&â keâe DeLe& (ii) Yeüeble leke&â kesâ Jeie& 3. meceepe kesâ meblegueve keâer DeJeOeejCee

FkeâeF&-9 heejsšes keâe DeefYepeele Jeie& kesâ heefjYeüceCe keâe efmeæevle 1. DeefYepeele Jeie& keâe DeLe& SJeb Øekeâej - (i) DeLe& (ii) Øekeâej 2. heefjYeüceCe keâe efmeæevle 3. heejsšes kesâ efJeÛeejeW keâe yeeo kesâ meceepeMeem$e hej ØeYeeJe

FkeâeF&-10 ÉvÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo 1. ÉevÉelcekeâ keâer DeJeOeejCee 2. ÉvÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo kesâ efveÙece 3. ÉvÉJeeo kesâ cegKÙe ue#eCe 4. ÉvÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo kesâ ØeÙeesie

FkeâeF&-11 Ssefleneefmekeâ YeeweflekeâJeeo 1. Ssefleneefmekeâ YeeweflekeâJeeo keâer he=‰Yetefce 2. Fefleneme keâer DeJeOeejCee 3. Ssefleneefmekeâ YeeweflekeâJeeo keäÙee nw? 4. YeeweflekeâJeeo Glheeove-Ssefleneefmekeâ YeeweflekeâJeeo keâer DeefveJeeÙe&lee 5. Ssefleneefmekeâ YeeweflekeâJeeo DeeefLe&keâ efveOee&jCe cee$e veneR nw~ 6. meceepeMeem$eerÙe efmeæevle kesâ ¤he ceW Ssefleneefmekeâ YeeweflekeâJeeo keâe Ùeesieoeve

FkeâeF&-12 Jeie& Deewj Jeie& mebIe<e& 1. Jeie& keâer DeJeOeejCee 2. DeueieeJe keâer DeJeOeejCee 3. Deefleefjòeâ cetuÙe leLee Deefleefjòeâ ßece

Page 16: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(12)

FkeâeF&-13 meeceeefpekeâ ›eâeefvle keâe efmeæevle 1. meeceeefpekeâ ›eâeefvle keâer DeJeOeejCee 2. ›eâeefvle keâer efJeMes<eleeSB 3. ›eâeefvle keâer efmLeefle 4. ›eâeefvle Deewj Øeefle›eâeefvle

FkeâeF&-14 meceepeMeem$eerÙe heæefle kesâ efveÙece : meeceeefpekeâ leLÙe 1. meeceeefpekeâ leLÙe kesâ efveÙece 2. meeceeefpekeâ leLÙeeW kesâ DeJeueeskeâve 3. meeceevÙe leLee JÙeeefOekeâerÙe leLÙe 4. meceepeMeem$eerÙe ØeceeCeeW keâer mLeehevee kesâ efveÙece

FkeâeF&-15 meceepe kesâ ßece efJeYeepeve 1. ßece efJeYeepeve keâe DeLe& 2. ßece efJeYeepeve kesâ ØekeâeÙe& 3. ßece efJeYeepeve kesâ keâejCe 4. ßece efJeYeepeve kesâ heefjCeece 5. ßece efJeYeepeve kesâ DemeeceevÙe mJe¤he

FkeâeF&-16 Oece& leLee meceepe 1. Oece& keâer ØeejbefYekeâ OeejCee : DeelceJeeo leLee Øeeke=âefleJeeo 2. ogKeeace keâer Oece& keâer DeJeOeejCee 3. Oece& keâer Glheefòe : mejuelece meceepe ceW

FkeâeF&-17 DeelcenlÙee 1. DeelcenlÙee keâe mecyeesOe 2. DenbJeeoer DeelcenlÙee 3. hejeLe&Jeeoer DeelcenlÙee 4. ØeefleceeveefJenerve DeelcenlÙee 5. DeelcenlÙee keâer meeceeefpekeâ Øeke=âefle

FkeâeF&-18 Jesyej keâe heæefleMeem$e 1. heæefle Meem$e : JÙeeKÙee Deewj cenlJe 2. Jemšxnve (HeâmšLexve) 3. DeeoMe& Øee¤he 4. keâeÙe& keâejCe mecyevOe 5. keâeÙe&keâjCe efJeMues<eCe keâe Jesyej kesâ efJeÛeejeW ceW ØeÙeesie 6. meceepeMeem$e kesâ cetuÙe

Page 17: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(13)

FkeâeF&-19 Jesyej kesâ DeeoMe& Øee¤he keâer JÙeeKÙee

1. DeeoMe& Øee¤he : JÙeeKÙee Deewj efJeMes<eleeSB

2. Jesyej kesâ DeeoMe& Øee¤heeW kesâ Øekeâej

(i) efJeefMe° Ssefleneefmekeâ lelJeeW kesâ DeeoMe& Øee¤he

(ii) meeceeefpekeâ ÙeLeeLe& kesâ Decetle& lelJe

(iii) efkeâmeer efJeefMe° JÙeJenej keâer hegvej&Ûevee

FkeâeF&-20

1. Oece& Deewj DeLe&JÙeJemLee – DeLe& SJeb mecyevOe

2. ØeesšsmšwCeDeš veweflekeâlee leLee hetBpeerJeeo keâer Øeke=âefle

3. Oece& kesâ mecyevOe ceW Jesyej keâe legueveelcekeâ DeOÙeÙeve

4. Jesyej kesâ Oece& Je DeLe&JÙeJemLee kesâ heejmheefjkeâ efJeÛeejeW keâer meceer#ee

FkeâeF&-21 Meefòeâ Deewj meòee

1. Meefòeâ Deewj meòee keâer DeJeOeejCee

2. veewkeâjMeener

FkeâeF&-22 Jesyej kesâ yeeo keâe meceepeMeem$e

1. Jesyej kesâ mebef#ehle efJeÛeej

2. Jesyej kesâ efJeÛeejeW keâe meceepeMeem$e hej ØeYeeJe

3. Jesyej kesâ efJeÛeejeW keâer YeejleerÙe meceepe kesâ meboYe& ceW Øeemebefiekeâlee

Page 18: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(14)

MASY-03 ØeLece KeC[-

FkeâeF&-1 meeceeefpekeâ DevegmebOeeve keâer DeJeOeejCee

DevegmebOeeve keâer DeJeOeejCee, DevegmebOeeve keâe JeieeakeâjCe, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve keâer efJeefOeÙeeB

FkeâeF&-2 meeceeefpekeâ DevegmebOeeve keâer Øeke=âefle

meeceeefpekeâ DevegmebOeeve keâer Øeke=âefle, meeceeefpekeâ meJex#eCe keâe DeLe&, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve Je meeceeefpekeâ meJex#eCe ceW Devlej

FkeâeF&-3 meeceeefpekeâ DevegmebOeeve kesâ ØecegKe ÛejCe

efJe%eeve keâer DeJeOeejCee, Jew%eeefvekeâ heæefle keâe DeLe&, Jew%eeefvekeâ heæefle keâer efJeMes<eleeSB, Jew%eeefvekeâ heæefle kesâ keâeÙe&, meeceeefpekeâ Iešvee Deewj Jew%eeefvekeâ heæefle, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve kesâ ØecegKeÛejCe~

FkeâeF&-4 meeceeefpekeâ DevegmebOeeve kesâ #es$e Je meeceeefpekeâ DevegmebOeeve ceW JÙeehle keâef"veeFÙeeB

meeceefpekeâ DevegmebOeeve kesâ Øesjkeâ lelJe, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve keâer GheÙeesefielee, Jemlegefve‰lee keâer DeJeOeejCee, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve ceW Jemlegefve‰lee keâer DeeJeMÙekeâlee, Jemlegefve‰lee Øeehle keâjves kesâ ceeOÙece, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve ceW Jemlegefve‰lee keâer mecemÙee~

FkeâeF&-4 meeceeefpekeâ DevegmebOeeve kesâ #es$e Je meeceeefpekeâ DevegmebOeeve ceW JÙeehle keâef"veeFÙeeB

meeceefpekeâ DevegmebOeeve kesâ Øesjkeâ lelJe, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve keâer GheÙeesefielee, Jemlegefve‰lee keâer DeJeOeejCee, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve ceW Jemlegefve‰lee keâer DeeJeMÙekeâlee, Jemlegefve‰lee Øeehle keâjves kesâ ceeOÙece, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve ceW Jemlegefve‰lee keâer mecemÙee~

FkeâeF&-5 MeesOe DeefYekeâuhe Skeâ heefjÛeÙeelcekeâ DeOÙeÙeve

MeesOe DeefYekeâuhe – DeJeOeejCee, heefjYee<ee, MeesOe DeefYekeâuhe keâe GösMÙe, efmeæevle, Skeâ DeÛÚs DeLeJee mece=æ MeesOe DeefYekeâuhe kesâ ceeveoC[ MeesOe DeefYekeâuhe kesâ ØekeâeÙe&, MeesOe DeefYekeâefuhele keâjves keâer DeJemLeeSB~

FkeâeF&-6 MeesOe DeefYekeâuhe kesâ Øekeâej

DevJes<eCeelcekeâ DeLeJee efve¤heCeelcekeâ MeesOe DeefYekeâuhe, JÙeeKÙeelcekeâ DevegmebOeeve DeefYekeâuhe, JeCe&veelcekeâ MeesOe DeefYekeâuhe, DevJes<eCeelcekeâ SJeb JeCe&veelcekeâ MeesOe DeefYekeâuhe ceW Devlej, meJex#eCe MeesOe DeefYekeâuhe, JewÙeefòeâkeâ DeOÙeÙeve DeefYekeâuhe~

Page 19: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(15)

FkeâeF&-7 ØeÙeesieelcekeâ MeesOe DeefYekeâuhe

ØeÙeesieelcekeâ MeesOe DeefYekeâuhe DeJeOeejCee SJeb heefjYee<ee, ØeÙeesieelcekeâ MeesOe DeefYekeâuhe efveoMe&, Ûej, mee#ÙeeW kesâ Øekeâej~

FkeâeF&-8 ØeÙeesieelcekeâ MeesOe DeefYekeâuhe kesâ leeefke&âkeâ DeeOeej SJeb Øekeâej

ØeÙeesieelcekeâ DeefYekeâuhe keâe leeefke&âkeâ DeeOeej, menceefle efJeefOe, efYevvelee efJeefOe, efYevvelee SJeb menceefle keâer meefcceefuele efJeefOe, menheefjJele&ve efJeefOe, DeJesMe<e efJeefOe, ØeeÙeesefiekeâ MeesOe DeefYekeâuhe kesâ Øekeâej

FkeâeF&-9 ØeeÙeesefiekeâ MeesOe kesâ efueS kegâÚ cetuÙeJeeve DeLeJee mece=æ MeesOe DeefYekeâuhe efveoMe&

MeesOe DeefYekeâuhe efveoMe&, oes mes DeefOekeâ ÙeeÂefÛÚkeâ mecetn DeefYekeâuhe, yeng mecetn ÙeeÂefÛÚkeâ hee$e DeefYekeâuhe, ÙeeÂefÛÚkeâ meeÂMÙe mecetn DeefYekeâuhe, meeÂMÙe hetJe& heMÛeeled efveÙeefv$ele mecetn DeefYekeâuhe, Deveg¤efhele hetJe& heMÛeeled ÙeeÂefÛÚkeâ DeefYekeâuhe, leerve mecetn mJe¤he ØeÙeesie mecetn SJeb efveÙeefv$ele mecetn DeefYekeâuhe Ûeej mecetn mJe¤he ØeÙeesie mecetn SJeb efveÙeefv$ele mecetn DeefYekeâuhe, 2 ² 2 leeeflJekeâ DeefYekeâuhe efveoMe&, kesâJeue ÙeeÂÛÚerke=âle mecesefuele heMÛeeled hejer#eCe efveÙeefv$ele mecetn MeesOe DeefYekeâuhe, hetJe& hejer#eCe heMÛeeled hejer#eCe efveÙeefv$ele mecetn MeesOe DeefYekeâuhe, ÙeeÂÛÚerke=âle Skeâ ceeieeaÙe SveesJee MeesOe DeefYekeâuhe, ÙeeÂÛÚerke=âle DeJe¤æ Skeâ ceeieeaÙe SveesJee DeefYekeâuhe~

le=leerÙe KeC[ -

FkeâeF&-10 DeJeueeskeâve

DeJeueeskeâve keâer heefjYee<ee Je Fmekeâer efJeMes<eleeSB, DeJeueeskeâve kesâ Øekeâej, DeJeueeskeâve efJeefOe keâe cenlJe SJeb meerceeSB~

FkeâeF&-11 mee#eelkeâej

mee#eelkeâej keâer heefjYee<ee Je efJeMes<eleeSB, mee#eelkeâej kesâ ØecegKe Øekeâej, mee#eelkeâej efJeefOe keâe cenlJe SJeb oes<e Ùee meerceeSB~

FkeâeF&-12 DevegmetÛeer

DevegmetÛeer keâer heefjYee<ee GösMÙe SJeb efJeMes<eleeSB, DevegmetÛeer kesâ Øekeâej, DevegmetÛeer efvecee&Ce keâer Øeef›eâÙee, DevegmetÛeer keâer GheÙeesefielee SJeb meerceeSb~

FkeâeF&-13 ØeMveeJeueer

ØeMveeJeueer keâe DeLe& SJeb efJeMes<eleeSB, ØeMveeJeueer kesâ Øee¤he/mJee¤he, ØeMveeJeueer kesâ efvecee&Ce kesâ meceÙe meeJeOeeefveÙeeB, ØeMveeJeueer kesâ iegCe SJeb oes<e~

Page 20: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(16)

FkeâeF&-14 Skeâue DeOÙeÙeve (JewÙeefòeâkeâ DeOÙeÙeve) heæefle

Skeâue DeOÙeÙeve keâer heefjYee<ee SJeb efJeMes<eleeÙeW, Skeâue DeOÙeÙeve ceW leLÙe meece«eer kesâ œeesle, Skeâue DeOÙeÙeve heæefle kesâ iegCe SJeb oes<e/meerceeSb~

ÛelegLe& KeC[

FkeâeF&-15 efveoMe&ve

efveoMe&ve keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, Skeâ ßes‰ efveoMe&ve keâer efJeMes<eleeSB, efveoMe&ve keâe DeeÙeespeve, efveoMe& keâe Deekeâej SJeb efJeMJemeveerÙelee, efveoMe&ve efJeefOe kesâ iegCe SJeb oes<e~

FkeâeF&-16 efveoMe&ve kesâ Øekeâej, efveoMe&ve keâer mecemÙeeSB SJeb Gvekesâ GheeÙe

efveoMe&ve kesâ ØecegKe Øekeâej, owJe DeLeJee ÙeeÂefÛÚkeâ efveoMe&ve, owJe Ùee ÙeeÂefÛÚkeâ efveoMe&ve keâer ØeefJeefOeÙeeB, owJe efveoMe&ve kesâ iegCe SJeb oes<e (meerceeSb) mlejerke=âle efveoMe&ve – mlejerke=âle efveoMe&ve kesâ Øekeâej, mlejerke=âle efveoMe&ve kesâ ueeYe SJeb neefveÙeeb, yengmlejerÙe efveoMe&ve, ›eâceyeæ Ùee JÙeJeefmLele efveoMe&ve, iegÛÚ efveoMe&ve, iegÛÚ efveoMe&ve kesâ ueeYe SJeb oes<e, DemebYeeefJele efveoMe&ve kesâ ueeYe SJeb oes<e, DemebYeeefJele efveoMe&ve kesâ Øekeâej, efveoMe&ve keâer ØecegKe mecemÙeeSb SJeb Gvekesâ GheeÙe~

FkeâeF&-17 Devegceeheve efJeefOeÙeeb

Devegceeheve (Øeceeheve), Devegceeheve keâer DeeJeMÙekeâlee, Skeâ Gòece Devegceeheve keâer efJeMes<eleeSB, Devegceeheve (Øeceeheve) keâer mecemÙeeSb, meeceeefpekeâ efJe%eeveeW ceW Devegceeheve (Øeceeheve), Devegceeheve kesâ keâeÙe&, hewceeves kesâ Øekeâej~

FkeâeF&-18 meceepeefceefle

meceepeefceefle hewceevee – meceeefceefle keâer heefjYee<ee Je Øeke=âefle, meceepeefceeflekeâ hejer#eCe, meceepeefceleerÙe hejer#eCe, meceepeefceleerÙe hewceeves keâer Øeef›eâÙee, meceepeefceleerÙe hewceeves kesâ iegCe, meceepeefceleerÙe hewceeves keâe cenlJe Je meerceeSb

hebÛece KeC[

FkeâeF&-19 meebefKÙekeâer : Skeâ heefjÛeÙe

meebefKÙekeâer : DeLe& Je heefjYee<ee, meebefKÙekeâer kesâ iegCe, meebefKÙekeâer heæefleÙeeB, meebefKÙekeâer keâer Øeke=âefle Je Fmekesâ keâeÙe&, meebefKÙekeâer keâer meerceeSb, meeefKÙekeâer keâe DevÙe efJe%eeveeW mes mecyevOe, meeceeefpekeâ DevegmebOeeve ceW meebefKÙekeâer keâe cenlJe~

Page 21: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(17)

FkeâeF&-20 leLÙeeW keâe JeieeakeâjCe Je meejCeerÙeve

JeieeakeâjCe : DeLe& Je heefjYee<ee, JeieeakeâjCe kesâ GösMÙe Je JeieeakeâjCe keâer Øeef›eâÙee, DeeoMe& JeieeakeâjCe keâer efJeMes<eleeSB, iegCe Je DeeOeej, JeieeakeâjCe kesâ Øekeâej, meejCeerÙeve : DeLe& Je heefjYee<ee, meejCeerÙeve kesâ GösMÙe, Gòece meejCeer kesâ iegCe, meejCeer keâer mebjÛevee, meejCeer kesâ Øekeâej, meejCeerÙeve kesâ ueeYe Je meerceeSb~

FkeâeF&-21 meceevlej ceeOÙe, ceefOÙekeâe leLee yenguekeâ

meceevlej ceeOÙe: DeLe& Je heefjYee<ee, meceevlej ceeOÙe efvekeâeueves keâer efJeefOe, meceevlej ceeOÙe kesâ oes<e, ceefOÙekeâe : DeLe& Je heefjYee<ee, ceefOÙekeâe %eele keâjves keâer efJeefOeÙeeB, ceefOÙekeâe kesâ oes<e, yenguekeâ : DeLe& Je heefjYee<ee~

FkeâeF&-22 ceeOÙe efJeÛeueve Je ceevekeâ efJeÛeueve

ceeOÙe efJeÛeueve: DeLe& Je efJeMes<eleeSb, ceeOÙe efJeÛeueve keâer efJeMes<eleeSB, ceeOÙe efJeÛeueve keâer ieCevee, ceeOÙe efJeÛeueve kesâ iegCe SJeb oes<e, ceevekeâ efJeÛeueve keâe Øeceehe efJeÛeueve, DeLe& Je heefjYee<ee, ceevekeâ efJeÛeueve keâer ieCevee, ceevekeâ efJeÛeueve kesâ iegCe Je efJeMes<eleeSB~

FkeâeF&-23 men-mecyevOe

men-mecyevOe : DeLe& Je heefjYee<ee, men-mecyevOe : DeLe& Je heefjYee<ee, men-mecyevOe efJeMues<eCe, men-mecyevOe efJeMues<eCe keâe cenlJe, men-mecyevOe kesâ Øekeâej, men-mecyevOe keâe heefjceeCe, men-mecyevOe %eele keâjves keâer efJeefOeÙeeb~

Page 22: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(18)

MASY-04 ØeLece KeC[-

FkeâeF&-1 Oece& Deewj heg®<eeLe&

Oece& SJeb efjueerpeve ceW Yeso, Oece& kesâ efJeefYevve DeLe&, heg¤<eeLe& kesâ ¤he ceW Oece&, Oece& kesâ mJe¤he, Deeheæce&, mJeOece&, heg¤<eeLe&~

FkeâeF&-2 JeCee&ßece JÙeJemLee SJeb mebmkeâej

JeCee&ßece Oece&, JeCe& JÙeJemLee keâe DeLe&, JeCe&Oece&, JeCe& Øeoeve keâjves keâe DeeOeej, JeCe&JÙeJemLee keâe meceepeMeem$eerÙe cenlJe, Deeßece JÙeJemLee, Deeßece kesâ Øekeâej, ie=nmLe Deeßece, JeeveØemLe Deeßece, mebvÙeeme Deeßece, mebmkeâej~

FkeâeF&-3 keâce& SJeb hegvepe&vce keâe efmeæevle

keâce& SJeced hegvepe&vce keâer DeJeOeejCee, keâce& kesâ Øekeâej, keâce& Deewj mebmeej, keâce& kesâ efmeæevle, keâce& Deewj YeeiÙe, keâce& Deewj efmeæevle keâe cenlJe, keâce& kesâ efmeæevle kesâ oes<e~

FkeâeF&-4 efnvoglJe keâer ceevÙeleeSB SJeb Deveskeâlee ceW Skeâlee

efnvoglJe keâe heefjÛeÙe SJeb DeLe&, efnvoglJe keâer ceevÙeleeSB, $e+Ce, Deveskeâlee ceW Skeâlee, Deveskeâlee ceW SkeäÙe YeeJe~

efÉleerÙe KeC[-

FkeâeF&-5 efnvot efJeJeen SJeced lelmecyevOeer meeceeefpekeâ efJeOeeve

efnvot efJeJeen keâer DeJeOeejCee, efnvot efJeJeen Skeâ Oeeefce&keâ mebmkeâej, efnvot efJeJeen keâes Oeeefce&keâ mebmkeâej ceeveves kesâ keâejCe, efnvot efJeJeen kesâ GösMÙe DeLeJee DeeoMe&, DevÙe GösMÙe Ùee DeeoMe&,efnvot efJeJeen kesâ mJe¤he : hejchejeiele SJeb DeeOegefvekeâ~

FkeâeF&-6 cegefmuece FmeeF& SJeb pevepeeleerÙe efJeJeen SJeced heefjJeej

ceggefmuece heefjJeej keâer DeJeOeejCee, cegefmuece meeceeefpekeâ mebie"ve, cegefmuece heefjJeej keâe DeLe&, cegefmuece heefjJeej keâer efJeMes<eleeSB, cegefmuece heefjJeej kesâ mebmkeâej, cegefmuece efJeJeen, cegefmuece efJeJeen keâer ØecegKe efJeMes<eleeSB, cegefmuece efJeJeen keâer MeleX, efJeJeen efJeefOe, cesnj Deewj onspe, cegefmuece efJeJeen ceW Yeso, cegmeueceeveeW ceW efJeJeen efJeÛÚso~

FkeâeF&-6(i) F&meeF& heefjJeej SJeced efJeJeen

F&meeF& heefjJeej kesâ Yeso, F&meeF& heefjJeej keâer efJeMes<eleeSB, F&meeF& efJeJeej kesâ mJe¤he, peerJeve meeLeer keâe ÛegveeJe Je efJeJeen heæefle, efJeJeen efJeÛÚso~

Page 23: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(19)

FkeâeF&-6(ii) F&meeF& heefjJeej SJeced efJeJeen

DeJeOeejCee, heefjJeej kesâ Yeso, pevepeeefle keâer efJeMes<eleeSB, pevepeeleerÙe mebie"ve efJeJeen kesâ mebie"ve efJeJeen kesâ mJe¤he, efJeJeen mecyevOeer efve<esOe, DeefOeceevÙe efJeJeen, peerJeve meeLeer Ûegveves keâer heæefleÙeeB, hetJe& JewJeeefnkeâ leLee Deefleefjòeâ JewJeeefnkeâ Ùeewve mecyevOe, efJeJeen efJeÛÚso~

FkeâeF&-7 mebÙegòeâ heefjJeej: DeJeOeejCee, efJeMes<eleeSB, GheeosÙe heefjJele&ve kesâ keâejkeâ

mebÙegòeâ heefjJeej: heefjYee<ee SJeb DeJeOeejCee, mebÙegòeâ heefjJeej kesâ ØekeâeÙe&, mebÙegòeâ heefjJeej kesâ oes<e, mebÙegòeâ heefjJeej ceW heefjJele&ve kesâ keâejkeâ, mebÙegòeâ heefjJeej ceW mebjÛeveelcekeâ heefjJele&ve, mebÙegòeâ heefjJeej ceW Devleef›eâÙeelcekeâ heefjJele&ve~

FkeâeF&-8 efJeJeen SJeced heefjJeej ceW heefjJele&ve

DeJeOeejCee, heefjJeej ceW mebjÛeveelcekeâ SJeced ØekeâeÙee&lcekeâ heefjJele&ve, heefjJeej keâe yeouelee mJe¤he, heeefjJeeefjkeâ efJeIešve keâer Øeke=âefle, heefjJeej ceW DeeOegefvekeâ heefjJele&ve kesâ keâejCe, mebÙegòeâ heefjJeej keâe yeouelee ngDee mJe¤he, cegefmuece heefjJeej ceW heefjJele&ve, heefjJeej keâe YeefJe<Ùe, efJeJeen ceW heefjJele&ve, yeeue efJeJeen, efJeJeen kesâ Oeeefce&keâ mebmkeâej kesâ mJe¤he ceW efiejeJeš, efJeJeen mecyevOeer efve<esOeeW ceW Devlej, efnvot efJeJeen DeefOeefveÙece, Skeâ efJeJeen keâe ØeÛeueve, efJeJeen efJeÛÚso, efJeOeJee hegve&efJeJeen, onspe efve<esOe DeefOeefveÙece 1961, Øesce efJeJeen, cegefmuece efm$eÙeeW keâer meeceeefpekeâ efmLeefle ceW heefjJele&ve, F&meeF& efJeJeen ceW DeeOegefvekeâ heefjJele&ve~

le=leerÙe KeC[

FkeâeF&-9 JeCe&, DeLe&, DeJeOeejCee, Glheefòe

JeCe&& keâe DeLe& Je DeJeOeejCee, JeCe& JÙeJemLee kesâ GodYeJe mecyevOeer efmeæevle, efJeefYevve JeCeeX kesâ keâle&JÙe DeLeJee Oece& JeCe&JÙeJemLee keâer efJeMes<eleeSB, JeCe& JÙeJemLee keâe cenlJe, JeCe&JÙeJemLee kesâ oes<e~

FkeâeF&-10 peeefle-DeLe&, DeJeOeejCee, Glheefòe SJeb YeefJe<Ùe

peeefle ØeLee keâe DeLe& Je DeJeOeejCee, peeefle ØeLee keâer efJeMes<eleeSB, peeefle ØeLee keâer efJeMes<eleeSB, peeefle ØeLee keâer Glheefòe, peeefle ØeLee kesâ ØekeâeÙe&, peeefle ØeLee kesâ og<keâeÙe&, peeefle JÙeJemLee ceW heefjJele&ve ueeves Jeeues keâejkeâ Je DeeOegefvekeâ heefjJele&ve, peeefle ØeLee keâe YeefJe<Ùe~

FkeâeF&-11 Jeie&, DeLe&, DeJeOeejCee, Yeejle ceW GoÙe Je efJekeâeme

Jeie&, DeLe&, heefjYee<ee, Jeie& keâer efJeMes<eleeSB, Jeie& kesâ efveOee&jkeâ ceeheoC[, ØecegKe meceepeMeeefm$eÙeeW kesâ efJeÛeej, Jeie& mebjÛevee ceW Ieefšle DeeOegefvekeâ heefjJele&ve, YeejleerÙe Jeie& mebjÛevee – GoÙe keâe efJekeâeme~

Page 24: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(20)

FkeâeF&-12 JeCe&, peeefle SJeb Jeie& ceW Devlej Je peeefle Je Jeie& kesâ ceOÙe Devleef›eâÙeelcekeâ

mecyevOe

peeefle Je JeCe& ceW Devlej, peeefle Je Ghepeeefle, peeefle Je Jeie& ceW Devlej, peeefle Deewj Jeie& keâe Devle&ef›eâÙeelcekeâ mJe¤he~

ÛelegLe& KeC[-

FkeâeF&-13 Fmueece keâe ØeYeeJe leLee heejmheefjkeâlee

Fmueece «evLe, Oeeefce&keâ peerJeve hej ØeYeeJe, peeefle JÙeJemLee hej ØeYeeJe, meeceeefpekeâ mebjÛevee keâe ØeYeeJe, DeeefLe&keâ peerJeve hej ØeYeeJe, mebmke=âefle hej ØeYeeJe, Yee<ee, mebieerle Deewj keâuee hej ØeYeeJe, YeejleerÙe cegmeueceeveeW hej heejmheefjkeâ ØeYeeJe~

FkeâeF&-14 F&meeF&Ùele keâe ØeYeeJe leLee heejmheefjkeâlee

F&meeFÙele DeLee&led F&meeF& meeceeefpekeâ JÙeJemLee : DeJeOeejCeelcekeâ mJe¤he, F&meeF&ÙeeW keâer Yeejle ceW ®efÛe SJeb meebmke=âeflekeâ Øemeej, F&meeFÙele keâe YeejleerÙe meceepe hej ØeYeeJe, F&meeFÙele hej YeejleerÙe ØeYeeJe DeLee&led heejmheefjkeâlee~

FkeâeF&-16 megOeej mecyevOeer meeceeefpekeâ Deevoesueve SJeb Gvekeâe ØeYeeJe

megOeej mecyevOeer meeceeefpekeâ Deevoesueve : Skeâ DeJeOeejCeelcekeâ JÙeeKÙee, megOeejJeeoer meeceeefpekeâ Deevoesueve keâer efJeMes<eleeSB, Yeejle kesâ ØecegKe meceepe megOeej Deevoesueve SJeb Gvekeâe ØeYeeJe~

hebÛece KeC[-

FkeâeF&-17 mebmke=âeflekeâ Deewj heefMÛeceerkeâjCe leLee mebmLeeiele heefjJele&ve

DeJeOeejCee, Yeejle ceW peeefle Deewj heefjefmLeefle ieefleMeeruelee, efvecve peeefleÙeeW Éeje yeÇeÿeCeeW keâer ØeLeeDeeW keâer vekeâue, mebmke=âeflekeâjCe Deewj yeÇÿeeCeerkeâjCe, mebmke=âeflekeâjCe keâer efJeMes<eleeSb, mebmke=âeflekeâjCe leLee Yeejle ceW meeceeefpekeâ – meebmke=âeflekeâ heefjJele&ve kesâ mJe¤he, heefMÛeceerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, heefMÛeceerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, heefMÛeceerkeâjCe Deewj veiejerkeâjCe, heefMÛeceerkeâjCe Deewj DeeOegefvekeâerkeâjCe, heefMceerkeâjCe keâer meercee, heefMÛeceerkeâjCe Skeâ peefšue DeJeOeejCee~

FkeâeF&-18 veiejerkeâjCe SJeb DeewÅeesieerkeâjCe keâe meeceeefpekeâ ØeYeeJe

veiejerkeâjCe Deewj DeewÅeesieerkeâjCe keâe DeLe&, veiejerkeâjCe SJeb DeewÅeesieerkeâjCe Skeâ mebÙegòeâ Øeef›eâÙee, YeejleerÙe meceepe hej DeewÅeesieerkeâjCe keâe ØeYeeJe~

Page 25: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(21)

FkeâeF&-19 GoejerkeâjCe SJeb YetceC[ueerkeâjCe kesâ meeceeefpekeâ, meebmke=âeflekeâ heefjCeece

GoejerkeâjCe keâe DeLe&, DeeefLe&keâ GoejerkeâjCe keâer efJeMes<eleeSB, DeeefLe&keâ GoejerkeâjCe kesâ efJeefJeOe heefjCeece, YetceC[ueerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, Yeejle ceW YetceC[ueerkeâjCe, YetceC[ueerkeâjCe kesâ meeceeefpekeâ heefjCeece, YetceC[ueerkeâjCe kesâ meebmke=âeflekeâ heefjCeece~

FkeâeF&-20 YeejleerÙe meceepe ceW DeeOegefvekeâerkeâjCe : hejcheje SJeb DeeOegefvekeâlee

hee" Ùeespevee, hejchejeiele DeLeJee mejue YeejleerÙe meceepe, hejcheje Flej DeLeJee DeeOegefvekeâ meceepe, DeeOegefvekeâlee keâe DeLe& SJeb ue#eCe – DeeOegefvekeâlee hej meceepe Jew%eeefvekeâeW kesâ cele, DeeOegefvekeâlee kesâ ue#eCe, Yeejle ceW hejcheje keâer Øeke=âefle, DeeefLe&keâ Âef° mes mejue meceepe, DeeefLe&keâ Âef° mes DeeOegefvekeâ meceepe, jepeveweflekeâ Âef° mes mejue SJeb DeeOegefvekeâ meceepe~

Page 26: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(22)

MASY-05 ØeLece KeC[-

FkeâeF&-1 meeceeefpekeâ heefjJele&ve, GodefJekeâeme, Øeieefle SJeb efJekeâeme meeceeefpekeâ heefjJele&ve keâer DeJeOeejCee, meeceeefpekeâ heefjJele&ve keâer efJeMes<eleeSB, meceepe

heefjJele&ve kesâ efJeefYevve heefjJele&ve, meeceeefpekeâ heefjJele&ve keâer ØecegKe Øeef›eâÙeeSb, GodefJekeâeme (DeLe& SJeb heefjYee<ee), Øeieefle (DeLe& SJeb heefjYee<ee)~

FkeâeF&-2 DeOe&efJekeâeme, efJekeâeme Je efmLelej efJekeâeme DeOe& efJekeâeme DeefYeØeeÙe, DeOe& efJekeâeme DeJeOeejCee, DeOe& efJekeâeme kesâ keâejCe, Yeejle

ceW DeOe& efJekeâeme, efJekeâeme ceW DeefYeØeeÙe, meeceeefpekeâ efJekeâeme, meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ ceeheoC[, meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ DeeOeej, meeceeefpekeâ efJekeâeme keâes ØeYeeefJele keâjves Jeeues keâejkeâ, meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ ØekeâeÙe&, efmLej efJekeâeme DeefYeØeeÙe Je DeJeOeejCee~

FkeâeF&-3 efJekeâeme kesâ efmeæevle efJekeâeme kesâ efmeæevle keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, efJekeâeme kesâ DeeefLe&keâ efmeæevle,

efJekeâeme kesâ mebmLeeiele, Øeefleef›eâÙeelcekeâ Deewj JewefMJekeâ efmeæevle~ FkeâeF&-4 efJekeâeme kesâ cee@[sue efJekeâeme kesâ cee@[ue Øee¤he keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, meeceeefpekeâ heefjJele&ve keâer

efJeMes<eleeSB, hetBpeerJeeoer efJekeâeme kesâ Øee¤he, meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ Øee¤he, ieeBOeer efJekeâeme keâe Øee¤he~

efÉleerÙe KeC[ FkeâeF&-5 DeeefLe&keâ efJekeâeme

DeeefLe&keâ efJekeâeme keâer DeJeOeejCee, DeeefLe&keâ efJekeâeme kesâ mlej, #es$eerÙe efJe<eceleeSB, meblegefuele #es$eerÙe efJekeâeme keâer veerefle, meeleJeeR hebÛeJe<eeaÙe Ùeespevee (1985-90) Dee"JeeR hebÛeJe<eeaÙe Ùeespevee, veJeeR hebÛeJe<eeaÙe Ùeespevee~

FkeâeF&-6 meeceeefpekeâ SJeb DeeefLe&keâ efJekeâeme

DeLe& SJeb heefjYee<ee, meeceeefpekeâ heefjJele&ve keâer efJeMes<eleeSB, meeceeefpekeâ SJeb meebmke=âeflekeâ heefjJele&ve oes efYevve OeejCeeÙeW, meeceeefpekeâ heefjJele&ve SJeb DeeefLe&keâ efJekeâeme kesâ keâeÙe&keâejCe, DeeefLe&keâ efJekeâeme kesâ DeJejesOe~

FkeâeF&-7 DeeefLe&keâ efJekeâeme keâer meeceeefpekeâ, meebmke=âeflekeâ SJeb heÙee&JejCeerÙe mecÙeeSB SJeb heefjCeece

mecemÙeeSB SJeb OÙeeve osves ÙeesiÙe yeeleW, meeceeefpekeâ mecemÙeeSB, mebmke=âefle SJeb efJekeâeme ceW ØeieeÌ{ mebyebOe, DeYeeweflekeâ mebmke=âefle keâe ØeYeeJe, heÙee&JejCeiele mecemÙeeSb SJeb heefjCeece~

Page 27: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(23)

FkeâeF&-8 GoejerkeâjCe, JewMJeerkeâjCe

GoejerkeâjCe SJeb JewMJeerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, GoejerkeâjCe SJeb JewMJeerkeâjCe mes DeeefLe&keâ efJekeâeme, meeceeefpekeâ SJeb meebmke=âeflekeâ heefjCeece, JewMJeerkeâjCe DeLe&JÙeJemLee keâer ÛegveewefleÙeeB, GoejerkeâjCe, SJeb JewMJeerkeâjCe kesâ Ùegie ceW iejeryeer leLee Demeceevelee, JewefMJekeâ YeespÙe heoeLeeX keâer YeeJeer megj#ee, JewMJeerkeâjCe keâe yeeÙees[eFJeefme&šer mes mecyevOe, JewMJeerkeâjCe Deewj peue mebmeeOeve~

le=leerÙe KeC[-

FkeâeF&-9 veiejerkeâjCe SJeb DeewÅeesieerkeâjCe

veiejerkeâjCe keâer DeJeOeejCee SJeb Øeef›eâÙee, efJeMJe ceW veiejerkeâjCe, veiejerkeâjCe keâer efJeMes<eleeÙeW, veiejerkeâjCe kesâ keâejCe, veiejerkeâjCe kesâ ØeYeeJe, DeewÅeesefiekeâjCe keâer DeJeOeejCee SJeb Øeef›eâÙee, DeewÅeesieerkeâjCe kesâ ØeYeeJe, DeewÅeesieerkeâjCe SJeb meeceeefpekeâ heefjJele&ve, veiejerkeâjCe SJeb DeewÅeesieerkeâjCe ceW mecyevOe~

FkeâeF&-10 heefMÛeceerkeâjCe

heefMÛeceerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, heefMÛeceerkeâjCe keâer efJeMes<eleeÙeW DeLeJee ue#eCe, heefMÛeceerkeâjCe SJeb meeceeefpekeâ heefjJele&ve, Oeeefce&keâ peerJeve ceW heefjJele&ve, heefMÛeceerkeâjCe SJeb DeeOegefvekeâerkeâjCe ceW Devlej~

FkeâeF&-11 DeeOegefvekeâerkeâjCe SJeb Gòej DeeOegefvekeâerkeâjCe

DeeOegefvekeâerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, DeeOegefvekeâerkeâjCe keâer efJeMes<eleeSB, Yeejle ceW DeeOegefvekeâerkeâjCe, DeeOegefvekeâerkeâjCe keâe YeejleerÙe meceepe ceW ØeYeeJe, Gòej DeeOegefvekeâerkeâjCe keâe YeejleerÙe meceepe ceW ØeYeeJe, Gòej DeeOegefvekeâerkeâjCe : Skeâ DeJeOeejCee efJeJesÛeve~

FkeâeF&-12 DeeOegefvekeâerkeâjCe SJeb efJekeâeme

DeeOegefvekeâerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, efJekeâeme keâer DeJeOeejCee SJeb Gmekesâ efJeefYevve DeeÙeece, DeeOegefvekeâerkeâjCe SJeb efJekeâeme~

ÛelegLe& KeC[ -

FkeâeF&-13 efJekeâefmele Je efJekeâemeMeerue meceepe

efJekeâefmele meceepe kesâ leelheÙe&, efJekeâefmele meceepe kesâ ue#eCe (efJeMes<eleeSB), efJekeâemeMeerue meceepe mes leelheÙe&, efJekeâemeMeerue meceepe kesâ ue#eCe (efJeMes<eleeSB)~

FkeâeF&-14 efJekeâefmele Je efJekeâemeMeerue meceepeeW keâe mecyevOe

efJekeâefmele meceepe mes leelheÙe&, efJekeâefmele meceepe kesâ ue#eCe (efJeMe<eleeSB) efJekeâemeMeerue meceepe mes leelheÙe&, efJekeâemeMeerue meceepe kesâ ue#eCe (efJeMes<eleeSB)~

Page 28: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(24)

FkeâeF&-15 efJekeâeMeerue meceepeeW keâer mecemÙeeSB

efJekeâemeMeerue meceepe keâer heefjYee<ee, mecemÙeeSb, meeceeefpekeâ mecemÙeeSb, jepeveweflekeâ yeeOeeSb, meebmke=âeflekeâ keâejkeâ, heÙee&JejCeerÙe mecemÙee~

FkeâeF&-16 hejcheje, DeeOegefvekeâlee SJeb efJekeâeme

hejcheje Deewj DeeOegefvekeâlee ceW mebyebOe, hejcheje keâe DeLe& SJeb cenlJe, DeeOegefvekeâlee keâe DeLe& SJeb cenlJe, Demecekeâeueerve keâer mecekeâeueervelee (hejchejeDeeW keâer DeeOegefvekeâlee), hejcheje, DeeOegefvekeâlee Deewj efJekeâeme, Øeefleceeve Ûej, Øeefleceeve ÛejeW kesâ DeeOeej hej hejchejeiele Deewj DeeOegefvekeâ meceepe keâer Øeke=âefle~

hebÛece KeC[

FkeâeF&-17 efMe#ee, meeceeefpekeâ heefjJele&ve SJeb efJekeâeme

meceepeMeem$e kesâ GoÙe kesâ he=‰Yetefce, efMe#ee : ØekeâeÙe&Jeeoer heefjØes#Ùe, efMe#ee ceekeäme&Jeeoer Je GoejJeeoer heefjØes#Ùe, efMe#ee kesâ Øekeâej Je ØekeâeÙe&, hejchejeiele Je DeeOegefvekeâ Yeejle ceW efMe#ee, efMe#ee, Demeceevelee Deewj meeceeefpekeâ heefjJele&ve, meeceeefpekeâ heefjJele&ve kesâ œeesle kesâ ¤he ceW efMe#ee~

FkeâeF&-18 pevemebÛeej SJeb efJekeâeme (Mass Communication and

Development)

pevemebÛeej ceeOÙece – DeJeOeejCee Je efmeæevle, pevemenYeeieer ØemeejCe meeceeefpekeâ efJekeâeme keâe Dem$e, pevemebÛeej ceeOÙeceeW keâer meeceeefpekeâ Yetefcekeâe, mebÛeej Deewj meebmke=âeflekeâ efJekeâeme, pevemesJee ØemeejCe, meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ pevemebÛeej ceeOÙeceeW keâer Yetefcekeâe, efJekeâeMeerue osMeeW ceW Fueskeäš^eefvekeâ peveØemeejCe ceeOÙece~

FkeâeF&-19 pevemebÛeej, JewMJeerkeâjCe SJeb GoejerkeâjCe

pevemebÛeej keâer DeJeOeejCee, pevemebÛeej ceeOÙeceeW keâer meeceeefpekeâ Yetefcekeâe, JewMJeerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, GoejerkeâjCe keâer DeJeOeejCee, DevÙe meceeveeLe&keâ DeJeOeejCeeÙeW JewMJeerkeâjCe Je GoejerkeâjCe : YeejleerÙe heefjØes#Ùe ceW~

FkeâeF&-20 efMe#ee, pevemebÛeej SJeb efJekeâeme keâe efceLekeâ SJeb JeemleefJekeâlee

efMe#ee : DeLe& heefjYee<eeSB, efJekeâeme ceW Yetefcekeâe, pevemebÛeej keâer DeJeOeejCee, meejebMe~

Page 29: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(25)

MASY-06 ØeLece KeC[-

FkeâeF&-1 meeceeefpekeâ efveÙeespeve keâe DeLe& Skeâ heefjYee<ee

meeceeefpekeâ efveÙeespeve keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, meeceeefpekeâ efveÙeespeve kesâ GösMÙe, efveÙeespeve keâe ØeeogYee&Je, efveÙeespeve keâe DeLe&, efveÙeespeve keâer heefjYee<ee, efveÙeespeve keâer Yetefcekeâe SJeb cenlJe~

FkeâeF&-2 meeceeefpekeâ efveÙeespeve keâer DeJeOeejCee keâe GodYeJe SJeb efJekeâeme

meeceeefpekeâ efveÙeespeve keâer DeJeOeejCee keâe GodYeJe, meeceeefpekeâ efveÙeespeve SJeb meeceeefpekeâ cetuÙe, meeceeefpekeâ efveÙeespeve keâe otjieeceer ue#Ùe~

FkeâeF&-3 meeceeefpekeâ efveÙeespeve kesâ GösMÙe SJeb meeceeefpekeâ efveÙeespeve keâer DeeJeMÙekeâlee, meeceeefpekeâ efveÙeespeve kesâ GösMÙe, meeceeefpekeâ

efveÙeespeve keâer meerceeSB, meeceeefpekeâ efveÙeespeve kesâ ÛejCe~ FkeâeF&-4 efveÙeespeve SJeb efJekeâeme keâe mecyevOe efJekeâeme keâer DeJeOeejCee, meeceeefpekeâ efJekeâeme, meeceeefpekeâ efJekeâeme kesâ DeJeÙeJe,

meeceeefpekeâ efveÙeespeve SJeb efJekeâeme, meeceeefpekeâ efveÙeespeve keâe cetuÙeebkeâve~ efÉleerÙe KeC[-

FkeâeF&-5 mechetCe&Jeeoer efveÙeespeve mechetCe&leeJeeoer efveÙeespeve SJeb DeJeOeejCee, mechetCe&Jeeoer efveÙeespeve kesâ iegCe SJeb oes<e~

FkeâeF&-6 Øepeeleebef$ekeâ efveÙeespeve

Øepeeleefv$ekeâ efveÙeespeve keâe DeLe&, Øepeeleeefv$ekeâ efveÙeespeve keâer cetueYetle efJeMes<eleeSB iegCe SJeb oes<e~

FkeâeF&-7 meceepeJeeoer efveÙeespeve

meceepeJeeoer efveÙeespeve keâe DeLe&, meceepeJeeoer efveÙeespeve keâer GheueefyOeÙeeW keâes Øeehle keâjves ceW keâef"veeFÙeeb, meceepeJeeoer efveÙeespeve kesâ Øeefle DeeJeMÙekeâlee~

FkeâeF&-8 efveÙeespeve mebyebOeer YeejleerÙe cele

efveÙeespeve mecyevOeer YeejleerÙe cele, efveÙeespeve kesâ cegKÙe GösMÙe, efJekesâvõerke=âle efveÙeespeve keâer ØecegKelee~

le=leerÙe KeC[

FkeâeF&-9 keâuÙeeCekeâejer jepÙe keâer DeJeOeejCee keâe GoÙe SJeb efJekeâeme

DeLe& Je heefjYee<ee, keâuÙeeCekeâejer jepÙe keâer Øeke=âefle, keâuÙeeCekeâejer jepÙe keâer Glheefòe Je efJekeâeme, keâuÙeeCekeâejer jepÙe kesâ keâeÙe&, keâuÙeeCekeâejer jepÙe kesâ iegCe, keâuÙeeCekeâejer jepÙe kesâ oes<e~

Page 30: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(26)

FkeâeF&-10 DevegmetefÛele peeefle : mecemÙeeSB SJeb keâuÙeeCekeâejer ÙeespeveeSB

DevegmetefÛele peeefle keâe DeLe& Je heefjYee<ee, DevegmetefÛele peeefleÙeeW keâer mebKÙee, DevegmetefÛele peeefleÙeeW keâer mecemÙeeSb (efveÙeexiÙeleeSb), mecemÙee mecyeefvOele Jele&ceeve efmLeefle, mebJewOeeefvekeâ Je keâuÙeeCekeâejer efJekeâeme nsleg ØeeJeOeeve~

FkeâeF&-11 DevegmetefÛele pevepeeefle Je DevÙe efheÚÌ[s Jeie&: mecemÙeeSb SJeb keâuÙeeCekeâejer ÙeespeveeSB

DevegmetefÛele pevepeeefle – DeLe& Je heefjYee<ee, pevepeeleerÙe efJeMes<eleeSB (ue#eCe) pevepeeefleÙeeW keâe Yeewieesefuekeâ efJelejCe, pevepeeefleÙeeW keâer mecemÙeeSB, pevepeeleerÙe keâueÙeeCe kesâ keâeÙe&, DevÙe efheÚÌ[s Jeie& - DeLe& Je heefjYee<ee, DevÙe efheÚÌ[s Jeie& mecyeefvOele DeeÙeesie, DevÙe efheÚÌ[s JeieeX keâer mecemÙeeSB, DevÙe efheÚÌ[s Jeie& kesâ keâuÙeeCe nsleg ØeeJeOeeve~

FkeâeF&-12 keâcepeesj Jeie& : ceefnuee Je yeeue efJekeâeme : mecemÙeeSB Je ØeeJeOeeve

keâcepeesj Jeie& - ceefnuee SJeb efMeMeg, ceefnuee efJekeâeme, ceefnueeDeeW keâer pevemebKÙeelcekeâ efmLeefle, YeejleerÙe ceefnueeDeeW keâer mecemÙeeSB, keâuÙeeCekeâejer ØeeJeOeeve, yeeue efJekeâeme – DeLe&, yeeue keâuÙeeCe kesâ GösMÙe, yeeue keâuÙeeCe mes mecyeefvOele mebJewOeeefvekeâ ØeeJeOeeve Je DevÙe keâuÙeeCekeâejer keâeÙe&›eâce~

ÛelegLe& KeC[-

FkeâeF&-13 meecegoeefÙekeâ efJekeâeme keâeÙe&›eâce

meecegoeefÙekeâ efJekeâeme keâer DeJeOeejCee, meecegoeefÙekeâ efJekeâeme Ùeespevee keâer he=‰Yetefce SJeb met$eheele, meecegoeefÙekeâ efJekeâeme keâeÙe&›eâce keâer DeeOeejYetle ceevÙeleeSb, meecegoeefÙekeâ efJekeâeme Ùeespevee keâe ØeMeemeefvekeâ mebie"ve, meecegoeefÙekeâ efJekeâeme Ùeespevee keâe keâeÙe& #es$e, «eeceerCe efJekeâeme ceW meecegoeefÙekeâ efJekeâeme keâeÙe&›eâce keâe Ùeesieoeve, meecegoeefÙekeâ efJekeâeme Ùeespevee keâer GheueefyOeÙeeW keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-14 meceefvJele «eeceerCe efJekeâeme Ùeespevee

meceefvJele «eeceerCe efJekeâeme keâeÙe&›eâce keâer mebjÛevee, meceefvJele «eeceerCe efJekeâeme keâeÙe&›eâce keâe mJe¤he, meceefvJele «eeceerCe efJekeâeme Ùeespevee keâe ØeMeemeefvekeâ ef›eâÙeevJeÙeve, mecegefÛele «eeceerCe efJekeâeme keâeÙe&›eâce : ue#Ùe SJeb GueheefyOe, meceefvJele «eeceerCe efJekeâeme keâeÙe&›eâce keâer DeeueesÛeveelcekeâ meceer#ee~

FkeâeF&-15 mJeCe& peÙevleer «eece mJejespeieej Ùeespevee

mJeCe&peÙevleer jespeieej Ùeespevee – keâeÙe& ØeCeeueer, mJeCe& peÙevleer «eece mJejespeieej Ùeespevee keâer efJeMes<elee, yeQkeâ $e+Ce SJeb Devegoeve, keâeÙee&vJeÙeve~

Page 31: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(27)

FkeâeF&-16 mechetCe& «eeceerCe jespeieej Ùeespevee

mechetCe& «eeceerCe jespeieej Ùeespevee keâer efJemle=le ¤hejsKee, mechetCe& «eeceerCe jespeieej Ùeespevee kesâ Debleie&le KeeÅeeVe, mebhetCe& «eeceerCe jespeieej Ùeespevee kesâ Debleie&le cepeotjer, mebmeeOeveeW keâe ceeveob[, DeeJebšve leLee GheÙeesie, DeeÙeespevee, keâeÙe& Deewj efve<heeove, efveiejeveer SJeb cetuÙeebkeâve~

hebÛece KeC[

FkeâeF&-17 veerefle : DeJeOeejCee, DeLe& SJeb Øekeâej

veerefle : DeLe& meeceeefpekeâ veerefle : DeLe& Je heefjYee<ee, meeceeefpekeâ veerefle keâer DeeJeMÙekeâlee, meeceeefpekeâ veerefle : ue#Ùe Je keâeÙe&, meeceeefpekeâ veerefle : GösMÙe, meeceeefpekeâ veerefle : efJeMes<eleeÙeW, meeceeefpekeâ veerefle : #es$e, meeceeefpekeâ veerefle Je meeceeefpekeâ efJekeâeme, meeceeefpekeâ veerefle efveOee&jCe kesâ ØecegKe leLÙe meeceeefpekeâ veerefle: efmeæevle, meeceeefpekeâ veerefle Je meceepe keâuÙeeCe veerefle ceW Deblej, meeceeefpekeâ veerefle keâes ØeYeeJehetCe& yeveeves nsleg megPeeJe~

FkeâeF&-18 Yeejle keâer DeeefLe&keâ veerefle : mJelev$elee Øeeefhle mes Jele&ceeve lekeâ

DeeefLe&keâ veerefle keâe DeLe&, DeeefLe&keâ veerefle kesâ GösMÙe, DeeefLe&keâ veerefle kesâ GhekeâjCe, DeeefLe&keâ veerefle kesâ DeeÙeece, meved 1991 kesâ hetJe& DeeefLe&keâ veerefle, veF& DeeefLe&keâ veerefle SJeb Fmekeâer efJeMes<eleeÙeW, veF& DeeefLe&keâ veerefle keâer meceer#ee~

FkeâeF&-19 mebmke=âefle, veerefle efveÙeespeve Je efJekeâeme

mebmke=âefle keâer DeJeOeejCee, DeeefLe&keâ veerefle kesâ GösMÙe, YeejleerÙe DeLe&JÙeJemLee keâer keâeÙe&veerefle, mebmke=âefle, veerefle efveÙeespeve SJeb efJekeâeme ceW Devleme&yevOe~

FkeâeF&-20 meeceeefpekeâ veerefle SJeb peerJeve keâer iegCeJeòee

meeceeefpekeâ veerefle keâe DeefYeØeeÙe, DeÛÚs peerJeve kesâ iegCe DeLeJee ue#eCe, meeceeefpekeâ veerefle SJeb peerJeve keâer iegCeJeòee ceW men mecyevOe, peerJeve keâe DeLe&, peerJeve peervee Skeâ keâuee, efJeefYevve peerJeve oMe&ve, iegCeeshesle peerJeve ceW DeeOeejYetle DeeJeMÙekeâleeDeeW keâe ceeheoC[ - ›eâÙe Meefòeâ mecelee metÛekeâebkeâ, Yeeweflekeâ peerJeve keâer iegCeJeòee metÛekeâebkeâ~ DeeefLe&keâ efJekeâeme Deewj peerJeve keâer iegCeJeòee ceW mebyebOe, peerJeve megOeej mes pegÌ[er mejkeâejer veerefleÙeeW keâer Peuekeâ, peerJeve keâer efJeefYevve DeJemLeeDeeW mes pegÌ[e peerJeve, peerJeve keâer iegCeJeòee SJeb Øees. jece ke=â<Ce cegkeâpeea~

Page 32: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(28)

MASY-09 ØeLece KeC[-

FkeâeF&-1 Yeejle ceW veiejerÙe meceepe

veiej keâer DeJeOeejCee, veiejeW keâe ØeeogYee&Je

FkeâeF&-2

veiej keâer efJeMes<eleeSB, veiejeW keâe JeieeakeâjCe, ØecegKe veiejerÙe mebmLeeÙeW~

FkeâeF&-3 veiejerÙe mecegoeÙe SJeb mLeeveerÙe DeeÙeece-heeke&â, yeiexme SJeb cewkesâvpeer kesâ efmeæevle

jeyeš& F&. heeke&â keâe efmeæevle, Devexmš [yuÙet0 yeiexme keâe efmeæevle, Deej0 [er0 cewkesâvpeer keâe efmeæevle~

FkeâeF&-4 veiejerÙe SJeb Menjer DeeÙeece kesâ ¤he ceW meceepeMeem$eerÙe hejcheje

FceeFue ogKeeace : Ùeeefv$ekeâ SJeb meeJeÙeJeer megÂÌ{lee Jeeues meceepe, keâeue& ceekeäme& : meceepe kesâ GefÉkeâeme ceW Glheeove kesâ ØekeâejeW keâer Yetefcekeâe, še@veerpe : pewefceveMee@Heäš mes pewefmeueMee@Heäš keâer Deesj, cewkeämeJesyej : JeeefCepÙe-JÙeeheeefjkeâ mecyevOeeW keâe yeÌ{lee ØeYeglJe~

FkeâeF&-5 meebmke=âeflekeâ mJe¤he

meebmke=âeflekeâ mJe¤he mecyevOeer efmeæevle~

efÉleerÙe KeC[ - Yeejle ceW veiejerÙe meceepeMeem$e

FkeâeF&-1 veiejerkeâjCe keâer GYejleer ØeJe=efòeÙeeB

veiejerkeâjCe keâe DeLe&, heefjefmLeefleÙeeB, efJeMJe ceW veiejerkeâjCe keâer ØeJe=efòeÙeeB, Yeejle ceW veiejerkeâjCe keâer ØeJe=efleÙeeB~

FkeâeF&-2 veiejerkeâjCe kesâ keâejkeâ

veiejerkeâjCe kesâ DeewÅeesefiekeâ keâejkeâ, ØeewÅeesefiekeâ keâejkeâ, DeeefLe&keâ keâejkeâ, jepeveereflekeâ keâejkeâ, meeceeefpekeâ keâejkeâ, YetceC[ueerÙe keâejkeâ~

FkeâeF&-3 veiejerkeâjCe kesâ meceepeMeem$eerÙe DeeÙeece

1. meceepeMeem$eerÙe efJeMues<eCe keâer keâef"veeFÙeeB

2. veiejerkeâjCe SJeb veiejerÙelee keâe Yeso

3. DeewÅeesieerkeâjCe SJeb veiejerkeâjCe ceW Devlej

4. DeewÅeesieerkeâjCe SJeb veiejerkeâjCe mes mecyevOe

Page 33: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(29)

5. veiejerkeâjCe Deewj veiejerÙe efJekeâeme

6. veiejerÙe mecemÙeeSB Deewj ÛegveewefleÙeeB

7. veiejerÙe mecemÙeeSB Deewj ÛegveewefleÙeeB

8. veiej ØeMeemeve keâe yeÌ{lee oeefÙelJe~

FkeâeF&-4 veiejerkeâjCe kesâ meeceeefpekeâ heefjCeece

1. heefjJeej keâer mebjÛevee ceW heefjJele&ve

2. peeefle JÙeJemLee hej ØeYeeJe

3. efm$eÙeeW keâer efmLeefle ceW heefjJele&ve

4. pevemebKÙee keâer DeefveÙebef$ele Je=efæ

5. Oece& kesâ ØeYeeJe ceW keâceer

6. meecegoeefÙekeâ peerJeve ceW DeefveefMÛele

7. ceefueve yeefmleÙeeW keâe efJekeâeme

FkeâeF&-5 veiejeW keâe YeeJeer mJe¤he

YeeJeer veiejeW keâer mecemÙeeSB, meceeOeeve keâer YeeJeer veerefleÙeeB

le=leerÙe KeC[ - veiejerÙe kesâvõeW keâe JeieeakeâjCe

FkeâeF&-1 ueIeg veiej, yeÌ[s veiej SJeb Je=no, veiej

veiejerkeâjCe DeLe& SJeb heefjYee<ee, efJeMJe kesâ veiejerkeâjCe keâer Øeef›eâÙee Yeejle ceW veiejerkeâjCe keâer Øeef›eâÙeeSB, veiej keâe efJekeâeme Deewj GodYeJe, veiejerÙe kesâvõeW keâe JeieeakeâjCe ueIeg veiej DeLe& Je heefjYee<ee, peveieCevee kesâ Devegmeej ueIeg veiej keâer DeeJeOeejCee, ueIeg veiej keâer efJeMes<eleeSB, yeÌ[s veiej keâe DeLe& Je heefjYee<eeSB, yeÌ[s veiej keâer efJeMes<eleeSB, ceneveiej DeLe& SJeb heefjYee<ee, Yeejle ceW ceneveiej

ÛelegLe& KeC[ - veiejerÙe, meeceeefpekeâ mecemÙeeÙeW

FkeâeF&-1 ceefueve yeefmleÙeeW ceW Je=efæ SJeb heÙee&JejCe Øeot<eCe

1. ceefueve yemleer keâer DeJeOeejCee, JeieeakeâjCe

2. Yeejle ceW ceefueve yeefmleÙeeW keâe GodYeJe SJeb efJekeâeme

3. ceefueve yeefmleÙeeW keâe hegveJee&me

4. heÙee&JejCe Øeot<eCe keâer mecemÙee

FkeâeF&-2 JÙeeJemeeefÙekeâ ieefleMeeruelee SJeb heeefjJeeefjkeâ DeefmLejlee

JÙeeJemeeefÙekeâ ieefleMeeruelee keâe DeLe& SJeb mJe¤he, keâejCe SJeb heefjCeece heeefjJeeefjkeâ

Page 34: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(30)

DeefmLejlee keâer DeJeOeejCee, veiejerkeâjCe, JÙeeJemeeefÙekeâ ieefleMeeruelee SJeb heeefjJeeefjkeâ DeefmLejlee~

FkeâeF&-3 DeeJeeme keâer mecemÙee SJe ceewefuekeâ DeeJeMÙekeâleeDeeW keâer DeheÙee&hlelee

YeejleerÙe veiejeW keâer DeeJeeme keâer mecemÙee, ceewefuekeâ DeeJeMkeâleeDeeW keâer DeheÙee&hlelee, je°^erÙe DeeJeeme veerefle SJeb efJekeâeme keâeÙe&›eâce~

FkeâeF&-4 veiejerÙe efveOe&velee, yesjespeieejer leLee ØeJepeve

Yeejle ceW veiejerÙe efveOe&velee, efveOe&velee SJeb yesjespeieejer ØeJepeve, veiejerkeâjCe SJeb efveOe&velee~

FkeâeF&-5 veiejeW ceW DehejeOe keâer Øeke=âefle SJeb mJe¤he

DehejeOe keâer DeJeOeejCee, JeieeakeâjCe, YeejleerÙe veiejeW ceW DehejeOe Je=efæ, veiejerÙe DehejeOe keâer Øeke=âefle SJeb mJe¤he~

hebÛece KeC[ - veiejerÙe meceepeMeem$e kesâ mewæeefvlekeâ he#e

FkeâeF&-1 veiejerÙe meeceepeMeem$e kesâ DeOÙeÙeve kesâ ØecegKe Gheeiece

veiejerÙe meceepeMeem$e keâer Øeke=âefle, veiejerÙe meceepeMeem$e ceW DeOÙeÙeve efkeâÙes peeves Jeeues cegös, veiejerÙe meceepeMeem$e mes pegÌ[s Gheeiece, veiejerÙe meceepeMeem$e mes mebyebefOele efmeæevle, veiejerÙe meceepeMeem$e keâe efJe<eÙe #es$e, veiejerÙe meceepeMeem$e mes pegÌ[s cewkeäme Jesyej kesâ efJeÛeej veiejerÙe meceepeMeem$e mes pegÌ[s heeke&â yeiexme kesâ efJeÛeej~

FkeâeF&-2 veiej, veiejerkeâjCe SJeb veiejJeeo

veiej GlLeeve keâe Ssefleneefmekeâ meboYe&, veiej keâer heefjYee<ee, Øeke=âefle SJeb efJeMes<eleeSb, veiejerkeâjCe keâer Øeef›eâÙee Ssefleneefmekeâ meboYe& veiejerkeâjCe keâer heefjYee<ee, Øeke=âefle SJeb efJeMes<eleeSB, veiejerkeâjCe kesâ lelJe SJeb Fmemes pegÌ[s pevemeebefKÙekeâerÙe Âef°keâesCe, veiejJeeo kesâ GoÙe keâe Ssefleneefmekeâ meboYe&, veiejJeeo keâer DeJeOeejCee mes pegÌ[s efmeæevle~

FkeâeF&-3 Yeejle ceW veiej-efveÙeespeve SJeb veiejerÙe ØeyebOeve keâer mecemÙeeSb

ØeeÛeerve veiejeW keâe mJe¤he Deepeeoer kesâ yeeo Yeejle ceW veiej efveÙeespeve SJeb veiej efveÙeespeve mes mebyebefOele mecemÙeeSb, veiej efveÙeespeve leLee ceefueve yeefmleÙeeW keâer mecemÙeeSb JewMJeerkeâjCe kesâ oewj ceW veiej efveÙeespeve keâer mecemÙee, Yeejle kesâ yeÌ[s Menj SJeb ceefueve yeefmleÙeeW keâer mecemÙee, hebÛeJe<eeaÙe Ùeespevee ceW efveÙeespeve leLee Gmekeâer mecemÙee~

FkeâeF&-4 #es$eerÙe efveÙeespeve leLee meeceeefpekeâ SJeb mLeeveerÙe efmeæevleeW ceW mebyebælee

veiejerÙe #es$e kesâ keâeÙe&, #es$eerÙe efveÙeespeve veiejerÙe mLeeveeW kesâ JÙeehekeâ ØeYeeJe, veiejerÙe #es$e ceW mebyebefOele efmeæevle, Menjer mLeeheve mes pegÌ[s DeeOeej, #es$eerÙe DeeOeej hej veiej

Page 35: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(31)

mLeeheve mes pegÌ[s DeOÙeÙeve, #es$eerÙe efveÙeespeve, ye=no veiej efJeMes<eleeSB, Je=no veiej kesâ GoenjCe~

FkeâeF&-2 veiej kesâ DeewÅeesefiekeâ DeeOeej, GÅeesie kesâefvõle efJekeâeme

veiej keâer DeJeOeejCee, veiej yemekesâ kesâ DeeOeej, veiej keâe DeewÅeesefiekeâ DeeOeej, veiejerÙe DeewÅeesieerkeâjCe keâer efJeMes<eleeSB, Yeejle kesâ ØecegKe DeewÅeesefiekeâ veiej-kesâvõ veiejerkeâjCe SJeb efJekeâeme, veiej SJeb GÅeesie kesâefvõle efJekeâeme Yeejle ceW veiejerkeâjCe Deewj DeewÅeesieerkeâjCe keâe mJe¤he~

FkeâeF&-3 veiej kesâ JÙeeJemeeefÙekeâ mebjÛevee ceW heefjJele&ve keâe mJe¤he

meeceeefpekeâ mebjÛevee DeLe&, veiejerÙe meeceeefpekeâ mebjÛevee, veiejerÙe meeceeefpekeâ mebjÛevee keâer ØecegKe efJeMes<eleeSB, veiejerÙe meeceeefpekeâ mebjÛevee kesâ DeeOeej, veiej kesâ meeceeefpekeâ heefjJele&ve SJeb Fmekesâ keâejkeâ, veiejerÙe JÙeeJemeeefÙekeâ mebjÛevee ceW heefjJele&ve keâe mJe¤he~

FkeâeF&-4 JÙeeJemeeÙe mebjÛevee ceW heefjJele&ve keâe meeceeefpekeâ mebjÛevee hej ØeYeeJe

JÙeeJemeeefÙekeâ mebjÛevee keâe DeLe&, JÙeeJemeeefÙekeâ mebjÛevee ceW heefjJele&ve leLee Gmekeâe keâejkeâ, meeceeefpekeâ mebjÛevee keâe DeLe&, heefjYee<ee, veiejerÙe meceepe SJeb meeceeefpekeâ mebjÛevee JÙeJemeeÙeer mebjÛevee keâe meeceeefpekeâ mebjÛevee hej ØeYeeJe~

FkeâeF&-5 Oeeefce&keâ veiejeW keâe mJe¤he SJeb cenlJe

veiej kesâ DeLe&, Oeeefce&keâ veiej DeLe& SJeb heefjYee<ee, veiej SJeb Oeeefce&keâ veiej ceW Devlej Oeeefce&keâ veiej keâe mJe¤he, efJeMJe kesâ ØecegKe Oeeefce&keâ veiej, Oeeefce&keâ veiej kesâ cenlJe~

FkeâeF&-5 «eeceerCe veiejerÙe meelelÙe

«eeceerCe veiejerÙe efÉYeepeve, «eeceerCe veiej meelelÙekeâ, «eeceerCe veiej meelelÙe mes pegÌ[s uegF& JeLe& kesâ efJeÛeej, «eeceerCe veiejerÙe meelelÙe keâe YeejleerÙe meceepe kesâ DeOÙeÙeve ceW cenlJe~

Page 36: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(32)

MASW-01

1. meceepe keâeÙe& keâe DeLe& SJeb efJe<eÙe #es$e (Meaning and scope and Social Work)

1. meceepe keâeÙe& keâe DeLe&

2. meceepe keâeÙe& keâer heefjYee<ee

3. meceepe keâeÙe& kesâ GösMÙe

4. meceepe keâeÙe& keâe efJe<eÙe #es$e

5. ueeskeâ lev$e leLee meceepe keâeÙeeX keâe mJe¤he

2. meceepe keâeÙe& SJeb DevÙe DeJeOeejCeeSB (Social Work and other Concept)

1. meceepe keâeÙe& / meceepe keâuÙeeCe

2. meeceeefpekeâ mesJeeSb SJeb meceepe keâeÙe&

3. meceepe keâeÙe& SJeb meeceeefpekeâ megj#ee

4. meeceeefpekeâ keâeÙe& SJeb meceepe megOeej

5. meceepe keâeÙe& SJeb meeceeefpekeâ veerefle

3. meceepe keâeÙe& SJeb DevÙe meeceeefpekeâ efJe%eeve (Social Work and other Social Science)

1. meceepe keâeÙe& SJeb meceepe Meem$e

2. meceepe keâeÙe& SJeb DeewÅeesefiekeâ meceepe Meem$e

3. meceepe keâeÙe& SJeb ceveesefJe%eeve

4. meceepe keâeÙe& SJeb meeceeefpekeâ ceveesefJe%eeve

5. meceepe Meem$e SJeb DeLe& Meem$e

4. meceepe keâeÙe& keâes ceewefuekeâ cetuÙe (Basic value of Social Work)

1. cetuÙe keâe DeLe&-meceepe keâeÙe& kesâ cetuÙe

2. meceepe keâeÙe&-Skeâ JÙeJemeeÙe

3. JÙeJemeeÙe keâe DeLe&-JÙeJemeeÙe keâe iegCe

4. meceepe keâe JÙeeJemeeefÙekeâ ¤he

Page 37: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(33)

5. meceepe keâeÙe& -Skeâ JÙeJemeeÙe (Social Work as a Profession)

1. JÙeJemeeÙe keâe DeLe&, JÙeJemeeÙe kesâ iegCe SJeb ceeveoC[,

Yeejle ceW meceepe keâeÙe& keâe JÙeeJemeeefÙekeâ ¤he~

6. FbieuewC[ ceW meceepe keâeÙe& keâe Fefleneme (History of Social Work in England)

1. ÙetjesheerÙe he=‰Yetefce

2. FbiuewC[ keâe DeeOegefvekeâ meeceeefpekeâ megj#ee keâeÙe&›eâce

3. FbiuewC[ ceW meceepe megOeej SJeb Ûewefjšer DeeiexveeFpesMeve-meceepe megOeej

4. Ûewefjšer DeeiexveeFpesMeve meesmeeFšer~

7. Decesefjkeâe ceW meceepe keâeÙe& keâe Fefleneme (History of Social Work in America)

1. meceepe keâeÙe& keâe efJekeâeme

2. 1935 mes 1960 lekeâ meceepe keâeÙe& keâe efJekeâeme

3. 1961 Deewj Fmekesâ yeeo meceepe keâeÙe& keâe efJekeâeme

8. Yeejle ceW meceepe keâeÙe& keâe Fefleneme (History of Social Work in India)

1. meceepe keâeÙe& kesâ efJekeâeme keâer Oeeefce&keâ he=°Yetefce

2. Oeeefce&keâ SJeb meceepe megOeej Deevoesueve

3. meeceeefpekeâ mesJeeDeeW keâe mebmLeeiele efJekeâeme

4. yeermeJeeR Meleeyoer ceW meceepe keâeÙe& keâe efJekeâeme

5. keâuÙeeCekeâejer jepÙe keâe efJekeâeme

6. JÙeeJemeeefÙekeâ meceepe keâeÙe& efMe#ee SJeb ØeefMe#eCe keâe efJekeâeme

9. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& (efmeæevle) (Social Case work-Principles)

1. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& keâer Glheefòe : DevJes<eerÙe SJeb Meem$eerÙe ÛejCe

2. meceepeMeem$eerÙe ÛejCe – cesjer efjÛeceC[ keâe ØeYeeJe

Page 38: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(34)

3. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& keäÙee nw?

4. efJeefMe° JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe&

5. [eFie>ese fmškeâ SJeb HebâkeäMeveue mketâue Dee@Heâ kesâmeJeke&â

6. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& keâer heefjYee<ee

7. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& keâer ceewefkeâ ceevÙeleeÙeW~

10. meceepe keâeÙe& kesâ ceewefuekeâ cetuÙe (Basic value of Social Work)

1. cetuÙe keâe DeLe& - meceepe keâeÙe& kesâ cetuÙe

2. meceepe keâeÙe& - Skeâ JÙeJemeeÙe

3. JÙeJemeeÙe keâe DeLe&-JÙeJemeeÙe keâe iegCe

4. meceepe keâe JÙeeJemeeefÙekeâ ¤he

11. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& (DeYÙeeme) (Social casework-Practice)

1. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& keâer ØecegKe Øeef›eâÙeeSB

2. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& DeYÙeeme ceW mee#eelkeâej, efveoeve SbJe cetuÙeebkeâve Deewj GheÛeej

keâer Ùeespevee keâe Øeefleheeove~

3. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& DeYÙeeme ceW efveoeve

4. efveoeve Skeâ mece«eeke=âefle DeJeOeejCee, efveoeve ceW JeieeakeâjCe, GheÛeej

5. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& ceW GheÛeej keâe kesâvõ

6. meceepe keâeÙe& DeYÙeeme ceW hejeceMe&

7. JÙeefòeâiele meceepe keâeÙe& DeYÙeeme ceW efÛeefkeâlmekeâ nmlee#ej

Page 39: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(35)

MASW-02

1. YeejleerÙe meceepe mesJee

2. Yeejle ceW meceepe-keâeÙe& efMe#eCe-ØeefMe#eCe

3. JewÙeefòeâkeâ mesJee keâeÙe&

4. meecetefnkeâ keâeÙe&

5. meecegoeefÙekeâ mebie"ve

6. meceepe keâuÙeeCe ØeMeemeve

7. meeceeefpekeâ ef›eâÙee

8. meeceeefpekeâ MeesOe

9. heefjJeej keâuÙeeCe

10. yeeue keâuÙeeCe

11. ÙegJee keâuÙeeCe MASW-03

1. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e : heefjÛeÙe, efJe<eÙe-meece«eer SJeb #es$e

1. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e keâe DeLe&, heefjYee<ee leLee efJe<es<eleeSB

2. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e keâer efJe<eÙe-meece«eer SJeb #es$e

3. keäÙee jepeveweflekeâ meceepeMeem$e Skeâ efJe%eeve nw?

4. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e keâe DevÙe meeceeefpekeâ efJe%eeveeW mes mecyevOe

2. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e keâe efJeefMe° Gheeiece

1. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e keâe GodYeJe Deewj efJekeâeme

2. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e keâer Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce

3. jepeveweflekeâ meceepeMeem$e kesâ DeOÙeÙeve keâe cenlJe

3. jepeveweflekeâ JÙeJemLee SJeb meceepe ceW Deble: mebyebOe

1. jepeveweflekeâ JÙeJemLee : heefjYee<ee leLee efJeMes<eleeSB

2. jepeveweflekeâ JÙeJemLeeDeeW keâe JeieeakeâjCe

3. jepeveweflekeâ JÙeJemLee Je meceepe ceW Deble:mebyebOe

Page 40: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(36)

4. Øepeeleebef$ekeâ JÙeJemLee

1. Øepeeleb$e : heefjYee<eeSB leLee efJeMes<eleeSB

2. Øepeeleb$e : Øekeâej, cetue efmeæevle, iegCe Je oes<e

3. Yeejle ceW Øepeeleb$e

5. jepeveweflekeâ meceepeerkeâjCe

1. jepeveweflekeâ meceepeerkeâjCe : DeLe& SJeb heefjYee<ee

2. jepeveweflekeâ meceepeerkeâjCe keâer Øeke=âefle SJeb efJeMes<eleeSB

3. jepeveweflekeâ meceepeerkeâjCe kesâ Øekeâej Je DeOÙeÙeve kesâ mlej

4. jepeveweflekeâ meceepeerkeâjCe kesâ DeefYekeâjCe, efveOee&jkeâ lelJe leLee cenlJe

6. meceepe ceW Meefòeâ kesâ efJelejCe keâe DeefYepeve efmeæevle

1. jepeveweflekeâ DeefYepeve : DeLe&, heefjYee<ee SJeb efJeMes<eleeSB

2. jepeveweflekeâ DeefYepeve kesâ Øekeâej

3. jepeveweflekeâ DeefYepeve kesâ efmeæevle SJeb Gvekeâer DeeueesÛeveeSB

4. Yeejle ceW jepeveweflekeâ DeefYepeve

7. Øeyegæpeve (yegæpeerJeer)

1. yegæpeerJeerÙeeW kesâ Øekeâej

2. yegæpeerefJeÙeeW keâe efvecee&Ce

3. Menjer Deewj «eeceerCe yegæpeerefJeÙeeW keâer efmLeefle

4. Øeyegæpeve keâer jepeveweflekeâ Yetefcekeâe Ùee cenlJe

8. oyeeJe mecetn Deewj efnle mecetn

1. oyeeJe mecetn Ùee efnle mecetn keâe DeLe&, Øeke=âefle SJeb efJeMes<eleeSB

2. oyeeJe mecetneW keâe JeieeakeâjCe, meeOeve Deewj lejerkesâ

3. oyeeJe mecetn leLee jepeveweflekeâ oue ceW Devlej

4. oyeeJe mecetn Ùee efnle mecetn keâe jepeveweflekeâ cenlJe

5. oyeeJe mecetn kesâ oes<e Ùee neefveÙeeB

6. Yeejle ceW oyeeJe mecetn : efJeMes<eleeSB leLee JeieeakeâjCe

Page 41: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(37)

9. veewkeâjMeener

1. veewkeâjMeener keâe DeLe&, heefjYee<eeSB SJeb efJeMesleeSB

2. veewkeâjMeener kesâ Øekeâej

3. veewkeâjMeener keâe jepeveweflekeâ efJekeâeme ceW cenlJe

4. veewkeâjMeener keâer DeJeOeejCee : yeyej, cees¤keâe SJeb efceÛesume kesâ efJeÛeej

10. peve-menYeeefielee Ùee jepeveweflekeâ menYeeefielee

1. jepeveweflekeâ menYeeefielee keâe DeLe& heefjYee<ee SJeb efJeMes<eleeSb

2. jepeveweflekeâ menYeeefielee kesâ efueS GòejoeÙeer keâejkeâ

3. jepeveweflekeâ menYeeefielee keâer ef›eâÙeeSB SJeb Øekeâej

4. jepeveweflekeâ JÙeJemLee ceW jepeveweflekeâ menYeeefielee keâe cenlJe

MASW-04

1. meceepeMeem$eerÙe heæefle kesâ efveÙece (Rule of Sociological Method)

1. meeceeefpekeâ leLÙe keäÙee nw ?

2. meeceeefpekeâ leLÙeeW keâe DeJeueeskeâve

3. meeceevÙe leLee DemeeceevÙe meeceeefpekeâ leLÙe

4. meeceepeeW kesâ JeieeakeâjCe kesâ efveÙece

5. meeceeefpekeâ leLÙeeW keâer JÙeeKÙee kesâ efveÙece

6. meceepeMeem$eerÙe ØeceeCeeW keâer mLeehevee kesâ efveÙece

2. meceepe ceW ßece-efJeYeepeve (The Division of Labour in Society)

1. ßece-efJeYeepeve keâe ØekeâeÙe&

2. Ùeeefv$ekeâ Skeâlee

3. Øeeflekeâejer keâevetve leLee meeJeÙeJeer Skeâlee

Page 42: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(38)

4. meeceeefpekeâ efJekeâeme DeLeJee meeJeÙeJeer Skeâlee keâe efJekeâeme

5. ßece-efJeYeepeve kesâ keâejCe

6. ßece-efJeYeepeve kesâ heefjCeece

7. ßece-efJeYeepeve kesâ DemeeceevÙe mJe¤he

8. meceer#eelcekeâ efJeMues<eCe

3. DeelcenlÙee (Suicide)

1. DeelcenlÙee keâer heefjYee<ee

2. ceveesJÙeeefOekeâerÙe DeJemLeeSB Deewj DeelcenlÙee

3. ceveespewefJekeâerÙe keâejkeâ Deewj DeelcenlÙee

4. DeelcenlÙee kesâ Øekeâej

5. DeelcenlÙee kesâ JÙeefòeâiele mJe¤he

6. DeelcenlÙee keâer meeceeefpekeâ Øeke=âefle

7. JÙeeJeneefjkeâ efve<keâ<e&

8. meceer#eelcekeâ efJeJesÛevee

4. Oeeefce&keâ peerJeve kesâ ØeejefcYekeâ mJe¤he (Elementary Forms of Religious Life)

Oece& keâer DeJeOeejCee

Oece& kesâ efmeæevle – ØeejefcYekeâ Oece& keâer OeejCee

ØeejefcYekeâ DeLeJee šesšefcekeâ efJeMJeeme

šesšefcekeâ efJeMJeemeeW keâer Glheefòe

5. ogKexve kesâ meceepeMeem$e (Sociologies of Durkheim)

veweflekeâlee keâe meceepeMeem$e

%eeve keâe meceepeMeem$e

cetuÙeeW keâe meceepeMeem$e

Page 43: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(39)

MAHY-01

ØeeÛeerve SJeb ceIÙekeâeueerve meceepe

FkeâeF&-1 Ùetjeshe ceW meecevleJeeo keâe ›eâefcekeâ efJekeâeme

ÙetjesheerÙe meecevleJeeo keâer heefjYee<ee

meecevleJeeo keâer Glheefòe Deewj Gmekeâe ›eâefcekeâ efJekeâeme

● Ssefleneefmekeâ heefjØes#Ùe

● peeieerjoejer keâer Glheefòe

● ceeHeâer Yetefce keâer Glheefòe

Ùetjeshe ceW meecevleJeeoer ØeLee keâe efJemleej

meecevleer peesle kesâ efmeæevle

● efveÙeefcele DeOeervelee Deewj mJeeceer Yeefòeâ

● GòejeefOekeâej

● pÙes‰eefOekeâej

● ceefnuee GòejeefOekeâej Deewj ØeefleheeuÙelee

● GhemeecevleJeeo

● jenle Deewj meneÙekeâ meeOeve

● mJeeceer Yeefòeâ keâe ueesÛeeve

FkeâeF&-2 Ùetjeshe ceW ceOÙekeâeueerve jepeveereflekeâ efJeÛeejOeeje Deewj jepeveweflekeâ mebie"ve

ceOÙeÙegie kesâ Deeieceve kesâ meceÙe Ùetjeshe keâer jepeveweflekeâ JÙeJemLee

meecevleJeeo kesâ GodYeJe kesâ efJekeâeme ceW efJeefYevve OeejCeeSB

● petvej keâer OeejCee

● heerjsve keâe cele

● ceeke&â yueeÛe keâer OeejCee

● hesjer Sb[jmeve kesâ efJeÛeej

meecevleJeeo keâe mJe¤he

● meecevleJeeo kesâ efJeefYeVe Ieškeâ

Page 44: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(40)

● jepee Je meecevleeW kesâ heejmheefjkeâ mecyevOe

ceOÙekeâeueerve Ùegie ceW efJeefYeVe osMeeW ceW jepelev$e keâer Øeieefle

● heefMÛece øeâebme

● hetJeea øeWâefkeâMe jepÙe (pece&veer kesâ ØeosMe)

● FbiuewC[

● mkesâv[vesefJeÙee

● mhesve

● Fšueer

● ¤me

meecevleJeeo kesâ hejeYeJe kesâ keâejCe

je°^erÙe jepÙeeW kesâ GoÙe kesâ keâejCe

ceOÙeÙegie ceW jepeveereflekeâ mebie"ve Je efJeÛeejOeeje kesâ ØecegKe ue#eCe

FkeâeF&-3 meecevleJeeo keâer ßesefCeÙeeB SJeb mJe¤he

meecevleJeeoer JeeleeJejCe Deewj oes meecevleer Ùegie

Ùetjeshe ceW meecevleJeeo keâe GoÙe

øeâebme keâer efJeefJeOelee : oef#eCe heefMÛece Deewj veewjceb[er

Fšueer

pece&veer

SWiuees meskeämeve FbiuewC[

Gòejer heefMÛeceer mhesve

FkeâeF&-4 škeâea keâer jepeveerefle, DeLe&JÙeJemLee Deewj meceepe

škeâea keâe jepeveereflekeâ efJekeâeme Deewj Øee¤he

škeâea keâer meeceeefpekeâ Deewj DeeefLe&keâ JÙeJemLee

● meceepe keâe mJe¤he

● meeceeefpekeâ JeieeakeâjCe

● keâevetve JÙeJemLee

● cegKÙe lelkeâeueerve mebmLeeSB

DeeefLe&keâ JÙeJemLee

Page 45: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(41)

FkeâeF&-5 ceOÙekeâeueerve ÙetjesheerÙe meceepe keâe heleve

meecevleJeeo ceW mebkeâš

JeeefCepÙe SJeb JÙeeheej keâe hegve¤lLeeve

penepe efvecee&Ce SJeb veewheefjJenve ceW lekeâveerkeâer efJekeâeme

cegõe SJeb uesveosve keâe efJekeâeme

MenjeW keâe GodYeJe

ceOÙece Jeie& keâe GoÙe

efkeâmeeve efJeõesn

je°^ jepÙeeW keâe GlLeeve

yee¤o keâe ØeÙeesie

kesâvõerÙe Meefòeâ keâer mLeehevee

FkeâeF&-6 Ùetjeshe ceW 18JeeR Meleeyoer ceW ke=âef<e JÙeJemLee

18JeeR Meoer kesâ henues kesâ Ùegie ceW ke=âef<e JÙeJemLee

Kesleer kesâ ØeeÛeerve lejerkesâ

18JeeR Meoer kesâ FbiuewC[ ceW Kesleer kesâ lejerkeâeW ceW heefjJeleve kesâ efueS efpeccesoej heefjefmLeefleÙeeB

FbiuewC[ ceW ke=âef<e keâer veJeerve heæefle

18JeeR meoer ceW DevÙe osMeeW ceW ke=âef<e

FbiuewC[ ceW veJeerve ke=âef<e keâe ØeYeeJe

FkeâeF&-7 18JeeR meoer ceW Ùetjeshe ceW ke=â<ekeâ efJeõesn

FbiuewC[ ceW 18JeeR meoer ceW pee[yevoer Deevoesueve

øeâebme ceW ke=â<ekeâeW keâer oMee

pece&veer kesâ jepÙeeW ceW megOeej

Deeefmš^Ùee-nbiejer

¤me ceW efJeõesn (1703-1772)

¤me ceW 1773-75 keâe ke=â<ekeâ efJeõesn

Ùetjeshe ceW DevÙe osMeeW ceW efmLeefle

Page 46: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(42)

FkeâeF&-8 veiejeW Je MenjeW keâe efJekeâeme SJeb Ùetjeshe ceW veiejerkeâjCe

ØeeÛeerve keâeue kesâ veiejeW keâer Deeyeeoer Je yeveeJeš

veiejeW keâer Deeyeeoer ceW Je=efæ Je Gmekesâ DeebkeâÌ[s

pevemebKÙee ceW Je=efæ kesâ keâejCe

«eeceeW mes veiejeW keâer Deesj heueeÙeve

veÙes veiejeW keâe mJe¤he

FkeâeF&-9 keâejKeevee SJeb ßecepeerJeer Jeie&

Hewâkeäšer efmemšce

● Hewâkeäšer keäÙee nw

● Hewâkeäšer efmemšce kewâmes Meg¤ ngDee

● Skeâ keâeuheefvekeâ Hewâkeäšer keâe keâeÙe& efJevÙeeme

Hewâkeäšer efmemšce SJeb DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle

Hewâkeäšer efmemšce keâe meeceeefpekeâ Demej

yegjeF&ÙeeB

yegjeFÙeeW keâes otj keâjves kesâ ØeÙeeme SJeb meceeOeeve

● mebmeoerÙe ØeÙeeme

● meceepe megOeej SJeb DebJeOeveerefle

● megOeejkeâ Ùelve peejer jns

● mew[uej kesâ ØeÙelve

● SMeues keâe keâevetve

meceepe SJeb meeceeefpekeâ heefjJele&ve

FkeâeF&-10 Ùetjeshe ceW DeewÅeesefiekeâ DeLe& JÙeJemLee : ke=âef<e Deewj GÅeesie, JÙeeheej Deewj

JÙeeheeefjkeâ mebIeeW kesâ ceOÙe mecyevOe

DeewÅeesefiekeâ DeLe&JÙeJemLee mes DeefYeØeeÙe

Øesjkeâ lelJe

ke=âef<e Deewj GÅeesie

JÙeeheej Deewj JÙeeheeefjkeâ mebIe

Page 47: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(43)

FkeâeF&-11 GoejJeeo Deewj Ùetjeshe ceW mebJewOeeefvekeâ efJekeâeme

GoejJeeo DeefYeØeeÙe

GoejJeeo keâer DeeOeejYetle ceevÙeleeSB

Ùetjeshe ceW GoejJeeoer Ûeslevee keâe efJekeâeme-yeoueles mewæeefvlekeâ Øeefleceeve

efyeÇefšMe GoejJeeo Deewj mebefJeOeeveJeeo

Ùetjeshe ceW DevÙe osMeeW ceW GoejJeeo Deewj mebJewOeeefvekeâ efJekeâeme hej Gmekeâe ØeYeeJe

FkeâeF&-12 18JeeR Meoer ceW Ùetjeshe keâe Oeeefce&keâ SJeb yeewefækeâ peerJeve

Ùetjeshe ceW DeeOegefvekeâ mebmke=âefle keâe DeYÙegoÙe Je Øeyegæ keâeue

Oece& megOeej Deevoesueve mes 17JeeR meoer lekeâ Ùetjeshe keâe Oeeefce& peerJeve

18JeeR meoer ceW Oeeefce&keâ peerJeve keâekeâ efJeMues<eCe

yeewefækeâ peerJeve kesâ DeeÙeece – oeMe&efvekeâ Deewj efJeÛeejkeâ

yeewefækeâ peerJeve kesâ DeeÙeece – efJe%eeve, meeceeefpekeâ %eeve Je efMe#ee

yeewefækeâ peerJeve kesâ DeeÙeece – keâuee Deewj meeefnlÙe

FkeâeF&-13 DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle

efyeÇšsve ceW DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle ØeejcYe nesves kesâ keâejCe

DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle keâe DeejefcYekeâ oewj (1760-1830)

DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle keâe efÉleerÙe oewj

DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle kesâ heefjCeece

cenlJe

DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle keâe Ùetjeshe ceW cevo ieefle mes Øemeej

FkeâeF&-14 DeewÅeesefiekeâ kesâ yeeo

DeewÅeesefiekeâ hetBpeerJeeo

keâejKeevee-heæefle

DeeefLe&keâ Demevlegueve

veiejeW keâe efJekeâeme

pevemebKÙee ceW Je=efæ

jnve-menve kesâ mlej ceW megOeej

Page 48: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(44)

DeeefLe&keâ meeceüepÙeJeeo

cepeotjeW kesâ efueS jepeveereflekeâ DeefOekeâej

GÅeesieerkeâjCe kesâ yeeo JewÛeeefjkeâ Øeefleef›eâÙeeSB

● Denmle#eshe keâer veerefle

● mejkeâejer efveÙeceve leLee meeceeefpekeâ efJeOeeve

● ÙetjesefheÙeeF& meceepeJeeo

● keâeue& ceekeäme&

YeeweflekeâJeeo keâe efJekeâeme

● Øeke=âefle efJe%eeve keâe efJekeâeme

● meeefnlÙe Deewj keâuee hej ØeYeeJe

FkeâeF&-15 øeâebme keâer ›eâeefvle – jepÙe keâe mJe¤he SJeb yegefæpeerJeer Jeie& Deewj ›eâeefvle

ØeÛeefuele mebjÛeveeSB

jepeveereflekeâ mebjÛevee

meeceeefpekeâ mebjÛevee

Oeeefce&keâ mebjÛevee

DeeefLe&keâ mebjÛevee

yegefæpeerJeve Jeie&

● ceesefvšmkeäÙetb

● JeeušsÙej

● pee@ve pewHeâ ®meeW

● DevÙe efJeÛeejkeâ

jepÙe keâe yeouelee ngDee mJe¤he

FkeâeF&-16 øeâebme keâer ›eâeefvle keâe ØeYeeJe

øeâevme hej ØeYeeJe

● mJesÛÚeÛeejer Je efvejbkegâMe yetyeex jepelev$e keâe Devle

● meeceeefpekeâ JÙeJemLee hej ØeYeeJe

● ÛeÛe& keâer meJeexÛÛe efmLeefle ceW efiejeJeš

Page 49: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(45)

● meecevle Jeie& kesâ cenlJe keâer meceeefhle

● yegpeg&Dee (ceOÙece Jeie&) SJeced efvecve ceOÙece Jeie& keâer oMee ceW megOeej

● yeewefækeâ, JewÛeeefjkeâ Je meebmke=âeflekeâ ØeYeeJe

● vÙeeÙe JÙeJemLee hej ØeYeeJe

● DeeefLe&keâ ØeYeeJe

● ceeveJe DeefOekeâejeW keâer Iees<eCee

● ØeMeemeefvekeâ SJeb mebJewOeeefvekeâ megOeej

● ueeskeâ efvecee&Ce keâeÙe&

● neefvekeâejkeâ ØeYeeJe

FbiuewC[ hej ØeYeeJe

● ›eâeefvle keâe mJeeiele

● ›eâeefvle keâe efJejesOe

● efheš Éeje FbiuewC[ ceW Øeefleef›eâÙeeJeeoer veerefle keâe ef›eâÙeevJeÙeve

● efJnie heešea ceW Hetâš

● DeeÙej uewC[ ceW je°^erÙe Deevoesueve

● Deebiue meeefnlÙe hej ØeYeeJe

● Ùetjeshe hej ØeYeeJe

● DeefOekeâejeW kesâ efueS mebIe<e& keâe met$eheele

● ›eâeefvlekeâejer Ùegæ

● Ùetjeshe ceW Øeefleef›eâÙee keâe Ùegie

● meccesueveeW keâe Ùegie

● ÙetjesheerÙe meeefnlÙe hej ØeYeeJe

efJeMJeJÙeeheer mLeeF& ØeYeeJe

● mJelev$elee keâer YeeJevee

● meceevelee

● je°^erÙelee keâer YeeJevee

● Øepeelev$e keâer efJeÛeejOeeje

Page 50: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(46)

● yevOeglJe

● meceepeJeeo

● Mew#eefCekeâ #es$e ceW heefjJele&ve

● JeeušsÙej

FkeâeF&-17

vesheesefueÙeve keâe GlLeeve (keâesvmegueefMehe 1799-1804)

● Deevleefjkeâ mecemÙeeSB

● ØeMeemeefvekeâ

● efJeòeerÙe

● Oeeefce&keâ

● efMe#ee ØeCeeueer

● veeieefjkeâ ØeMeemeve

● efJeosMe veerefle

vesheesefueÙeve meceüeš kesâ ¤he ceW

vesheesefueÙeve keâe heleve

● keâvšervesvšue efmemšce, yeefue&ve Iees<eCee 1806,

● efceueeve Iees<eCee 1807, øeâesvšsveyuet Iees<eCee 1810

● hesheue jepÙe keâe efJeueÙe - 1809

● hegle&ieeue mes Ùegæ, mhesve kesâ meceüeš Ûeeume& ÛelegLe& keâe ieöer mes Glejvee

● ØeeÙeÉerhe keâe Ùegæ

● Deeefmš^Ùee mes Ùegæ 1809

● ¤me hej Dee›eâceCe 1812

vesheesefueÙeve kesâ meeceüepÙe keâe efJeveeMe

● ÛelegLe& iegš

● vesheesefueÙeve keâer ¤me Deewj ØeefMeÙee hej efJepeÙe

● kegâefueÛe keâer meefvOe 1813, uegšpesve Deewj yeešpesve keâe Ùegæ 1813

● Deeefmš^Ùee keâe vesheesefueÙeve kesâ Øeefle Âef°keâesCe

Page 51: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(47)

● efueheefpebie keâe Ùegæ 1813

● mebÙegòeâ osMeeW keâe øeâebme hej Dee›eâceCe 1814

● øeâesvšsve yuet keâer meefvOe 1814

● vesheesefueÙeve keâe Ssuyee mes Jeehemeer 1815

● Jeešjuet keâe Ùegæ 1815

vesheesefueÙeve keâer YetueW

● Deewj je°^erÙelee, pece&veer, Fšueer, heesuewC[, legkeâea meeceüepÙe

● Deewj Jew%eeefvekeâ Øeieefle

FkeâeF&-18 ¤me keâe DeLe&JÙeJemLee – Skeâ he=Lekeâ mebmeej

meecevleJeeoer ¤me keâer DeLe&JÙeJemLee

● Ssefleneefmekeâ mevoYe&

● GÅeesie veiej leLee JÙeeheej

● ke=âef<e oemelee keâe Devle

¤meer DeLe& JÙeJemLee DeewÅeesefiekeâ hetBpeerJeeo kesâ Ùegie ceW (1861-1900)

DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle meceeheve leLee hetBpeerJeeoer GÅeesie keâe GlLeeve

¤me ceW meceepeJeeo

mšeueerefheue megOeej

›eâeefvle kesâ Ùegie ceW efJeòeerÙe JÙeJemLee

● jepeOeeveer hej js[ iee[& Dee›eâceCe

● Yetefce DeeØeeefhle

efJeòeerÙe hetBpeerJeeoer

● Deevleefjkeâ Je yee¢e JÙeeheej ceW Je=efæ

● Fv[mš^er keâe je°erÙekeâjCe leLee ßecepeerefJeÙeeW keâe efveÙev$eCe

meesMeefuemš mejkeâej keâer DeeefLe&keâ veerefle

veshe DeLeJee veJeerve efJeòeerÙe Ùeespevee

FkeâeF&-19 Decesefjkeâer mJelev$elee meb«eece

Decesefjkeâe : Keespe keâe GheefveJesMeve

Page 52: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(48)

GheefveJesMeve kesâ keâejCe

GheefveJesMeeW keâer Øeke=âefle

JeeefCepÙeJeeo

Decesefjkeâe ceW JeeefCepÙeJeeo

efyeÇefšMe veerefle ceW heefjJele&ve

Decesefjkeâe mJelev$elee meb«eece

mJelev$elee meb«eece keâe heefjCeece

FkeâeF&-20 Decesefjkeâer ›eâeefvle keâe cenlJe

Decesefjkeâe kesâ Fefleneme kesâ mevoYe& ceW cenlJe

● jepeveereflekeâ #es$e ceW

● DeeefLe&keâ #es$e ceW

● ke=âef<e #es$e ceW

● veew heefjJenve kesâ #es$e ceW

● meeceeefpekeâ #es$e ceW

efJeMJe Fefleneme kesâ heefjØes#Ùe ceW cenlJe

● efJeÛeejOeeje kesâ ¤he ceW

● FbieuewC[ hej ØeYeeJe

● øeâebme hej ØeYeeJe

● DeeÙejuewC[ hej ØeYeeJe

● Yeejle hej ØeYeeJe

FkeâeF&-21 Decesefjkeâve mebefJeOeeve keâe efvecee&Ce

GheefveJesMeeW keâer mLeehevee

Demevlees<e keâer uenj

mJelev$elee keâer Deesj

mebefJeOeeve efvecee&Ce Øeef›eâÙee

Jele&ceeve mebefJeOeeve keâer jÛevee

mebefJeOeeve Devegceesove

Page 53: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(49)

MAHY-02

DeeOegefvekeâ efJeMJe

KeC[-1

FkeâeF&-1 DeeOegefvekeâ efJeMJe

19JeeR Meleeyoer ceW Deeefmš^Ùee

cewšefve&Ke keâer Meemeve veerefle

cewšefve&Ke keâer ie=nveerefle

cewšefve&Ke keâer efJeosMe veerefle

cewšefve&Ke Deewj efJeÙecee meccesueve

mebÙegòeâ JÙeJemLee

cewšefve&Ke keâe heleve

cewšefve&Ke kesâ JÙeefòeâlJe keâe cetuÙeebkeâve

FkeâeF&-2 Ùetjeshe ceW 1830-70 F&0 kesâ ceOÙe ke=âef<e efJemleej

Yetefce keâe GhepeeTheve

● peeveJejeW keâer Keeo keâe GheÙeesie

● Yetefce keâes Tmej ÚesÌ[ves keâer efJeefOe

● Heâeru[ JÙeJemLee

18JeeR meoer ceW ke=âef<e ceW Øeieefle

● njer IeemeeW SJeb meo& $e+leg keâer peÌ[es keâer Keespe

● Yetefce keâer Iesjeyevoer

ke=âef<e megOeejeW kesâ ØeYeeJe

● 1830 SJeb 1870 kesâ ceOÙe efJemleej SJeb ke=âef<e ceW Øeieefle

FkeâeF&-3 hetJeea mecemÙee SJeb ›eâerefceÙee keâe Ùegæ

hetJeea mecemÙee

● hetJeea mecemÙee keäÙee Leer

Page 54: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(50)

● mecemÙee keâe DeeOeej

● škeâea meeceüepÙe kesâ heleve kesâ keâejCe

● hetJeea mecemÙee kesâ Øeefle ØecegKe ÙetjesheerÙe MeefòeâÙeeW keâe Âef°keâesCe SJeb efveefnle

mJeeLe&

● ¤me keâer yeeukeâve ØeosMe ceW cenlJeekeâeb#eeSB

● legkeâea meeceüepÙe ceW FbiuewC[ keâer ®efÛe SJeb mJeeLe&

● legkeâea meeceüepÙe ceW DeeefmšÙee kesâ efnle

● legkeâea meeceüepÙe ceW øeâebme keâer ®efÛe

● legkeâea meeceüepÙe ceW pece&veer keâer ®efÛe

¤me keâer efJemleejJeeoer veerefle SJeb hetJeea mecemÙee

›eâerefceÙee Ùegæ mes hetJe&Jeleea keâefleheÙe cenlJehetCe& IešveeSB

● kegâpegkeâ kewâveeF&peer keâer meefvOe

● pewmeer keâer meefvOe

● yegKeejsmš keâe meefvOe

● ÙetjesheerÙe MeefòeâÙeeW kesâ Âef°keâesCe ceW heefjJele&ve

● F&meeF& je°eW keâe efJeõesn

● Sef[^Ùeeveesheue keâer meefvOe

● cesnceue Deueer keâer cenlJeekeâeb#ee

● DevkeâerÙej Skesâumeer keâer meefvOe

›eâerefceÙee Ùegæ (1854-56 F&0)

● ›eâerefceÙee kesâ keâejCe

● škeâea ceW yeÌ{lee ¤meer ØeYeeJe

● škeâea kesâ yeBšJeejs keâer ¤meer hesMekeâMe

● heefJe$e mLeeveeW kesâ mebj#eCe keâe PeieÌ[e

Page 55: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(51)

● F&meeF& Øepee hejmebj#eCe keâer ¤meer ceeBie

● ¤me Éeje yewuesefMeÙee Je ceesu[sefJeÙee hej DeefOekeâej

● efJeÙevee Jeesš

● škeâea Éeje Ùegæ keâer Iees<eCee

● meeFveeshe keâe keâluesDeece

● FbieuewC[ leLee øeâebme Éeje mebÙegòeâ ÛesleeJeveer

● ›eâerefceÙee Ùegæ keâer IešveeSB

● ›eâerefceÙee Ùegæ keâe Devle Je hesefjme keâer meefvOe

● ›eâerefceÙee Ùegæ Je hesefjme meefvOe keâer meceer#ee

● ›eâerefceÙee Ùegod kesâ ØecegKe je°^eW hej ØeYeeJe

FkeâeF&-4

Fšueer keâe SkeâerkeâjCe

● veJeerve Ùegie keâer Meg®Deele

● vesheesefueÙeve Deewj Fšueer

● 1815 F&0 ceW Fšueer

● Fšueer kesâ SkeâerkeâjCe keâer yeeOeeSB

● SkeâerkeâjCe ceW meneÙekeâ lelJeeW keâe GoÙe

● keâeyeexveejer

● DeeefLe&keâ efJekeâeme

● ØeejefcYekeâ efJeõesneW keâe Fšueer hej ØeYeeJe

● uesKekeâeW kesâ ØeÙeeme

● cesefpeveer Deewj ÙegJee Fšueer

● Goej jepe lev$eJeeoer

● heeshe keâer GoejJeeoer veerefle

Page 56: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(52)

● 1848 keâer ›eâeefvle Deewj Fšueer

SkeâerkeâjCe ÙeLeeLe&lee keâer Deesj

● efJekeäšj ScesvegDeue efÉleerÙe (1849-1870)

● keâeyetj (1810-1861)

● ›eâerefceÙee keâe Ùegæ Deewj keâeyetj

● vesheesefueÙeve keâe menÙeesie SJeb ueescyeeÌ[ea keâer Øeeefhle

● Deeefme&veer keâeC[

● hueesefcyeÙeme& mecePeewlee

● Deeefmš^Ùee-mee[eaefveÙee Ùegæ

● efJeueeøesâbkeâe keâer efJejece meefvOe

● ceOÙe Fšueer keâe efJeueÙe

● vesheume Deewj efmemeueer keâe efJeueÙe

● iewjeryeeu[er (1807-1882)

● efmemeueer efJeõesn

● vesheume hej DeefOekeâej

● keâeyetj Éeje keâesCe keâer efjÙeemeleeW hej Dee›eâceCe

● iewjeryeeu[er keâer cenevelee

● keâeyetj keâe cetuÙeebkeâve

● Fšueer kesâ SkeâerkeâjCe keâe Deefvlece ÛejCe

● pesvesefMeÙee keâer Øeieefle

● jesce keâer Øeieefle

FkeâeF&-5

pece&veer keâe SkeâerkeâjCe

● pece&veer kesâ SkeâerkeâjCe ceW meeOekeâ lelJe

● mebÙegòeâ pece&veer kesâ efvecee&Ce ceW cevo ieefle kesâ keâejCe

Page 57: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(53)

● SkeâerkeâjCe kesâ ØeÙeeme ceW meneÙekeâ lelJe

● yeewefækeâ Deevoesueve

● DeewÅeesefiekeâ #es$e ceW menÙeesie

● øeâebme keâer 1848 keâer ›eâeefvle

● pece&veer keâe DeewÅeesefiekeâ efJekeâeme

● ØeMee keâe Meemekeâ efJeefueÙece ØeLece SJeb Gmekesâ mewefvekeâ megOeej

● pece&veer kesâ SkeâerkeâjCe keâe met$eOeej – efyemceeke&â

● Ûeebmeuej yeveves kesâ yeeo efyemceeke&â kesâ GösMÙe SJeb Ùeespevee

● SkeâerkeâjCe keâer Deesj

● ØeLece ÛejCe – [sveceeke&â mes Ùegæ SJeb iesmšeFve mecePeewlee

● efÉleerÙe ÛejCe – Deeefmš^Ùee ØeMee Ùegæ SJeb Øeeie keâer meefvOe

● le=leerÙe ÛejCe – øeâkeâeW – ØeefMeÙeve Ùegæ SJeb øewâkeâHeâš& keâer meefvOe

KeC[ - 2

FkeâeF&-6

hetJeea Ùetjeshe ceW jepeveereflekeâ Je je°^Jeeoer mebIe<e& (1856-1878 F&0)

● hetJe& keâer mecemÙee (1856-1870 F&0)

● ceesu[sefJeÙeme Je JewuesefMeÙee keâe SkeâerkeâjCe

● ¤me Éeje hesefjme keâer meefvOe keâe GuuebIeve (1870-71 F&0)

● yeeukeâve ceW je°erÙelee keâe efJekeâeme

● škeâea keâer oMee ceW Gòejesòej efiejeJeš

● meJe&¤ueeJeJeeo

hetJeea mecemÙee (1870-1870)

● yeesefmveÙee leLee npes&ieesefyevee ceW efJeõesn

● yeguieeefjÙee ceW efJeõesn

Page 58: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(54)

● Ùetjeshe kesâ osMeeW keâer Øeefleef›eâÙee

● Sb[smeer veesš

● yeefue&ve cesceesjsC[ce

● kegâmlegvlegefveÙee meccesueve

¤me škeâea Ùegæ mewvemšerHesâvees keâer mebefOe

● mewvemšerHesâvees mebefOe keâer meceeueesÛevee

yeefue&ve keâeb«esme (meved 1878 F&0)

● yeefue&ve keâeb«esme keâer DeeueesÛevee

meved 1878 F&0 kesâ yeeo yeeukeâve keâer IešveeSB

FkeâeF&-7 «esš efyeÇšsve, pece&veer Deewj øeâebme kesâ mebJewOeeefvekeâ megOeejeW Deewj meceepeJeeoer

DeevoesueveeW keâe legueveelcekeâ DeOÙeÙeve

«esš efyeÇšsve ceW mebJewOeeefvekeâ megOeejeW keâe Ùegie

● 1800 F&0 kesâ Deeme-heeme «esš efyeÇšsve ceW ueeskeâleb$e

● 19JeeR meoer kesâ DeejbYe ceW «esš efyeÇšsve ceW Deueeskeâleb$eerÙe JÙeJemLeeSB megOeejeW kesâ

efueS mebIe<e&

1832 F&0 keâe mebJewOeeefvekeâ megOeej

● efveJee&Ûeve #es$eeW mes mebyebefOele OeejeSB

● celeeefOekeâej mecyevOeer OeejeSB

● megOeej DeefOeefveÙece keâe cenlJe

Ûeeefš&mš Deevoesueve

● Ûeeefš&mš Deevoesueve mes leelheÙe&

● Ûeeefš&mš Deevoesueve kesâ keâejCe

● Deevoesueve keâe DeejbYe

● celeeefOekeâej keâer hee$elee

Page 59: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(55)

● Deeboesueve keâer DemeHeâuelee kesâ keâejCe

1867 keâe megOeej DeefOeefveÙece

● megOeej DeefOeefveÙece keâe OeejeSB

● 1867 kesâ megOeej DeefOeefveÙece keâer keâefceÙeeB

● megOeej DeefOeefveÙece keâer meceer#ee

iuew[mšsve keâe ceb$eerkeâeue leLee megOeejeW keâe Ùegie

● ieghle celeoeve efJeOesÙekeâ

● 1884 mebJewOeeefvekeâ megOeej DeefOeefveÙece

● celeeefOekeâej keâer hee$elee

● megOeej DeefOeefveÙece keâer meceer#ee

1911 kesâ mebJewOeeefvekeâ megOeej

● 1911 kesâ mebJewOeeefvekeâ megOeej DeefOeefveÙece keâer OeejeSB

● DeefOeefveÙece keâer meceer#ee

FbiuewC[ ceW meceepeJeeo keâe efJekeâeme leLee ßeefcekeâ efnlekeâejer DeefOeefveÙece

● 1833 kesâ Hewâkeäšjer DeefOeefveÙece keâer OeejeSB

● DeefOeefveÙece keâe cenlJe

FbiuewC[ ceW ßeefcekeâeW kesâ efnle ceW megOeejeW keâe Ùegie ØeejcYe

● veJe GoejJeeo

● FbiuewC[ ceW HesâefyeÙeveJeeo Je ßeefcekeâeW kesâ efueS megOeej

● HesâefyeÙeveJeeo keâer efJeMes<eleeSB

● G«eßecemebIeJeeo keâe Øeyeue nesvee

cepeotj oue keâe ie"ve

yeermeJeeR meoer kesâ ØeejbYe ceW FiuewC[ ceW ßeefcekeâ megOeej m$eer celeeefOekeâej yetyes JebMe keâer

hegvemLee&hevee

Page 60: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(56)

● uegF& 18JeW Éeje mebJewOeeefvekeâ Iees<eCee he$e

● jepee

● mebmeo

● ØeefleefveefOe meYee

● Oece&

● ceewefuekeâ DeefOekeâej

● GoejJeeo keâe hegve: DeejbYe leLee efveJee&Ûeve megOeej

● oskeâepes kesâ vesle=lJe ceW ÛegveeJe mecyevOeer megOeej

● Ûeeume& oMece leLee ØeefleefveefOe meYee

● øeâebme ceW mebmeoerÙe mejkeâej keâer hegvejeJe=efòe

● uegF& efHeâefuehe kesâ mebJewOeeefvekeâ megOeej

● meecevleeW keâer meYee keâes GÛÛeeefOekeâeefjÙeeW keâer meYee ceW yeouevee

● ØeefleefveefOe meYee

● celeeefOekeâej keâes JÙeehekeâ yeveevee

● øeâebme ceW meceepeJeeo keâe GoÙe

● meceepeJeeo kesâ efJekeâeme kesâ keâejCe

● meceepeJeeo kesâ ØeJele&keâ meWš meeFceve

● Ûeeume& HeâeGefjS

● ueF& yueeb

● efÉleerÙe ieCelev$e

● DemLeeÙeer mejkeâej kesâ keâeÙe&

● veJeerve mebefJeOeeve

● 1852 keâe veJeerve mebefJeOeeve

● mebJewOeeefvekeâ heefjJele&ve

● efÉleerÙe meeceüepÙe

● vesheesefueÙeve le=leerÙe kesâ megOeej

● le=leerÙe ieCelev$e

Page 61: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(57)

● le=leerÙe ieCelev$e keâe mebefJeOeeve je°^heefle

● ceefv$eceC[ue

● mebmeo

● efmevesš

● ØeefleefveefOe meYee

● je°^erÙe meYee

● pece&veer ceW mebJewOeeefvekeâ mejkeâej keâer mLeehevee kesâ ØeÙeeme

● efveye&ue mebmeo keâer JÙeJemLee

● pece&veer ceW je°^Jeeo keâe GoÙe

● keâeume&yee[ kesâ DeeosMe

● pece&veer ceW yeewefækeâ ›eâeefvle leLee je°erÙelee Deewj GoejJeeo keâe efJekeâeme

● øeWâkeâHeâš& mebmeo keâe DeefOeJesMeve

● øeWâkeâHeâš& mebmeo keâer DemeHeâuelee

● DemeHeâuelee kesâ keâejCe

● SHeâš& keâe DeefOeJesMeve

● øesâ[efjkeâ efJeefueÙece ÛelegLe& Éeje otmeje mebefJeOeeve mJeerke=âle keâjvee

● je°^erÙe GoejJeeo keâe pevce

● efJeefueÙece ØeLece keâe ieöer hej yew"vee leLee efyemeceeke&â keâe Meefòeâ ceW Deevee

● efyemceeke&â kesâ jepeveereflekeâ efJeÛeej

● pece&veer keâe SkeâerkeâjCe leLee veJeerve mebefJeOeeve

● meceüeš

● mebmeo

● meeceüepÙe heefj<eod

● ueeskeâ meYee

● pece&veer ceW meceepeJeeoer Deevoesueve leLee ßeefcekeâ megOeej

● Deevoesueve kesâ Øeyeue nesves kesâ keâejCe

● efJemeceeke&â Je meceepeJeeefoÙeeW ceW mebIe&<e kesâ keâejCe

Page 62: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(58)

● meceepeJeeoer oue keâe oceve

● jepÙe meceepeJeeo

● ßeefcekeâeW kesâ efueS peerJeve yeercee keâevetve

● 1890 kesâ Ghejevle pece&veer keâe mebJewOeeefvekeâ efJekeâeme

FkeâeF&-8

1815 ceW ¤me

● ¤me keâe efheÚÌ[eheve

● ¤me kesâ efheÚÌ[sheve kesâ keâejCe

¤me keâer Yetlekeâeue keâer efJejemele

● efvejbkegâMelee

● DeefYepeele Jeie&

● Deæ&oeme ØeLee (efpemes ke=âef<eoeme ØeLee Yeer keâne peelee nw)

● oeme ØeLee, Deæ&oeme ØeLee Deewj ke=â<ekeâ meceepe

● 1815 ceW Deæ&oeme ØeLee keâer efmLeefle

● veF& hejcheje jepeveweflekeâ efJeÛeej Je DeeefLe&keâ efJekeâeme

● ¤me keâe DeeefLe&keâ peerJeve

SueskeäpesC[j ØeLee (1801 mes 825) keâe Meemeve keâeue

● ke=âef<eoemeeW keâer oMee megOeejves keâe ØeÙeeme

● efHeâveuewC[ keâe mJeeÙeòe Meemeve

● heesuewC[ keâe mJeeÙele Meemeve

efvekeâesueme ØeLece (1825 mes 1855) keâe Meemeve keâeue

● efomecyej efJeõesn kesâ keâejCe

● efomecyej efJeõesn keâer efJeHeâuelee

● efomecyej ›eâeefvle kesâ heefjCeece

● efvekeâesueme keâe Ûeefj$e

● efvekeâesueme heæefle

Page 63: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(59)

● ›eâerefceÙee keâe Ùegæ Deewj Gmekesâ heefjCeece

Suewkeâpesv[j efÉleerÙe (1855 mes 1881)

● ke=âef<eoemeeW keâer mJeleb$elee

● Deæ&oeme ØeLee hej mJeeefceÙeeW keâe DeefOekeâej

● Deæ&oeme ØeLee keâe efJejesOe

● Deæ&oeme ØeLee meceehle keâjves keâe keâevetve

● cegefòeâ keâevetve keâer cegKÙe OeejeSB

● Yetefce keâe efJeYeepeve

● Yeerj heæefle

FkeâeF&-9

Ùetjeshe ceW veJeerve Meemeve-lev$e

● pevemebKÙee ceW lespeer mes Je=efæ

● DeewÅeesefiekeâ efJekeâeme

● veiejerkeâjCe

● ceOÙece Jeie& keâe efMeef#ele Je MeefòeâMeeueer nesvee

● Ùetjeshe ceW leer›e neslee je°^Jeeo

● GoejJeeo Je meceepeJeeo keâe efJekeâeme

● jepeveerefle%eeW keâe DeeefJeYee&Je

● DevÙe MeefòeâÙeeB

KeC[-3 je°Jeeo hetBpeerJeeo SJeb meceepeJeeo

FkeâeF&-10

Ùetjeshe ceW meeceeefpekeâ efJeÛeejOeeje Deewj mebmke=âefle (1815-1917)

● mJeÛÚvoleeJeeo

● DeeoMe&Jeeo

● mJeÛÚvoleeJeeoer meeefnlÙe

● keâuee ceW mJeÛÚvoleeJeeoer YeeJe

Page 64: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(60)

● 1870 mes 1917 lekeâ meeceeefpekeâ efJeÛeejOeeje Deewj mebmke=âefle

● 1870 mes 1917 kesâ yeerÛe ØeÛeefuele meeceeefpekeâ efÛevleve Deewj mebmke=âefle keâe meeceevÙe mJe¤he

● ceesnYebie keâe oMe&ve

● ÙeLeeLe&Jeeoer meeefnlÙe

● ØeYeeJeJeeoer Deewj DeeOegefvekeâ efÛe$ekeâuee SJeb cetefle&keâuee

● ef›eâÙeelcekeâ Jeemlegkeâuee

● mebieerle

FkeâeF&-11

meefvOeÙeeW Deewj mecePeewleeW keâer heæefle ceneÉerheerÙe GÛÛelee keâer jepeveerefle (1878-1890)

● mebgefOeÙeeW Deewj mecePeewleeW keâer heæefle

● ØeLece ÛejCe ceW meefvOe mLeehevee leerve meceüešeW keâe iegš-1873

● Ùegæ keâe YeÙe 1875

● yeefue&ve meccesueve

● Deeefmš^Ùee kesâ meeLe cew$eer mebefOe keâer he=‰Yetefce

● mebefOe keâe cetuÙeebkeâve

● ef$eiegš keâer mLeehevee 1882

● ¤me kesâ meeLe hegvejeJeemeve mebefOe 1887

● efyemceeke&â keâe heleve

FkeâeF&-11

ceneve MeefòeâÙeeW ceW efJeMJe meJeexÛÛelee kesâ efueS ØeeflemheOee& meeceüepÙeJeeo kesâ efJeefYevve ÛejCe leLee Gmekeâe yeouelee mJe¤he

● hegjeleve meeceüepÙeJeeo

● efMeefLeue meeceüepÙeJeeo

● veJeerve meeceüepÙeJeeo

Page 65: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(61)

● veJeerve meeceüepÙeJeeo kesâ heefjØes#Ùe ceW jepeveerefle%eeW kesâ efJeÛeej

● ØeeflemheOee& kesâ Øesjkeâ-lelJe

(De) DeeefLe&keâ

● Deefleefjòeâ Glheeove

● Deefleefjòeâ hetBpeer

● KeeÅeeVeeW keâer keâceer

● ÙeeleeÙeele kesâ meeOeveeW keâe efJekeâeme

● pevemebKÙee ceW Je=efæ

(ye) jepeveereflekeâ

● G«e je°^Jeeo

● je°^erÙe Øeefle‰e

● kegâÚ ØeMeemekeâeW Je mesveeveeÙekeâeW keâer GheefveJesMeJeeokeâ kesâ efueS ØesjCee

(me) DevÙe

● cenlJeekeâeb#eer heg®<eeW Je DevJes<ekeâeW keâe Ùeesieoeve

● F&meeF& Oece& ØeÛeejkeâeW keâe Ùeesieoeve

● Ùetjeshe kesâ meeceüepÙeJeeoer osMeeW Éeje DemeYÙe ueesieeW keâes meYÙe yeveeves keâe yenevee uesvee

ØeeflemheOee& kesâ #es$e

● pevemebKÙee keâe #es$e

● DeewÅeesefiekeâ #es$e

● ØeLece-keâeue (1815 mes 1870 F&0 lekeâ)

● otmeje-keâeue (1871 mes 1917 F&0 lekeâ)

● jepeveefÙekeâ #es$e

● ØeLece keâeue (1815 mes 1870 F&0 lekeâ)

● otmeje keâeue (1871 mes 1914 F&0 lekeâ)

● ceesjkeäkeâes mebkeâš

● mewefvekeâJeeo

Page 66: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(62)

● Deebiue-pece&ve veeefJekeâ ØeeflemheOee&

● DeewheefveJesefMekeâ #es$e

(De) Deøeâerkeâe keâe yešJeeje

(ye) ØeMeevle cenemeeiej

(me) ¤me keâe efJemleej

(o) Ûeerve ceW uetš

FkeâeF&-13

megotj hetJe& ceW peeheeve keâe GlLeeve peeheeve keâe heefMÛece mes JÙeehekeâ mecheke&â

MeheLe he$e

cenòee

DeeOegefvekeâerkeâjCe keâe ØeejcYe

● efMe#ee

● DeLe&JÙeJemLee

● mesvee keâe DeeOegefvekeâerkeâjCe

MeefòeâMeeueer peeheeve Éeje mewefvekeâ meeceüepÙeJeeoer ØeJe=efòeÙeeW keâe ØekeâšerkeâjCe keâesefjÙee

● efMeceesveesmekeâer keâer meefvOe

● heefjCeece

● ef$ehe#eerÙe nmle#eshe

¤me peeheeve Ùegæ 1904-1905

● keâesefjÙee ceW ¤me Deewj peeheeve

● cebÛetefjÙee ceW ¤me peeheeve kesâ mJeeLe&

● heesš&me ceeGLe keâer mebefOe

● heefjCeece

● Deebiue peeheeveer mecePeewlee 1902 F&0

peeheeveer meeceüepÙeJeeo leLee ØeLece efJeMJe Ùegæ

meeceüepÙeJeeo Øemeej kesâ keâejCe

Page 67: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(63)

Heâejceesmee hej ØeYeglJe

keâesefjÙee hej ØeYeglJe

cebÛetefjÙee ceW peeheeve

Fkeäkeâerme ceebies

FkeâeF&-14

meeceüepÙeJeeo-Ûeerveer Deewj YeejleerÙe meeceüepÙeJeeo keâe DeOÙeÙeve Gmekeâe mJeYeeJe SJeb efJekeâeme

meeceüepÙeJeeo keâe DeLe&

GheefveJesMeJeeo Éeje meeceüepÙeJeeo keâer Glheefòe

meeceüepÙeJeeo keâer Øeke=âefle SJeb Gmekesâ Jeie&

GheefveJesMeJeeo keâer Øeieefle kesâ keâejCe

● DeewÅeesefiekeâ ›eâeefvle

● DeeefLe&keâ efJeefveÙeesie

● mewvÙe DeeJeMÙekeâleeSB

● F&meeF& Oece& keâe ØeÛeej

● je°^erÙe ieewjJe Ùee mecceeve

Ûeerve ceW meeceüepÙeJeeo Gmekeâer Øeke=âefle, efJekeâeme SJeb heleve

● Ûeerve ceW meeceüepÙeJeeo keâer Øeke=âefle

● Ûeerve ceW meeceüepÙeJeeo keâe efJekeâeme

● Ûeerve ceW meeceüepÙeJeeo keâe heleve

Yeejle ceW meeceüepÙeJeeo Gmekeâer Øeke=âefle, efJekeâeme SJeb heleve

● Yeejle ceW meeceüepÙeJeeo keâe efJekeâeme

● Yeejle ceW meeceüepÙeJeeo keâe heleve

Ûeerve Deewj Yeejle ceW meeceüepÙeJeeo meceeveleeSB leLee DemeceeveleeSB meeceüepÙeJeeo keâe ØeYeeJe

DeeOegefvekeâerkeâjCe, DeeefLe&keâ Mees<eCe, peeleerÙe celeYeso, Devleje&°^erÙe keâuen kesâ keâejCe

ØeLece ceneÙegæ keâe ØeejcYe

Page 68: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(64)

FkeâeF&-15

meeceüepÙeJeeo : efceœe, oef#eCe Deøeâerkeâe leLee ceesjkeäkeâeW kesâ mevoYe& ceW Deøeâerkeâe ceW meeceüepÙeJeeo

efceœe ceW efyeÇefšMe meeceüepÙeJeeo Je je°erÙe Ûeslevee

Deøeâerkeâe keâe efJeYeepeve

KeC[-4 je°Jeeo, hetBpeerJeeo SJeb meceepeJeeo - 4

FkeâeF&-16

yeeukeâve ceW GLeue-hegLeue Je Gòespevee (yeeukeâve Ùegæ) 1878-1914

yeeukeâve #es$e, hetJeea mecemÙee SJeb yeeukeâve jepÙe, yeeefue&ve keâeb«esme SJeb yeeukeâve mebkeâš, yeeukeâve efJeõesn, ¤me Je DeeefmšÙee keâer Øeefleef›eâÙee, ¤me škeâea mebIe<e&, mesvemšerHesâveeW keâe meefvOe, ÙetjesheerÙe jepÙeeW ceW meefvOe keâer Øeefleef›eâÙee, yeeefue&ve meccesueve, meceer#ee,ØeLece yeeukeâve Ùegæ kesâ keâejCe, yeeukeâve mebIe keâe ie"ve, ÙegJee legke&â Deevoesueve, Ùetjeshe ceW je°erÙe YeeJeveeDeeW~

● škeâea meguleeve kesâ DelÙeeÛeej Je ØeMeemeefvekeâ Yeü°eÛeej

● Deeefmš^Ùee Éeje yeesefmveÙee Je ieesefJevee hej DeefOekeâej

● ¤me keâe ketâšveereflekeâ menÙeesie

● Fšueer keâe efš^heesueer hej DeefOekeâej

● cesmeer[esefveÙee ceW megOeejeW keâer ceeBie, uevove meefvOe

● efÉleerÙe yeeukeâve Ùegæ keâejCe

● uevove meefvOe, DeuyeeefveÙee keâe efvecee&Ce, yeguiesefjÙee keâe Denbkeâej, Deeefmš^Ùee Éeje meJe&Ùee keâe efJejesOe, cesmees[esefueÙee keâe ØeMve

Iešvee

yegKeejsmš keâer meefvOe

meefvOe meceer#ee

heefjCeece

● Deheej Oeve-peve keâer neefve, legkeâea meeceüepÙe keâe heleve, meefye&Ùee keâe MeefòeâMeeueer nesvee, ¤me keâer Ùetjeshe ceW meef›eâÙelee, meefJe&Ùee Je Deeefmš^Ùee keâer

Page 69: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(65)

Me$eglee, yeeukeâve mebIe keâe efJeIešve, yeguieefjÙee ceW yeoues keâer YeeJevee mewefvekeâJeeo keâe Øeyeue nesvee, yeeukeâve #es$e kesâ F&meeFÙeeW keâes jenle, ØeLece efJeMJe Ùegæ keâer he=‰Yetefce lewÙeej nesvee~

FkeâeF&-17

ÛeÛe& Deewj jepÙe kesâ mecyevOe

● ÛeÛe& keâe efJekeâeme

● ØeejefcYekeâ F&meeF& jesceve meeceüepÙe ceW ÛeÛe& Deewj meceüeš kesâ mecyevOe

● ØeejefcYekeâ ceOÙeÙegie ceW meceüeš Je ÛeÛe& kesâ mecyevOe

● meecevleer Ùegie ceW meceüeš Je ÛeÛe& kesâ mecyevOe

● ÛeÛe& Je Gòej ceOÙekeâeueerve jepelev$e

● ÛeÛe& Deewj jepÙe kesâ mecyevOe efvejbkegâMeJeeoer keâeue ceW

● ÛeÛe& Deewj Goej jepÙe – 1801 keâer Oece& meefvOe, keâeb«esme DeeHeâ efJeÙevee kesâ heMÛeeled jepÙe Deewj ÛeÛe& kesâ mecyevOe heeshe Deewj Fšueer kesâ mecyevOe, pece&veer ceW meYÙelee keâe mecyevOe, DeeOegefvekeâ Ùegie ceW ÛeÛe& Je jepÙeeW kesâ mecyevOe~

FkeâeF&-18

škeâea ceW meceepe megOeej Je ÙegJeelegke&â Deevoesueve

● škeâea ceW megOeej Ùeespevee

● ÙegJeelegke&â Deevoesueve pegueeF& 1908

● Deevoesueve kesâ GösMÙe

● Iešvee›eâce

● ÙegJee legkeâeX keâer mecemÙeeSB

● ÙegJee legke&â megOeej keâeÙe&

● ÙegJee legke&â Deevoesueve SJeb efJeMJe

● ÙegJee legke&â Deevoesueve keâer DemeHeâuelee kesâ keâejCe

● legkeâeakeâjCe keâer veerefle keâe ØeYeeJe

● Deevoesueve kesâ yeeo legkeâea

Page 70: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(66)

FkeâeF&-19

Decesefjkeâe keâer Keespe, JeneB kesâ cetue efveJeemeer leLee JeneB peekeâj yemeves Jeeues ueesie

● DeejefcYekeâ ÙetjesheJeeefmeÙeeW kesâ GösMÙe

● keâeues ueesieeW keâes oeme yeveekeâj Decesefjkeâe ues peeves kesâ GösMÙe

● keâeues ueesieeW keâer meeceeefpekeâ leLee DeeefLe&keâ efmLeefle 1830 lekeâ

● keâeues ueesieeW keâe oemelee mes cegòeâ keâjeves kesâ ØeÙeeme

● DeyeÇence efuebkeâve keâe efveJee&meve, oeme meceLe&keâ jepÙeeW keâe mebIe mes Deueie nesvee~

● Decesefjkeâe keâe ie=n Ùegæ, oeme ØeLee keâe Devle~

KeC[-5

FkeâeF&-20

je°^Jeeo-hetBpeerJeeo SJeb meceepeJeeo – 5

ØeLece efJeMJe Ùegæ kesâ keâejCe Je Gmekeâer he=‰Yetefce

● otjieeceer keâejCe

● Devleje&°erÙe DeJÙeJemLee

● lelkeâeueerve keâejCe mejepeJeeW keâe nlÙeekeâeC[

FkeâeF&-21

¤meer ›eâeefvle keâer yeewefækeâ veeRJe

● yeesumesefJekeâ ÙetjesefheÙee

● Ssefleneefmekeâ ¤hejsKee

● 1848 SJeb ¤me

● ¤meer veejesoeefvekeâ (heehegefuemš)

● yegefæJeeo leLee yegæpeerefJeÙeeW keâer Glheefòe leLee mJe¤he

● yegefæ peerJeer mebefJeoe leLee efmeæevle

FkeâeF&-22

¤meer ›eâeefvle SJeb Fmekeâe ØeYeeJe

● ›eâeefvle kesâ efueS GòejoeÙeer heefjefmLeefleÙeeB

Page 71: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(67)

● ›eâeefvle keâe met$eheele

● yeÇsmš efuešesJemkeâ keâer meefvOe SJeb ¤me keâe Ùegæ mes Deueie nesvee

● yeesuMesefJekeâ Meemeve kesâ efJejesOeer

● veJeerve mejkeâej keâe mJe¤he

● ›eâeefvle keâe cenlJe

FkeâeF&-23

uesefveve : Deevleefjkeâ leLee efJeosMeer veerefle

● uesefveve keâer Deevleefjkeâ leLee hejje°^ veerefle

● vÙet Skeâesveesefcekeâ heeefuemeer (veJeerve DeeefLe&keâ veerefle)

KeC[-6 Ùegæ SJeb DeewÅeesefiekeâ meceepe (1917-1945)

FkeâeF&-24

1918-1919 ¤heevlejCe Deewj hesefjme mecePeewlee

● hesefjme Meeefvle meccesueve

● Jemee&Ùe keâer meefvOe

● DevÙe ueIeg meefvOeÙeeB

● hesefjme Meeefvle meccesueve keâe meejebMe

FkeâeF&-25

meecetefnkeâ megj#ee Deewj efve:Mem$eerkeâjCe

● pesvesJee efJe%eefhle

● efJe%eefhle keâe cetuÙeebkeâve

● ueeskeâeveeX mecePeewlee

● mecePeewles keâe cetuÙeebkeâve

● mecePeewles keâe heefjCeece

● hesefjme keâe mecePeewlee

● mecePeewles keâer JÙeJemLeeSB

Page 72: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(68)

● mecePeewles keâer DeeueesÛevee

● meecetefnkeâ megj#ee ØeÙeemeeW keâer efJeHeâuelee

FkeâeF&-26

øeâebme Éeje megj#ee keâer Keespe

● Yeewieesefuekeâ megj#ee keâer ceeBie

● je°^ mebIe kesâ yeenj ØeÙeeme

● øeâebme Éeje ueIeg je°^eW mes mecePeewlee

● je°^mebIe kesâ Devleie&le megj#ee ØeÙeeme

● efve:Mem$eerkeâjCe

FkeâeF&-26

DeeefLe&keâ Lekeâeve - #eeflehetefle& keâe mecemÙee

● #eeflehetefle& keâe DeLe&

● mecemÙee keâe mJe¤he

● mecemÙee keâe ØeLece ÛejCe (peveJejer 1921-DeØewue 1921)

● mecemÙee keâe efÉleerÙe ÛejCe (ceF&-1921-29)

● #eeflehetefle& mecemÙee keâe Deefvlece ÛejCe (1930-32)

● #eeflehetefle& mecemÙee keâer meceer#ee

FkeâeF&-27

je°^mebIe Deewj Devleje&°erÙe Meeefvle JÙeJemLee keâe GlLeeve SJeb heleve

● je°^mebIe keâer mLeehevee

● je°^mebIe keâe mebefJeOeeve

● je°^mebIe keâer meomÙelee

● je°^mebIe kesâ ceeBie

● je°^mebIe kesâ keâeÙe&

● je°^mebIe keâer DemeHeâuelee kesâ keâejCe

● je°^mebIe keâe cetuÙeebkeâve

Page 73: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(69)

KeC[-7 Ùegæ Deewj DeewÅeesefiekeâ meceepe (1917-1945)-2

FkeâeF&-28

ueeskeâeveeX SJeb hesefjme mecePeewlee

● ueeskeâeveeX mecePeewlee

● mecePeewles keâer OeejeSB

● mecePeewles keâer meceeueesÛevee

● hesefjme mecePeewlee

● hesefjme mecePeewlee Deewj je°^ mebIe

● hesefjme mecePeewlee keâer meceeÛeesuevee

● mecePeewlee keâer Øeefleef›eâÙee

FkeâeF&-29

JeeefMebiešve meccesueve

● Meeefvle keâes yeÛeeves keâe ØeÙeeme

● meccesueve kesâ efueS efpeccesoej lelJe

● meccesueve keâer keâeÙe&Jeener

● meccesueve keâe cetuÙeebkeâve

FkeâeF&-30

veJeerve škeâea keâe pevce – cegmleHeâe keâceeueheeMee

● ueesmeeve keâer meefvOe

● keâceeueheeMee keâe DeejefcYekeâ peerJeve

● škeâea ieCejepÙe keâer Iees<eCee

● keâceeueheeMee kesâ efJeÛeej SJeb megOeej

● ieCelev$eJeeo

● je°^Jeeo

● DevÙe megOeej

● DeeefLe&keâ megOeej

Page 74: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(70)

FkeâeF&-31

veJe-ieCelev$e JeeF&cej ieCelev$e

● pece&ve ieCelev$e

● JeeF&cej mebefJeOeeve efvecee&Ce

● JeeF&cej ieCelev$e keâer keâef"veeFÙeeB (1919-33)

● øeâebme keâe ØeosMe hej keâypee

● DeeefLe&keâ keâef"veeFÙeeB

● [eJesme Ùeespevee

● JeeF&cej ieCelev$e

● JeeF&cej ieCelev$e keâer efJeosMe veerefle

● JeeF&cej ieCelev$e keâe heleve

● JeeF&cej ieCelev$e kesâ heleve kesâ keâejCe

FkeâeF&-32

meceepeJeeo keâe efmeæevle-ceekeäme&, uesefveve SJeb ceeDeeslmeslebie

● meJe&neje ›eâeefvle keâe ceekeäme&Jeeoer efmeæevle

● ÉvÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo keâe ceekeäme&Jeeoer efmeæevle

● DeeefLe&keâ efveOee&jCeJeeo keâe ceekeäme&Jeeoer efmeæevle

● Jeie& mebIe<e& keâe ceekeäme&Jeeoer efmeæevle Deewj meJe&neje Jeie& keâe leeveeMeener

● ceekeäme& keâe jepÙeJeeoer efmeæevle

● efyeueieeJe keâe ceekeäme&Jeeoer efmeæevle

● Deefleefjòeâ cetuÙe keâe ceekeäme&Jeeoer efmeæevle

● uesefveve keâer heešea keâe efmeæevle

● ÉvÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo keâe uesefveveJeeoer efmeæevle

● uesefveve keâe meJe&neje Jeie& keâer ›eâeefvle keâe efmeæevle

● uesefveve keâe jepÙeJeeoer efmeæevle

● meeceüepÙeJeeoer hetBpeerJeeo keâe uesefveveJeeoer efmeæevle

Page 75: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(71)

● uesefveve Deewj veF& DeeefLe&keâ veerefle

● ceeDeeslmeslegbie keâe SefMeÙeeF& meecÙeJeeoer efmeæevle

● ceeDeeslmeslegieb Deewj ke=â<ekeâ Jeie&

● ceeDeeslmeslegieb keâer iegefjuuee Ùegæ

● ceeDeeslmeslegbie keâe ÉvÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo keâe efmeæevle

● ceeDeeslmeslegbie Deewj meebmke=âeflekeâ ›eâebefle

KeC[-8 Ùegæ Deewj DeewÅeesefiekeâ meceepe (1917-1945)-3

FkeâeF&-33

meesefJeÙele mebIe keâe veJeerve mebefJeOeeve

● mebefJeOeeve efvecee&Ce Øeef›eâÙee

● vÙeeÙeheeefuekeâe

● ueeskeâleeefv$ekeâ kesâvõerÙekeâjCe

● SkeâoueerÙe JÙeJemLee

FkeâeF&-34

uesefveve keâer veF& DeeefLe&keâ veerefle

● Jee¢e nmle#eshe Deewj ie=nÙegæ

● GÅeesieeW keâe je°erkeâjCe

● Jemleg DeefOe«enCe keâevetve

● peceeRoejeW kesâ YeÙe mes cegefòeâ

● KeeÅeeVe DeefOe«enCe

● ueIeg GÅeesieeW keâes mJelev$elee

● mLeeF& cegõe SJeb cegõe efveÙev$eCe

● ßeefcekeâeW keâer oMee megOeejves nsleg ØeÙeeme

FkeâeF&-35

veJeerve DeeefLe&keâ efJeÛeej keWâÛe kesâ efmeæevle

● peerJeve heefjÛeÙe Je he=‰Yetefce

● DeeefLe&keâ efJeÛeejOeeje ceW keâe mLeeve

Page 76: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(72)

● DeeefLe&keâ veerefle keâer keWâÛeerÙeve JÙeJemLee ceW veerefle ceevÙeleeSB

● keWâÛeerÙeve DeeefLe&keâ JÙeJemLee keâer meeceevÙe efJeMes<eleeSB

● keWâÛeerÙeve ØeCeeueer keâer efJemle=le JÙeeKÙee-ØeJe=efòeÙeeB SJeb efveÙev$eCe

● keWâÛe kesâ DeeefLe&keâ efJeÛeejeW keâer DeeueesÛevee

● keWâÛe kesâ efJeÛeejeW keâe cetuÙeebkeâve

● keWâÛe Deewj Deæ& efJekeâefmele DeLe&JÙeJemLeeSb

FkeâeF&-36

efJeMJeJÙeeheej keâe mebkegâÛeve SJeb 1929-31 ceW efiejeJeš

● JÙeeheej mebkegâÛeve kesâ keâejCe

● 1929 keâe Deekeâefmcekeâ mebkeâš

● DeeefLe&keâ cevoer kesâ keâejCe

● DeeefLe&keâ cevoer keâe efJemleej

● DeeefLe&keâ cevoer kesâ ØeYeeJe

FkeâeF&-37

ieeBOeer oMe&ve SJeb Deefnbmeelcekeâ Deevoesueve

● ieeBOeer oMe&ve keâer efJeMes<eleeSB

● oef#eCe Deøeâerkeâe ceW melÙee«en

● ieeBOeer peer keâe Yeejle Deeieceve ÛecheejCe Deevoesueve

● DemenÙeesie Deevoesueve

● meefJeveÙe DeJe%ee Deevoesueve

● ieeBOeer FjefJeve mecePeewlee

● Yeejle ÚesÌ[es Deevoesueve

KeC[-9 Ùegæ SJeb DeewÅeesefiekeâ meceepe (1917-1645)

FkeâeF&-38

meeceeefpekeâ Demevlees<e Deewj cepeotj efJeõesn

● cepeotj Jeie& keâer jepeveerefle

● hetBpeerJeeoer osMeeW ceW DeeefLe&keâ mebkeâš

● Heâeefmemš jepÙeeW keâe GoÙe Deewj cepeotj Deevoesueve

● cepeotjeW kesâ Øeefle jepÙe keâe Âef°keâesCe

Page 77: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(73)

● cepeotjeW keâe cegKÙe GösMÙe

● je<š^erÙe Deevoesueve Deewj cepeotj

FkeâeF&-39

mebÙegòeâ jepÙe Decesefjkeâekeâer DeLe&JÙeJemLee keâer meHeâuelee Je DemeHeâuelee ¤peJesuš keâer ‘‘vÙet[erue’’ veerefle

● je°^heefle ¤peJesuš keâe heefjÛeÙe

● 20JeeR Meleeyoer kesâ leermejs oMekeâ ceW mebÙegòeâ jepÙe Decesefjkeâe keâer efmLeefle

● DeeefLe&keâ cevoer Je Gmekesâ ØeYeeJe

● vÙet[erue Ùeespevee

● 1936 keâe ÛegveeJe

● hegve¤lLeeve Je efiejeJeš

● vÙet[erue Ùeespevee kesâ iegCe-oes<e

● vÙet[erue Ùeespevee keâer meceer#ee

FkeâeF&-40

ÛelegLe& efJeMJe keâer DeLe&JÙeJemLee megotjhetJe& ceW peeheeve keâe Glkeâ<e&

● peeheeveer DeeefLe&keâ efJekeâeme kesâ efJeefYevve ÛejCe

● peeheeve keâer DeLe&JÙeJemLee (1919-30)

● peeheeve keâer DeLe&JÙeJemLee (1930-36)

● peeheeve keâer DeLe&JÙeJemLee (1936-45)

FkeâeF&-41

FCšjvesMeveue keâeefceCšve& hewkeäš leLee meesefJeÙele veerefle

● keâeefceCšve& keâe (De) DeefmlelJe (Dee) mebjÛevee

● keâeefceCšve& keâer Øeke=âefle SJeb GoÙe

● DeekeâeefceCšve& keâer veerefleÙeeB

● keâeefceCšve& keâe Devle

FkeâeF&-42

Heâeefmemš jepÙe

Page 78: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(74)

● cegmeesefueveer heefMÛece

● Heâeefmemš jepÙe keâe mJe¤he

● Heâeefmemš oue

● JÙeefòeâ Deewj meceepe

● Meefòeâ efJejesOeer Ùegæ meceLe&keâ

● veelmeerJeeo

● veelmeer jepÙe

● veelmeer oue

● pece&ve DeeÙe& peeefle

● DeLe&JÙeJemLee keâe kesâvõerkeâjCe

KeC[-10 Ùegæ SJeb DeewÅeesefiekeâ meceepe (1917-1945) 5

FkeâeF&-43

efJeMJe jepeveerefle ceW veeefjÙeeW kesâ GösMÙeeW

● ØeLece ceneÙegæ kesâ heMÛeeled pece&veer keâe heefjÂMÙe

● veepeerJeeo : oMe&ve SJeb efJeÛeej Oeeje

● veepeerJeeo kesâ Glkeâ<e& kesâ keâejCe

FkeâeF&-44

DeLe& Meeefvle-Deeefmš^Ùee keâe Devle

● efnšuej keâe Glkeâ<e& Deewj megj#ee JÙeJemLee

● efnšuej keâer efJemleejJeeoer veerefle

● efJemleejJeeoer veerefle kesâ ØeceKe keâeÙe&

● pece&ve Yee<ee-Yee<eer ØeosMeeW keâe pece&veer ceW efJeueÙe

● Deeefmš^Ùee keâe pece&veer ceW efJeueÙe

● Deeefmš^Ùee hej DeefOekeâej kesâ heefjCeece Deewj efJeosMeer Øeefleef›eâÙeeSB

● cÙetefveKe mecePeewlee

● pece&ve Dee›eâceCe kesâ keâejCe

● cÙetefveKe mecePeewles keâe ØecegKe efJeMe<eleeSB

● cÙetefveKe mecePeewles kesâ heefjCeece

● cÙetefveKe mecePeewles hej efJeosMeer Øeefleef›eâÙeeSB

Page 79: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(75)

FkeâeF&-45

mecePeewleeW nceueeW keâer Iees<eCee Meeefvle keâe (1939 F&0)

● ØeLece efJeMJe Ùegæ kesâ yeeo efce$eje°eW SJeb hejeefpele je°eW kesâ yeerÛe meefvOeÙeeB

● Jemee&Ùe, pewvš pecexve, vÙetueer š^erueeW mes›e SJeb meesmeeve keâer meefvOeÙeeB

● je°^ mebIe keâer mebj#elee ceW keâer ieF& meefvOe

● efÉhe#eerÙe meefvOeÙeeB

● efyeÇšsve-efyeÇefšMe Fjekeâer meefvOeÙeeB, 1922, efyeÇefšMe škeâea meefvOe 1925, efyeÇefšMe F&jekeâer meefvOe 1930, Deebiue efceße meefvOe 1936, Deebiue Fšueer mecePeewlee 1938

● Fšueer

● ¤me

● škeâea

● heesuewC[

● ÛeskeâesmueesJeeefkeâÙee

● peeheeve

● pece&veer

● efve:Mem$eerkeâjCe

● Meeefvle keâe efJeveeMe

FkeâeF&-46

Deøeâerkeâe mebkeâš – DeyeermeerefveÙee keâe Ùegæ

● DeyeermeerefveÙee keâe Ùegæ

● Fšueer keâer efJeosMe veerefle

● DeyeermeerefveÙee Éeje je°^mebIe keâer meomÙelee «enCe keâjvee

● DeyeermeerefveÙee hej Dee›eâceCe kesâ keâejCe

● mecemÙee keâe meceeOeeve

● DeyeermeerefveÙee hej Fšueer Dee›eâceCe keâer ØecegKe IešveeSB

● je°^mebIe keâer DemeceLe&lee

● DeyeermeerefveÙee Ùegæ kesâ heefjCeece

● efÉleerÙe efJeMJeÙegæ SJeb DeyeermeerefveÙee keâe ØeMve

Page 80: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(76)

● mhesve keâe Ùegæ Deewefjšueer keâe ¤Ke

● efnšuej keâer Ùetjeshe ceW oeoeefiejer

● efÉleerÙe efJeMJeÙegæ keâer Øeieefle

● Meeefvle mLeehevee kesâ ØeÙelve-Fšueer kesâ meeLe meefvOe

FkeâeF&-47

mhesve keâe ie=nÙegæ Deewj efÉleerÙe efJeMJeÙegæ keâer he=‰Yetefce ceW ceneve Ùegæ veerefleÙeeB

● Yeewieesefuekeâ keâejCe

● meeceeefpekeâ keâejCe

● DeeefLe&keâ keâejCe

● jepeveereflekeâ keâejCe

● mewefvekeâ keâejCe

● ceneve Ùegæ veerefleÙeeB (efJeosMeer nmle#eshe)

KeC[-11 Ùegæ SJeb DeewÅeesefiekeâ meceepe (1917-1947) 6

FkeâeF&-48

Ùegæ SJeb DeewÅeesefiekeâ meceepe (1919-1947)

● DemenÙeesie Deevoesueve 1920

● je°^erÙe Deevoesueve keâe mJe¤he 1922-1937

● 1937 mes 1947 lekeâ YeejleerÙe je°erÙe Deevoesueve keâe mJe¤he

FkeâeF&-49

efyeÇefšMe je°^ ceC[ue

● je°^ ceC[ue keâe DeLe& SJeb mJe¤he

● je°^ ceC[ue kesâ mebie"ve SbJe mebmLeeSB

● je°^ ceC[ue kesâ GösMÙe

● je°^ ceC[ue keâe Ssefleneefmekeâ efJekeâeme

● ØeLece efJeMJeÙegæ kesâ heMÛeeled je°^ ceC[ue keâe efJekeâeme

● je°^ ceC[ue keâer efJeMes<eleeSB

FkeâeF&-50

megotjhetJe& ceW mebkeâš – cebÛetefjÙee mebkeâš

● Ûeerve ceW ØeeÛeerve jepeJebMe

Page 81: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(77)

MAHY-03

ØeLece KeC[

FkeâeF&-1 Ssefleneefmekeâ efÛevleve

● Fefleneme SJeb Øeke=âefle

● Fefleneme SJeb meceepe

● jepeveereflekeâ Fefleneme

● mebJewOeeefvekeâ Fefleneme

● DeeefLe&keâ Fefleneme

● meeceeefpekeâ Fefleneme

● jepeveefÙekeâ Fefleneme

● meebmke=âeflekeâ Fefleneme

● Oeeefce&keâ Fefleneme

● DeewheefveJesefMekeâ Fefleneme

● mebmeoerÙe Fefleneme

● mewefvekeâ Fefleneme

● keâeceveJesuLe keâe Fefleneme

● efJeÛeejeW keâe Fefleneme

● Fefleneme oMe&ve

● ceeveJe mJelev$elee leLee ceeveJe Øeieefle keâe Fefleneme

● Øeieefle keâe Fefleneme

● efJeMJe Fefleneme

FkeâeF&-2 Fefleneme Øeieefle kesâ mece¤he

Øeieefle keâer heefjYee<ee

ceeveJe Fefleneme keâer mebjÛevee

● Fefleneme Deewj ceeveJe mebkeâuhe

● ceeveJeerÙe meceepe kesâ efJeefYevve DeeÙeece

Ssefleneefmekeâ Øeieefle kesâ efveCee&Ùekeâ lelJe

Page 82: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(78)

● ceekeäme& keâer Øeieefle keâer efveÙeefleJeeoer JÙeeKÙee

● Fefleneme efvecee&lee keâe DeelceyeesOe Deewj ceeveefmekeâlee

meb›eâeefvle kesâ Jemlegefve‰ SJeb JewÙeefòeâkeâ keâejkeâ

● Ssefleneefmekeâ kesâ Jemlegefve‰ DeeoMe& Deewj Fefleneme kesâ veeÙekeâeW keâer DeefYeuee<ee keäÙee mechetCe& ceeveJe peeefle kesâ efJekeâeme keâe keâesF& megmhe° Øee¤he nw~

● mecekeâeueerve meeJe&Yeewce Fefleneme ceW Dejepekeâ efJeefMe°eW keâer mecemÙee peeleerÙe veevelJe SJeb efJeefMe° hejchejeSB~

● keäÙee mechetCe& ceeveJeerÙe Fefleneme efkeâmeer kesâvõerÙe ue#Ùe keâes Øeehle keâj jne nw~

● veevee peeleerÙe meebmke=âeflekeâ hejchejeSB DevÙeesvÙe efJeefMe° cetuÙe heefjØes#Ùe JÙeòeâ keâjleer nw~

FkeâeF&-3 Fefleneme efJe%eeve Deewj veweflekeâlee

Fefleneme keäÙee nw ?

● Fefleneme kesâ œeesle Deewj meeOeve

● Fefleneme Jeelee& ceW JÙeefòeâlJe keâe meJeeue

● Fefleneme Deewj efveÙeefleJeeo

● Fefleneme Je=leeble Deewj Feflenemekeâej keâer heefjkeâuheveeSB

● Feflenemekeâej kesâ cetuÙeebkeâve Deewj ceeveJe cetuÙe

efJe%eeve veerefle, YeeJeesvces<e

● efJe%eeve Deewj meceepe efJe%eeve

● efJe%eeve keâe Fefleneme Deewj meceepe efJe%eeve

veweflekeâlee

● veweflekeâ cetduÙeeW keâer meehes#elee keâe Fefleneme

veweflekeâlee efJe%eeve Deewj Fefleneme

● ceeveJeerÙe DeefmlelJe SJeb cetuÙe

● meJe&keâeefuekeâ DeeOeej cetuÙe

Fefleneme keâer meerKe SJeb efve<keâ<e&

Page 83: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(79)

FkeâeF&-4 Fefleneme Deewj meeceeefpekeâ efJe%eeve

19JeeR meoer ceW Fefleneme SJeb meeceeefpekeâ efJe%eeve

● nsiesue

● jebkesâ

● keâeue& ceekeäme&

● [ekeâJeve& leLee DevÙe Jew%eeefvekeâ

● ef[uLes

● Jesyej

20JeeR meoer kesâ hetJee&æ& ceW Fefleneme Deewj meeceeefpekeâ efJe%eeve

● Sskeäšve

● ›eâesÛes Deewj keâeefuebieJeg[

● DeesmeJeeu[ mheWieuej Deewj Deejveev[ šeÙeveyeer

● F&0SÛe0 keâej

20JeeR meoer kesâ Gòejeæ& ceW Fefleneme Deewj meeceeefpekeâ efJe%eeve Fefleneme hej meeceeefpekeâ efJe%eeve keâe ØeYeeJe

● meceepeMeem$e Deewj ceeveJe efJe%eeve

● ceveesefJe%eeve

● DeLe&Meem$e

● jepeveerefleMeem$e

● Yetieesue efÉleerÙe KeC[

FkeâeF&-5 Ûeerveer Fefleneme uesve keâe Yetefcekeâe Deewj Gmekeâe mJe¤he

● Fefleneme uesKeve hejcheje keâer Glheefòe

● keâveHeäÙetefmeÙemeJeeo Deewj Fefleneme uesKeve

● efJeJejCeelcekeâ Fefleneme uesKeve keâe efJekeâeme

● Je=no Fefleneme uesKeve hejcheje keâe ØeeogYee&Je SJeb efJekeâeme

● heeve ketâ (32-12F&0 hetJe&)

Page 84: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(80)

DeefOekeâeefjkeâ Fefleneme uesKeve keâe efJekeâeme

efJeMues<eCeelcekeâ Je DeeueesÛeveelcekeâ Fefleneme uesKeve

Ûeerveer Fefleneme uesKeve hejcheje keâer efJeMes<eleeSB

FkeâeF&-6 Dejyeer SJeb Fmueeceer Fefleneme uesKeve keâer hejchejeSB

Fefleneme kesâ mecyevOe ceW cegefmuece efJeÛeej

Fmueece kesâ GoÙe kesâ hetJe& Dejye ceW Ssefleneefmekeâ Ûeslevee

● JebMeeJeefueÙeeB

● efMeueeuesKe

ÙentefoÙeeW Deewj F&meeFÙeeW keâer Yetefcekeâe

Fmueece ceW Ssefleneefmekeâ Ûeslevee keâe efJekeâeme

cegefmuece Fefleneme uesKeve keâer DeeOeejYetle heæefleÙeeB

● Keyej Fefleneme

● keâeue keâueelcekeâ Fefleneme uesKeve

● jepeJebMe mecyevOeer Fefleneme uesKeve

● JebMeeJeueer mecyevOeer heæefle

● leye#eele heæefle (Jeieeake=âle Ûeefj$e efÛe$eCe)

KeueerHeâeDeesB kesâ meceÙe keâe Ûeefj$e uesKeve

Deyyeemeer KeueerHeâeDeeW kesâ keâeue ceW Fefleneme uesKeve

F&jeve keâe meebmke=âeflekeâ GlLeeve Deewj Fefleneme uesKeve

cebieesue Dee›eâceCe Deewj Fefleneme uesKeve

Yeejle ceW cegefmuece Fefleneme uesKeve

Devouetmeer Deewj ceieefjkeâer Fefleneme uesKeve

štye> meuštve kesâ heMÛeeled Fefleneme uesKeve

FkeâeF&-7 F&meeF& Oece& SJeb Fefleneme efÛevleve

F&meeF& Fefleneme oMe&ve keâer efveOee&jkeâ F&meeF& Oeeefce&keâ ceevÙeleeSB

F&meeF& Fefleneme efÛevleve

F&meeF& Fefleneme oMe&ve keâer ØecegKe DeJeOeejCeeSB

Page 85: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(81)

F&meeF& Fefleneme oMe&ve keâe hejJeleea Fefleneme oMe&ve hej ØeYeeJe

FkeâeF&-8 Fefleneme oMe&ve keâer efveMÛeÙeelcekeâ DeefYeiece : jeBkesâ kesâ efJeMes<e mevoYe& ceW

Fefleneme oMe&ve keâer OeejeSB : (1) DeeOÙeelceJeeoer SJeb YeeweflekeâJeeoer

Fefleneme keâe efJekeâemeJeeoer efmeæevle

Jew%eeefvekeâ Fefleneme uesKeve keâer leueeMe

Ssefleneme YeeweflekeâJeeo

meceepe keâe mechetCe& oMe&ve

meeceeefpekeâ heefjJele&ve keâer MeefòeâÙeeB SJeb Øeef›eâÙee

Jeie& Deewj Jeie& mebIe<e&

Ssefleneefmekeâ Ùegie

FkeâeF&-10 20JeeR Meleeyoer keâe Fefleneme uesKeve : mheQieuej SJeb šeÙevyeer kesâ mevoYe& ceW

mheQieuej kesâ efJeÛeej

Øeke=âefle Deewj Fefleneme

● Fefleneme ceW mebmke=âefleÙeeW keâe GlLeeve SJeb heleve

● mebmke=âefle

● mebmke=âefle keâer Je=òeelcekeâlee

● mebmke=âefle Deewj meYÙelee

● leesueceskeâ SJeb keâeshej efvekeâme keâe Âef°keâesCe

● mebmke=âefleÙeeW keâe peerJeve keâeue

šeÙevyeer kesâ efJeÛeej

● meeceeefpekeâ DeOÙeÙeve keâer cenòee

● meYÙelee keâer mecemÙeeSB

● meYÙelee keâe efJekeâeme Deewj heleve

● meYÙeleeDeeW mes mecheke&â

● meefhe&ue efmeæevle

mheQieuej SJeb šeÙevyeer kesâ efJeÛeejeW keâe legueveelcekeâ efJeMues<eCe

20JeeR Meleeyoer kesâ Fefleneme oMe&ve keâer Øesjkeâ MeefòeâÙeeB

Page 86: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(82)

FkeâeF&-11 cenekeâeJÙe, keâewefšuÙe keâe DeLe&Meem$e, Oece&Meem$e Je Yeeme meeefnlÙe keâer

Ssefleneefmekeâ efJeJesÛevee

cenekeâeJÙe

jÛeveekeâeue

● jeceeÙeCe

● ceneYeejle

cenekeâeJÙeeW keâe keâLeevekeâ

● jeceeÙeCe

● ceneYeejle

cenekeâeJÙeeW keâe cenlJe

cenekeâeJÙe : Ssefleneefmekeâ œeesle kesâ ¤he ceW

● jepeveereflekeâ peerJeve

● meeceeefpekeâ peerJeve

● DeeefLe&keâ peerJeve

● Oeeefce&keâ peerJeve

DevegYeeieerÙe meejebMe

DeLe&Meem$e

● DeLe&Meem$e keâe ke=âeflelJe

● DeLe&Meem$e efJe<eÙekeâ efJeJeeo

● DeLe&Meem$e keâe ØeYeeJe

● DeLe&Meem$e keâer efJe<eÙe Jemleg

DeLe&Meem$e Ssefleneefmekeâ œeesle kesâ ¤he ceW

Oece&Meem$e

● Oece&

● Oece&Meem$eeW keâe heefjÛeÙe

● Oece&Meem$e «ebLeeW keâe efvecee&Ce keâeue

Ssefleneefmekeâ œeesle kesâ ¤he ceW Oece&Meem$e

mce=efle «evLeeW ceW JeefCe&le peerJeve

Page 87: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(83)

● DeeÙe& mebmke=âefle keâe #es$e

● jepeveereflekeâ peerJeve

● meeceeefpekeâ peerJeve

● Deee|Lekeâ peerJeve

Yeeme keâe keâeue

Yeeme keâer jÛeveeSB

FkeâeF&-12 keâeefueoeme-meeefnlÙe, hegjeCe Je nefj<esCe keâer ØeceeCe ØeMeefmle keâer Ssefleneefmekeâ efJeJesÛevee

keâeefueoeme

● keâeue efveCe&Ùe

● keâeefueoeme keâer jÛeveeSB

● keâeefueoeme keâer jÛeveeDeeW keâe Ssefleneefmekeâ cenlJe

hegjeCe

hegjeCeeW keâe Ssefleneefmekeâ cenlJe

nefj<esCe ØeÙeeie ØeMeefmle

ØeÙeeie ØeMeefmle keâe Ssefleneefmekeâ cenlJe

FkeâeF&-13 HeâeefnÙeeve, ÙegJeeveÛJeebie Deewj F&efmmebie keâer Yeejle Ùee$ee Je=òeeble

HeâeefnÙeeve

● ceOÙe SefMeÙee

● DeHeâieeefvemleeve Deewj meercee Øeevle

● Yeeme ceW ØeJesMe : hebpeeye Deewj ceLegje

● ceOÙeØeosMe

● heešefueheg$e

● keâef"veeFÙeeB

● efJeefYevve mecØeoeÙe leLee hetpee heæefleÙeeB

● ØeMeemeve

● meceepe

ÙegJeeve ÛÙeebie

Page 88: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(84)

● keâVeewpe keâe jepeieöer hej yew"vee

● jepeveweflekeâ oMee

● efJepeÙeW Deewj meeceüepÙe

● ØeMeemeve

● keâVeewpe keâer cenòee

● keâVeewpe keâe meYee

● ØeÙeeie keâer meYee

● n<e& keâe Oece&

● osMe keâer Oeeefce&keâ efmLeefle

● efJeÅee keâe mebj#ekeâ

● meeceeefpekeâ oMee

● DeeefLe&keâ oMee

F&-eflmebie

● yeewæ Oece&

● veeuevoe efJeMJeefJeÅeeueÙe Deewj efMe#ee heæefle

● meHeâeF& JÙeJemLee

● Glheeove

● Jem$e

● jepeveweflekeâ IešveeSB

FkeâeF&-14 yeeyejveecee, Dekeâyejveecee leLee megpeve jeÙe YeC[ejer keâer ke=âle KegueemelegòeJeefMeKe

Ssefleneefmekeâ œeesleeW ceW yeeyejveecee, Dekeâyejveecee, leLee KegueemelegòeJeefMeKe keâe cenlJe yeeyejveecee-yeeyej kesâ yeewefækeâ peerJeve hej DeevegJebefMekeâlee leLee JeeleeJejCe keâe ØeYeeJe

yeeyej keâer GheueefyOeÙeeB-efJeÉòee kesâ #es$e ceW

yeeyejveecee

yeeyejveecee Skeâ Ssefleneefmekeâ «evLe kesâ ¤he ceW

Dekeâyejveecee

DeyegueHeâpeue keâer peerJeveer, ke=âefleÙeeB

Page 89: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(85)

KegueemelegòeJeefMeKe kesâ uesKekeâ megpeve jeÙe

KegueemelegòeJeefMeKe Skeâ Ssefleneefmekeâ «evLe kesâ ¤he ceW

FkeâeF&-15 KÙeele meeefnlÙe meeceevÙe heefjÛeÙe

efJe<eÙeJeej JeieeakeâjCe

Mewueeriele JeieeakeâjCe

KÙeele meeefnlÙe keâer ØeeÛeervelee SJeb Gmekesâ uesKekeâ

KÙeeleeW keâer efJe<eÙeJemleg

● jepeJebMe mecyevOeer KÙeeleeW keâer efJe<eÙe Jemleg

● Meemekeâ efJeMes<e mecyevOeer KÙeeleeW keâer efJe<eÙe Jemleg

● peeefle efJeMes<e mecyevOeer KÙeeleeW keâer efJe<eÙe Jemleg

kegâÚ Øeefmeæ KÙeeleeWkeâejeW keâe meeceevÙe heefjÛeÙe

● ce=ogle vewpemeer

● oÙeeueoeje efmeb{eÙele

● yeeskeâeroeme

yeelemeeefnlÙe

yeeleeW keâe JeieeakeâjCe

● Ssefleneefmekeâ yeeleW

Deæ& Ssefleneefmekeâ yeeleW

DevÙe efJe<eÙeeW keâer yeeleW

FkeâeF&-16 iegpejeleer jemeceeuee meeefnlÙe keâe Ssefleneefmekeâ cenlJe

● iegpejeleer jemeceeuee meeefnlÙe

● jemeceeuee kesâ DeeOeejYetle meeOeve œeesle

● jemeceeuee ceW iegpejele-meewje°^ keâer Yeewieesefuekeâ meercee Deewj efmLeefle

● jemeceeuee ceW JeefCe&le efJeefYeVe jepeJebMe

meulevele keâeueerve iegpejele Deewj efJeefMe° Meemekeâ

jemeceeuee ceW JeefCe&le efJeefMe° IešveeSB

iegpejele kesâ GÅeesie OevOes keâe JÙeeheeefjkeâ kesâvõ

iegpejele keâe jepeveweflekeâ mJe¤he

Page 90: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(86)

● ØeMeemeefvekeâ JÙeJemLee

● jepemJe JÙeJemLee

iegpejele ceW yemeves Jeeueer ØecegKe peeefleÙeeB

● Meemekeâ peeefleÙeeB

● pevepeeefleÙeeB

● DevÙe peeefleÙeeB

iegpejele keâe meebmke=âeflekeâ mJe¤he

FkeâeF&-17 YeejleerÙe Fefleneme SJeb Fefleneme uesKeve keâe ÙetjesheerÙe cele

efJeefueÙece peesvme kesâ efJeÛeej

Oece&hejeÙeCe meeceüepÙeJeeo Deewj Fefleneme uesKeve

GheÙeesefieleeJeeoer Feflenemekeâej pescme efceue kesâ efJeÛeej

SefuHebâmšve keâe cele

Yeejle kesâ ØeevleerÙe Fefleneme kesâ kegâÚ uesKekeâ

1850 kesâ Ghejevle ÙetjesheerÙe FeflenemekeâejeW keâe DeOÙeÙeve SJeb uesKeve

FkeâeF&-18 mJeelev$Ùe hetJe& je°Jeeoer Fefleneme uesKeve : Deej0meer0 oòe SJeb oeoeYeeF& veewjespeer

mJeelev$Ùe hetJe& Yeejle ceW je°^Jeeoer Fefleneme uesKeve

Deej0 meer0 oòee – Gvekesâ efJeÛeej

oeoeYeeF& veewjespeer – Gvekesâ efJeÛeej

je°^erÙe $e+Ce

YetjepemJe

GÅeesie, JeeefCepÙe leLee ke=âef<e keâe Üeme

ÙeeleeÙeele kesâ meeOeve (jsueJes, meÌ[keâ leLee efmebÛeeF&) keâer Demeblegefuele JÙeJemLee

FkeâeF&-19 YeejleerÙe Fefleneme uesKeve ceW DeOegveeleve ØeJe=efòeÙeeB hejchejeJeeoer mecØeoeÙeJeeoer je°Jeeoer leLee ceekeäme&Jeeoer

YeejleerÙe Fefleneme uesKeve ceW DeOegveeleve ØeJe=efòeÙeeB hejchejeJeeoer Fefleneme uesKeve mecØeoeÙeJeeoer Fefleneme uesKeve ceekeäme&Jeeoer Fefleneme uesKeve

Page 91: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(87)

FkeâeF&-20 YeejleerÙe ueeskeâ meeefnlÙe keâe Ssefleneefmekeâ Âef° mes cenlJe

ueeskeâ meeefnlÙe keâer heefjYee<ee Deewj Gmekeâer efJeOeeSB

ueeskeâ meeefnlÙe Deewj meceepe keâe meebmke=âeflekeâ Øee¤he

ueeskeâ meeefnlÙe ceW JeefCe&le Deeefoce efJeÛeej

ueeskeâ meeefnlÙe keâe Ssefleneefmekeâ Âef° mes cetuÙeebkeâve

FkeâeF&-21 Fefleneme ceW leLÙe

Fefleneme ceW leLÙeeW keâe Fefleneme

Ssefleneefmekeâ leLÙe keäÙee nw~

● meeceevÙe leLÙe

● cetueYetle leLÙe

● efJeefMe° leLÙe

keâeues yesyej keâer DeJeOeejCee

F&0 SÛe0 keâej keâe efJeJesÛeve

leLÙeeW kesâ œeesle

● Jew%eeefvekeâ œeesle

● DeJew%eeefvekeâ œeesle

● meeefneflÙekeâ œeesle

leLÙeeW keâer JÙeeKÙee

leLÙeeW SJeb cetuÙeebkeâve

Jeemleghejkeâlee SJeb leLÙe

FkeâeF&-22 Fefleneme ceW Jemlegefve‰lee

Fefleneme ceW Jemleghejkeâlee keâer DeJeOeejCee

Fefleneme ceW Jemlegefve‰lee

● Jemlegefve‰ leLÙelee

● Jemlegefve‰ Âef°keâesCe

● Jemleghejkeâ JÙeeKÙee

● cetuÙe SJeb GösMÙe

Page 92: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(88)

MAHY-04

Yeejle keâer jepeveereflekeâ mebjÛevee

FkeâeF&-1 ØeeÛeerve YeejleerÙe jepÙe SJeb Meemeve heæefle kesâ DeOÙeÙeve œeesle SJeb meece«eer

meeefneflÙekeâ œeesle

● yeÇeÿeCe meeefnlÙe

● yeewefækeâ meeefnlÙe

● efJeosMeer Je=òeevle

hegjeleeeflJekeâ œeesle

● DeefYeuesKe

● efmekeäkesâ

FkeâeF&-2 Jewefokeâ keâeue ceW jepeveereflekeâ efJeÛeej SJeb mebmLeeSB

● Jewefokeâ keâeue keâer DeJeOeejCee

● Jewefokeâ meeefnlÙe efvecee&lee keäÙee efJeosMeer Les~

Jewefokeâ jepeveereflekeâ kesâ œeesle

jepÙe keâer Glheefòe mecyevOeer efJeÛeej

● Meemeve efJeOeeve kesâ Øekeâej

● jepÙe kesâ GösMÙe

● jepÙe kesâ Oece& efveieefÌ[le nesves keâer keâuhevee

● meJeexÛÛe meòee keâe DeefmlelJe

jepemJe hej efJeÛeej (jepeheo keâe pevce)

● jepee yeÇeÿeCe mecyevOe

● jepee kesâ osJelJe keâer keâuhevee

jepee keâe efveJee&Ûeve

● jepÙe kesâ DevÙe ke=âle

● jepÙe Ùegefle Deewj hegve: efveJee&Ûeve

● jepee kesâ keâle&JÙe

jepee hej efveÙev$eCe

Page 93: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(89)

● meefceefle

● meYee

● efJeoLe

jepeheo ieewjJe keâe Øeleerkeâ DeefYe<eskeâ

● jepÙeeefYe<eskeâ mes mecyeefvOele jepemetÙe Ùe%e

● jlve nefJe

● osJemlegefle

● DeefYe<eskeâ peue meb«en

● DeefYe<esÛeve

● DeefOekeâej «enCe Iees<eCee

● jepeheo oeve

● DeefYe<eskesâlej ke=âlÙe

● DeOeervelee mJeerke=âefle

● Meemeve metÛekeâ ›eâerÌ[e

● jepeheo Øeefle‰e

ceefv$eceC[ue keâe ØeejefcYekeâ mJe¤he

Jewefokeâ ieCe keâe efJeJesÛeve

mewvÙe JÙeJemLee

keâj JÙeJemLee

vÙeeÙe JÙeJemLee

vÙeeÙe Øeef›eâÙee

«eeceeW keâe ØeMeemeve

FkeâeF&-3 cenekeâeJÙeeW mes %eele jepeveereflekeâ efJeÛeej SJeb ØeMeemeefvekeâ mebmLeeSB

cenekeâeJÙeeW kesâ mecyevOe ceW heefMÛeceer FeflenemekeâejeW keâer DeJeOeejCee

cenekeâeJÙeeW kesâ jepeveereflekeâ DeeoMe&

cenekeâeJÙeeW ceW jepeveereflekeâ efJeÛeej SJeb mebmLeeSB

● jepeOece& SJeb oC[veerefle

● jepee keâer DeeJeMÙekeâlee

Page 94: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(90)

● jepee keâer owJeerÙe Glheefòe keâe efmeæevle

● jepÙe Glheefòe nsleg meeceeefpekeâ DevegyevOe keâe efmeæevle

● jepee kesâ ÛegveeJe keâe mebkesâle

● jepee keâe DeeJeÙeefJekeâ mJe¤he

● meeceüepÙe keâer DeJeOeejCee

● jepee kesâ keâle&JÙe

● GòejeefOekeâejer kesâ efveÙece SJeb jepÙeeefYe<eskeâ keâe GuuesKe

● jepee kesâ iegCe oes<e

● Oece& Deewj jepeveerefle keâe mecyevOe

● yeÇeÿeCe-#eef$eÙe mecyevOe

● ceefv$e heefj<eod

● pevemebmeo

● jepÙe ceW efJeefOe keâe meJeexheefj mLeeve

● jepÙe ceW oC[ keâer cenòee

● vÙeeÙe JÙeJemLee

● vÙeeÙe kesâ œeesle

● #es$eerÙe ØeMeemeve

● ØecegKe DeefOekeâejer

● DeeefLe&keâ JÙeJemLee

● keâes<e keâer JÙeJemLee

● keâj mebÛeÙe efmeæevle

● efJeefJeOe keâj

● mewefvekeâ JÙeJemLee

● ieghleÛej

● jepeotle

● hegefueme

● <e[iegCÙe veerefle, SJeb Gmekeâe JÙeeJeneefjkeâ he#e

● iegCe SJeb mebIe jepÙe

Page 95: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(91)

● hegj Deewj jpeveheo

FkeâeF&-4 ØeeÛeerve Yeejle ceW jepÙe keâer Glheefòe Deewj mJe¤he

● DeOÙeÙeve kesâ œeesle

● Ú"er Meleeyoer F&meehetJe& keâer jepeveweflekeâ JÙeJemLee

● ØeeÛeerve Yeejle ceW jepÙe keâer Glheefòe

● ØeeÛeerve Yeejle ceW jepÙe keâer Glheefòe mecyevOeer ØeÛeefuele efJeÛeej OeejeSB

● ØeeÛeerve Yeejle ceW jepÙe keâe mJe¤he

FkeâeF&-5 jepÙe kesâ Øekeâej SJeb keâeÙe&

● jepelev$e kesâ Øekeâej

jepelev$e, ieCelev$e, Jewje%e, mJejepÙe, ÙeesiÙe, hejÙes‰er, efJehe= jepÙe, meceLe& jepÙe~

hesòeeefvekeâe, jeef°^keâe, ÉwjepÙe

meeceüepÙe

jepÙe kesâ keâeÙe&

Øepeej#eCe, ueeskeâ keâuÙeeCe, DeLe& JÙeJemLee hej efveÙev$eCe meeceeefpekeâ JÙeJemLee keâe efveJee&n Je efveÙeve vÙeeÙe keâer JÙeJemLee, ØeMeemeefvekeâ ØeCeeueer keâe efveJee&n hejje° mecyevOeeW keâe efveJee&n

FkeâeF&-6 ØeeÛeerve Yeejle ceW peveheo : mJe¤he keâe mebie"ve

peveheo : DeJeOeejCee, Ssefleneefmekeâ efJekeâeme, mebie"ve Deewj JÙeJemLee

FkeâeF&-7 ieCe Deewj mebIe

ØeeÛeerve YeejleerÙe ieCejepÙe

mebefJeOeeve SJeb ØeMeemeve

ieCejepÙe – Üeme SJeb heleve

FkeâeF&-8 F&mee hetJe& Ú"eR Meleeyoer ceW jepÙe Deewj meeceüepÙe keâe GoÙe

jepÙeeW kesâ GoÙe keâer he=‰Yetefce

F&meehetJe& Ú"er Meoer ceW peveheo jepÙeeW keâe GoÙe

peveheoeW kesâ veece leLee Yeewieesefuekeâ efJelejCe

1. Debie

Page 96: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(92)

2. ceieOe

3. keâeMeer

4. keâewMeue

5. Jeefppe

6. ceuue

7. Ûesefo

8. Jelme

9. kegâ®

10. heebÛeeue

11. celmÙe

12. metjmesve

13. DeMcekeâ

14. DeJeefvle

15. iebOeej

16. keâcyeespe

jepÙe keâer Glheefòe mecyevOeer efmeæevle

● jepÙe keâer Glheefòe keâe DevegyevOe

● jepÙeeslheefle keâe owJeerÙe efmeæevle

● jepÙeeslheefòe keâe Ùegæ cetuekeâ leLee yeue efmeæevle

ØeeÛeerve Yeejle ceW meeceüepÙeJeeo keâe GoÙe

ceieOe meeceüepÙe kesâ efJekeâeme keâer he=‰Yetefce

FkeâeF&-9 jepelJe (jepelev$e) Glheefòe, Øeke=âefle SJeb keâle&JÙe

jepelJe Glheefòe mecyeefvOele ØeeÛeerve YeejleerÙe efJeÛeejOeejeSB

1. ÛeÙeve keâe efmeæevle

2. owJeerÙe Glheefòe keâe efmeæevle

ØeeÛeerve Yeejle ceW jepelJe keâer Øeke=âefle

ØeeÛeerve Yeejle ceW jepelJe (jepelev$e) kesâ keâle&JÙe

Page 97: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(93)

FkeâeF&-10 jepelJekeâe mJe¤he SJeb Gme hej efveÙev$eCe (ceÙee&oeSB)

jepelJe keâe mJe¤he SJeb osJelJe keâe efJekeâeme

jepelJe hej efveÙev$eCe

mewæeefvlekeâ efveÙev$eCe

● Oece& keâer meJeexÛÛelee

● jepee keâe Øepee heeuekeâlJe SJeb hewle=keâ efmeæevle

● jepeOece& keâer Øeefle‰e Ùee oC[ keâe efmeæevle

● jepelJe keâe mebefJeoelcekeâ mJe¤he

mebmLeeiele efveÙev$eCe

● efveJee&Ûeve

● meYee Je meefceefle

● hegjesefnle

● ceefv$eceC[ue

● meòee keâe efJekesâvõerkeâjCe

● pevecele keâe YeÙe

FkeâeF&-11 Je 16 ØeeÛeerve Yeejle ceW efJeefOe : mJe¤he SJeb mebefnleekeâjCe

● efJeefOe keâe mJe¤he

● efJeefOe kesâ œeesle SJeb meefÉleekeâjCe

1. ßegefle

2. mce=efle (Oece&Meem$e)

3. met$ekeâeue

4. mce=efleÙegieerve efJeefOe JÙeJemLee

5. meoeÛeej

6. jepeMeemeve

FkeâeF&-12 Je 17 Oece&Meem$eeW ceW jepeveereflekeâ efJeÛeej

Oece&Meem$e SJeb Gvekeâe JeCÙe& efJe<eÙe

Oece&Meem$eerÙe jepeveereflekeâ efÛevleve

Page 98: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(94)

● efJeefOe kesâ œeesle SJeb meefÉleekeâjCe

● jepee kesâ iegCe oeefÙelJe

● jepÙe kesâ meele Debie

● ceefv$eheefj<eod

● DevÙe keâce&ÛeejerieCe

FkeâeF&-13 Je 18 ØeeÛeerve Yeejle ceW ØeMeemeve

● vÙeeefÙekeâ ØeMeemeve keâe efJekeâeme

● vÙeeÙeeueÙe Je vÙeeÙeeOeerMe

● mebie"ve Je mJe¤he

● Oece& mLeeÙeer Je keâ°keâ meeOeve

● mee#Ùe

● mee#Ùe Deewj mee#eer

FkeâeF&-14 Je 19 ØeeÛeerve Yeejle ceW DehejeOe Deewj oC[

● efJeefOe keâe efJekeâeme

● efJeJeeo kesâ Øekeâej

● vÙeeÙeeueÙe

● oC[

FkeâeF&-15 Je 20 ØeeÛeerve Yeejle ceW mewefvekeâ mebie"ve (ØeejcYe mes 1200 F&0)

Øeeiewefleneefmekeâ SJeb Jewefokeâ keâeue ceW mewefvekeâ mebie"ve

cenekeâeJÙeeW mes %eele mewefvekeâ mebie"ve

● jeceeÙeCe

● ceneYeejle

cenepeve heoeW keâe Ùegie

ceewÙe& mewefvekeâ mebie"ve

● cesieemLeveerpe JeefCe&le mewvÙe JÙeJemLee

● DeLe&Meem$e JeefCe&le mewvÙe JÙeJemLee

Megbiekeâeueerve mewvÙe mebie"ve

Page 99: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(95)

meeleJeenve keâeueerve mewvÙe mebie"ve

Mekeâ-kegâ<eeCe mewvÙe mebie"ve

ieghle meceüešeW keâe mewefvekeâ mebie"ve

JeOe&veeW keâe mewefvekeâ mebie"ve

Ûeesue mewefvekeâ mebie"ve

ÛeeuegkeäÙe mewefvekeâ mebie"ve

jepehetle keâeueerve mewefvekeâ JÙeJemLee

FkeâeF&-14 Je 21 mLeeveerÙe mJeMeemeve

mLeeveerÙe mJeeMeemeve keâe DeLe& SJeb GösMÙe

Jewefokeâ keâeue ceW mJeMeemeve : meYee SJeb meefceefle

jeceeÙeCe SJeb ceneYeejle keâeue

yeewæ Ùegieerve mJeMeemeve keâe mJe¤he

ceewÙe& ØeMeemeve ceW mJeMeemeve

● veiej ØeMeemeve

● «eece ØeMeemeve

● JÙeJemeeefÙeÙeeW keâer ßesefCeÙeeB

ÛelegLe& KeC[ - Yeejle ceW Yeefòeâ Deevoesueve SJeb metHeâerJeeo-1

FkeâeF&-15 Je 22 GodYeJe Deewj DeJeOeejCee – oef#eCe Yeejle ceW Yeefòeâ Deevoesueve

DeÌ[Jeej keâ Ke ie

MewJeveÙeveej – œeesle, oeMe&efvekeâ, he=‰Yetefce, jnmÙeJeeo (keâ)

MewJeveÙeveej – (Ke)

jeceevegpe : Yeefòeâ keâes oeMe&efvekeâ he=‰Yetefce keâer osve

FkeâeF&-16 Je 23 MebkeâjeÛeeÙe& SJeb Gvekeâe DeÉwle Jesoevle

MebkeâjeÛeeÙe& keâe peerJeve Je=òeevle

● Mebkeâj keâe pevce

● efMe#ee

● mevÙeeme «enCe

Page 100: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(96)

● efJejesefOeÙeeW mes Meem$eeLe&

● Jesoevleheer"eW keâer mLeehevee

● osneJemeeve

Jesoevle keâe efJekeâeme : Jesoevle keâe DeLe&, Gheefve<eoeW mes Yee<Ùe lekeâ DeÉwleJesoevle kesâ «evLe

MebkeâjeÛeeÙe& keâe DeÉwle oMe&ve

● meòee kesâ ef$eefJeOe mlej

● hejyeÇÿe

● F&MJej

● ceeÙee

● peiele

● peerJe

● yevOeve Deewj cees#e

● cees#e keâe mJe¤he

● yeÇÿe Deewj peerJe ceW mecyevOe

FkeâeF&-17 Je 24 Yeejle ceW Yeefòeâ Deevoesueve keâe efJekeâeme

● Yeefòeâ Ssefleneefmekeâ heefjØes#Ùe ceW

● Yeefòeâ Deevoesueve kesâ Glkeâ<e& kesâ keâejCe

● ceOÙekeâeueerve Yeefòeâ keâe mJe¤he

● ceOÙeÙegieerve ØecegKe mevle

● Yeefòeâ Deevoesueve kesâ mevleeW keâer osve SJeb Gvekeâe ØeYeeJe

● hejJeleea mevle

FkeâeF&-18 Je 25 Fmueece keâe Yeefòeâ Deevoesueve hej ØeYeeJe

● lemeyJegkeâ keâer heefjYee<ee

● Yeefòeâ Deevoesueve

● mevle keâyeerj

● ceefuekeâ cegncceo peeÙemeer

● ceerje

Page 101: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(97)

● ieg®veevekeâ keâe Yeefòeâ oMe&ve

● jece Yeefòeâ Je ke=â<Ce Yeefòeâ mecØeoeÙe

● cegefmuece MeemekeâeW kesâ meceÙe kesâ metHeâer mevleeW hej Yeefòeâ Deevoesueve keâe ØeYeeJe

FkeâeF&-19 Je 26 Yeefòeâ mevleeW keâer efJeMes<eleeSB

ØecegKe Yeefòeâ mevleeW keâer efJeMes<eleeSB

1. jeceevegpe

2. efvecyeeke&â

3. ceeOJeeÛeeÙe&

4. jeceevevo

5. yeuueYeeÛeeÙe&

6. ÛewlevÙe ceneØeYeg

7. ceerjeyeeF&

8. mevle keâyeerj

9. ieg®veevekeâ

10. mevle oeot

11. metjoeme

12. leguemeeroeme

KeC[ -5

FkeâeF&-20 Je 27 mevle keâyeerj keâer efMe#eeSB SJeb peerJeve

lelkeâeueerve meeceeefpekeâ JÙeJemLee

SkesâMJejJeeoer efJeÛeejOeeje keâe pevce

Fmueeefcekeâ efJeÛeejOeeje SJeb YeejleerÙe meceepe

veJeerve meeceeefpekeâ Jeieex keâe GoÙe

keâyeerj keâe keâeue

keâyeerj kesâ Gheosme (efMe#eeSB)

keâyeerj hevLe

keâyeerj heefvLeÙeeW keâer mebKÙee

Page 102: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(98)

FkeâeF&-21 Je 28 veevekeâ SJeb Gvekeâer efMe#eeSB, Keeuemee hevLe keâer Glheefòe, efJekeâeme, efmeæevle SJeb oMe&ve

ie®veevekeâ keâe peerJeve Je=òe

ieg®veevekeâ keâe GheosMe

Keeuemee hevLe keâe efJekeâeme

ieg® Debieo (1539-1552)

ieg® Decejoeme (1552-1574)

ieg® jeceoeme (1574-1581)

ieg® Depeg&ve (1581-1606)

ieg® njieesefJevo (1606-1645)

ieg® lesie yeneogj (1664-1675)

ieg® ieesefJevo efmebn (1675-1708)

Keeuemee hevLe keâe efvecee&Ce

efmeæevle oMe&ve DeLeJee Keeuemee hevle keâer efJeMes<eleeSB

cegKÙe Meyo

FkeâeF&-22 Je 29 Yeefòeâ Deevoesueve kesâ DevÙe mevle SJeb Gvekeâer efMe#eeSB

1. MebkeâjeÛeeÙe&

2. jeceevegpeeÛeeÙe&

3. jeceevevo

4. ceeOJeeÛeeÙe&

5. efvecyeeke&â

6. yeuueYeeÛeeÙe&

7. ÛewlevÙe ceneØeYeg

8. veeceosJe

9. mevle oeot

10. jwoeme

11. ceerjeyeeF&

12. mevle OeVee

Page 103: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(99)

13. mevle heerhee

14. peÙeosJe

FkeâeF&-23 Je 30 meebmke=âeflekeâ mebMues<eCe Deewj Yeefòeâ Deevoesueve

Yeefòeâ Deevoesueve keâer Glheefòe SJeb efJekeâeme

ceOÙekeâeueerve Yeefòeâ Deevoesueve SJeb YeeieJele hegjeCe

ceOÙekeâeueerve Yeefòeâ Deevoesueve kesâ ØeYeg GVeeÙekeâ

ceOÙekeâeueerve Oeeefce&keâ JeeleeJejCe Deewj Yeefòeâ Deevoesueve keâer DeeJeMÙekeâlee

keâyeerj keâer Yeefòeâ keâe oMe&ve

efnvot Je cegefmuece meceepe hej heejmheefjkeâ ØeYeeJe

FkeâeF&-24 Je 31 Yeòeâ mevleeW keâe YeejleerÙe meceepe SJeb mebmke=âefle ceW Ùeesieoeve

oef#eCe Yeejle kesâ mevle : veÙeveej, Deewj ceueJeej mevle, MebkeâjeÛeeÙe&, jeceevegpe, efvecyeeke&â ceOJeeÛeeÙe&

Gòej Yeejle kesâ mevle : jeceevevo yeuueYeeÛeeÙe&, ÛewlevÙe, veeceosJe, jwoeme, keâyeerj, veevekeâ, oeot, ceerje, leguemeeroeme, legkeâejece

veJe meeceeefpekeâ mebjÛevee kesâ efvecee&Ce keâe ØeÙeeme

ceeveJe ceeue keâer Skeâlee hej yeue

ceeveJeleeJeeoer efJeÛeejeW keâe hees<eCe

meeeflJekeâ DeeÛejCe hej yeue

ueesYee<ee keâe efJekeâeme SJeb efJemleej

KeC[-6 Yeejle ceW Yeefòeâ Deevoesueve SJeb metHeâerJeeo

FkeâeF&-24 Je 31 Yeejle kesâ yeenj metHeâercele keâer Glheefòe Deewj efJekeâeme

● DeLe&

● heefjYee<ee

● Glheefòe

● efJekeâeme

● metefHeâÙeeW keâe ØeLece Jeie&

● metefHeâÙeeW keâer efÉleerÙe heerÌ{er

Page 104: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(100)

● metefHeâÙeeW keâer le=leerÙe heerÌ{er

● 10JeeR Meleeyoer ceW metHeâercele

● 11JeeR Meleeyoer ceW metHeâercele

● 12JeeR Meleeyoer ceW metHeâercele

● 13JeeR Meleeyoer ceW metHeâercele

Fceece iepeekeâer

MesKe Deyogue keâeefoj efpeueeveer

MesKe cegoerGöerve Fyves DejJeer

MesKe Meneyegöerve Gcej megnjeJeoea

FkeâeF&-25 Je 32 metHeâercele keâe Yeejle ceW efJekeâeme

efÛeMleer ● KJeepee cegFveöerve efÛeMleer ● MesKe Heâjerogöerve efÛeMleer ● npejle efveceecegöerve DeewefueÙee ● npejle veeefme®öerve cesnceto megnejeJeoea ● MesKe yeneGöerve pekeâefjÙee ● MesKe veg¤Göerve cegyeejkeâkeâ iepeveJeer ● keâepeer nceerogöerve veeieesjer ● MesKe peueeuegöerve leyejspeer ● MesKe meo®ogoerve DeeefjHeâ ● MesKe peueeuegöerve yegKeejer ● MesKe Skeâvegöerve Deyegue Heâlen efHeâjoewefmeÙee ● KJeepee Skeâvegöerve Deewj KJeepee veeefpeyegöerve ● MesKe MeHeâ¤öerve ÙeenÙee cevesjer ● MesKe MejHegâöerve kesâ cegjero DevÙemetHeâer efmeueefmeues

● metHeâer efmeueefmeues kesâ cekeâeveer kesâvõ

metHeâercele keâe ØeYeeJe

Page 105: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(101)

FkeâeF&-26 Je 33 efÛeMleer efmeueefmeues kesâ ØecegKe mevle Deewj Gvekeâe metHeâer Deevoesueve

ØecegKe efÛeMleer mevle Deewj Gvekeâe metHeâer Deevoesueve

● KJeepee cegFveöerve efÛeMleer

● MesKe yekeâefòeâÙee®öerve keâekeâer

● MesKe nceerogöerve veeieewjer

● yeeyee Heâjeroiebpe Mebkeâj

● npejle efvepeecegöerve DeewefueÙee

● npejle vemeer®öerve efÛejeie osnueJeer

● npejle Deceerj Kegmejes

● MesKe cegefnieguueen Fueeneyeeoer

● peueeuegöerve iespetojepe

● MesKe meueerce efÛeMleer

FkeâeF&-27 Je 34 efÛeMleer mevleeW keâe Keevekeâener peerJeve Deewj jepÙe kesâ meeLe Gvekeâe mecyevOe Keevekeâen mecyevOeer MesKe efMeneyegöerve megnjeJeoea kesâ efJeÛeej

efÛeMleer Keevekeâen

● owefvekeâ peerJeveÛeÙee&

● Keevekeâen ueesieeW kesâ keâeÙe&

● Keevekeâen kesâ efveJeemeer

Keevekeâen ceW Deeves Jeeues ueesieeW SJeb Gvekeâer mecemÙeeSB

efÛeMleer mevleeW keâe jepÙe mecyevOeer Âef°keâesCe

MeemekeâeW keâer mebiele mes otj jnvee

peeieerj «enCe ve keâjvee

jepekeâerÙe mesJee «enCe ve keâjvee

FkeâeF&-28 Je 35 Yeejle ceW megnjeJeoea efmeueefmeues kesâ ØecegKe metHeâer leLee Gvekeâer efMe#eeSB SJeb efmeæevle

metHeâer Meyo keâe Godiece

● ØeLece metHeâer

● efmeueefmeuee

Page 106: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(102)

● Keevekeâen

● efJeefYeVe metHeâer heefjYee<eeDeeW keâe efJekeâeme

ØecegKe metHeâercele SJeb Gvekeâer Yeejle ceW mLeehevee

Yeejle ceW megnjeJeoea efmeueefmeuee keâer ØemleeJevee Je efJemleej

● jepemLeeve

● yebieeue

● osnueer

● ceguleeve

● keâÛÚ

● iegpejele

megnjeJeoea metefHeâÙeeW keâer efMe#ee ØeCeeueer

Keevekeâen mebieve

megnjeJeoea metefHeâÙeeW keâe jepeveereflekeâ mecyevOe

● meceepe keâuÙeeCe

● DeeefueceeW mes mecyevOe

KeC[-7 Yeejle ceW Yeefòeâ Deevoesueve SJeb metHeâerJeeo

FkeâeF&-29 Je 36 menjeJeoea Keevekeâen Deewj Gvekeâe jepeveereflekeâ mecyevOe

Keevekeâen keâe DeLe&

Keevekeâen keâe GösMÙe

megnjeJeoea Keevekeâen keâe ue#eCe

Keevekeâen kesâ ØeefleyevOe

megnjeJeoea efmeueefmeues kesâ jepÙe Deewj meceepe kesâ yeejs ceW efJeÛeej

megnjeJeoea efmeueefmeues kesâ jepeveweflekeâ Deewj DeeefLe&keâ mecyevOe

FkeâeF&-30 Je 37 DeevOeÇ ØeosMe keâer pevepeeefleÙeeW keâer oMee

ßeerjece jepet kesâ vesle=lJe ceW heneÌ[er jesef[ÙeeW kesâ efJeõesn kesâ henues Gvekesâ Éeje efkeâÙes ieÙes efJeõesn

ßeerjece jepet keâe peerJeve Je=òe

Page 107: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(103)

efJeõesn kesâ keâejCe

efJeõesn keâer IešveeSB

jepet keâer ce=lÙeg kesâ yeejs ceW efJeefYeVe cele

jepet keâer ce=lÙeg hej pevelee keâer Øeefleef›eâÙee

Deevoesueve keâe ØeYeeJe

Deevoesueve keâer DemeHeâuelee kesâ keâejCe

efJeõesn keâe mJe¤he

FkeâeF&-31 Je 38 ceesleer ueeue lespeeJele kesâ vesle=lJe ceW DeeefoJeeF& Deevoesueve

Deevoesueve kesâ meceÙe DeeefoJeeefmeÙeeW keâer meeceeefpekeâ, DeeefLe&keâ SJeb jepeveweflekeâ oMee

lelkeâeefuekeâ heefjefmLeefleÙeeB Deewj kegâÚ Yeerue Deevoesueve

ceesleerueeue lepeeJele keâe DeeefoJeemeer ke=â<ekeâ Deevoesueve

FkeâeF&-32 Je 39 DeefKeue YeejleerÙe efkeâmeeve meYee keâer mLeehevee Deewj Yeejle kesâ

efkeâmeeve Deevoesueve ceW

1951 lekeâ Gmekeâer Yetefcekeâe

efkeâmeeveeW kesâ mLeeveerÙe mebie"veeW keâe efvecee&Ce leLee Gvekesâ mebIe<e&

hebpeeye, ÛecheejCe, KesÌ[e, Dekeâeueer ceesÛee&, ceesheuee efJeõesn, Gòej ØeosMe, yeejoesueer

DeefKeue YeejleerÙe efkeâmeeve meYee keâer mLeehevee : efJemleej, mebefJeOeeve leLee keâeÙe&›eâce

● mLeehevee meccesueve kesâ ØecegKe ØemleeJe

● Hewâpehegj efkeâmeeve keâeb«esme

● mebie"ve kesâ mebefJeOeeve leLee PeC[s keâe efvecee&Ce

efkeâmeeve meYee kesâ meccesueve (1936-1951) leLee heefjle ØecegKe ØemleeJe

● keâewefceuuee DeefOeJesMeve, ieÙee meccesueve, heueeme meccesueve, efyenše meccesueve, YeKevee meccesueve, yespeyee[e meccesueve, ves$ekeâesvee meccesueve, efmekeâvojeMeveg meccesueve

efkeâmeeve meYee kesâ lelJeeJeOeeve ceW ngS ØeceKe Deevoesueve

yekeâeMle Deevoesueve, lesYeeiee Deevoesueve, heg$eØeeyeeÙeuej Deevoesueve, lesuebieevee Deevoesueve

Page 108: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(104)

FkeâeF&-33 Je 40 lesuebieevee ceW ke=â<ekeâeW keâe efJeõesn

Yeejle ceW ke=â<ekeâ DeevoesueveeW keâe mJe¤he (1818 F&0-1946F&0)

lesuebieevee kesâ ke=â<ekeâ Deevoesueve keâer Øeke=âefle

lesuebieevee kesâ ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ keâejCe

Deevoesueve keâe Glkeâ<e& SJeb efJekeâeme

lesuebieevee kesâ ke=â<ekeâ Deevoesueve kesâ heefjCeece

lesuebieevee kesâ ke=â<ekeâ efJeõesn keâer DemeHeâuelee kesâ keâejCe

Deevoesueve kesâ Øeefle mejkeâej keâer veerefle

KeC[-8 Yeejle ceW efkeâmeeve Deevoesueve (1818-1951 F&0)-1

FkeâeF&-34 Je 41 Yeejle ceW efkeâmeeve Deevoesueve keâe heefjÛeÙe

Yetefce jepemJe leLee efkeâmeeve Demevlees<e

1857 kesâ hetJe& DeeefoJeemeer efkeâmeeve efJeõesn

1857 kesâ heMÛeeled kesâ efkeâmeeve efJeõesn

● veerue Glheeokeâ efkeâmeeveeW keâe Deevoesueve

● heeJevee efkeâmeeve Deevoesueve

● ceneje°^ kesâ efkeâmeeve Deevoesueve

● efJejmeecegC[e keâe efJeõesn

● hebpeeye keâe efkeâmeeve Deevoesueve

ieeBOeer leLee efkeâmeeve Deevoesueve

● ÛebheejCe efkeâmeeve Deevoesueve

● KesÌ[e efkeâmeeve Deevoesueve

DemenÙeesie Deevoesueve kesâ oewjeve SJeb heMÛeeled efkeâmeeve Deevoesueve

● Dekeâeueer ceesÛee&

● ceesheuee efJeõesn

● DeJeOe keâe efkeâmeeve Deevoesueve

● yeejoesueer keâe efkeâmeeve Deevoesueve

DeefKeue YeejleerÙe efkeâmeeve mebie"ve keâe ie"ve

ØeevleeW ceW keâeb«esmeer mejkeâejW, efkeâmeeve mecmÙeeSB leLee efkeâmeeve Deevoesueve

Page 109: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(105)

● yekeâMle Deevoesueve

mJelev$elee keâer hetJe& mebOÙee hej efkeâmeeve Deevoesueve

● lesYeeiee Deevoesueve

● lesuebieevee efkeâmeeve Deevoesueve

● hegVecee yeemeuej Deevoesueve

peceeRoejer ØeLee kesâ Gvceuetve kesâ ØeÙelve

FkeâeF&-35 Je 42 Deb«espeer Meemeve keâeue kesâ Devleie&le Yeejle ceW ke=âef<e mebjÛevee

Deb«espeer Meemeve JÙeJemLee mes hetJe& ke=âef<e mebjÛevee keâe mJe¤he

Yeejle keâer DeeefLe&keâ, meeceeefpekeâ JÙeJemLee ceW ke=â<ekeâeW keâer efmLeefle

Deb«espeer Meemevekeâeue kesâ Devleie&le ke=âef<e mebjÛevee (1764-1947 F&0)

● ÉwOe Meemeve kesâ Devleie&le ke=âef<e mebjÛevee

● mLeeF& yevoesyemle JÙeJemLee Deewj ke=âef<e mebjÛevee

● uee[& JeQFkeâ SJeb keâpe&ve kesâ Meemeve keâeue ceW ke=âef<e mebjÛevee

● ke=âef<e mebjÛevee keâe ØeYeeJe

FkeâeF&-36 Je 43 jepemLeeve ceW pevepeeefleÙeeW kesâ efJeõesn (1818-1900 F&0)

YeerueeW keâe heefjÛeÙe SJeb Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce

YeerueeW keâe efJeõesn (1818-1825 F&0)

● keâejCe

● IešveeSB

● [tBiejhegj SJeb yeebmeJee[e ceW DeMeeefvle

oewueleefmebn SJeb ieesefJevoe keâe efJeõesn (1826-28 F&0)

YeerueeW kesâ Glheeo (1836-38 F&0)

1810 mes 1841 lekeâ Deb«espeeW keâer YeerueeW kesâ Øeefle meceer#ee

cesJeeÌ[ Yeerue keâeshme& keâer mLeehevee (1841)

YeerueeW kesâ efJeõesn SJeb Gvekesâ Éeje DeMeebefle Hewâueeves keâer IešveeSB (1844-1880)

Yeerue efJeõesn (1881)

keâejCe : DeeefLe&keâ, meeceeefpekeâ, ØeMeemeefvekeâ, ceveesJew%eeefvekeâ SJeb Oeeefce&keâ, Deb«espeeW kesâ Øeefle Demevlees<e, Deekeâefmcekeâ keâejCe

Page 110: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(106)

IešveeSB : yeejeheeue keâer hegefueme Ûeewkeâer hej YeerueeW keâe nceuee, DevÙe mLeeveeW hej efJeõesn, Kesjeyee[e keâe Iesje, Deb«espeeW keâer lewÙeeefjÙeeB, efjKeueosJe keâe mecePeewlee, mecePeewles keâer MeleX~

efJeõesn kesâ meceÙe YeerueeW keâe DeeÛejCe

ØeYeeJe : YeerueeW kesâ ØeeflejesOe keâer IešveeSB, YeerueeW kesâ meeLe Skeâ veÙee mecePeewlee ØeMeemeefvekeâ JÙeJemLee ceW megOeej, YeerueeW kesâ efnleeW kesâ efueS keâeÙe& keâjves kesâ DeeosMe, Mewue keâeblej efnlekeâeefjCeer meYee keâer mLeehevee, neefkeâceeW leLee Yeerue ieefleÙeeW ceW hejeceMe& keâer JÙeJemLee, Yeerue #es$eeW ceW mewefvekeâ yeue keâer Je=efæ

1883 mes 1900 lekeâ keâer efÚšhegš IešveeSB

1818 – 1900 lekeâ YeerueeW kesâ efJeõesn leLee ØeeflejesOe Deevoesueve keâer efJeMes<eleeSB

YeerjeW keâe efJeõesn (1818-23)

19JeeR meoer Yeõepetve kesâ ceerpeeDeeW kesâ Glheeo

FkeâeF&-37 Je 44 mevLeeue efJeõesn (1855-56)

mevLeeue ntue Ùeeefve efJeõesn keâer henueer efÛevieejer

mevLeeue efJeõesn kesâ keâejCe

mevLeeue efJeõesn kesâ Iešvee›eâce

efJeõesn keâer DeJeefOe ceW mebLeeueeW keâe oceve

mevLeeue efJeõesn kesâ heefjCeece

FkeâeF&-38 Je 45 veerue efJeõesn

veerue keâer Kesleer keâer JÙeJemLeeSB

1810 SJeb 1830 F&0 kesâ keâevetve

veerue efJeõesn kesâ keâejCe

yebieeue kesâ uesHeäšerveWš ieJeve&j kesâ DeeosMe

1860 F&0 keâer IešveeSB leLee uesHeäšerveWš ieJeve&j keâer Iees<eCee

ØeevleerÙe mejkeâej Éeje ØemleeefJele efJeue SJeb veerue DeeÙeesie keâer efveÙegefòeâ

ØemleeefJele efJeue keâe efJejesOe leLee Deevoesueve keâer ueeskeâefØeÙelee

Yeejle mejkeâej keâe DeeosMe (1860 F&0)

mes›esâšer DeeHeâ mšsš keâer Yeejle kesâ efveCe&Ùe kesâ Øeefle Demenceefle

Page 111: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(107)

veerue DeeÙeesie keâe ie"ve Je keâeÙe&

Yeejle mejkeâej kesâ ØemleeJeeW keâe mes›esâšer DeeHeâ mšsš Éeje efJejesOe

yebieeue ceW veerue keâer Kesleer keâe Devle

veerue efJeõesn keâer efJeMes<eleeSB

KeC[-9

FkeâeF&-39 Je 46 heeueve SbJe yeesiegje #es$eeW ceW ke=â<ekeâeW keâe efJeõesn

Yeejle ceW ke=â<ekeâ DeevoesueveeW keâe 1818 F&0 mes 1870 F&0 kesâ ceOÙe mJe¤he

yebieeue Øeevle kesâ heeuevee SJeb yeesiegje #es$eeW kesâ ke=â<ekeâ efJeõesn keâer Øeke=âefle

heeuevee SJeb yeesiegje ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ keâejCe

ke=â<ekeâ Deevoesueve keâe Glkeâ<e& SJeb efJekeâeme

ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ ØeYeeJe

efJeõesn kesâ mecyevOe ceW efyeÇefšMe mejkeâej keâer veerefle

FkeâeF&-40 Je 47 oef#eCe Yeejle ceW ke=â<ekeâ efJeõesn

Yeejle ceW ke=â<ekeâ Deevoesueve keâer he=‰Yetefce 1818 F&0 – 1857 F&0

oef#eCe Yeejle ceW ngS ke=â<ekeâ Deevoesueve keâer Øeke=âefle

ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ keâejCe

Deevoesueve keâe Glkeâ<e& SJeb efJekeâeme

oef#eCe kesâ ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ Øeefle mejkeâej keâer veerefle

oef#eCe kesâ ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ heefjCeece

FkeâeF&-41 Je 48 jepemLeeve SJeb iegpejele ceW pevepeeleerÙe efJeõesn

ieesefJevo efiejer keâe peerJeve Je=òe

ieesefJevo efiejer keâer efMe#eeSB SJeb YeerueeW keâer GVeefle keâe keâeÙe&›eâce

ieesefJevo efiejer kesâ efJe®æ meecevleJeeoer lelJeeW keâer efJejesOeer Øeefleef›eâÙee kesâ keâejCe

ieesefJevo efiejer SJeb Gmekesâ DevegÙeeefÙeÙeeW ceW Demevlees<e kesâ keâejCe

ceeveieÌ{ keâe Iesje

ieesefJevo efiejer Je Gmekesâ meeefLeÙeeW hej cegkeâocee

efJeõesn keâe mJe¤he

Page 112: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(108)

Yeejle kesâ DevÙe pevepeeefleÙeeW kesâ DeevoesueveeW mes ieesefJevo

efiejer kesâ Deevoesueve keâer efYeVeleeSB ØeYeeJe

FkeâeF&-42 Je 49 ÛecheejCe, KesÌ[e SJeb yeejoesueer kesâ efkeâmeeve Deevoesueve

ÛecheejCe, KesÌ[e SJeb yeejoesueer kesâ ke=â<ekeâ Deevoesueve mes hetJe& Yeejle ceW ke=â<ekeâ

DeevoesueveeW keâe mJe¤he (1818 F&0 mes 1917 F&0)

ÛecheejCe, KesÌ[e SJeb yeejoesueer kesâ efJekeâeme Deevoesueve keâer Øeke=âefle ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ keâejCe

efkeâmeeve DeevoesueveeW keâe GodYeJe SJeb efJekeâeme cenlJe

FkeâeF&-43 Je 50 efyebpeesefueÙee ceW meecevleer SJeb GheefveJesMeer Meemeve kesâ efJe®æ ke=â<ekeâ efJeõesn (1887-1930)

efyebpeesefueÙee Deevoesueve keâer Yetefcekeâe SJeb keâejCe (1887-1922)

efyebpeesefueÙee Deevoesueve keâe ØeYeeJe Deewj yesiet Deevoesueve

efyebpeesefueÙee Deevoesueve efÉleerÙe ÛejCe 1927-1930

FkeâeF&-44 Je 51 ØeLece efJeMJe Ùegæesòej ke=âef<e mecemÙeeSB Deewj peeie=efle

ØeLece efJeMJe Ùegæesòej keâeuekeâer ke=âef<e mecemÙeeSB

ØeLece efJeMJe Ùegæesòej keâeue kesâ efkeâmeeve Deevoesueve

ØeLece efJeMJe Ùegæesòej keâeue kesâ ke=â<ekeâ Deevoesueve keâe mJe¤he

ØeLece efJeMJe Ùegæesòej keâeue kesâ ke=â<ekeâ DeevoesueveeW kesâ heefjCeece

FkeâeF&-45 Je 52 ceesheuee efJeõesn (1920-22 F&0)

ceesheuee ke=â<ekeâeW keâer efmLeefle

19JeeR Meoer kesâ ceesheuee efJeõesn

ceesheuee efJeõesn kesâ keâejCe

ceesheuee efJeõesn keâer IešveeSB

ceesheuee efJeõesn keâe mJe¤he

ceesheuee efJeõesn kesâ heefjCeece

FkeâeF&-46 Je 53 Gòej ØeosMe kesâ efkeâmeeve Deevoesueve ceW keâeb«esme Deewj efkeâmeeve meYeer keâer Yetefcekeâe

efkeâmeeve Demevlees<e kesâ keâejCe

efkeâmeeve meYeeDeeW keâe mebie"ve Deewj keâeÙe&

Page 113: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(109)

ØeleeheieÌ{ ceW efkeâmeeve mebIe<e&

jeÙeyejsueer ceW efkeâmeeve mebIe<e&

Skeâe Deevoesueve

efkeâmeeve DeevoesueveeW keâe mJe¤he

keâeb«esme Deewj efkeâmeeve mebIe<e&

1922-29 kesâ ceOÙe efkeâmeeve mebIe<e&

ueeieve yevoer Deevoesueve keâer heefjefmLeefleÙeeB

1920-22 Deewj 1930-32 kesâ efkeâmeeve Deevoesueve keâer leguevee

FkeâeF&-47 Je 54 efyenej kesâ efkeâmeeve DeevoesueveeW ceW keâeb«esme Deewj efkeâmeeve meYee keâer Yetefcekeâe (1920-1939)

efyenej ØeevleerÙe efkeâmeeve meYee keâer mebie"ve Deewj ØeejefcYekeâ keâeÙe&

efkeâmeeve meYee Deewj keâeb«esme meceepeJeeefoÙeeW ceW menÙeesie

keâeb«esme ceefv$eceC[ue keâer mecePeewleeJeeoer veerefle mes efkeâmeeveeW ceW Demevlees<e

yekeâeMle Deevoesueve

efkeâmeeve meYee keâe Iešlee ngDee ØeYeeJe

FkeâeF&-47 Je 54 yebieeue ceW lesYeeiee Deevoesueve (1946-1947 F&0)

Yeejle ceW ke=â<ekeâ Deevoesueve keâer he=‰Yetefce SJeb mJe¤he (1818-1946 F&0)

lesYeeiee ke=â<ekeâ Deevoesueve keâer Øeke=âefle

lesYeeiee efJeõesn kesâ keâejCe

Deevoesueve keâe GÆJe Iešvee SJeb efJekeâeme

lesYeeiee ke=â<ekeâ efJeõesn kesâ Øeefle mejkeâej keâer veerefle

lesYeeiee efJeõesn kesâ heefjCeece

Page 114: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(110)

MAHY-05

5De

1. Yeejle keâe meeceeefpekeâ, meebmke=âeflekeâ Deewj DeeefLe&keâ Fefleneme

● Yeewieesefuekeâ he=‰Yetefce Deewj mebmke=âefle

● Øeeiewefleneefmekeâ Deewj Ssefleneefmekeâ JÙeJemLee

● Jewefokeâ peerJeve SJeb efJeÛeej

● jepeveereflekeâ leLee ØeMeemeefvekeâ mebmLeeSB

● efnvogDeeW keâe meeceeefpekeâ mebie"ve

● DeeefLe&keâ peerJeve

● efMe#ee heæefle Deewj meeefnlÙe

● Oece& leLee oMe&ve

● ueefuele keâueeSB, efMeuhe lelee mLeehelÙe

● efJeosMeeW ceW YeejleerÙe mebmke=âefle keâe ØeYeeJe

5ye ● jepeveereflekeâ Deewj ØeMeemeefvekeâ mebmLeeSB

● meceepe Deewj Oece&

● DeeefLe&keâ efmLeefle

● efMe#ee meeefnlÙe Deewj efJe%eeve

● keâuee Deewj mLeehelÙe

● meceepe Deewj Oece&

5me ● ØeMeemeefvekeâ Deewj mebJeewOeeefvekeâ IešveeSB

● meceepe Deewj Oece&

● DeeefLe&keâ peerJeve

● efMe#ee meeefnlÙe Deewj efJe%eeve

● keâuee, mLeehelÙe, mebieerle Deewj ve=lÙe

Page 115: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(111)

MAHY-06

6De

ØeeÛeerve Yeejle ceW Yeeweflekeâ Øeieefle SJeb meeceeefpekeâ mebjÛeveeSB

● ØeeÛeerve Yeejle ceW meeceeefpekeâ mebjÛeveeDeeW keâer mecemÙee

● $e+iJeso kesâ ØeejefcYekeâ YeeieeW ceW mecheefòe leLee peerefJekeâe kesâ Øekeâej

● $e+iJewefokeâ meceepe ceW uetš keâer mecheefòe, efJelejCe leLee efJeYesoerkeâjCe

● Gòej Jewefokeâ keâeue Deewj efÛeef$ele ce=oYeeb[ mebmke=âefle

● iebiee Éeje efJeYeeefpele cewoeve leLee iebiee kesâ Thejer lešJeleea #es$e ceW Yeeweflekeâ efJekeâeme SJeb meeceeefpekeâ mebjÛeveeSB (ueieYeie 1000-500 F&0het0)

● Glheeokeâ MeefòeâÙeeW leLee ceOÙe iebiee kesâ lešJeleea #es$e ceW yegæ kesâ keâeue ceW Gvekeâe meeceeefpekeâ efveefnleeLe&

● yeewæ Oece& keâer Glheefòe keâe Yeeweflekeâ JeeleeJejCe

● cenekeâeJÙeeW ceW meeceeefpekeâ efJekeâeme keâer ØeJe=efòeÙeeB

6ye ● meulevele keâeue ceW jepÙe keâe mJe¤he

● meulevele keâeue ceW jepÙelJe efmeæevle

● kesâvõerÙe Meemeve JÙeJemLee SJeb jepecenue kesâ keâce&Ûeejer

● ØeevleerÙe SJeb mLeeveerÙe ØeMeemeve

● meulevele keâeueerve mewvÙe JÙeJemLee

● meulevele keâeueerve efJeòe JÙeJemLee

● meulevele keâeueerve vÙeeÙe JÙeJemLee

● cegieueeW keâe kesâvõerÙe ØeMeemeve

● cegieueeW keâe ØeevleerÙe Je mLeeveerÙe ØeMeemeve

● cevemeyeoejer ØeLee

● cegieuekeâeueerve Yet jepemJe JÙeJemLee

● cegieuekeâeueerve vÙeeÙee JÙeJemLee

● ceOÙekeâeue ceW efm$eÙeeW keâer oMee

● Yeejle ceW Fmueece keâe heoehe&Ce Je Yeefòeâ Deevoesueve keâe efJekeâeme

Page 116: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(112)

● metHeâerJeeo

● ceOÙekeâeue ceW mLeehelÙe keâuee keâe efJekeâeme

● ceOÙekeâeue ceW efÛe$ekeâuee keâe efJekeâeme

● oef#eCe kesâ efnvot cegmeueceeve jepÙeeW keâe ØeMeemeve

● ceOÙekeâeueerve oef#eCe YeejleerÙe meceepe SJeb mebmke=âefle

6me ● JeCe&peeefle JÙeJemLee Deewj ceo&Jeeo mecyeefvOele Fefleneme uesKeve keâe meJex#eCe

● $e+iJewefokeâ meceepe ceW meesheeveerkeâjCe : mee#Ùe Deewj Øeefleceeve

● DeeÙeeX keâe ØeMve

● ØeejefcYekeâ yeewæ Oece& ceW meeceeefpekeâ meesheeveerkeâjCe Deewj ienheefle keâer yeoueleer DeJeOeejCee

● peeefle Deewj efnvot Oece& : yeÇeÿeCeerÙe SkeâerkeâjCe kesâ yeoueles Øeefleceeve

Page 117: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(113)

MAHY-07

7De

Oece& oMe&ve

● Oece&, Oece&Meem$e Deewj Oece&oMe&ve keâer heefjYee<ee SJeb efJe<eÙe #es$e

● Oeeefceb&keâ oMe&ve kesâ Øekeâej

● Oece& kesâ efJekeâeme keâer DeJemLeeSB

● Oeeefce&keâ efJeMJeeme kesâ DeeOeej : DemLee, owJeer, ØekeâeMeve, leke&â Deewj jnmÙeevegYetefle~

● Oeeefce&keâ Ûeslevee

● DeveerMJejJeeo SJeb ÉwleJeeo

● Oece& SJeb veweflekeâlee

● F&MJej keâe mJe¤he Deewj F&MJej kesâ iegCe

● Øeke=âefleJeeoer F&MJej keâer OeejCee

● Oeeefce&keâ efJekeâeme keâer hejcheje

● YeejleerÙe Oece& hejcheje

● F&MJej Deewj Oece&

● Oece& Deewj efJe%eeve

● Oeeefce&keâ Yee<ee Deewj efJeMues<eCeelcekeâ Oece& oMe&ve

● efnvot Oece&, pewve Oece&, yeewæ Oece&, F&meeF& Oece&, Fmueece Oece&, efmeKe Oece&, Ùentoer Oece&, heejmeer Oece&, keâvHeäÙetefMeÙeme Oece&, leeDeessJeeo efMevlees Oece&,

7ye

pewve Oece& keâer Ssefleneefmekeâ ¤hejsKee

● pewve leerLe&keâj

● pewve mecØeoeÙe

● DeepeerefJekeâe cele

● ßeceCe mebIe Deewj Gvekeâer DeeÛeej ØeCeeueer

● pewve Oece& keâe ØeÛeej

Page 118: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(114)

● pewve osJe ceC[ue

● pewve oMe&ve

● pewve keâuee

MAHY-08

8De heÙee&JejCe DeOÙeÙeve

● heÙee&JejCe DeOÙeÙeve keâer yengefJe<eÙeer Øeke=âefle

● Øeeke=âefle mebmeeOeve

● heeefjefmLeeflekeâ lev$e

● pewJe efJeefJeOelee SJeb Fmekeâe mebj#eCe

● heÙee&JejCe Øeot<eCe

● meeceeefpekeâ mecemÙeeSB Deewj heÙee&JejCe

● ceeveJe pevemebKÙee SJeb heÙee&JejCe

8ye hegjelelJe DevegMeerueve

● Yeejle ceW ueesns keâer ØeeÛeervelee

● ke=â<Ce ueesefnle hee$e hejcheje

● efÛeef$ele Oetmej hee$e hejcheje

● Gòejer ke=â<Ce Yeeefpe&le hee$e hejcheje

● ye=nled hee<eeCe meceeefOe mebmke=âefle

● Yeejle leLee jesce keâe mecyevOe

● keâefleheÙe hegjemLeue

ceesnvepeesoÌ[es, nÌ[hhee, ueesLeue, keâeueerJeueer, megjkeâesšoe, Oeewueeyeerje, šeskeâyee, Fceueer, keâewMeecyeer FlÙeeefo~

Page 119: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(115)

MAPS-01

heeMÛeelÙe jepeveereflekeâ efÛebleve keâe Fefleneme

KeC[-1 Ùetveeveer jepeveereflekeâ oMe&ve

FkeâeF&-1 huesšes

efjheefyuekeâ ceW huesšes kesâ efJeÛeej, huesšes keâer MeeÕele mJe¤he keâer DeJeOeejCee, DeeoMe& jepÙe keâe efmeæevle, huesšes keâe vÙeeÙe efmeæevle, huesšeW keâe efMe#ee efmeæevle, meecÙeJeeo keâer Ùeespevee, oMe&ve keâe Meemeve DeLeJee oeMe&efvekeâ jepee kesâ Meemeve keâe efmeæevle, mšsšcewve leLee uee@pe ceW huesšes kesâ jepeveereflekeâ efJeÛeej, uee@pe ceW JeefCe&le efJeÛeej, hee§eelÙe jepeveereflekeâ efÛevleve keâes huesšes keâe Devegoeve~

FkeâeF&-2 Dejmlet

Dejmlet keâe jepÙe efmeæevle, Dejmlet keâe DeeoMe& jepÙe, veeieefjkeâlee, heefjJeej leLee mebheefle mebyebOeer Dejmlet kesâ efJeÛeej, efMe#ee hej Dejmlet kesâ efJeÛeej, keâevetve mebyebOeer efJeÛeej, vÙeeÙe keâer DeJeOeejCee, oeme ØeLee, ›eâebefleÙeeB, jepeveereflekeâ efÛebleve keâes Dejmlet keâer osve~

FkeâeF&-3 Gòej Dejmlet keâeueerve efJeÛeejOeejeSB

FheerkeäÙetefjÙeve efJeÛeejOeeje, FheerkeäÙetefjÙeveJeeo keâe oMe&ve, efmeefvekeâ mebØeoeÙe, mšeFkeâ efJeÛeejOeeje,mšeFkeâ efJeÛeejOeeje ceW mebMeesOeve, jepeveereflekeâ efÛevleve hej ØeYeeJe~

KeC[-2 jesceve SJeb ceOÙeÙegieerve jepeveereflekeâ efÛevleve

FkeâeF&-1 heesefueefyeÙeme SJeb efmemejes

Je=nòej Ùetveeveer Ùegie keâer efJeMes<eleeSB, heesefueefyeÙeme – Meemeve keâe JeieeakeâjCe, efceefßele mebefJeOeeve keâe efJeÛeej, YeeiÙe Je Oece& keâer Yetefcekeâe, efmemesjes-jesceve efJeefOe Meem$e, efmemejes keâe jepeoMe&ve, Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce, efceefßele mebefJeOeeve keâer OeejCee, jepÙe mebyebOeer efJeÛeej, Øeeke=âeflekeâ efJeefOe, ceeveJeerÙe meceevelee keâer OeejCee~

FkeâeF&-2 Deeiemšerve SJeb SkeäJeerveeme

ØeejbefYekeâ F&meeF& jepeoMe&ve, oes leueJeejeW keâe efmeæevle, mevle Deeiemšerve keâe Fefleneme oMe&ve, oes jepÙeeW keâer DeJeOeejCee, jepÙe keâe mJe¤he, ÛeÛe& mecyevOeer efJeÛeej, oemelee Je Ùegæ mecyevOeer efJeÛeej; mevle šeceme SkeäJeerveeme – heeefC[lÙeJeeo SJeb mevle SkeäJeerveeme, efJeefOe keâer DeJeOeejCee, jepÙe efmeæevle, Meemeve efmeæevle, Meemekeâ kesâ keâeÙe&, ÛeÛe&-jepÙe mecyevOe, Ùegæ mecyevOeer~ ceOÙe Ùegie ceW ÛeÛe& jepÙe mebIe<e&~

Page 120: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(116)

FkeâeF&-3 oevles SJeb ceeefme&efueÙees

oevles – meeJe&Yeewefcekeâ meceüeš keâer DeeJeMÙekeâlee, meeJe&Yeewefcekeâ jepeleb$e SJeb jesceve ueesieeW keâer hee$elee, meceüeš keâer meòee keâe œeesle, ceeefme&efueÙees – jepÙe mebyebOeer efJeÛeej, Meemeve efmeæevle, efJeefOe SJeb efJeefOe efvecee&lee, ÛeÛe& mebyebOeer efJeÛeej~ heefj<eoerÙe Deeboesueve, keäÙee ceOÙeÙegie Dejepeveereflekeâ Ùegie Lee~

KeC[-3 DeeOegefvekeâ jepeveereflekeâ efÛevleve keâe ØeejcYe

FkeâeF&-1 hegvepee&iejCe Deewj Oece&-megOeej Deeboesueve

veecekeâjCe keâer mecemÙee, DeeboesueveeW keâe keâeue-›eâce, hegvepee&iejCe keâe jepeveweflekeâ he#e; hegvepee&iejCe keâer cenlJehetCe& ØeJe=efòeÙeeB, hegvepee&iejCe keâeueerve meeefnlÙe, keâuee Deewj efJe%eeve; Oece& megOeej Deeboesueve-he=‰Yetefce Deewj ØeejefcYekeâ Deeboesueve, cegKÙe IešveeSB, jsef[keâue megOeejJeeo Deewj ØeeflemegOeej Deeboesueve, Ùeesieoeve, jepeveweflekeâ-DeeefLe&keâ he#e, Oece&-jepÙe mecyevOeeW kesâ ¤he~

FkeâeF&-2 cewefkeâÙeeefJeueer

peerJeve-Je=òe, cewefkeâÙeeefJeueer keâer ke=âefleÙeeB, jepeveweflekeâ mLeeheveeDeeW keâe DeeOeej, jepeveerefle, Oece& Deewj veweflekeâlee, Meemeve kesâ Øekeâej-jepeleb$e Deewj ieCeleb$e, je°erÙe mesvee Deewj je°Jeeo keâer JewÛeeefjkeâ he=‰Yetefce, Meemevekeâuee, kegâMeue Meemekeâ kesâ iegCe, cewefkeâÙeeJeeueer keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-3 peerve yeesoeb

JÙeefòeâlJe Deewj ke=âeflelJe, lelkeâeueerve heefjefmLeefleÙeeb, jepÙe kesâ pevce keâe ‘heefjJeeoer’ efmeæevle, jepÙe kesâ ue#Ùe, mecØeYeglee keâer DeJeOeejCee, mecØeYeglee keâer DeJeOeejCee, mecØeYeglee keâer meerceeSB, jepÙe keâe Ûeefj$e, efJemle=le jepÙe kesâ efueS ‘veeieefjkeâlee’ keâe Devegketâueve, ›eâeefvle-keâejCe Deewj efveJeejCe, Oeeefce&keâ meefn<Ceglee keâer veerefle keâe Øeefleheeove~

KeC[-4 meeceeefpekeâ mebefJeoeJeeefoÙeeW keâe jepeveereflekeâ efÛevleve

FkeâeF&-1 še@veme ne@yme

peerJeve heefjÛeÙe, neByme hej ØeYeeJe, ØecegKe jÛeveeSb, heæefle, ne@yme Éeje ceeveJe mJeYeeJe keâe efÛe$eCe, Øeeke=âeflekeâ DeJemLee, meeceeefpekeâ mecePeewlee SJeb jepÙe keâer Glheefle, mebØeYeglee, mJeleb$elee, ÛeÛe&-jepÙe mebyebOe, ne@yme keâer osve, Fefleneme ceW ne@yme keâe mLeeve~

Page 121: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(117)

FkeâeF&-2 pee@ve uee@keâ

peerJeve heefjÛeÙe, ØecegKe jÛeveeSb, uee@keâ Éeje ceeveJe mJeYeeJe JeCe&ve, uee@keâ Éeje Øeeke=âeflekeâ DeJemLee keâer JÙeeKÙee, meeceeefpekeâ mecePeewlee, jepÙe keâer efJeMes<eleeSB, jepÙe Oece& hej uee@keâ kesâ efJeÛeej, Fefleneme ceW uee@keâ keâe mLeeve~

FkeâeF&-3 peerve pewkeäÙeme ¤mees

peerJeve heefjÛeÙe, cegKÙe jÛeveeSB, ¤mees hej ØeYeeJe, ¤mees keâer heæefle, ceeveJe mJeYeeJe, Øeeke=âeflekeâ DeJemLee, meeceeefpekeâ mecePeewlee SJeb jepÙe keâe DeeefJeYee&Je, meeceevÙe FÛÚe~

KeC[-5 yegefæJeeo kesâ efJe®æ Øeefleef›eâÙee

FkeâeF&-1 ceebšsmkeäÙet

heefjÛeÙe, jepeveereflekeâ efJeÛeej, meceepe keâer DeJeOeejCee, peueJeeÙeg keâe efmeæevle, keâevetve kesâ Øeefle Âef°keâesCe, mejkeâej keâe JeieeakeâjCe, mJeleb$elee SJeb Meefòeâ, kegâÚ DevÙe efJeÛeej~

FkeâeF&-2 [sefJeme ¢etce

yegefæ keâer hejer#ee, Øeeke=âeflekeâ efJeOeeve keâe efJeveeMe, Øeke=âefle kesâ leerve ØecegKe efJeOeeve, Dee%eeheeueve Deewj JewOelee, mecheefòe keâe efmeæevle, meblegefuele mebefJeOeeve keâer OeejCee, Devleje&°erÙe mecyevOe~

FkeâeF&-3 yeke&â

heefjÛeÙe, yegefæJeeo keâer DeeueesÛevee, øeâevmeermeer ›eâeefvle hej efJeÛeej, jepÙe SJeb Fefleneme, Øeeke=âeflekeâ efJeOeeve hej Øenej, mejkeâej keâer JewOelee, jepeveereflekeâ keâer JewOelee, jepeveerefle keâer ØeJe&leer MeefòeâÙeeB, mebmeoerÙe ØeefleefveefOelJe Deewj jepeveereflekeâ oue~

Page 122: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(118)

PGPS/MAPS-02

ØeeÛeerve YeejleerÙe jepeveereflekeâ efÛevleve

KeC[-1 ØeeÛeerve YeejleerÙe jepeveereflekeâ efÛevleve kesâ DeOÙeÙeve kesâ efJeefYevve Gheeiece

FkeâeF&-1 ØeeÛeerve YeejleerÙe jepeveereflekeâ efÛevleve keâer DeJeOeejCee

meeceüepÙeJeeoer GheefveJesMeJeeoer – heewJee&lÙeJeeoer Gheeiece, je°^Jeeoer Gheeiece- ceekeäme&Jeeoer Sefleneefmekeâ Gheeiece, meceepeMeem$eerÙe SJeb vesle=lJe kesâefvõle Gheeiece, hejchejecetuekeâ Gheeieve~

FkeâeF&-2 Øeke=âefle Deewj efJeMes<eleeSB

efÛevleve keâer Øeke=âefle, ØeceKe efJeMes<eleeSB, DeeOÙeeeflcekeâlee, yeewefækeâlee, lespeefmJelee, yeewæ jepeveereflekeâ oMe&ve, pewve jepeveereflekeâ oMe&ve, kegâÚ DeeueesÛeveeDeeW hej efJeÛeej~

FkeâeF&-3 ØeeÛeerve Yeejle ceW ieCelev$e

ØeeÛeerveieCe – DeeoMe& GoenjCe, Meemeve ØeCeeueer, jepeveereflekeâ mebie"ve, meeceeefpekeâ mebie"ve, DeeefLe&keâ JÙeJemLee SJeb JÙeJemeeÙe, meeefnlÙe SJeb efMe#ee osJelee, Deveg‰eve SJeb oMe&ve, «eece SJeb veiej, ke=âef<e SJeb Keeve-heeve, ieCejepÙeeW kesâ heleve kesâ keâejCe, ieCelev$e-hejJeleea DeJemLee~

FkeâeF&-4 oef#eCe Yeejle keâer jepeveereflekeâ mebmLeeSB

oef#eCe Yeejle-mebef#ehle Yeewieesefuekeâ SJeb Ssefleneefmekeâ heefjÛeÙe, oef#eCe Yeejle-hegjeleeeflJekeâ mee#Ùe, ØecegKe jepeJebMe-mebef#ehle he=‰Yetefce, mebiece Ùegie-meceepeeefLe&keâ peerJeve SJeb jepeveereflekeâ mebmLeeDeeW keâer ëe=bKeuee; meeceeefpekeâ mebjÛevee ØecegKe Jeie&, ØecegKe Jeie&, efMe#ee SJeb meeefnlÙe-jepe mebmLeeDeeW keâe DeeOeej; kesâefvõÙe Meemeve, ØeefleefveefOe heefj<eoW; mewvÙe mebie"ve; jepemJe JÙeJemLee-mebmLeeDeeW kesâ efJekeâeme SJeb mLeeefÙelJe keâe DeeOeej, vÙeeÙe SJeb ob[ efJeOeeve, DeefOekeâejer SJeb keâeÙe&ueÙe-mebmLeeDeeW keâe mebÛeeueve Oeeefce&keâ hegvemLee&heve~

KeC[-2 cevegmce=efle ceW Øeefleheeefole jepeveereflekeâ SJeb meeceeefpekeâ efmeæevle

FkeâeF&-1 JeCee&ßece JÙeJemLee

yeÇeÿeCe kesâ Oece&, #eef$eÙe kesâ Oece&, JewMÙe kesâ Oece&, Metõ kesâ Oece&; Deeßece JÙeJemLee-yeÇÿeÛeÙee&ßece-ie=nmLeeßece, JeeveØemLeeßece, mevÙeemeeßece~

FkeâeF&-2 cevegmece=efòe ves veejer Oece&

ceveg kesâ efJeJeen mecyevOeer efJeÛeej, m$eer-efMe#ee, m$eer-Oeve~

Page 123: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(119)

FkeâeF&-3 jepee cebef$eheefj<eod SJeb je°^

jepee kesâ iegCe, jepee kesâ keâle&JÙe, jepee keâer efoveÛeÙee&, jepee hej efveÙeb$eCe; ceveg SJeb jepee keâe owJeer DeefOekeâej efmeæevle; cebef$e heefj<eod; efJeefOe; je°^; ogie&~

FkeâeF&-4 keâes<e, yeue SJeb efce$e

keâes<e – keâjeW kesâ Øekeâej; yeue, efce$e, otle SJeb Ûej; vÙeeÙe SJeb ob[~

KeC[-3 ceneYeejle ceW JeefCe&le jepeveereflekeâ efJeÛeej SJeb mebmLeeSB

FkeâeF&-1 jepeOece&

jepeMeem$e kesâ GösMÙe, œeesle SJeb keâeue keâe JeCe&ve; jepÙe kesâ GÆJe mebyebOeer efJeÛeej owJeer efmeæevle, owJeer mJe¤he, ceveg kesâ owJeer efJeÛeejeW mes leguevee, heeMÛeelÙe efJeÛeejeW mes letuevee, meeceeefpekeâ mecePeewles mes leguevee; heeMÛeelÙe meeceeefpekeâ efJeÛeejeW mes leguevee (neyme mes leguevee, uee@keâ mes leguevee, ¤meeW mes leguevee); jepÙe keâe meeJeÙeJeer (meehleebefiekeâ) mJe¤he; jepÙe kesâ GösMÙe; jepee keâe mJe¤he; jepeOece& DeLeJee jepee kesâ keâle&JÙe, GòejeefOekeâej~

FkeâeF&-2 keâj ØeCeeueer SJeb Ùegæ

keâj-ØeCeeueer (DeeJeMÙekeâlee SJeb cenlJe, efJeefJeOe keâj efmeæevle); Deeheelekeâeueerve keâj-Je=efæ keâe efmeæevle; keâjeW kesâ efJeefJeOe Øekeâej; DeeOegefvekeâ keâj-efJe<eÙekeâ ØeCeeueer mes leguevee; Ùegæ kesâ GösMÙe; Ùegæ keâjves ÙeesiÙe DeJemLee; Ùegæ keâe mJe¤he; jepee (#eef$eÙe) keâe Ùegæ ceW cejves mes keâuÙeeCe neslee nw; Ùegæ ceW Me$egDeeW kesâ Øeefle JÙeJenej; Ùegæ-DeeJeMÙekeâ Debie~

FkeâeF&-3 ieCeleb$e

ØeeÛeerve YeejleerÙe jepeMeem$e ceW mebIe Ùee ieCe, ceneYeejle ceW jepÙeeW kesâ efJeefYevve Øekeâej, mebIe DeLeJee ieCe-jepÙeeW keâe mebie"ve, ieCeeW keâer meHeâuelee kesâ efueS DeeJeMÙekeâ MeleX, ieCejepÙeeW kesâ efJekeâeme kesâ ceeie& ceW yeeOeeSB, ieCejepÙeeW kesâ oes<eeW keâes efvejekeâjCe kesâ GheeÙe~

FkeâeF&-4 ØeMeemeefvekeâ veerefleÙeeB

Meemeve keâe DeeOeej-cebef$e heefj<eod cebef$eheefj<eod keâer mebjÛevee-mebie"ve SJeb efJeMes<eleeSb, cebef$e heefj<eod keâer keâeÙe&ØeCeeueer, ØeMeemeefvekeâ heæefle keâe efJekeâeme, ceneYeejle ceW ØeMeemeefvekeâ JÙeJemLee-efmeæevle SJeb efJeefMe°leeSB, jepÙe keâe Meemeve-ØeyevOe, vÙeeÙe ØeMeemeve, hej-jepÙe mebyebOe DeLeJee efce$e (ceC[ue efmeæevle, <ee[iegCÙe veerefle), Ûeej GheeÙe-meece, oeve, Yeso Deewj oC[, jepeveerefle ceW JÙeJenej kesâ efveÙece~

Page 124: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(120)

KeC[-4 keâewefšuÙe jefÛele DeLe&Meem$e

FkeâeF&-1 Oece& SJeb veerefle hej keâewefšuÙe kesâ efJeÛeej

Oece& SJeb veerefle keâer DeJeOeejCee, Oece& keâer Glheefòe SJeb DeLe&, Oece& hej keâewefšuÙe kesâ efJeÛeej, veerefle hej keâewefšuÙe kesâ efJeÛeej, Oece& SJeb veerefle ceW mecyevOe~

FkeâeF&-2 ØeMeemeefvekeâ mebie"ve leLee ieghleÛej JÙeJemLee

Meemeve keâe DeeoMe&, meeceüepÙe mebie"ve; he=‰Yetefce, efpemekesâ HeâuemJe¤he ceewÙe& ØeMeemeefvekeâ JÙeJemLee DeefmlelJe ceW DeeF&; kesâefvõÙe ØeMeemeve-(jepee, cebef$eheefj<eod, veeieefjkeâ ØeMeemeve, mesvee, vÙeeÙe-JÙeJemLee, pevekeâuÙeeCe, DevÙe efJeYeeie, ieghleÛej, jepemJe, FlÙeeefo); ØeevleerÙe ØeMeemeve, peveheo leLee «eeceerCe ØeMeemeve ieghleÛej keâeÙe& leLee Øekeâej ieghleÛejeW keâer efveÙegefòeâ (mLeeÙeer ieghleÛej-mebmLee), ieghleÛejeW keâer efveÙegefòeâ (YeüceCeMeerue ieghleÛej-mebÛeej), ceb$eÙegæ Deewj ketâšÙegæ ceW ieghleÛejeW keâer Yetefcekeâe)~

FkeâeF&-3 ceb[ue efmeæevle

ceC[ue-efmeæevle, keâewefšuÙe Deewj ceb[ue efmeæevle, <ee[diegCÙe-ceb$e GheeÙe, otle~

FkeâeF&-4 keâewefšuÙe SJeb cewefkeâÙeeJesueer keâe Skeâ legueveelcekeâ DeOÙeÙeve

keâewefšuÙe keâeueerve Yeejle SJeb cewefkeâÙeeJesueer keâeueerve Fšueer keâer jepeveereflekeâ heefjefmLeefleÙeeB, keâewefšuÙe SJeb cewefkeâÙeeJesueer kesâ yeerÛe meceeveleeSB, keâewefšuÙe SJeb cewefkeâÙeeJesueer kesâ yeerÛe DemeceeveleeSb~

KeC[-5 Meg›eâveerefle SJeb keâecebokeâ veerefle meej

FkeâeF&-1 Meg›eâ keâe jepelJe leLee ceb$eerheefj<eod mebyebOeer efJeÛeej

jepÙe mebyebOeer efJeÛeej, jepee mebyebOeer efJeÛeej, keâce&Ûeejer mebyebOeer efJeÛeej, vÙeeÙe JÙeJemLee mebyebOeer efJeÛeej, «eece kesâ megØeyevOe nsleg efJeÛeej, veiej kesâ megØeyevOe nsleg efJeÛeej, ceb$eer mebyebOeer efJeÛeej, ceb$eerheefj<eod mebyebOeer efJeÛeej~

FkeâeF&-2 keâes<e leLee mesvee hej Meg›eâ kesâ efJeÛeej

keâes<e keâer Je=efæ mebyebOeer efJeÛeej, veerefleefvehegCelee mebyebOeer efJeÛeej, yeue mebyebOeer efJeÛeej, mesvee kesâ Øekeâej, Dem$e-Mem$e mebyebOeer efJeÛeej~

FkeâeF&-3 keâecevokeâ kesâ jepelJe mebyebOeer efJeÛeej

jepÙe mebyebOeer efJeÛeej, jepee mebyebOeer efJeÛeej, DeeefLe&keâ JÙeJemLee mebyebOeer efJeÛeej, ceb$e mebyebOeer efJeÛeej, keâce&Ûeejer mebyebOeer efJeÛeej, keâes<e mebyebOeer efJeÛeej, mewvÙe yeue mebyebOeer efJeÛeej~

FkeâeF&-4 keâecevokeâ kesâ Devleje&pÙe mebyebOeer efJeÛeej

ceC[ue efmeæevle, ceb$e mebbyebOeer efJeÛeej, GheeÙe mebyebOeer efJeÛeej, Ùegæ mebyebOeer efJeÛeej~

Page 125: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(121)

PGPS/MAPS-03

legueveelcekeâ jepeveerefle

KeC[-1 legueveelcekeâ jepeveerefle keâer DeJeOeejCee SJeb Gheeiece

FkeâeF&-1 DeLe&, Øeke=âefle SJeb #es$e

DeLe&-legueveelcekeâ jepeveerefle Deewj legueveelcekeâ mejkeâej ceW Yeso nQ, heefjYee<ee; Øeke=âefle-TOJee&lcekeâ legueveelcekeâ DeOÙeÙeve, #eweflepe leguevee keâe DeOÙeÙeve, Skeâ ner osMe keâer efJeefYevve meceÙe keâer je°erÙe mejkeâejeW keâer leguevee, mecekeâeueerve efJeMJe keâer efJeefJeOe mejkeâejeW keâer #eweflepe leguevee; efJe<eÙe #es$e- mebmLeeiele jepeveereflekeâ JÙeJenej, JÙeJenejJeeoer Âef°keâesCe, jepeveereflekeâ JÙeJenej ceW ceevekeâeW keâe DeOÙeÙeve~

FkeâeF&-2 hejchejeiele Âef°keâesCe

legueveelcekeâ jepeveerefle kesâ hejchejeiele DeOÙeÙeve keâer efJeMes<eleeSb-mebkeâerCe& DeOÙeÙeve, efmLejlee, leguevee keâe Delegueveelcekeâ DeOÙeÙeve, JeCe&veelcekeâ DeOÙeÙeve, DeeoMe&hejkeâ DeOÙeÙeve, Skeâ efJe<eÙekeâ Ùee ØeyevOeelcekeâ DeOÙeÙeve, efJeefOehejkeâ DeewheÛeeefjkeâ-mebmLeeiele DeOÙeÙeve, DeeueesÛeveelcekeâ cetuÙeebkeâve cenlJe~

FkeâeF&-3 DeeOegefvekeâ Âef°keâesCe

DeeOegefvekeâ legueveelcekeâ jepeveereflekeâ efJeMes<eleeSB – ÙeLeeLe&hejkeâ DeOÙeÙeve, efJe<eÙe #es$e JÙeehekeâ, DeefOekeâeefOekeâ legueveelcekeâ DeOÙeÙeve, JÙeeKÙeelcekeâ SJeb efJeMues<eCeelcekeâ DeOÙeÙeve, JÙeJenejJeeoer DeOÙeÙeve, JÙeJemLeecegKeer DeOÙeÙeve, meceepeesvcegKeer DeOÙeÙeve, Jew%eeefvekeâ heæefle keâe meceeJesMe, iewjheefMÛeceer SJeb iewj Øepeeleebef$ekeâ DeOÙeÙeve keâe Yeer meceeJesMe, meeJeÙeJeer DeOÙeÙeve, DeeueesÛevee – DeJeOeejCeelcekeâ Demhe°lee, efJe<eÙe #es$e keâer DelÙeefOekeâ JÙeehekeâlee, DeefleJÙeJenejJeeoer, efJekeâemeMeerue jepeveerefle hej DeefOekeâ yeue; cenlJe; DeeOegefvekeâ legueveelcekeâ jepeveerefle kesâ efJeefYevve Gheeiece – JÙeJemLeelcekeâ jepeveereflekeâ Gheeiece, mebjÛeveelcekeâ ØekeâeÙee&lcekeâ Gheeiece, jepeveereflekeâ efJekeâeme Gheeiece, jepeveereflekeâ DeeOegefvekeâerkeâjCe Gheeiece, jepeveereflekeâ mebmke=âefle Gheeiece, ceekeäme&Jeeoer Gheeiece~

KeC[-2 jepeveereflekeâ efJeMJeues<eCe kesâ Gheeiece

FkeâeF&-1 JÙeJemLee efJeMues<eCe

efmeæevle keâe GösMÙe; efmeæevle keâe GoÙe, JÙeJemLee keâe DeLe&, [sefJe[ F&mšve kesâ jepeveereflekeâ JÙeJemLee hej efJeÛeej, jepeveereflekeâ JÙeJemLee keâer ef›eâÙeelcekeâlee- ØeyeesOekeâ-Øeef›eâÙee mlej, ¤heevlejCe mlej, ØeeflemecYejCe mlej Ûeeš&, DeeceC[ Deewj heeJesue keâer

Page 126: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(122)

jepeveereflekeâ JÙeJemLee keâer JÙeeKÙee; efceÛewue keâer jepeveereflekeâ JÙeJemLee keâer JÙeeKÙee Ûeeš&; yueeC[sue keâer jepeveereflekeâ JÙeJemLee keâer JÙeeKÙee Ûeeš&, jepeveereflekeâ JÙeJemLee Gheeiece keâer DeeueesÛevee; jepeveereflekeâ JÙeJemLee Gheeiece kesâ ueeYe~

FkeâeF&-2 mebjÛeveelcekeâ-ef›eâÙeelcekeâ efJeMues<eCe

veS Gheeiece keâer DeeJeMÙekeâlee; efmeæevle keâe GoÙe, mebjÛeveelcekeâ-ef›eâÙeelecekeâ Gheeiece keâe DeLe&; mebjÛeveelcekeâ-ef›eâÙeelcekeâ Gheeiece keâer efJeMes<eleeSb; DeeceC[ kesâ efJeÛeej; jepeveereflekeâ JÙeJemLee keâer mebjÛeveelcekeâ-ef›eâÙeelcekeâ JÙeeKÙee – jepeveereflekeâ JÙeJemLee kesâ efveJesMe, ¤heevlejCe Øeef›eâÙee, jepeveereflekeâ JÙeJemLee kesâ efveie&le DeeceC[ kesâ cee@[ue keâe Ûeeš&; mebjÛeveelcekeâ-ef›eâÙeelcekeâ Gheeiece keâer DeeueesÛevee, mebjÛeveelcekeâ-ef›eâÙeelcekeâ Gheeiece kesâ iegCe~

FkeâeF&-3 ceekeäme&Jeeoer efJeMues<eCe

ceekeäme&Jeeoer efJeMues<eCe keâe GoÙe; ceekeäme&Jeeoer efJeMues<eCe keâe DeeOeej; ceekeäme&Jeeo kesâ efmeæevle-ÉvÉelcekeâ efmeæevle, ÉevÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo keâe efmeæevle, Fefleneme keâer DeeefLe&keâ JÙeeKÙee, Jeie& mebIe<e& keâe efmeæevle; ceekeäme&Jeeoer OeejCee, ceekeäme&Jeeoer Âef°keâesCe keâer efJeMes<eleeSB, JÙeJenej ceW ØeÙegòeâlee, Gheeiece keâer GheÙeesefielee~

KeC[-3 Meemeve kesâ ¤he

FkeâeF&-1 mebmeoerÙe leLee DeOÙe#eelcekeâ Meemeve ØeCeeefueÙeeB

mebmeoerÙe Meemeve ØeCeeueer – mebmeoerÙe Meemeve keâer efJeMes<eleeSB, mebmeoerÙe Meemeve kesâ iegCe, mebmeoerÙe Meemeve kesâ oes<e; DeOÙe#eelcekeâ Meemeve ØeCeeueer- DeOÙe#eelcekeâ Meemeve keâer efJeMes<eleeB, DeOÙe#eelcekeâ Meemeve ØeCeeueer kesâ iegCe, DeOÙeLeelcekeâ Meemeve ØeCeeueer kesâ oes<e~

FkeâeF&-2 Skeâelcekeâ leLee mebjÛeveelcekeâ Meemeve ØeCeeefueÙeeB

Skeâelcekeâ Meemeve ØeCeeueer – Skeâelcekeâ Meemeve kesâ iegCe, Skeâelcekeâ Meemeve kesâ oes<e; mebIeelcekeâ Meemeve ØeCeeueer – mebIe, mebIe jepÙe leLee mebIeerÙe Meemeve keâer efJeMes<eleeSb, mebIeelcekeâ Meemeve keâer efJeMes<eleeÙeW, mebIe leLee heefjmebIe, mebIeerÙe Meemeve kesâ iegCe, mebIeerÙe Meemeve kesâ oes<e~

FkeâeF&-3 Øepeeleb$e SJeb leeveeMeener

ueeskeâleb$e keâer heefjYee<ee - ueeskeâleb$e keâe mebef#ehle Fefleneme leLee efJeMes<eleeSb, ueeskeâleb$e kesâ ¤he, ueeskeâleb$e kesâ iegCe, ueeskeâleb$e kesâ iegCe, ueeskeâleb$e kesâ oes<e, ueeskeâleb$e keâer meHeâuelee kesâ efueS DeeJeMÙekeâ oMeeSb; DeefOeveeÙekeâleb$e DeLeJee leeveeMeener –

Page 127: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(123)

leeveeMeener keâer heefjYee<ee, leeveeMeener keâer efJeMes<eleeSB, DeefOeveeÙekeâleb$eeW / leeveeMeener kesâ iegCe leLee oes<e~

KeC[-4 jepeveereflekeâ Øeef›eâÙeeSB

FkeâeF&-1 jepeveereflekeâ efJekeâeme

jepeveereflekeâ efJekeâeme keâer Gheeiece keâer DeeJeMÙekeâlee-jepeveereflekeâ efJekeâeme : DeLe& SJeb heefjYee<ee; jepeveereflekeâ efJekeâeme : Øeke=âefle jepeveereflekeâ efJekeâeme SJeb jepeveereflekeâ DeeOegefvekeâerkeâjCe; jepeveereflekeâ efJekeâeme keâer efJeMes<eleeSB, jepeveereflekeâ efJekeâeme-DeeueesÛevee meceer#ee~

FkeâeF&-2 jepeveereflekeâ mecØes<eCe (mebÛeej)

Glheefòe SJeb DeLe&, cetue mebkeâuheveeSb, meb«eenkeâ SJeb meb«enkeâ JÙeJemLeeSb, metÛevee ØeJeen SJeb Øeef›eâÙeeSb, ØeeflemecYejCe, mekeâejelcekeâ ØeeflemecYejCe, ue#Ùe heefjJele&ve ØeeflemecYejCe SJeb DeefOeiece~

FkeâeF&-3 jepeveereflekeâ menYeeefielee

DeLe& SJeb heefjYee<ee, jepeveereflekeâ menYeeefielee kesâ mJe¤he, jepeveereflekeâ menYeeefielee keâer ØecegKe ef›eâÙeeSb, jepeveereflekeâ menYeeefielee kesâ DeeOeej, jepeveereflekeâ menYeeefielee keâe cenlJe~

KeC[-4 jepeveereflekeâ mebmLeeÙeW leLee mebjÛeveeÙeW

FkeâeF&-1 jepeveereflekeâ oue

jepeveereflekeâ oue keâer heefjYee<ee, jepeveereflekeâ oue kesâ DeeJeMÙekeâ leòJe, peveleb$e ceW jepeveereflekeâ oueeW keâe cenlJe, peveleb$eerÙe JÙeJemLee ceW jepeveereflekeâ oueeW kesâ keâeÙe&, oue-heæefle kesâ iegCe-oes<e, oue-heæefle kesâ Øekeâej~

FkeâeF&-2 oyeeJe-mecetn

oyeeJe-mecetn : DeLe& SJeb heefjYee<ee, oyeeJe mecetn keâer efJeMes<eleeSb, oyeeJe mecetn kesâ Øekeâej~

FkeâeF&-3 ØeefleefveefOelJe kesâ efmeæevle

efveJee&Ûeve leLee efveJee&Ûekeâ, celeeefOekeâej keâe DeLe&, celeeefOekeâej kesâ efmeæevle, JeÙemkeâ celeeefOekeâej keâe DeLe&, JeÙemkeâ, celeeefOekeâej kesâ he#e-efJehe#e ceW leke&â, ceefnuee celeeefOekeâej keâe DeLe&, ceefnuee celeeefOekeâej kesâ he#e- efJehe#e ceW leke&â, efveJee&Ûeve keâer efJeefYevve ØeCeeefueÙeeB, celeoeve keâer ØeCeeefueÙeeB, efveJee&Ûeve-#es$e, Deuhe-mebKÙekeâeW keâe ØeefleefveefOelJe, Deuhe mebKÙekeâeW kesâ ØeefleefveefOelJe keâer efJeefJeOe ØeCeeefueÙeeB, JÙeeJemeeefÙekeâ ØeefleefveefOelJe~

Page 128: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(124)

PGPS/MAPS-04

YeejleerÙe Meemeve SJeb jepeveerefle

KeC[-1 YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee – Skeâ heefjÛeÙe

FkeâeF&-1 YeejleerÙe mebefJeOeeve keâer jÛevee

mebefJeOeeve meYee kesâ ie"ve keâe efJeÛeej, mebefJeOeeve meYee keâe efvecee&Ce, mebefJeOeeve meYee keâe ie"ve-DeeheefòeÙeeB Deewj DeeueesÛeveeSb, mebefJeOeeve meYee kesâ mece#e ÛegveewefleÙeeB, mebefJeOeeve efvecee&Ce keâer Øeef›eâÙee~

FkeâeF&-2 YeejleerÙe mebefJeOeeve keâer DeeOeejYetle efJeMes<eleeSb

peve-mebØeYeglee, ueeskeâleb$eelcekeâ ieCejepÙe, mebefJeOeeve keâer efJeMeeuelee, efJeosMeer met$eeW mes ie=nerle mebefJeOeeve, mebIeerÙe Meemeve JÙeJemLee, mebmeoelcekeâ keâeÙe&heeefuekeâe, vÙeeÙeheeefuekeâe keâer meJeexÛÛelee, cetue DeefOekeâej SJeb cetue keâòe&JÙe, jepÙe kesâ veerefle-efveosMekeâ efmeæevle, mebMeesOeve – efJeefOe keâer efJeue#eCelee, mebefJeOeeve keâer Oece&-efvejhes#elee~

FkeâeF&-3 kesâvõ jepÙe mebyebOe

efJeOeeÙeer mebyebOe, jepÙe metÛeer ceW kesâvõerÙe nmle#eshe, ØeMeemeefvekeâ mebyebOe, efJeòeerÙe mebyebOe, vÙeeefÙekeâ mebyebOe, oue ØeCeeueer Deewj kesâvõ-jepÙe mebyebOe, efveÙeespeve DeeÙeesie Deewj je°erÙe efJekeâeme heefj<eod keâer Yetefcekeâe, kesâvõ Deewj jepÙeeW kesâ yeerÛe škeâjeJe kesâ cegös, kesâvõ Deewj jepÙeeW kesâ mebyebOeeW kesâ hegveefve&jer#eCe mejkeâeefjÙee DeeÙeesie keâer mebmlegefleÙeeB, kesâvõ-jepÙe mebyebOe-Skeâ meceer#ee~

KeC[-1 YeejleerÙe mebefJeOeeve – JewÛeeefjkeâ lelJe

FkeâeF&-1 mebefJeOeeve keâer GösefMekeâe, cetue DeefOekeâej Deewj cetue keâle&JÙe

YeejleerÙe mebefJeOeeve keâer GösefMekeâe keâe œeesle, mebefJeOeeve keâer GösefMekeâe keâe mJe¤he, GösefMekeâe keâe cenlJe, cetue DeefOekeâej Deewj Gvekeâer Øeke=âefle, mebefJeOeeve Éeje Øeoòe cetue DeefOekeâej, mebheefòe keâe DeefOekeâej ØeejcYe mes Jele&ceeve lekeâ, cetue DeefOekeâejeW ceW mebMeesOeve-mebefJeOeeve keâe cetue mebjÛevee efmeæevle, cetue keâòe&JÙe~

FkeâeF&-2 jepÙe kesâ veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevle

veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW keâer Øeke=âefle, veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW Deewj cetue DeefOekeâejeW kesâ yeerÛe Deblej, veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevle yeeOÙekeâejer keäÙeeW veneR? veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW Deewj cetue DeefOekeâejeW kesâ yeerÛe mebyebOe, veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW keâe JeieeakeâjCe, veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW keâe DeewefÛelÙe, veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW keâe DeewefÛelÙe, veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW keâe keâeÙee&vJeÙeve, veerefle-efveos&Mekeâ efmeæevleeW keâe yeÌ{lee ngDee cenlJe~

Page 129: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(125)

FkeâeF&-3 mebefJeOeeve-mebMeesOeve Deewj meeceeefpekeâ heefjJele&ve

mebefJeOeeve mebmeesOeve keâer efJeefOeÙeeB, YeejleerÙe mebefJeOeeve keâer mebMeesOeve-Øeef›eâÙee, mebMeesOeve-Øeef›eâÙee keâer efJeue#eCeleeSB, mebMeesOeve-efJeefOe keâe mebMeesOeve, YeejleerÙe mebefJeOeeve kesâ ØecegKe mebMeesOeve, mebefJeOeeefvekeâ mebMeesOeveeW kesâ ue#Ùe-Skeâ meceer#ee~

KeC[-3 mebIeerÙe Meemeve

FkeâeF&-1 je°erÙe

Yeejle keâe je°heefle, je°heefle keâe efveJee&Ûeve, je°^heefle keâe keâeÙe&keâeue, je°^heefle keâer ÙeesiÙeleeSB leLee MeleX, ceneefYeÙeesie, je°^heefle keâer MeefòeâÙeeB, je°^heefle keâer mebJewOeeefvekeâ efmLeefle, Yeejle keâe Gheje°^heefle, Gheje°^heefle keâe efveJee&Ûeve, keâeÙe&keâeue, Gheje°heefle kesâ keâeÙe&~

FkeâeF&-2 ØeOeeveceb$eer leLee cebef$eheefj<eod

ØeOeeveceb$eer Deewj ceb$eerheefj<eod, ØeOeeveceb$eer keâer efveÙegefòeâ, heoÛÙegefle, ØeOeeveceb$eer keâer MeefòeâÙeeB SJeb keâeÙe&, cebef$eheefj<eo, cebef$eceC[ue keâer MeefòeâÙeeB SJeb keâeÙe&, cebef$eceC[ue keâer yew"keWâ, cebef$eceC[ue keâer meefceefleÙeeB, ceb$eerheefj<eod keâe cenlJe~

FkeâeF&-3 mebmeo

mebmeo, mebmeo keâe ie"ve, jepÙemeYee keâer mebjÛevee, ueeskeâmeYee keâer mebjÛevee, meebmeoeW Éeje MeheLe, meebmeoeW kesâ efJeMes<eeefOekeâej SJeb GvcegefòeâÙeeB, mebmeo kesâ heoeefOekeâejer, ueeskeâmeYee keâe DeOÙe#e leLee GheeOÙe#e, meove keâer meefceefleÙeeB, YeejleerÙe mebmeo ceW efJeefOe efvecee&Ce Øeef›eâÙee, efJeOesÙekeâ keâe otmejs meove ceW Yespee peeve, efJeòe-efJeOesÙekeâ heeefjle keâjves keâer Øeef›eâÙee, mebmeo keâer MeefòeâÙeeB SJeb ke=âlÙe, mebmeo kesâ oesveeW meoveeW kesâ ceOÙe heejmheefjkeâ mebyebOe, mebmeo Deewj cebef$eheefj<eo, mebmeo Deewj cebef$eheefj<eod, mebmeo Deewj vÙeeÙeheeefuekeâe, JÙeJemLeeefhekeâeDeeW keâe Üeme, YeejleerÙe mebmeo keâe cetuÙeebkeâve Deewj efve<keâ<e&

FkeâeF&-4 meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe

meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe, meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâe ie"ve, meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâe #es$eeefOekeâej, meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâer hegveefJe&ueeskeâve keâer Meefòeâ, vÙeeefÙekeâ meef›eâÙelee~

KeC[-4 oueerÙe jepeveerefle

FkeâeF&-1 oueerÙe JÙeJemLee keâer Øeke=âefle SJeb efJeMes<eleeSB

jepeveereflekeâ oueeW keâer heefjYee<ee : DeLe& SJeb Øeke=âefle DeLeJee mJe¤he, Yeejle ceW oueerÙe JÙeJemLee keâe efJekeâeme, Yeejle ceW oueerÙe JÙeJemLee keâer efJeMes<eleeSB, jepeveereflekeâ oueeW keâer cenòee~

Page 130: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(126)

FkeâeF&-2 je°erÙe oue SJeb #es$eerÙe oue

je°^erÙe oue-YeejleerÙe je°^erÙe keâeb«esme Ùee keâeb«esme (F), YeejleerÙe pevelee heešea, YeejleerÙe keâcÙegefvemš heešea, YeejleerÙe keâcÙegefvemš heešea (ceekeäme&Jeeoer), pevelee oue / peveleeheešea / pevelee heešea (meskeäÙeguej); #es$eerÙe oue; Yeejle ceW #es$eerÙe oueeW keâer Yetefcekeâe SJeb Jele&ceeve ØeJe=efleÙeeb~

FkeâeF&-3 oyeeJe mecetn

Yeejle ceW oyeeJe mecetneW keâe efJekeâeme, YeejleerÙe oyeeJe mecetneW keâer efJeMes<eleeSB, Yeejle ceW oyeeJe mecetneW keâe JeieeakeâjCe-mebmLeeveelcekeâ oyeeJe mecetn, mecegoeÙeelcekeâ oyeeJe mecetn, DemecegoeÙeelcekeâ oyeeJe mecetn, ØeoMe&vekeâejer oyeeJe mecetn; oyeeJe mecetneW ceW oes<e~

KeC[-5 YeejleerÙe jepeveerefle ceW GYejleer ngÙeer ØeJe=efòeÙeeB

FkeâeF&-1 peeefle SJeb Oece& keâer Yetefcekeâe

YeejleerÙe meceepe ceW peeefle-JÙeJemLee-jepeveereflekeâ JÙeJemLee keâe peeefle JÙeJemLee hej ØeYeeJe, peeefle-JÙeJemLee keâe jepeveerefle hej ØeYeeJe, peeefle keâer Yetefcekeâe Oece& Deewj YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee-Oece&efvehex#e mebefJeOeeve; Oece& Deewj jepeveereflekeâ oue~

FkeâeF&-2 #es$eerÙeleeJeeo SJeb je°^erÙe SkeâerkeâjCe

#es$eerÙeleeJeeo : DeLe& Deewj heefjYee<ee; #es$eerÙeleeJeeo : GòejoeÙeer keâejCe-Yeewieesefuekeâ keâejCe, meebmke=âeflekeâ keâejCe, Ssefleneefmekeâ keâejCe, DeeefLe&keâ keâejCe, jepeveereflekeâ keâejCe, kegâÚ DevÙe keâejCe; #es$eerÙeleeJeeo keâes jeskeâves kesâ GheeÙe; je°erÙe SkeâerkeâjCe; DeeJeMÙekeâlee, je°erÙe SkeâerkeâjCe ceW yeeOekeâ lelJe-meecØeoeefÙekeâlee, peeefleJeeo, Yee<eeJeeo, #es$eerÙeJeeo, DeeefLe&keâ Demeblegueve, meeceeefpekeâ mebjÛevee-je°^erÙe SkeâerkeâjCe kesâ GheeÙe~

FkeâeF&-3 vesle=lJe keâe yeouelee ngDee mJe¤he

vesle=lJe keâer DeeJeMÙekeâlee, vesle=lJe keâe DeLe&, vesle=lJe kesâ iegCe Deewj Øeke=âefle, Yeejle ceW vesle=lJe keâneB efmLele nw, ØeOeeveceb$eer osMe kesâ veslee ¤he ceW, ØeOeeveceb$eer keâer yeoueleer ngÙeer Yetefcekeâe~

FkeâeF&-4 oue-yeoue keâer jepeveerefle

oue-yeoue : DeLe& SJeb heefjYee<ee, oue-yeoue : Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce, oue-yeoue : GòejoeÙeer keâejCe- YeejleerÙe oue ØeCeeueer keâe mJe¤he, efJeÛeejelcekeâ OeÇgJeerkeâjCe keâe DeYeeJe, heo SJeb Oeve keâe ØeueesYeve, peve-meeOeejCe keâer oue heefjJele&ve kesâ Øeefle Goemeervelee, kegâÚ DevÙe keâejCe, oue-yeoue keâe jepeveereflekeâ JÙeJemLee hej ØeYeeJe, oue-yeoue jeskeâves kesâ ØeÙeeme, oue-yeoue efvejesOekeâ keâevetve~

Page 131: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(127)

PGPS/MAPS-05

ueeskeâ ØeMeemeve

KeC[-1 ueeskeâ ØeMeemeve keâe efJekeâeme

FkeâeF&-1 ueeskeâ ØeMeemeve keâe DeLe&, heefjYee<ee, Øeke=âefle SJeb #es$e

ueeskeâ ØeMeemeve keâe DeLe&, ueeskeâ ØeMeemeve keâer heefjYee<ee, ueeskeâ ØeMeemeve keâer Øeke=âefle, ueeskeâ ØeMeemeve keâe #es$e~

FkeâeF&-2 ueeskeâ ØeMeemeve kesâ efJekeâeme kesâ ÛejCe

ueeskeâ ØeMeemeve keâe efJekeâeme : ØeejefcYekeâ keâeue, ueeskeâ ØeMeemeve keâe efJekeâeme : DeeOegefvekeâ keâeue, ØeLece ÛejCe, efÉleerÙe ÛejCe, le=leerÙe ÛejCe, ÛelegLe& ÛejCe, hebÛece ÛejCe, Yeejle ceW ueeskeâ ØeMeemeve kesâ DeOÙeÙeve keâe efJekeâeme~

FkeâeF&-3 veJeerve ueeskeâ ØeMeemeve

veJeerve ueeskeâ ØeMeemeve kesâ GÆJe kesâ keâejCe, veJeerve ueeskeâ ØeMeemeve kesâ ue#Ùe, veJeerve ueeskeâ ØeMeemeve keâe efJekeâeme, veJeerve ueeskeâ ØeMeemeve keâer efJeMes<eleeSB, veJeerve ueeskeâ ØeMeemeve : mebYeeJeveeSB~

KeC[-2 ueeskeâ ØeMeemeve kesâ efJeefYevve efmeæevle

FkeâeF&-1 Jew%eeefvekeâ ØeyevOe SJeb veewkeâjMeener kesâ efmeæevle

Jew%eeefvekeâ ØeyebOe keâer cetue DeJeOeejCee, Jew%eeefvekeâ ØeyebOe efmeæevle keâer ØecegKe efJeMes<eleeÙeW/ue#eCe, Jew%eeefvekeâ ØeyebOe keâer DeeueesÛevee, veewkeâjMeener keâer cetue DeJeOeejCee, veewkeâjMeener Øeefleceeve kesâ ØecegKe ue#eCe/efJeMes<eleeÙeW, veewkeâjMeener efmeæevle keâer DeeueesÛevee~

FkeâeF&-2 hejchejeJeeoer (Meem$eerÙe) SJeb ceeveJe mecyevOe efmeæevle

hejchejeJeeoer (Meem$eerÙe) efmeæevle keâer cetue DeJeOeejCee, hejchejeJeeoer efmeæevle keâer ØecegKe efJeMes<eleeÙeW, hejchejeJeeoer efmeæevle keâer DeeueesÛevee, ceeveJe mebbyebOe efmeæevle keâer ØecegKe efJeMes<eleeÙeW, ceeveJe mebyebOe efmeæevle keâer DeeueesÛevee~

FkeâeF&-3 JÙeJemLee, heefjefmLeefle Gheeiece, efveCe&Ùe efvecee&Ce

JÙeJemLee Gheeiece keâer cetue DeJeOeejCee SJeb efJeMes<eleeÙeW, JÙeJemLee Gheeiece keâer DeeueesÛevee, heefjefmLeefle Gheeiece keâer cetue DeJeOeejCee SJeb efJeMes<eleeÙeW, heefjefmLeefle Gheeiece keâer DeeueesÛevee, efveCe&Ùe efvecee&Ce keâes ØeYeeefJele keâjves Jeeues keâejCe SJeb efveCe&Ùeve kesâ Øeefleceeve, efveCe&Ùe-efvecee&Ce keâer DeeueesÛevee~

Page 132: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(128)

KeC[-3 ueeskeâ ØeMeemeve kesâ efmeæevle

FkeâeF&-1 heomeesheeve

heomeesheeve keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, heo meesheeve kesâ lelJe, heo meesheeve keâer DeeJeMÙekeâlee, heo meesheeve kesâ Øekeâej, heo meesheeveerÙe JÙeJemLee, heo meesheeve kesâ iegCe Deewj oes<e, heo meesheeve Deewj mJelev$e efveÙeecekeâ DeeÙeesie, efveÙeb$eCe #es$e keâe efJemleej, efveÙeb$eCe #es$e keâes efveOee&efjle keâjves Jeeues lelJe, efveÙeb$eCe #es$e Deewj heomeesheeve, efveÙeb$eCe kesâ #es$e hej meeFceve Deewj «eskeäÙetveme kesâ efJeÛeej~

FkeâeF&-2 DeeosMe keâer Skeâlee

DeeosMe keâer Skeâlee keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, DeeosMe keâer Skeâlee efmeæevle keâer efJeMes<eleeSb, DeeosMe keâer Skeâlee efmeæevle keâe DeeueesÛevee, DeeosMe keâer Skeâlee efmeæevle keâe cenòJe, DeeosMe keâer Skeâlee hej meeFceve kesâ efJeÛeej, mecevJeÙe keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, mecevJeÙe keâer DeeJeMÙekeâlee SJeb Øeke=âefle, mecevJeÙe kesâ efmeæevle : Øekeâej SJeb ØeCeeefueÙeeB, ØeYeeJekeâejer mecevJeÙe keâer yeeOeeSB, mecevJeÙe menÙeesie Deewj efveÙev$eCe YeejleerÙe ØeMeemeve ceW mecevJeÙe keâer DeeJeMÙekeâlee~

FkeâeF&-3 ØeMeemeefvekeâ JÙeJenej

mebÛeej keâer heefjYee<ee SJeb Øeke=âefle, mebÛeej kesâ lelJe Øeef›eâÙee SJeb Øekeâej, mebÛeej kesâ ceeOÙece SJeb yeeOeeSB, DeÛÚs mebÛeej kesâ efmeæevle, peve mecheke&â keâe DeLe&, SJeb heefjYee<ee, peve mecheke&â keâer DeJeOeejCee SJeb cenòJe, peve mecheke&â kesâ meeOeve, vesle=lJe keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, vesle=lJe keâer DeeJeMÙekeâlee leLee GheÙeesefielee, vesle=lJe kesâ keâeÙe& SJeb iegCe, vesle=lJe keâer efJeÛeejOeeje, vesle=lJe kesâ Øekeâej, efveCe&Ùeve keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, efveCe&Ùeve keâer efJeMes<eleeSb, efveCe&Ùe efveOee&jCe kesâ Ieškeâ efveCe&Ùe keâewve mes Gmekesâ DeeOeej SJeb efveCe&Ùe uesves keâer lekeâveerkeâ, efveCe&Ùeve keâer mecemÙeeSB Deewj Øeefleceeve, efveCe&Ùeve kesâ Øekeâej DeefYeØesjCe keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, DeefYeØesjCee keâer efJeMes<elee SJeb cenòJe, DeefYeØesjCee kesâ Øekeâej SJeb efmeæevle, ceveesyeue keâer heefjYee<ee SJeb efJeMes<eleeSB, ceveesyeue keâe leòJe SJeb cenlJe, DeefYeØesjCee, ceveesyeue leLee Fmes ØeYeeefJele keâjves Jeeues keâejkeâ, meÛÛeefj$elee keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, ØeMeemeve ceW meÛÛeefj$elee kesâ heleve kesâ keâejCe, meÛÛeefj$elee yeveeS jKeves kesâ GheeÙe~

KeC[-4 efJekeâeme ØeMeemeve

FkeâeF&-1 efJekeâeme ØeMeemeve DeLe&, mJe¤he Deewj #es$e

DeJeOeejCee keâe efJekeâeme, efJekeâeme keâe DeLe&, efJekeâeme ØeMeemeve keâer heefjYee<ee, efJekeâeme ØeMeemeve kesâ ue#eCe, ueeskeâ ØeMeemeve leLee efJekeâeme ØeMeemeve, legueveelcekeâ ØeMeemeve leLee efJekeâeme ØeMeemeve, efJekeâeme ØeMeemeve leLee efJekeâeme ØeMeemeve, efJekeâeme ØeMeemeve

Page 133: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(129)

leLee ØeMeemeefvekeâ efJekeâeme, efJekeâeme ØeMeemeve keâer DeeJeMÙekeâ Melex, efJekeâeme ØeMeemeve keâe #es$e, efJekeâeme ØeMeemeve kesâ Ieškeâ, efJekeâeme ØeMeemeve keâe cenlJe~

FkeâeF&-2 efJekeâeme DeefOekeâejer leb$e

DeefOekeâejer lev$e Ùee veewkeâjMeener keâer DeJeOeejCee, efJekeâemeMeerue osMeeW keâer JÙeJemLee leLee Jesyej keâer DeJeOeejCee, øesâ[ efjipe leLee DeefOekeâejerlev$e, efJekeâeme DeefOekeâejerlev$e keâe GoÙe, efJekeâemeMeerue osMeeW ceW veewkeâjMeener kesâ ue#eCe, efJekeâeme DeefOekeâeefjlev$e keâer Yetefcekeâe, efJekeâeme DeefOekeâejerlev$e mes Dehes#eeSB~

FkeâeF&-3 efJekeâeme ØeMeemeve ceW cegös

efJekeâeme ØeMeemeve kesâ mece#e mecemÙeeSB, kesâvõerkeâjCe DeLeJee efJekesâvõerkeâjCe, jepeveerefle ceW pevelee keâer menYeeefielee, meeceevÙe DeLeJee efJeMes<e%e ØeMeemekeâ, iewj-DeefOekeâejerlev$eerÙe mebmLeeDeeW keâer DeeJeMÙekeâlee, DeefOekeâejerlev$e keâe jepeveereflekeâjCe, ueeue-HeâerleeMeener, Yeü°eÛeej~

KeC[-5 ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe

FkeâeF&-1 ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe keâer DeeJeMÙekeâlee SJeb cenlJe

ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe keâer DeeJeMÙekeâlee, ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe keâe ØeYeeJe-DeLe&, Øeke=âefle SJeb mlej-efveÙeb$eCe keâe DeLe&, efveÙeb$eCe keâer Øeke=âefle efveÙeb$eCe kesâ mlej; ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe kesâ Øekeâej; ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe keâe ØeYeeJe; ØeMeemeve keâer meceeueesÛevee~

FkeâeF&-2 ØeMeemeve hej efJeOeeÙeer, ØeMeemeefvekeâ SJeb vÙeeefÙekeâ efveÙeb$eCe

ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe kesâ efJeefJeOe ¤he : yeeOÙe efveÙeb$eCe SJeb Deevleefjkeâ efveÙeb$eCe; ØeMeemeve hej yee¢e efveÙeb$eCe kesâ efJeefJeOe Øekeâej-efJeOeeÙeer efveÙeb$eCe kesâ efJeefJeOe DeeÙeece SJeb efJeefOeÙeeB, keâeÙe&heeefuekeâe efveÙeb$eCe kesâ efJeefJeOe DeeÙeece SJeb efJeefOeÙeeB, vÙeeefÙekeâ efveÙeb$eCe kesâ efJeefJeOe DeeÙeece SJeb efJeefOeÙeeB, ØeMeemeve hej peve-efveÙeb$eCe; ØeMeemeve hej Deevleefjkeâ efveÙeb$eCe: ØeMeemeefvekeâ efveÙeb$eCe kesâ efJeefJeOe DeeÙeece SJeb efJeefOeÙeeB, ØeMeemeve hej Fve efveÙeb$eCeeW keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-3 ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe kesâ efJe<eÙe-Jemleg #es$e (Issue Areas) vÙeeefÙekeâ meef›eâÙelee

ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe mes mebyebefOele efJe<eÙe-Jemleg #es$e kesâ ØecegKe efyevog, ØeMeemeve hej efveÙeb$eCe mes mebyebefOele efJe<eÙe-Jemleg #es$e keâer DeeueesÛevee, vÙeeefÙekeâ meef›eâÙelee : he=‰Yetefce SJeb DeeJeMÙekeâlee, vÙeeefÙekeâ meef›eâÙelee efJeÛeej kesâ ØecegKe DeeÙeece, vÙeeefÙekeâ meef›eâÙelee keâe cetuÙeebkeâve~

Page 134: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(130)

PGPS/MAPS-06

DeeOegefvekeâ YeejleerÙe jepeveereflekeâ efÛevleve

KeC[-1 YeejleerÙe hegvepee&iejCe Deewj GoejJeeoer Âef°keâesCe

FkeâeF&-1 jepee jececeesnve jeÙe

DeejbefYekeâ peerJeve SJeb efMe#ee-oer#ee, Yeejle ceW DeeOegefvekeâ efMe#ee keâer henue, jececeesnve jeÙe kesâ Oeeefce&keâ efJeÛeej, meeceeefpekeâ megOeej kesâ efueS jececeesnve jeÙe kesâ efJeÛeej, Øesme SJeb DeefYeJÙeefòeâ keâer mJeleb$elee kesâ meceLe&keâ, jececeesnve jeÙe, jececeesnve jeÙe kesâ jepeveweflekeâ efJeÛeej, vÙeeefÙekeâ ØeMeemeve ceW megOeej hej jececeesnve jeÙe keâer Jekeâeuele, jececeesnve jeÙe kesâ DeeefLe&keâ efJeÛeej~

FkeâeF&-2 ceneosJe ieesefJevo jevee[s

peerJeve heefjÛeÙe, efJeÛeejkeâ SJeb pevemesJekeâ kesâ ¤he ceW, jevee[s kesâ efÛevleve keâe oeMe&efvekeâ DeeOeej, jevee[s SJeb meceepe megOeej, jevee[s kesâ jepeveweflekeâ efJeÛeej, jevee[s kesâ Éeje Deb«espeer Meemeve keâe cetuÙeebkeâve, jevee[s SJeb efleuekeâ, jevee[s SJeb ieeBOeer~

FkeâeF&-3 ieesheeue ke=â<Ce ieesKeues

lelkeâeueerve osMe keâer heefjefmLeefle SJeb ieesKeues kesâ Éeje lewÙeej YeeJeer jCeveerefle, ieesKeues keâer je°^ mesJee ›ele kesâ Øeefle JeÛeveyeælee, ieesKeues kesâ jepeveereflekeâ oMe&ve, YeejleerÙe je°^erÙe keâeb«esme ceW ieesKeues keâer Yetefcekeâe ieesKeues kesâ efJeÛeejeW ceW mJeeMeemeve keâer DeJeOeejCee, ieesKeues SJeb jepeveereflekeâ heæefle, ieesKeues kesâ DeeefLe&keâ mebyebOeer efJeÛeej, ieesKeues SJeb cenelcee ieeBOeer~

KeC[-2 DeeoMe&Jeeoer Âef°keâesCe

FkeâeF&-1 ueeskeâceevÙe efleuekeâ

peerJeve heefjÛeÙe, efleuekeâ kesâ jepeveereflekeâ efÛevleve keâer oeMe&efvekeâ he=‰Yetefce, mJejepe keâer DeJeOeejCee, je°^erÙelee keâe efJeÛeej, meceepe megOeej, jepeveereflekeâ heæefle~

FkeâeF&-2 DejefJevo Iees<e

peerJeve heefjÛeÙe, DejefJevo keâe oMe&ve, Fefleneme SJeb meceepe-oMe&ve, je°^Jeeo kesâ efmeæevle, jepÙe mebyebOeer efJeÛeej~

FkeâeF&-3 jJeervõ veeLe šwieesj

Fefleneme oMe&ve, šwieesj keâe peerJeve oMe&ve, jepÙe SJeb meceepe, je°^erÙelee, Devleje&°erÙeleeJeeo, efyeÇefšMe Meemeve kesâ Øeefle Âef°keâesCe~

Page 135: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(131)

KeC[-3 meceepeJeeoer SJeb meecÙeJeeoer efÛevleve

FkeâeF&-1 Sce0 Sve0 jeÙe

Yeejle ceW meecÙeJeeoer Deevoesueve keâe GÆJe SJeb efJekeâeme, Sce0 Sve0 jeÙe-jepeveereflekeâ efJeÛeej – jeÙe kesâ ‘meb›eâceCekeâeueerve Yeejle’ kesâ efJe<eÙe ceW efJeÛeej, jeÙe SJeb keâefceševe& leLee GheefveJesMeJeeo, Sce0 Sve0 jeÙe SJeb ieeBOeerJeeo, Jew%eeefvekeâ jepeveerefle-YeeweflekeâJeeo keâe ØeYeeJe, jeÙe Skeâ jesceebefškeâ ›eâebeflekeâejer kesâ ¤he ceW, jeÙe SJeb ceekeäme&Jeeo- he#e SJeb efJehe#e ceW leke&â, veJeerve ceeveJeleeJeeo, oueefJenerve Øepeeleb$e hej yeue~

FkeâeF&-2 vejsvõ osJe

Yeejle ceW meceepeJeeoer Deeboesueve keâe GodYeJe SJeb efJekeâeme, DeeÛeeÙe& vejsvõ osJe-jepeveereflekeâ SJeb meeceeefpekeâ efJeÛeej, vejsvõ osJe SJeb ceekeäme&Jeeo-(keâ) ÉvÉJeeo (Ke) Jeie& mebIe<e& (ie) meceepeJeeoer veweflekeâlee, meceepeJeeoer keâeÙe&›eâce SJeb vejsvõ osJe, meceepeJeeo SJeb ueeskeâleb$e, je°^erÙe mJeleb$elee, ke=â<ekeâJeeo SJeb vejsvõ osJe, ieeBOeerJeeo SJeb vejsvõ osJe, meecØeoeefÙekeâ Skeâlee SJeb meewneo&, Devleje&°erÙeleeJeeo SJeb vejsvõ osJe~

FkeâeF&-3 [e@0 jece ceveesnj ueesefnÙee

[e@0 jece ceveesnj ueesefnÙee keâe JÙeefòeâlJe SJeb efÛevleve : Skeâ heefjÛeÙe, [e@0 jece ceveesnj ueesefnÙee kesâ meeceeefpekeâ SJeb jepeveereflekeâ efJeÛeej-ueesefnÙee keâe Fefleneme keâe efmeæevle, hetBpeerJeeo SJeb meceepeJeeo, [e@0 ueesefnÙee kesâ meceepeJeeo keâer DeJeOeejCee : mehle ›eâeefvle SJeb SefMeÙeve meceepeJeeo keâer DeJeOeejCee, jepÙe JÙeJemLee mecyevOeer efJeÛeej, ueesefnÙee keâer je°erÙelee SJeb Devleje&°erÙelee mecyevOeer efJeÛeej, DeJemej, Jeeefole SJeb ›eâeefvle, ueesefnÙee keâe veÙee meceepeJeeo, YeejleerÙe mebmke=âeflekeâ Deewj ueesefnÙee, efJeMJe mebmeo kesâ meceLe&keâ~

FkeâeF&-4 peÙe ØekeâeMe veejeÙeCe

peÙe ØekeâeMe veejeÙeCe : JÙeefòeâlJe SJeb efÛevleve, peÙe ØekeâeMe veejeÙeCe kesâ jepeveereflekeâ efJeÛeej, peÙe ØekeâeMe veejeÙeCe SJeb Yeejle ceW ceekeäme&Jeeo keâe Devegheeueve, peÙe ØekeâeMe veejeÙeCe Deewj meceepeJeeo, DeeOegefvekeâ ueeskeâleb$e mebyebOeer efJeÛeej, ueeskeâleebef$ekeâ meceepe, peÙe ØekeâeMe veejeÙeCe SJeb meJeexoÙe oMe&ve, heefjJele&ve keâer kegbâpeer-ueeskeâ Meefòeâ, peÙe ØekeâeMe veejeÙeCe SJeb mece«e ›eâebefle keâer DeJeOeejCee, je°^Jeeo SJeb Devleje&°Jeeo mebyebOeer OeejCee~

Page 136: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(132)

KeC[-4 ieebOeerJeeo efÛevleve

FkeâeF&-1 cenelcee ieeBOeer kesâ jepeveereflekeâ efJeÛeej

jepÙe mecyevOeer efJeÛeej, mejkeâej mecyevOeer efJeÛeej, mJejepe-DeLe& Deewj Gmekesâ DeeÙeece, veweflekeâ jepeveerefle, melÙe Deewj Deefnbmee, melÙee«en Deewj efveef<›eâÙe ØeeflejesOe, meJeexoÙe, je°^Jeeo Deewj Devleje&°^Jeeo, meeceüepÙeJeeo efJejesOe, Oece& Deewj jepeveerefle~

FkeâeF&-2 ieeBOeer keâe meeceeefpekeâ – DeeefLe&keâ oMe&ve

ieeBOeer keâe meeceeefpekeâ oMe&ve – Demhe=MÙelee efveJeejCe, JeCe& JÙeJemLee keâe meceLe&ve, ceefnuee GlLeeve, meecØeoeefÙekeâ Skeâlee, Oece& mecyevOeer efJeÛeej, ieeBOeer keâe DeeefLe&keâ oMe&ve-š^mšerefMehe keâe efmeæevle, efJekesâvõerkeâjCe, ØeeflemheOee&lcekeâ ceMeerveerkeâjCe keâe efJejesOe, Keeoer «eeceesÅeesie SJeb DeeefLe&keâ mJeeJeuecyeve, ieeBOeerpeer Deewj meceepeJeeo, «eece-efJekeâeme~

FkeâeF&-3 ieeBOeer kesâ DeeueesÛekeâ – megYee<eÛevõ yeesme, meeJejkeâj

megYee<eÛevõ yeesme : jepeveerefle kesâ DeeOÙeeeflcekeâlee keâe efJejesOe, cee$e Deefnbmee kesâ mJejepe mebYeJe veneR, efvejhes#e veweflekeâleeJeeo keâe efJejessOe, Jeie& mebIe<e& DeheefjneÙe&, $e+ef<e ßeæeYeeJe keâe og®heÙeesie, megYee<e Ûevõ yeesme kesâ efJeÛeejeW keâer meceer#ee, efJeveeÙekeâ oeceesoj meeJejkeâj : je°^Jeeo keâer mebkeâuhevee, Deefnbmeelcekeâ jepeveerefle DeLe&nerve, ‘efnvoglJe’ je°^ kesâ efueÙes DeheefjneÙe&, melÙee«en keâer heæefle DevegheÙegòeâ, ‘cegefmuece leg°erkeâjCe’ keâe efJejesOe~

FkeâeF&-4 cenecevee heb0 ceove ceesnve ceeueJeerÙe

jepeveereflekeâ efJeÛeejkeâ, efnvot meebmke=âeflekeâ je°^Jeeo, mJeosMeer kesâ he#eOej, mJejepe SJeb DeelceefveCe&Ùe kesâ meceLe&keâ, ueeskeâleb$eJeeoer, mJelev$elee SJeb mebefJeOeeveJeeoer keâeÙe&heæefle kesâ meceLe&keâ, je°^erÙe hegveefvecee&Ce kesâ meceLe&keâ~

KeC[-5 mJeeleb$Ùeesòej efÛevleve

FkeâeF&-1 meJeexoÙe oMe&ve

meJeexoÙe keâe efmebneJeueeskeâve; meJeexoÙe keâer DeeOeejYetle DeJeOeejCee; meJeexoÙe keâe DeLe&&Meem$e; meJeexoÙe keâer jepeveereflekeâ ceevÙeleeSB, meJeexoÙe; meceepeJeeo Deewj ceekeäme&Jeeo; Yetoeve Deevoesueve : DeejcYe Deewj DeewefÛelÙe; «eeceoeve, meecegoeefÙekeâ efJekeâeme Deewj hebÛeeÙeleer jepe; Yetoeve Deewj «eeceoeve keâer meceer#ee; meJeexoÙe kesâ DevÙe mejeskeâej meJeexoÙe – DeeÛeeÙe& kegâue Keeoer, Meebefle mesvee, osJeveeiejer, m$eer Meefòeâ, ieewj#ee~

Page 137: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(133)

FkeâeF&-2 peJeenj ueeue vesn¤

peerJeve Je=òe, JÙeefòeâlJe Deewj ke=âeflelJe, je°^Jeeo Deewj Gmekeâe JÙeehekeâ heefjØes#Ùe, vesn¤ Deewj ieeBOeer, menceefle Deewj Demenceefle kesâ efyevog, vesn¤ Deewj peveleebef$ekeâ meceepeJeeo, ceekeäme&Jeeo keâe efJeMues<eCe, peveleb$e kesâ Øeefle efve‰e, Oece&, Oece&-efvejhes#elee Deewj meecØeoeefÙekeâlee~

FkeâeF&-3 [e@0 YeercejeJe Decyes[keâj

peerJeve Je=òe, JÙeefòeâlJe Deewj ke=âeflelJe; Ssefleneefmekeâ, meeceeefpekeâ Deewj heefjheÇs#Ùe ceW peeefle-ØeLee-JeCe& JÙeJemLee mes peeefleÙeeW keâe pevce, Demhe=MÙelee keâe Deble : Oeeefce&keâ mebIe<e& keâer heefjCeefle, peeefleJeeoer meceevelee kesâ mebIe<e& ceW [e@0 Decyes[keâj, peeefleJeeoer Demeceevelee keâe DeelceIeeleer Demej, peeefleJeeo keâe Gvcetueve, Oece& keâe cenlJe Deewj yeewæ Oece& keâer efJeMes<eleeSB, yeewæ Oece& Deewj ceekeäme&Jeeo; YeejleerÙe heefjØes#Ùe ceW ceekeäme&Jeeo; ‘‘DeeefLe&keâ Mees<eCe kesâ efJe®æ mebj#eCe’’ je°^Jeeo keâe mJe¤he Deewj YeejleerÙe je°^Jeeo~

FkeâeF&-4 jepeef<e& heg®<eesòece oeme šC[ve

mebef#ehle peerJeve Je=òe,jepeef<e& kesâ DeeefLe&keâ efJeÛeej, YeejleerÙe mebmke=âefle keâe yeewefækeâ DeeOeej, jepeef<e& Deewj je°erÙe mecemÙeeSB, Oeeefce&keâ JÙeefòeâiele efJeefOe Deewj Oecee&vlejCe, je°^Yee<ee efnvoer, osJeveeiejer efueefhe Deewj Debkeâ, efnvogmleeveer Deewj efnvoer~

Page 138: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(134)

PGPS/MAPS-07

GheÙeesefielee Deewj Jew%eeefvekeâ GoejJeeo

KeC[-1 GheÙeesefieleeJeeo Deewj Jew%eeefvekeâ GoejJeeo

FkeâeF&-1 pesjsceer yesvLece (1748-1832)

yesvLece keâer hegmlekeWâ, GheÙeesefieleeJeeo keâe efmeæevle, jepÙe keâer DeJeOeejCee, yesvLece keâe megOeejJeeo, yesvLece keâe cenlJe~

FkeâeF&-2 peeve mšgDeš& efceue (1806-1873)

efceue keâer ØecegKe hegmlekeWâ SJeb uesKe, yesvLece kesâ GheÙeesefieleeJeeo ceW efceue Éeje mebMeesOeve, efceue keâer mJelev$elee keâer DeJeOeejCee, efceue kesâ Øepeelev$e mecyevOeer efJeÛeej, ØeefleefveefOe ueeskeâlev$e hej efceue kesâ efJeÛeej~

FkeâeF&-3 njyeš& mheWmej (1820-1903)

mheWmej kesâ jepeveereflekeâ efÛevleve keâe oeMe&efvekeâ DeeOeej, mheWmej keâe jepeveereflekeâ oMe&ve, mheWmej kesâ Øeeke=âeflekeâ DeefOekeâej keâer DeJeOeejCee, jepÙe keâe efmeæevle mhesvmej keâer meceeueesÛevee~

KeC[-2 ØelÙeÙeJeeoer oeMe&efvekeâ

FkeâeF&-4 FcesvegDeue keâeCš (1724-1804)

keâeCš Deewj efÛevleve kesâ #es$e keâer mecemÙeeSB, keâeCš keâe mecekeâeueerve Ssefleneefmekeâ heefjÂMÙe keâeCš keâe JewÛeeefjkeâ heefjJesMe, %eeve ceerceebMee keâe efmeæevle, JÙeeJeneefjkeâ yegefæ keâer ceerceebmee, ceeveJe mJeYeeJe keâer DeJeOeejCee, Øeeke=âeflekeâ DeJemLee Deewj meeceeefpekeâ ØemebefJeoe, jepÙe keâe DeewefÛelÙe Deewj meceeve mJelev$elee keâe efmeæevle, jepÙe keâer efJeefMe°leeSb, mecØeYeglee keâe efmeæevle, ieCelev$e keâe efmeæevle, Meefòeâ he=LekeäkeâjCe keâer efmeæevle, ØeeflejesOe keâe DeefOekeâej, efJeÛeejeW keâer mJelev$elee DeefYeJÙeefòeâ SJeb ØeÛeej-Øemeej, Fefleneme oMe&ve~

FkeâeF&-5 peepe& efJeunsuce øesâ[efjkeâ nsieue (1770-1831)

nsieue keâe Ùegie Deewj Gmekeâer ÛegveewefleÙeeB, efÛevleepevekeâ mecemÙeeSB, Sefleneefmekeâ heefjÂMÙe SJeb Gvemes DeodYetle mecemÙeeSB, oeMe&efvekeâ Âef°, ÉevÉelcekeâ leke&â Meem$e, Hesâveecesveeueepeer DeeHeâ ceeFu[ Deewj mJeeceer-oeme efveoMe&, mšesFkeâJeeo Deewj mkesâefhškeâJeeo keâe GoÙe, Fefleneme oMe&ve jepÙe keâe efmeæevle, Jemlegefve‰ efÛele SJeb Gmekeâer DeefYeJÙeefòeâÙeeW, cetle& meeJe&peefvekeâlee keâe hetCe& efJe«en : jepÙe~

Page 139: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(135)

FkeâeF&-6 šeceme efnue«eerve (1836-1884)

«eerve Deewj Gmekeâe Ùegie, «eerve kesâ efJeÛeejeW kesâ œeesle, «eerve keâer oeMe&efvekeâ Âef°, «eerve kesâ jepeveereflekeâ efJeÛeej, (De) mJelev$elee keâe efmeæevle, (ye) DeefOekeâejeW keâe efmeæevle, jepÙe keâe efmeæevle mecØeYeglee keâer DeJeOeejCee, jepÙe keâer Øeke=âefle, Øeeke=âeflekeâ DeefOekeâej, efJeefOekeâ DeefOekeâej Deewj jepÙe keâer meb%ee keâe ØeeflejesOe jepÙe Deewj Gmekesâ Devleie&le DevÙe mecetn, jepÙe kesâ keâeÙe&, Ùegæ hej «eerve kesâ efJeÛeej~

KeC[-3 ceveesJew%eeefvekeâ mecØeoeÙe

FkeâeF&-7 Jeeušj yespeneBkeâ (1826-1877)

Jeeušj yespeneBkeâ – mebef#ehle heefjÛeÙe, jepeveerefle Deewj ceveesefJe%eeve, JÙeefòeâiele mJelev$elee, efyeÇefšMe mJelev$elee, efyeÇefšMe mebefJeOeeve keâer JÙeeKÙee, yespene@š-GoejJeeoer Ùee ¤efÌ{Jeeoer~

FkeâeF&-8 efJeefueÙece cewkeâ[tue (1971-1935)

cewkeâ[tue keâe cetue ØeJe=efòeÙeeW keâe efmeæevle, mecetn ceve keâe efmeæevle, je°^ mebyevOeer efJeÛeej, cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-9 «eence Jeeume (1858-1932)

«eence Jeeume keâer DeOÙeÙeve ØeCeeueer, ceeveJe mJeYeeJe keâe efJeMues<eCe, ueeskeâlev$e keâer meceer#ee, jepÙe Je Meemeve mecyevOeer efJeÛeej «eence Jeueeme keâe cenlJe, ceveesJew%eeefvekeâ mecØeoeÙe keâe cetuÙeebkeâve~

KeC[-4 ceekeäme& leLee ceekeäme&Jeeoer

FkeâeF&-10 keâeue&ceekeäme& (1818-1883)

peerJeve heefjÛeÙe, ÉevÉelcekeâ YeeweflekeâJeeo, Ssefleneefmekeâ YeeweflekeâJeeo, hetbpeerJeeo keâer MeuÙeef›eâÙee, Jeie&, JeieeaÙe Ûeslevee SJeb Jeie& mebIe<e&, jepÙe hej efJeÛeej, ›eâeefvle SJeb meecÙeJeeoer meceepe, ceekeäme& kesâ yeeo ceekeäme&Jeeo~

FkeâeF&-11 uesefveve (1870-1924)

uesefveve-peerJeve heefjÛeÙe, uesefveve keâe ceekeäme&Jeeo, heešea mebie"ve hej efJeÛeej, ÉvÉelcekeâ YeewlekeâJeeo keâe efmeæevle, hetBpeerJeeo keâe meeceüepÙeJeeoer mJe¤he, meJe&neje ›eâeefvle keâer DeJeOeejCee, meceepeJeeoer hegveefvecee&Ce keâer mecemÙeeSB~

FkeâeF&-12 ceeDees (1893-1976)

peerJeve heefjÛeÙe, heešea Deewj ›eâeefvlekeâejer jCeveerefle, oeMe&efvekeâ efJeÛeej, Ûeerve mes meceepeJeeoer hegve&efvecee&Ce, ceeDees meesefJeÙele ¤he Deewj Decesefjkeâe, meebmke=âeflekeâ ›eâeefvle, ceeDees kesâ yeeo Ûeerve~

Page 140: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(136)

KeC[-5 efJekeâemeJeeoer leLee ›eâeefvlekeâejer meceepeJeeo kesâ efmeæevle

FkeâeF&-13 HesâefyeÙeveJeeo

HesâefyeÙeveJeeo keâe GodYeJe leLee efJekeâeme, HesâefyeÙeveJeeo kesâ ue#Ùe, HesâefyeÙeveJeeo kesâ cetue efmeæevle, HesâefyeÙeJeeo kesâ meeOeve, HesâefyeÙeveJeeo keâer DeeueesÛevee~

FkeâeF&-14 HesâefyeÙeveJeeo

ßesCeer meceepeJeeo keâe ØeeogYee&Je, ßesCeer meceepeJeeo keâer efJeMes<eleeSB, ßesCeer meceepeJeeo kesâ meeOeve, ßesCeer meceepeJeeoer JÙeJemLee keâer mJe¤he, ßesCeer meceepeJeeo keâer DeeueesÛevee~

FkeâeF&-15 ßeefcekeâ mebIeJeeo

ßeefcekeâ mebIeJeeo keâe ØeeogYee&Je, ßeefcekeâ mebIeJeeo kesâ cetue DeeOeej, ßeefcekeâ mebIeJeeo kesâ meeOeve, mebIeJeeoer meceepe keâe mJe¤he, ßeefcekeâ mebIeJeeo keâer DeeueesÛevee, ßeefcekeâ mebIeJeeo ceW mebMeesOeve~

FkeâeF&-16 DejepekeâleeJeeo

DejepekeâleeJeeo keâe DeLe&, DejepekeâleeJeeo keâe efJekeâeme, DejepekeâleeJeeo keâer ceevÙeleeSB, DejepekeâleeJeeo kesâ meeOeve, DejepekeâleeJeeoer meceepe keâe mJe¤he, DejepekeâleeJeeo keâer DeeueesÛevee~

Page 141: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(137)

PGPS/MAPS-08

jepeveerefle efJe%eeve Debleje&°^erÙe jepeveerefle hee"dÙe›eâce KeC[-1 mJe¤he Deewj Gheeiece

FkeâeF&-1 Devleje&°erÙe jepeveerefle keâe DeLe&, mJe¤he SJeb #es$e

Devleje&°erÙe jepeveerefle keâe DeLe&, Devleje&°erÙe jepeveerefle keâer heefjYee<ee, Devleje&°^erÙe jepeveerefle SJeb Devleje&°erÙe mecyevOe ceW Devlej, Devleje&°^erÙe jepeveerefle keâe mJe¤he, Devleje&°erÙe jepeveerefle keâe #es$e~

FkeâeF&-2 Devleje&°erÙe jepeveerefle kesâ DeOÙeÙeve kesâ Gheeiece

hejchejeiele Ssefleneefmekeâ mebmLeelcekeâ Gheeiece, DeeoMe&Jeeoer Gheeiece, ÙeLeeLe&Jeeoer Gheeiece, Jew%eeefvekeâ JÙeJenejJeeoer Gheeiece~

FkeâeF&-3 Devleje&°erÙe jepeveerefle keâe Meefòeâ Gheeiece

Meefòeâ Gheeiece heefjÛeÙeelcekeâ, Meefòeâ Gheeiece keâer cetue ceevÙeleeSB, ceeiexvOeeF& Deewj Meefòeâ Gheeiece, Meefòeâ Gheeiece mes pegÌ[s, kegâÚ ØecegKe mecekeâeueerve efJeÛeejkeâ, Meefòeâ Gheeiece keâer meceeueesÛevee~

KeC[-2 Debleje&°erÙe jepeveerefle keâer cetue DeJeOeejCeeSB

FkeâeF&-4 je°erÙe efnle

DeJeOeejCee keâe efJekeâeme, DeJeOeejCee keâe DeLe&, DeJeOeejCee kesâ Øekeâej, DeJeOeejCee keâer DeefYeJe=efæ kesâ meeOeve, DeJeOeejCee leLee efJeosMeveerefle~

FkeâeF&-5 je°erÙe Meefòeâ

Meefòeâ keâe DeLe&, Meefòeâ kesâ Øekeâej, Meefòeâ kesâ lelJe, Meefòeâ kesâ Øeeke=âeflekeâ lelJe, Meefòeâ kesâ meeceeefpekeâ leLee DeeefLe&keâ lelJe, ØelÙeÙeelcekeâ lelJe, Meefòeâ keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-6 efJeosMe veerefle

efJeosMeveerefle keâe DeLe&, efJeosMeveerefle kesâ ue#Ùe, efJeosMeveerefle kesâ efveOee&jkeâ lelJe – Deevleefjkeâ lelJe, efJeosMe veerefle kesâ efveOee&jkeâ lelJe-yeenjer lelJe, efJeosMe veerefle kesâ meeOeve, ØeÛeej keâe meeOeve, efJeosMeveerefle kesâ DeeefLe&keâ meeOeve, ketâšveerefle, efJeosMeveerefle kesâ meeOeve kesâ ¤he ceW, Ùegæ : efJeosMeveerefle kesâ meeOeve kesâ ¤he ceW~

KeC[-3 Meefòeâ keâe heefjmeerceve

FkeâeF&-7 Meefòeâ meblegueve Meefòeâ meblegueve keâe DeLe&, Meefòeâ meblegueve efmeæevle keâer ceevÙeleeSB SJeb hetJee&hes#eeÙeW,

Meefòeâ meblegueve efmeæevle keâe Ssefleneefmekeâ efJekeâeme, Meefòeâ meblegueve mLeeefhele keâjves kesâ

Page 142: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(138)

meeOeve, Jele&ceeve efJeMJe ceW Meefòeâ meblegueve keâer Øeemebefiekeâlee, Meefòeâ mevlegueve efmeæevle keâer DeeueesÛevee~

FkeâeF&-8 meecetefnkeâ megj#ee

meecetefnkeâ megj#ee keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee, meecetefnkeâ megj#ee keâer Dehes#eeÙeW, meecetefnkeâ megj#ee SJeb Meefòeâ meblegueve, meecegefnkeâ megj#ee SJeb meecetefnkeâ j#ee, je°mebIe kesâ Devleie&le meecetefnkeâ megj#ee JÙeJemLee, mebÙegòeâ je°^ kesâ Devleie&le, meecetefnkeâ megj#ee JÙeJemLee~

FkeâeF&-9 efve:Mem$eerkeâjCe Deewj Mem$e efveÙev$eCe

Mem$e mheOee& Deewj Gvekesâ heefjCeece, efve:Mem$eerkeâjCe mhe. Mem$e efveÙev$eCe, efve:Mem$eerkeâjCe SJeb Mem$e efveÙev$eCe mecePeewleeW keâe Fefleneme, mebÙegòeâ je° Deewj efve:Mem$eerkeâjCe, efve:Mem$eerkeâjCe leLee Mem$e efveÙev$eCe hej mecePeewles, efve:Mem$eerkeâjCe kesâ ceeie& keâer yeeOeeÙeW~

KeC[-4 Devleje&°erÙe jepeveerefle kesâ ØecegKe DeeÙeece

FkeâeF&-10 Meerle Ùegæ

Meerle Ùegæ keâer Glheefòe SJeb keâejCe, Meerle Ùegæ keâer ØeYeejer~

FkeâeF&-11 leveeJe MewefLeuÙe leLee veJeMeerle Ùegæ

leveeJe MewefLeuÙe : DeLe& SJeb heefjYee<ee, leveeJe MewefLeuÙe kesâ keâejCe, leveeJe MewefLeuÙe kesâ efJekeâeme kesâ efJeefYeVe ÛejCe, Devleje&°erÙe, jepeveerefle hej leveeJe MewefLeuÙe keâe ØeYeeJe, veJeMeerle Ùegæ, veJeMeerle Ùegæ keâe DeLe&, hegjeves leLee veÙes MeerleÙegæ ceW Devlej, veJeMeerle Ùegæ keâeue keâer ØecegKe IešveeSB, veJeMeerle Ùegæ kesâ heefjCeece~

FkeâeF&-12 iegš efvejhes#e Deevoesueve leLee leermejer ogefveÙee

iegš efvejhes#elee keâe DeLe&, ØecegKe efJeMes<eleeSB, iegš efvejhes#e mhe° nesves keâer Den&leeSb, Deevoesueve, Deevoesueve keâe Fefleneme, Deevoesueve keâer GheueefyOeÙeeW, Deevoesueve keâer ogye&ueleeSB, Deevoesueve kesâ mece#e ÛegveewefleÙeeB, Deevoesueve keâer Øeemebefiekeâlee, leermejer ogefveÙee~

FkeâeF&-13 Meerle Ùegæeslej efJeMJe JÙeJemLee

Meerle Ùegæesòej efJeMJe JÙeJemLee, JewMJeerkeâjCe DeLeJee JewefMJekeâ JÙeJemLee, JewMJeerkeâjCe kesâ Ùegie ceW je°^ jepÙe~

KeC[-5 ØecegKeMeefòeâÙeeW kesâ JewosefMekeâ veerefle SJeb Yeejle FkeâeF&-14 Decesefjkeâer efJeosMeveerefle keâer meeceevÙe efJeMes<eleeSB leLee JewefMJekeâ heefjJesMe ceW

Gmekeâer Yetefcekeâe~

Decesefjkeâe keâe ceneMeefòeâ kesâ ¤he ceW GoÙe, Decesefjkeâer efJeosMe veerefle kesâ ue#Ùe,

Page 143: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(139)

efJeefYevve je°^heefleÙeeW kesâ keâeÙe&keâeue ceW Decesefjkeâer efJeosMeveerefle keâer cegKÙe efJeMes<eleeSB, ØeJe=efòeÙeeB, Decesefjkeâer efJeosMe veerefle keâer DeeOegefvekeâ ØeJe=efòeÙeeB~

FkeâeF&-15 efyeÇšsve SJeb øeâebme keâer efJeosMe veerefle keâer meeceevÙe efJeMes<eleeSB-

efyeÇefšMe efJeosMe veerefle kesâ DeeOeejYetle lelJe, (ØeLece Yeeie efyeÇšsve keâer efJeosMe veerefle) efJeMJe keâer ØecegKe MeefòeâÙeeW kesâ heefjØes#Ùe ceW efyeÇšsve keâer efJeosMeveerefle – efyeÇšsve Decesefjkeâe, ØecegKe menÙeesieer kesâ ¤he ceW, heeMÛeelÙe osMeeW kesâ meeLe #es$eerÙe ÙeespeveeDeeW keâer veerefle, efyeÇšsve SJeb øeâebme (hetJe& meesefJeÙele mebIe), efyeÇšsve SJeb ¤me (hetJe& meesefJeÙele mebIe), efyeÇšsve leLee Ûeerve, efyeÇšsve leLee Yeejle, efyeÇšsve SJeb efJeMJe kesâ DevÙe #es$e~

FkeâeF&-15 øeâebme keâer efJeosMe veerefle (efÉleerÙe Yeeie)

pevejue ef[cee@ue Ùegie, peepe& heesefchhet keâeue, efpemkeâej Ùegie, øeWâkeâesFme efceòejeW Ùegie, Yeejle ceW efceòejeW Ùegie øeâebme Je hetJe& meesefJeÙele mebIe, øeâebme Deewj DevÙe osMe, efceòejeW Ùegie-Skeâ efmebnJeueeskeâve, pescme efMejekeâ Ùegie~

FkeâeF&-16 ¤he SJeb Ûeerve keâer efJeosMe veerefle keâer meeceevÙe efJeMes<eleeSB (ØeLece Yeeie-¤me keâer efJeosMe veerefle)

¤meer efJeosMe veerefle kesâ meccegKe ØecegKe ÛegveewefleÙeeB, meesefJeÙele mebIe kesâ efJeIešve kesâ yeeo ¤meer efJeosMe veerefle kesâ DeeOeej leLee ØeeLeefcekeâleeSB ¤me SJeb Decesefjkeâe, ¤me SJeb DevÙe heefMÛeceer Ùetjeshe kesâ je°^, ¤me leLee Gòej Dešueebefškeâ meefvOe mebie"ve, ¤me leLee Ûeerve, ¤me leLee peeheeve, ®me leLee Yeejle, ¤me leLee ‘je°kegâue’ ¤me keâer DevÙe veerefle~

FkeâeF&-16 efÉleerÙe Yeeie : Ûeerve keâer efJeosMeveerefle

Ûeerveer efJeosMeveerefle kesâ ue#Ùe, Ûeerveer efJeosMe veerefle kesâ meeOeve, Ûeerveer efJeosMe veerefle : DeJemLeeSB SJeb heefjØes#Ùe, Ûeerve-Decesefjkeâe mecyevOe, Ûeerve Deewj ®me mecyevOe SefMeÙee, Deøeâerkeâe SJeb uesefšve Decesefjkeâe kesâ Øeefle Ûeerve keâer efJeosMeveerefle, Ûeerve Deewj Yeejle, Ûeerve SJeb DevÙe je°, Ûeerveer efJeosMe veerefle keâer GheueefyOeÙeeW Ûeerveer efJeosMe veerefle keâer DeeueesÛevee, Ûeerveer efJeosMe veerefle keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-17 Yeejle keâer efJeosMe veerefle : cegKÙe efveOee&jkeâ lelJe leLee JewefMJekeâ heefjJesMe ceW Gmekeâer Yetefcekeâe

YeejleerÙe efJeosMe veerefle mes mecyeefvOele Ssefleneefmekeâ leLÙe, YeejleerÙe efJeosMe veerefle kesâ GösMÙe, YeejleerÙe efJeosMe veerefle kesâ ue#Ùe, YeejleerÙe efJeosMe veerefle kesâ efveOee&jkeâ lelJe, YeejleerÙe efJeosMe veerefle kesâ DeOÙeÙeve kesâ efJeefYevve keâeue KeC[ ØeLece KeC[, efÉleerÙe keâeue KeC[, le=leerÙe keâeue KeC[, ÛelegLe& keâeue KeC[, YeejleerÙe efJeosMe veerefle SJeb JewMJeerkeâjCe, YeejleerÙe efJeosMe veerefle SJeb ÛegveewefleÙeeB, YeejleerÙe efJeosMe veerefle keâe cetuÙeebkeâve~

Page 144: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(140)

MAPS-09

Devleje&°^erÙe efJeefOe

KeC[-1 Devleje&°erÙe efJeefOe keâer DeJeOeejCee

FkeâeF&-1 Devleje&°erÙe efJeefOe keâe DeLe& Øeke=âefle SJeb #es$e

1. Devleje&°erÙe efJeefOe keâe DeLe&

2. Devleje&°erÙe efJeefOe keâer Øeke=âefle

3. Devleje&°erÙe efJeefOe Je je°^erÙe efJeefOe ceW Devlej

4. Devleje&°erÙe efJeefOe keâe #es$e~

FkeâeF&-2 Devleje&°erÙe efJeefOe kesâ œeesle leLee Devleje&°erÙe Deewj je°erÙe efJeefOe kesâ yeerÛe mebyebOe

1. Devleje&°erÙe efJeefOe kesâ œeesle

2. Devleje&°erÙe efJeefOe Deewj je°^erÙe efJeefOe

3. Devleje&°erÙe Deewj je°erÙe efJeefOeÙeeW kesâ mebyebOe ceW efJeefYevve osMeeW keâe JÙeJenej~

FkeâeF&-3 Devleje&°erÙe efJeefOe kesâ ‘efJe<eÙe’

1. Devleje&°erÙe efJeefOe kesâ efJe<eÙe~

KeC[-2 Meebefle keâer efJeefOe-~

FkeâeF&-1 jepÙe keâe ØeosMe leLee #es$eeefOekeâej SJeb ØeosMe Øeehle keâjves leLee Keesves kesâ Øekeâej

1. jepÙe keâe ØeosMe

2. #es$eeefOekeâej

3. ØeosMe Øeehle keâjves leLee Keesves kesâ Øekeâej~

FkeâeF&-2 je°erÙelee, ØelÙehe&Ce SJeb nmle#eshe

1. je°^erÙelee keâer Øeke=âefle

2. je°^erÙelee-Øeeefhle kesâ Øekeâej

3. je°^erÙelee Keesves kesâ Øekeâej

4. oesnjer je°^erÙelee

5. jepÙe efJenervelee

Page 145: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(141)

6. ØelÙehe&Ce

7. ØelÙehe&Ce keâer Øeef›eâÙee

8. ØelÙehe&Ce nsleg DeeJeMÙekeâ oMeeSb

9. ØelÙehe&Ce nsleg DeeJeMÙekeâ oMeeSb

10. jepeveereflekeâ DehejeOe Deewj ØelÙehe&Ce

11. nmle#eshe

12. nmle#eshe kesâ Øekeâej

13. nmle#eshe ve keâjves keâe efmeæevle

14. nmle#eshe kesâ DeeOeej

15. nmle#eshe mes mebyebefOele ØecegKe efmeæevle

FkeâeF&-3 ceevÙelee jepÙe-GòejeefOekeâej leLee jepeveefÙekeâ ØeefleefveefOe

1. ceevÙelee kesâ efmeæevle

2. ceevÙelee Øeehle keâjves kesâ DeeOeej

3. ceevÙelee kesâ efJeefYevve ¤he

4. efveJee&efmele mejkeâej keâer ceevÙelee

5. ÙegæeJemLee keâer ceevÙelee

6. DeefYeõesn keâer ceevÙelee

7. ceevÙelee keâe heefjCeece

8. Yeejle keâer ceevÙelee efJe<eÙekeâ veerefle

9. jepÙe – GòejeefOekeâej

10. jepÙe GòejeefOekeâej kesâ heefjCeece

11. jepeveefÙekeâ ØeefleefveefOe keâer ßesefCeÙeeB

12. jepeveefÙekeâ ØeefleefveefOeÙeeW keâer efveÙegefòeâ

13. jepeveefÙekeâ ØeefleefveefOeÙeeW kesâ keâeÙe&

14. jepeveefÙekeâ ØeefleefveefOeÙeeW keâer GvcegefòeâÙeeB leLee efJeMes<eeefOekeâej

le=leerÙe KeC[ - Meeefvle efJeefOe-~~

FkeâeF&-1 mebefOe efJeefOe

1. mebefOe keâe DeLe&

2. mebefOe kesâ ¤he

Page 146: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(142)

3. mebefOeÙeeW keâe efvecee&Ce

4. mebefOe-efJeefOe kesâ meeceevÙe efveÙece

5. mebefOeÙeeW keâe hegvejer#eCe leLee mebMeesOeve

6. mebefOeÙeeW keâer DeceevÙelee

7. mebefOeÙeeW keâer meceeefhle

8. mebefOeÙeeW keâe efveJe&Ûeve

FkeâeF&-2 efJeJeeoeW keâe efvehešeje

1. efJeJeeoeW kesâ efvehešejs kesâ MeeefvlehetCe& {bie

2. mebÙegòeâ je°^ kesâ lelJeeOeeve ceW efJeJeeoeW keâe efvemleejCe

3. yeeOÙekeâejer Ùee DeJeheer[keâ GheeÙe

FkeâeF&-3 ceeveJe DeefOekeâejeW keâe Devleje&°erÙe mebj#eCe

1. ceeveJe DeefOekeâej keâer heefjYee<ee

2. ceeveJe DeefOekeâejeW keâe meeOeejCeerkeâjCe

3. mebÙegòeâ je°^ Ûeeš&j ceW ceeveJe DeefOekeâejeW kesâ ØeeJeOeeve

4. ceeveJe DeefOekeâej DeeÙeesie

5. ceeveJe DeefOekeâej kesâ mebÙegòeâ je°^ GÛÛeeÙegòeâ

6. ceeveJe DeefOekeâej keâer meeJe&Yeewce Iees<eCee

7. Iees<eCee keâe efJeefOekeâ ØeYeeJe

8. ceeveJe DeefOekeâej keâer Devleje&°erÙe ØemebefJeoeÙeW

9. mebefJeoeDeeW keâe cetuÙeebkeâve

ÛelegLe& KeC[ - Ùegæ kesâ efveÙece

FkeâeF&-1 Ùegæ kesâ efveÙece

1. Ùegæ keâer heefjYee<ee

2. iewj-ÙegæerÙe meMem$e mebIe<e&

3. Ùegæ keâe JewefOekeâ efveÙeceve

4. Me$eg Ûeefj$elee

5. Ùegæ keâer meceeefhle

Page 147: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(143)

6. Ùegæ keâer meceeefhle leLee hetJee&JemLee

FkeâeF&-2 mLeue Ùegæ kesâ efveÙece

1. mLeue Ùegæ kesâ efveÙece

2. mecegõer Ùegæ kesâ keâevetve

3. nJeeF& Ùegæ kesâ efveÙece

FkeâeF&-3 Ùegæ yevoer

1. Ùegæ yevoer

2. DeefOe«enCe vÙeeÙeeueÙe

hebÛece KeC[ - lešmLelee efJeefOe

FkeâeF&-1 lešmLelee leLee lešmLe jepÙeeW kesâ DeefOekeâej SJeb keâòe&JÙe

1. lešmLelee keâe DeLe&

2. meMem$e mebIe<eeX ceW lešmLelee

3. lešmLelee keâe efJekeâeme

4. lešmLelee keâe Ùegefòeâ mebiele DeeOeej

5. lešmLelee leLee lešmLeerkeâjCe ceW Devlej

6. lešmLe jepÙeeW kesâ DeefOekeâej Deewj keâòe&JÙe

FkeâeF&-2 efvejer#eCe Deewj leueeMeer keâe DeefOekeâej, mebkeâšeefOekeâej, veekeâeyevoer,

efJeefveef<eæ

1. DelešmLe mesJee heefjÛeÙe

2. efvejer#eCe leLee leueeMeer keâe DeefOekeâej

3. mebkeâšeefOekeâej

4. veekeâeyevoer leLee Gmekesâ efJeefYevve DeeÙeece

5. efJeefveef<eæ ceeue

6. efJeefveef<eæ ceeue kesâ Øekeâej

7. meleled Ùee$ee keâe efmeæevle

8. efJeefveef<eæ ceeue kesâ Jenve keâe heefjCeece

Page 148: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(144)

FkeâeF&-3 mebÙegòeâ je°^ Ûeeš&j kesâ Devleie&le lešmLelee

1. mebÙegòeâ je°^ Ûeeš&j kesâ Devleie&le lešmLelee

2. mebÙegòeâ je°^ Deewj efJeMJe Meeefvle

3. meMeŒe yeue kesâ ØeÙeesie keâes Meeefceue keâjves Jeeues GheeÙe

4. meÙegòeâ je°^ keâer cenemeYee keâer Yetefcekeâe

5. cenemeefÛeJe keâer Yetefcekeâe

6. Meeefvle kesâ efueS keâeÙe&metÛeer

7. efveJeejkeâ ketâšveerefle

8. Meeefvle keâeÙece jKevee

9. Gòej mebIe<e& Meeefvle efvecee&Ce

Page 149: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(145)

MAPS-11

Yeejle kesâ jepÙe jepeveerefle G0 Øe0 kesâ efJeefMe° mevoYe& ceW

FkeâeF&-1 YeejleerÙe jepeveerefle kesâ DeOÙeÙeve kesâ efJeefYevve Âef°keâesCe [APPROACHES OF THE STUDY OF INDIAN POLITICS]

o=ef°keâesCe mes DeefYeØeeÙe: YeejleerÙe jepeveerefle : DeOÙeÙeve kesâ efJeefYevve Âef°keâesCe; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-2 mebefJeOeeve efvecee&$eer meYee keâer he=‰Yetefce [mebie"ve (mebjÛevee) SJeb keâeÙe& ØeCeeueer ]

[BACKGROUND OF THE CONSTITUENT ASSEMBLY

(COMPOSITION AND WORKING)]

mebefJeOeeve meYee mes leelheÙe&; Yeejle ceW mebefJeOeeve meYee keâer DeJeOeejCee keâe efJekeâeme; kewâefyevesš efceMeve Ùeespevee Deewj mebefJeOeeve meYee keâe efvecee&Ce; mebefJeOeeve meYee keâe ie"ve: ÛegveeJe; mebefJeOeeve meYee kesâ ØecegKe meomÙe : ØecegKe mebefJeOeeve-efvecee&lee; mebefJeOeeve efvecee&Ce keâer keâneveer; mebefJeOeeve meYee kesâ efJeJeeoemheo Øemebie, mebefJeOeeve efvecee&Ce keâer mecemÙeeSB; mebefJeOeeve efvecee&Ce keâer Øeef›eâÙee; DeeueesÛeveelcekeâ efšhheefCeÙeeb; «esveefJeue Dee@efmšve kesâ efJeÛeej; mebefJeOeeve meYee keâe Âef°keâesCe efve<keâ<e&~

FkeâeF&-3 YeejleerÙe mebefJeOeeve kesâ œeesle SJeb efJeMes<eleeSb [SOURCES AND SALITENT FEATURES OF THE INDIAN

CONSTITUTION]

YeejleerÙe mebefJeOeeve kesâ œeesle; YeejleerÙe mebefJeOeeve keâer efJeMes<eleeSb; mebefJeOeeve kesâ cetue {eBÛes Ùee DeeOeejYetle efmeæevle keâer OeejCee; YeejleerÙe mebefJeOeeve keâer #eceleeSB mebefJeOeeve keâe jepeveereflekeâ oMe&ve~

FkeâeF&-4 YeejleerÙe jepeveerefle kesâ meceepeMeem$eerÙe SJeb heeefjefmLeeflekeâerÙe DeeOeej [SOCIOLOGICAL AND ECOLOGICAL BASES OF THE

INDIAN POLIICS]

YeejleerÙe jepeveerefle kesâ meceepeMeem$eerÙe DeOÙesÙelee; YeejleerÙe jepeveerefle keâe meceepeMeem$eerÙe Âef° mes DeOÙeÙeve : DeewefÛelÙe; YeejleerÙe jepeveerefle kesâ meceepeMeem$eerÙe SJeb heeefjefmLeeflekeâerÙe DeeOeej lelJe; YeejleerÙe jepeveerefle kesâ meeceeefpekeâ DeeOeej; efve<keâ<e&~

Page 150: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(146)

FkeâeF&-5 JewÛeeefjkeâ DeeOeej : ØemleeJevee (GösefMekeâe)

[IDEOLOGICAL CONSTENTS : PREAMBLE]

ØemleeJevee keâe DeLe& Deewj cenlJe : jÛevee Øeef›eâÙee; ceewefuekeâ ¤he; 42JeW mebJewOeeefvekeâ mebMeesOeve kesâ yeeo ØemleeJevee; ØemleeJevee kesâ cegKÙe ue#eCe; mebefJeOeeve keâer Deelcee; ØemleeJevee ceW mebMeesOeve cetuÙeebkeâve; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-6 JewÛeeefjkeâ DeeOeej : ceewefuekeâ DeefOekeâej

[IDEOLOGICAL CONTENTS : FUNDAMENTAL RIGHTS]

ceewefuekeâ DeefOekeâejeW keâer DeeJeMÙekeâlee Deewj cenlJe; ceewefuekeâ DeefOekeâejeW keâe cenlJe; YeejleerÙe mebefJeOeeve ceW ceewefuekeâ DeefOekeâejeW kesâ GuuesKe keâer DeeJeMÙekeâlee; ceewefuekeâ DeefOekeâej keâe DeLe&; YeejleerÙe mebefJeOeeve kesâ DeefOekeâej-he$e keâer efJeMes<eleeSb; Yeejle ceW ceewefuekeâ DeefOekeâejeW keâer ceeBie; mebefJeOeeve Éeje Øeoòe ceewefuekeâ DeefOekeâej : meceevelee keâe DeefOekeâej; mJelev$elee keâe DeefOekeâej;Mees<eCe kesâ efJe®æ DeefOekeâej; Oeeefce&keâ mJelev$elee keâe DeefOekeâej; mebmke=âefle Deewj efMe#ee mecyevOeer DeefOekeâej; mebJewOeeefvekeâ GheeÛejeW keâe DeefOekeâej; mecheefòe keâe DeefOekeâej; Jele&ceeve efmLeefle; ceewefuekeâ DeefOekeâejeW keâe cetuÙeebkeâve; ceewefuekeâ DeefOekeâejeW ceW Je=efæ; ceewefuekeâ DeefOekeâejeW mes mecyeefvOele efmeæevle; cetue keâle&JÙe; keâle&JÙeeW keâe cetuÙeebkeâve; cetue keâleJÙeeW keâe Devegheeueve; ceewefuekeâ DeefOekeâej, mebmeo Deewj meJeesÛÛe vÙeeÙeeueÙe, mebJewOeeefvekeâ mebMeesOeveeW keâes Ûegveewleer Deewj meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâe Ssefleneefmekeâ efveCe&Ùe~

FkeâeF&-7 JewÛeeefjkeâ DeeOeej : jepÙe-veerefle kesâ efveosMekeâ efmeæevle

[IDEOLOGICAL CONTENTS : DIRECTIVE PRINCIPLES

OF STATE POLICY]

efveosMekeâ efmeæevleeW keâe DeLe& Deewj GösMÙe; efveosMekeâ efmeæevleeW leLee ceewefuekeâ DeefOekeâejeW ceW Devlej ceewefuekeâ DeefOekeâejeW leLee efveosMekeâ efmeæevleeW kesâ yeerÛe mecyevOe; efveosMekeâ efmeæevleeW keâe Jeieer&keâjCe; veerefle efveosMekeâ efmeæevleeW keâer DeeueesÛevee veerefle efveosMekeâ efmeæevleeW keâe cenlJe; efveosMekeâ efmeæevleeW keâe ef›eâÙeevJeÙeve Deewj GheueefyOeÙeeB~

FkeâeF&-8 JewÛeeefjkeâ DeeOeej : hebLeefvejhes#elee

[IDEOLOGICAL CONTENTS : SECULARISM]

hebLeefvejhes#elee mes DeefYeØeeÙe; hebLeefvejhes#e efmeæevle : Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce; hebLeefvejhes#elee keâer OeejCee SJeb ieebOeer Deewj vesn¤ keâer efJejemele; Yeejle ceW hebLeefvejshe#elee keäÙeeW? YeejleerÙe mebefJeOeeve ceW hebLeefvejhes#elee mecyevOeer ØeeJeOeeve; GÛÛelece vÙeeÙeeueÙe Éeje SvemeerF&Deejšer hee"dÙe›eâce kesâ ceeceues ceW cetuÙe DeeOeeefjle

Page 151: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(147)

efMe#ee keâe meceLe&ve; YeejleerÙe mebefJeOeeve ceW hebLeefvejhes#e ØeeJeOeeveeW keâe mJe¤he; YeejleerÙe hebLeefvejhes#elee; JÙeeJeneefjkeâ he#e; YeejleerÙe hebLeefvejhes#elee: mecemÙeeSb Deewj ÛegveewefleÙeeB~

FkeâeF&-9 mebmeoerÙe ØeCeeueer keâe YeejleerÙe Øeefleceeve : mebmeoerÙe JÙeJemLee kesâ efmeæevle Deewj JÙeJenej kesâ efJeMes<e mevoYe& ceW : 1976-2008 kesâ oMekeâeW ceW DeJeleefjle YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee

[INDIA'S PARLIAMENTARY MODEL : WITH SPECIAL

REFERENCE TO THE THEORY AND PRACTICE OF

PARLIAMENTARY SYSTEM OF GOVERNMENT : THE

EMERGING POLITICAL SYSTEM IN THE 1976-2008]

mebmeoelcekeâ yeveece DeOÙe#eelcekeâ Meemeve : DeefYeØeeÙe; mebmeoerÙe Meemeve JÙeJemLee: mewæeefvlekeâ DeefYeOeejCeeSb; Yeejle ceW mebmeoerÙe JÙeJemLee keâe Ssefleneefmekeâ efJekeâeme; Yeejle ceW mebmeoerÙe ØeCeeueer DeheveeSb peeves kesâ keâejCe; Yeejle ceW mebmeoerÙe ØeCeeueer DeheveeS peeves kesâ keâejCeeW keâer MeJe hejer#ee; Yeejle ceW mebmeoerÙe ØeCeeueer keâe JÙeeJeneefjkeâ henuet; mebmeoerÙe ØeCeeueer keâe YeejleerÙe Øeefleceeve (cee@[ue) : 1976-2008 kesâ oMekeâeW ceW DeJeleefjle YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-10 YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee keâe mJe¤he

[THE NATURE OF THE INDIAN POLITICAL SYSTEM]

jepeveereflekeâ JÙeJemLee mes DeefYeØeeÙe; YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee; YeejleerÙe jepeJÙeJemLee kesâ efveOee&jkeâ lelJe; YeejleerÙe jepeJÙeJemLee keâe mJe¤he; JebMeJeeo keâe yeÌ{lee JeÛe&mJe; YeejleerÙe jepeJÙeJemLee : efvejvlejlee Deewj heefjJele&ve kesâ oewj mes; efve<keâ<e&; YeejleerÙe jepeveerefle keâe ceeefHeâÙeekeâjCe; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-11 meeceeefpekeâ heefjJele&ve kesâ GhekeâjCe kesâ ¤he ceW mebefJeOeeve mebMeesOeve Øeef›eâÙee

[CONSTITUTIONAL AMENDMENT PROCESS AS AN

INSTRUMENT OF SOCIAL CHANGE]

YeejleerÙe mebefJeOeeve : vecÙelee Deewj DevecÙelee (ueÛeeruesheve Deewj keâ"esjlee) keâe meecebpemÙe; Yeejle kesâ mebefJeOeeve ceW mebMeesOeve-Øeef›eâÙee; mebMeesOeve heæefle keâer DeeueesÛevee; mebefJeOeeve mebMeesOeve Øeef›eâÙee; keâefleheÙe efJeMes<eleeSb; YeejleerÙe mebefJeOeeve ceW cenlJehetCe& mebMeesOeve; 42JeW mebJewOeeefvekeâ mebMeesOeve, 1976; mebefJeOeeve mebMeesOeve keâer jepeveereflekeâ; mebefJeOeeve mebMeesOeve Deewj meeceeefpekeâ heefjJele&ve mebmeo leLee mebefJeOeeve mebMeesOeve; mebefJeOeeve mebMeesOeve Deewj mebefJeOeeve meYee keâe efJeÛeej YeejleerÙe mebefJeOeeve keâe hegveefve&jer#eCe : efkeâlevee yeoues Deewj keäÙeeW~

Page 152: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(148)

FkeâeF&-12 YeejleerÙe mebIe JÙeJemLee : mJe¤he [INDIAN FEDERAL SYSTEM : NATURE]

YeejleerÙe mebIe keâe mJe¤he : efJeJeeoemheo efJe<eÙe; Yeejle ceW mebIeJeeo kesâ DeOÙeÙeve kesâ Øeefle Âef°keâesCe; mebIeelcekeâ Âef°keâesCe; YeejleerÙe mebefJeOeeve kesâ mebIeelcekeâ ue#eCe : mebefJeOeeve keâe mJe¤he mebIeelcekeâ nw; YeejleerÙe mebefJeOeeve kesâ Skeâelcekeâ ue#eCe: mebefJeOeeve Éeje MeefòeâMeeueer kesâvõ keâer mLeehevee, JÙeJenej ceW YeejleerÙe mebIeJeeo; keäÙee Yeejle keâes meÛÛee mebIe keânvee "erkeâ nw? mebefJeOeeve ves Skeâ MeefòeâMeeueer kesâvõerÙe Meemeve keâer mLeehevee keäÙeeW keâer nw? YeejleerÙe mebIeJeeo kesâ efveOee&jkeâ lelJe; Yeejle ceW mebIeJeeo kesâ Øeefleceeve (cee@[ume)-(1) Yeejle ceW menÙeesieer mebIeJeeo keâe Øeefleceeve (2) Yeejle ceW meewosyeepeer Jeeueer mebIe JÙeJemLee keâe Øeefleceeve; (3) Yeejle ceW Skeâelcekeâ mebIeJeeo keâe Øeefleceeve; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-13 YeejleerÙe mebIe JÙeJemLee ceW kesâvõ-jepÙe mecyevOe

[CENTRE – STATE RELATIONS IN INDIAN FEDREAL

SYSTEM]

YeejleerÙe mebIe kesâ kesâvõ-jepÙe efJeOeeÙeer mecyevOe; YeejleerÙe mebIe ceW kesâvõ-jepÙe ØeMeemeefvekeâ mecyevOe; kesâvõ-jepÙe efJeJeeomheo #es$e: keâefleheÙe ØeMeemeefvekeâ ceeceues kesâvõ-jepÙe ØeMeemeefvekeâ meceeÙeespeve kesâ GhekeâjCe YeejleerÙe mebIe ceW kesâvõ-jepÙe efJeòeerÙe mecyevOe; kesâvõ-jepÙe leveeJe #es$e: efJeòeerÙe leLee Ùeespevee mecyevOeer efJe<eÙe; kesâvõ-jepÙe mecyevOeeW keâer efJeMes<eleeSb kesâvõ-jepÙe mecyevOeeW ceW škeâjeJe keâer efmLeefle~

heefjefMe° : kesâvõ-jepÙe mecyevOeeW hej mejkeâeefjÙee DeeÙeesie ØeefleJesove

[SARKARIA PANEL REPORT ON CENTRE-RELATIONS]

FkeâeF&-14 efveÙeesefpele DeeefLe&keâ efJekeâeme Deewj YeejleerÙe jepeveerefle : mebIeJeeo kesâ efJeMes<e mevoYe& ceW

[PLANNED ECONOMIC DEVELOMENT AND POLITICS

IN INDIA: WITH SPECIAL REFERENCE TO THE INDIAN

FEDERAL SYSTEM]

efveÙeespeve kesâ GösMÙe : Yeejle ceW efveÙeespeve keâer DeeJeMÙekeâlee Yeejle ceW efveÙeespeve; Yeejle ceW Ùeespevee DeeÙeesie; je°erÙe efJekeâeme heefj<eo; Yeejle ceW DeeefLe&keâ efveÙeespeve kesâ jepeveereflekeâ heefjCeece; Yeejle ceW mebIeJeeo hej efveÙeespeve kesâ ØeYeeJe; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-15 oueerÙe JÙeJemLee SJeb YeejleerÙe mebIeJeeo [PARTY SYSTEM AND INDIAN FEDERALISM]

Yeejle ceW Skeâ-oue ØeOeeve SJeb mebIeJeeo : Yeejle ceW mebIeJeeo : jepeveereflekeâ oueeW ceW

Page 153: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(149)

Âef°keâesCe; oueerÙe JÙeJemLee SJeb YeejleerÙe mebIeJeeo kesâ yeoueles DeeÙeece; mebIeJeeo keâe efveOee&jkeâ : meòee¤Ì{ oue keâe mebie"veelcekeâ {ebÛee; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-16 Yeejle ceW jepÙe mJeeÙeòelee keâer ceebie : mebIeJeeoer JÙeJemLee keâe cetuÙeebkeâve

[DEMAND FOR STATE AUTONOMY IN INDIA :

EVALUATION OF THE FEDERAL SYSTEM]

jepÙeeW keâer mJeeÙeòelee keâe DeLe&, jepÙe mJeeÙeòelee keâer ceebie : kewâmeer Deewj efkeâme lejHeâ mes? peccet-keâMceerj : mJeeÙeòelee meefceefle efjheesš&; jepÙe mJeeÙeòelee kesâ meceLe&ve ceW leke&â; jepÙe mJeeÙeòelee kesâ efJehe#e ceW leke&â; jepÙeeW hej kesâvõerÙe efveÙev$eCe kesâ GhekeâjCe; Ùen keânvee ieuele nw efkeâ Øeefleef‰le veiejheeefuekeâeSb cee$e nQ; jepÙe mJeeÙeòelee; efkeâleveer Deewj keäÙeeW ? efve<keâ<e&~

FkeâeF&-17 YeejleerÙe je°^heefle : efveJee&Ûeve heæefle Deewj je°^heefle ÛegveeJe keâer jepeveerefle

[INDIAN PRESIDENT : ELECTION METHOD AND

POLITICS PRESIDENTIAL ELECTION]

ieefleMeerue keâeÙe&heeefuekeâe je°heerle keâe efveJee&Ûeve ceneefYeÙeesie keâer Øeef›eâÙee; Yeejle ceW je°^heefle ÛeÙeve keâer jepeveerefle~

FkeâeF&-18 je°heefle keâer MeefòeâÙeeB : GYejlee mJe¤he

[POWERS OF THE PRESIDENT : EMERGING NATURE]

je°^heefle keâer MeefòeâÙeeB SJeb keâeÙe&; (1) meeOeejCe heefjefmLeefleÙeeW ceW ØeÙegòeâ Meeefvlekeâeueerve MeefòeâÙeeB; (2) DemeeOeejCe heefjefmLeefle ceW ØeÙegòeâ Deeheelekeâeueerve MeefòeâÙeeB; Deeheelekeâeueerve MeefòeâÙeeB; Deeheelekeâeueerve Iees<eCee (26 petve, 1975); mebkeâškeâeueerve MeefòeâÙeeW keâe cetuÙeebkeâve; Deeheelekeâeueerve MeefòeâÙeeW keâe DeewefÛelÙe; je°^heefle leLee ceefv$eheefj<eo; 42JeW mebJewOeeefvekeâ mebMeesOeve kesâ Devegmeej je°^heefle keâer efmLeefle : Gheje°^heefle keâe heo leLee efmLeefle; Yeejle kesâ je°heefle leLee Gheje°heefle : mebef#ehle leguevee~

FkeâeF&-19 je°heefle Deewj ØeOeevecev$eer : mecyevOeeW keâe Skeâ DeOÙeÙeve

[THE PRESIDENT AND THE PRIME MINISTER: A STUDY

OF RELATIONSHIPS]

ØeOeeveceb$eer Deewj je°^heefle kesâ mecyevOeeW kesâ yeejs ceW JewOeeefvekeâ leLee jepeveereflekeâ Âef°keâesCe; ØeOeevecev$eer Deewj je°^heefle kesâ mecyevOeeW hej mebefJeOeeve meYee; 42JeeB Deewj 44JeeB mebJewOeeefvekeâ mebMeesOeve; je°^heefle keâe jepeveereflekeâ ØeYeeJe; Yeejle ceW je°^heefle Deewj ØeOeevecev$eer kesâ mecyevOe : YeejleerÙe jepeveerefle keâe efJeJeeoemheo Øemebie; efveOee&jkeâ lelJe~

Page 154: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(150)

FkeâeF&-20 Yeejle ceW mebIeerÙe ceefv$eheefj<eo : GYejleer Yetefcekeâe

[THE UNION COUNCIL OF MINISTERS IN INDIA :

EMERGING ROLE]

ceefv$eceC[ueelcekeâ Meemeve kesâ ue#eCe; ceefv$eheefj<eo keâe efvecee&Ce; ceefv$eheefj<eod Deewj ceefv$eceC[ue ceW Devlej; ceefv$eceC[ue keâer MeefòeâÙeeB Deewj keâeÙe&; YeejleerÙe ceefv$eheefj<eo keâer kegâÚ cegKÙe efJeMes<eleeSb; ceefv$eceC[ue leLee mebmeo; mewæeefvlekeâ Âef°keâesCe; JÙeeJeneefjkeâ Âef°keâesCe~

FkeâeF&-21 Yeejle ceW ØeOeevecev$eer keâe heo leLee efmLeefle : ØeOeevecev$eerÙe Meemeve keâer DeJeOeejCee

[THE OFFICE AND THE POSITION OF THE PRIME

MINISTER IN INDIA : THE CONCEPT OF PRIME

MINISTERIAL SYSTEM]

Yeejle ceW ØeOeevecev$eer Meemeve ØeCeeueer; Yeejle ceW ØeOeevecev$eer ÛeÙeve keâer jepeveerefle Deewj Gmekeâer efveÙegefòeâ; ØeOeevecev$eer keâer ieöer hej yew"ves JeeueeW keâer mebKÙee (1947 mes 1989 lekeâ 9 Deewj 1989 mes 2008 lekeâ 9); ØeOeevecev$eer keâe ÛeÙeve (ceF&,2004) ØeOeevecev$eer kesâ DeefOekeâej Deewj keâeÙe&; Yeejle ceW ØeOeevecev$eer: JÙeefòeâlJe keâe DeOÙeÙeve; ØeOeevecev$eer keâer efmLeefle efve<keâ<e&~

FkeâeF&-22 YeejleerÙe mebmeo leLee Gmekeâer keâeÙe&-ØeCeeueer

[THE INDIAN PARLIAMENT AND ITS WORKING]

YeejleerÙe mebmeo keâer mebJewOeeefvekeâ efmLeefle; YeejleerÙe mebmeo kesâ keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB; mebmeo keâe ie"ve; jepÙemeYee keâe ie"ve; jepÙemeYee kesâ keâeÙe& Deewj MeefòeâÙeeB : ueeskeâmeYee Deewj jepÙemeYee ceW mecyevOe; jepÙemeYee keâe DeeueesÛeveelcekeâ cetuÙeebkeâve; JÙeJenej ceW ueeskeâmeYee leLee jepÙemeYee ceW mecyevOe: jepÙemeYee keâe cenlJe Deewj DeewefÛelÙe; ueeskeâmeYee; mebmeo meomÙeeW kesâ efJeMes<eeefOekeâej ueeskeâmeYee kesâ DeOÙe#e keâe heo; DeOÙe#e keâer JeemleefJekeâ efmLeefle; efyeÇefšMe Deewj Decejerkeâer DeOÙe#e mes leguevee; ueeskeâmeYee keâer MeefòeâÙeeB Deewj keâeÙe&; Yeejle ceW mebmeoerÙe meefceefleÙeeB; efJeYeeieeW mes mecyeefvOele meefceefleÙeeB; YeejleerÙe mebmeoerÙe meefceefleÙeeW keâer efmLeefle; YeejleerÙe mebmeo ceW keâevetve yeveeves keâer Øeef›eâÙee; YeejleerÙe mebmeo ceW efJehe#e keâer Yetefcekeâe; efJejesOeer oueeW keâer Yetefcekeâe keâe efJeMues<eCe mebmeo keâer yeoueleer Yetefcekeâe; meceer#ee; efve<keâ<e&~

Page 155: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(151)

FkeâeF&-23 meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe : vÙeeefÙekeâ hegveefJe&ueeskeâve SJeb vÙeeefÙekeâ meef›eâÙeleeJeeo

[SUPER COURT : JUDICIAL REVIEW AND JUDICIAL

ACTIVISM]

meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâer DeeJeMÙekeâlee keäÙeeW? meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâe mebie"ve; meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâe DeJemLeeheve; meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâe #es$eeefOekeâej; vÙeeÙeheeefuekeâe keâer mJelev$elee; Yeejle ceW vÙeeefÙekeâ hegveefJe&ueeskeâve Ùee mebefJeOeeve kesâ mebj#ekeâ kesâ ¤he ceW meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe; Yeejle ceW vÙeeefÙekeâ hegveefJe&ueeskeâve : Øeke=âefle Deewj meerceeSb; vÙeeefÙekeâ hegveefJe&ueeskeâve keâer DeeueesÛevee; meeJe&peefvekeâ efnle (peve-efnle) mebj#eCe mes mecyeefvOele ceeceues; YeejleerÙe meJeexÛÛe vÙeeÙeeueÙe keâe yeouelee ngDee Âef°jkeâesCe; vÙeeefÙekeâ meef›eâÙeleeJeeo vÙeeefÙekeâ meef›eâÙelee keâe veÙee GYejlee oewj; MenbMeen veneR nw pepe: mejkeâej Ûeueeves keâer keâesefMeMe ve keâjW; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-24 Yeejle ceW veewkeâjMeener : ØeMeemeve keâer Øeke=âefle SJeb Yetefcekeâe

[BUREAUCRACY IN INDIA : NATURE AND ROLE OF

ADMINISTRATION]

veewkeâjMeener mes DeefYeØeeÙe; efJeMes<eleeSb; ueeskeâmesJeeDeeW kesâ keâeÙe&; Yeejle ceW veewkeâjMeener keâe {ebÛee; Yeejle ceW ØeMeemekeâ-ceb$eer mecyevOe; Øeefleyeæ, veewkeâjMeener: YeejleerÙe mevoYe&; Øeefleyeæ veewkeâjMeener keâer OeejCee Deewj Gmekeâe cetuÙeebkeâve; ØeÛeefuele ØeMeemeefvekeâ mebjÛevee; Øeefleyeælee keäÙeeW veneR? Øeefleyeæ veewkeâjMeener : kegâÚ Kelejs; Øeefleyeælee : YeejleerÙe mevoYe&; veewkeâjMeener keâe jepeveereflekeâjCe; YeejleerÙe veewkeâjMeener : MeefòeâMeeueer efnle mecetn kesâ ¤he ceW; efJeMes<e%e ØeMeemekeâeW keâer DeeJeMÙekeâlee; veewkeâjMeener keâer Yetefcekeâe~

FkeâeF&-25 mebIe ueeskeâ mesJee DeeÙeesie : mebie"ve, MeefòeâÙeeb Deewj Yetefcekeâe

[THE UNION PUBLIC SERVICE COMMISSION :

ORGANIZATION, POWERS AND ROLE]

ueeskeâ mesJee DeeÙeesie keâer DeeJeMÙekeâlee; Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce; mebIe leLee jepÙeeW kesâ efueS ueeskeâ mesJee DeeÙeesie: mebie"ve; mebIe ueeskeâ mesJee DeeÙeesie keâe mšeHeâ; keâeÙe&; ØeefleJesove; mJelev$elee; DeeÙeesie keâer meueenkeâejer Yetefcekeâe; ueeskeâ mesJee DeeÙeesie keâe ogye&ue he#e; yeoueleer Yetefcekeâe ueeskeâ mesJee DeeÙeesieeW kesâ keâeÙeeX ceW megOeej; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-26 Yeejle ceW oueerÙe JÙeJemLee keâe mJe¤he

[NATURE OF THE PARTY SYSTEM IN INDIA]

jepeveereflekeâ oueeW keâe DeLe& SJeb heefjYee<ee; jepeveereflekeâ oueeW kesâ efueS efJeMes<eleeSb DeLeJee lelJe; jepeveereflekeâ oueeW kesâ DeeOeej; jepeveereflekeâ oueeW kesâ keâeÙe&; jepeveereflekeâ

Page 156: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(152)

oueeW keâe efJeÛeejOeejepevÙe ¤he; Suesve yeeue Éeje jepeveereflekeâ oueeW keâe JeieeakeâjCe; Yeejle ceW oue JÙeJemLee; Yeejle ceW oueerÙe JÙeJemLee keâer efJeMes<eleeSb; Yeejle ceW jepeveereflekeâ oueeW keâer mecemÙeeSb~

FkeâeF&-27 Yeejle ceW ØecegKe je°^erÙe oueeW keâer efJeÛeejOeeje Je keâeÙe&›eâce [IDEOLOGY AND PRORAMME OF THE MAJOR

NARIONAL PARTIES IN INDIA]

Yeejle ceW jepeveereflekeâ oueeW keâer Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce; YeejleerÙe jepeveereflekeâ oueeW keâe JeieeakeâjCe; Skeâ oue ØeYeglJe leLee mLeeefÙelJe; ØecegKe je°erÙe jepeveereflekeâ oue Deewj Gvekesâ keâeÙe&›eâce; keâeb«esme heešea : keâeb«esme (F); YeejleerÙe pevelee heešea; yengpeve meceepe heešea (yemehee); meecÙeJeeoer oue; meecÙeJeeoer oue (ceekeäme&Jeeoer)~

FkeâeF&-28 Yeejle ceW #es$eerÙe Deewj jepÙe mlej keâer heeefš&Ùeeb [REGIONAL AND STATE PARTIES IN INDIA]

#es$eerÙe Deewj jepÙe mlejerÙe oueeW keâer efJeMes<eleeSb; jepÙe mlejerÙe oueeW keâer meHeâuelee keâe cetue DeeOeej: MeefòeâMeeueer vesle=lJe; kesâvõ-jepÙe efJeJeeo mes ner jepÙemlejerÙe oueeW keâer mLeehevee; jepÙe mlejerÙe oueeW keâe DeewefÛelÙe; Yeejle ceW ØecegKe jepÙe mlejerÙe oue; DevÙe jepÙeeW kesâ #es$eerÙe Deewj jepÙe mlej kesâ oueeW keâer heefjÂMÙe~

FkeâeF&-29 YeejleerÙe jepeveerefle ceW oyeeJe mecetn [PRESSURE GROUPS IN INDIAN POLITICS]

oyeeJe mecetn : DeLe& SJeb heefjYee<ee; oyeeJe mecetneW keâe cenlJe; oyeeJe mecetn SJeb jepeveereflekeâ oue; oyeeJe mecetneW kesâ lejerkesâ; YeejleerÙe jepeveerefle ceW oyeeJe mecetn; oyeeJe mecetneW kesâ Øekeâej; efJeosMeer uee@yeerpe keâer Yetefcekeâe; YeejleerÙe oyeeJe mecetneW keâer efJeMes<eleeSb; oyeeJe mecetneW keâer DeeueesÛevee~

FkeâeF&-30 peeefle Deewj YeejleerÙe jepeveerefle [THE CASTE AND INDIAN POLITICS]

peeefle keâe hejchejeiele DeLe& SJeb ¤he; peeefle keâe jepeveerefle mes mecheke&â met$e; peeefle keâe jepeveereflekeâ ¤he: jpeveer keâes"ejer keâe Âef°keâesCe; peeefle SJeb jepeveerefle : Deefveue Yeó kesâ efve<keâ<e&; peeefle Deewj jepeveerefle ceW Devle:ef›eâÙee : mewæeefvlekeâ DeeOeej; peeefle kesâ jepeveereflekeâjCe keâer efJeMes<eleeSb; peeefle kesâ jepeveereflekeâjCe keâe efJeJesÛeve YeejleerÙe jepeveerefle ceW ‘peeefle’ keâer Yetefcekeâe; peeefle keâer Yetefcekeâe : Jejoeve Ùee DeefYeMeehe~

Page 157: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(153)

FkeâeF&-31 YeejleerÙe jepeveerefle ceW meecØeoeefÙekeâlee Deewj Oece& [COMMUNALISM AND RELIGION IN INDIAN

POLITICS]

meecØeoeefÙekeâlee keâe DeLe&; YeejleerÙe jepeveerefle ceW meecØeoeefÙekeâlee keâe GoÙe; Yeejle ceW meecØeoeefÙekeâ jepeveerefle keâe efJekeâeme; Yeejle ceW meecØeoeefÙekeâlee keâe mewæeefvlekeâ DeecegKe : ØeYee oeref#ele keâe Âef°keâesCe; meecØeoeefÙekeâlee kesâ og<heefjCeece; Oece& Deewj jepeveerefle ceW Devle: ef›eâÙee; meecØeoeefÙekeâlee keâes otj keâjves kesâ megPeeJe; Oece& keâer jepeveereflekeâ Yetefcekeâe : efve<keâ<e&~

FkeâeF&-32 YeejleerÙe jepeveerefle ceW #es$eerÙeJeeo : hebpeeye Deewj Demece Deevoesueve kesâ efJeMes<e mevoYe& ceW

[REGIONALISM IN INDIAN POLITICS : WITH SPECIAL

REFERENCE TO PUNJAB AND ASSAM MOVEMENT]

#es$eerÙeleeJeeo keâe DeLe&; Yeejle ceW #es$eerÙeleeJeeo : Ssefleneefmekeâ efJejemele; YeejleerÙe jepeveerefle ceW #es$eerÙeleeJeeo kesâ keâejCe; YeejleerÙe jepeveerefle ceW #es$eerÙeleeJeeo : efJeMues<eCe; 1. #es$eerÙeleeJeeo Deewj he=Lekeâd jepÙeeW keâer ceeBie; 2. #es$eerÙeleeJeeo yeveece Devleje&pÙeerÙe PeieÌ[s; 3. #es$eerÙeleeJeeo Deewj mJeeÙeòelee keâer ceebie; 4. #es$eerÙeleeJeeo Deewj kesâvõ-jepÙe mebIe<e&; 5. #es$eerÙeleeJeeo kesâ mevoYe& ceW Gòej-oef#eCe keâer YeeJeveeSb; 6. #es$eerÙeleeJeeo kesâ mevoYe& ceW Yee<eeJeeo; 7. #es$eerÙeleeJeeo Deewj YeejleerÙe mebIe mes he=Lekeâd nesves keâer ØeJe=efòe; 8. #es$eerÙeleeJeeo Deewj #es$eerÙe jepeveereflekeâ oueeW keâe DeYÙegoÙe; hebpeeye ceW #es$eerÙe Deewj meecØeoeefÙekeâ Deevoesueve (1980-93) leLee Deevevohegj meeefnye ØemleeJe; Deemece Deevoesueve (1979-1985); yees[es mecemÙee keâe Devle; Yetefce-heg$e keâer OeejCee; #es$eerÙeleeJeeo kesâ og<heefjCeece; #es$eerÙeleeJeeo keâes jeskeâves kesâ GheeÙe; #es$eerÙeleeJeeo : DeeueesÛeveelcekeâ cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-33 YeejleerÙe jepeveerefle ceW Yee<ee [LANGUAGE IN INDIAN POLITICS]

Yeejle ceW jepeveerefle Deewj Yee<ee : Devle;ef›eâÙee; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-34 jepÙe jepeveerefle ceW jepÙeheeue keâer Yetefcekeâe [THE ROLE OF GOVERNMENT IN STATE POLITICS]

jepÙe keâer keâeÙe&heeefuekeâe keâe JewOeeefvekeâ ØeOeeve : jepÙeheeue; efveÙegòeâ jepÙeheeue, efveJee&efÛele keäÙeeW veneR? jepÙeheeue keâer efveÙegefòeâ kesâ mecyevOe ceW kegâÚ hejchejeSb; jepÙeheeue keâer MeefòeâÙeeB; jepÙeheeue keâer efmLeefle Ùee Yetefcekeâe; jepÙeheeueeW kesâ efueS

Page 158: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(154)

efveoxMe-he$e; ef$eMebkegâ efJeOeeefÙekeâeDeeW kesâ mecyevOe ceW jepÙeheeue meccesueve; jepÙeheeue heo mes mecyeefvOele keâefleheÙe cenlJehetCe& efJeJeeo~

FkeâeF&-35 jepÙe-ceefv$eheefj<eo leLee jepÙe jepeveerefle ceW cegKÙeceb$eer [THE COUNCIL OF MINISTERS AND THE OFFICE OF

THE CHIEF MINISTER IN STATE POLITICS]

jepÙe-ceefv$eheefj<eo; jepÙeheeue Deewj ceefv$eheefj<eo; ceefv$eheefj<eo Deewj efJeOeeveceC[ue; Deuhecele ceefv$eceC[ue; mebÙegòeâ ceefv$eceC[ue Ùee efceueer-pegueer ie"yebOeve mejkeâej; cegKÙeceb$eer; efveÙegde fòeâ; ÛeÙeve keâer jepeveerefle; keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB; cegKÙecev$eer Deewj ceefv$eheefj<eo; cegKÙecev$eer Deewj efJeOeeveceC[ue; cegKÙecev$eer Deewj jepÙeheeue; cegKÙecev$eer keâer JeemleefJekeâ efmLeefle~

FkeâeF&-36 jepÙe-efJeOeeveceC[ue Deewj Gmekeâer keâeÙe&-ØeCeeueer [STATE LEGISLATURE ANS ITS WORKING]

jepÙe efJeOeevemeYee; efJeOeeve heefj<eod; mebie"ve; efJeOeevemeYee keâe DeOÙe#e; MeefòeâÙeeB SJeb keâeÙe&; efJeOeevemeYee Deewj efJeOeeve heefj<eod keâer MeefòeâÙeeW keâer leguevee; jepÙe efJeOeeveceC[ueeW keâer MeefòeâÙeeW hej ØeefleyevOe; keâevetve efvecee&Ce keâer Øeef›eâÙee; efJeòe efJeOesÙekeâ; Yeejle ceW jepÙe efJeOeevemeYeeDeeW kesâ efJeIešve keâer jepeveerefle; efJeOeevemeYeeDeeW keâe efJeIešve, 1977, 1980, 1992; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-37 Yeejle ceW jepÙeeW keâer jepeveerefle : he=‰Yetefce SJeb heefjheeMJe& [STATE POLITICS IN INDIA : BACKGROUND AND

PROFILE]

jepÙeeW keâe mebIe: osMeer efjÙeemeleeW keâe SkeâerkeâjCe; efjÙeemeleeW keâe Yeejle ceW efJeueÙe; jepÙeeW keâe hegveie&"ve; jepÙe hegveie&"ve DeeÙeesie keâe ie"ve; jepÙe leLee mebIe jepÙe #es$eeW kesâ mecyevOe ceW meebefJeOeeefvekeâ ØeeJeOeeve; YeejleerÙe jepÙeeW keâe heefjheeMJe&~

FkeâeF&-38 jepÙe jepeveerefle kesâ DeOÙeÙeve keâe mewæeefvlekeâ DeeOeej [THEORETICAL FRAME WORK FOR THE STUDY OF

STATE POLITICS]

Gheeiece Deewj efmeæevle : DeefYeØeeÙe; jepÙe jepeveerefle kesâ ØeejefcYekeâ DeOÙeÙeve-DevegmebOeeve : ogye&ueleeSb; jepÙe jepeveerefle kesâ mewæeefvlekeâ DeecegKe keâer DeeJeMÙekeâlee; Yeejle ceW jepÙe jepeveerefle : mewæeefvlekeâ DeecegKe~

Page 159: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(155)

FkeâeF&-39 jepÙe jepeveerefle kesâ meeceeefpekeâ-DeeefLe&keâ efveOee&jkeâ [SOCIO-ECONOMIC DETERMINATS OF STATE

POLITICS]

jepÙe jepeveerefle keâe cenlJe; jepÙe jepeveerefle kesâ efveOee&jkeâ lelJe~

FkeâeF&-40 Yeejle ceW jepÙeeW keâer jepeveerefle : Øeke=âefle, Øee¤he SJeb GYejleer ØeJe=efòeÙeeb [STATE POLITICS IN IDNIA : NATURE, PATTERNS AND

EMERGING TRENDS]

jepÙeeW keâer jepeveerefle : Øeke=âefle DeLeJee ue#eCe; jepÙe jepeveerefle kesâ efJeefYevve Øee¤he Deewj keâeue; jepÙe jepeveerefle kesâ GYejles Øee¤he; Gòej ØeosMe keâer jepÙe jepeveerefle : Skeâ Øee¤he; Yeejle ceW jepÙeeW keâer jepeveerefle : GYejleer ØeJe=efòeÙeeB~

FkeâeF&-41 je°erÙe jepeveerefle keâe jepÙe jepeveerefle hej ØeYeeJe [IMPACT OF NATIONAL POLITICS ON STATE

POLITICS]

FkeâeF&-42 efJeefYevve jepÙeeW ceW ceeveJe metÛekeâebkeâ : Skeâ legueveelcekeâ Âef°keâesCe [HUMAN DEVELOPMENT INDEX IN DIFFERENT STATE :

A COMPARATIVE PERSPECTIVE]

#es$eerÙe efJekeâeme Demevlegueve keâe ceeheve; Yeejle keâer henueer ceeveJe efJekeâeme efjheesš&~

FkeâeF&-43 Yeejle ceW hebÛeeÙeleer jepe keâer jepeveerefle [POLITICS OF PANCHAYATI RAJ IN INDIA]

Yeejle ceW hebÛeeÙeleer jepe keâer Yetefcekeâe; yeueJevlejeÙe cesnlee meefceefle ØeefleJesove; hebÛeeÙeleer jepe keâe DeMeeskeâ cesnlee cee@[ue; hebÛeeÙeleer jepe : Gleej-ÛeÌ{eJe; hebÛeeÙeleer jepe keâe veÙee Øeefleceeve : 73Jeeb mebefJeOeeve mebMeesOeve; hebÛeeÙeleer jepe mebmLeeDeeW kesâ ÛegveeJeeW ceW celeoeleeDeeW keâe Âef°keâesCe; hebÛeeÙeleer jepe keâer GheueefyOeÙeeb SJeb mecemÙeeSb; hebÛeeÙeleer jepe keâer jepeveerefle~

FkeâeF&-44 Yeejle ceW oue-yeoue keâer jepeveerefle [DEFECTION – POLITICS IN INDIA]

jepeveereflekeâ oue-yeoue keâer heefjYee<ee; oue-yeoue : Ssefleneefmekeâ he=‰Yetefce; ÛelegLe& Deece ÛegveeJe Deewj oue-yeoue; heeÛeJeb, Ú"s, Deewj meeleJeW Deece ÛegveeJeeW kesâ yeeo jepeveereflekeâ oue-yeoue, oue-yeoue keâer jepeveerefle keâe efJeMues<eCe; oue-yeoue kesâ keâejCe; oue-yeoue Deewj Gmekesâ jepeveereflekeâ heefjCeece; oue-yeoue jeskeâves kesâ GheeÙe;

Page 160: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(156)

pevelee heešea mejkeâej kesâ ØeÙelve; oue-yeoue jeskeâves nsleg 25Jeeb mebefJeOeeve mebMeesOeve DeefOeefveÙece; 91Jeeb mebJewOeeefvekeâ mebMeesOeve, 2003 Deewj oue-yeoue~

FkeâeF&-45 Yeejle ceW efceueerpegueer mejkeâejeW keâe jepeveerefle [POLITICS OF COLATION GOVERNMENTS IN INDIA]

mebmeoerÙe JÙeJemLee : SkeâoueerÙe mejkeâej Deewj efceueerpegueer mejkeâej; efceueerpegueer mejkeâejeW kesâ ue#eCe; efceueerpegueer mejkeâejeW Ùee mebÙegòeâ mejkeâejeW kesâ efJeefYevve Øeefleceeve; DevÙe osMeeW ceW efceueerpegueer mejkeâejW; YeejleerÙe jepeveerefle Deewj efceueerpegueer mejkeâejW jepÙeeW kesâ mlej hej efceueerpegueer mejkeâejW : efJeefYevve keâeue jepÙe mlej keâer efceueerpegueer mejkeâejeW keâer efJeMes<eleeSb Deewj jepeveereflekeâ JÙeJemLee hej Fve mejkeâejeW keâe ØeYeeJe; kesâvõ ceW efceueerpegueer mejkeâejW; [e@0 ceveceesnve efmebn kesâ vesle=lJe ceW ie"yevOeve mejkeâej (22ceF&, 2004 mes); efceueerpegueer mejkeâejW : megPeeJe Deewj efve<keâ<e&; ie"yevOeve mejkeâejeW keâer Yetefcekeâe: efJeMues<eCe~

FkeâeF&-46 Yeejle ceW ÛegveeJeer jepeveerefle Deewj celeoeve JÙeJenej : 1952-2004 [ELECTORAL POLITICS AND VOTING BEHAVJOUR IN

INDIA : 1952-2004]

ÛegveeJeeW keâe cenlJe Deewj jepeveereflekeâjCe keâer Øeef›eâÙee; Yeejle ceW ÛegveeJeer jepeveerefle keâe Skeâ DeOÙeÙeve; ØeLece Deece ÛegveeJe; efÉleerÙe Deece ÛegveeJe; le=leerÙe Deece ÛegveeJe; ÛelegLe& Deece ÛegveeJe; ÛelegLe& Deece ÛegveeJe ceW keâeb«esme keâer DemeHeâuelee kesâ keâejCe; je°^erÙe keâeb«esme keâe efJeYeepeve Deewj ueeskeâmeYee kesâ ceOÙeeJeefOe ÛegveeJe; 1971 kesâ ÛegveeJe kesâ yeeo ueeskeâmeYee ceW jepeveereflekeâ oueeW keâer efmLeefle: Ú"er ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; keâeb«esme keâer hejepeÙe kesâ efueS GòejoeÙeer lelJe; meeleJeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; Fefvoje keâeb«esme keâer efJepeÙe Deewj pevelee heešea keâer hejepeÙe kesâ keâejCe; Dee"JeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; Fefvoje keâeb«esme keâer Yeejer efJepeÙe kesâ keâejCe; veewJeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; omeJeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe 11JeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; 12JeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; 13JeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; 14JeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe; celeoeve JÙeJenej :meceer#ee; celeoeve JÙeJenej kesâ DeOÙeÙeve ceW keâef"veeFÙeeb; celeoeve JÙeJenej keâes ØeYeeefJele keâjves Jeeues lelJe; YeejleerÙe celeoelee keâer peeie¤keâlee~

FkeâeF&-47 14JeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe : peveeosMe, 2004 [ELECTION FOR 14th LOK SABHA : MANDATE, 2004]

14JeeR ueeskeâmeYee kesâ ÛegveeJe : heefjheeMJe& : peveeosMe, 2004; leLÙeeW keâe efJeMues<eCe; ØecegKe ue#eCe; peveeosMe, 2004 ØeJe=efòeÙeeb~

Page 161: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(157)

FkeâeF&-48 Yeejle ceW ÛegveeJe megOeej : keâefleheÙe megPeeJe [ELECTORAL REFORMS IN INDIA : SUGGESTIONS]

leejkegbâ[s meceefle keâer efmeHeâeefjMeW; ueeskeâ ØeefleefveefOelJe (mebMeesOeve) DeefOeefveÙece, 1996 Éeje DeefOeefveÙece efkeâS ieS ÛegveeJeer megOeejeW hej ØemleeJe; ÛegveeJe megOeejeW hej Deefleefjòeâ ØemleeJeeW keâe meej; ÛegveeJe megOeej nsleg efveJee&Ûeve DeeÙeesie keâe Âef°keâesCe efpeve hej jepeveereflekeâ oueeW kesâ meeLe ÛeÛee& peejer~

FkeâeF&-49 Yeejle ceW efveJee&Ûeve DeeÙeesie : mebie"ve, keâeÙe& SJeb Yetefcekeâe

[THE ELECTION COMMISSION IN INDIA :

ORGANIZATION, FUNCTIONS AND ROLE]

Yeejle ceW efveJee&Ûeve DeeÙeesie : mebjÛevee SJeb mebie"ve; yengmeomÙeerÙe efveJee&Ûeve DeeÙeesie; ÛegveeJe DeeÙeesie kesâ keâeÙe&; keäÙee efveJee&Ûeve DeeÙeesie Skeâ efve<he#e Deewj mJelev$e mebmLee nw? efveJee&Ûeve DeeÙeesie : DeeueesÛevee šer. Sve. Mes<eve keâer efJeJeeoemheo Yetefcekeâe; efveJee&Ûeve DeeÙeesie kesâ hegveie&"ve nsleg megPeeJe; efveJee&Ûeve DeeÙeesie keâer efve<he#elee?

FkeâeF&-50 Yeejle ceW DeuhemebKÙekeâeW, DevegmetefÛele peeefleÙeeW SJeb DevÙe efheÚÌ[s Jeieex keâer jepeveerefle

[POLITICS OF MINORITIES, SCHEDULES CASTES AND

OTHER BACKWARD CASTES]

DeuhemebKÙekeâeW keâer jepeveerefle; DeuhemebKÙekeâeW mes DeefYeØeeÙe; DeuhemebKÙekeâeW keâe keâuÙeeCe; Yeejle ceW DeuhemebKÙekeâeW keâer ßesefCeÙeeb; Yeejle ceW Oece& hej DeeOeeefjle DeuhemebKÙekeâ; cegefmuece DeuhemebKÙekeâ; F&meeF& Deuhe mebKÙekeâ; efmeKe DeuhemebKÙekeâ; Yeejle ceW Yee<ee hej DeeOeeefjle DeuhemebKÙekeâ; Yeejle ceW DevegmetefÛele peeefle SJeb pevepeeefleÙeeW keâer jepeveerefle; efheÚÌ[s JeieeX, DevegmetefÛele peeefleÙeeW SJeb pevepeeefleÙeeW keâer henÛeeve; DevegmetefÛele peeefleÙeeW SJeb pevepeeefleÙeeW kesâ efueS Deej#eCe SJeb megefJeOeeSb; efheÚÌ[er peeefle DeeÙeesie : ceC[ue DeeÙeesie keâer efjheesš& hej efJeJeeo; Deej#eCe keâer jepeveerefle; DevegmetefÛele peeefleÙeeW keâer jepeveereflekeâ Yetefcekeâe~

FkeâeF&-51 Yeejle ceW efnbmee SJeb DeelebkeâJeeo keâer jepeveerefle

[POLITICS OF VIOLENCE AND TERRORISM]

Deevoesueve keâer jepeveerefle mes DeefYeØeeÙe; Yeejle ceW Deevoesueve keâer jepeveerefle; JeecehebLeer G«eJeeo : mesvee mebIe<e&; Deevoesueve kesâ keâejCe; Yeejle ceW DeevoesueveeW keâe efJeMes<eleeSb; Deevoesueve kesâ heefjCeece Deewj Gvekeâes meceehle keâjves kesâ GheeÙe; Yeejle ceW DeelebkeâJeeo; peccet-keâMceerj jepÙe ceW DeelebkeâJeeo; Yeejle ceW DeelebkeâJeeo keâer jeskeâLeece nsleg efkeâS ieS GheeÙe; DeelebkeâJeeo keâer meceeefhle Ùee DeelebkeâJeeo keâes efveÙebef$ele keâjves kesâ GheeÙe~

Page 162: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(158)

FkeâeF&-52 YeejleerÙe jepeveerefle : Yee<ee Deewj Mewueer [INDIAN POLITICS : IDIOMS AND STYLE]

YeejleerÙe jepeveerefle keâer Mewueer : cee@efjme peesvme cee@[ue; cee@efjme peesvme kesâ efJeÛeejeW keâe DeeueesÛeveelcekeâ cetuÙeebkeâve; YeejleerÙe jepeveereflekeâ keâer Mewueeriele efJeMes<eleeSb~

FkeâeF&-53 YeejleerÙe jepeveerefle ceW DeeOegefvekeâlee Deewj hejcheje [INDIAN POLITICS : MODERNITY AND TRADITION]

hejchejeJeeoer jepeveereflekeâ JÙeJemLee kesâ ue#eCe; YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee ceW hejchejeJeeefolee kesâ lelJe; DeeOegefvekeâ jepeveereflekeâ JÙeJemLee kesâ ue#eCe; YeejleerÙe jepeveereflekeâ JÙeJemLee ceW DeeOegefvekeâlee kesâ lelJe; Yeejle keâe jepeveereflekeâ DeeOegefvekeâerkeâjCe; Ssefleneefmekeâ efJekeâeme; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-54 Yeejle keâer jepeveereflekeâ mebmke=âefle [POLITICAL CULTURE OF INDIA]

jepeveereflekeâ mebmke=âefle kesâ DeefYeØeeÙe; Yeejle keâer jepeveereflekeâ mebmke=âefle; DeefYeØeeÙe; Yeejle keâer jepeveereflekeâ mebmke=âefle kesâ DeeOeej; ceeÙejve Jeervej kesâ efJeÛeej : Yeejle keâer jepeveereflekeâ mebmke=âefle : efJeMes<eleeSb~

FkeâeF&-55 ueeskeâlev$e Deewj je°erÙe SkeâerkeâjCe [DEMOCRACY AND NATIONAL INTEGRATION]

je°^erÙe Skeâlee kesâ ceeie& ceW yeeOeeSb; je°erÙe Skeâlee keâer ®keâeJešeW keâe efvejekeâjCe; DeeefLe&keâ efJekeâeme Deewj Skeâlee; je°erÙe SkeâerkeâjCe keâer efoMee ceW efkeâS ieS ØeÙelve~

FkeâeF&-56 jepeveerefle keâe DehejeOeerkeâjCe [CRIMINALISATION OF POLITICS]

jepeveerefle kesâ DehejeOeerkeâjCe keâe DeeMeÙe; jepeveerefle keâe DehejeOeerkeâjCe : GoÙe Deewj efvejvlej yeÌ{les ngS og°›eâ kesâ keâejCe; jepeveerefle keâe DehejeOeerkeâjCe : yeÌ{les ngS ÛejCe Deewj Jele&ceeve efmLeefle; jepeveerefle kesâ DehejeOeerkeâjCe kesâ og<heefjCeece; jepeveerefle keâe DehejeOeerkeâjCe : efmLeefle ceW megOeej nsleg GheeÙe~

FkeâeF&-57 Yeejle ceW hegefueme ØeMeemeve : keâevetve Deewj JÙeJemLee kesâ mevoYe& ceW [POLITICAL ADMINISTRATION IN INDIA : IN THE

CONTEXT OF LAW AND ORDER]

Yeejle ceW hegefueme ØeMeemeve ceW kesâvõerÙe mejkeâej keâer Yetefcekeâe; jepÙeeW ceW hegefueme

Page 163: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(159)

ØeMeemeve; efpeuee hegefueme ØeMeemeve; YeejleerÙe hegefueme JÙeJemLee; Ûeeefjef$ekeâ efJeMes<eleeSb; YeejleerÙe hegefueme : efJekeâeme keâer ogefJeOeeSb; Yeejle ceW hegefueme keâer yeoueleer ngF& Yetefcekeâe : megOeej Deewj Øeefleyeælee; keâevetve Deewj JÙeJemLee keâer DeefYeOeejCeeDeeW mes leelheÙe&; keâevetve Deewj JÙeJemLee keâer efyeieÌ[leer efmLeefle : DeebkeâÌ[eW kesâ mevoYe& ceW; keâevetve – JÙeJemLee keâer efmleefle efyeieÌ[ves kesâ keâejCe; keâevetve-JÙeJemLee ØeMeemeve ceW megOeej : keâeflehe megPeeJe; efve<keâ<e&~

FkeâeF&-58 Yeejle ceW ueeskeâlev$e : meyeue Deewj ogye&ue he#e [INDIA'S DEMOCRACY : THE STRONG AND THE WEAK

POINTS]

Yeejle ceW ueeskeâlev$e; Yeejle ceW mebmeoerÙe ueeskeâlev$e keâer ogye&ueleeSb; YeejleerÙe ueeskeâlev$e kesâ meyeue lelJe; mebmeoerÙe ueeskeâlev$e keâes megÂÌ{ yeveeves nsleg megPeeJe; Yeejle ceW ueeskeâlev$e keâe YeefJe<Ùe~

FkeâeF&-59 Yeejle ceW mebmeoerÙe ueeskeâlev$e keâe efJekeâuhe : DeOÙe#eerÙe ueeskeâlev$e keâe cee@[ue

[ALTERNATIVE OF PARLIAMENTARY DEMOCRACY IN

INDIA : THE CASE FOR PRESIDENTIAL DEMOCRACY]

Yeejle ceW mebmeoerÙe Meemeve-ØeCeeueer : DeewefÛelÙe Yeejle ceW mebmeoerÙe JÙeJemLee keâe ef›eâÙeevJeÙeve; DevegYeJeelcekeâ $egefšÙeeb; Yeejle kesâ efueS Jewkeâefuhekeâ {ebÛes keâer leueeMe : ØeesHesâmej Jeer. Deej. cesnlee kesâ efJeÛeej; Yeejle kesâ efueS DeOÙe#eelcekeâ JÙeJemLee keâe Øeefleceeve : efJekeâuhe; Meemeve ceW Decejerkeâer Je øeWâÛe (cee@[ue); Yeejle kesâ efueS øeWâÛe cee@[ue keâer GheÙegòeâlee; je°heefle ØeCeeueer Yeejle kesâ efueS efJekeâuhe veneR nes mekeâleer; Yeejle ceW mebmeoerÙe ØeCeeueer keâer #eceleeSb~

FkeâeF&-60 YeejleerÙe mebefJeOeeve keâer keâeÙe&ØeCeeueer keâer meceer#ee [REVIEW OF THE WORKING OF THE INDIAN

CONSTITUTION]

DeeÙeesie kesâ ie"ve keâe GösMÙe; mebefJeOeeve meceer#ee DeeÙeesie keâe ØeefleJesove: ØecegKe efmeHeâeefjMeW; GÛÛe heoeW hej efveÙegefòeâÙeeB; YeškeâeJe kesâ mebkesâle~

Page 164: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(160)

MAPS-12

Devleje&°^erÙe mebie"ve

FkeâeF&-1 Devleje&°erÙe mebie"ve : efJe<eÙe ØeJesMe

Devleje&°erÙe mebie"ve keâe DeLe&, Devleje&°^erÙe mebie"ve keâer DeeJeMÙekeâlee, Devleje&°^erÙe mebie"ve kesâ efJekeâeme ceW meneÙekeâ lelJe, Devleje&°erÙe mebie"ve kesâ GösMÙe, Devleje&°^erÙe mebie"ve kesâ DeeOeej, Devleje&°^erÙe mebie"ve kesâ efJekeâeme keâer hetJee&hes#eeÙeW~

FkeâeF&-2 Devleje&°erÙe mebie"ve : heefjYee<ee SJeb Øeke=âefle

Devleje&°erÙe mebie"ve keâer heefjYee<ee, Devleje&°erÙe mebie"ve keâer efJeMes<eleeSb, Devleje&°^erÙe mebie"ve keâe JeieeakeâjCe, Devleje&°erÙe mebie"ve keâer Øeke=âefle, Devleje&°erÙe mebie"ve keâe mecekeâeueerve DeOÙeÙeve~

FkeâeF&-3 Devleje&°erÙe mebie"ve keâe efJekeâeme

Devleje&°erÙe mebie"ve keâe mewæeefvlekeâ efJekeâeme – Meeefvle ÙeespeveeSB, Devleje&°^erÙe mebie"ve keâe meebmLeeefvekeâ efJekeâeme-ØeejefcYekeâ Ùegie mes 1815 lekeâ, 1815 mes 1920 lekeâ- kebâmeš& Dee@Heâ Ùetjeshe, nsie meccesueve, Devleje&°erÙe ØeMeemekeâerÙe mebIe~

FkeâeF&-4 je°^ mebIe keâer mLeehevee

je<š^ mebIe kesâ efJeÛeej keâe pevce Deewj efJekeâeme, Meeefvle ÙeespeveeÙeW, hesefjme Meeefvle meccesueve, je°^ mebIe keâer mLeehevee, je° mebIe keâer Øeke=âefle, je°mebIe keâer mebefJeoe, je° mebIe keâer meomÙelee~

FkeâeF&-5 je°^ mebIe keâe mebie"ve : meYee

meYee keâer mebjÛevee, yew"keâ, celeoeve ØeCeeueer, meefceefleÙeeB, meYee kesâ keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB, meYee keâer Yetefcekeâe~

FkeâeF&-6 je°^ mebIe keâer heefj<eo

mebjÛevee, DeefOeJesMeve, celeoeve, keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB, Yetefcekeâe~

FkeâeF&-7 je°^ mebIe keâe meefÛeJeeueÙe

meefÛeJeeueÙe keâe mebie"ve, meefÛeJeeueÙe kesâ keâeÙe&, cenemeefÛeJe kesâ keâeÙe& SJeb Yetefcekeâe~

FkeâeF&-8 mLeeÙeer Devleje&°erÙe vÙeeÙeeueÙe

vÙeeÙeeueÙe keâer mLeehevee, vÙeeÙeeueÙe keâer mebjÛevee, vÙeeÙeeueÙe kesâ keâeÙe&, vÙeeÙeeueÙe keâe #es$eeefOekeâej, vÙeeÙeeueÙe keâe cetuÙeebkeâve~

Page 165: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(161)

FkeâeF&-9 ceQ[sš JÙeJemLee

ceQ[sš JÙeJemLee keâe ØeÙeespeve, ceQ[sš JÙeJemLee keâe efmeæevle, ceQ[sš ØeosMeeW keâe JeieeakeâjCe, ceQ[sš ØeosMeeW hej je°^ mebIe keâe efveÙev$eCe, mLeeÙeer ceQ[sš DeeÙeesie, ceQ[sš JÙeJemLee keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-10 je°^ mebIe kesâ Devleie&le Devleje&°erÙe efJeJeeoeW keâe MeebeflehetCe& meceeOeeve

Devleje&°erÙe efJeJeeoeW kesâ MeeefvlehetCe& meceeOeeve keâe DeLe& SJeb ØeÙeespeve, Devleje&°^erÙe efJeJeeoeW kesâ Øekeâej, efJeJeeoeW kesâ meceeOeeve kesâ Øekeâej, efJeJeeoeW kesâ MeeefvlehetCe& meceeOeeve kesâ meeOeve, je°^ mebIe mebefJeoe ceW MeeefvlehetCe& meceeOeeve keâer JÙeJemLee, JÙeJemLee keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-11 je°^ mebIe kesâ Devleie&le ØeJele&ve keâeÙe&Jeener DeLeJee meecetefnkeâ megj#ee JÙeJemLee

ØeJele&ve keâeÙe&Jeener keâe DeLe& SJeb ØeÙeespeve, meecetefnkeâ megj#ee keâe efmeæevle, je° mebIe mebefJeoe ceW ØeJele&ve keâeÙe&Jeener keâer JÙeJemLee, JÙeJemLee keâe cetuÙeebkeâve, mebefJeoe kesâ MeeefvlehetCe& meceeOeeve SJeb meecetefnkeâ megj#ee JÙeJemLee keâes megÂÌ{ yeveeves nsleg DevÙe cenlJehetCe& ØeÙeeme~

FkeâeF&-12 je°^ mebIe kesâ keâeÙeeX keâe cetuÙeebkeâve

je°^ mebIe keâer GheueefyOeÙeeB SJeb DemeHeâueleeÙeW, je°^ mebIe keâer DemeHeâuelee kesâ keâejCe-meebefJeOeeefvekeâ oes<e, mebie"ve mecyevOeer oes<e, meomÙeeW keâe oes<e, efve<keâ<e&~

FkeâeF&-13 mebÙegòeâ je°^ keâer mLeehevee

mebÙegòeâ je°^ kesâ efJeÛeej keâe pevce Deewj efJekeâeme, Ùegæesòej Devleje&°erÙe mebie"ve kesâ mecyevOe ceW mejkeâejer Iees<eCeeÙeW Je meccesueve – uebove keâer Iees<eCee, Dešueebefškeâ Ûeeš&j, mebÙegòeâ je°^ Iees<eCee, ceemkeâes Iees<eCee, lesjneve meccesueve, [cyeeš&ve-Deeskeäme meccesueve, Ùeeuše meccesueve, mesveøeâebefmemkeâes meccesueve, mebÙegòeâ je° keâer mLeehevee~

FkeâeF&-14 mebÙegòeâ je°^ keâe Ûeeš&j

ØemleeJevee, mebÙegòeâ je° kesâ GösMÙe, mebÙegòeâ je°^ kesâ efmeæevle, je°mebIe leLee mebÙegòeâ je°^ meceeveleeÙeW SJeb DemeceeveleeÙeW~

FkeâeF&-15 mebÙegòeâ je°^ ceW meomÙelee keâer mecemÙee

meomÙelee, meomÙelee kesâ Øekeâej, meomÙelee keâer MeleX, meomÙelee keâer mecemÙee, meecÙeJeeoer Ûeerve kesâ ØeefleefveefOelJe keâer mecemÙee, efJeYeeefpele jepÙeeW keâer mecemÙee, meomÙelee keâe efveuecyeve SJeb heefjlÙeeie, meomÙeeW keâe efve<keâemeve~

FkeâeF&-16 mebÙegòeâ je°^ kesâ ØeOeeve Debie : cenemeYee

cenemeYee keâe DeLe& SJeb ØeÙeespeve, mebjÛevee, DeefOeJesMeve, meefceefleÙeeB, celeoeve

Page 166: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(162)

ØeCeeueer, cenemeYee ceW iegšerÙe ef›eâÙeekeâueehe, keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB, cenemeYee keâer yeoueleer Yetefcekeâe, cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-17 megj#ee heefj<eo

mebjÛevee, yew"keâ, meefceefleÙeeB Je meneÙekeâ Debie, celeoeve ØeCeeueer, efve<esOeeefOekeâej (Jeeršes) keâer mecemÙee, JeeršeW ØeÙeesie keâe yeouelee Øeefleceeve, megj#ee heefj<eo kesâ keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB, keâeÙeeX keâe cetuÙeebkeâve, megj#ee heefj<eo Meerle Ùegæ kesâ he§eeled~

FkeâeF&-18 DeeefLe&keâ SJeb meeceeefpekeâ heefj<eo

mebjÛevee, celeoeve ØeCeeueer, meneÙekeâ Debie, heefj<eo kesâ keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeb, keâeÙeeX keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-19 Devleje&°erÙe vÙeeÙeeueÙe

mebjÛevee, vÙeeÙeOeerMeeW keâer ÙeesiÙelee, keâeÙee&JeefOe SJeb efveJee&Ûeve, vÙeeÙeeueÙe kesâ keâeÙe& : vÙeeefÙekeâ SJeb hejeceMee&lcekeâ keâeÙe&, vÙeeÙeeueÙe keâe #es$eeefOekeâej : SefÛÚkeâ Je Jewkeâefuhekeâ DeefveJeeÙe& #es$eeefOekeâej, vÙeeefÙekeâ efveCe&ÙeeW keâes ueeiet keâjves keâer JÙeJemLee, vÙeeÙeeueÙe Éeje efveCeeale cenlJehetCe& efJeJeeo, cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-20 meefÛeJeeueÙe

meefÛeJeeueÙe keâe mebie"ve, keâce&ÛeeefjÙeeW keâe ÛeÙeve, meefÛeJeeueÙe keâe mJelev$e Je Devleje&°erÙe mJe¤he, meefÛeJeeueÙe kesâ keâeÙe&, cenemeefÛeJe keâer efveÙegefòeâ, keâeÙe&keâeue, keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB, cenemeefÛeJe heo keâes MeefòeâMeeueer yeveeves Jeeues keâejkeâ, Meerle Ùegæesòej keâeue ceW cenemeefÛeJe keâer Yetefcekeâe~

FkeâeF&-21 vÙeeme heefj<eo

vÙeeme efmeæevle SJeb vÙeeme JÙeJemLee kesâ ØeosMe, vÙeeme mecePeewles, vÙeeme heefj<eo: mebjÛevee, celeoeve ØeCeeueer, keâeÙe& SJeb MeefòeâÙeeB, cetuÙeebkeâve, DemJeMeeefmele ØeosMeeW kesâ mecyevOe ceW mebÙegòeâ je° keâer JÙeJemLee~

FkeâeF&-22 efJeefMe° DeefYekeâjCe

efJeefMe° DeefYekeâjCe keâe DeLe& SJeb ØeÙeespeve, meeceevÙe ue#eCe, JeieeakeâjCe, Devleje&°erÙe ßece mebie"ve, Devleje&°erÙe otj mebÛeej mebIe, Devleje&°^erÙe cegõe keâes<e, Devleje&°erÙe hegveefvecee&Ce leLee efJekeâeme yeQkeâ (efJeÕe yeQkeâ), Devleje&°erÙe veeieefjkeâ efJeceeveve mebie"ve, Devleje&°erÙe hejceeCeg Tpee& DeefYekeâjCe, KeeÅe SJeb ke=âef<e mebie"ve, mebÙegòeâ je°^ efMe#ee, efJe%eeve leLee mebmke=âefle mecyevOeer mebie"ve (Ùetvesmkeâes) mebJe&osMeerÙe [ekeâ mebIe, efJeÕe ceewmece efJe%eeve mecyevOeer mebie"ve, efJeÕe mJeemLÙe mebie"ve~

Page 167: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(163)

FkeâeF&-23 mebÙegòeâ je°^ Deewj efvejŒeerkeâjCe

efvejŒeerkeâjCe keâe GösMÙe, Fefleneme, Ûeeš&j ceW efvejŒeerkeâjCe mecyevOeer JÙeJemLee, mebÙegòeâ je° Éeje heeefjle Mem$e heefjmeerceve Deewj efvejm$eerkeâjCe mecePeewles, Mem$e efveÙeb$eCe SJeb efvejm$eerkeâjCe hej ceneMeefòeâÙeeW kesâ ceOÙe mechevve ØecegKe efÉhe#eerÙe mecePeewles, yenghe#eerÙe mecePeewles, efvejm$eerkeâjCe kesâ #es$e ceW mebÙegòeâ je°^ keâer Yetefcekeâe, cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-24 mebÙegòeâ je°^ kesâ Devleie&le Devleje&°erÙe efJeJeeoeW keâe MeeefvlehetCe& meceeOeeve

Meeefvle meceeOeeve keâer Øeef›eâÙeeÙeW, Meeefvle meceeOeeve ceW megj#ee heefj<eo, cenemeYee SJeb Devleje&°erÙe vÙeeÙeeueÙe keâer Yetefcekeâe, cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-25 mebÙegòeâ je°^ kesâ Devleie&le ØeJele&ve keâeÙe&Jeener

ØeJele&ve keâeÙe&Jeener keâe DeLe& SJeb GösMÙe, Ûeeš&j ceW ØeJele&ve keâeÙe&Jeener mecyevOeer ØecegKe ØeeJeOeeve Dee›eâceCe Je Dee›eâceCekeâejer jepÙe Je efveOee&jCe, Meeefvle mLeehevee kesâ ØeeefJeefOekeâ GheeÙe, DeeefLe&keâ oC[ JÙeJemLee, mewefvekeâ oC[ JÙeJemLee, mebÙegòeâ je° keâer ØeJele&ve keâeÙe&Jeener DeLeJee meecetefnkeâ megj#ee JÙeJemLee keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-26 mebÙegòeâ je°^ Meeefvle heefjj#ee DeLeJee ‘Ùet.Sve. heerme keâerefhebie’

Meeefvle heefjj#ee keâe DeLe& SJeb GösMÙe, Meeefvle mesveeDeeW keâe ie"ve, heejcheefjkeâ Meeefvle mesveeÙeW, Meeefvle mesveeDeeW keâer otmejer heerÌ{er, Meerle Ùegæesòej keâeue ceW Meeefvle mesveeÙeW~

FkeâeF&-27 mebÙegòeâ je°^ SJeb Devleje&°^erÙe efJeefOe

Devleje&°erÙe mebie"ve SJeb Devleje&°erÙe efJeefOe, Devleje&°^erÙe efJeefOe kesâ efJekeâeme ceW mebÙegòeâ je°^ keâe Ùeesieoeve, cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-28 mebÙegòeâ je°^ Deewj ceeveJe DeefOekeâej

ceeveJe DeefOekeâej, Ûeeš&j keâer JÙeJemLee, ceeveJe DeefOekeâejeW keâe Devleje&°erÙe efyeue, ceeveJe DeefOekeâej mecyevOeer mecePeewles, ceeveJe DeefOekeâej kesâ #es$e ceW mebÙegòeâ je°^ kesâ ef›eâÙeekeâueeheeW keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-29 mebÙegòeâ je°^ Ûeeš&j ceW mebMeesOeve keâer mecemÙee SJeb mecYeeJevee

DeewheÛeeefjkeâ mebMeesOeve Øeef›eâÙee, mebÙegòeâ je°^ JÙeJemLee ceW DeveewheÛeeefjkeâ heefjJele&ve, mebÙegòeâ je°^ ceW megOeej ØemleeJe~

FkeâeF&-30 mebÙegòeâ je°^ : Skeâ DeeueesÛeveelcekeâ cetuÙeebkeâve

mebÙegòeâ je°^ keâer GheueefyOeÙeeB – jepeveereflekeâ efJeJeeoeW keâe meceeOeeve, ÙegæeW keâer jeskeâLeece, GheefveJesMeJeeo keâe Gvcetueve, ceeveJeeefOekeâejeW keâes Øeeslmeenve, mebÙegòeâ je° kesâ meerceeyevOe, mebÙegòeâ je°^ : Meerle Ùegæ kesâ he§eele, efve<keâ<e&~

Page 168: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(164)

FkeâeF&-31 #es$eerÙe mebie"ve

#es$e, #es$eJeeo SJeb #es$eerÙe mebie"veeW keâe JeieeakeâjCe-#es$eerÙe Øeeflej#ee mebie"ve, #es$eerÙe DeeefLe&keâ mebie"ve SJeb yengösMeerÙe #es$eerÙe mebie"ve, #es$eerÙeleeJeeo SJeb meeJe&YeewceJeeo, #es$eerÙe mebie"veeW keâe Fefleneme, mebÙegòeâ je°^ Deewj #es$eerÙe mebie"ve, ØecegKe #es$eerÙe mebie"veeW – veešes SJeb ÙetjesheerÙe mebIe keâe cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-32 oef#eCe SefMeÙeeF& #es$eerÙe menÙeesie mebIe (o#esme)

oef#eCe SefMeÙee, oef#eCe SefMeÙee ceW #es$eerÙe menÙeesie, ‘o#esMe’ kesâ GösMÙe, efmeæeble, mebjÛevee, efMeKej meccesueve, ieefleefJeefOeÙeeB SJeb GheueefyOeÙeeB, cetuÙeebkeâve~

FkeâeF&-33 efJeÕe JÙeeheej mebie"ve

‘iewš’, ‘iewš’ SJeb efJeMJe JÙeeheej mebie"ve ceW Devlej, efJeMJe JÙeeheej mebie"ve kesâ GösMÙe, keâeÙe&, mebjÛevee, ceefv$emlejerÙe meccesueve, cetuÙeebkeâve~

Page 169: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(165)

PGSTAT-01

Mathematical Analysis

Unit-1 Integral as a function of a parameter. Differentiation within sign

of integration. Fourier series, Functions of bounded variation.

Absolutely continuous functions. Riemann Satieties integral

Basic theorems.

Unit-2 Metric spaces, Open and closed sets, Convergence of Sequences.

Completeness of Rn . Baire's theorem, Contor's ternary set as example of a perfect set which is new here dense.

Unit-3 Continuous and uniform continuity of a function from a Metric

space to a Metric space. Compact spaces and compact sets. Continuity and compactness.

PGSTAT-02

Probability and Distribution

Unit-1 Probability space of a random experiment, probability measures,

random variable as a measurable function, -field induced by a

sequence of random variables, decomposition of distribution functions in purely discrete, absolutely continuous and singular

components.

Unit-2 C1 – inequality, Cauchy-Sehwart/inequality. Holder inequality.

Minkowski inequality. Jensen inequality. 1 yapunas inequality.

Kolmogorov inequality. Hajek-Renyki inequality. Sequence of

distribution functions. Helly Bray theorem.

Unit-3 Different types of convergence of sequence of random variables,

distribution function of random vectors. Weak and strong law of

large numbers. Klinnchin. Borel and Kolmopomy theorems.

Borel Cantelli lemmas and Zero-one Law.

Unit -4 Characteristic function, inversion theorem, Continuity theorem, One dimensional central limit problem : Lindeberg-levy.

Lyapunov. Lindeberg-levyapunov. Lindeberg-Feller theorems.

PGSTAT-03

Statistical Inference

Unit-1 Estimation : Sufficiency, Completeness, Rao-Blackwell theorem,

Page 170: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(166)

Lehman Scheffe theorem, Cramer-Rao inequality, minimal

sufficiency. Completeness Bounded complelteness, Aneittary

statistics.

Unit -2 Basu’s theorem onindepenence of Statistics, Exponential family.

Bhattacharya bound. Chapman Robbins and Kiefer (CRK) bound. Maximum likelihoodestimation. Zehna theorem for

invariance, Cramer theorem for weak consistency, asymptotic

normality.

Unit -3 BAN and CAN estimators, asymptotic efficiency, relation

between confidence estimation and hypotesis testing.

Generalized Neyman Pearson lemma, UMP tests for

distributions with MPR. I.R. tests and their properties. UMPU tests, similar regions, Neyman structure, Invariant tests.

PGSTAT-04

Linear Models and Design f Experiments

Unit-1 Linear Estimation – estimable functions, estimation and error

space. Best linear unbiased estimate (BLUE). Markos theorem,

distribution of quadratic form, Estimable linear hypothesis, generalized F and t tests.

Unit -2 Analysis of Variance Two-way classification with equal number

of observations per cell and Tukey’s test, general two way

classification. Analysis of covariance, 2n, 32 and 33 factorial

experiments, complete and partial confounding.

Unit -3 Balanced Incomplete Block Design (BIBD). Construction of

BIBD, intra block and inter block analysis, split plot design.

PGSTAT-05

Survey Sampling

Unit-1 Sampling theory : stratified sampling, post-stratification and

deep stratification, methods of allocation.

Unit -2 Ratio and regression estimators, double sampling in ratio and

regression estimation, cluster sampling with equal cluster

sampling with equal clusters, two stage and multi stage and

multi-stage sampling, non-sampling errors.

Page 171: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(167)

Unit -3 Varying probability sampling with and without replacement,

cumulative total and Lahiri’s methods of selection. Estimation

of population mean. Desraj ordered estimates. Horwi tz-

thempson estimator. Midzuno and Narain system of sampling.

PGSTAT-08

Stochastic Process

Unit-1 Two state Markov sequences, Markov chains, determination of

n-stop transition probabilities. Chapman Kolmogorove

equations, first return and first passage probabilities.

Unit -2 Classification of states, communicating states, periodicity,

stationary probability distributions and limit theorems for

ergodic chains, continuous time.

Unit -3 Markov processes Poisson (point) process, birth and deth

processes, random walk and gambler’s problems.

PGSTAT-09

Decision Theory

Unit-1 Decision theoretic problem as a game, basic elements, optimal

decision rules, unbiasedness, invariance, ordering. Bayes and

minimax principles, generalized Bayes roles, extended Bayes

roles.

Unit -2 Admissibility, completeness, minimal complete class, separating

and supporting hyperplane theorems, minimax theorem,

complete class theorem, equatizer roles, examples, multiple

decision problems.

PGSTAT-10

Multivariate Analysis

Unit-1 Multivariate normal distribution Characteristic function,

Maximum likelihood estimators of the mean vector and

covariance matrix.

Unit -2 Multiple and partial correlation coefficients and their null

sampling distributions. Wishart distribution, Hoffeling’s 12

Mahalanobis D2 and their applications, Discriminant analysis.

mpling.

Page 172: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

PGSTAT - 07 ( P )

Practicals based on PGSTAT - 03, 04 & 05

PGSTAT - 07 ( P )

Page 173: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(168)

PGSTAT-11

Nonparametric

Unit-1 Order statistics, Distribution of maximum, minimum and r-th

order statistic, joint distribution of r-th and s-th order statistic,

distribution of range, confidence intervals for quantiles.

Unit -2 Determine limits, sign test, Wilcoxon test, Median test, Run test,

one sample and two sample location tests.

Unit -3 Application of U-statistic to rank tests, One sample and two

sample reintegers Simirons tests Run tests, Pitman ARE.

PGSTAT-12

Econometries

Unit-1 Linear regression model assumptions, estimation of parameters

by least squares and maximum likelihood methods, tests of

hypothesis and confidence estimation for regression coefficient.

Unit -2 R2 and adjusted R2. point and interval redictors, use of dummy

variables, estimation of parameters by generalized least squares in models with non spherical disturbances.

Unit -3 Seemingly unrelated regression equation (SURE) model and its

estimation, simultaneous equations model, concept of structural

and reduced forms, problem of identification, rank and order

conditions of identifiability, indirect least squares two stage least square.

PGSTAT-13

Demography

F. Ram & K. B. Pathak : Technique, of Demographic analysis.

PGSTAT-04

Practical Based on 10, 11, 12 and 13.

Page 174: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(169)

PGBCH-04 Semester –II

Nutrition and Physiology

1. Basic Concepts - Function of nutrients, Measurement of caloric value of food. Basal metabolic rate (BMR); factors affecting BMR. Recommended dietary allowances.

2. Elements of Nutrition – Dietary requirements of carbohydrates, lipids and proteins. Concepts of protein quality. Essential amino acids, essential fatty acids and their physiological functions.

3. Vitamins and Minerals – Dietary sources, biochemical functions, requirements and deficiency diseases associated with vitamin B complex.

4. Introduction to Physiology. Blood – Composition and functions of plasma, erythrocytes, Leucocytes and thrombocytes. Blood coagulation.

5. Digestive system – Compositions, functions and regulation of saliva, gastric, pancreatic, intestinal and bile secretions.

6. Respiration - Air passages and lung structure, work of breathing and its regulations.

PGBCH-05 Bioenergetics and Metabolism

1. Bioenergetics – General concepts, Biological oxidation – reduction reactions, redox potentials, High energy phosphate compounds – ATP, Phosphate group transfer.

2. Coenxymes and Cofactors – Types and functions of NAD+, FAD, Pyridoxal phosphate and B12 coenzymes.

3. Carbohydrate Metabolism – Glycolysis, Fermentation, TCA cycle, electron transport chain, oxidative phsophorhlation, gluconeogenesis, Energetics and regulation of metabolic cycles.

4. Amino acids – Types and classification, General reactions of amino acids metabolism, transamination, decarboxylation,

Page 175: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(170)

deamination. Special metabolism of methionine, tryptophan and leucine.

5. Urea Cycle – Metabolism and regulation.

PGBCH-06 Semester –II

Practicals based on PCBCH 04 and PCBCH-05

1. Tests for amino acids

2. Separation and identification for amino acids by paper

chromatography.

3. Ascorbic acid (Vitamin C) Measurement by titrimetric method

using dye DCPIP.

4. Microscopic study of blood cells.

5. Urea estimation of biological samples by colorimetic method

Semester III

PCBCH – 07 Microbiology and Immunology

PCBCH – 08 Enzymology and Enzyme Technology

PCBCH – 09 Practical based on PCBCH-07 and PCBHC-08

Semester IV

PCBCH – 10 Basic Biotechnology

PCBCH – 11 Industrial Biochemistry

PCBCH – 12 Practical based on PCBCH-10 and PCBCH-11

Page 176: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(171)

PGD-ESD

POST GRADUATE DIPLOMA IN ENVIRONMENT AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT

PGD-ESD – 01

Integrated Environmental Management : Rural and Urban

Block-01 : Evolving Concepts and Principles.

Unit-01:

Integrated Environmental Management, Sustainable

Development, Principles for Sustainable Development

Pathways to Substainability , Approaches to Sustainable

Development, Considering social, Economic and human

capital for sustainable development.

Unit -02: Integrating Environemnt in to Rural Development -

Rural Development, Paradigms of Rural Development,

Managing Common Goods, Policies and Planning for

rural diversification, Managing Health and Environment,

Management of Drinking Water and Sanitation,

Education, Land Holding and Tenure.

Unit -03: Integrating Environment into Urban Development-

City life, The city as a System, Site and Location, city

Planning and the Environment, Pollution in the city,

Bringing Nature to the city, Solid waste Management,

Human Settlement – Slums, Security and shelters,

Urban planning and the shelter sector, Development

and Evictions, Transparency and Participation in

Governance,

Unit -04: Environmental Management Systems-

Environmental Management System, Initial

Environmental Examination/Review (IEE) Environmental

Impact Assessment, Environmental Auditing (EA), ISO

14000, National Environmental Quality Standards.

Page 177: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(172)

Block -2 : Sectoral Approaches

Unit -05 Sustainable Agriculture-

Agriculture : Traditional to Modern Farming, Systems, Sustainable Agriculture : Philosophy, Basic Concepts, Goals, Elements and Practices,

Unit -06: Sustainable Forestry Management-

Forest Management, Productivity Management, Community Forestry, Farm Forestry, Logging and Forest Industries, Need for Sustainable Forest Management Policy, What need to be done, The Development Sustainable Forestry Context, South Asia.

Unit -07; Water Resource Management -

Coastal Resources, Wetland resources, Aquaculture Resources, Integrated Irrigation Management,

Unit -08: Industrial Waste Management-

Industrial Waste Management, Waste Management Policy at Enterprise Level, Motivation and Barriers,

Block -3: Dimensional Approaches

Unit -09: Economic Dimensions-

How resource can be used, Internalizing the Externalities, Discount Factor, Cost Benefit, analysis, cost Espectiveness Analysis, Market based incentives and disincentives.

Unit -10: Technological Dimensions

Technology and Environment, Perspectives, Relationship of Technology with socio-economic Factors, Environmental Technology, Role of Environmental Sociology, Cooperation between the Socio-environmental Sciences and Technology, Encouragement of Regional Level Development, Six perspectives: a response, the context, the conclusion.

Unit -11: Soco-Cultural Dimensions

Community, Participation and Community Mobilization, People's Involvement and Empowerment, Women

Page 178: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(173)

Development, Gender and Feminism, Involving male and female communities in integrated environmental management.

Unit -12: Ethical And Moral Dimensions

Ethical use of Natural Resources, Three views about Nature, Attitudes Towards Nature, Environmental Justice, Environmental Racism, Religious Teachings about Environment.

Block -4: Governance Approach

Unit -13: Legal Framework-

Constitutional provisions, Environmental Legislations, Environmental law, Environmental Regulations, Environmental Tribunals, Public interest litigations,

Unit -14: Policy Framework-

Policy Development or life cycle of Policy, Implementation stage, Policy instruments, Criteria for choosing instrument.

Unit -15: Institutional Framework-

Agenda 21, Role of institutions in Environemntal Management, Framework of Institutions Environmental Institutions of Pakistan.

Unit -16: Social Framework-

Role of Private Sector and Civil Societies in Environmentaal Management, How public could be engaged, How Individual can Make Difference, Environmental Education, Collective Actions.

Page 179: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(174)

PGD-ESD – 02

TOWARDS PARTICIPATORY MANAGEMENT

Block-01 : Genesis and Concepts Participatory

Management

Unit-01: Introduction

Introduciton to the Basic concepts of Participatory

Management and Development, Philosophy of the

Participatory Approach, Participation as a Process of

Consultation, Visual Tools and Materials Help

Participatory Modes of Ineraction and Empowerment,

Approaches and Methods for Participatory Management

and Development, When Do You Use the Participatory

Approach?, Participatory Rural Appraisal (Pra) as a Basic

Tool for Participatory Management and Development,

Application of the PRA Tools in the Development

Projects, Constraints and Barriers of Participatory

Management and Development.

Unit -02: Historical Perspective

Historical Perspective of the Participatory Management

and Development, Background and Evolution of

Participatory Development, History of Participatory

Management and Development Approach in South Asia

.(Pakistan, India and Bangladesh).

Unit -03: State Policies and Programmes

Introduction, Present Policies and Programmes of

Pakistan, Paksitan's National Conservation Strategy,

Elements of the National Conservation Strategy

Objectives, Operating Principles and Instruments,

Implementation, Arrangements, Action Agenda and

Implementation Strategy , Elements of the General

Organizational Model for NCS Implementation, Operating

Principles, Co-operation with community organizations

and NGOs, NCS core programmes and community

organizations, Institutional Arrangements, structure of

Page 180: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(175)

Community Organisation and Support systems, Financial

Arrangements, Lessons in Community Management.

Unit -04: Models of Participatory Management in South Asia

Why Models? Are Models Helpful or not?, Role of Participatory Management Models in Good Governance, Models of Participatory Management Approaches in South Asia.

Block -2: Approaches and Practices

Unit -05: Participatory Approaches to Environment and

Development

Introduction, Participatory Approaches, Participatory

Development, What has Gone Wrong? The Lesson in

Clear, Principles for Participation, Constraints to

Participation, Overcoming Constraints to Participation,

Community Organization, Necessary Conditions for

social Organization, Participatory Learning. Advantages

of Organization, Disadvantages of NOT Norganizing,

Functions of Organisations, Salient Features of an

Exemplary Community Organization, Threats to

Community Organization, Community Organization and

Women, Significance of Particpatory Approaches in

Empowering People for sustainable Development.

Unit -06: A Model of Urban Development: Orangi Pilot Project:

Background, About Orangi Area and People, Background

of Orangi Pilot Project (Opp), Programs Details,

Autonomous Institutions of OPP, About OPP staff, OPP

Strategy, Finest Achievement of OPP.

Unit -07: Women's Participation in Community Decision

Making

Introduction, Women in Development, Overall Approach,

Programmes, Education and Communication; Women,

Population and health, Women and Water, Five Needs

which can Enhance Women's Participation in Community

Decision Making, Role of women in NGOs for the

Protection of Environment.

Page 181: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(176)

Unit -08: Practical Action

Introduction, The Challenge, Field Practice and Ethics,

Practical Action, Reversals and Reality, Reversals in

Learning, Putting the First last, so what? Start.

Block -3: Programmes and Services

Unit -09: Organizational Change for sustainable Development.

Introduction, The Creation of capacity for change, Contexts of change, Managing Organizational change, Leadership, Innovators and Organizational Culture, Process of Organizational change, case studies of Organizational change, working groups.

Unit -10: Women Participation in Development

Introduction, Linkages between Women and Environment, Women in Environment and Development, Role of Women in Development , Enhancing Women's Participation in Economic Development,

Unit -11: Youth Participation in Development

Background, Yough in Development work-History and Traditions, What is Youth in Development Work? Youth in Development Work as a Profession, Models and Approaches to Youth in Development work, Social Change in Youth in Development work, Applying Freire's ideas to Youth in Development work, What Concerns Young People? Opportunities for Young People, Youth --- Our goals in working with them, Youth as initiators, Youth as activists.

Unit -12: South Asia cooperative Environment Programme (SACEP).

Introduction, Aims, Functions, Organizational Arrangement of SACEP, Financial Arrangements, Programme and Activities.

Block -4: Participatory Resources Management

Unit -13: Participatory Forest Resource Management

What is forestry, What is Participatory?, What type of partnership? What are the orgin of Participatory Forestry?, The Decentralization Debate in the Forestry

Page 182: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(177)

Sector, The Development Sustainable Forestry Context : South Asia.

Unit -14: Participatory Management of Mountain Ecosystems

Introduciton, Fragility of Mountain Eco-systems,

Ecological Role of Mountains; Soil, Vegetation and

Agriculture, Biodiversity, Socio-Economic Considerations,

Environmental Awareness, Legal and Institutional

Mechanisms, Socio Economic Priorities, Sustainable

Agriculture, Management of Biodiversity, Infrastructure

Industry and Energy, Tourism and Urganization,

Networking, Sustainable Mountain Development, the long

Term Vision on sustainable Development of the Hindu

Kush-Himalayas, High Priority Issues, Long-term Goals

for sustainable Development of the HKH, The roles of

Different Agencies and Institutions.

Unit -15: Participatory Coastal Resource Management

Introduction, Integrated Coastal Management – In Theory

and in Practice, Integrated coastal Management a tool for

sustainable Development, Defining the Coastal Zone,

Essential Elements of Integrated Coastal Management,

Putting Theory into Practice: Examination of Coastal

Zone Planning in the Indus Delta, Pakistan; General

Integrated Coastal Management Practice in South Asia

Region, Integrated Coastal Management : South Asia.

Unit -16: Participatory Irrigation Management and Wetland

Conservation

Introduction, Problems in Irrigation Management, The

Participatory Approach, Irrigation and Poverty, Gender

and Participatory Irrigation Management, Participation in

the Irrigation Sector, Water Management , Wetland

Resources, Integrated Wetland Management, Integrated

Wetland and River Basin Management.

Page 183: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(178)

PGD-ESD – 03

AGRICULTURE AND ENVIRONMENT

Block-01 : Environment-Agriculture Relationship.

Unit-01: The Evolution of Agriculture

Agriculture in the Pre-Industrial Era, Agriculture in the Post-Industrial Era, Modern Agriculture,

Unit -02: Agro-Ecosystems

Concept of Agro-ecosystems, Components and Interactions of an Agro-ecosystem, Agro-climatic-Zones.

Unit -03: Impact of Agriculture on Environment

Impact on Natural Resources, Impact on climate change.

Unit -04: Impact of Environment on Agriculture

Environmental Stresses, Climate change and Agriculture, Ozone, Hole and Ultraviolet Radiations.

Unit -05: Sustainability

The New Paradigm, Concept of Sustainability, Parameters of Sustainable Agriculture, Approaches for sustainable Agriculture.

Block - 2: Agro-Environmental Resources: Issues & Challenges

Unit -06: Land

Land Use Dynamics, Land Degradation (Soil Erosion, Soil Health, Problem Soils).

Unit -07: Water

The Hydrological Cycle, Water Resources and Agriculture, Water Stress Conditions, Water Quality, watershed Management.

Unit -08: Biodiversity

Components of Biodiversity, Importance of Biodiversity for Agriculture, Lose of Biodiversity: Threat of Agriculture, Conservation of Biodiversity.

Unit -09: Energy.

The Energy Scenario in Agriculture, Renewable,

Page 184: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(179)

energy Resources, Socio-economic aspects of Energy in Rural Areas, Energy Conservations and Management.

Unit -10: OFF-Farm Inputs

Fertilizers and chemicals, Pesticides, Farm Machinery, Off-Farm Inputs and Air Quality.

Block -3: Strategies for Eco-Friendly Agriculture

Unit -11: Integrated Resource Management

Soil, water and Energy Management, Nutrient Management, Biodiversity Management.

Unit -12: Integrated Farming Systems

Farming System, Organic Farming, Organic Farming-Biodiversity Linkages.

Unit -13: Integrated Disease, Pest and Weed Management

What is integrated Pest Management, From Traditional Pest Control to the IPM Era, Components of IPM, IPM Initiatives.

Unit -14: Society and Agriculture

Infrastructure Development, Policy Support, Institutional Capacity Building, People's Participation: Some Case Studies.

Block - 4: Towards A Greener Future

Unit -15: Imperatives

Food Security, Ecological Security, Technology Transfer and Technologies for Resource Poor Farmers.

Unit -16: New Technologies

Biotechnology in Agriculture, Space, Information and Communication Technologies in Agriculture, What is Post Harvest Technology.

Unit -17: Agriculture Waste Management

Use of Crop Residues, Economy through Recycling, Recycling of Animal Wastes, Reducing Post Harvest Wastage.

Unit -18: Alternative Agriculture

Components of Alternative Agriculture, Agro-forestry, Social Forestry, Plantation Crop, Herbal and Medicinal Plants, Agri-Processing.

Page 185: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(180)

PGD-ESD – 04

UNDERSTANDING THE ENVIRONMENT

Block-01 : Introduction to the Environment.

Unit-01: Introduction to the Environment

Concept of Environment, Limits and Size of

Environment, Types of Environment, Significance of

the Environment, Concept of Biosphere and

Ecosystem.

Unit -02: The Lithosphere

Structure and Composition of the Earth, Components of

the Lithosphere, Properties of Soil, Classification of

Soils, Soil biota and soil Fertility, Beneficial effect of

Organic matter on soil characteristics and productivity.

Block -2: The Atmosphere

Unit -03: The Atmosphere

Composition of Air, Atmospheric Pressure, Solar

Radiation, Radioactive Processes in the Atmosphere,

Seasonal and Daily Variations, Temperature Profile,

Transport Mechanisms, Weather and Climate,

Enhanced Global Warming, Ozone Layer Depletion.

Block -3: Hydrosphere

Unit -04: Hydrosphere

The Structure of the water molecule and its specific

properties, The hydrologic cycle (water cycle),

Composition of hydrosphere, Freshwater environment,

Estuaries, The Oceans.

Page 186: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(181)

PGD-ESD – 05

GLOGALIZATION AND ENVIRONMENT

Block-01 : Global Concerns.

Unit-01: Environmental Dimensions of Globalization

Glogalization and Global Change, Globalization and Environment, Global Environmental Interventions.

Unit -02: Environmental Calamities

Natural Calamities, Earth quakes, Floods, Droughts, Cyclones, Preparedness and Management.

Unit -03: Man Made Disasters

Man-Made Disasters, Toxic wastes, Wars and population displacement, Nuclear weapons, Industrial Accidents, Global Warming, Ozone depletion.

Unit -04: MNCs, TNCs and Developing Countries

North-South Divide, TNCs in the era of Neo-Liberal Economic Globalization, Role of IFTs, Flexible production Impact on Labour and Environment, Technology Concerns, Environmental Standards.

Block -2: Global Responses

Unit -05: International Summits and Declaration

Treaties, Protocols and Declarations, History of Environmental Negotiations, some important Declarations, From Declaration to Implementation, Global Environment Facility.

Unit -06: International Environmental Laws & Agreements

General Principles of International Environmental law. International Environmental Policy – South Perspectives, Important International Environmental Agreements, Environmental Laws – Their implication of South Asia.

Unit -07: U.N. Agencies Role

Structure of the United Nations, UN's Environmental Agenda, UN Agencies Role, Obstacles for an effective UN Role, Future Role of UN, Bretton Woods Institutions.

Page 187: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(182)

Unit -08: Environment in Multilateral Perspective

International Standards and Environmental Trade, Trade-Environment Trade of – Policy Initiation, WTO and Environment, Work Programme on Committee on Trade and Environment, The Role of the World Bank, Multilateral Agreements.

Block – 3: Global Movements Experiences

Unit -09: South Asian Response to Environmental Concerns.

Environmental concerns and Developing Countries, Environmental Concerns of South Asia, South Asian Response to Environmental Concerns, Governmental Commitment towards Environmental Concerns in South Asia.

Unit -10: Non Governmental Agencies Initiatives

Origin, Structure and Ideology of NGOs, NGOs and MNC's Links, NGOs versus Socio-Political Movements, Alternative NGO's.

Unit -11: People's Initiatives

Distinction between NGOs and people's initiative , Globalization : People's Response, Pakistan's experience, Bangladesh experience.

Unit -12: Case Studies and Alternatives

Globalization and Implications, Globalization Debates, Lessons from the Past, South Asian Scenario, People Resistance, Alternatives, Summing up.

Page 188: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(183)

PGD-ESD – 06

SUSTAINABLE DEVELOPMENT ISSUES AND CHALLENGES

Block-01: Introduction to Sustainable Development.

Unit-01: What is Sustainable Development

Introduction, Meaning of Sustainability, Development and Sustainable Development, Origins of Sustainable Development, Definitions of Sustainable Development (Dimensions and Concepts),

Unit -02: Parameters of Sustainable Development

Introduction, Concepts of Carrying Capacity, Inter-generation Equity and Justice (Global, Regional and Country levels), Intra-generational Equity and Justice (Global, Regional and Country levels), Gender Disparity, Diversity (Social, Cultural Knowledge Bio).

Unit -03: Approaches to the study of sustainable Development.

Introduction, Positivist Approach, Multi-dimensional Approach, Eco-System Approach, Indigenous Views.

Unit -04: Issues and Challenges

Introduction, Sustainable Economic Growth, Achieving Sustainable Livelihood, Responsibilities and making them pay.

Block -2: Development Issues

Unit -05: Natural Resource Exploitation

Introduction, Historical Perspective and stages of Development, Sector-wise Parameters of Sustainable Development, Defence and Armament, Quest for Comfort.

Unit -06: Patterns of Industrialisation

Introduction, Industrialisation Historical Perspective, Industrialisation: Regional Perspective, Forms of Industrialisation, Impact of Globalization.

Unit -07: Inequitable Growth

Indicators of Inequality, Development and Exclusion, Bridging the Gap.

Page 189: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(184)

Unit -08: Regional And Global Issues

Regional Issue, Global Issue

Block -3: Initiatives Towards Sustainable Development

Unit -09: State Initiatives

Legislative Measures, Judicial Interpretations, Institutional Mechanisms.

Unit -10: Regional Initiatives

Initiatives by Regional Organisations, SAARC Initiatives, Institutional Mechanisms.

Unit -11: Global Initiatives

Major Conferences on Environment and Development, International Conventions/ Agreements on Sustainable Development, International Agencies, Roadblocks to Gloal Initiatives.

Unit -12: Civil Societies and Community Initiatives

Rio-Scattle&Geneva, Civil Society Initiative in the Regional Context, Country Based civil societies Initiatives.

Block -4: Strategy for Sustainable Development

Unit -13: Community Knowledge

Traditional knowledge, Modern Scientific knowledge, Integration of Scientific and Traditional knowledge for sustainable Development,

Unit -14: Harness Technology

Concept of Harness Technoloy, Human Resource Development, Agriculture, Industry, Natural Resources, Harnessing Technology: The Asian Context.

Unit -15: Innovative Practices

Innovation and Industry, Recycling and Reuse, Innovative practices in Agriculture and Forestry, Community Participation, Water and Energy, Information and Communication Technology

Unit -16: Cooperation and Partnership

Participation of the Government, Non-Governmental Organisations, Cooperatives and sustainable Development, Technology Networks, Regional Cooperation and Partnership in South Asia, People's Participation and Movements.

Page 190: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(185)

PGD-ESD – 07

ENERGY AND ENVIRONMENT

Block-01 : Energy and Environment : Current Concern.

Unit-01: Energy and Development The Energy Economy

Energy in Relation to Economic Development, Energy Demand of Growing Population and Industrialization, Earth's Energy Resource Bases, 'Carrying Capacity' of Earth's Energy Base,

Unit -02: Energy Consumption

Pattern of Energy Consumption, World Energy Demand and Future Projection, Energy Units and the Growth of Electricity Consumption,

Unit -03: Energy Production Technologies

Renewable and Nonrenewable Sources of Energy, Hydel (hydroelectric) Power.

Unit -04: Environmental Impact of Energy Production and Use

Climate Change and Global Warming, Deforestation, and its impact on Global warming, Problem of Mega Dam, Nuclear Hazards and impact of Globalization,

Unit -05: The North South Debate

Issue of desperate Needs and Consumption , Global Agreements and Agreements and Arrangements,

Block -2 Energy Policy, Planning And Administration

Unit -06: Energy Policy and Administration

Aspects of Energy and Environmental Policies, Interrelationship between Energy, Environment and Development, International Energy and Environmental Policies.

Unit -07: Policy Issue in Energy Use and Environmental Planning

Mainstream Approaches to energy Use and Environmental Planning, Models of Energy and Environment, Issue of Energy and Environment.

Page 191: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(186)

Unit -08: Political Economy of energy and the Environment

Political Economy of Energy, Complexity of society in Environmental Relationship, Energy consumption and its Historical Events.

Unit -09: Energy Policy Alternative

Alternative Energy Policy, Energy Policy for a Sustainable world.

Block -3: Economics of Energy and Environment

Unit -10: Economic Approaches to Energy Problem, Introduction to Energy and Environmental Economics, Economic Approaches to Energy Problem

Unit -11: Micro-Economic Perspective and Macro Linkage.

Economics of Demand and Supply of Energy, Macro Linkage of Energy and Economy, Economics of Climate change.

Unit -12: Social Control of Energy:

Public Policies Related to Energy Facilities Development, Initiatives in Control of Energy, Energy Conservation: Home Energy Saving, Energy and the Poor.

Block -4: Energy Sustainability and Environment

Unit -13: Renewable Energy Resources and Technologies

Renevable Energy – Solar and Wind, Renewable Energy Bio-mass and small Hydro, Renewable Energy Resources and Technologies, Advantages of REnewable over conventional Technologies,

Unit -14: Energy Services and Efficiency Improvement

Energy Services, Linking Supply and Demand, Energy Efficiency Improvement supply side, Energy Efficiency Improvement Demand Side, Energy Conservation- Use of Energy Efficient Appliances and Buildings.

Unit -15: Sustainable Energy for Clean Environment

Changing Existing Patterns of Energy use, 'Cleaning –up' of Fossil and Nuclear Technologies, Switching to Removable Energy sources, Future Energy Scenarios.

Page 192: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(187)

PGD-ESD – 08

NATURAL RESOURCE MANAGEMENT PHYSICAL AND BIOTIC

Block-01 : Introduction to Physical & Biological Resources.

Unit-01: Introduction to Natural Resources

Geographical setting, Physical Feature and Geology,

Climate and Hydrology, People, key issues in Natural

Resource Management, Conservation and protection.

Unit -02: Natural Resources : Physical

Energy Resources, Land resources, Water resources,

Mineral resources and solid waste.

Unit -03: Natural Resources : Biotic Introduction to Biological

Diversity.

Introducing Biodiversity, Defining biodiversity, Measuring

biodiversity, Biodiversity vs. components of biodiversity,

Biodiversity vs. biological resources.

Unit -04: Distribution of global biodiversity part -1

Factors affecting the global distribution of species,

Geological eras and Fossils, Classification of Global

habitat types.

Unit -05: Distribution of Global biodiversity Part – II

Biogeographic regions, Generalised methods of habital

classification, The continuity of ecological units,

Biodiversity hot spots, methods of prioritizing global

biodiversity hot spots.

Block -2: Systematic of Species Diversity (Part –I)

Unit -06: Systemetic of species Diversity (Part –II).

Grouping and naming arganisms, Diversity among the

different groups.

Page 193: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(188)

Unit -07: Systematics of species diversity Part-II Plant

Kingdom.

Unit -08: Systematic of Species diversity Part – III

Diversity in the animal kingdom (Kingdom Animalia). The

Vertebrates.

Unit -09: The Value of biodiversity

Use values of biodiversity, Biodiversity and economics.

Unit -10: Resource use of biodiversity – Part – I

Resource value of biodiversity, Biodiversity and Food

use, Genetic Resources, wood products

Unit -11: Resource Use of biodiversity – Part – II

Medicinal and other health security uses, Ornamental

uses, Energy sources, Domestic Animals, Hunting,

Recreation and tourism, Raw material for industry,

Scientific use.

Block -3: Loss of Global Biodiversity

Unit -12: Loss of Global Biodiversity

Causes of global biodiversity loss, Major impacts of

biodiversity loss, Threatened species, causes of species

extinction, Habitats vulnerable to greater species

extinction, Estimating rates of species extinction.

Unit -13: Conserving biodiversity Part –I

The concept of conserving biodiversity, The different

levels of biodiversity conservation, Different types of

protected areas, Different approaches to conserving

biodiversity, Cultural and religious beliefs, In-situ

conservation of species.

Page 194: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(189)

Unit -14: Conserving biodiversity

Ex-situ conservation of species, Translocations,

introductions and reintroductions, Reconciling the

species and ecosystem based approaches,

Unit -15: Planning Communication for biodiversity

conservation

What is meant by communication for biodiversity

Conservation, Scope of communication in biodiversity

conservation, Two main types of Communication,

Targeting biodiversity communication Two major groups,

Step by step approach to biodiversity communication

planning , organizations dealing with environmental

communication.

Block -4: Ecotourism and Biodiversity Conservation

Unit -16: Ecotourism and Biodiversity Conservation status of

world tourism, Evolution of tourism, Nature tourism,

Negative impacts of nature tourism, Ecotourism, Scope

of ecotourism in biodiversity conservasion, Areas with

best potential for ecotourism, Maintaining standards, for

ecotourism.

Unit -17: Management approaches for biodiversity

Conservation (1).

Managing biodiversity in protected areas, Protecting

biodiversity outside protected areas.

Unit -18: Management approaches for biodiversity

Conservation (2).

Sustainable use of biological resources, environmental

impact assessment as management tool, Biodiversity

surveys and assessments, Inventorying cultural / socio-

economic –biological features, The ecosystem approach

Page 195: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(190)

to protected area management, Interated Landscape

approach to conservation, The role of Flagship species

in bio-diversity conservation.

Unit -19: Management Plans for protected areas to conserve

biodiversity.

Management plans, Annual operational plans or action

plans, Project plans, site plans, Implementation of

protected area management operation, Evaluating the

effectiveness of management.

Page 196: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(191)

PGD-ESD – 09

ENVIRONMENT AND DEVELOPMENT

Block-01: Environment and its Component.

Unit-01: Introduction to Environment

Unit -02: Structure of the Earth.

Unit -03: Lithosphere

Unit -04: Hydrosphere (Hydrological Cycle, Water Quality)

Unit -05: Atmosphere Troposphere, Stratosphere, Mesosphere, Thermosphere, Composition of the Atmosphere, Beyond the Atmosphere,

Unit -06: Biosphere

Block-2: Development Perspective for the Developing Countries

Unit -01: What is Development

Sustainable Development, Environmental Concerns and sustainability, Economic activity and the environment.

Unit -02: Special Economic Challenges

Poverty, Unemployment, Food Supply, Education, Human Health and Nutrition, Air Quality, Water Quality, Population, Demographic Transition, Development, Define Sustainability and its nature, Narrate the Major Events in Environmental Protection, the Principles and Development Strategies of Sustainable Development.

Unit -03: Ecological Economics

Difference between neoclassical and ecological economics and how each discipline views ecological processes and natural resources, Different types and categories of resources, supply and demand after prices and technological progress, position on limit to growth and economic carrying capacity of our environment, Internal and external costs, market approaches to pollution control, cost benefit analysis, GNP and alternative ways to measure values of natural resources and real social progress , The role of business and some possible strategies for achieving future sustainability.

Page 197: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(192)

Block -3: Importance and Practice of Resource Management for Sustainable Development

Unit -01: Sustainable Resource Management

Sustainable Resource Management, Conservation and Management Land Resources, Desertification, Drought, water resource Management, Coastal Management, Bio-diversity.

Unit -02: Conservation or Preservation

Who conserve wildlife, conservation and climate change, Conservation in context, Undisturbed Environments and Habitats, Protected Areas, Nature Reserves, National Parks, Bio-sphere Reserves, Wilderness, Protected Species, Trade in Endangered Species, captive Breeding and Reintroduction, Gene Books.

Block-4: Role of Major Groups in the Protection of Environment for Development.

Unit -01: International Organisations

General Assembly, Security Council, Economic and Social Council (ECOSOC), Trusteeship Council, International Court of Justice (ICJ), UN Specialized Agencies.

Unit -02: UN Special Bodies / Functional Commissions/ Regional Commissions.

Special Bodies, UN Environmental Programme, Functional Commission, Regional Economic Commission, Regional and Sub regional Organization.

Unit -03: The Function and Role of International Organizations

Unit -04: Role of Non-Governmental Organizations

Unit -05: International Union for the Conservation of Nature (IUCN).

Unit -06: Role of the Individuals

Block-5: Environment Law and Measures to Protect Environment for Development

Unit -01: Basic Instruments of International Environmental Law.

Page 198: Syllabus M.A. Final Dr. M.N. Singh - UPRTOU

(193)

Unit -02: The United Nations Conference on Environment and Development.

Unit -03: Environmental Policy and Enforcement of Legal Mechanism.

Unit -04: Environmental Education And Training.

Guiding Principles, International Environments and Environmental Education, Environmental Training, Training opportunities in UN System.

Unit -05: Environmental Ethics

Respect for Plants and Animals, Respect for Endangered Species, Respect for Ecosystems.