Xegan Marija

VOJNIQKI

CAREVI

Tabela 1. Broj 01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Ime Maksimin Gordijan I Gordijan II Pupijen Balbin Gordijan III Filip Arapin Filip (Mla i) Decije Trajan Volusinaj Hostilijan Trebonijan Gal Emilije Emilijan Valerijan Galijen Klaudije II Gotski Kvintil Aurelijan Tacit Florijan Marko Aurelije Prob Marko Aurelije Kar Numerijan Karinat Godina 235 238 238 238 238 238 238 244 244 249 247 249 249 251 251 251 251 253 253 253 260 253 268 268 270 270 270 275 275 276 276 276 282 282 283 283 284 283 285 1

PERIOD VOJNIQKIH CAREVA IzvoriO periodu vojniqkih careva gotovo da nemamo savremenih izvora, izuzev Herodijanovog spisa Istorija Carstva posle smrti Marka Aurelija i to do 238. godine. Naxe poznava e ovog perioda uglavnom se zasniva na svedoqanstvima carskih ivotopisa saquvanih u zbirci Scriptores Historiae Augustae. Zbirka je nastala u vreme Dioklecijana i Konstantina i pravi povod enog nastanka danas nije poznat. ivotopisi predstav aju spoj qi enica i fikcije. Napokon, korisni su i izvodi onih spisa koji su u me uvremenu izgub eni.

Maksimin (235 - 238)Poreklo. Karijera do izbora za cara Gaj Julije Maksimin Ver poticao je iz jedne se aqke porodice u Trakiji. Ovakav zak uqak izveden je na osnovu qi enice da je Maksimin bio poznat po nadimku Traqanin. Na alost, o egovoj karijeri do izbora za cara malo znamo. Verovatno je u mladosti bio pastir i u jednom za nas nepoznatom trenutku regrutovan je u redove rimske ko ice. Napredovao je u vojnoj slu bi i u vreme pohoda na Germaniju 234/235. bila mu je poverena obuka novih regruta. Po svoj prilici uqestvovao je u zaveri u kojoj je ubijen Aleksandar. Godine 235. panonski regruti pozdravili su ga kao rimskog cara. Maksimin car Maksimin je prvi rimski car koji je poticao iz redova obiqnih vojnika; prvi od niza tzv. vojniqkih careva koji e uprav ati Rimom u narednih pedeset godina. Usled stalnih smena na prestolu, kao i spo nih pritisaka, ovaj period u istoriji je poznat kao period krize III veka. Postavxi car, Maksimin je pove ao platu vojnicima i bogato je darovao. S druge strane, vodio je izrazito antisenatorsku politiku. Nije se trudio da poseti Rim, niti da Senat potvrdi egov izbor za cara. Da bi obezbedio sredstva sma io je rashode na rimsko gra anstvo, konfiskovao je riznice hramova i nametnuo je visoke poreze gradovima. Ustanak u Africi Godine 237. u provinciji Africi mladi i iz bogatih familija organizovali su pobunu protiv prokuratora provincije, koji je zem u bespoxtedno p aqkao. Poxto je prokurator ubijen, zaverenici kao novog cara pozdrav aju namesnika provincije Gordijana. Gordijan, koji je tada imao 80 godina, prihvatio se qasti, a svog sina imenovao za savladara. Me utim, namesnik Numidije koji je ostao veran Maksiminu, organizuje pohod na Afriku. Gordijan je u susret neprijate u poslao svog sina. U bici do koje je doxlo mladi Gordijan je pretrpeo poraz i izgubio ivot. Saznavxi za poraz, stariji Gordijan se obesio. Reakcija u Rimu Kada je doznao za proglaxe e Gordijana za careve, Senat je objavio da je Maksimin svrgnut i potvrdio je izbor Gordijana. Zatim, obrazuje ve e od 20 konzulara s ci em odbrane zem e. Saznavxi za ovo, godine 238. Maksimin organizuje pohod na Italiju, a zaustavio se prilikom opsade Akvileje. Kada je u Rim stigla vest o smrti Gordijana, Senat od dvadesetorice konzulara bira 2

dvojicu kao nove rimske careve Pupijena i Balbina. Pupijen nije poticao iz ugledne porodice, ali se sam istakao kao senator i u vreme izbora za cara slu io je kao prefekt pretorija. Ni on ni Balbin nisu imali dece. Senat je Balbinu poverio upravu nad zem om, dok je Pupijen imao zadatak krenuti u susret Maksiminu. Me utim, mnogi nisu bili zadovo ni izborom Pupijena za glavnokomanduju eg i zahtevali su da nov car postane unuk nedavno preminulog Gordijana. Kompromis je na en. Pupijen ostaje car, ali posi uje Gordijanovog unuka i daje mu titulu Cezar. Mali potom uzima ime Gordijan III. U Raveni Pupijen prima vest o smrti Maksimina. Naime, opsada Akvileje se otegla, vojnici su stali gladovati i svime ovime nezadovo ni organizuju zaveru i ubijaju Maksimina. Pupijen je po urio u Akvileju, raspustio Maksiminove trupe i u trijumfu se vratio u Rim. Ali ni egova slava nije bila dugog veka. Ubijen je, kao i Balbin u zaveri pretorijanaca. Nov car postaje Gordijan III.

Gordijan III (238 - 244)Okolnosti dolaska na vlast Gordijan III bio je unuk Gordijana, namesnika provincije Afrike, koji je kao rimski car pozdrav en 237. godine, a qiji je izbor Senat potvrdio 238. godine. Po smrti Gordijana, rimski carevi postaju Pupijen i Balbin. Pupijen je posinio Gordijanovog unuka i dao mu titulu Cezara. Po smrti Balbina i Pupijena (238) jedini gospodar Rima ostaje Gordijan III. U vreme kada je nasledio presto, Gordijan je bio maloletan, pa u prvo vreme vlada ve e od 20. Do 241. godine znatan uticaj u dr avnoj upravi imao je prefekt pretorija Sabin Akvila Timesitej. On je qak uspeo da svoju erku Trankvilu uda za cara. Spo na politika Vladu Gordijana III obele ila su stalna ratova a. Morao se suoqiti sa germanskim plemenima na severu, kao i sa jednim ustankom u Africi, koji je uguxio odani namesnik Mavretanije. Ovi doga aji skretali su pa u cara sa Istoka, xto je znao da iskoristi sasanidski kra Ardaxir. Godine 238. ovaj Persijanac zauzima Nizibis, a potom i Hatru. Poxto je preminuo 241. na prestolu ga je nasledio Xapur I. O periodu vladavine Xapura I na Istoku ne svedoqe samo rimski izvori, ve i jedan persijski Res Gestae Divi Saporis. Uqvrstivxi svoju vlast, Gordijan je bio u mogu nosti tek 242. organizovati pohod na Istok. Rat je trajao kojih tri godine. Amijan Marcelin tvrdi da je Gordijan naneo katastrofalan poraz Persijancima kod Resaina. Me utim, ubrzo potom, nedaleko od Ktesifona potisnuo ga je Xapur I, koji ovu pobedu u svojoj autobiografiji slavi kao odluquju u. Nezadovo ni kampa om, vojnici, podstaknuti od prefekta pretorija Filipa, organizuju zaveru i ubijaju Gordijana (244). Naravno, nov car postaje Filip.

Filip Arapin (244 - 249)Izvori O ivotu i delatnosti Gaja Julija Filipa, u literaturi poznat kao Filip Arapin, svedoqe Historiae Augustae, Res Gestae Divi Saporis, 13. Sibilino proroqanstvo, kao i izvodi izgub enih spisa.

3

Poreklo Gaj Julije Filip poticao je iz Galileje. Poxto je bio poznat pod nadimkom Arapin veruje se da je poticao iz jednog mesta u Galileji u kome se govorio arapski jezik. Me utim, u ju noarapskim natpisima, kao i onim iz vremena proroka Muhameda, termin Arapin se koristi da oznaqi beduina. Malo je verovatno da je Filip poreklom bio beduin, naroqito poxto se u spisu 13. Sibilino proroqanstvo pomi e kao Filip Sirijac, a ne kao Filip Arapin. Po svoj prilici, Filip je poticao iz ugledne i bogate porodice u Galileji, koja je u jednom trenutku romanizovana. Romanizovana je u periodu pre 212.; pre objave Karakalinog edikta. Naime, oni koji su gra anska prava dobili pomenutim ediktom u glavnom su uzimali ime Marko Aurelije u qast cara. Okolnosti dolaska na vlast Zahva uju i zalaga u svoga brata Priska, Filip Arapin 243. godine postaje prefekt pretorija. Naime, Prisk se istakao kao vojskovo a u vreme Maksimina. U periodu od 240. do 242. uprav a e provincijom Mesopotamijom. Napokon postaje prefekt pretorija i po smrti kolege Timesiteja polo aj prefekta saquvao je za Filipa. Filip je pratio rimskog cara u pohodu protiv Sasanida. Veruje se da je uqestvovao u zaveri u kojoj je ubijen Gordijan III, budu i da je odmah potom imenovan za cara (244). Interesantno, on nije prokleo se a e na svog prethodnika, ve ga je deifikovao. Odluqio je da se xto pre vrati u Rim i tamo uqvrsti svoj polo aj. Stoga on sklapa mir sa sasanidskim kra em Xapurom I. Platio mu je 500 000 denara, a obavezao se i na pla a e godix e sume. Svog brata Priska ostavio je kao nadzornika Istoka i dao mu neobiqnu titulu rector orientis. Rim Filip Arapin je nekoliko godina ostao u Rimu. Godine 247. organizovao je sveqanost u qast 1 000 godina od osniva a grada. Svome sinu dao je titulu Cezara. Filip je bio izuzetno trpe iv prema hrix anima, te su kasniji pisci imali obiqaj tvrditi kako je on navodno bio hrix anin. Pobuna na Dunavu Godine 248. pobunile su se trupe na Dunavu i kao novog cara pozdravile Pakatia. Tom prilikom qak je kovan novac sa predstavom Rome Eterne i natpisom 1001. godina. Verovatno su ustanici eleli oznaqiti poqetak nove ere, kao i pozdraviti novog cara. Filip Arapin, vidno razoqaran, izra ava spremnost da abdicira. U ovome ga spreqava prefekt pretorija Decije. Decije s vojskom poslat u susret Pakatiju. Kako se ve od 249. ponovo kuje Filipov novac, dozvo eno je pretpostaviti da je Decije imao uspeha u borbi protiv ustanika. Me utim, sada pobedniqke trupe pozdrav aju Decija kao cara. On prihvata ovu qast i organizuje pohod na Italiju. Filip mu je krenuo u susret, dok je svog sina ostavio u Rimu. Do odluquju e bitke izme u Decija i Filipa dolazi kod Verone. Filip je pretpeo poraz i izgubio ivot, a egov sin je pogub en u Rimu. Decije ostaje jedini gospodar Rima.

4

Decije Trajan (249 - 251)Poreklo. Karijera do izbora za cara Gaj Mesije Decije poticao je iz Sirmiuma na Dunavu. Visoke dr avne polo aje zauzimao je pod Aleksandrom Severom i Maksiminom. Bio je konzul sufektus (235), namesnik u Do oj Meziji, namesnik Tarakonske Xpanije (238) i prefekt pretorija (248). Godine 249. po nalogu Filipa Arapina uguxio je Pakatijev ustanak. Iste godine trupe su ga pozdravile kao cara i poxto je porazio Filipa kod Verone, ostaje jedini gospodar Rima. Decije car Senat je potvrdio izbor Decija za cara, a on je te io da obnovi nekadax u rimsku vrlinu i moral. Naredio je da svi stanovnici carstva, qak i hrix ani, iskazuju poqast starim rimskim bo anstvima. Senat mu je nadenuo ime Trajan zbog egove vojne slave. Rat protiv Gota (251) U toku svoje vlade Decije se morao suoqiti sa Gotima. Naime, iskoristivxi unutrax e nemire u Carstvu, Goti prelaze Dunav i prodiru na teritoriju Mezije. Opseli su Filipo , grad u Trakiji. Interesantno, u to vreme namesnik Makedonije Prisk pozdrav en je kao car i on poma e Gotima u ratu protiv Decija. Decije organizuje jedan pohod na sever. Do odluquju e bitke izme u Decija i Gota do i e kod Abrita na Dunavu, kada je car pretpeo poraz i izgubio ivot. Tom prilikom poginuo je i egov sin Volusijan, dok je mla i Hostilijan ostao u Rimu.

Trebonijan Gal (251 - 253). Emilije Emilijan (253)Godine 251. u bici kod Abrita, a koja je vo ena izme u Rim ana i Gota, poginuo je rimski car Decije Trajan. Tom prilikom ivot je izgubio i egov stariji sin Volusijan. Pre ivele trupe kao novog cara izabrale su Trebonijana Gala. O ovome qoveku do izbora za cara ne znamo nixta, izuzev da je bio namesnik Mezije. Senat je potvrdio izbor vojske. Interesantno, Trebonijan nije dao da se pogubi mla i Decijev sin Hostilijan, ve ga je uqinio savladarom zajedno sa svojim sinom. Ali tog leta Hostilijan umire. Jedni tvrde od kuge, dok drugi smatraju da ga je Trebonijan ubio. Kao i egov prethodnik, Trebonijan se suoqio sa gotskom opasnox u. Godine 253. namesnik Do e Mezije Emilije Emilijan potisnuo je u eze sa Balkana. egove trupe pozdravile su ga kao cara. Emilijan se prihvatio zva a i organizovao pohod na Italiju. Trebonijan jednog senatora po imenu Valerijan xa e u Germaniju da dovede pomo , a sam kre e u susret neprijate u. Me utim, u odluquju em trenutku izdali su ga vojnici i on je ubijen. Jedini car ostaje Emilijan. O Emiliju Emilijanu, kao i u sluqaju Trebonijana, gotovo da ne znamo nixta. Poreklom je bio negde iz severne Afrike, a u vreme Trebonijana naxao se na polo aju namesnika Do e Mezije. Postavxi car, vladao je kojih 4 meseca.

5

Valerijan (253 - 260)Okolnosti dolaska na vlast Publije Licinije Valerijan je bio istaknuti senator svoga vremena. Visoke dr avne polo aje zauzimao je pod Gordijanom III, Decijem Trajanom i Trebonijanom Galom. Godine 253. Trebonijan Gal poslao ga je u Germaniju da dovede pomo radi borbe protiv Emilija Emilijana, koji se proglasio carem. Me utim, Valerijan nije stigao na vreme da spreqi nezadovo ne vojnike da ubiju Gala i pre u na stranu neprijate a. S druge strane, vojska u Germaniji pozdravila je bax ega kao novog cara. Valerijan se prihvatio qasti i potom krenuo u susret Emilijanu. Ali je i ovaj do iveo sudbinu Gala izdan je od svoje vojske. Sada jedini car ostaje Valerijan. Progon hrix ana Kao i egov prethodnik Decije, Valerijan nije bio naklo en hrix anima. O Valerijanovim progonima svedoqi Kiprijan. Kiprijan je bio iz Kartagine, a u zrelijim godinama prelazi u hrix nastvo. Brzo je postao prezviter, a 248/9. i biskup u rodnom gradu. Umro je muqeniqkom smr u prilikom go e a hrix ana za vreme cara Valerijana: odseqena mu je glava. U svojim mnogobrojnim latinskim traktatima i pismima eli jednim delom da brani hrix anstvo, a drugim da hrix ane uqvrsti u ihovoj veri.1 Istok Godine 244. rimski car Filip Arapin sklopio je mir sa sasanidskim kra em Xapurom I. Tom prilikom mu je platio 500 000 denara, a obavezao se i na pla a e godix e sume. Mir izme u Rim ana i Persijanaca oquvan je sve do 251. godine, kada sasanidski kra prodire u Jermeniju i svrgava s vlasti jermenskog kra a. Slede e godine Xapur e prodreti u Siriju i zauzeti niz gradova, izme u ostalih i Antiohiju. Da i prodor Persijanaca onemogu i e svextenik u Emesi, Uranije Antonin. Mada mir zvaniqno nije bio sklop en, ve ih akcija ne e biti sve do 259. godine. Xezdesetih godina III veka Goti, preplovivxi Crno more prodiru na teritoriju Male Azije. Rimski car Valerijan organizuje jedan pohod na Istok. Me utim, nije se mogao suprostaviti neprijate u budu i da se u redovima egovih vojnika javila kuga. Priliku je iskoristio sasanidski kra Xapur da organizuje tre i prodor na rimsku teritoriju. Poxto mu je vojska bila iscrpena usled bolesti i gladi, Valerijan izra ava spremnost da od Xapura kupi mir. Me utim, od ovoga ne bejaxe nixta. Valerijan je uspeo povratiti Antiohiju, ali je kod Edese bio zarob en (260). Hrix anski izvori tvrde da je muqen do smrti, ali je po svoj prilici preminuo prirodnom smr u u zarob enixtvu.

Galijen (253 - 268)Okolnosti dolaska na vlast Publije Licinije Galijen bio je sin rimskog cara Valerijana, a koji je vladao od 253. do 260. godine. Postavxi car, Valerijan je svom sinu dao titulu Avgusta i uqinio ga savladarom. U periodu od 253. do 256. Galijen e biti zauzet ratova ima na Dunavu, protiv Gota. Godine 256. svome sinu Valerijanu II dao je titulu Cezara. Poxto mu je poverio rat protiv Gota, Galijen seV. Buhvald, A. Holveg, O. Princ, Reqnik grqkih i latinskih pisaca antike i sred eg veka, Tuskulum leksikon, preveo Albin Vilhar, Beograd 1984, 253.1

6

vratio u Rim. Godine 257. zajedno s ocem vrxi zva e konzula. Slede e godine Valerijan II umire, a Galijen titulu Cezara sada daje svom drugom sinu Saloninu. U periodu od 258. do 259. Galijen e voditi ratne operacije na Rajni, protiv Germana. Krajem 259. rat protiv Germana poverio je svom sinu Saloninu i savetniku Salvinu, dok se sam utvrdio u Milanu, stratexki va nom mestu na severu Italije. 260. godine Valerijan je dopao ropstva i Galijen ostaje jedini car. U periodu koji sledi ulo i e mnoge napore da oquva jedinstvo carstva. Naime, jav aju se brojni uzurpatori kako na zapadu tako i na istoku. U zbirci Historiae Augustae postoji podatak da je bilo qak 30 uzurpatora, u izvorima i literaturi poznatih kao tridesetorica tirana. Paralelna dr ava u Galiji Godine 260. germanska plemena Franaka i Alemana prelaze Rajnu. Namesnik Do e Germanije Postum nije uspeo da zaustavi ihovu invaziju, ali im je zadao vixe ma ih poraza i time stekao bogat plen. Salvin, koga je 259. Galijen poslao na sever kao savetnika Saloninu, zahteva od Postuma da mu preda zadobijeni plen. Postum odbija i uspeva da smakne i Salvina i Salonina. U Trijeru je pozdrav en kao car. Provincije Galija, Xpanija i Britanija pru ile su mu svoju podrxku. U periodu koji sledi u Galiji e biti osnovana jedna dr ava paralelna rimskoj: imala je svog cara, Senat, administraciju. Interesantno, galski imperatori te ili su samo oquva u svoje teritorije i nisu pokuxavali da pod svoju vlast podvedu qitavo Carstvo. Galijen e tek 265. organizovati pohod protiv Postuma i mada ga je dva puta porazio, ovaj posled i je uvek uspevao da se i da e odr i. Postum e vladati Galijom godinama, a potom e ga naslediti vixe tzv. galskih imperatora. Istok Godine 260. rimski car Valerijan dopao je sasanidskog ropstva i potom je brzo i preminuo. Me utim, egovom smr u otpor Persijancima na Istoku nije doveden svom kraju. U periodu koji sledi Sasanidima e se suprotstaviti Makrian, istaknuti Rim anin u Mesopotamiji zadu en za finansije, zatim Kalista, qovek koji je uspeo zarobiti blagajnu i harem neprijate skog kra a, i napokon Odenat, egzarh Palmire, bogatog karavanskog grada u pusti i izme u Mesopotamije i Sirije. Ovaj posled i je qak onemogu io da i prodor Xapura I, nagnao ga na povlaqe e i zadao mu poraz kod Ktesifona. Godine 261. Makrian i Kalista posti u sporazum. Poxto je Kalista bio hrom i zbog toga nije mogao biti biran za cara, on svoju podrxku pru a Makrianovim sinovima. Makrian, potom, sa jednim sinom prodire u Trakiju. Me utim, pora en je od strane Aureola, vojskovo e koji je ostao odan Galijenu. Odenat, tako e je izrazio vernost Galijenu i kod Emese zadao poraz Kalistu i drugom Makrianovom sinu. U znak zahvalnosti Galijen e Odenatu dati titulu corrector totius orientis. U narednim godinama Odenat e ratovati protiv Gota, koji e preko Crnog mora prodirati na prostor Male Azije. Godine 268/9. u vreme pohoda bi e ubijen u jednoj zaveri. Nasledio ga je sin Vabalat, ali kako je on bio maloletan u prvo vreme vladala je egova majka Zenobija. Galijenova smrt Veruje se da je Galijen ve inu vremena od 261. do 268. proveo na Dunavu. Godine 268. Aureol se pobunio, a Galijen ga je opseo u Milanu. Me utim, Galijenove vojskovo e organizovale su zaveru i ubile ga. U Rimu Galijenov tre i sin Marinianus, kao i egov brat su pogub eni. Nov car postaje 7

jedan od zaverenika Klaudije.

Period obnove CarstvaKlaudije II Gotski (268 - 270) Godine 268. u jednoj zaveri ubijen je rimski car Galijen. Nov car postaje jedan od zaverenika, a Galijenov vojskovo a, Klaudije. Klaudije je vladao od 268. do 270. godine. Od vremena egove vlade pratimo nov period u istoriji poznat kao period obnove Carstva i period ilirskih careva. Naime, Klaudije, kao i egovi naslednici, bili su poreklom Iliri, a svi e te iti obnovi jedinstva Carstva. Klaudije je umirio prostor Xpanije i Galije. U bici kod Nixa zadao je poraz Gotima, xto mu je dalo povoda da uzme titulu ,,Gotski. egove da e planove onemogu i e kuga. Pao je kao rtva bolesti 270. godine. Aurelijan (270 - 275) Klaudija e naslediti egov brat Kvintil. Me utim, ovaj e vladati samo nekoliko meseci; taman da u promet pusti svoj novac. Ubijen je u jednoj zaveri, a nov car postaje Aurelijan. Aurelijan je poreklom bio iz Sirmiuma. Postavxi car, nastavio je politiku Klaudija. Iz Panonije je potisnuo Gote i onemogu io je da i prodor Alemana u Italiju. Zatim, napustio je provinciju Dakiju, a stanovnixtvo preselio na jug. Dakle, granicu Carstva utvrdio je na Dunavu. Prednost ove mere bila je u skra iva u linije odbrane, kao i dobija u prirodne granice. Posledica je bila osniva e dve provincije: Dacia Ripensis i Dacia Mediterranea. Interesantno je da danax i Rumuni svoje poreklo izvode od onih koji su odbili da se povinuju nalogu cara i presele na jug. Napokon, car je dao da se Rim utvrdi novim bedemima, poxto je opasnost od invazije varvara bila stalna. Donekle uredivxi stvar na Zapadu, Aurelijan se zainteresovao za Istok. Da se podsetimo, Galijen je svojevremeno titulu gospodara Istoka dao Odenatu, vladaru Palmire. U periodu koji sledi Odenat e ratovati protiv onih Gota koji su preko Crnog mora prodirali na prostor Male Azije. Ubijen je u jednoj zaveri, a egov naslednik postaje sin Vabalat. Kako je Vabalat bio maloletan, stvarnu vlast u iva egova majka Zenobija. Dobivxi podrxku Egipta, a sklopivxi savez sa Persijancima, Zenobija uzima titulu kra a, a svom sinu daje titulu kra a nad kra evima. Onog trenutka kada se Vabalat proglasio carem, Aurelijan mu kre e u susret. Dakle, 272. godine rimski car organizuje jedan vojni pohod na Istok. Rim ani su zauzeli Antiohiju, Egipat i Emesu. Jedno vreme su opsedali Palmiru da bi je potom i zauzeli. Grad su poxtedeli, a Zenobiju odveli u Rim. Ve slede e godine, 273. Palmira e se pobuniti, kao i Egipat. Ovom prilikom Aurelijan se surovo obraqunao sa gradom, razruxivxi ga, a Egipat je prisjedinio Carstvu. Posle pohoda na Istok, Aurelijan odluquje da unixti paralelnu dr avu u Galiji. U to vreme Galijom je uprav ao Tetrik (270 - 273). U vreme bitke kod Chalons-sur-Marne, Tetrik izdaje svoju vojsku i prelazi na stranu Aurelijana. Aurelijan je poxtedeo egov ivot i dozvolio mu da zadr i senatorski status. Godine 274. Aurelijan je ponovo ujedinio Carstvo i tu qast proslavio je trijumf u Rimu. Slede e godine u vreme novog pohoda na Istok, bi e ubijen u Trakiji. Kada govorimo o unutrax oj politici Aurelijana, treba imati na umu da je on spreqio da e kvare e novca, da je uveo svakodnevno de e e hleba, da je mesto ita davao maslinovo u e i so, da je kolegije vezao za upravu, da je vodio antisenatorsku politiku i da je poxtovao kult Sunca. 8

Tacit (275 - 276) Godine 275. ubijen je rimski car Aurelijan. Izvori tvrde da je po smrti Aurelijana, vojska izbor novog cara prepustila Senatu. Izbor Senata pao je na Tacita, 75-ogodix eg senatora iz Kampanije. U toku svoje vlade Tacit se trudio da povrati nekadax i ugled Senata. Naixao je na neprijate stvo vojnika i ubrzo je ubijen. Moderna istoriografija se ne sla e sa ovom priqom. Veruje da je Tacit, kao i egovi prethodnici, bio vojskovo a negde sa Dunava, da je car postao izborom vojske, da je ratovao protiv Gota i da je umro prirodnom smr u 276. godine. Na prestolu ga je nasledio brat Florijan, koji se istakao u ratu protiv Gota. Ali, je ovaj ubrzo ubijen u jednoj zaveri. Marko Aurelije Prob (276 - 282) Po ubistvu Florijana, rimski car postaje Marko Aurelije Prob. Poreklom je bio iz okoline Sirmiuma. Vladao je od 276. do 282. i nastavio je politku Klaudija i Aurelijana. Potisnuo je Franke i Alemane i utvrdio granicu na Rajni. Ratovao je na Istoku, u Maloj Aziji i Egiptu. Sproveo je niz mera za pobo xa e po oprivrede. Gledao je da odr i dobre odnose sa Senatom. Me utim, kada je pokuxao da zavede disciplinu u vojsci, ubijen je. Marko Aurelije Kar (282 - 283) Godine 282. prefekt pretorija u severnoj Italiji Marko Aurelije Kar pobunio se protiv cara Proba. Onda kada je car ubijen u jednoj zaveri, ostaje jedini vladar Rima. U toku svoje jednogodix e vlade svoja dva sina: Numerijana i Karinata, uqinio je cezarima, a ratovao je i protiv persijskog kra a Varhama. Izvori tvrde da je umro negde na Istoku, poxto ga je udario grom. Kara su nasledila egova dva sina: Numerijan i Karinat. Numerijan je ubrzo ubijen u jednoj zaveri organizovanoj od strane egova zeta, a Karinat u bici na Moravi protiv Domicijana.

Literatura http://www.ualberta.ca/csmackay * Christopher S. Mackay, Maximinus through Gordian III * Christopher S. Mackay, Philip the Arab through Valerian * Christopher S. Mackay, Restoration of the Empire N.A. Maxkin, Istorija starog Rima, Beograd V. Buhvald, A. Holveg, O. Princ, Reqnik grqkih i latinskih pisaca antike i sred eg veka, Tuskulum leksikon, preveo Albin Vilhar, Beograd 1984.

9