PHRASE BOOK English

Pilipino Chavacano

Western Subanon Sindangan Subanun

Southern Subanen

PHRASE BOOK

BaaJ.iab

Pllipiao

s•.. .- ......,..

A translation of pages 26-83 of LANGUAGES OF nlE SOUTHERN GATEWAY

a joint project of the Ministry of Education, Culture, and Sports

and the Summer Institute of Linguistics

Western Subanon by: Melanio Limpuson - District Supervisor (MECS) Angelina Taugiag - District Guidance Coordinator (MECS) Melinda Awid Hermilina Catague William and Lee Hall

Sindangan Subanun by: Basilio Proaaon Ryan and Diola Galorport Robert and Felicia Brichoux

Southern Subanen by: Janie Hapalla Edito Boyombon Jus·t ino Awid

Summer Institute of Linguistics Translatorq Publishers

i j~

Published in cooperation with Bureau of Elementary Education

and Inatitute of National Language

of the Ministry of Education. Culture and Sports

Manila. Philippines --

Additional copiea of this publication may be obtained from:

Bodep lox 2270 Manila 2801

Funds for the production of this publication were provided by the Canadian International· Development Agency and the Alberta A&ency for International Development.

Phrase Book Engliah-~ilipino-ChaYacano

Weatern Subanon-Sindangan Subanun-lastern Subanen

27.11-785-2.04K 57.l,06-854037R ISSI 971-18-0002--0

Printed in the Philippines

CICMIDIS

Forward by Minister of Education, Culture, and Sports

Preface

Maps Republic of the Philippines Subanon Dialect Area ·•

General Informational Phrases Greetings & leave takings Compliments & courtesy Useful expressions

Personal Informational Phrases About a person Family About your place Medical Body parts Personal relationships Direct address Pronoun Sets

Activity Phrases Speaking Writing Eating Foods Buying fish

Travel Phrases Travel Directions Weather Local in.format ion

Measurement Phrases Time Counting Money & meacmrpc;

Index

..

2

3

4 5

6 8

10

16 18 20 22 24 26 28 30

34 36 38 40 44

46 50 52 54

56 62 66

68

PAUNANG SALITA

Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagk~karoon nito ng iba't ibang pangkat etniko na hag-aangkin ng kani-kanilang wikang katutubo. Gayon man, ito'y hindi naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagk&kaisa ng mga J118.11Ulmayan tungo sa pagkakaroon ng isang diwang panlahat.

Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga babasahing inihahanda para sa higit na ikaliliaang ng mga kaalaman, kakayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pagmamahal sa sariling wika ng mga mag-aaral.

Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaakalang magdudulot ng malaki at makabuluhang kapakinabangan sa mga gagamit nito. Sa paghahanda ng mga ito isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaalang-alang din ang mga pangkasalukuyang pangangailangan ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang ng kakayahang gwnamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito. May inilakip ding mga pagsasanay na inaakalang makatutulong sa mabisang pag-aaral ng wika. Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at nauu,nawaan ang wika kung ito'y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa klase at naiuugnay o nagagami t sa tunay na buhay. ·

Nagagalak ang Ministri ng Edukasyon, Kultura at Isports sa pagkasulat ng aklat na ito taglay ang matapat na hangarin at mithiing lalo pa~g •apataas ang uri ng edukasyon ng mga mag-aaral at nang makasulat din sila sa pamamagitan ng pag-aaral ng sariling wika. At inaasahan din sa gayon, ang madaling pagkatuto ng bawat mag-aaral ng wikang pambansa.

JAIME C. LAVA Minister ng Edukasyon, Kultura at !sports

This book ts a translation of the phrases in Languages of th~ Southern Gateway. a phrase book of Chavacano, Sinama. Tausug, Yakan. English, and Pilipino. The English. Pilipino, and Chavacano of that book have been printed here with their corresponding Subanon phrases. The original work was done ae a joint project of the Ministry of Education, COlture, and Sports and the SUDDDer Institute of Linguistics. This book has been prepared in order that Subanon speakers may better understand one another and be able to compare their dialects.

The Western Subanon translation was done by Melanlo Limpuaon and Angelina Taugiag during a workshop in Malayal, Sibuco • Zamboanga del Norte. This workshop was also attended by Tuaotuag Paaalison. Andres Sioko, Teresito Bernardo, William and Lee Ball. Melinda Avid, and Benaelina Catague. At this time it was decided to inclUde the other Subanon dialects in this collection of phrases.

The Southern Subanen phrases were prepared by Janie Bapalla, F.dito Bayaaban, and Justino Avid.

The Sindangan Subanun phrases were prepared by Basilio Proaon, R.yan and Diola Galorport , and Robert and Fe lie ia Brichoux.

The maps by Mitchell Bayo on the following two pages show where these dialects are spoken.

MAP of the

PHILIPPINES

Area enlarged in map at right

o·

1T

Cha

vaca

no

Wes

tern

S

uban

on

Sin

dang

an S

uban

un

l:;m

1th

ern

Su

bano

n O

ther

Sub

anon

•

Tit

ay

Tam

p i 1

is an

-----1~-----,

Laba

son

Di c

o lo

rn--

..

SiO

COi1

Sib

uco

• L

inta

ng

an

M

alay

al

La

bu

'an

$ -b

ar

! ;;

;.,,

, -~ _

,. • .,.

,,-~ ..

... -

---------------.....:.._~

~

. Katipuna~~

Dum

1nga

g

_ •. .,

7 B

u' u

g

~/J!J/ft.

~Lapuyan

.~~2

.Z):

~Mar

gosa

tub i g

GR&IH'DGS ARD LUVB TAIIW:S

gMGIUQI

ON THE PATH 1. Where are you going? 2. Where are you coming from? 3. I am going there. I am just walking. 4. I am going to 'your place. 5. I'll go now. (said when leaving)

AT THE HOUSE 1. Hello. (Call when approaching house) 2. Come on up. Come inside. 3. I'll go ahead. (said when leaving) 4. I'm going home. Let's go now.

SA DAAN 1. Saan kayo pupunta 7 2 • Saan kayo nangg al ing? 3. Diyan lamang. Magpapasyal laaang ak.o. 4. Pupunta ako sa inyo. 5. Lalakad na ak.o. 'I

SA BAHAY 1. Tao po. 2. Tuloy po kayo. Pasok kayo. 3. Mauuna ako ea Inyo. 4. Uuwi na ako. Tayo na.

NA CAMINO 1. Onde tu anda? 2. Donde tu estaba? 3. Anda yo 'lla. Camina camina lang yo. 4. Anda yo na casa detuyu. 5. Na anda ya yo.

HA CASA 1. Duenas. 2. Bntra. (Come in) Vene entra. 3. Man una ya yo. 4. Volve ya yo. Na anda ya kita.

6

WESTDJf SUIAllO•

UIA SOG 8IANAN . I. Aln ka po81111Hu'? 2. Ain k.a miktidu? 3. Posun&u' u dioyo. ·sagy:t u mlkpanowpanow/mlgdunc!adunda. 4 • Po au ng u ' u d i t u ' n l u • 5. Hog land an u na. Koni u na.

DIA SOG BAU>Y 1. Oy!. .. 2. Pogdangan k.a ti bua. Sol <)d ~ 1u ti bua. 3. Hoguna u na.

4. Hu 11 ' u na • Al ung na •

SIRDABGAll SIJBARD

DIAG DAL.AN l. Ad in ka peganga y?

-i. Adlnka buat? 1. Mekpanawpanaw dau dtni. 4. Pegangayu d 1t ug hP11 w;i 11 i u. 5 • Mu 11 ' na u •

DIAG BALAY 1. Dai' getaw dun? 2. Hundasa da dint Heled. J. Hegunau dln1 ni.u. 4. Hull' nau ditu balay. Alung panaw na Ita.

· SOIJ'l'BDll SUBARU

DIN DAL.AN l . Ar in ha angay? 2. Ar In ha gena t? 3. Mangay u ritu. Pephanaw panaw u lak. 4. Hanga.y u tu ryanyu •. 5. Mund as u na •

DIN GBALAY 1. Getaw 2. Penek aruu. S('led amu.

3. Mc~gu11a '' · '•. Mu l i · 11. M•rng11y i L'l na.

7

CCMPLIMENTS AND COUllTKSY

11£1.ISB

l. Your child is so beautlful. So healthy. 2. Your place is a nice place to li.ve. 3. I l lke lt here. It's a peaceful place. 4. You really know how to cook. '5. That meal was del tc lo us. 6. She is a good looking girl. 7. You ere an expert at speaking Engl lsh. 8. ExcUAe me. 9. I'm just going by.

10. May I take your pie tu re? 11. Sorry. it wasn't intentional. 12. Thank you.

PILIPim

1. Haganda ang iyong anak. Halusog. 2. Mahusay na Jugar and iyong tlrahan. 3. Gusto ko rito. Ito ay tahlmik na lugar. 4. Talagang marunong kang magluto. 5. Napak.aRarap na pagkain iyon. 6. Magandang babae. 7. Sanay kayong magsal lta ng Ingles. 8. Mavalang galang na nga po. 9. Makiklraan nga po.

10. Haar 1 bang malc.unan ka ng la r a van 7 11. Patawad po. Hindi ko po sinasadya. 12. Salamat po.

1. 2. 3. 4. s. 6. 7. 8. 9.

10. lJ. 12.

Bonlt~ el di tuyu anak. Bien gorda. Bonito este di tuyu lugar. Quiere gat yo 'qui. Bien tranquillo. Bien sabe gat tu c~~ina~ Bien sabroao gayot aquel comida. Bien bonlta gat ele. Bien sabe gat tu converse Ingles. Dispense conmigo. Ta pasa lang yo. Puede yo saca di tuyu ,retrato? Dispensa conmlgo. HendP 'quel lntenclonal. Grae las.

8

WWWtmluaamB

l. Beta' mu kololigot bu kosubuk. 2. Bonua niu koni motanan pogonongan. 3. Kisu'atan u din!, di' kondokondok. 4. Moto a doda' mogapuy. 5. Mokosoau' at og nanam oog ponganon kitu'. 6. Ion og Olllpia libun. 7. Biaksa a mogininglis. 8. Tobia'. 9. Miao u pa.

10. Kolodowan ku ta,- ilea? Malap u ta' glodawan mu? 11. O'o, da'u tiboba'oy. 12. Solamat.

SUMS'• SUUllll

1. Pakambengel pia bata' ig bata'mu k.iin. 2. Melengas pegbenwanan ig benwa niu. 3. Mauya'anku dini pu' aelinav. 4. Metuud aetawa mekpelutu'. 5. Melengas gupia gaan iin. 6. Pia lUnm. 7. Metawa gupia mektalu' gininglis. 8. Tebia' • 9. Naa mian pau deli'.

10. Mesu'at litratuanku ya'a? 11. Raa pedasun mau, nda'u tibeba'ay. 12. Salamat •

1. Gembuntal i gbata' mu gmataburu'. 2. Gempya i gbanwa nyu hini pegbenwanan. 3. Dlyagan hu rini po' metena' gbenwa. 4. Panday a megapuy. 5. Misu'at tu ri henan ta hitu. 6. Gembuntal i dlibun hin. 7. Panday a methalu' milihan. 8. Tabia. 9.

10. 11. 12.

Mayan u lak. Pahay u lapen thularan mu? Ampun mu inan, genda'u tibaba'ay. Shalamat.

9

SClll W& &iHl&S~

Dl!ITP

1. 1 don' L know. 2. Bever mind. 3. It's up to yo,u. 4. I' 11 do it. 5. I' 11 be going now. 6. Come here • 7. Help me. 8. Is there someone who can help me? 9. Bring me a Coke.

10. Listen to me. 11. Give me a paper bag.

1. Hindi ko alam. Ewan ko. 2. Bayaan mo na. 3. Bahala kayo. 4. Ako na. 5. Aalis na ako. 6. Pwaunta kayo rito. 7. Tulungan mo ako. 8. Mayroon bang makatutulong sa akin? 9. Dalhan mo alto ng Coke.

10. Pakinggan mo ako. 11. Bigyan mo ako ng supot.

1. No sabe yo. 2. De jalo lang. 3. Tu lang cuidao. 4. Yo lang ece hace. 5. Anda ya yo. 6. Vene tu 'qui. 7. Ayuda conaigo. 8. Tiene ba quien .ayuda comaigo? 9. Lleve conmigo Coca Cola.

10. Oi comaigo. 11. Dale conmigo suput.

10

WW SOUWW

I. Di' u ko~unan. Da' a sunoy. 2. Potiangon na. 3. Ika na koto dun. 4. Inangon ku ion. Akon dona. 5 .• Qapanow u na. 6. Angoy a dini. 7. Tobangan u. 8. Ngon ta' dia niu mokotabang dia nakon? 9. Pitangan u nog Kokakola.

10. Pok.inongog a dinakon. 11. Bogayan u nog puyu' nog kolatas. Bogayan u nog suput.

suur•• SUB.Um

1. Nda' u suunay. Ta' dun. 2. Petuyangen na. 3. Ya'a na metau dun. 4. Baalenku iin; inaan na; naku' na. 5. Naa iapanaw nau. 6. Angaya din!. 7. Gebangay mau. 8. Duun kali' dia niu aekegabang dinaan? 9. Uitay mau kakula.

10. Pekineega dinaan. 11. Begayan mau suput.

SWIW suuam

1. Nd i' u u sunan. 2. Ma'antun na. 3. Ya'a na meta'u run. 4. !nan i uiegulek dun. 5. Mangay u na nandaw. 6. Dini a angay. 7. Gebangay mu !nan. 8. Dun hali' mahagabang ryanan? 9. Witay mu !nan Coke.

10. Pekinegay mu !nan. 11. Begayay mu !nan gbag khelatas.

11

,..,. 12. Open the door. 13. Close the window. 14. Please wait a moment. 15. Come with me. 16. Who is your companion. 17. Do you know the mayor of that place? 18. I know him by sight. 19. What is his naae? 20. I don't remember. I forgot. 21. I do not understand.

12. Buksan mo ang pinto. 13. Isara mo ang bintana. 14. Sandall po lamang. 15. Sumaaa kayo sa akin. 16. Sino ang kasama mo? 17. K.ilala mo ba ang mayor <loon? 18. Hindi ko siya tantong kilala. 19. Ano ang kanyang pangalan. 20. Hindi ko natatandaan. 21. Hindi ko nauunawa~n.

12. Abri el puerta. 13. Cerra el ventana. 14. Favor espera anay, un ratito lang. 15. Sigui conmigo. 16. Qnien al di tuyu uban? 17. Conoc~ tu con el mayor <le ese lugar? 18. Conoce yo con ele, de vista lang. 19 • W88 ill.GIL SU nombre 1 20. Hende yo ta acorda. 21. Rende yo ta entende.

12

12. Buka' mu bongawan. 13. Pintu' mu dungawan. 14. Bota'bota'oy mu akon mogbagad podali'. Na'a pa, o'. 15. Pogunut a dinakon. 16. Sima duma mu? 17. Kosunan mu ta' mayor sog bonua kitu'? 18. Kilolaan ku ion bog motongow u. 19. Sima ngalan non? 20. Di' u kolobotan. Kilingawan ku. 21. Di' u mosabut.

12. Puka' mui gulugdan kiln. 13. Takepmu ig dungawan kiin. 14. Ndi'a pa. 15. Pegdunuta dinaan. 16. Ta' ig dumamu? 17. Mailala mu ig mayur dig benwa kiin? 18. Kana'u tantu.gupia mailala. 19. Ta'i ngalanen? 20. Nda'u metalentenay. Milingawanku. 21 • Nd 1 ' u mesa but .

12. Buha'ay mu i pinto hin. 13. Pinto'ay mu i pandilwangan bin. 14. Bat ha' batha' a gelat. 15. Gun ut a r yanan • 16. Taway i duma mu? 17. Milala mu meyor din gbenwa hya? 18. Milala u hyanin mba' mita' u. 19. Alan i ngalan nen? 20. Ndi' u pihil. Milingawan hu na. 21. Ndi' ulmesabut.

13

aGLISB

22. What is this? 23. What is that? 24. What is that yonder? 25. Whose pencil is that? 26. When? Who? Whose? 27. Where? Why? How? 28. Why not? 29. Please repeat what you said. 30. Would you please accompany me? 31. Do you have small change? 3 2 • I 'a in a hurry.

22. Ano ito? 23. Ano iyan? 24. Ano iyon? 25. laninong lapis iyan? 26. lailan? Sino? Kanino? 27. Saan? Bakit? Paano? 28. Bakit hind i? 29. Pakiulit mo ang iyong sinahi. 30. Maari bang suaama kayo sa akin? 31. Mayroon ha kayong sukli? 32. Nagdadali-dali ako!

22. Cosa 'ste? 23. Coaa 'se? 24. Coaa 'quel? 25. Di quien ese lapis? 26. Cuando? Quien? Di quien? 27. Donde? Porque? Queaodo? Quechura? 28. Porque no? 29. Favor dao habla ole. )0. Puede ha tu slgui conmigo? 31. Tiene ba tu cencillo? 32. Apurao gat yo!

14

VISW SUBAllm

22. Olo ninia? 23. Olo nlon? 24. Olo nloyo? 25. Sima pineil nion? 26. Nanu? Sima? Sima gapu'? 27. Ain? ldl.Da? Migandun? 28.- lduma di' ma? 29. Puli'oy nika pa tobia' tinalu' mu kotu' dinakon. 30. Kunutan mu ta' akon? 31. Ngon ta' milinta nog pilak mu? 32. Mogdali'dali'u.

suntr•• suaom

22. Alandun ini? 23. Alandun iin? 24. Alandun itu? 25. Ta' lapis dun iin? 26. Nanu? Ta'? Dandun? 27. Adin? AlandWl? PekendlDlen d\Dl? 28. MaUlla ndi'? 29. Puli'aymu eug tinalu'au. 30. Meeu'ata megdunut dinaan? 31. Duun ig einsilyumu? Duun ta' ig sukli'mu dun? 32. Pegdedali'u duo.

wwww.....-.

22. Alan nini? 23. Alan in? 24. Alan ya? 25. Alan phinsil d\lll in? 26. Nanu? Tavay? Dyan dun? 27. Ar:i.n? Huaa? Kegandun? 28. Muma ndi'? I

29. Baths' batha' mu puli'ay su thinalu' mu. 30. Baths' baths' a gunut ryanan. 31. Dun hampun shinsi lyu mu? 32 • Phemagas u.

15

l. where are you from orig:,: .. Lly? 2. Where are you staying now? 3. Where did you just come from? 4. What can I do for you? 5. I just came to visit • 6. Have YO'!l just recently arrived? 7. Yes, I came just yesterday from Zamboanga. a. What is your occupation? 9. I am an office worker.

PILIPim

L Taga saan po kayo? 2. Saan po kayo tuaitira? 3. Saan kayo nanggaling? 4. Ano ang maipaglilingkod ko sa inyo? 5. Binibisita lamang kita. 6 . Bago ka lamang d lmla ting? 7. Opo, kahapon lamang ako dl.IDating galing sa Zamboanga. 8. Ano ang iyong hanapbuhay? 9. Nagtatrabaho ako sa opisina.

1. De donde lJ.18ar tu? 2. Donde tu ta queda? ). Donde tu estaba? 4. Cosa ayuda yo puede dale contigo? 5. Ya vane lang yo viaita. 6. Ahora lang ha tu ya llega? 7. Si, ayer lang yo ya llega estaba na Zamboanga. 8. Cosa el di tuyu trabajo? 9. Ta trabaja yo na oficina.

11)

VBSIUll SUIWDI

1. Ain dlasali bonua mu? 2. Ain lea migonong numun koni?

- 3. Ain ka miktidu numun kitu'? 4. Olo minang u dinika? Olo gawoy mu? 5. Minumbaloy u tlbua. 6~ Kodotongoy mu pota'? 7. O'o miktidu u sog Somboangan kolabung. 8. Ola katubu'an mu? Olo ma gusaha mu? Ola sukatan mu? 9. Sog gupislna ginang u.

1. klin gupia lg benwamu? 2. klinka pegbenwa nandaw? 3. kl inka genat? 4. Ta' ig tuyu'mu? 5. Hingumbelayanu laak. 6. Begua dadema dateng? 7. Wa'a, kalabung dau minateng genat tug Zamboanga. 8. Alandlllli ketubu'anmu? 9. Pengimbaalu di gupisina.

1. Arin phun phigenatan mu? 2. Arin ha pegbenwa nandaw? 3. Arin ha phigenat nandaw hitu? 4. Alan hi mepegulek hu ryanan? 5. Phanaw phanaw u lak mengumbelayan. 6. Gbegu a lak rateng? 7. Wa'a, herateng u lak halabung genat Shimbwangan. 8. Alan galeb~k mu? 9. Phenggalebek u din phisina.

17

1. Is your father still living? 2. Yes, but my mother died last year? 3. How many brothers and sisters do you have? 4. lbere are eight children in our family? 5. Are you the eldest? 6. No, I am the YO\.UlleSt • 7. How old are you? a. Do you have a wife? 9. Do you have children?

10. Yes, I have five children? 11. Two are girls and three are boys.

1. Buhay pa ba ang tatay mo? 2. Opo, ngunit namatay na ang nanay ko noong isang taon. 3. Ilan kayong magkakapatid? 4. Walo kaming magkakapatid. 5. Kayo ba ang pinakamatanda? 6. Hindi, ako ang pinakabata. 7. Ilang taon na kayo? 8. Hay asawa ba kayo? 9. Mayroon ba kayong mga anak?

10. Opo, may limang anak ako. 11. Dalawa ang babae at tatlo ang lalaki.

1. Vivo pa tu tata? 2. Si, pero de mi nana ya muri del otro ano. 3. Cuanto camo na familia? 4. Ocho came man hermano. 5. Tu ba el mayor? 6. Hende, yo el menor de todo. 7. Cuanto ano ya tu? 8. Tiene tu mujer? 9. Tiene tu maga anak?

10. Si, tiene yo cinco anak. 11. Dos bata mujer, tres bata hombre.

18

l. Totubu' pa ta' gama' mu? 2. O'o tlbua gina'u minatoy na salaton. 3. Sanu gotow amu mokputupusod. 4. Walu kotow ami mokputupusod. S. Ika ta' gulangbata'? 6. Kona' , akon kongudan. 7. Sanu ton ka na? 8. Ng~n ta' kodumanan mu? 9. Ngon ta' gombata' mu?

10. O'o, lima kotow gombata' u. 11. Dua' kotow glibun bu tolu kotow glaki.

1. Tetubu' pai gama'mu? 2. Uu, laak su gina'u, minatay oa sug sala taun. 3. Sanu tawan ig patedmu geseg muka' libun nemun? 4. Walu tawan ami mekpated. 5. Ya'a ta'i gulangbata'? 6. Kana' , 1.naan ig tampusan ngudan. 7. Sanu taunka na? 8. Duun na ig sa wamu? 9. Duun nai ngag bata 'mu?

10. Duun lat. Lima ta wan na ig beta' u. 11. Dua' tavan ig libtm muka' telui geseg.

SCAllW SUMWP

1. Pengitubu' pa si Ama' mu? 2. Wa'a ugaid minatoy na si Ina' usu selabuk thon. 3. Sanu buk phated mu dla'i bu dlibun? 4. Walu buk gbata' rin ryanan salapeteran. 5. Ya'a i gmatau? 6. Nana', inan i dlawat gatas. 7. Sanu thon ha? 8. Dun na shamatau mu? 9. Dun na gbata' mu?

10. Wa', lima tawan gbata'u. 11. Dwa' tawan dlibun, thelu tawan dla'i.

19

gpLI!lll

1. What place are you from? 2. I live in Malaybalay. in Bukidnon 3. What kinds of fruits and vegetables grow there? 4. Do you have a garden there? 5. Yes, we plant many kinds of vegetables. 6. How did you come here? 7. Do you still want to return to Bukidnon? 8. Yes, I will return a few months from now. 9. Do you like this place?

10. Yes, it is a good place to live. 11. Which do you like better, Luzon or Mindanao?

1. Taga saan kayo? 2. Nakatira ako sa Malaybalay, Bukidnon. 3. Ailong klaseng prutas at gulayin mayroon doon? 4. Hayroon ba kayong hardin? 5. Opo, marami kaming tanim na gulayin. 6. Paano kayo nakarating dito? 7. Gusto mo bang btaalik ea Bukidnon? 8. Opo 1 gusto kong bmalik pagkaraan ng Hang buwan. 9. Gusto ba ninyo ang lugar na ito?

10. Opo. talagang maganda~ 11. Alin ang gusto ninyo, Luson o Mindanaw?

1. De donde lugar tu? 2. De Malaybalay, na Bukidnon. 3. Cosa clase de fruta y gulay tiene alla? 4. Tiene tu hardin 'lla? S. Si, ta siemra came mucho clase de gulay. 6. Queaodo tu ya vene? 7. Quiere pi tu bira na Bukidnon? 8. Si, quiere yo bira despues de cuanto meses. 9. Quiere tu 'qui?

10. Si, bien bonito aqui. 11. Donde tu quiere, na Luzon o na Mindanao?

20

nsuu souma

1. Ain ka miktidu nog bonua? 2. Pigonongan ku sog Halaybalay, ditu' sog Bukidnon. 3. Olo gininisan nog bunga kayu bu glompan tumubu' ditu'? 4. Ngon ta' ponglompanan mu ditu'? 5. O'o, mimula a.mi nog modakol nog gininisan nog glompan. 6. Migandun kangoy mu dini? 7. Moleg a pota' mokpull' sog Bukidnon? 8. O'o, moleg u mokpuli' sog gunan gunan koyon. 9. Koeu' a tan ka ta' nog bonua koni?

10. O'o, mokososu'at mini pogonongan. 11. Ain kisu'atan ka dun, sog Luzon otawa Mindanao?

l. Adinka pegbenwa? 2. Pegbenwau ditug Halaybalay, Bukidnon. 3. Alanduni gininiean bunga yau muk.a' lempaan mentubu'

ditu? 4. Duun ta' ig penginlempanan niu? 5. Wa'a, melauni pimula nami lempaan. 6. Kenduta' 1 kedatengmu dini? 7. Mauya'anmu ta' mpuli' dinig Bukidnon? 8. Wa'a, mauya'anku mpuli'u tug sala bulan genat nandaw. 9. Mauya' an.mu da ig benwa keni?

10. Wa'a, melengas ini benwanan. 11. Adini mauya' anmu ditug Luzon muka'. Mindanao?

1. Arin ha phigenat gbenwa? 2. Pegbenwa u ritu Malaybalay ditu Bukidnon. 3. Alan gbubga gayu bu dlempan mentubu' ritu? 4. Dun phegimulanan nyu ritu? 5. Wa'a gmelon gbinyasan dlempan pegimulan nami. 6. Megandun ha mihangay rini? 7. Helyag a pa pull' ditu' Bukidnon? 8. Wa'a, melyag u puli' ndi' mangga'. 9. Dlyagan niu gbenwa hini?

10. Wa'a gempya gbenwa nini pegbenwanan. 11. Alan i tumu' mu run, Luzon atawa Mindanao?

21

1. I don't feel well. 2. I am sick. 3. Go to the doctor. 4. Where can I find a doctor. S. Tell me how you feel. 6. I have a headache. 7. I vomited last night. 8. I feel dizzy and have a fever. 9. I think I have malaria.

10. I will give you a shot. 11. Take this medicine every day at noon.

PILIPUD

1. Masama ang aking pakiramdam. ·2. May karamdaman ako. 3. Tumawag kayo ng doctor. 4. Saan ako tatawag ng doctor? 5. Ano ang iyong pakiramdam? 6. Hasakit and ak Ing ulo. 7. Sumuka ako kagabl. 8. Nahihilo ako at may lagnat. 9. Tila ako ay may malaria.

10. Uniksiyonan kita. 11. InUllin ninyo ang gamot na ito araw-araw tuwing tanghali.

1. Hindi yo ta sinti bueno. 2. Enfermo yo. 3. Anda tu na dqctor. 4. Donde ha el doctor aqui? 5. Habla conmigo cosa tu ta slnti. 6. Ta duele mi cabeza. 7. Ya vomita yo anoche. 8. Ta man buyung yo y tiene yo calentura. 9. Tiene caja yo malarla.

-10. Ay pone yo contigo inecclon. 11. Toma este medicine todo'l media dia.

22

DSIDll SOUllJ9

1. Holatlaton nanam u. Di' u kuyahan. 2. Di' u mokodag. 3. Angoy a sog polomulung. 4. Ain u pokotongow nog polomulung? 5. Talu' mu dinakon olo og bayu' nog nanam nika7 6. Hosaklt gulu u. 7. Miguta' u kogobi. 8. Longotan u bu kopanas. 9. Intoman lw, ngon malaria u (takig).

10. Indiksiunan lw ika. 11. Inum nika og bulung koni giap nog glotuondow.

SDDAP:'• S1JBOl9

L Melubayu. 2. Pegladuu. 3. Angaya ditug duktur. 4. Adin mau penengaw duktur? S. Talu'mu dinaan sa' ta' anduni meeaitmu. 6. Mesaiti guluu. 7. Miguta'u kagebii. 8. Ma'niinu mibulek sa' mpanasu. 9. Misugatu malaria.

10. Indiksiunanku ya'a. 11. Ka'ank.u dig bulung kini gendaw gendaw sa' taasendaw.

1. Gmelubay u. 2. Pedaru u. 3. Angay a ditu doktor. 4. Arin hu mahatun doktor? 5. Megandun 1 batik mu? 6. Gmeset gulu u. 7. Miguta' u hagebi. 8. Meshibad phengenlengan hu dahus minit u. 9. Tapu dun malaria u.

10. Teruhen h11 va'a. 11. Inum mu gbulung hini thasendaw.

23

PILIPim ~ -------

arm bisig braso back likod detras body katawan cuerpo bone buto huaao chin baba aa-aang

J

chest dibcUb pee ho ear tainsa orejas elbow siko codo eye mat a ojos face mukha car a

finger daliri dedo feet paa pies forehead DOO frente hair (head) buhuk pelo hand kamay mano

heart puso corazon knee tuhod rodillas leg, upper hi ta pierna leg, lower bin ti -liver atay higado

llOuth bi big boca nail lwko unas nee~ lee a peacueso noae Uona oarie rib tadyana cuetilla

shoulder balikat hombro etoaach tiyan barriga teeth ngipin diente throat lalamunan garganta

thumb hinlalaki dedo pulgar toe daliri ag pea dedo de pies tongue dila lengua

24

WISIW 5oaum STWAW!t• lnum SWIW l"'DD

bingkon baingken gbinghen tolinting lekud dlehud glawas lawaa dlawaa tulan tulan shelang solang selang tulan

gigdob gegdeb geddeb tolinga tel inga thelinga silw siu shyu mat a mat a gm a ta bayu' mulu' khibalay

kuyamot tend u' /kuyamet thendu' botia geksud geshud gang as gang as gang as buk buuk gbuk komot kemet khemet

puaung pusung puaung glulud lulud dlulud go pa paa pha pusu'an tian pusu' phusu' gatoy gatay gatay

baba' dedl.llllug gbaba' kinuku kenuku khenuku glig liig dlig sung suung shung gusuk gusuk. gusuk

bag a bag a gbaga tian tian thyan ngisi ogisi ogisi bobolo' den an genang

kolib,alu kelubalu khelubalu kuya11ot nog botis lwyamet pa la pa phenundu' an . dila' dila' dila'

25

A E'' WAH *'I

!FUR '

father ama ta ta mother ina nan a offspring aaal anak son/dauahter anak hijo/hija

husband asawa marido wife asawa inujer widower /widow halo viudo/viuda flancee nob ya novia

sibling kapatid he rmano /hermana younser DtaS bata meoor older mas matanda ma:ror grandparent lola/lolo abuelo/ abuela

granchild apo nieto/nieta

uncle/aunt ti yo/ ti ya tio/tia nephew/neice pamangkin sobrino/ sobrina cousin pinsan primo/prlma

parent-in-law biyenan sueg ro I sueg ra brother-in-law bay aw cunao

' /

sister-in-law hipag cunada son/ daughter- ...nuaans hierno/hierna

in-law

relativM mga lcamag-anak •aaa pariente tovraaate kababayan compoblano friend kaiblgan -110 enemy kaavay en-Igo

person tao gente aale lalaki hombre female babae mujer child bata bat a '

youns man binata soltero (unaarried)

young woman dalaga soltera/dalaga (unmarried)

old man/woman matandang tao viejo/vieja

26

V&Stm SOMWW

gama' g8Dla' g8Dla gina' gins' sina' gombata' bata' ghata' gombata' nog gembata' gbata'

glaki/glibWl laki/ libWl -kodumanan sawa gulegaren kodumanan sawa shamata' u balulaki/balulibun balulaki/balulibun balu pogdiduma/pogba'is bimbeng gupahat

'

mokputupusod/gllug putulpused/pated megphated kongudan ngudan gmuran gulangbata' gulangbata' gmeta'u gapu'/gama'ulang/ gapu' gapu'

gina'ulang gapu' gapu' gapu'

bamba/dada' kla'/dada' ichya' /glna' /na' komanak kemenakan/manak gmanak goguapu' tinindegay phated

ponogangan penugangan phenugangan plmikltan bati I gbati' pimikltan bayaw gipag mimonogangan minug~gan minugangan

gusba walis/golo beta' an delan salubonua mlglu'un megbenwa salabenua pakasi bata' sambat sham bat ban ta ngusu' musu' . go tow getaw getaw glaki laki/geaeg dla If

glibun libwi dlibun bata' bata' s•bata' glitow begutav khenahan

dolaga delaga delaga

mog ulang nog megulang gmeta'u dla'i/ glaki/glibWl dlibun

27

JrSIISB

Mother Father Older Sister Older Brother

Aunt Uncle Grandparent Grandmother Grand father

PILIPDID

lnay Itay Ate luya

Ti ya Ti yo

Lola Lolo

28

Mama Papa Manang Manong

Tia Tio

Lola L(>lo

\

WBS•M• S1JBAllJ8 StMt&BGA• SUBUOll sommu smwmr

Ina' Ina' Ina' Ama' Ama' Ama' ICaka' Kaka I

Dada' Dada' Ina' Bamba Kia' Iya' Apu' Apu' Apu' Apu'/gina'ulang Apu' Apu' Apu'/gama'ulang Apu' Apu'

29

l..J

0

En

gl l

ab

I you

(sin

g.)

he/s

he/i

t

we

(ex

cl.

)

we

(in

cl.

)

you

(pl.

)

they

Pil

i pi n

o

ak.6

k.a/

ikaw

siy

l

k.am

i

ta y

o

kay6

sil

a

PRON

OUN

S!T

I

Ola

vac

ano

yo

tu/e

ste/b

os

ele

ca.m

e

k.i

ta

cam

o/u

ated

es

sil

a

Wes

tern

S

uban

on

ak.o

n/u

ik.a

/ka/a

ion

ami

ita

amu

Han

Sin

dan

gan

S

uban

un

u/i

naan

/naan

ak

u' /

gak

u'

a/k

a/y

a 'a

iin

/g.i

in

am

i/y

aai

gam

i

ita/g

ita

amu/

yam

u ga

mu

ilan

/gil

an

So

uth

ern

S

u ban

en

in an

ya'a

/a

yan

in

yam

.1/a

mi

ita

yam

.u/a

mu

Han

- - -

w ....

En

gli

sh

I/m

e

yo

u (s

ing

.)

he/s

he/i

t h

im/h

er

we/

us

(ex

cl.

)

we/

us

(in

cl.

)

yo

u (p

l.)

they

/th

em

Pil

i pi n

o

ko

mo

niy

i

nam

in

nati

n

nin

y6

nil

i

PRO

NO

UN

SE

T

I I

Ch

avac

ano

di

llio

di

tuy

o/d

i este

/di

bo

s

di

suy

o

di

amon

di

ato

n

di

iilo

/di

ust

ed

es

di

ila

Wes

tern

S

uban

on

u/k

u

nik

a/m

u

non

nam

i

ta

niu

nil

an

Sin

dan

gan

S

uban

un

u/k

u/n

aan

mu

/ni'

a

en

/nen

/nii

n

nam

i

ta/n

ita

niu

nil

an

So

uth

ern

S

uban

en

u mu

en

nam

i

ta

niu

nil

an

'

,

'-!

N

Bn

glu

h

to

me

to

you

(sin

g.)

to

him

/her/

it

to

us

(ex

cl.

)

to

us

(in

cl.

)

to

yo

u (p

l.)

to

them

Pil

ipin

o

aa ak

in

sa

iy6

sa

kan

yi

ea

amin

ea ati

n

sa

iny

6

sa

kan

ili

PRON

OUN

SET

III

Q\a

vac

ano

com

aig

o

co

nti

go

/ co

n

ust

e/c

on

b

os

con

ele

cana

mon

can

ato

n

can

i iio

I co

n

ust

ed

es

can

ila

Wes

tern

S

ub a

no

n

dia

nak

on

dia

nik

a

dia

no

n

dia

nam

i

dia

nit

a

dia

niu

dia

nil

an

Sin

dan

gan

S

ub

anu

n

din

aan

/ d

inak

u'

din

i 'a

din

iin

din

ami

din

ita

din

iu

din

ilan

So

uth

ern

Su

ban

en

dy

an

an

/din

an

/ ry

anan

dy

ah

i'a/

ryan

i'a

dy

an

in/

ryan

in

-d

yan

ami/

ry

anam

i

dy

an

ita/

ryan

ita/

dy

an

ta/

ryan

ta

dy

any

u/

ryan

yu

--d

yan

ilan

/ ry

an

ilan

""' ""'

En

gli

sh

min

e

yo

urs

(s

ing

.)

his

/hers

/ ita

ou

r (e

xcl.

)

ou

r (i

ncl.

)

yo

urs

(p

l.)

their

s

Pil

ipin

o

ak

in

iy6

kan

yl

am in

a ti

n

iny

6

kan

ili

PRO

NO

UN

SE

T IV

Cha

vaca

no

di

mio

di

tuy

o/d

i u

ste

/di

bo

s

di

suy

o

di

amon

di

ato

n

di

ino

/di

ust

ed

es

di

ila

Wes

tern

S

ub a

no

n

din

ak

on

/ g

inak

on

din

ika/

gin

ika

dia

no

n/

gia

no

n

din

am

i/

gin

ami

din

i ta/

gin

ita

din

iu/

gin

iu

din

ilan

/ g

inil

an

Sin

dan

gan

S

uban

un

dan

aan

/ d

anak

u' I

d

yan

aan

/ d

yan

aku

'

dan

i 'a

/ d

yan

i' a

dan

iin

/ d

yan

iin

dan

ami/

d

yan

ami

dan

ita/

dy

an

ita

dan

iu/

dy

aniu

dan

ilan

/ d

yan

ilan

So

uth

ern

S

ub

anen

dy

anan

/ d

inan

/ ry

anan

dy

an

i' a

/ ry

an

i'a

dy

an

in/,

ry

an

in

dy

anam

i/

ryan

ami

dy

an

ita/

ryan

ita/

dy

an

tu/

ryan

tu

dy

any

u/

ryan

yu

.

dy

an

ilan

/ ry

an

ilan

1. Do you know how to speak Tagalog? 2. I understand a little but I don't know how to speak it. 3. I speak it a little. 4. How do you say ••• in your langua1e? S. Do you understand what I am saying? 6. I don't understand. 7. Please repeat that. 8. Speak more slowly. 9. You speak English well.

10. My speech is not gramaatical. 11. I am still learning how to speak Tausug.

1. Marunong po kayong magsalita ng Tagalog? 2. Nauunawaan ko po nang kaunti, ngunit hindi ako

makapagsal ita. 3. Nakakapagsal ita ako nang kaunti. 4. Ano ang ••• sa inyong wika? 5. Nauunawaan ba ninyo ang aking sinasabi? 6. Hindi ko po nauunawaan. 7. Pakiulit nga. 8. Magsal ita kayo nang marahan. 9. Mahusay kayo magsalita ng Ingles.

10. Hindi maayos ang aking pagsasalita. 11. Nag-aaral akong magsalita ng Tausog.

1. Sabe ba tu conversa Tagalog? 2. Ta entende yo poco pero no sabe yo conversa. 3. Puede yo habla poco. 4. El palabra ••• cosa nu tu lenguaje? 5. Ta entende tu cosa yo ta habla? 6. Rende yo ta entende. 7. Puede tu habla ole? 8. Habla hinay-hinay. 9. Ta conversa tu Ingles buenamente.

10. Hende yo ta puede habla enbuenamente. 11. Ta aprende pa yo conversa Tausug.

34

1. Moto a ta' moktinogalug? 2. Mokosabut u mika'an tibua di'u moto moktalu' dun. 3. Moto u moktalu' dun mika'an. 4. Mogandun-- kotalu' niu ••• sog ponolu'on niu? 5. Mosabut a ta' olo piktalu' u koni? 6. Di' u mosabut. 7. Bota'bota'oy mu pa mokpuli'. 8. Polugya'lugya' mu pa kotalu' mu dun. 9. Mahatul a mogininglis. Qnbiaksa a mogininglis.

10. Da' kunut kotalu'u dun. 11. Solian ku pa moganad nog Sinulug.

1. Metawa ta' mektinegalug? 2. Mesabutu maika', laak ndi'u metau tU!Dalu' dun. 3. Metau dau dun maika'. 4. Pigendunmu dun! ketalu'mu dun ••• ? 5. Misabutmu da ig tinalu'u kini? 6. Nda'u mesabut. 7. Puli'aymu daw telu'ay. 8. Pelegya 'mu! ketalu'mu dun. 9. Metawa la! megininglis.

10. Nda'u mesugatayi ketalu' dun. 11. Mektu' un pau meksinulug.

1. Meta'u methalu' Tagalog? 2. Mahasabut u hampun ugaid gendi' usunan hethalu' u run. 3. Mehathalu u hampun. 4. Megandun hetalu' mu ••• di thalu' nyu? 5. Mesabut mu alan i pethalu'en hu? 6. Ndi'u mesabut. 7. Baths' batha'ay mu puli'ay. 8. Peludya' mu hethalu' mu. 9. Phanday a methalu' milihan.

10. Nda' mesiba' melumbang i talu'u hini. 11. Pephenalam u pa methalu' Sulug.

35

VRITI9G

DGLISB

1. Hay I borrow your pen for a moment? 2. I will send a letter to my mother. 3. I need paper, stamps, and an envelope. 4. Sign your name here. 5. Take this letter to the post office. 6. Sell me two 15 centavo stamps and one 60 centavo stamp. 7. Where can we send a telegram?

PILIPDD

1. Pahiramin nga nang ball pen ninyo sandal!? 2. Hagpapadala ako ng sulat sa nanay. 3. Kailangan ko ang papel, selyo, at sobre. 4. Lumagda kayo rito. 5. Dalhin ninyo !tong sulat sa post opis. 6. Pagbilhan mo ako ng dalawang selyong tig-kinse at !sang

selyong tig-sesinta. 7. Saan kami makakatelegrama?

1. Puede yo presta tu bolpen un rato? 2. Ay manda yo carta con el di mio nana. 3. Necesita tamen yo papel, cello, y sobre. 4. Pirma qui to nombre. 5. Lleva este carta na post office. 6. Vende conmigo dos cello de quince centavos y uno de

sesenta. 7. Donde came puede man telegrama?

36

1. Mokodam u ta' nog bolpen mu podali? 2. Mokpoit u nog sulat ditu' ni Ina'. 3. Ngon kobalan k.u nog kolatae t siliu bu suklipan nog

eulat. 4. Pokpirma a dinia. 5. Atod mu og sulat koni sog pus upis. 6. Posaluy mu akon dua' lad nog sopulu' bu lima sinan bu

solad nog tulu p!sitaan nog siliu. 7. Ain ita pokopoktelegrama?

1 • Pe dam mau bul pi nmu nd i' ma! ben. 2. Mekpuitu sulat ditu ni Ina'. 3. Kema'ananku papil muka' subri bu gistam. 4. Pirmaaymu. 5. Uitmu ig sulat kinl tug pus upis. 6. Pesaluy mau dua' laad laga' sepulu' bu lima siini gistam

bu selaad su pigenem1pulu' siin. 7. Adin ami pegtiligrama?

SOOIW SUB&mm

1. Ramen hu dirali penulat mu? 2. Mephew:it u shulat tu ni Ina' u. 3. Khulang u khelatas, stamp muha' (envelop) eubre. 4. Shulat mu 1 ngalan mu rini •. 5. Wit mu shulat hini ditu phisina. 6. Degangay mu inan dua lad ketep lima lad muha' genem

pulu' shuleta stam. 7. Ari ita aahatiligrama?

37

1. I aa hungry, and thirsty. 2. Let'R eat now. 3. Sit down. (subject you. plural) 4. Here is the rice. 5. Eat well. don't be shy. 6. What is the name of this fish? 7. 'nlat's tuna. 8. It's delicious and a little peppery. 9. Give me. a drink of water, please.

10. Take some more. 11. I can't. I am full.

1. Nagugutom at .nauuhaw ako. 2. Kumain na tayo. 3. Maupo kayo. 4. Beto ang pagkain. 5. Kumain kayo nang mabuti. Parang sarili. 6. Anong isda ito? 7. Ito ay tulingan. 8. Masarap at may kaunting halang ito. 9. Makikiinom na po.

10. Kumuha pa kayo. 11. Busog na ako.

1. r.on hambre yo y con sequia. 2. C.0.e ya kita • 3. Senta ustedes. 4. Taqui el canon. 5. Come enbuenaaente·; no tene huya ~ 6. r.osa el nombre de este pescao? 7. Tuna se. 8. Bien sabroso, pica pica pa •. 9. Dale dao conmigo agua.

10. Sigui, come pa. ll. No puede mas. Busuk gat yo.

38

WWWIWWW ........

1. Mogutom u bu kin~oy. 2. Kuman ita na. 3. Pogbata'bata' amu na mingkud. 4. Koni gomoy. 5. Kan amu, na' amu moksipogsipog. 6. Olo ngalan nog soda' koni? 7. Ko yon sobad. 8. Molongaa nanam non bu kolalaslalas. 9. Pinumon u pa nog tubig. Bogayan u pa nog tubig.

10. Dungagoy mu pa. 11. Di'u na, mibosug u na.

1. Me&utemu muka' kuaunu. 2. Ha.a maan na ita • 3. Pegingkud na amu. 4. Kinii gemay. 5. Aan amu, ndi' amu pekpiidpiid. 6. Ta' i ngalan nig seda' kini? 7. Kini ig tulingan. 8. Melengaa muka' duuni maika' malaaen. 9. Begayay mau pa tubig bata'bata'.

10. Du:muganga pa? 11. M:l.besug nau.

WWWWllJMWP

1. Gmegutem u muha'khonem u. 2. Kuman ita na. J. Ginghud amu. 4. Kini su gemay. 5. Tantu amu han, ndi' amu shipegshipeg. 6. Alan aera'ay ini? 7. Bin thulingan. 8. Gempya nanam en dahus malasalas. 9. Batha'batha'ay mu inan begayay tubig.

10. DUgans ha pa • 11. Gendi'u na. Mibeseg u na.

39

VEGETABLES ampalaya beans long beans mongo cabbage cassava

eggplant garlic ginger mustard onion

pechay red pepper white squash yellow squash sweet potato tomato turmeric

FRUITS a tis avocado banana coconut coconut young

guava kalamansi

jackfruit lane ones mango

mangosteen orange papaya pineapple pomelo

PILIPDD

HGA GULAY ampalaya sitao monggo re pol yo kamut ing kahoy

ta long bawang luya mustasa sibuyas

pet say siling pula upo kalabasa kamote ka.matis dilaw

MGA PRUTAS at is abokado saging niyog buko

bayabas kalamund ing

nangka lansones mangga

mangg us t 1 n sinturis papaya pin ya suha

40

MAGA GULAY amargoso frijoles mongo repollo kamanting

ta lung ajos isnibre mustasa sebollon

pechay katumbal calabasa blanco calabasa colorao camote tomates asafran

MAGA FRUTAS ates avocado saguing coco butung

guy a bas kalamansi

nan ca lansones manga

mangustan cajel

. papaya pin I naranja

GLOMPAN pulia' bolatung monggus glipulyu gubik.ayu

to lung bawang/ahoe gluya mus ta ea gloneuna'/

eibulyon

piteay tandag glabu glibasa gubi komantie kola wag

BURGA ICAYU a tie gabukado saging niug botong

boyabae li11uneitu/moso11

nog koduton nangkus buahan guani

mangguetan dalanghita kopaya pin ya glukman

SDDAW:'• SUMmll SOUIW suum ----- - --- ---- - ·-·--------------

LEMPAAN pulia' mentak munggus ripulyu banggala

telung gahus luya muetasa slbuyae/

sibulyun

pit say k.a t waba 1 lapu kalebasa/ libaaa gubi kematie lavag

BONGA GAYU gatis gabukadu eaging niug beteng

biabas limuneitu

nangka' buahan/lansunie mangga'

manggustan kahil payas penggya belu'ungen

41

DLEMPAN phulya' gbana' gbelatung cabbage gbanggala

the lung ahoe dluya gmustasa dlaneuna'

pet say thandag dlabu gbebaeal gubi khamantls dlawag

GBUNGA GAYU at is abukado ehaging nlyug gag it

gbayabae gese11

barak gbwahan pang a

mangostin laranghita phayas phindya gesem

Jm!IISR PILIPDO

MEAT KAR.NE CARNE beef karning baka carne baca chicken manok manok crab alimasag - cangrejo dried fish daing/tuyo pescao seco fish lsda pescao

lobster banagan , u lang banagan pork learning baboy carne puerco shell fish slkad marls co

shrimp hipon, sugpo camaron squid pan us choca turtle pawikan turtuga

MISCELLANEOUS SARI SARI HAGA OfROS coffee kape cape tea tsa cha milk gatas leche salt as in sal sugar asukal asucar

42

GUNGOD/KARNE KARN I GUNED sapi' karni baka gu.ned shapi ' manuk manuk gmanuk kuyakap/ ~imang.u ke 1 ung I limang u alimangu pudang pudang ginangu soda' aeda' shera'

bonagan gulang dig dagat gbenalan gungod nog baboy karni babuy guned babuy pikotian/pongondow - shusu·'

gulang gulang gulang konu'us kulita khenu'us ponu puyekan phawikan

ASAASA PA LAIN LAIN A&IN ARIN kapi bpi kapi tea tsaa thi gatas gatas gatas masin m.asin shiga goaukal kamay philun

43

aDTIK PUB

....,,. 1. Where are you golng? 2. To the mark.et. I am going to·buy flsh. 3. What kind of fish vill you buy? 4. Any kind of flsh. 5. Well, I'll proceed. Yes, go ahead. 6. Ma'm, do you want to buy some fish? 7. How much? 8. ntis good kind is kulapu, one peso for two cuts. 9. ntat is expensive. Is there no bargain?

10. One peso only. It's very inexpensive as Lt is. 11. I will buy it.

1. Saan po kayo pupunta? 2. Sa palengke. Bibili ako ng lsda. 3. Anong klase ng lsda ang bibilhin mo? 4. Kahit anong klase ng isda. 5. Tutuloy na ako. Opo, umuna na kayo. 6. Mam, gusto ha ninyong bt.mlili ng isda? 7. Magkano? 8. Itong mabuting klase ay kulapu, piso lamang ang dalawang

gillt. 9. Mahal naman. Maaari bang tumawad?

10. Piso lamang. Napakamura naman. 11. Bibill ako.

1 • Donde man tu and a? 2. Na tia ngue. Ay compra yo pescao. 3. Cosa klase pescao? 4. Masquin cosa ya lang. 5. Bueno. Anda ya yo. Si, sigui ya. 6. Nora, quiere uste compra pescao? 7. Cuanto man ese? 8. Buen clase este lapulapu, dos posta por un peso lang. 9. Bien caro ya se. Puede pa rebaja?

10. Un peso lang. Barato ya gane ese. 11. Saca yo se.

44

1. Ain · ka posungu' ? 2. Dioyo sog tobu'an. Mangoy u sumaluy nog soda'. 3. Olo soda'oy soluyon mu? 4. Asa pa nog soda' • 5. Dadi, moglandan u na. O'o poglandan ka na. 6. Dada', moleg a ta' sumaluy nog soda'? 7. Andun? 8. Gamba' is og galut , monala pilak og dua' sum bong dun. 9. Ilakad ion kologan. Ondi' ta' ion kokulangan?

10. Monala pilak tibua. Ginologa'an dun koni. di' landu' kologan.

11 • Sol uyon ku •

1. .Adinka pegangay? 2. Ditug tebu'an mangayu sumaluy seda'. 3. Ta' seda'ay dwii seluyenmu? 4. Bisan ta' seda' ay dwi. 5. Panaw nau. Wa'a, panawa na. 6. Ina', ndi'a sumaluy seda'? 7. Santa'? 8. Kini melengas ginis seda'. pisus dai dua' tuuk. 9. Melega' lai gupia. Mesu'at ta' manggyu' sebela' laak?

10. Pikpiaua laak, kana' tantu melaga'. 11. Sigi na. Elapenku na.

1. Arin ha angay? 2. Ditu phari'an? Sumaluy u ahera'. 3. Al.an sera'ay seluyan mu? 4. Pya alan na sera'. 5. Mundas a na. Wai, guna a na. 6. Mam, melyag a sumaluy shera'? 7. Sanu? 8. Nini, gempya hini kulapu, sapilak dua' lyad. 9. Gempulu' ea hin. Gendairun na geddus run?

10. Sapilak lak. Nana' na tandang gempulu'. 11. Seluyen hu hin.

45

gq1q

1. Sir, I will carry. O. K. 2. tlever mind, someone is doing it already. 3. Leave that one, I will carry it. 4. How much will you charge for all this? 5. 'ntat• too much. I will give four pesos only. 6. O.K. Are yo going to Ayala? 7. Yes, what do I take to get there? 8. You take that bus. 9. Follow me.

10. Where do I get the jeep to Santa Maria? 11. Over there, but it's better to take a tricyle.

1. Sir, ako na po ang magdadala? 2. Hindi na~ May magdadala na. 3. !wan mo iyan. Ako na ang magdadala. 4. Magkano lahat? 5. Maha 1 naman? Apa t na pi so na lamang • 6. Sigue na, pupunta ba kayo sa Ayala? 7. Oo, ano ang aking sasakyan? 8. Sa bus kayo sumakay. 9. Sumunod kayo sa akin.

10. Saan ang parad'a ng dyip para sa Santa Maria? 11. Sa dako roon, mabuti pa ay sumakay kayo sa traysikel.

1. Nor, carga yo. Si , puede. 2. Dejalo lang, tiene ya quien el carga. 3. Deja se, yo lang carga. 4. Cuanto se todo ay cobra tu? S. Bien caro ya se. Dale lang yo contigo cuatro pesos. 6. Si. Anda ba tu na Ayala? 7. Si. Quemodo yo anda? 8. Munta lang tu bus. 9. Sigui conmigo.

10. Donde yo saca jeep para Santa Maria? 11. Alli lang o, pero mas bueno si sacs tu tricycle.

46

VIStm StJUmm

1. Ho~odladi ta' pitangon k.u na, Bamba? 2. Potiang mu na, po' ngon na moginans dlm.. 3. Bagak mu na ion, pi tang on ku da. 4. Andun gologa'an mu nog glam nion? 5. Miglabi nosop. Pat pilak tibua og boaoyoo ku. 6. O'o. Mangoy a ta' sog Ayala? 7. O'o, olo sokayan ku mangoy ditu'? 8. Sak.oy a sos bus koyon. 9. POgwtut a dinakon.

10. Ain u sakoy nog dyip posungu' sog Santa Maria? 11. Dioyo, tibua goloma na sakoy sog traislkul.

1. Sir, iriaan nai meguit dun. 2. Ndi' na, duun nai meguit dun. 3. Duma bilinmu na, inaan nai meguit dun. 4. Sanu ig bayadu dun? 5. Melaga' Jai. Paat pilak na laak. 6. Ma'antu na. Mangaya tug Ayala? 7. Wa'a, anduni sekayanku mangay ditu? 8. Dianka sakay trak. 9. Pegdwtuta dinaan.

10. Adin dun! paradahan nu gyHp pangay tug Santa Maria? 11. Dia da, laak tumu' na dla nug motur eakay.

WIWSDumm

1. Sir, inan i megui t rwt pa hay? 2. Ma'antun na, dun na i pegwit dun. 3. Lagak mu hin, inan na i megwit dun. 4. Sanu abaten mu rin helonen hint? 5. Mihalebawan na hin. Begayen hu pat pllak. 6. Wa'a Mangay a ritu Ayala? 7. Wa'a, alan hi sahayan hu manay ritu? 8. Sehayay mu 1 bus hin. 9. Unutay mu inan.

10. Arin u alap dyip mangay Sta. Marla? 11. Ditu rapit, ugaid tumu' pa sahay a traysikel.

47

DRIP

12. How long is the trip to Jolo? 13. Eight hours, more or less. 14. Should we take something to eat on the way? 15. Where will you get off? 16. Are you coming, uncle? 17. Get on. I will put your cargo. on top of the jeep. 18. How much is the fare for myself and the cargo? 19. I'll get off at the market. 20. Let me see your I.D. 21. Where do I get a pass?

12. Gaano katagal ang biyahe para sa Jolo? 13. Walong oras humigit kumulang. 14. Hindi ba tayq magdadala ng makakain? 15. Saan kayo bababa? 16. Sasakay ha kayo tiyo? 17. Sumakay na kayo. Ilalagay ko ang inyong karga sa ltaas

ng dyip. 18. Magkano ang aking plete pati iyong karga? 19. Bababa aka sa pa lengke. 20. Maari bang makita ko an~ iyong ID? 21. Saan ba maaring kumuha ng pases?

Cll&.VACUD

12. Cuanto hora para llega na Jolo? 13. Poca mas o menos, cerca hocho horas. 14. Necesi ta came lleve comida. 15. Donde tu abaja? 16. Nor sigui ba tu? L7. Subi ya. Ay pone yo el di tuyu carga arriba del jeep. 18. Cuanto el di mio pasaje pati el carga? 19. Ay abaja yo na tiangue. 20. Dale conmigo mira el di tuyu ID. 21. Donde yo saca el permiso?

48

mwww SUMBDm

12. Sanu oras gobon sog dalan mangoy sog Jolo? 13. Walu oras bayu' non. 14. Dad i, sumboy mogbalun ita ta'? 15. Ain lea tukpa? 16. Mogunut a ta', Bamba? 17. Sakoy a na. Togu-' on la.I og balan au sog dibabow nog dyip. 18. Andun ma bayad u asta glulan la.I? 19. Tumukpa u sog tobu' an. 20. Tontongan la.I pa ID mu? 21. Ain u ala~ nog pasis?

12. Kendun gebeni panaw pangay tug Jolo? 13. Walu uras da siguru. 14. Ndi' ita kali' megult balun? 15. Adinka penaug? 16. Megdunuta, Kia'? 17. Sakaya na, kargaanlw dai guitenmu kiln diag ditaas

gyiip. 18. Santa' ma ig bayadu kampu' nga guitenku kiln? 19. Menaugu ditug tebu'an. 20. Mesu'at ha bentayanlw lg IDmu? 21. Adin mau alap pasis?

SWIW .......

12. Megandun hangga'en mangay Jolo? 13. Gmesempel walu oras atawa merugaydugay. 14. Alan !tu, megoit ita pa hanon din dalan? 15. Ar in ha penog? 16. Megunut a hya'? 17. Sahay na. Betangen hu i gbitang mu ditu ditas dyip. 18. Sanu pasahi u bu lulan hu? 19. Menog u u phari'an. 20. Thengg in hu ID mu. 21. Arin hu alap pasis?

49

DIUC'l'WWW

PAISB

1. Go straight ahead. 2. Turn right at the corner. 3. Turn left at the bridge. 4. Are you going inland? 5. No, I am going toward the sea. 6. She is upstairs but her mother ls downstairs. 7. 'nle house behind the mosque is my uncle's. 8. Climp up. Come down. 9. Stop a: the corner.

10. I will get off here. 11. 'nle canoe left in a westerly direction.

PILIPDD

1. Lumakad na kayo ng tuloy-tuloy. 2. Kumanan kay~ ea kanto. 3. Kumaliwa kayo pagkalampas ng tulay. 4. Papasok ba kayo ea loob? 5. Hindi , pupunta a ko sa dagat • 6. Siya ay nasa itaas, ang nanay niya ay nasa baba. 7. Ang bahay na nasa likod ng moski ay sa aking tiyo. 8. lllakyat kayo. Bumaba kayo. 9. Humin·to ka sa lean to •

10. Bababa ako rito. 11. Pupunta sa kanluran ang bangka.

1. Anda derecho. 2. Ese birada, na lao derecha alli bira. 3. Acabar el puente, bira na esquierda. 4. Ay ands ba tu na monte? S. Hande, ay ands yo para na mar. 6. Talla le na ariba'y casa, pero su nana taqui abajo. 7. Di mi tio quel casa detras del mosque. 8. Subi ariba. Abaja. 9. Para alll na birada.

10. Aqui lang yo. 11. El vinta ya sale para na oeste.

50

1. Pologdong nika na tlbua. 2. Liku' a sog glintu matong a sog sugud sugud. 3. Liku' a sog bibang ompuas a sog titayan. 4. Mangoy a ta' sog bukid? 5. Di' , posungu' u sos dagat • ~ 6. Ditu' ion sos ditas, tibua gina' non sog silung. 7. Og baloy sos tolikudan nog Moski, baloy ni Bamba. 8. Posdangan ka. Pomonek ka. Tukpa a. Monog a pa. 9. Lota' a sog pigyulu. Pindog nika pa matong sog pigyulu

koyon. 10. Dini u na tukpa. 11. Og bolangoy mikposungu' sos sindopan.

1. Panawa tandengka laak. 2. Lumiku'a dapit lintu sa' matengka diig selengayan. 3. Lumiku'a dapit bibang sa' matengka diag titay. 4. Sumuba'a ta' tug buid? 5. Ndi', pegangayu tug dagat. 6. Ditug ditaas, laak su gina'en, dini silung. 7. Ditug teliudan nug musk!, balay ni Kia'. 8. Dansanka. Penaika. Penauga. Penauga pa. 9. Tenglenka diag sungut.

10. Menaug nau dini. 11. Pesangay sug sekayan tug sindepan.

1. Buodaa a. 2. Liku' a rapit dlintu ritu shelensayan. 3. Liku a rapit gibibang dlwat ditu thltay. 4. Mangay amu ditu gbontud? 5. Gndi', mangay ami dlod. 6. Khitu hyanan ditas, ugaid ai Ina' en ditu shilung. 7. Su gbalay ditu thelyuran gmasekit dyan nl Khya' u. 8. Penek a. Penog a. 9. Gbeneng a ditu shelengayan.

10. Henog u rini. 11. Su gbalangay minangoy dia dapit shlndepan.

51

W!IISB

1. It's good that lt's no longer raining. 2. It ls very hot because it's dry season. 3. It ls cold. 4. It is very windy because there's a typhoon in Luzon. 5. 'nle road is muddy because lt's rainy season. 6. It rained very hard yesterday. 7. 'nle thunder woke me up last night. 8. 'nle sea is rough today. 9. 'nle tide is low now, we will go when it ls ·high.

10. The sea is calm, it's good to travel today.

1. Mabuti, hindi na tag-ulan. 2. Napakainit dahil sa tag-araw. 3. Malamig. 4. Napakahangin sapagkat may bagyo sa Luson. 5. Maputlk ang daan sapagkat tag-ulan. 6. Malakas ang ulan kahapon. 7. Ginising ako ng kulog kagabi. 8. Maalon ang dagat ngayon. 9. Kati ngayon. Paglaki ng tubig lalakad tayo.

10. Kalma ang dagat. Ma but l ang maglakbay ngayon.

1. Bueno cay hende na ta man ulan. 2. Bien callente gayot cay soles. 3. Bien frio gayot. 4. Fuerte el viento ahora cay tiene tlpon na Luson. 5. Bien malodo gat el camino cay tiempo ulan. 6. Bien recio gat el ulan ayer. 7. Anoche ya hace gat conmigo desperta el trueno. 8. Fuerte gat el marijada este dia. 9. Ara hunas el aplaya, ay anda kita se grande ya el agua.

10. Calma ya ahora el mar, bueno para man viaje.

52

1. Qnb1' ls po' da' na og dupi'. 2. Minlt tok.odoy po' gutara'. 3. Hotlgdow. 4. Holandos galu' po' ngon goyup sog Luzon. 5. Bosakan og dalan po' timpu dupi'. 6. Migdupi' nog ompalos tok.odoy kolabung. 7. Kilipungawan u nos glotl' k.ogobi. 8. Gobalan og dagat gondow koni. 9. Solog koti numun kitu', tumulak ita bi la sumolon.

10. Pononggoy dagat, ba'is poktulak gondow koni.

1 • Melengas pu' nda' na pegd upi ' • 2. Mainit gupia, pu' pemedes. 3. Metigdaw. 4. Hetlkteg gupiai genus, duun lg bagyu ditug Luzon. 5. Migbasak lg dalan pu' libuk. 6. Gempales gupia ig dupl' kalabung. 7. Mi'iglanan saba' llmudu'an kagebii. 8. Gempales ig dagat nandaw. 9. Menas na, buus sa' tumaab dekag paita tulak.

10. Melengen na lg dagat, melengas tumulak nandaw.

SWIW

1. Gempya myulaw na su dupi'. 2. Gminit hagina peres. 3. Gmetiddaw. 4. Gmesambel hagina dun galu' ditu Luzon. 5. Gbesahen hagina dlibuk. 6. Gempales dupi' halabung. 7. Mitanud hu hagebi tu dlugung. 8. Gembegel nabek nandaw. 9. ICeti pa nandaw, tumala hita ha' tab na.

10. Gmetamed su dagat, gempya hapanaw nandaw,

53

zw;rrse

1. Where can I buy shells? 2. Where can I get a watch repaired? 3. Where is a dentist? 4. Where is the airplane ticket office? 5. Show me the way to the market. 6. Where is a good restaurant? 7. Is it much further to Sibutu? 8. What days do boats go to Isabela?

1. Saan ako maaaring makabili ng kabibi? 2. Saan naroon ang marunong mag-ayos ng relo? 3. Saan naroon ang dentista? 4. Saan ang tanggapan ng eroplano? 5. Ituro mo ea akin ang daan patungo sa palengke. 6. Saan ans mabuting restaurant? 7. Malayo pa ha ea Sibutu? 8. Anong araw may biyahe ang bapor sa Isabela?

1. Donde yo puede compra marisco? 2. Donde puede compone mi relo? 3. Donde el dentista? 4. Donde ta compra tiket para aeroplano? 5. Ensena conmigo el camino para na tiangue. 6. Donde el bueno restaurant? 7. Lejos pa para na Sibutu. 8. Cosa dia el barco ta anda na Ieabela?

54

1. Ain u pokosaluy nog lukaba. 2. Ain moto mogusoy nog relu? 3. Ain os polonglupu' dini nos nglsi? 4. Ain guplslna glapan nog tlkit nog goliplanu? 5. Tondu' mu pa dinakon dalan sog tobu'an. 6. Ain ba' is poglokanan? 7. Molayu' pota' tokodoy sog Sibutu? 8. Olo doga ondowoy poktulak nos kapal mangoy sog I94bela7

L .Adinu saluy belulungan? 2 • .Adin ma su membaal rilu? 3. Adin ma su memakut ngisi? 4. Adin ma su gelapan tikit dipelanu? 5. Tendu'mu dlnaan ig dalan pangay ditus tebu'an. 6. Adin ma su melengas pekaanan? 7. Melayu' pa sug Sibutu? 8. Ta' endaway dun lumarga ig sekayan pangay tug Isabila?

WIWSUMWP

1. Arin hu mahasaluy susu'? 2. Arin hu pahay pegusiba'ay u relu u? 3. Arin su gmeabarut ngisi? 4. Arin su phisina meseluyan tikit diplano? s. Tendu' mu ryanan arin dalan tu phari'an? 6. Arin i gempya hanan? 7. Glllelayu' pa tu Sibutu? 8. Alan gendaway mansay i khapal ditu Isabela?

55

..,,. 1. What time does the bus leave? 2. Nine in the morning.

1:00 in the afternoon. at 2: 30 p.m. at 4:45 p.m. .

3. What is the time? 4. How much longer before we leave? 5. You're late, the ship has gone.

l. Anong oras aalis ang bus na ito? 2. Alas nuebe nang umaga.

Ala una nang hapon. Alas dos y medya nang hapon. Alas kuwatro kwarenta'y singko nang hapon.

3. Anong oras na? 4. Hanggang pa tayo aalis? 5. Huli na kayo. Umalis na ang bapod

L Cosa hora ay sale este bus? 2. A las nueve del dia.

A la una del tarde. A las dos y medya del tarde. A las cuatro cuarenta'y cinco del tarde.

3. Que ho r a ya? 4. Has que hora pa, despues sale? 5. Atrasao ya tu, ya sale ya el barco.

,....,. PILIPIID CMVACAID

NAMES OF THE DAYS PANGALAN NG NOMBRE DEL MGA ARAW

Sunday Linggo Domingo Monday Lunes Lunes Tuesday Martes Martes Wednesday Miyerlwles Miercoles Thursday Huwe bes Hue veil Friday Biyernes ...... , Viernes Saturday Sabado 56

Sabado

DtAS

••w-1. Olo oras oy gumonat og bus koni? 2. Ginonga' monek gondow.

Pulid gondow. Gionga' monog gondow. ~galld gondow.

3. ADdun kotas og gondow? 4. And un pa gob on ta ' mang ka i ta gona t? 5. ~binaya'a, ginumonat na og kapal.

STWMP:'P SUMWW

1. Ta' urasay dun lumarga ig trak kini? 2. Alas nuibi dig siselem.

Ala una dig lelabung. Alas dus migya dig lelabung. Alas kwatru kvarintay singlw dig lelabung.

3. Ta' urasay dun? 4. Sanu uras pa dekag lumarga? 5. Mibinaya'a na, luminarga na sug barlw.

1. Alan oras panaw bus hini? 2. Shiyam di shiselem.

Pulid i gendaw. Dwa' bu meginenga' di dlelabung. Alas kwatro kwarentay singku di dlelabung.

3. Alan oras na? 4. Alan hiben pti'en lta pa ghenat? 5. Mibinaya'a, tuminulak na su khapal.

WEStm SUBAllJll

NGALAN NOG -GO~i>oW Domingo Gisnin/Glunis Solasa Goloba'a Ham is Dyuaa'at Sobadu

NGALAN NUG GENDAW Duminggu Lunis Martis Mirkulis Gui bis Birnis Sabadu

57

soorw ~

NGALAN MENGA GENDAW Dumlnggu Isenin Salasa Alba Ham is Dyuma'at Shape tu

DAY AND NIGHT day/night today I tonight yesterday/last night tomorrow/tomorrow night day before yesterday night before yesterday yesterday afternoon

ARAW AT GABI araw/gabi ngayon/ngayong gab! kaha pon/ kagab i bukas/bukas ng gabi kamakalawa kamakalawa ng gabi kahapon ns hapon

DIA Y NOCHE dia/noche este dla/lue~o de noche ayer/anoche manana/manana de noche ante ayer ante anoche ayer tarde

TDK

'W'TIAI

TIME OF DAY OR NIGHT twilight late at night midnight dawn morning noon afternoon sunset

PILIPDm

ORAS SA ARAW AT GAB I takip-silim gab! h8.tinggabi madaling araw tanaga tanghali hapon paglubog ng araw

HORA DEL DIA 0 DEL ROCHE ta cerra el tarde bien de noche ya gayot media noche madrugada aga media dia tarde sumlda del sol

58

OONDOW BU OOBI gondow/ gob i gondow koni/gobi koni kolabung/kogob i boloma'/boloma' gobi solongondow solonggobi kolabung lolabung

GENDAW BU' G!B II gendaw/gebii nandaw/gebii kini kalabung/kagebii lema'/lema' gebii salangendaw salanggebii kalabung lelabWlg

GENDAW BU GEBI gendaw/ gabi nandaw/nandaw gebi hal~bung/hegebi lema' /lema' gebi salangendaw salagebi halabung dlelabung

wwwrm .-· ORAS l'l>G OONDOW fJr.AWA OOBI mogaltd/gagow gobi bu gondow modalom gobi tonga' gobl dali' ondow sisolom tasondow glolabung sinumindop gondow/sindop

URAS NO GENDAW BU' GEB II kagaw gebii bu' gendaw medalem nai gebii

puti' delagay siselem miktui gendaw lelabung mesindepi gendaw

SWIW SDMllll

ORAS SU OONOOW 0 GEB I megagaw gobi bu gendaw meralem gebi ti tenga' geb i dali' gendaw shiselem ta send aw dlelabung sindep gendaw

59

WITHIN A DAY earlier this morning now

BW;LISR

one 24 hour period one week one month

late this afternoon in a short time

one year day time night time

SA IDOB NG !SANG ARAW k.anina sa loob ag isang araw

iaang linggo kaninang maga ogayon din 11a11ayang hapon sandali

AlZN'l'llO DB UN DIA mas temprano

isang buwan iaang taon araw aabi

dia eate manana, enantes aga ahora

un semana un mes

un poco tarde un rat1to

WZ™

OfHER EXPRESS IONS OF TIME

someday everyday laat year this year next year this afternoon

PAIW1ALI1A PANAHON

un ano didia de noche

balang araw araw-araw noong isang taon sa taong ito sa isang taon ngayong hapon

60

c:auc••

Ol'RO HAGA EXPRESSIONBS DEL TIEMPO

algl.Dl dia todo' 1 dia del ano pasao este ano el ano que viene este tarde

VDIWWW l"M-

SOG SOI.OD NOG OONDOW komun sondow bu sosobi

sala siiaana sobulan

komun sisolom nllllun kitu' bombus glolabung podali'dali' da

DIALEM GENDAW kamun kamun siselem nandaw buus lelabung Sig inaigin pa

DIALEM DE GBNDAW misayu/hamun hamen shiaelem nandaw bus dlelabung nd i' na mangga'

DUMA PONOLU'ON LIHAL SOG ORA

ngon gondow/ binaya' nog gondow

gondow gondow solo ton ton koni ton matong glolabung koni

so ton gondow gobi

IJ"''P:IW .....

sendav sala aimana sebulan setaun gendaw gebii

sandaw bu segebi sa ha pari' an sebulan seton gendaw gebi

LAIN PENGGELAL MEKATAG DIG TIMPU

duuni gendaw

gendaw gendaw minayan taun taun kini salag taun lelabung kin!

61

wwww .....

PENELU'ON MAHATAG SU ORAS

dun gendaw

su shelabuk thou gendaw gendaw thon hini ditu selabuk thon nandaw. dlelabung

l 2 3 4 5

6 7 8 9

10

11 12 13 14 15

16 17 18 19 20

21

22

30 40 50

60 70 80 90 100

rp1w PILIPDO

CARDINAL NUMBERS PAMILANG NA PATAKARAN

one lea two dalawa three tat lo four a pat five lima

six anim seven pito eight walo nine sly am ten sampu

eleven labing-isa twelve labindalawa thirteen labintatlo fourteen lab ing-apa t fifteen labinlima

sixteen lab ing-anim seventeen labimpito eighteen labingwalo nineteen labingsiyam twenty dalawampu

twenty-one dalawampu't lea

twenty two dalawampu't dalawa

thirty tatlompu' forty apatnapu' fifty limampu'

sixty animnapu' seventy pitumpu' eighty walumpu' ninety siyamnapu' one hundred isang daan

62

MAGA NUMERR.OS

uno dos tr es cuatro cinco

seis siete ocho nueve dies

once doce trece catorce quince

dies y seis dies y siete dies y ocho dies y nueve veinte

viente uno

viente dos

treinta cuarenta cincuenta

sesenta setenta ochenta noventa ciento

nsuu suumm SU..-Mib**'mAl'P9

GITURGAH BILAHGAN GITUNGAH

sala '818 sale dua I dua' duwa' tolu telu telu pat paat phat lima liaa glima

gonom/nom gen ea gen em pi tu pitu pitu walu walu walu siam slam siyaa sopulu' sepulu' sepulu'

sopulu' bu sala sepulu' bu sala sepulu' bu sala sopulu' bu dua' sepulu' bu dua' aepulu' bu duwa' sopulu' bu tolu sepulu' bu telu sepulu' bu telu sopulu' bu pat sepulu' bu put sepulu' bu phat sopulu' bu lima aepulu' bu lima aepulu' bu liaa

sopulu' bu nom sepulu' bu en em sepulu' bu nea sopulu' bu pi tu sepulu' bu pi tu sepulu' bu pi tu sopulu' bu valu sepulu' bu walu sepulu' bu walu sopulu' bu aiam sepulu' bu siam sepulu' bu siyaa dua' pulu' dua' pulu' duwa' pulu'

dua' pulu' dua' pulu' duwa' pulu' bu sala bu sala bu sala

dua' pulu' dua' pulu' duwa' pulu' bu dua' bu dua' bu duwa'

tolu pulu' telu pulu' telu pulu' pat pulu' paat pulu' phat pulu' Uaa pulu' lima pulu' gU.ma pulu'

ll01I pulu' genem pulu' gen- pulu' pitu pulu' pitu pulu' pitu pulu' walu pulu' walu pulu' walu pulu' siam pulu' eiam pulu' siyam pulu' sogatu. megatus/segatus megatue

63

COUftDG

DRISH PILIPDD CllAY.ACUO

105 one hundred isang daan at ciento y cinco five lima

150 one hundred isang daan at ciento cincuenta and fifty lillampu'

17"' one hundred lsang daan. at ciento setenta and seveuty pitumpu' t llma y cinco five

200 two hundred 'dalawang daan dos cientos 1000 one thousand !sang libo un mil

ORDINAL NUMBERS PAMILANG NA NUMEROS ORDINALES PANUNURAN

first una primero eecond lkalawa segwido third ikatlo tercero fourth ikaapat cuarto

FREQUENCY KADALASAN CUANTO VECES once minsan una vez twice makalawa dos veces often malimit muchas .veces eeldom bihira ralo lang. always palagi pierme sometimes kung minsan tiene vez

FRACTIONS RATING BILAHG MAGA PARTICION 1/2 one half kalahati media

1/3 one third katlo tercer pa rte 1/4 one fourth kapat cuatro pa rte 1/5 one fifth kalima quinta pa rte

64

VUIWWW SUIMDll

sogat us bu l ima

sogat us bu 1 ima pulu'

sogatus bu pitu pul u' bu lima

dua' gatus songibu

POGDAPITDAPIT NOG GITONGAN

tagaa' kodua' kotolu kopat

MOTOTOG/KOTOTOG insan kodua' dua' kali mo lo god moliang ta tap sumolingka

BINABAGI' sopoginonga'/

dua' bohagi' I sobola'

tolu bohagi' pat bohagi' lim.a bohagi'

SJPtPT'• SOMlm SWIW -

megatus bu 1 ima

megatus bu lima pulu'

masatus bu pitu pulu' bu lima

dua' gatus sengibu

PEGDAPIT BILAICAN

bekna kedua 'en k.etelunen kepaaten

SANU DEICSU' mainsan dua' deksu' ta tap meliang lelayun taang dun

PIKILASILAS seginenga'

metelu mpaat melima

65

megat us bu Uma

megatus bu lima pulu'

megatus bu pitu pulu' bu liq

duwa gatus sengibu

TBANDA'

gbekna' herWil' hetelu hepat

MESA NU minsan merwa ,. dlelayun gmelyan1 dlelayun dun hitu

MEGILASILAS sinenga'

telu bad/metelu pat bad/mepat lima bad/mellma

!PZISR

HONEY PERA CEN .10 ten cents dlyes dies cen .20 twenty cents biente peseta .50 fifty cents isang salapi cincuenta cen

1.00 ODE: peso pi so un peso

1.20 one twenty piso at dalawang uno viente sentlmos

1.50 one & a piso at !sang uno cincuenta half peso salapi

5.00 five pesos 11.mang piso cinco pesos

WEI<;HTS TIMBAIE MAGA PBSADES one gram !sang gramo un gramo one kilo !sang kilo un kilo

VOLUME I.AKI EL LAMAN one liter !sang litro un litro one gallon isang gal on un gal on

LENGTH LAYO EL LAl.GOR one inch isang pulgada/ un pulgada

dali one centimeter lsang sentiaetro un centimetro one foot isang pi ye un pie one yard iaang yard a un yard a

one meter ~iaang metro un metro

one kilometer lsang kilometro UQ kilometro one hands pan !sang dangkal un palma one ara length kalahatlng dipa un braso de larao

two fathoms dalawang dipa dos braao de largo

66

PU.AK SIIN Pl Lil/ KOLE TA sopulu' sin gyiis sintabus ketep pisita baynti sintabus phisita sobola' singkwinta/ sopak

sintabua sala pilak pis us sapilak

gonom pisita/ unu baynti sa pilak phisita salapilak bu sala pisita

sala pilak bu unu singkwinta sapilelt sopak sobola'

lima pilak singlw pisus lima pilak

Tl MB ANG BEGA.TEN HEBBGATEN sogramu sala gramu sela gramu sokilu sekilu sala kilu

GLIGON GAALAN RABAGEL!N solitru sala litru sala litru sale galun sala galun sala galun

GIABA' YABA'EH DYABA'ER sala p\irgada sepurgad·a sala purgada

sala sentimitro sala 9entimitru sala sentimitro sala pie sepli , sala pyi dibaluy baga/ seyarda aala yard a

sala bingkon sometru semitrua sala hamistru

sale kilumitru sala kilumitru I sala kiloaitro sodangow sedangaw serangaw tonga' dopa/ sebede senenga' depa

molagdos dua' dopa dua' depa cluva' depa

67

Age expressions (5-7) •• 18 Baggage boys ( 1-5) . 46 Boat travel (8-10) ••• 52 Body parts • • • • • • • 24 Bua or jeep travel 46-49 Buying f iah • • • • • • • 44 Cardinal mabers 62-65 Carrying baggage (1-5) • 46 Command a 10-13 Compliments • • • • • • • 8 Counting 62-65 Courtesy 8 Days of the week • 56 Direct address ••• 28 Directions • • 50 Eating • • • • • • • • • 38 Family information • 18 Family terms • • • • • • 26 Fish buying • • • 44 Foods • • • • • 40-43 Fractions • • • • • • 64 Frequency terms • • • 64 Fruits • • • • • 40 Greetings • • • • • • • • 6 Interrogatives (22-28) • 14 Instructions to drivers • 50 Jeep or bus travel 46-49 Kinship terms • • • 26 Leave taking 6 Length measures • • 66 Local infonaation • • • • 54 Meal time • • • • • • • • 38 Measurements 64-6 7

Meats • . • . • • • Medical information • Money • • • • • Numbers • • • • • • Occupations (8-9) • Ordinal numbers ••

. 42 • 22

66 62-65

• • 16 •• 64

Overland travel • • 46-49 Personal information • 16 Personal relationships 26 Picture requests (10) 8 Place information • • 20 Portera (1-5) ••••••• 46 Pronouns 30-33 Question words • • • • • • 14 Relatives • • • • • 26 Requests (14,29,30) 12-15 Residence • • • • • • 16 Sea travel (8-10) • • 52 Shopping • • • • • • • • • 44 Sic knees • • • • • 22 Speaking • • • • • • • • • 34 Telling time • • • • • 56 Time words 56-61 Travel Useful expre•siona Vegetables • • • • • Volume measurement Water travel (8-10) • • Weather • • • • • • • Weight measurements • "Where" sentences (1-3) • Writing • . • • • • • • • •

68

46-49 l<rl5

• 40 • 66

52 • 52 . 66 • 16 • 36