İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ · DOKTORA TEZİ İSTANBUL...

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ İSTANBUL

BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM

MEŞCERELERİNDE ARTIM VE BÜYÜME

Orman Yük. Müh. Muammer ŞENYURT

Orman Mühendisliği Anabilim Dalı

Orman Hasılatı ve Biyometri Programı

Danışman

Prof.Dr. Ömer SARAÇOĞLU

Mayıs, 2011

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

İSTANBUL

BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM

MEŞCERELERİNDE ARTIM VE BÜYÜME

Orman Yük. Müh. Muammer ŞENYURT

Orman Mühendisliği Anabilim Dalı

Orman Hasılatı ve Biyometri Programı

Danışman

Prof.Dr. Ömer SARAÇOĞLU

Mayıs, 2011

i

ÖNSÖZ

“Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli bu çalışma İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Orman Hasılatı ve Biyometri Programında doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Doktora ders ve tez aşamasında her türlü destek ve fikirlerini esirgemeyen, bana yol gösteren, tezimde büyük emeği bulunan, danışman hocam Prof. Dr. Ömer SARAÇOĞLU’na minnet ve şükranlarımı sunarım. Değerli görüş ve fikirlerinden yararlandığım, tezin her aşamasında yol gösteren, engin bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım saygıdeğer hocam Prof. Dr. Tahsin AKALP’e saygılarımı sunarım. Araştırmanın çeşitli aşamalarında gerek fikirleriyle gerek fiili yardımlarıyla çalışmada katkıları bulunan Yrd.Doç.Dr. Eyyüp ATICI’ya, Yrd.Doç.Dr. Ersel YILMAZ’a, Araş.Gör. Emrah ÖZDEMİR’e, Doç.Dr.Ender MAKİNACI’ya ve Araş.Gör.Dr. Vedat BEŞKARDEŞ’e teşekkürlerimi sunuyorum. Çalışma sürecinde sürekli bağlantı halinde olduğum, görüş ve önerilerinden yararlandığım Prof.Dr.Serdar CARUS ve Yrd.Doç.Dr.Yılmaz ÇATAL’a teşekkür ederim. Arazi çalışmaları sırasında araç, işçi ve konaklama konularında yardımlarını esirgemeyen ve kolaylık gösteren Orman Genel Müdürlüğü’nün taşra personeline en içten şükranlarımı sunarım. Çalışma sırasında destek ve teşviklerinden dolayı anabilim dalımız personellerinden Remziye KOÇ, Cemil AYTAR, Hürbey KAYA’ya ve değerli arkadaşlarıma teşekkür ederim. Ayrıca çalışma sırasında sabrından ve desteğinden dolayı aileme de teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmanın bilim dünyasına, ülkemiz ormancılığına, uygulamada çalışan teknik personele ve ilgilenenlere faydalı olmasını dilerim. Mayıs, 2011 Muammer ŞENYURT

ii

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ i

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... ii

ŞEKİL LİSTESİ........................................................................................................ vi

TABLO LİSTESİ ...................................................................................................... xi

ÖZET........................................................................................................................ xii

SUMMARY ............................................................................................................. xiii

1. GİRİŞ ......................................................................................................................1

1.1. SARIÇAM AĞAÇ TÜRÜNE AİT GENEL BİLGİLER ..............................4

1.2. SARIÇAMIN DOĞAL YAYILIŞ ALANI VE BOTANIK ÖZELLİKLERİ

........................................................................................................................6

1.3. SARIÇAMIN EKOLOJİK VE SİLVIKÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ ........7

2. GENEL KISIMLAR ...............................................................................................9

3. MALZEME VE YÖNTEM................................................................................... 13

3.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANITIMI ...................................................... 13

3.2. YÖNTEM .................................................................................................... 15

3.2.1. Örnek Alanlarda Aranan Özellikler ..................................................... 15

3.2.2. Örnek Alanların Büyüklüğü, Şekli ve Sayısı ......................................... 15

3.2.3. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümler ...................................................... 16

3.2.3.1. Konu ve Komşu Ağacların Belirlenmesi .............................................. 16

3.2.3.2. Komşu Ağaçların Komşu Ağaca Olan Mesafelerinin Ölçümü .............. 16

3.2.3.3. Konu Ağaçla Komşu Ağaçlar Arasındaki Semt Açılarının Ölçümü ...... 17

3.2.3.4. Ağaçların Çaplarının Ölçülmesi.......................................................... 17

3.2.3.5. Ağaçların Boylarının Ölçülmesi .......................................................... 17

3.2.3.6. Ağaçların Tepe Yarıçaplarının Ölçülmesi ........................................... 17

3.2.3.7. Ağaçların Yaşlarının Belirlenmesi ....................................................... 18

iii

3.2.3.8. Ağaçların Sosyal Sınıflarının Tespiti ................................................... 18

3.2.3.9. Son 10 Yıllık Halka Kalınlığının Ölçümleri ......................................... 18

3.2.3.10. Çift Kabuk Kalınlığının Ölçülmesi..................................................... 18

3.2.3.11. Diğer Ölçümler ................................................................................. 19

3.2.4. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümlerin Değerlendirilmesi .................... 19

3.2.4.1. Örnek Alanların Yaşlarının Hesaplanması .......................................... 19

3.2.4.2. Tepe Yarıçapının Hesabı ..................................................................... 19

3.2.4.3. Hektara Çevirme Katsayısının Hesabı ................................................. 19

3.2.4.4. Göğüs Yüzeyi Hesabı .......................................................................... 21

3.2.4.5. Bonitet ve Bonitet Endekslerinin Belirlenmesi ..................................... 22

3.2.4.6. Sıklık Derecelerinin Hesaplanması...................................................... 22

3.2.4.7. Meşcere Orta Çapının Belirlenmesi .................................................... 23

3.2.4.8. Gövde Analizleri ................................................................................. 24

3.2.4.9. Ağaç Sayılarının Belirlenmesi ............................................................. 24

3.2.4.10. Hacım Tablosunun Düzenlenmesi...................................................... 24

3.2.4.11. Üst Boyların Tespiti .......................................................................... 25

3.2.4.12. Çap ve Göğüs Yüzeyi Artımlarının İncelenmesi ................................. 26

4.BULGULAR........................................................................................................... 27

4.1.AĞAÇLARIN HACIMLANDIRILMASI ................................................... 27

4.1.1.Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Ağaç Hacım Tablosu ........................... 30

4.1.2. Kütük Çapı - Göğüs Çapı İlişkisi........................................................... 33

4.2. MEŞCERELERIN BONİTETLENDİRILMESİ ....................................... 34

4.2.1. Bonitet Eğrilerinin Türetilmesi ............................................................. 35

4.2.2. Bonitet Tablosunun Düzenlenmesi ........................................................ 42

4.2.3. Meşcere Orta Boyunun Hesabı .............................................................. 43

4.3.MEŞCERELERIN GÖĞÜS YÜZEYİ VE SIKLIK DERECELERİNİN

HESAPLANMASI ....................................................................................... 44

4.4. AĞAÇLARIN ÇIFT KABUK KALINLIKLARI İLE İLGILI İLIŞKİLER

...................................................................................................................... 46

4.4.1. Çap – Çift kabuk Kalınlığı İlişkisi ......................................................... 46

4.4.3. Kabuk Hacmı ......................................................................................... 50

iv

4.5. YAŞ – GÖĞÜS YÜZEYİ ORTA AĞACI ÇAPI İLİŞKİSİNİN

GENELLEŞTİRİLMESİ ............................................................................ 51

4.6. ÇAP – ÇAP ARTIMI İLİŞKİSİNİN GENELLEŞTİRİLMESİ ................ 55

4.6.1. Çap Artımının Belli Yaş ve Sıklık Derecelerine Göre Değişimi .......... 58

4.6.2. Belli Yaş ve Bonitet Derecelerinde Çap Artım Doğrusunun Değişimi . 62

4.7. MEŞCERE BOY EĞRILERININ GENELLEŞTİRİLMESİ .................... 66

4.8.HEKTARDAKI AĞAÇ SAYISI İLE İLGILI İLİŞKİLER ........................ 69

4.8.1.Yaş – Hektardaki Ağaç Sayısı İlişkisinin Genelleştirilmesi ................... 69

4.8.2. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılacak Ağaç Sayısı ....... 73

4.8.3. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılan Birikimli Ağaç Sayısı

............................................................................................................. 74

4.8.4. Hektardaki Ağaç Sayısının Çap Basamaklarına Dağılımının

Genelleştirilmesi ................................................................................. 74

4.8.4.1. Örnek Alanlardaki Çapların Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma

Değişimlerinin Genelleştirilmesi .......................................................... 76

4.8.4.2. Genelleştirilmiş Sıklık Fonksiyonunun Bulunması ............................... 78

4.8.4.3. Sıklık Fonksiyonundan Çapların Türetilmesi ....................................... 80

4.9. HEKTARDAKI HACIMLARIN HESAPLANMASI ................................ 81

4.9.1. Asli Meşcere Hacmı ................................................................................ 82

4.9.2. Ara Meşcere Hacmı ................................................................................ 82

4.9.4. Genel Hacım Verimi ............................................................................... 83

4.10. MEŞCERE HACIM ARTIMLARININ HESAPLANMASI ................... 84

4.11. HASILAT TABLOSUNUN DÜZENLENMESİ....................................... 84

4.13.1. Bilgisayar Programının Genel Akış Diyagramı .................................. 86

4.13.2. Meşcere Hasılat Tablosu Programının Kullanılması .......................... 86

4.14. MEŞCERE BOYLARININ BONİTET VE SIKLIK DERECELERİNE

GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI ................................................................. 88

4.15. AĞAÇ SAYISININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE GÖRE

KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................................. 89

4.16. MEŞCERE ORTA ÇAPININ BONİTET VE SIKLIK DERECELERİNE

GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI ................................................................. 91

v

4.17. MEŞCERE GÖĞÜS YÜZEYİNİN BONİTET VE SIKLIK

DERECELERİNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI ................................. 92

4.16. ASLİ MEŞCERE HACMININ BONİTET VE SIKLIK

DERECELERİNE GÖRE GELİŞİMİ ....................................................... 95

4.17. AYRILAN MEŞCERE AĞAÇ SAYISI VE HACIM GELİŞIMLERİNİN

BONITET VE SIKLIĞA GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI....................... 96

4.18.YILLIK CARİ ARTIM VE YÜZDESİNİN BONİTET VE SIKLIK

DERECELERİNE GÖRE DEĞİŞİMİ ..................................................... 100

4.19.GENEL VERİM ....................................................................................... 104

4.20. ORTALAMA HACIM ARTIMI............................................................. 106

5.TARTIŞMA VE SONUÇ ..................................................................................... 110

5.1. BULGULARIN ÖNCEKİ BULGULARLA KARŞILAŞTIRILMASI ... 110

5.1.1. Meşcere Üst Boylarının Karşılaştırılması ........................................... 112

5.1.2.Ağaç Sayılarının Karşılaştırılması........................................................ 115

5.1.3. Göğüs Yüzeylerine Göre Karşılaştırılması .......................................... 118

5.1.4. Asli Meşcere Hacımlarının Karşılaştırılması ...................................... 121

5.1.5.Ayrılan Maşcere Hacımlarının Karşılaştırılması................................. 125

5.1.6.Cari Hacım Artımlarının Karşılaştırılması.......................................... 128

5.1.7. Genel Hacım Verimlerinin Karşılaştırılması ...................................... 132

5.1.8. Ortalama Hacım Artımlarının Karşılaştırılması ................................ 135

5.1.9. Genel Ortalama Hacım Artımlarına Göre Karşılaştırma .................. 137

KAYNAKLAR ........................................................................................................ 141

EKLER .................................................................................................................... 149

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 199

vi

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1.1 :Sarıçam meşcerelerinden görünüm (Fotoğraf: Muammer ŞENYURT) .. 5 Şekil 1.2 :Sarıçamın dünya üzerindeki yayılışı (Mátyás ve diğ., 2004; Çoban,

2007)...................................................................................................... 7 Şekil 1.3 :Sarıçamın Türkiye’deki yayılışı (OGM, 2009) ...................................... 8 Şekil 3.1 :Örnek alanların alındığı yerler ............................................................. 14 Şekil 3.2 :Örnek alanlardaki ağaçlar arasında örnek alan yüzeyinin

hesaplanmasında dikkate alınan mesafeler ............................................ 16 Şekil 3.3 :Ağaç tepe yarıçaplarının kuzey – güney doğrultusu ve buna dik

doğrultuda 4 yarıçap ölçümü ................................................................ 17 Şekil 3.4 :Konu ağaç ile komşu ağaçlar arası mesafelerin ölçülmesi .................... 21 Şekil 4.1 :Kabuklu çap ile kabuksuz çap arasındaki ilişki .................................... 28 Şekil 4.2 :Kabuklu hacım ile kabuksuz hacım arasındaki ilişki ............................ 29 Şekil 4.3 :Değişik boy basamaklarında gövde hacmının göğüs çapına göre

değişimi ............................................................................................... 29 Şekil 4.4 :Kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki........................................... 33 Şekil 4.5 :Yaşa göre üst boyların dağılımı ........................................................... 37 Şekil 4.6 :Üst boyların standart sapmalarının yaşa göre değişimi ........................ 39 Şekil 4.7 :Yaş-üst boy ilişkisini bonitet dereceleri itibarıyla gösteren eğriler ....... 41 Şekil 4.8 :Örnek alanların bonitet sınıflarına göre dağılımı ................................. 42 Şekil 4.9 :Üst boy – orta boy ilişkisi ................................................................... 43 Şekil 4.10 :Göğüs yüzeyinin yaşa ve BOD’a göre değişimi ................................... 46 Şekil 4.11 :Çeşitli bonitet ve sıklık derecelerine göre göğüs çapı (d) çift kabuk

kalınlığı (2b) ilişkisi ............................................................................. 47 Şekil 4.12 :BOD=0 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı

(2b) ilişkisi ........................................................................................... 48 Şekil 4.13 :BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk

kalınlığı (2b) ilişkisi ............................................................................. 48 Şekil 4.14 :BOD=1 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı

(2b) ilişkisi ........................................................................................... 48 Şekil 4.15 :SD=0,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı

(2b) ilişkisi ........................................................................................... 49 Şekil 4.16 :SD=1 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı

(2b) ilişkisi ........................................................................................... 49 Şekil 4.17 :SD=1,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı

(2b) ilişkisi ........................................................................................... 49 Şekil 4.18 :Göğüs yüzeyi orta ağacı çapının (dg) yaşa (t) göre değişimi ................ 51 Şekil 4.19 :Örnek alanlardan sağlanan verilerle modelden elde edilen Meşcere orta

ağacı çaplarının yaşa göre değişimlerinin karşılaştırılması .................... 53 Şekil 4.20 :BOD=0 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi ........ 54 Şekil 4.21 :BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi ..... 54 Şekil 4.22 :BOD=1 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi ........ 54

vii

Şekil 4.23 :Sıklık derecesi (SD)=0,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi ......................................................................... 55

Şekil 4.24 :Sıklık derecesi (SD)=1 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi ......................................................................... 55

Şekil 4.25 :Sıklık derecesi (SD)=1,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi ......................................................................... 55

Şekil 4.26 :Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen yaş – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı ......................... 56

Şekil 4.27 :Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen çap – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı ................. 56

Şekil 4.28 :t=20 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 58 Şekil 4.29 :t=20 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 58 Şekil 4.30 :t=20 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 58 Şekil 4.31 :t=60 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 59 Şekil 4.32 :t=60 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 59 Şekil 4.33 :t=60 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi .......... 59 Şekil 4.34 :t=100 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 60 Şekil 4.35 :t=100 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 60 Şekil 4.36 :t=100 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 60 Şekil 4.37 :t=140 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 61 Şekil 4.38 :t=140 SD=1,0 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 61 Şekil 4.39 :t=140 SD=1,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi ........ 61 Şekil 4.40 :t=20 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 62 Şekil 4.41 :t=20 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ..... 62 Şekil 4.42 :t=20 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 62 Şekil 4.43 :t=60 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 63 Şekil 4.44 :t=60 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ..... 63 Şekil 4.45 :t=60 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ........ 63 Şekil 4.46 :t=100 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 64 Şekil 4.47 :t=100 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ... 64 Şekil 4.48 :t=100 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 64 Şekil 4.49 :t=140 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 65 Şekil 4.50 :t=140 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ... 65 Şekil 4.51 :t=140 BOD=1 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi ...... 65 Şekil 4.52 :4 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t =

77, BOD = 5) ....................................................................................... 67 Şekil 4.53 :50 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t =

143, BOD = 1) ..................................................................................... 67 Şekil 4.54 :BOD=0 ve BOD=1 için çap-boy ilişkisinin yaşa göre değişimi ........... 67 Şekil 4.55 :BOD=0 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi ..................... 68 Şekil 4.56 :BOD=1 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi ..................... 68 Şekil 4.57 :Yaşa göre ağaç sayısı değişimi ............................................................ 70 Şekil 4.58 :BOD=0 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi . 72 Şekil 4.59 :BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi

............................................................................................................. 72 Şekil 4.60 :BOD=1 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi . 72 Şekil 4.61 :SD=0,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre

değişimi ............................................................................................... 73

viii

Şekil 4.62: SD=1 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi ............................................................................................... 73

Şekil 4.63 :SD=1,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi ............................................................................................... 73

Şekil 4.64 :Üç örnek alanda frekans dağılımı ........................................................ 75 Şekil 4.65 :Örnek alanlardaki çaplara ait ortalamaların yaşa göre değişimi ........... 77 Şekil 4.66 :Örnek alanlardaki çaplara ait standart sapmaların yaşa göre değişimi .. 77 Şekil 4.67 :Gerçek (z,y) ve hesaplanmış (z, 푦) noktalarının dağılımı ..................... 79 Şekil 4.68 :Çap basamaklarındaki ağaç sayılarının dağılımına karşı gelen sıklık

fonksiyonu eğrisi .................................................................................. 80 Şekil 4.69 :Yaşa göre ağaç sayısı ve meşcere hacımları ........................................ 81 Şekil 4.70 :Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programının Görünümü

............................................................................................................. 86 Şekil 4.71 :Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programına Veri Girişi

............................................................................................................. 87 Şekil 4.72 :Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programı Çıktısı ........ 87 Şekil 4.73 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere üst ve orta boylarının yaşa göre

gelişimi ................................................................................................ 88 Şekil 4.74 :Meşcere üst ve orta boyunun yaşa göre gelişimi .................................. 89 Şekil 4.75 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi 90 Şekil 4.76 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi

............................................................................................................. 90 Şekil 4.77 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi .. 91 Şekil 4.78 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi . 92 Şekil 4.79 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre gelişimi ................................................................................................................. 93 Şekil 4.80 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre

gelişimi ................................................................................................ 94 Şekil 4.81 :Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi

............................................................................................................. 95 Şekil 4.82 :Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi

............................................................................................................. 96 Şekil 4.83 :Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının yaşa

göre değişimi ....................................................................................... 97 Şekil 4.84 :Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının

yaşa göre değişimi ................................................................................ 98 Şekil 4.85 :Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa

göre değişimi ....................................................................................... 99 Şekil 4.86 :Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa

göre değişimi ..................................................................................... 100 Şekil 4.87 :Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre

değişimi ............................................................................................. 101 Şekil 4.88 :Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre

değişimi ............................................................................................. 101 Şekil 4.89 :Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre

değişimi ............................................................................................. 102 Şekil 4.90 :Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre

değişimi ............................................................................................. 103

ix

Şekil 4.91 :Farklı bonitet sınıflarında meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi........................................................................................................... 104

Şekil 4.92 :Farklı sıklık derecelerinde meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi ............................................................................................. 105

Şekil 4.93 :Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ..................................................................................... 106

Şekil 4.94 :Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ..................................................................................... 107

Şekil 4.95 :Farklı bonitet sınıflarında genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ............................................................................................. 108

Şekil 4.96 :Farklı sıklık derecelerinde genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi ............................................................................................. 109

Şekil 5.1 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması .................................................................................. 112

Şekil 5.2 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması .................................................................................. 113

Şekil 5.3 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması .................................................................................. 114

Şekil 5.4 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın meşcere üst boylarının yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 115

Şekil 5.5 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması .................................................................................. 116

Şekil 5.6 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması .................................................................................. 116

Şekil 5.7 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması .................................................................................. 117

Şekil 5.8 : Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ağaç sayılarının yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 117

Şekil 5.9 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması .................................................................................. 118

Şekil 5.10 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması .................................................................................. 119

Şekil 5.11 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması .................................................................................. 120

Şekil 5.12 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın göğüs yüzeylerinin yaşa göre karşılaştırılması .......................................................................... 121

Şekil 5.13 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 122

Şekil 5.14 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 122

Şekil 5.15 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 123

Şekil 5.16 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın asli meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 124

Şekil 5.17 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 125

Şekil 5.18 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 126

x

Şekil 5.19 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması .............................................................. 126

Şekil 5.20 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması .............................................. 127

Şekil 5.21 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 128

Şekil 5.22 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 129

Şekil 5.23 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması .................................................................................. 130

Şekil 5.24 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki cari hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması ............................................... 131

Şekil 5.25 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması .............................................................. 132

Şekil 5.26 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması .............................................................. 133

Şekil 5.27 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması .................................................................................. 133

Şekil 5.28 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın genel hacım verimlerinin yaşa göre karşılaştırılması .................................................................. 134

Şekil 5.29 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması..................................................... 135

Şekil 5.30 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması..................................................... 136

Şekil 5.31 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması..................................................... 136

Şekil 5.32 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması....................... 137

Şekil 5.33 :Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması ............................................................... 138

Şekil 5.34 :Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması ............................................................... 138

Şekil 5.35 :Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması ............................................................... 139

Şekil 5.36 :Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması ..................................... 139

xi

TABLO LİSTESİ

Tablo 4.1 :Hacım tablosunun yapılmasında kullanılan ağaçların çap ve boy basamaklarına dağılımı......................................................................... 32

Tablo 4.2 :Batı Karadeniz Sarıçam Meşcerelerinde kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki .................................................................................... 34

Tablo 4.3 :Bonitet değerlerinin karşılık geldiği bonitet sınıfları ............................ 41 Tablo 4.4 :Değişik bonitet derecesi ve sıklık derecelerine göre kabuk faktörleri (K)

değerleri ............................................................................................... 50 Tablo 4.5 :1 No’lu örnek alanın frekans tablosundan z ve y değerlerinin

hesaplanması ........................................................................................ 78 Tablo 5.1 :Bonitet sınıflarına karşılık gelen alt ve üst bonitet dereceleri (BOD) . 111

xii

ÖZET

BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM MEŞCERELERİNDE ARTIM VE BÜYÜME Bu çalışmada, Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam (Pinus sylvestris) meşcerelerinde artım ve büyüme ilişkileri incelenmiştir. Bu incelemeler tek ağaç ve meşcere bazında yaş, bonitet ve sıklık derecelerine göre yapılmıştır. Bu amaçla, 2006-2008 yılları arasında Kastamonu, Sinop, Bolu, Zonguldak, Ankara ve İstanbul Orman Bölge Müdürlükleri bünyesinde toplam 101 geçici örnek alan alınmıştır. Bu örnek alanlardan elde edilen veriler yardımıyla bonitet, hacım ve hasılat tabloları düzenlenmiştir. Hasılat tablosunu istenilen yaş, sıklık ve bonitete göre veren bir program yazılmıştır. Hasılat tablosu 5 farklı sıklık derecesi ve 5 farklı bonitet sınıfına göre 20 yaşından başlamakta ve 10 yıllık periyotlara göre sonuç vermektedir. Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosu değerleri hem Alemdağ (1967), Batu (1971) ve Erdemir (1974) sarıçam hasılat tablolarıyla hem de diğer bazı asli ağaç türleri (Karaçam, Kızılçam ve Doğu ladini) ile karşılaştırılmıştır. Doğal kanuniyetler hakkında yorumlamalar yapılmıştır.

xiii

SUMMARY

INCREMENT AND GROWTH IN Pinus sylvestris FOREST IN WEST BLACK SEA REGION In this study, the increment and growth relationships of West Black sea Scots pine (Pinus sylvestris) stands in Western Black Sea region were examined. These relationships are based on individual tree and stand level according to age, site quality and stand density. For this purpose, 101 temporary sample plots were taken in Kastamonu, Bolu, Zonguldak, Ankara and Istanbul forest regional offices between 2006 and 2008 years. Site quality, volume and yield tables were made with the help of the data which obtained from these sample plots. A computer program designed to make revenue table according to desired age, density and site quality. Yield table prepared according to 5 different density and 5 different site quality classes. Yield tables are 10 years period and begin from 20 ages. The values of western Black sea Scotchs pine yield tables compared with both Alemdağ (1967), Batu (1971) and Erdemir (1974) Scotchs pine yield tables and with some of the common species (Pinus nigra, Pimus brutia and Picea orientalis) yield tables. Comments made about nature rules.

1

1. GİRİŞ

Ormanlar yenilenebilen doğal kaynaklardan biridir. Sosyal ve kültürel açıdan optimum

yarar sağlayacak biçimde planlı ve düzenli işletilmeleri gerekir. Bu nedenle ormanların

çok iyi tanınması, her türlü iç ve dış ilişkilerine ait özelliklerinin ve önemlerinin

kavranması gerekir (Saraçoğlu, 1988).

Ülkemizin en önemli doğal kaynaklarından biri olan ormanlarda, yetişme şartlarına uygun

ve devamlılık ilkesine bağlı bir işletmecilik yapabilmek, meşcere kalitesi ile verimini

yükseltme olanaklarını araştırmak, ülkemizde ormancılık politikasının en önemli

sorunlarından biridir. Bu itibarla, ülkemiz ormanlarını temsil eden asli ağaç türleri ayrı ayrı

ele alınarak, bunların meydana getirdikleri meşcere kuruluşları, verim güçleri ve gelişim

seyirleri hakkında yerel çalışmalarla elde edilmiş bulunan toplu bilgilere ihtiyaç vardır

(Erdemir, 1974).

Meşcere hacim ve hacim elemanları, meşcere yaşı yanında, yetişme ortamlarına göre de

değişeceğinden örnek alanların alındığı yetişme ortamlarının verimliliklerini ölçmek,

bunları derecelendirmek ve böylece yetiştiği yerler arasındaki farkları ortaya koymak

gerekir (Akalp, 1978).

Tek ağaçların incelenmesinde, değişik yetişme ortamlarından ve farklı sosyal sınıflardan

seçilen örnek ağaçlarda yapılan gövde analizlerinden yararlanılmaktadır. Böylece, farklı

koşulların artım ve büyümeye etki biçimi, tipik bireyler üzerinde görülebilmekte veya

belli koşulları temsil eden bireylerin genel eğilimleri olarak elde edilmektedir

(Saraçoğlu,1988).

Tek ağacı baz alan çalışmalar daha sağlıklı ve ayrıntılı sonuçlar vermektedir. Çünkü

ortalama hacım değerleri yerine örnek alanda bulunan ağaçlar teker teker ölçülüp, gerçeğe

daha yakın hacım değerleri hesaplanabilmektedir. Bu, meşcere simülasyonuyla mümkün

2

olabilmektedir. Ancak bu tür çalışmalarda meşcerenin sağlıklı bir şekilde simüle edilmesi

gerekmektedir (Erkan, 1995).

Örnek ağaç yöntemlerinde, meşceredeki ağaçların ortalama özelliğini temsil eden ağaçlar

saptanarak hacımları bulunur ve bunlar yardımıyla bütün meşcerenin hacmi hesaplanır

(Fırat,1958).

Ormanda ağaçlar, doğal gençleşmede rasgele, dikimle yetiştirilen meşcerede de geometrik

olarak dağılmaktadır. Bu anlayışla örnekleme, rasgele alınan bir noktanın veya bir ağacın

çevresinde bulunan ağaçların ve uzaklıklarının ölçümü yoluyla da gerçekleştirilebilir

(Kalıpsız, 1999).

Meşcere hacminin hesaplanmasında kullanılan yöntemlerden birisi de ağaç hacim

tablolarından yararlanmaktır. Asli orman ağaçlarımızın çoğu için hacim tabloları

düzenlenmiştir. Yurdumuzda çok geniş bir yayılışa sahip olan sarıçam (Pinus sylvestris

L.) için de çeşitli araştırmacılar tarafından yöresel (Erkin 1948; Erdemir 1974) ve genel

hacim tabloları (Alemdağ, 1967; Sun, 1978) düzenlenmiştir. Aynı yaşlı, tek tabakalı

sarıçam meşcerelerinden toplanan verilerle hazırlanan bu tablolar, karışık

meşcerelerdeki Sarıçamlar için de kullanılmaktadır (Çalışkan ve Yeşil, 1996).

Bilgisayar simülasyonu; bir varlığın veya sistemin bilgisayarda modelleştirilerek, zaman

içerisindeki değişimini inceleme tekniğidir. Ormancılıkta da son 20-25 yıldan beri, ağaç

ve meşcere modellerinin bilgisayarda işletilerek, gelişmelerini ve üretim miktarlarını

tahmin etme yolları denenmektedir (Kalıpsız, 1999).

Meşcere simülasyonunda öncelikle meşceredeki tek ağaçların büyüme ilkeleri ve

ağaçların birbirleriyle etkileşimleri (komşuluk ilişkileri) tespit edilmekte ve daha sonra

bu bilgiler ışığında meşcere model olarak bilgisayarda oluşturulabilmektedir.

Simülasyonda, eğer meşceredeki büyüme ilkeleri sağlıklı bir şekilde tespit edilmişse,

araştırmacı çok büyük avantajlara sahip olmaktadır. Çünkü simüle meşcere daha

önceden tespit edilmiş ilkeler çerçevesinde idare süresi sonuna kadar büyütülebilmekte

ve bu meşcerede her türlü hasılat çalışması yapılabilmektedir (Erkan, 1995).

3

Sarıçamın sayıca fazla olduğu vejetasyon birimleri, meşcere servetinin ve göğüs yüzeyinin

fazla olduğu birimlerdir (Çalışkan,1989).

Bu çalışmanın amacı, hacım artımını maksimum yapacak sıklıkta optimal kuruluşlar

saptamaktır. Yapılan çalışma uygulayıcılar açısından da yararlı olacaktır. Ulusal

ekonomiye ve toplumsal gönence hacim artımı ve parasal değer açısından önemli

katkılar sağlayacaktır. Hacim artışının maksimize edilmesiyle üretim artacak ve orman

topraklarımızın önemli bir kısmının verim kaybı da önlenmiş olacaktır. Bu çalışmayla

maksimum hacim artımı bilgisayarda deterministik simülasyon yöntemiyle tahmin

edilmiştir. Bu çalışmada, Batı Karadeniz Bölgesindeki sarıçam meşcereleri için değişik

sıklık ve bonitetlere göre hasılat tabloları düzenlenmiştir. Bu amaçla, sarıçam ağaç türüne

ait çeşitli artım ve büyüme ilişkileri incelenmiştir. Bu ilişkilerin yaşa göre değişimleri,

farklı bonitet ve sıklık dereceleri açısından belirlenmeye çalışılmıştır. İncelenen ilişkiler

yardımıyla 5 farklı bonitet sınıfı ve 5 farklı sıklık derecesine göre batı Karadeniz yöresi

sarıçam hasılat tabloları oluşturulmuştur. Elde edilen tablolarla ormancılıkta üretim ve

artım tahminlerinin daha duyarlı yapılması amaçlanmaktadır. Böylece temel ormancılık

amaçlarına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Çalışmayla ortaya konulan sonuçlarla

uygulayıcılara ve bilime katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Çalışma aşağıdaki ana

başlıklarda toplanmıştır;

“Giriş” bölümünde çalışma konusunun önemi anlatılarak bilime ve uygulamaya vereceği

katkılardan bahsedilmiştir.

“Genel Kısımlar” bölümünde incelenilen yerli ve yabancı çeşitli kaynaklar hakkında kısa

özetler verilmiştir.

“Malzeme ve Yöntem” bölümünde verilerin elde ediliş biçimleri hakkında genel bilgiler

verilmiştir. Örnek alanlarda yapılan ölçümler ve ölçümlerin nasıl yapıldığı hakkında

bilgiler verilmiştir. Elde edilen verilerin nasıl işlendiği değerlendirildiği hakkında da

bilgiler verilmiştir.

“Bulgular” kısmında örnek alanlardan sağlanan verilerin değerlendirilmesiyle elde edilen

bulgular tablo ve grafiklerle gösterilmiş, ayrıca istatistikleri de verilmiştir.

4

“Tartışma ve Sonuç” bölümünde elde edilen bulgular değerlendirilmiş ve sonuçlar konuyla

ilgili diğer çalışmalarla karşılaştırılmış, hedeflenen amaçlara ulaşılıp ulaşılamadığı

belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen sonuçların hangi uygulama alanlarında

kullanılabileceği tartışılmış ve çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

“Ekler” kısmında ise fazlalılığından dolayı konu içinde verilemeyen tablolar verilmiştir.

1.1. SARIÇAM AĞAÇ TÜRÜNE AIT GENEL BILGILER

Sarıçam Gymnospermae sınıfından, Pinaceae familyasının Pinus cinsinin bir türüdür.

Çok değişik iklim ve edafik koşullar altında yetişen sarıçam birçok alttür, varyete ve

formlara sahip, çok kompleks bir türdür (Tosun, 2001). Kasaplıgil (1978) Pravdin

coğrafi ırkların varyasyonlarını esas alarak sarıçamı 5 alt türe ayırmıştır;

1- P. sylvestris L. sylvestris

2- P. sylvestris L. hamata (Steven) Formin

3- P. sylvestris L. Lapponica Fries

4- P. sylvestris L. Sibirica Ledeb.

5- P. sylvestris L. Kulundensis Sukaczew

5

Şekil 1.1: Sarıçam meşcerelerinden görünüm (Fotoğraf: Muammer ŞENYURT)

Dünya üzerinde son derece geniş bir alana yayılan sarıçam, çeşitli ülkelerde farklı

isimlerle anılmaktadır. Örneğin, İngilizler Scotch Pine, Fransızlar Pin de Riga,

Almanlar gemeine Kiefer (Adi Orman çamı) adını vermişlerdir. İlk defa 1753 yılında

ünlü botanikçi LINNE bu türe Pinus sylvestris adını vermiştir ( Eliçin, 1971; Tosun,

2001).

Yetişme ortamlarına göre 20-40 m boy yapabilen, narin gövdeli, sivri tepeli ve ince

dallı, ya da dolgun ve düzgün gövdeli, yayvan tepeli ve kalın dallı herdem yeşil bir

ağaçtır (Anşin ve Özkan, 1997). Sarıçam önemli ve ekonomik değere sahip ağaç

türlerinin başında gelmektedir. Bu önem, bu ağaç türünün saf halde ve diğer ağaç türleriyle

karışık olarak geniş ormanlar oluşturmasından ve odununun çeşitli ve değerli kullanma

yerlerine sahip bulunmasından ileri gelmektedir. Ayrıca, düzgün, dolgun ve boylu gövde

yapma özelliği ve dolayısıyla odunundan tam olarak faydalanabilme imkanının

mevcudiyeti sarıçamın ülke ekonomisi yönünden olan önemini artırmaktadır

(Alemdağ,1967).

6

Sarıçam, Kuzey Anadolu'nun yüksek dağlık kesimlerinde saf yada karışık ormanlar

kurmakla birlikte, küçük meşcereler halinde iç ve güney bölgelerimize kadar ulaşır. Saf

sarıçam meşcerelerinde hektardaki serveti ortalama 125 m³ ve hektardaki hacım artım

ise 1,31 m³ ile 26,81 m³ arasında değişmekte olup, kütük yüksekliğine eriştiği süre 6 yılı

bulmaktadır (Alemdağ,1967).

Ülkemizde ağaç türleri meşe türleri 6,4 milyon ha., kızılçam 5,4 milyon ha., karaçam 4,2

milyon ha., kayın 1,7 milyon ha ve sarıçam 1,2 milyon ha’lık alanda yayılış

göstermektedir. Sarıçam yayılış alanları açısından 5. Sırada olup toplam orman alanının %

5,8’ini oluşturmaktadır (Anon, 2006). Bu sarıçam ormanlarının büyük bölümü (%40-

45), saf meşcerelerden oluşmaktadır (Pamay, 1962).

1.2. SARIÇAMIN DOĞAL YAYILIŞ ALANI VE BOTANIK ÖZELLIKLERI

İğne yapraklı ağaç türleri içerisinde sarıçam, Avrasya’da yüksek ticari ve ekonomik

değerinin yanı sıra en geniş yayılışa sahip olan ve odunu en değerli orman ağacı

türlerinden biridir. Dünyadaki doğal yayılış alanı; batıda İspanya’nın batısından (5° batı

boylamı), doğuda kuzey Mançurya ve Okhotsk Denizi (130° doğu boylamı) ile

İskandinavya’nın kuzeyindeki 70° kuzey enleminden Türkiye’deki 38° kuzey enleme

(Kayseri-Pınarbaşı) kadar uzanmaktadır. Yayılış alanı doğu batı yönünde 14000 km’nin

üzerinde, kuzey güney doğrultusunda ise, yaklaşık 2700 km’ye ulaşmaktadır (Oleksyn

ve diğ., 2000; Mátyás ve diğ., 2004; Çoban, 2007).

7

Şekil 1.2: Sarıçamın dünya üzerindeki yayılışı (Mátyás ve diğ., 2004; Çoban, 2007)

1.3. SARIÇAMIN EKOLOJIK VE SILVIKÜLTÜREL ÖZELLIKLERI

Sarıçama, denizden yükseltisi 0-2700 m arasında olan çeşitli yükseltilerde rastlanır.

Genellikle dağlık bölgelerde yayılmakta ise de, yüksek ovalarda ve dar vadi tabanlarında

da görülür (Çepel ve diğ., 1977; Aksoy, 2001). Ülkemizde Eskişehir’in batısından

başlayıp doğuya doğru Kuzey Anadolu dağlarının yüksek kesimlerini kaplayarak

Sarıkamış üzerinden Kafkaslara geçer. Türkiye’deki doğal yayılış alanının iklim

şartlarından da anlaşılacağı üzere sarıçam genellikle kışları uzun, karlı ve soğuk geçen

dağlık alanlarda yaygındır. Karadeniz bölgesinde of Sürmene dolaylarında denize kadar

inen sarıçam, karışık ormanlar kurarak, (100-2400 m’lerde), Amasya, Sinop,

Kastamonu ve Ilgaz dağları Bolu yöresinde saf yada göknar ve kayınla karışık durumda

700-2000 m yüksekliklerde, Orta Anadolu’ da Refahiye, Sivas, Akdağmadeni, Tokat,

Yozgat, Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesinde, Kızılcahamam, Eskişehir ve Kütahya arasında,

(1000-2300 m’lerde), Kuzeybatı Anadolu’da Bursa ve Balıkesir çevresinde karışık

topluluklar halinde,Kuzeydoğu Anadolu’da Ardahan, Oltu, Göle, Sarıkamış

dolaylarında (700-2700 m’lerde), yayılış gösterir (OGM, 2010). Türkiye'de güneyde

38°34' (Pınarbaşı), kuzeyde 41°48' (Ayancık) kuzey enlemleriyle batıda 28°50'

(Orhaneli), doğuda 43°50' (Kağızman) doğu boylam dereceleri arasında bulunan doğal

8

bir yayılış alanına sahiptir. Sarıçam Türkiye'de dikey yönde ortalama olarak 1000-2500

metre yükseltiler arasında en fazla ve toplu yayılışı yapar. Bu geniş yayılış alanları

içerisinde çok uzun süre yaşayabilen bir ağaç türü olması ve geniş ormanlar oluşturması

nedeniyle diğer birçok türün bağımlı olduğu ekosistemin önemli bir parçasını

oluşturmaktadır (Mátyás ve diğ.,2004; Çoban, 2007).

Şekil 1.3: Sarıçamın Türkiye’deki yayılışı (OGM, 2009)

9

2. GENEL KISIMLAR

Bu bölümde çalışma konumuz olan sarıçam ağaç türü ve sarıçam meşcereleri hakkında

daha önce yapılmış çalışmalar hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca artım ve büyüme

ilişkilerini ile ilgili çeşitli yöntemlerle ilgili incelenen bazı yerli ve yabancı literatürler

hakkında bilgiler verilmiştir. Literatürler yıllara göre sıralanmıştır.

Alemdağ (1967), “Türkiye’deki Sarıçam Ormanlarının Kuruluşu, Verim Gücü ve Bu

Ormanların İşletilmesinde Takip Edilecek Esaslar” isimli çalışmasında sarıçamın artım

ve büyüme ilişkilerini incelemiş, sarıçam için 3 bonitet sınıflı normal hasılat tablosu,

bonitet ve çift girişli ağaç hacım tablosu düzenlemiştir.

Hamilton (1969), Sitka ladininde (Picea sitchensis carr) mesafeye bağlı oran indisleri

kullanarak konu ağaçla komşu ağaç lar arasındaki mesafe ile ağaçların çap ve tepe

yarıçaplarının oranlarını bir fonksiyon olarak hesaplamıştır.

Eliçin (1971), “Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Morfogenetik

Araştırmalar” konulu çalışmasında sarıçamın morfolojik, anatomik ve diğer

karşılaştırmaları yapılmıştır.

Battı (Batu) (1971), “Türkiye’de Sarıçam Meşcerelerinde Büyüme Potansiyeli ve

Hasılat Tablosu” adlı çalışmasında, ayrılan meşcere orta ağacının ortalama hacmı ile

asli meşcerenin orta ağacının ortalama hacmı arasında, oransal bir ilişki kurup bu

ilişkiyi K faktörü ile göstermiştir. Bu yönteme göre de Türkiye sarıçam meşcereleri için

hasılat tablosu düzenlemiştir.

Hegyi (1974), Pinus banksiana Lamb. meşcerelerinde tek ağaç büyümesini mesafeye

bağlı olarak simüle etmiştir.

10

Erdemir (1974), “Sarıkamış, Göle ve Oltu Mıntıkaları Sarıçam Meşcerelerinde Hasılat

araştırmaları” başlıklı çalışmasında Kuzey Doğu Anadolu yöresi sarıçam ormanları için

çift girişli ağaç hacım ve hasılat tabloları hazırlamış, idare süresinin tespit ve tayinine

yönelik bilgiler vermiştir.

Boydak (1977), “Eskişehir – Çatacık Mıntıkası Ormanlarında Sarıçam (Pinus sylvestris

L.)’ın Tohum Verimi Üzerine Araştırmalar” isimli çalışmasında farklı yaş sınıfı ve

farklı bonitetlerde 15 farklı meşcereden elde edilen sarıçam tohumları üzerinde

araştırmalar yapmıştır.

Akalp (1978), “Türkiye’deki Doğu Ladini (Picea orientalis Lk. Carr) Ormanlarında

Hasılat Araştırmaları” isimli doktora çalışmasında doğal yoldan oluşmuş, müdahale

görmemiş, normal, saf ve eşit yaşlı meşcerelerin farklı yaş ve yetişme ortamlarındaki

gelişme eğilimlerini incelemiştir. Doğu Ladini için bonitet, hasılat ve hacım tabloları

düzenlemiştir.

Kilpatrick (1978) müdahale görmemiş Picea sitchensis (Bong.) Carr. meşcerelerinde

net göğüs yüzeyi büyümesini tahmin etmek amacıyla bir model geliştirmiştir.

Saraçoğlu (1988), “Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli

doktora tezinde artım ve büyüme ilişkilerini tek ağaç ve meşcere bazında incelemiştir.

Hacım tablosu, meşcere tablosu ve ağaçların baskı düzeylerini tahmin etmek için baskı

tablosu düzenlemiştir. Ayrıca Göknar seçme ormanlarında hacım artımını maksimum

yapan bonitet endeksi ve amaç çapına göre optimum sıklıktaki meşcere kuruluşlarını

veren tablolar oluşturmuştur. Bu tabloları oluşturmak için simülasyon programı

geliştirmiştir.

Yeşil (1992), değişik sıklık ve bonitetteki kızılçam (Pinus brutia Ten.) meşcerelerinin

yaşa göre gelişimlerini incelemiş ve hasılat tablosu ile ürün çeşitleri tablosu

düzenlemiştir.

Erkan (1995), “Kızılçamda Meşcere Gelişmesinin Simülasyonu” isimli doktora

çalışmasında Türkiye’deki aynıyaşlı saf doğal kızılçam meşcerelerinde tek ağaca bağlı

11

büyüme ve gelişme ilişkilerini inceleyerek “BEN” adında bir büyüme endeksi

geliştirmiştir. Çalışmada yedi ağacı kapsayan örnek alanlar alınmıştır. Çalışma

sonucunda kızılçam ağaç türüne ait hasılat tablosu düzenlenmiştir.

Carus (1998), “Aynı Yaşlı Doğu Kayını (Fagus orientalis Lipsky.)Ormanlarında Artım

ve Büyüme” isimli doktora çalışmasında Doğu kayını meşcerelerinin hacım

elemanlarının artım ve büyümesini yaşa ve yetişme ortamı koşullarına bağlı olarak

meşcere ve tek ağaç düzeyinde incelemiştir.

Atıcı (1998), Değişik yaşlı doğu kayını meşcerelerinde hacım ve hacım elemanlarının

yaş, bonitet ve baskı etmenlerine göre gelişimlerini ayrıntılı olarak incelemiştir. Değişik

yaşlı kayın meşcereleri için bonitet, baskı, kabuk katsayısı, periyodik çap artımı ve çift

girişli ince ağaç hacım tabloları düzenlemiştir.

Özcan (2003), “Sahilçamı (Pinus pinaster Ait.) Ağaçlandırmalarında Artım ve

Büyüme” isimli çalışmasında, Sahilçamı meşcerelerinin gelişimi, meşcere ilişkileri,

değişik sosyal sınıftaki ağaçların gelişmelerini ayrıntılı olarak incelemiştir. Çalışmada

hasılat tablosu, meşcere ortalamalarına dayanılarak ve tek ağaçta artım ve büyümenin

simülasyon tekniğiyle hazırlanmıştır.

Zeide (2004), Sahil çamı (Pinus pinaster Ait.) meşcere büyümesi ve modellenmesinde

sıklığın ağaç yaşı ve meşcere orta çapı gibi önemli bir etmen olduğunu belirtmiştir.

Birim alanda maksimum hacım artımı tespitinde sıklığın önemini belirtmiştir.

Ercanlı ve diğ. (2007), “Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcereleri İçin Yöresel

(Yalnızçam ve Uğurlu Orman İşletme Şeflikleri) Sıklığa Bağlı Hasılat Tablosunun

Düzenlenmesi” isimli çalışmalarında Sarıçam meşcereleri için sıklığa bağlı yöresel

hasılat tablosu düzenlemişlerdir.

Çoban (2007), “Bolu-Aladağ’daki Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcerelerinde Doğal

Gençleşme Örnekleri Üzerine Araştırmalar” isimli yüksek lisans tezinde Bolu Aladağ

Orman İşletme Müdürlüğü Alabarda Orman İşletme Şefliği saf sarıçam meşcerelerinde

gençleşme örneklerini araştırmıştır. Siper altında doğal yolla gelmiş gençleşme

12

örneklerini, siper durumlarını, meşcere kuruluşlarını, ışık ile büyüme arasındaki

ilişkileri incelemiştir.

Çatal (2009), “Batı Akdeniz Yöresi Kızılçam Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli

doktora tezinde artım ve büyümeyi tek ağaç ve meşcere düzeyinde meşcere yaşı, bonitet

sınıfı ve sıklık derecelerine göre incelemiştir. Ayrıca bu konuya ilişkin bir simülasyon

modeli geliştirmiştir.

Ercanlı (2010), “Trabzon ve Giresun Orman Bölge Müdürlükleri Sınırları İçerisinde Yer

Alan Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) – Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Karışık

Meşcerelerine İlişkin Büyüme Modelleri” isimli doktora tezinde Doğu Ladini Sarıçam

Karışık meşcerelerinde meşcere çap dağılımı ve tek ağaç bazında büyüme modelleri

geliştirmiştir.

13

3. MALZEME VE YÖNTEM

Çalışmamızın bu ana başlğı altında, önce materyal kısmında sarıçamla ilgili genel

bilgiler verilmiş ve daha sonra çalışma alanı tanıtılmıştır. Yöntem bölümünde ise örnek

alanlarda yapılan ölçüm ve tespitlerle ilgili yöntemler ve değerlendirmeler ayrıntılı

olarak anlatılmıştır.

3.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANITIMI

Ülkemizin yüzölçümü 778.460 km² olup % 27,2’si ormanlarla kaplıdır. Bu orman

alanlarının %40’ı yapraklı, % 60’ı ise ibreli ağaç türlerinden oluşmaktadır. Odun serveti

açısından ormanların dağılımı incelendiğinde %32’lik kısmı yapraklı ve % 68’lik kısmı

ibreli ağaç türlerinden oluşmaktadır. Ülkemiz ormanlarının % 54’ü ibreli, % 36’sı

yapraklı ve % 10’u ise ibreli-yapraklı karışık ormanlardan oluşmaktadır. Batı Karadeniz

yöresinin alan bakımından % 59,4’ü (2.348.704,8 ha) ormanlarla kaplıdır. Batı

Karadeniz yöresi ormanlarının 1.296.648 ha’lık kısmını (% 55) ibreli ormanlar

oluşturmaktadır. İbrelilerin ise 147.785,1 ha’lık kısmını (% 11) sarıçam ormanlarıdır

(Anon, 2006).

Bu çalışmanın malzemesini, Batı Karadeniz Yöresi’ndeki Kastamonu, Sinop, Bolu,

Zonguldak, Ankara ve İstanbul Orman Bölge Müdürlükleri sınırları içinden alınan

toplam 101 örnek alan ve bu örnek alanlarda seçilen 86 adet sarıçama ait gövde analizi

verileri oluşturmaktadır. Örnek alanlara ait bilgiler topluca Ek Tablo 1’de verilmiştir.

Çalışma alanı Batı Karadeniz yöresidir. Bu bölgede Kastamonu, Sinop, Bolu,

Zonguldak, Ankara ve İstanbul Orman Bölge Müdürlükleri bünyesinde bulunan 14

İşletme Müdürlüğü’nde 30 işletme şefliği sınırları içinde 2006, 2007 ve 2008 yıllarında

toplam 101 örnek alan alınmıştır. Örnek alanların alındığı noktaların merkezlerinin

koordinatları GPS ile alınmış ve haritaya aktarılarak Şekil 3.1’de gösterilmiştir.

14

Şekil 3.1: Örnek alanların alındığı yerler

15

3.2. YÖNTEM

Bu alt bölümde örnek alanlarda yapılan ölçümler ve bunların nasıl yapıldığına dair

bilgiler verilmiştir.

3.2.1. Örnek Alanlarda Aranan Özellikler

Örnek alanların aynı yaşlı saf, doğal yoldan gelmiş normal kapalı sarıçam

meşcerelerinden seçilmiş olmasına özen gösterilmiştir. Örnek alanların alındığı

meşcerelerin mümkün olduğunca müdahale görmemiş veya az müdahale görmüş

olmasına dikkat edilmiştir.

3.2.2. Örnek Alanların Büyüklüğü, Şekli ve Sayısı

Hasılat araştırması amacıyla alınacak örnek alanların büyüklükleri eskiden beri üzerinde

durulan bir konudur. Örnek alanlar, meşcerenin normal karakterini kaybettirmeyecek

kadar küçük, fakat ağaç sayılarının çap basamaklarına dağılımını yeter güvenle ifade

edebilecek kadar da büyük olmalıdır (Fritsche, 1928; Akalp, 1978). Orman envanteri ve

hâsılat araştırmalarında birim alan olarak, bir hektarlık alanlar alınmaktadır. Örnekleme,

bu birim alanlar arasından yapılmaktadır. Örneğe giren birim alanlar üzerindeki

meşcerenin özellikleri sayım, sınıflama veya ölçüm yolları ile saptanmaktadır. Örnek

için bulunan istatistik ölçüler yardımı ile de, toplumun parametreleri kestirilmektedir.

(Kalıpsız, 1984). Doğal meşcereleri incelemek amacıyla örnek alanlar alınırken, örnek

alanların müdahale görmemiş normal kapalı meşcerelerden alınmış olması önemlidir.

Ancak günümüz koşullarında müdahale görmemiş bir meşcere bulmak neredeyse

imkânsız gibidir. Ayrıca örnek alanlarda ölçüm yaparken, tek kişiyle ölçüm yapmak

oldukça zordur (Şenyurt ve Saraçoğlu, 2010). Örnek alanlardaki ağaçların yaş, çap, boy

vb değişkenleri ile meşcereye ait diğer değişkenlerin ölçülebilmesi için bir arazi ekibine

ihtiyaç vardır. Gerek örnek alanların arazi uygulanmasının zor, gerekse müdahale

görmemiş bir meşcere bulmanın güçlükleri sebebiyle bu çalışmada Saraçoğlu tarafından

geliştirilen “10 Komşu Ağaç Yöntemi” uygulanmıştır. Bu yöntem, 6 ağaç yönteminden

hareketle geliştirilmiştir. 6 Ağaç yönteminde 1 konu ağaç ve bu konu ağaca en yakın 6

komşu ağaç kullanılırken, bu yöntemde çap dağılımını gerçeğe yakın olarak

kestirebilmek için, bir konu ağaç ve ona en yakın 10 komşu ağaç alınmaktadır.

16

Şekil 3.2: Örnek alanlardaki ağaçlar arasında örnek alan yüzeyinin hesaplanmasında dikkate alınan mesafeler

3.2.3. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümler

Örnek alanların mümkün olduğunca değişik yaş sınıflarından alınmasına çalışılmıştır.

Ayrıca, farklı bakı, yükselti, bonitet, sıklık gibi etmenlere de dikkat edilmiştir.

3.2.3.1. Konu ve Komşu Ağacların Belirlenmesi

Örnek alan alınırken meşcere içinde normal kapalılıkta bir alan belirlendikten sonra

galip bir ağaç ve o ağacın etrafında o ağaca en yakın 10 komşu ağaç belirlenmiştir.

Galip ağacın mümkün olduğunca meşcere içinde ve açık alandan uzak olmasına özen

gösterilmiştir.

3.2.3.2. Komşu Ağaçların Komşu Ağaca Olan Mesafelerinin Ölçümü

Komşu ağaçların konu ağaca olan uzaklıkları, konu ağacın gövde merkezi ile komşu

ağaçların gövde merkezlerine tepe yarıçapı ilave edilerek elde edilen mesafe olarak

alınmıştır (Şekil 3.2 ve 3.4). Meşcere içinde belirlediğimiz galip ağaç K simgesi ile

işaretlendikten sonra, bu ağaç konu ağaç olarak ele alınmış ve etrafındaki komşu

ağaçlara olan uzaklıkları şeritmetre ile ölçülmüştür. Ölçülen değerlere göre konu ağaca

en yakın ağaçtan itibaren en yakın 10 komşu ağaç belirlenmiş ve 1’den 10’a kadar sıra

numarası verilerek ağaçlar üzerine yazılmıştır. Numaralandırma için sprey boya

kullanılmıştır. Konu ağaçla komşu ağaçlar arası mesafeler yatay mesafe olarak

ölçülmüştür.

17

3.2.3.3. Konu Ağaçla Komşu Ağaçlar Arasındaki Semt Açılarının Ölçümü

Konu ağaç ve komşu ağaçlar belirlenip numaralandırıldıktan sonra bütün komşu

ağaçların konu ağaca göre semt açıları kuzey yönünden ölçülmüştür. Semt açıları pusula

belirlenmiştir.

3.2.3.4. Ağaçların Çaplarının Ölçülmesi

Tüm ağaçların çapları metal çap ölçer ile göğüs yüksekliğinden (1,30 m) birbirine dik

olacak şekilde çift yönlü olarak mm duyarlılıkta ölçülmüş ve ortalaması alınmıştır.

Ölçüm sırasında ölçüm yapılacak noktada budak, dal gibi ölçümü engelleyecek

etmenlere dikkat edilmiş, eğimli arazilerde ölçümler yamacın üst tarafından yapılmıştır.

3.2.3.5. Ağaçların Boylarının Ölçülmesi

Örnek alandaki tüm ağaçların boyları boy ölçer ile metre cinsinden ölçülmüştür. Boy

ölçümleri Blume-Leiss boy ölçer ile yapılmıştır.

3.2.3.6. Ağaçların Tepe Yarıçaplarının Ölçülmesi

Konu ağaç ve bu ağaca en yakın 6 ağaç olmak üzere toplam 7 ağaçta tepe yarıçapı

ölçümü yapılmıştır. Tepe alanı ağacın gövde merkezinden itibaren kuzey-güney

doğrultusu ve buna dik doğrultuda 4 yarıçap ile saptanmıştır (Şekil 3.6). Şerit metre

ağacın gövdesinin ortasına getirilmiş ve tepe dal uzunluğunun izdüşüm noktası uzaklığı

belirlenmiştir. Daire biçiminde olduğu varsayılan tepenin, 4 yönlü ölçülen değerlerin

ortalamaları alınarak yarıçapı hesaplanmıştır.

Şekil 3.3: Ağaç tepe yarıçaplarının kuzey – güney doğrultusu ve buna dik doğrultuda 4 yarıçap ölçümü

18

3.2.3.7. Ağaçların Yaşlarının Belirlenmesi

Ağaçlarda yaş tayini değişik yöntemlerle yapılmaktadır. Bunlardan birisi artım kalemi

alarak yıllık halka saymaktır. Bunun için göğüs yüksekliğinden veya mümkün

olduğunca dip taraftan artım kalemi alınarak yıllık halkalar sayılır, sayılan bu miktara

kalemin alındığı yüksekliğe ağacın ulaşma yaşı eklenir. Ağacın bu yüksekliğe ulaşma

yaşı ise yakınlardaki fidanlardan tespit edilir (Fırat, 1973; Kalıpsız, 1984; Erkan, 1995).

Ağaçların yaşlarını tespit etmek amacıyla en yakın 6 komşu ağaçta göğüs

yüksekliğinden artım kalemleri alınmıştır. Artım kalemlerindeki yıllık halkalar sayılmış

ve gövde analizleri sonuçları ile genç fidanlardaki ölçümlere dayanılarak 8-10 yaş

eklenerek ağacın yaşı tespit edilmiştir. Ayrıca, gövde analizi yapmak amacıyla 2006 ve

2007 arazi çalışmalarında her örnek alanda konu ağaç, bazı alanlarda da konu ağaçla

birlikte bir komşu ağaç kesilmiştir. Kesilen bu ağaçlarda daha sağlıklı ve net yaş tespiti

yapılmıştır. Ağaç kesilen alanlarda, ağacın 1,30 m yüksekliğine ulaşma yaşı belirlenerek

artım kalemlerindeki değerlere bu sayı ilave edilmiştir.

3.2.3.8. Ağaçların Sosyal Sınıflarının Tespiti

Örnek alanlardaki ağaçlar Schadelin ağaç sınıflandırma yöntemine göre

sınıflandırılmıştır. Boy, tepe ve gövdelerine göre iyi, orta ve kötü olmak üzere numara

verilmiştir. İyi için 1, orta için 2 ve kötü için de 3 değeri verilmiştir. İlk rakam boy için,

ikinci rakam tepe için ve üçüncü rakam ise gövde kalitesi kalite sınıfını ifade etmektedir

(111, 223 gibi).

3.2.3.9. Son 10 Yıllık Halka Kalınlığının Ölçümleri

Göğüs çapı artımını tahmin yapabilmek amacıyla artım burgusuyla artım kalemleri

alınmış ve son 10 yıllık halka kalınlıkları ölçülmüştür. Ağaçların göğüs yüksekliğinden

artım burgusu ile alınan artım kalemlerindeki yıllık halkalardan, kabuğun hemen

altındaki en dış halkadan itibaren öze doğru 10’u belirlenerek işaretlenmiş ve cetvel ile

ölçülerek milimetre (mm) olarak 10 yıllık halka kalınlığı tespit edilmiştir. Elde edilen

ölçümler 2 ile çarpılıp 10’a bölünerek yıllık kabuksuz çap artımları elde edilmiştir.

3.2.3.10. Çift Kabuk Kalınlığının Ölçülmesi

Artım burgusu ile alınan artım kalemlerindeki kabuk kalınlığı cetvel ile ve milimetre

duyarlılıkta ölçülüp 2 ile çarpılarak çift kabuk kalınlığı olarak tespit edilmiştir. Ayrıca

örnek alanlarda gövde analizi için kesilen ağaçların 1,30 m yüksekliğinden alınan

kesitteki kabuk kalınlığı da ölçümlere dahil edilmiştir.

19

3.2.3.11. Diğer Ölçümler

Örnek alanda aldığımız noktada altimetre yardımıyla deniz sevisesinden yükseklik,

pusula yardımıyla arazinin bakısı GPS cihazı yardımıyla da örnek alanların

koordinatları belirlenmiştir.

3.2.4. Örnek Alanlarda Yapılan Ölçümlerin Değerlendirilmesi

Örnek alanlarda ölçümlerle elde edilen veriler bilgisayar ortamında MS Office Word ve

MS Excel programlarına aktarılarak düzenli hale getirilmiştir. Daha sonra veriler

arasındaki ilişkiler incelenmiştir.

3.2.4.1. Örnek Alanların Yaşlarının Hesaplanması

Aynı yaşlı meşcerelerde ortalama durumdaki 3-5 galip ağacın yaşı saptanarak, aritmetik

ortalaması alınabilir. Ancak, doğal olarak yetişmiş meşcerelerdeki ağaçlar arasında

gençleşme süresi kadar, 5-20 yıl fark olabilmektedir. Bu durumda galip ve en galip

ağaçların yaş ortalamasının kabulü daha mantıklı bulunmaktadır (Husch,1963; Kalıpsız,

1999). Örnek alanlarda artım burgusu ile artım kalemleri alınan ağaçlarda yaş tespitleri

yapılmış ve bu yaşların ortalaması alınarak örnek alanın yaşı hesaplanmıştır.

3.2.4.2. Tepe Yarıçapının Hesabı

Örnek alanlarda konu ağaç ile birlikte en yakın 6 komşu ağaç olmak üzere toplam 7

ağaçta tepe yarıçapı ölçümü yapılmıştır. Ağacın tepe yarıçapını (푟) tespit etmek için

aritmetik ortalama kullanılmıştır. Çalışmamız aynı yaşlı meşcerelerde olduğundan

dolayı tepe yarıçapları daire şeklinde düşünülmüş ve bundan dolayı her bir ağaçta dört

yönlü olarak ölçülen tepe yarıçaplarının ortalaması alınarak tepe yarıçapları

belirlenmiştir.

푟 = (3.1)

푟 , 푟 , 푟 , 푟 = Ağaçta birbirine dik olacak şekilde ölçülmüş olan 4 farklı tepe yarıçapı, 푟=

ortalama tepe yarıçapı (cm)

3.2.4.3. Hektara Çevirme Katsayısının Hesabı

Müdahale görmemiş meşcere bulmanın güçlükleri sebebiyle “10 Komşu Ağaç

Yöntemi” örnek alanların tespitinde pratik bir yöntem olarak önerilmektedir (Şenyurt ve

Saraçoğlu, 2010). Çalışmamızda örnek alanlar konu ağaç-komşu ağaç ilişkisine göre

20

alınmıştır. Bir konu ağaç ve en yakın 10 komşu ağacın ölçümü yapıldığından dolayı

hektara çevirme katsayısının hesabı önem kazanmaktadır. Örnek alanların

yüzölçümlerini bir daire olarak tespit edebilmek için, 3 farklı yöntem uygulanmıştır.

Birinci yöntemde, dairenin yarıçapı 1R komşu ağaçların konu ağaca olan

uzaklıklarının il ortalaması

10

11 1,0i ilR olarak alınmıştır. İkinci yöntemde

dairenin yarıçapı 102 lR , konu ağaçla en uzak komşu ağaç arasındaki mesafe 10l

olarak düşünülmüştür. Üçüncü yöntemde ise, daire yarıçapı 3R , komşu ağaçların konu

ağaca olan uzaklıklarına kendi ortalama tepe yarıçaplarının ilavesiyle bulunan

uzaklıkların ii rl ortalamasıdır

10

13 1,0i ii rlR . Her örnek alanın yüzölçümü,

bu üç farklı yarıçapa göre hesaplandıktan sonra 233

222

211 ,, RARARA , her

örnek alanın toplam tepe alanı

11

12

i irTA yüzölçümlerine bölünerek, her örnek

alan için üç farklı kapalılık derecesi

33

22

11 ,, A

TAKDATAKDA

TAKD

hesaplanmıştır. Birbiriyle kesişen tepelere ait ortak alanlar sadece bir ağaç için dikkate

alınmıştır. Örnek alanların üç farklı yönteme göre bulunan kapalılık derecelerinin kendi

aralarında ortalamaları 41,21 KD , 12,12 KD ve 05,13 KD olarak hesaplanmıştır.

Birinci yönteme göre hesaplanan kapalılık derecesi, örnek alanlarda yüzölçümün 2,41

katı kadar toplam tepe alanı bulunduğunu gösterir ki, bu mümkün değildir. Örnek

alanlar normal kapalı meşcerelerden alındığı için, bu durum doğru olarak kabul

edilemez. Bu nedenle, birinci yönteme göre hesaplanan örnek alan yüzölçümlerinin

kullanılmasından vazgeçilmiştir. İkinci yöntem ile bulunan kapalılık derecesi 1,12, her

ne kadar normal kapalılığa yakın ise de, bu durum yine meşcerelerin aşırı derecede

kapalı olduğunu gösterir. Arazi çalışmaları sırasında meşcerelerin bu düzeyde kapalı

olmadıkları gözlendiği ve hesaplanan hektardaki hacım miktarları anormal derecede

büyük çıktığı için, ikinci yönteme göre de bulunan örnek alan yüzölçümlerinin

kullanılmasının doğru olmayacağı sonucuna varılmıştır. Üçüncü yönteme göre

hesaplanan ortalama kapalılık derecesi 1,05, normal kapalılık derecesi olan 1’e çok

yakın çıkmıştır. Bu durum, gözlemlerimize ve hektarda olması gereken hacım

miktarlarına uygun düştüğü için, bu yönteme göre hesaplanan örnek alan

yüzölçümlerinin kullanılmasının doğru olacağı sonucu çıkarılmıştır.

21

Şekil 3.4: Konu ağaç ile komşu ağaçlar arası mesafelerin ölçülmesi

Örnek alanların alanları da aşağıdaki formülle hesaplanmıştır

퐴 = 휋 ∗ 푟² (3.2)

li= i. ağaçla konu ağaç arası mesafe, 푟 =i. ağacın tepe yarıçapı,

푟= Ortalama (Örnek alan yarıçapı)

Örnek alanların alanları hesaplandıktan sonra hektara çevirme katsayısı (H.Ç.K.) =

10000 / Örnek Alan Büyüklüğü formülüyle hesaplanmıştır. Bu şekilde yapılan

hesaplardan sonra örnek alanların HÇK’ları 17,98 ile 542,43 arasında bulunmuştur.

3.2.4.4. Göğüs Yüzeyi Hesabı

Örnek alanlarda ölçülen ağaçların göğüs çapları yardımıyla, örnek alanların toplam

göğüs yüzeyi

퐺 = 퐻Ç퐾 ∗ ∑ 푑 (3.3)

Formülü ile hesaplanmış ve m²’ye dönüştürülmüştür. Burada HÇK hektara çevirme

katsayısı ve 푑 ise, örnek alandaki i’ninci ağacın metre olarak göğüs çapıdır. Örnek

alanların göğüs yüzeylerinin 13,2 - 96,06 m² aralığında değerler aldığı görülmüştür.

22

3.2.4.5. Bonitet ve Bonitet Endekslerinin Belirlenmesi

Yetişme ortamının boniteti; meşcerelerin büyüyüp geliştiği ortamın verim gücü, hasılat

ve üretim gücünü ortaya koyan bir terim olarak tanımlanmaktadır (Eraslan, 1982; Çatal,

2009). Artım ve büyüme modellerinin çoğu maksimum veya potansiyel büyüme

miktarını belirlemede bonitet endeksini kullanmaktadır (Clutter ve diğ. 1983; Çatal,

2009).

Bir ağaç veya meşcerenin artım ve verimi, türlerin bireysel özellikleri yanında yetişme

ortamı koşulları ve uygulanan silvikültürel işlemlere göre de değişmeler göstermektedir.

Bu faktörlerden herbirisinin artım ve verim üzerindeki etkileri değişiktir. Yetişme

ortamı doğa tarafından belirlenen ve iyileştirilmesi sınırlı olan bir faktör oluşu nedeniyle

özel öneme sahiptir (Akalp, 1978). Araştırma konusu olan meşcerelerdeki hacım ve

hacım elemanlarını yetişme ortamı verimliliği ile ilişkiye getirebilmek için, bonitet

derecelerini veya endekslerini bilmek gerekmektedir (Fırat 1972; Saraçoğlu, 1988).

Bunlar ise, ya yetişme ortamı özellikleri, ya da belli bir ortalama çap yahut yaştaki

meşcere hacım veya hacım elemanlarının mutlak veya oransal değerleri yardımıyla

saptanır (Assmann, 1970; Lloyd ve diğ., 1982; Saraçoğlu, 1988). Bailey ve Clutter

(1974) çalışması ile bir standart yaş seçimi yerine standart yaşı temsil eden ağacın

herhangi bir yaş değeri ve bu yaştaki boyu (örneğin toplam en son yaşı ve bu yaştaki

boyu) olmak üzere iki değişkenin bonitet endeks modellerinde yer almakta ve böylece

aynı bonitet endeks modeli ile farklı standart yaşlar için bonitet endeks tahminleri elde

edilebileceğini ileri sürmektedir (Cieszewski, 1999; Cieszewski ve diğ., 2007; Ercanlı,

2010). Standart yaş değeri, ülkemizde yapılan çalışmalarda değişiklik göstermekle

birlikte Doğu Ladini, Sarıçam, Kayın, Karaçam vb. uzun idare süreli türlerde 100 yıl,

Kızılçam, Kızılağaç, Dişbudak ve Kestane gibi kısa idare süreli türlerde 50 yıl alınmıştır

(Ercanlı, 2010).

3.2.4.6. Sıklık Derecelerinin Hesaplanması

Meşcere sıklığı, birim alanda bulunan ağaç miktarını göstermek üzere kullanılan bir

ölçüdür. Hektardaki ağaç sayısı, göğüs yüzeyi ve ağaç hacmı da meşcere sıklığını

tanıtabilir. Fakat, bir oran halinde bilinmesi daha anlamlı bulunmaktadır. Sıklık derecesi

meşcereyi oluşturan ağaçların sıklığını gösteren bir ölçüdür (Kalıpsız, 1999). Çeşitli

ağaç türlerinden oluşan saf veya karışık aynı yaşlı meşcerelerin yapıları ve gelişmeleri,

yaş ve bonitet ile olduğu kadar meşcere sıklığı ile de yakından ilgilidir. Yetişme

23

ortamının verim gücünü ifade eden bonitet ile birim alandaki ağaç miktarını gösteren

meşcere sıklığı o meşcerenin ne kadar ağaç serveti meydana getirebileceğini ve bu

servetin hangi kalitede olacağı hakkında orman işletmecilerine bir fikir vermektedir

(Yeşil, 1994). Birim alandaki ağaç miktarını gösteren ölçü birimi olarak tanımlanan

meşcere sıklığı kapalılık derecesi, sıklık derecesi, meşcere sıklık endeksi, ağaç alanı

oranı, stok oranı, tepe rekabet faktörü gibi çeşitli ölçüler yardımıyla sayısal bir değer

olarak saptanabilmektedir (Meyer, 1953; Avery, 1967; Carron, 1968; Loetsch ve diğ.,

1973; Günel, 1981; Clutter, 1983; Kalıpsız, 1984; Asan, 1989; Yeşil, 1992). Sıklık

derecesi aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır.

푆퐷 = ş (3.4)

SD=Sıklık derecesi, Gmeşcere = Meşcerede ölçülen göğüs yüzeyi (m²/ha)

Gmodel = yaş ve bonitet sınıfına göre modelden hesaplanan meşcere göğüs yüzeyi

(m²/ha)

Formülden de anlaşılacağı gibi sıklık derecesi, normal kapalı meşcerelerin sıklık

derecelerinin 0,8 ile 1,2 arasında değiştiği varsayımı altında örnek alandan hesaplanan

meşcere göğüs yüzeyinin modelden bulunan göğüs yüzeyine oranlamasıyla

bulunmaktadır.

Bu nedenle öncelikle meşcerenin göğüs yüzeyi hesaplanmalı ve göğüs yüzeyi için bir

model kurulmalıdır. Bulgular kısmında bu konu daha detaylı açıklanacaktır.

3.2.4.7. Meşcere Orta Çapının Belirlenmesi

Bir ağacın göğüs yüzeyi, hacmı ile yaklaşık doğru orantılıdır. Bu nedenle, göğüs yüzeyi

bakımından ortalama durumdaki ağaç, hacım bakımından da “ortalama” nitelikte

sayılabilmektedir (Kalıpsız, 1999). Örnek alanlarda meşcere orta çapları göğüs yüzeyi

orta ağacının çapı veya meşcere orta çapı olarak hesaplanmıştır. Ortalama göğüs yüzeyi;

푔 = (G = Örnek alan göğüs yüzeyi, N = Örnek alan ağaç sayısı) formülüyle ve göğüs

yüzeyi orta ağacının çapı ise,

24

푑 = ∗∏

= 푑 = 2 ∗ ∏

(3.5)

푔 = Meşcere orta ağacı göğüs yüzeyi, dg = Meşcere göğüs yüzeyi orta ağacı çapı

formülüyle hesaplanmıştır.

3.2.4.8. Gövde Analizleri

Gövde analizi yapmak amacıyla kesilen ağaçlar yerden 0,3 m. yüksekliğinden kesilerek

2’şer metrelik seksiyonlara ayrılmış ve seksiyon ortalarından 5-10 cm kalınlığında

kesitler alınmıştır. Kalan parça 1m veya daha uzunsa ayrı bir seksiyon olarak, 1 m’den

küçükse bir önceki seksiyona ilave edilerek ortasından son kesit alınmıştır. Kesitlere

seksiyon uzunluğu, ağaç no, orman işletme şefliği, bölme no gibi bilgiler yazılmıştır.

Büroya götürülen kesitler özden birbirine dik geçecek şekilde çift yönlü çizgiler

üzerinde 10’ar yıllık periyotlara ait çapları çift yönlü olarak ölçülmüş ve ortalamaları

alınmıştır. Birçok noktada ağacın toprağa yakın kısmından da kesitler alınarak ağacın

gerçek yaşı tespit edilmiştir. 0,3m yüksekliğinden kesilen ağaçlara ise 2-4 yaş ilave

edilmiştir. Ağaçların yaşından kesitteki yıllık halka sayıları çıkarılarak ağacın o

yüksekliğe ulaşma yaşları tespit edilmiştir. Kesilen tüm ağaçların kesitlerindeki yıllık

halka sayımları ve 10 yıllık periyot çapları ölçüldükten sonra Atıcı (1998) tarafından

hazırlanan GOVAN bilgisayar programından yararlanılarak gerekli hesaplamalar

yapılmış ve ilişkiler belirlenmiştir.

3.2.4.9. Ağaç Sayılarının Belirlenmesi

Örnek alanlar 10 ağaç yöntemine göre alındığından dolayı her örnek alanda toplam 11

ağaç bulunmaktadır. Ancak her örnek alanın alanı ve dolayısıyla hektara çevirme

katsayısı farklıdır. Örnek alandaki ağaçlar 4 cm’lik çap basamaklarına dağıtılıp örnek

alanın HÇK’sı ile çarpılarak hektardaki ağaç sayıları tahmin edilmiştir.

3.2.4.10. Hacım Tablosunun Düzenlenmesi

Tek ağaca ilişkin hacım tahmininde kullanılan birkaç yöntemden birisi de hacım

tablolarıdır. Hacım tabloları hazırlandığı ağaç türü için geçerlidir (Kalıpsız, 1984).

Meşcere hacmının hesaplanmasında kullanılan yöntemlerden biri de ağaç hacım

tablolarıdır. Asli ağaç türlerimiz için çeşitli araştırıcılar hacım tabloları hazırlamışlardır.

1955 yılında Miraboğlu ve 1988 yılında Saraçoğlu Göknar için, 1971 yılında Batu 1959

25

yılında Anadolu karaçamı için Gülen, 1962 yılında Kalıpsız ve 1998 yılında Carus

Doğu kayını için, 1963 yılında Evcimen Toros sediri için, 1962 yılında Alemdağ,

yılında Yeşil ve 2009 yılında Çatal Kızılçam için, 1954 yılında Eraslan Meşe için, 1963

yılında Fırat ve Kalıpsız, 2000 yılında Özkurt Okaliptus için, 1978 yılında Akalp Doğu

ladini için, 1984 yılında Asan Kazdağı göknarı için, 1983 yılında Birler ve diğ.

Karakavak için, 1998 yılında Saraçoğlu Kızılağaç için, 1998 yılında Yavuz ve Şentürk

Dişbudak için, 2005 yılında Çatal ve diğ. Yalancı akasya için, 1983 yılında Sahilçamı

için Birler ve Yüksel için hacım tabloları hazırlamışlardır.

Ülkemizin önemli bir ağaç türü olan gerek saf ve gerekse karışık meşcereler içinde

bulunabilen sarıçam ağaç türü için ise 1956 yılında Erkin ve 1974 yılında Erdemir

yöresel, 1967 yılında Alemdağ, 1971 yılında Batu ve 1978 yılında Sun ve diğ. Genel

hacım tabloları hazırlamışlardır.

Ülkemizde çift girişli hacım tablosu ilk defa 1954 yılında Eraslan tarafından yapılmıştır.

Sarıçamın yoğun olduğu Batı Karadeniz yöresi için yöresel bir sarıçam hacım tablosu

bulunmamaktadır. Hacım tablosu yapılarak bu eksikliğin giderilmesi amaçlanmıştır. Bir

ağacın hacmını daha hassas olarak belirlemek için en ideal yol gövde analizi yapmaktır.

Gövde analizi yapmak amacıyla örnek alanlarda kesilmiş 86 ağaç yardımıyla çift girişli

sarıçam hacım tablosu oluşturulmuştur. Kesilen 86 ağaçtan 863 periyodik ağaç

türetilmiştir. Çeşitli modeller denenmiş ve Formül 3.6’daki Prodan tarafından önerilen

aşağıdaki modelin kullanılmasına karar verilmiştir.

ln V=a0 + a1 lnd + a2ln2 d + a3 ln h + a4 ln2 h (3.6)

V= Meşcere hacmı (dm³), d = Göğüs çapı (cm), h = Ağaç boyu (m)

3.2.4.11. Üst Boyların Tespiti

Örnek alanlarda alandaki toplam 11 ağaçta da boy ölçümü yapılmıştır. Ölçülen boy

değerlerinden en uzun 3 – 4 adet ağacın ortalama boyu meşcerenin üst boyu olarak

kullanılmıştır.

26

3.2.4.12. Çap ve Göğüs Yüzeyi Artımlarının İncelenmesi

Ağaçlar her yıl çap ve boy artımı yapmaktadırlar. Ancak bu artımlar belli bir oranda

olmayıp çevresel etmenlere ve komşuluk ilişkilerine göre farklılık göstermektedir. Bu

nedenle artımın modellenmesi gerekmektedir. Böylelikle değişik meşcerelerin

artımlarının tahmini mümkün olabilmektedir. Meşcere artımının belirlenmesinde,

dönem başı ve sonundaki büyüme miktarlarını ölçerek aralarındaki farkı almak,

meşceredeki ağaçların belirli bir dönemde tek ölçme ile yapmış oldukları artımları

saptamak veya uygun bir meşcere tablosu yardımı ile ya da doğrudan tahminde

bulunmak yolları izlenebilmektedir (Kalıpsız, 1984). Örnek alanlarda 6 ağaçta artım

burgusu ile artım kalemleri alınmış ve 10 yıllık halka kalınlıkları mm olarak

ölçülmüştür.

27

4.BULGULAR

Bu bölümde arazide toplanan veriler yardımıyla elde edilen bulgular üzerinde

durulmuştur. Verilerle artım ve büyüme ilişkileri incelenmiş, çeşitli modeller

geliştirilerek denklemler elde edilmiştir. Çalışmamızda bonitet ve sıklığa bağlı hasılat

tablolarının düzenlenmesi amaç edinildiğinden, bu doğrultuda elde edilmesi gereken

ilişkiler üzerinde ağırlıkla durulmuştur. Konular öncelik sırasına göre, bir düzen içinde

işlenmiştir. Hasılat tablosunun düzenlenmesinde kullanılan ilişkilerden yararlanarak,

uygulayıcılara kullanabileceklerini düşündüğümüz hacım tablosu, bonitet tablosu ve çift

kabuk kalınlığı tablosu gibi tablolar da yan ürün olarak üretilmiştir. Burada hasılat

tablosunun düzenlenmesinde, daha önceki hasılat tablolarının düzenleniş yönteminden

farklı bir yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemde hasılat tablosunun bir kısım hacım ve

hacım elemanlarının gelişimi deterministik simülasyon yöntemiyle türetilen tek

ağaçlardan yararlanılarak elde edilmektedir.

4.1.AĞAÇLARIN HACIMLANDIRILMASI

Ağaç gövdesinin hacmı, kesilerek bölümleme yöntemini uygulamak ya da dikili halde

oran değerleri ile veya hazır ağaç hacım tabloları kullanılarak bulunabilmektedir

(Kalıpsız, 1984). Ağaç hacım tabloları, yalnız göğüs çapına ya da göğüs çapı ve ağaç

boyuna göre, dikili bir ağacın hacmını veren tablolardır. Bunlardan, yalnız çapa göre

ağaç hacmını veren tablolara tek girişli veya yöresel ağaç hacım tabloları, çap ve boya

göre ağaç hacmını veren tablolara ise çift girişli veya genel ağaç tabloları denilmektedir

(Akalp, 1978). Ağaç hacım tabloları yöresel, bölgesel ve genel olmak üzere

ayrılmaktadır. Bölgesel hacım tabloları daha hassas tahminler yapabilmemizi sağlarlar.

Çünkü meşceredeki ağaçlar bulunduklara yörenin koşullarına göre farklı gelişim ve

büyüme özelliği göstermektedir. Çift girişli gövde hacım tablolarının hazırlanmasında

grafik veya istatistik yöntemler kullanılabilirse de, “istatistik yöntem” diğer yönteme

göre üstün tutulmaktadır. Çünkü istatistik modeller bilgisayarda hızlı ve daha duyarlı

olarak değerlendirilebilmekte ve bunlar içerisinden en uygununun seçimi ile gövde

28

hacmını daha duyarlı tahmin yapmak mümkün olabilmektedir (Kalıpsız 1984; Bozkuş

ve Carus, 1997).

Bir ağacın geçmiş dönemlerdeki artım miktarı ve artım yüzdeleri, gerçeğe en yakın

olarak gövde analizi yöntemi ile saptanabilir (Kalıpsız, 1999). Çift girişli sarıçam ağaç

hacım tablosu düzenlemek amacıyla örnek alanlarda kesilen 86 ağaçta gövde analizi

yapılmıştır. Gövde analizi yapmak amacıyla kesilen ağaçlar 2’şer metrelik seksiyonlara

ayrılmış ve 10 yıllık periyotlara göre ölçümler ve sayımlar yapılarak veriler bilgisayarda

Excel ortamına aktarılmıştır. Elde edilen bu veriler Atıcı (1998) tarafından daha önce

hazırlanmış olan GOVAN programında değerlendirilerek her ağacın 10’ar yıllık

periyotlara göre çap, boy ve hacım değerleri hesaplanmıştır. Periyodik gövdelere ait

göğüs çapları ve hacımlar kabuksuz olduğu için, bunlar önce kabuklu çap ve hacma

dönüştürülmüştür. Kabuklu çap- kabuksuz çap ve kabuklu hacım – kabuksuz hacım

noktaları grafik üzerine işaretlenerek (Şekil 4.1 ve 4.2), nokta dağılımları arasından

doğrusal birer regresyon doğrusu geçirilmiştir (Formül 4.1 ve 4.2).

Şekil 4.1: Kabuklu çap ile kabuksuz çap arasındaki ilişki

dkbz = 0,9055*dkbl (4.1)

R² = 0,973 Se = 0,705 cm F= 21833,99*** n = 83

0

10

20

30

40

50

60

70

0 20 40 60 80

dkbk

sz(c

m)

dkbkl (cm)

29

Şekil 4.2: Kabuklu hacım ile kabuksuz hacım arasındaki ilişki

vkbz = 0,9023*vkbl (4.2)

R² = 0,913 se = 24,426 dm³ F = 82936,04*** n=83

Belirtme katsayısı değişkenler arasındaki ilişkinin kuvvetli ve F değeri de modelin

verilere uygun olduğu anlaşılmaktadır.

Çift girişli hacım denklemi modelinin saptanması için çap – hacım ilişkisine ait noktalar

grafik üzerine yerleştirilmiş ve boy sınıfları içinde hacmın çapa göre nasıl geliştiğini

izlemek için şekil 4.3 çizilmiştir.

Şekil 4.3: Değişik boy basamaklarında gövde hacmının göğüs çapına göre değişimi

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500

V k

bksz

(dm

³)

Vkbkl (dm³)

0500

100015002000250030003500400045005000

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75

Hac

im-d

m³

Göğüs Çapı - cm

30

25

20

15

30

Hacim tablosunun düzenlenmesinde çeşitli modeller denenmiş ve Prodan hacım

denkleminin daha uygun olduğu kanaatine varılmıştır (Loetch et al. 1973; Fırat, 1973; ;

Zöhrer 1980; Clutter et al., 1983; Kramer ve Akça, 1987; Kalıpsız, 1993).

Prodana göre hacim modeli aşağıdaki gibidir;

푣 = 푒 (4.3)

v= Hacım (dm³), d = Göğüs çapı (cm) h = Boy (m)

푙푛푣 = (푎 + 푎 푙푛푑 + 푎 푙푛 푑 + 푎 푙푛ℎ + 푎 푙푛 ℎ) (4.4)

v=e -3,062228+2,195122*ln(d)-0,058577*ln2(d)+0,669187*ln(h)+0,080075*lnh2 (4.5)

R² = 0,996 Se = 0,083 F=589762,29***

Düzeltme faktörü 푓 = 푒 , ∗ ² = 2,718282 , ∗ , = 1,003506 olduğundan hacım

denklemi;

v=1,003506*e -3,062228+2,195122*ln(d)-0,058577*ln2(d)+0,669187*ln(h)+0,080075*lnh2 (4.6)

olarak elde edilmiştir. Hasılat tablosunun düzenlenmesi sırasında, meşcere hacımlarının

bulunmasında ağaçların çap ve boylarına göre hacımları bu denklem yardımıyla

hesaplanmıştır. Bu denklem, Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcerelerinde tek ağaç

kabuklu gövde hacmını (dm3), çap (cm) ve boya (m) göre vermektedir.

4.1.1.Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Ağaç Hacım Tablosu

Uygulayıcılara yararlı olması amacıyla yukarıdaki hacım denkleminden yararlanılarak

bir hacım tablosu hazırlanmıştır (Ek tablo 4). Hacım tablosunun hacım hata yüzdesi ile

mutlak hacım hata yüzdesi;

Hacım hata yüzdesi (%) PV1 = ∑ ∑∑

100 (4.7)

= %63,010052,440288

52,44028817,437509

31

Mutlak hacım hata yüzdesi (%) PV2 = ∑| | 100 (4.8)

= %43,610052,44028890,28322

푣 = Tablo hacmi-dm³ , 푣 = Gerçek hacim-dm³

olarak bulunmuştur. Hacım tablosunun hacım hata yüzdesi, düzenlenen hacım

tablosunun kullanılan ölçülere uygunluğunun bir göstergesidir. Hacım hata yüzdesinin

doğruluk derecesi yüksek hacım tablolarında %1’ den küçük olması istenir (Husch,

1963). Burada da tablonun hacım hata yüzdesi miktarı %1 den küçük çıkmıştır. Hacım

tablosunun mutlak hacım hata yüzdesi ise yüzde 6,43 olup, bu değer de literatürde

bildirilen %10 değerinden küçük olduğundan hacım tablosu kullanılabilir durumdadır.

Tablonun mutlak hacım hata yüzdesi ise, literatürde belirtilen doğruluk derecesi yüksek

hacım tabloları için verilen %10 değerinden küçük çıkmıştır (Spurr, 1952). Hacım

tablosu ile bir ağacın hacımlandırılması durumunda, hacım % 0,63 oranında eksik

hacım hesaplanmış olacaktır. Çok sayıda ağacın hacımlandırılması durumunda hacım

hatası çok daha küçük olacaktır. Bir meşcereden alınan n sayıda örnek ağaca göre

yukarıdaki hata formüllerine göre hesaplanacak hata yüzdeleri burada verilen miktarlara

eşit veya daha küçük ise, bu hacım denkleminin söz konusu meşcerede kullanılması

uygundur. Hacım tablosunun sütunlarının doldurulmasında çap – boy frekans

tablosundaki frekansların bulunduğu hanelere uyulmuştur (Tablo 4.1). Hacım

tablosunun 1. sütununda çaplar birer cm aralıklarla, tablonun 1. satırındaki boylar ise

1’er m aralıklarla verilmiştir.

32

Tablo 4.1: Hacım tablosunun yapılmasında kullanılan ağaçların çap ve boy basamaklarına dağılımı

ÇAP BASAMAKLARI

(cm)

BOY BASAMAKLARI (m)

Toplam 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37

10 1 9 43 29 6 1 89

14 4 6 21 36 24 8 1 1 101

18 1 4 16 25 26 22 3 2 99

22 - - 4 6 17 23 23 18 3 94

26 1 1 - 2 9 20 19 21 6 1 80

30 - - 2 5 10 17 19 7 2 62

34 1 1 - 2 2 9 11 19 11 2 1 59

38 1 1 1 3 6 14 8 4 2 2 42

42 1 1 4 1 8 7 6 7 5 3 2 45

46 - 3 5 3 7 2 6 3 29

50 1 - 1 2 - 2 1 7

54 1 - 2 - 6 9

58 1 2 - 3

62 2 - 2

66 1 - 1

70 2 2

74 1 1

Toplam 1 13 51 55 63 59 64 75 63 76 60 60 37 17 21 5 2 3 725

33

4.1.2. Kütük Çapı - Göğüs Çapı İlişkisi

Ormancılıkta ölçüm kolaylığı açısından genellikle 1,3m yüksekliğindeki göğüs çapı

ölçülmektedir. Ancak, bazen ormanlarda kaçakçılık gibi çeşitli sebeplerden dolayı

ağaçların gövdeleri kesilerek dip kütük kısmı kalmaktadır. Kesilen ağacın hacmını

hacım tablosu yardımıyla tahmin edebilmek için, göğüs çapının bilinmesi

gerekmektedir. Kütük çapından göğüs çapını tahmin edebilmek amacıyla, göğüs çapı ile

kütük çapı arasındaki ilişkiyi kestirmek amacıyla, kabuklu kütük çapı (d0,3) – kabuklu

göğüs çapı (d1,3) noktaları şekil üzerine yerleştirilmiştir (Şekil 4.4).

Şekil 4.4: Kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki

Noktalar, şekilde görüldüğü gibi doğrusal bir eğilim gösterdiği için doğrusal bir modelle

dengelenmiştir (Formül 4.9).

푑 , = 푎 + 푎 푑 , (4.9)

Modelden elde edilen denklem ve istatistikleri aşağıda verilmiştir. Belirtme katsayısı

ilişkinin kuvvetli ve F hesap değeri de modelin verilere uyduğunu göstermektedir.

푑 , = 0,867푑 , − 0,561 (4.10)

n = 1110 R² = 0,976 Se = 2,00124 cm F = 45366,176***

Uygulayıcılara yardımcı olur düşüncesiyle, Formül 4.10 yardımıyla kütük çapından göğüs

çapının tahmin edilmesi için, tablo 4.2 düzenlenmiştir. Göğüs çapı ve buna karşı gelen boy

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Göğ

üs Ç

apı (

d1,3

) cm

Kütük Çapı (d0,3 ) cm

34

meşcere boy eğrisinden alınarak ağacın hacmı çift girişli ağaç hacım tablosuyla kolayca

bulunabilir.

Tablo 4.2: Batı Karadeniz Sarıçam Meşcerelerinde kütük çapı ile göğüs çapı arasındaki ilişki

d0,3 (cm) d1,3 (cm) d0,3 (cm) d1,3 (cm) d0,3 (cm) d1,3 (cm) d0,3 (cm) d1,3 (cm)

1 0,3 26 22,0 51 43,7 76 65,3 2 1,2 27 22,8 52 44,5 77 66,2 3 2,0 28 23,7 53 45,4 78 67,1 4 2,9 29 24,6 54 46,3 79 67,9 5 3,8 30 25,4 55 47,1 80 68,8 6 4,6 31 26,3 56 48,0 81 69,7 7 5,5 32 27,2 57 48,9 82 70,5 8 6,4 33 28,1 58 49,7 83 71,4 9 7,2 34 28,9 59 50,6 84 72,3

10 8,1 35 29,8 60 51,5 85 73,1 11 9,0 36 30,7 61 52,3 86 74,0 12 9,8 37 31,5 62 53,2 87 74,9 13 10,7 38 32,4 63 54,1 88 75,7 14 11,6 39 33,3 64 54,9 89 76,6 15 12,4 40 34,1 65 55,8 90 77,5 16 13,3 41 35,0 66 56,7 91 78,3 17 14,2 42 35,9 67 57,5 92 79,2 18 15,0 43 36,7 68 58,4 93 80,1 19 15,9 44 37,6 69 59,3 94 80,9 20 16,8 45 38,5 70 60,1 95 81,8 21 17,6 46 39,3 71 61,0 96 82,7 22 18,5 47 40,2 72 61,9 97 83,5 23 19,4 48 41,1 73 62,7 98 84,4 24 20,2 49 41,9 74 63,6 99 85,3

25 21,1 50 42,8 75 64,5 100 86,1

4.2. MEŞCERELERIN BONITETLENDIRILMESI

Meşceredeki hacım ve hacım elemanlarının hesabında, bonitet sınıfı göz önüne

alınmalıdır (Özcan, 2003). Meşcere hacım ve hacım elemanları, meşcere yaşı yanında,

bonitete ve sıklığa göre de değişmektedir. İlk kez Baur (1881), normal sıklıktaki eşit

yaşlı saf meşcerelerde birim alandaki ağaç hacmı ile meşcere boyu arasında bir ilişki

olduğunu göstermiştir. Bu ilişkiye dayanarak, ormancılıkta meşcerenin verim gücünü

tahmin etmek bir gelenek haline gelmiştir (Kalıpsız, 1998). Meşcerelerin verimlilikleri,

35

farklı toprak (derinlik, taşlılık, drenaj vb.), iklim (sıcaklık, yağış vb.) ve topografya

(yükselti, bakı vb.) özelliklerinin bir sonucu olarak, farklı olmaktadır (Vanclay, 2001).

Orman alanlarında bonitetin belirlenmesinin öncelikli amacı, bugün ve gelecekteki

potansiyel büyümesini belirlemek, ikinci amacı ise teşhis ve çözüm önerileri sunarak

orman alanlarının yönetimi için bir temel veri oluşturmaktır (Jones ve Agrawala, 1985).

Meşcere hacım ve hacım elemanları, yetişme ortamı özelikleri ile beraber

değişmektedir. Bu yüzden yetişme ortamı ile meşcere verimliliği arasındaki ilişkiyi

ortaya koyabilmek için çalışma alanlarının bonitetlerinin ortaya konulması

gerekmektedir (Fırat, 1972). Aktüel durumda, meşcerede yer alan hacım, arazinin

gerçek değerini yansıtmayabilir. Önemli olan sahanın potansiyel hacım artımıdır. Bunu

da oranın yetiştirme gücünün ölçüsü olan bonitet verir (Davis, 1954). Bu nedenle,

meşcerelerin verimliliklerini ölçmek gerekmektedir. Verimliliğin ölçülmesinde

genellikle sıklıktan etkilenmeyen üst boy kullanılmaktadır. Belirli bir yaştaki üst boyu

ifade eden bonitet endeksi meşcere verimliliği konusunda yaygın olarak

kullanılmaktadır (Zeide ve Zakrzewski, 1993). Bonitetin ölçümünde kullanılan üst boy,

hektarda göğüs çapı bakımından en kalın 100 ağacın aritmetik ortalama boyu olarak

alınmaktadır (Hägglund, 1982; Clutter ve diğ. 1983). Üst boy; galip ağaçların boylarının

aritmetik ortalaması veya galip ağaçların göğüs yüzeyi orta ağacının boyu olarak da

belirlenebilmektedir (Fırat, 1972; Eraslan, 1982). Bonitet ağacı olarak seçilecek ağaç,

galip olmalı; tepesi zarar görmemiş, hastalıksız, çatal ve uzun süre baskıda kalmamış

olmalıdır (Monserud, 1985; Avery ve Burkhart, 1994). Bu çalışmada örnek alanların

ölçülmesi sırasında elde edilen meşcere yaşı ve üst boyları aşağıda açıklandığı gibi

kullanılarak, meşcerelerin bonitetleri saptanmıştır.

4.2.1. Bonitet Eğrilerinin Türetilmesi

Yaş değişkeni ile meşcere üst boyu arasındaki ilişkiye dayanan ve standart yaştaki

meşcere üst boyunu bonitet göstergesi olarak kullanan yöntemlerin, Anamorfik ve

polimorfik olmak üzere iki çeşidi vardır (Eraslan, 1982). Aynıyaşlı ormanlarda

meşceredeki galip ağaçların boyunu esas alan anamorfik ve polimorfik metot olarak

bilinen yöntemlerin kullanımı ağırlık kazanmıştır (Erkan, 1995). Ülkemizde meşe için

1954’te Eraslan, 1967’de Eraslan ve Evcimen, karaçam için 1963’de Kalıpsız, sedir için

1967’de Evcimen, sarıçam için 1967’de Alemdağ, 1974’de Erdemir, kızılçam için

1963’de Alemdağ ve boylu ardıç için 1986’da Eler anamorfik yönteme göre bonitet

36

tablosu hazırlamışlardır. Bu metotta yaş ve üst boy arasındaki ilişkiye dayanarak elde

edilen klavuz eğri yardımıyla eğriler türetilmektedir.

Meşcerede galip ağaçların gövde analizinden elde edilen boylanma eğrilerini

kullanarak, bonitet eğrileri elde edilmesi şekline ise polimorfik yöntem denilmektedir.

Bu yöntem dünyada ilk olarak 1952‘de Spurr tarafından, ülkemizde ise ilk olarak

1978’de doğu ladini meşcereleri için Akalp tarafından kullanılmıştır. Bu yöntemle

1983’de Melez kavağı için Birler, 1991’de ağaçlandırma yoluyla kurulan kızılçam

meşcereleri için Usta bonitet tablosu düzenlemiştir.

Bir diğer yöntemde ise 1974’te Curtis ve arkadaşları tarafından önerilmiştir. Gövde

analizlerinin onar yıllık yaş basamaklarındaki boyları, standart yaştaki boylar ile ilişkiye

getirilerek, her yaş basamağı için ayrı bir doğrusal denklem elde edilmektedir. Daha

sonra 1978’de Barret, 1983’de Dolph, 1985’de Cochran tarafından benimsenmiştir.

1987’de doğu kayını meşcereleri için Asan ve 1992’de kızılçam meşcereleri için Yeşil

tarafından uygulanmıştır.

Araştırmamızda, Lloyd ve arkadaşlarının istatistik çalışmalarından esinlenerek

geliştirdiği ve ülkemizde ilk olarak Saraçoğlu tarafından 1988’de “Karadeniz Yöresi

Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme” isimli çalışmasında kullandığı en küçük

kareler yöntemiyle dengeleyerek bir kılavuz eğri elde edilmesi yöntemi kullanılmıştır.

Bu yöntemi Saraçoğlu’ndan sonra 1995 yılında kızılçam meşcereleri için Erkan, aynı

yaşlı kayın meşcereleri için 1998’de Carus ve yine aynı yıl değişik yaşlı kayın

meşcereleri için Atıcı, Batı Akdeniz Bölgesi kızılçam meşcereleri için 2009 yılında

Çatal tarafından kullanılmıştır.

Çalışmamızda da bu yöntem benimsenmiştir. Örnek alanlarda üst boyun saptanmasında

kullanılan 3-4 örnek ağacın yaş – üst boy noktaları grafik üzerine yerleştirilmiştir.

Grafikteki noktaların dağılımı açık S eğrisi eğilimi göstermiştir. Noktaların gösterdiği

eğilimi saptamak amacıyla, 1964 yılında Prodan tarafından önerilen ve 1978 yılında

Akalp, 1984 yılında Asan, 1988 yılında Saraçoğlu, 1991 yılında Usta, 1995 yılında

Erkan, 1998 yılında Carus ve 2009 yılında Çatal tarafından uygulanan Formül 4.11

modeli kullanılmıştır.

37

ℎ = (4.11)

ℎ = Üst boy, t = Yaş

Modelden elde edilen denklem (Formül 4.12) ve diğer istatistikleri, SPSS istatistik

programı yardımıyla hesaplanarak, aşağıda verilmiştir.

2

2

02699,0123,1622,25ˆ

ttth

(4.12)

N = 349 R² = 0,913 Se = 72,5341 yıl² / m F = 1809,565***

Saraçoğlu (1988)’nun “Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme”

adlı doktora çalışmasında kullandığı yöntemde olduğu gibi, 10 yıllık kayan yaş

sınıflarındaki boyların standart sapması ve varyasyon genişliği saptanmıştır. Daha sonra

varyasyon genişlikleri ilgili standart sapmaya bölünerek d2 oranları elde edilmiştir.

Şekil 4.5: Yaşa göre üst boyların dağılımı

Yaş – üst boy noktalarından elde edilen regresyon denklemi yardımıyla kılavuz eğri

elde edilmiştir. Her bir ağaç için gerçek boy ile denklemden elde edilen boy arasındaki

fark (h − h ) hesaplanarak, bu farkın karesi alınmıştır. Her kayan yaş sınıfında fark

kareleri toplanmıştır. Çalışmamızda kullanılan ağaçların yaşı 13’den başladığı için 12 -

22 yaş sınıfından başlanmıştır. Ayrıca, her yaş sınıfındaki gerçek üst boy ile tahmini üst

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 50 100 150 200 250

Üst

Boy

(m)

Yaş (yıl)

38

boy arasındaki farkların en küçük ve en büyük sapma değerleri tespit edilmiştir. Her yaş

sınıfında kaç tane üst boy (n) olduğu da belirlenmiştir. Yaş sınıflarındaki en büyük

sapma ile en küçük sapma arasındaki fark alınarak, varyasyon genişliği (R) değeri

hesaplanmıştır (Formül 4.13).

푅 = ℎ ( ) − ℎ ( ) (4.13)

i = yaş sınıflarının orta değeri(yıl) Ri = i.yaş sınıfının varyasyon genişliği

h ( ) = i. Yaş sınıfının maksimum boy değerleri h ( ) = i. Yaş sınıfının minimum

boy değerleri

Her yaş sınıfındaki üst boyların standart sapması da;

푆 =∑ ü , ²

(4.14)

formülüyle bulunmuştur. Ayrıca her yaş sınıfı için d oranları bulunmuştur.

푑 = (4.15)

Yaş sınıflarındaki ağaç sayısı 141-151 yaş sınıfından sonra çok azaldığı için bu yaş

sınıfından sonraki d2 değerleri hesaplarımıza katılmamıştır. Bu yaş sınıfına kadar olan

d2 değerleri belli bir ortalama etrafında normal dağılım gösterdiği için bunların

ortalaması 2d = 3,136986 bulunmuştur. Deneme sahaları geniş bir alana dağıldığı için

örnek alanlar bonitetlendirilirken 0.0 bonitet derecesinin altında ve 1.0 bonitet

derecesinin üzerinde fazla sayıda örnek alan bulunduğu için 2d ’nin %95’lik üst sınırı

kullanılmıştır (Formül 4.16).

2üstd = 2d +t*2ds (4.16)

39

2üstd değeri 4,44 olarak bulunmuştur ( 2d =3,136986, t = t tablosundan alınan t129; 0,5

değeri, 2ds = hesaplanmış olan (n=130 d2’nin standart sapması). Yaş (t) - standart

sapma (s) noktalarının grafik üzerindeki dağılımı doğrusal olduğu için, en uygun model

doğru modeli olarak kabul edilmiş ve modelden elde edilen denklem ve istatistikler

aşağıda gösterilmiştir. Standart sapma noktalarının çok dağınık olmasından dolayı

belirtme katsayısı düşük çıkmasına karşın, modelin verilere uygunluğu 0,001 güven

düzeyindedir.

s = 0,0116 * t +3,2138 (4.17)

n = 130 R² = 0,187 Se = 0,916176 m F = 29,378***

Şekil 4.6: Üst boyların standart sapmalarının yaşa göre değişimi

Elde edilen standart sapma denklemi 2üstd istatistiğiyle çarpılarak varyasyon

genişliğinin (R) denklemi elde edilmiştir (Formül 4.17).

푅 = 2üstd ∗ 푠 (4.18)

Kılavuz eğri, varyasyon genişliği ve bonitet derecesi değişkeniyle genel bonitet eğrileri

denklemi;

퐻ü = ℎ + (퐵푂퐷 − 0,5) ∗ 푅 (4.19)

veya

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Stan

dart

Sap

ma

Yaş (yıl)

40

퐻ü =, , ∗ , ∗

+ (퐵푂퐷 − 0,5) ∗ 푑 ∗ 푠 (4.20)

veya

Hüst=t2

25,622+1,123*t+0,02699*t2 + BOD-0,5 *4,44*(0,0116*t+3,2138) (4.21)

biçiminde düzenlenmiştir. Örnek alanlar veya bulundukları meşcerelerin bonitet

derecelerini bulmak için, Formül 4.19 düzenlendiğinde;

퐵푂퐷 = + 0,5 (4.22)

biçiminde yazılabilir. Bu denklemde meşcerelerin yaşı ve üst boy değerleri kullanılarak,

o meşcerelere ait bonitet dereceleri (BOD) hesaplanmıştır.

Aynı yaşlı ormanlarda meşcereleri verim güçleri bakımından sınıflandırmada, standart

bir yaştaki boy değeri esas alınmaktadır. Bu boya bonitet endeksi adı verilmekte ve

metre cinsinden belirtilmektedir (Kalıpsız,1982). Bonitet endeksi tayini için gerekli olan

standart yaş, genellikle idare süresi veya yıllık cari boy artımının en yüksek olduğu

yaşın biraz ilerisinde alınması gibi kriterler temel alınmakta ve çoğunlukla da 25, 50

veya 100 yıl kullanılmaktadır (Kalıpsız, 1982). Alemdağ (1967) ve Erdemir (1974)

standart yaş olarak 100 almışlardır. Bu çalışmada da standart yaş 100 olarak alınmış ve

bu değer Formül 4.22’de yerine konarak, bonitet endeksi (BOE) ile bonitet derecesi

(BOD) arasındaki doğrusal ilişki Formül 4.23’deki gibi bulunmuştur.

BOE=19,4197BOD+14,8107 (4.23)

Kılavuz eğrinin, varyasyon genişliğinin ortasından geçtiği varsayılarak, üst boy

dağılımının alt ve üst sınır eğrileri arasında kalan normal bonitet alanı 10 eşit parçaya

bölünerek derecelendirilmiştir. Formül 4.21’de BOD değişkeni yerine 0,0 – 0,1 – 0,2 -

…- 0,9 – 1,0 bonitet dereceleri yazılmış ve elde edilen denklemlerin bonitet eğrileri

Şekil 4.7’de gösterilmiştir.

41

Şekil 4.7: Yaş-üst boy ilişkisini bonitet dereceleri itibarıyla gösteren eğriler

Örnek alanlar 0,2 birimlik dilimlere ayrılarak, bonitet sınıfları belirlenmiştir. Normal

bonitet alanı 0,2 bonitet derecelik aralıklara bölünerek, tablo 4.3’de gösterildiği gibi

bonitet sınıfları oluşturulmuştur.

Tablo 4.3: Bonitet değerlerinin karşılık geldiği bonitet sınıfları

BODalt < BOD ≤ BODüst Bonitet Sınıfı

0,0 – 0,2 V

0,2 – 0,4 IV

0,4 – 0,6 III

0,6 – 0,8 II

0,8 – 1,0 I

Bu sınıflandırmaya rağmen BOD’u 0,0’ın altında ve 1,0’ın üstünde birer deneme alanı

kalmıştır. Bunlar da I- ve V+ şeklinde gösterilmişlerdir. Örnek alanlar

bonitetlendirildikten sonra, bonitet derecelerine göre bonitet sınıflarına dökümleri

yapılarak bir frekans tablosu oluşturulmuş (Tablo4.4) ve grafik halinde gösterilmiştir

(Şekil 4.8).

42

Şekil 4.8: Örnek alanların bonitet sınıflarına göre dağılımı

Şekil 4.8’deki frekans dağılımı örnek alanların normal dağılıma uygun biçimde

alındığını göstermektedir. Gerçekten, doğada çok kötü ve çok iyi bonitetlerin daha az

yer kapladığı ve orta bonitet sınıflarının ise daha geniş alana yayıldığı söylenebilir.

4.2.2. Bonitet Tablosunun Düzenlenmesi

Çalışmamız içinde meşcerelerin bonitet derecelerini saptamada kullanabilecek bir

bonitet tablosu da düzenlenmiştir. Bu tablonun düzenlenmesinde, bonitet derecesi ve

yaşa göre üst boyları veren formül 4.20 kullanılmıştır. İlgili formülde 10 yaşından 150

yaşına kadar her yaş ve bonitet sınıflarının kılavuz ve sınır eğrilerini temsil eden bonitet

derecesi değerleri kullanılarak üst boylar elde edilmiş ve elde edilen bonitet tablosu Ek

Tablo 3’de gösterilmiştir. Tabloda 100 yaşına karşı gelen üst boy değerleri bonitet

endeksi olmaktadır ve bu satır daha koyu ve iri punto ile gösterilmiştir.

Bonitet tablosunda, 0,0 – 0,1 – 0,2 ve 0,3 bonitet derecelerine karşı gelen eğriler küçük

yaşlarda negatif değerler verdiği için, bu yaşların karşısında üst boyları

gösterilmemiştir. Söz konusu düşük bonitet derecelerinde küçük yaşlardaki üst boy

değerlerinin negatif olmasının nedeni, ağaç boyunun henüz 1,3 m’yi aşmamasından ileri

gelmektedir.

1

10

28

37

20

41

0

5

10

15

20

25

30

35

40

I- I II III IV V V+

Örn

ek A

lan

Sayı

sı

Bonitet Sınıfı

43

4.2.3. Meşcere Orta Boyunun Hesabı

Meşcere orta boyunun gelişmesi üst boy ile orta boy arasındaki mevcut ilişkiden

yararlanılarak bulunabilir. Bu ilişki genel olarak doğru denklemi ile belirtilmektedir

(Batu, 1971; Akalp, 1978). Bu ilişki için;

Hort=a0+a1*Hüst (4.24)

regresyon modeli seçilerek katsayıları hesaplanmıştır.Denkllem katsayıları ve denkleme

ilişkin istatistikler;

Hort= -0,362+0,938*Hüst (4.25)

R²=0,987 n=100 Se=0,782 F=7311,614***

olarak bulunmuştur. Meşcere üst boyu ile orta boyu arasındaki ilişki grafik olarak da

gösterilmiştir (Şekil 4.9). Araştırmamızda 5 bonitet sınıfı ve 5 sıklık derecesi için yaş

kademelerine göre meşcere orta boyları bu yolla hesaplanarak hasılat tablosundaki

sütunlarına kaydedilmiştir.

Şekil 4.9: Üst boy – orta boy ilişkisi

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0

Hor

t (m

)

Hüst(m)

44

4.3.MEŞCERELERIN GÖĞÜS YÜZEYİ VE SIKLIK DERECELERININ

HESAPLANMASI

Meşcere sıklığı, birim alanda bulunan ağaç miktarını göstermek üzere kullanılan bir

ölçüdür. Hektardaki ağaç sayısı, göğüs yüzeyi ve ağaç hacmı da meşcere sıklığını

tanıtabilir. Fakat bir oran halinde bildirilmesi daha anlamlı bulunmaktadır. Meşcere

sıklığı, kapalılık derecesi, sıklık derecesi, meşcere sıklık endeksi, ağaç alanı oranı, stok

oranı ile ölçülebilmektedir (Kalıpsız, 1999). Ancak, kapalılık derecesi, ağaç tepe

çaplarının çok değişken olması nedeniyle, meşcere sıklığını tam olarak temsil

edememektedir.

Bu çalışmada normal kapalı bir meşceredeki göğüs yüzeyinin oransal bir ölçüsü olan

sıklık derecesi kullanılmıştır. Sıklık derecesi normal kapalı eşit yaşlı saf meşcerelerde

ölçüm ile saptanan hektardaki göğüs yüzeyinin (Gmeş), bu tür için düzenlenmiş uygun bir

normal hasılat tablosunda bu bonitet ve yaş için verilen göğüs yüzeyine (Gtablo)

oranlaması ile 푆퐷 = ş biçiminde bulunmaktadır (Kalıpsız, 1999).

Bu çalışmadaki örnek alanlar tam kapalı meşcerelerden alınmış ve hektardaki göğüs

yüzeyleri hesaplanmıştır. Örnek alanların hektardaki göğüs yüzeyleri 13,2 m² ile 96,1m²

arasında değişmektedir. Bu değişikliğin tek nedeni meşcerelerin sıklık derecelerinin

farklı olmasıdır. Örnek alanların bulunduğu meşcerelerin sıklık derecelerini saptamak

amacıyla, yaş – hektardaki göğüs yüzeyi (m²) grafiği çizilmiş (şekil 4.10) ve noktalar

arasından formül 4.24 ile gösterilen modele uygun bir kılavuz eğri geçirilmiştir. Elde

edilen kılavuz eğri denklemi (Formül 4.27) ve istatistikleri aşağıda gösterilmiştir.

퐺 = (4.26)

퐺 =, , ,

(4.27)

R² = 0,935 n = 100 Se = 40,27 F = 338,409***

45

Bulunan kılavuz eğri denkleminin belirtme katsayısı yeterince büyük olduğundan yaş

ile göğüs yüzeyi arasındaki ilişki oldukça kuvvetlidir. F istatistiğine göre noktaların

modele uygunluğu 0,001 önemlilikle güven vericidir.

Kılavuz eğrinin bonitetle ilişkili olduğu düşünülerek, kılavuz eğri denkleminden formül

4.28’da gösterilen model elde edilmiştir.

퐺 = ( ), , , ²

(4.28)

Bu modele göre, kılavuz eğrinin bonitetle doğrusal olarak ilişki göstereceği

varsayılmıştır. Modelden elde edilen denklem (Formül 4.29) ve istatistikleri aşağıda

gösterilmiştir. Denklem iki aşamada bulunduğu için belirtme katsayısı yerine belirtme

indisi (Formül 4.30) ve istatistikleri hesaplanmış ve aşağıda verilmiştir. Belirtme indisi

ve F test değerine göre ilişkinin oldukça kuvvetli ve modelin verilere 0,001 önem

düzeyinde uyum gösterdiği anlaşılmaktadır.

퐺 = ( , , ), , ,

(4.29)

n = 100 İ² = 0,582 Se = 12,01m² F = 95,08***

İ = = ∑ ( )²∑ ( )²

(4.30)

TEV = Toplam etken varyansı TV = Toplam varyans

Elde edilen formül 4.29’dan çeşitli bonitet (BOD = 0,0 - 0,5 – 1,0) değerleri için göğüs

yüzeyleri değerleri hesaplanmış ve yaşa göre grafiği çizilmiştir (Şekil 4.10). Şekilde

eğrilerin noktalar dağılımını ortaladığı görülmektedir. Göğüs yüzeyinin yaşa göre

gelişim eğrileri genç yaşlarda hızla artmakta ve daha sonra yavaşlamaktadır. Bonitet

derecesi yükseldikçe göğüs yüzeyi eğrileri de yükselmektedir. Örnek alanların formül

4.29 ile hesaplanan göğüs yüzeyleri normal sıklıktaki hasılat tablosu değerleri olarak

kabul edilmiş ve örnek alanların gerçek göğüs yüzeyleri bu değerlere bölünerek sıklık

dereceleri elde edilmiştir (Formül 4.31).

푆퐷 = ş (4.31)

46

Şekil 4.10: Göğüs yüzeyinin yaşa ve BOD’a göre değişimi

4.4. AĞAÇLARIN ÇIFT KABUK KALINLIKLARI İLE İLGILI İLIŞKILER

4.4.1. Çap – Çift kabuk Kalınlığı İlişkisi

Kabuk kalınlığı yaş, çap, bonitet ve sıklık derecelerine göre değişmektedir. Örnek

alanlarda örnek ağaçlar üzerinde mm olarak ölçülen kabuk kalınlıkları kabuklu çap

(cm), bonitet ve sıklıkla ilişkilendirilmiştir. Çap, rölatif bir yaş değişkeni olarak kabul

edildiği için, yaş değişkenine modelde yer verilmemiştir. Çift kabuk kalınlığı modeli

olarak formül 4.32 alınmıştır;

2푏=(a0+a1BOD+a2SD+a3BODSD)+(a4+a5BOD+a6SD+a7BODSD)*푑 (4.32)

2b= Çift kabuk kalınlığı (mm) BOD = Bonitet derecesi SD = Sıklık derecesi

푑 = Kabuklu çap (cm)

Modelden elde edilen denklem (Formül 4.33) ve istatistikleri aşağıda gösterilmiştir.

Formül 4.33’de çaplar cm olarak verildiğinde çift kabuk kalınlıkları mm olarak elde

edilmektedir. Denklemin belirtme katsayısı yeterince yüksektir. Modelin verilere

uygunluğu da 0,001 önem düzeyindedir.

2푏 = (16,554 − 7,644퐵푂퐷 − 7,861푆퐷 − 6,826퐵푂퐷푆퐷) + (0,00812 + 0,734퐵푂퐷 + 0,453푆퐷 + 0,287퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푑 (4.33) n = 674 R² = 0,569 Se = 12,632 mm F = 125,769***

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

90,00

0 50 100 150 200

G(m

²)

t

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

GERÇEK G

47

Bu denklemde belirli bonitet dereceleri (BOD) ve sıklık dereceleri (SD) değerleri

kullanılarak çizilen grafikler şekil 4.12 –13 – 14 – 15 – 16 – 17 -18’de gösterilmiştir.

Şekil 4.11: Çeşitli bonitet ve sıklık derecelerine göre göğüs çapı (d) çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi

Bonitet ve sıklık arttıkça genel olarak çap - çift kabuk kalınlığı doğrularının eğimlerinin

arttığı görülmektedir. İyi bonitetlerde doğruların eğimi daha büyük iken düşük bonitette

eğim daha küçüktür. Çift kabuk kalınlığı doğruları yaklaşık 18 cm çapta aynı noktada

birleşmektedir. Bu durum 18 cm’ye yakın çaplardaki ağaçlarda çift kabuk kalınlığının

bonitet ve sıklıkla değişmediğini göstermektedir.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0

2b(m

m)

d1,3(cm)

Gerçek d-2b

BOD=0,SD=0,6

BOD=0,SD=1,6

BOD=1,SD=0,6

BOD=1,SD=1,6

48

Aynı bonitet sınıfı içinde sıklık arttıkça, çift kabuk kalınlığı çapla birlikte artmaktadır.

Kötü bonitette sıklık derecesi daha etkiliyken iyi bonitette sıklık derecesinin etkisi

azalmaktadır (Şekil 4.12, 4.13, 4.14).

Şekil 4.12: BOD=0 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi

Şekil 4.13: BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi

Şekil 4.14: BOD=1 için değişik sıklıklara göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi

0

20

40

60

80

100

120

140

0 25 50 75 100

2b(m

m)

d1,3(cm)

BOD=0

SD=0,6

SD=1

SD=1,6 0

20

40

60

80

100

120

140

0 25 50 75 100

2b(m

m)

d1,3(cm)

BOD=0,5

SD=0,6

SD=1

SD=1,6

0

20

40

60

80

100

120

140

0 25 50 75 100

2b(m

m)

d1,3(cm)

BOD=1

SD=0,6

SD=1

SD=1,6

49

Aynı sıklık derecesinde bonitet iyileştikçe, çift kabuk kalınlığı çapla birlikte artmaktadır

(Şekil 4.15, 4.16, 4.17)

Şekil 4.15: SD=0,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi

Şekil 4.16: SD=1 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi

Şekil 4.17: SD=1,6 için değişik bonitetlere göre göğüs çapı (d) – çift kabuk kalınlığı (2b) ilişkisi

4.4.2. Kabuk Faktörü

Kabuk faktörünün bonitet ve sıklık dereceleriyle ilişkili olarak bulunması amacıyla, çift

kabuk kalınlığının ölçüldüğü ağaçlarda kabuklu çaplardan çift kabuk kalınlığı çıkarılarak

kabuksuz çaplar da bulunmuştur (Formül 4.34). Bu formülde çift kabuk kalınlığı yerine

formül 4.30’daki eşitlik yazılarak, formül 4.36 elde edilmiştir.

푑 = 푑 − 2푏 (4.34)

푑 = 푑 − [(16,554 − 7,644BOD − 7,861SD − 6,826BODSD) + (0,00812 +

0,734퐵푂퐷+0,453푆퐷+0,287퐵푂퐷푆퐷)∗푑푘푏푘푙 (4.35)

020406080

100120140160

0 25 50 75 100

2b(m

m)

d1,3(cm)

SD=0,6

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

020406080

100120140160

0 25 50 75 100

2b(m

m)

d1,3(cm)

SD=1

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

020406080

100120140160

0 25 50 75 100

2b(m

m)

d1,3(cm)

SD=1,6 BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

50

Formül 4.35 kabuklu çapa göre düzenlenirse, formül 4.37 elde edilebilir.

푑 = , , , ,, , , ,

(4.36)

Bu ifadenin kabuksuz çapa göre kısmi türevi alınırsa, kabuk faktörü olarak formül

4.35’de verilen denklem elde edilir.

idkbklidkbksz

≈K= ∂dkbkl∂dkbksz

=f'(dkbksz)=0,999188-0,0734BOD-0,0453SD-0,0287BODSD

(4.37)

Elde edilen bu kabuk faktörü denklemi hasılat tablosunun yapılması sırasında kabuksuz

çap artımlarının kabuklu çap artımlarına dönüştürülmesinde kullanılmıştır. Formül

4.35’den değişik bonitet ve sıklık derecelerine göre elde edilen K değerleri örnek olarak

aşağıda, tablo 4.5’de verilmiştir;

Tablo 4.4: Değişik bonitet derecesi ve sıklık derecelerine göre kabuk faktörleri (K) değerleri

SIKLIK DERECESİ (SD)

BOD 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6

0,1 1,038 1,044 1,049 1,054 1,060 1,065 1,071 1,076 1,082 1,087 1,093 0,2 1,048 1,054 1,060 1,065 1,071 1,077 1,083 1,089 1,095 1,101 1,108 0,3 1,058 1,064 1,071 1,077 1,083 1,089 1,096 1,102 1,109 1,116 1,122 0,4 1,069 1,075 1,082 1,088 1,095 1,102 1,109 1,116 1,123 1,130 1,138 0,5 1,079 1,086 1,093 1,100 1,108 1,115 1,122 1,130 1,138 1,145 1,153 0,6 1,090 1,097 1,105 1,112 1,120 1,128 1,136 1,144 1,153 1,161 1,169 0,7 1,101 1,109 1,117 1,125 1,133 1,142 1,150 1,159 1,168 1,177 1,186 0,8 1,112 1,120 1,129 1,138 1,147 1,156 1,165 1,174 1,184 1,193 1,203 0,9 1,123 1,132 1,141 1,151 1,160 1,170 1,180 1,190 1,200 1,210 1,221

1 1,135 1,144 1,154 1,164 1,174 1,184 1,195 1,205 1,216 1,227 1,239

4.4.3. Kabuk Hacmı

Kabuk kalınlığı ve dolayısıyla kabuk hacmı, ağacın türüne, yaşına ve yetişme ortamı

koşullarına bağlı olduğu gibi komşuluk ilişkilerinden de etkilenmektedir (Fırat, 1972).

Formül 4.2 ile verilen kabuksuz hacım denklemi kabuklu hacımlardan çıkarılırsa formül

4.38’deki kabuk hacmı elde edilir.

Vkabuk = vkbl – vkbz = vkbl – 0,9023* vkbl = (1 – 0,9023)* vkbl = 0,0977* vkbl (4.38)

51

Formüldeki 0,0977 katsayısı kabuk hacım faktörüdür. Bir ağacın kabuklu hacmı bu

katsayı ile çarpıldığında ağacın kabuk hacmı elde edilecektir. Bu katsayı 100 ile

çarpıldığında ise kabuk hacım payı % 9,77 olarak elde edilir. Bu oran Karadeniz yöresi

göknarları için %12,91 (Saraçoğlu, 1988), ladinler için % 7 – 12, çamlar için % 10 – 12

ve kayın için ise % 6 (Kalıpsız, 1984) olarak verilmiştir.

4.5. YAŞ – GÖĞÜS YÜZEYI ORTA AĞACI ÇAPI İLIŞKISININ

GENELLEŞTIRILMESI

Örnek alanların göğüs yüzeyleri 퐺 = ∑ ∏ 푑 ² formülü ile hesaplanmış ve göğüs

yüzeyi orta ağacının çapı (푑 )

푑 = ∗∏

(4.39)

formülü ile bulunmuştur. Bulunan bu değerler grafik ortamına aktarılarak, yaşa (t) göre

değişimi incelenmiştir (Şekil4.18).

Şekil 4.18: Göğüs yüzeyi orta ağacı çapının (dg) yaşa (t) göre değişimi

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

0 50 100 150 200

dg(c

m)

t (yıl)

52

Grafikte görülen noktalar dağılımını en iyi dengeleyen üslü modelin katsayıları

saptanarak, kılavuz eğrinin denklemi elde edilmiştir (Formül 4.40).

푑 = 1,1074푡 , (4.40)

n = 100 R² = 0,778 Se = 0,2283 F = 344,292

Belirtme katsayısı ve F değerlerine göre ilişki yeterince kuvvetli ve modelin verilere

0,001 güven düzeyinde uygun olduğu anlaşılmaktadır. Bu denklemde t değişkeninin

üssü kılavuz eğrinin şekliyle ilgili olduğu, meşcerelerin bonitet ve sıklık dereceleriyle

pek ilgili olmadığı kanaatı hasıl olmuştur. Bu nedenle t değişkeninin çarpanının bonitet

ve sıklık dereceleriyle ilişkili olabileceği düşünülmüş ve bunun üzerine model;

푑 = (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푡 , (4.41)

olarak belirlenmiş ve regresyon denklemi formül 4.40’da verilmiştir. Bu denklem iki

aşamalı bulunduğu için belirtme katsayısı yerine belirtme indisi (bak formül 4.30) ve

istatistikleri hesaplanarak aşağıda verilmiştir. Belirtme indisi ve F test değerine göre

ilişkinin oldukça kuvvetli ve modelin verilere 0,001 önem düzeyinde uyum gösterdiği

anlaşılmaktadır.

푑 = (0,639 + 0,752 ∗ 퐵푂퐷 + 0,122 ∗ 푆퐷 − 0,0627퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푡 , (4.42)

n = 100 İ² = 0,866 Se = 5,505 F = 130,271***

53

Örnek alanlardaki gerçek 푑 ’ler ve formül 4.41’den elde edilen 푑 ’ler aynı grafik

üzerine aktarılmıştır (Şekil 4.19). Şekilde de görüldüğü gibi gerçek değerler ile

denklemden elde edilen değerler birbirleriyle örtüşmektedir.

Şekil 4.19: Örnek alanlardan sağlanan verilerle modelden elde edilen Meşcere orta ağacı çaplarının yaşa göre değişimlerinin karşılaştırılması

Formül 4.40’dan elde edilen denklem yardımıyla 10 yaşından 150 yaşına kadar BOD=0

- 0,5 – 1 ve SD= 0,6 – 1 – 1,6 değerleri için 푑 değerlerinin eğilimi aşağıda grafiklerde

gösterilmiştir.

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

0 50 100 150 200

dg

t

Gerçek dg

Model dg

54

Farklı bonitet sınıfları içinde SD:0,6 – 1 – 1,6 sıklık derecelerine göre orta çap gelişmesi

incelenmiştir. Bonitet derecesi yükseldikçe değişik sıklıklara ait eğrilerin birbirlerine

iyice yaklaştığı aralarındaki farkın çok azaldığı görülmektedir (Şekil 4.20, 4.21, 4.22).

Buna dayanarak Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde sıklık derecesinin

meşcere orta çapının değişimi üzerinde fazla bir etkisinin olmadığı kanaatine

varılmıştır.

Şekil 4.20: BOD=0 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi

Şekil 4.21: BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi

Şekil 4.22: BOD=1 için değişik sıklıklara göre yaş (t) – orta çap (dg) ilişkisi

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

dg(c

m)

t

BOD=0 SD=0,6

SD=1

SD=1,6

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150dg

(cm

)

t

BOD=0,5 SD=0,6

SD=1

SD=1,6

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

dg(c

m)

t

BOD=1

SD=0,6

SD=1

SD=1,6

55

Sıklık derecesi SD: 0,6 – 1 – 1,6 değerleri için değişik bonitet derecelerine göre yaş (t) –

orta çap (푑 ) ilişkisi incelenmiş ve buna dayanarak Batı Karadeniz yöresi sarıçam

meşcerelerinde meşcere orta çapının gelişiminde bonitetin etkili olduğu sonucuna

ulaşılmıştır. (Şekil 4.23, 4.24, 4.25).

Şekil 4.23: Sıklık derecesi (SD)=0,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi

Şekil 4.24: Sıklık derecesi (SD)=1 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi

Şekil 4.25: Sıklık derecesi (SD)=1,6 için değişik bonitet (BOD) derecesine göre yaş (t)-orta çap (dg) ilişkisi

4.6. ÇAP – ÇAP ARTIMI İLİŞKİSİNİN GENELLEŞTIRILMESI

Örnek ağaçlarda ölçülen kabuksuz son 10 yıllık göğüs çapı artımları (id) yaş, çap,

bonitet ve sıklığa bağlı olarak değişmektedir. Bu değişimi görmek üzere çap (cm) – son

10 yıllık çap artımı (cm) ve yaş - son 10 yıllık çap artımı (cm) ilişkisine ait veriler şekil

4.26 ve 4.27’deki grafikler üzerine yerleştirilmiştir. Yaş ilerledikçe çap artımı azalma

eğilimi göstermektedir. Aynı yaşlı meşcerelerde çap – çap artımı ilişkisi doğrusal

olduğundan, bu doğrunun yaş ilerledikçe eğiminin azalması nedeniyle, şekil 4.27’deki

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

dg(c

m)

t

SD=0,6BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

dg(c

m)

t

SD=1BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

dg(c

m)

t

SD=1,6BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

56

çap – çap artımı noktalarının dağılımı çap büyüdükçe azalıyormuş izlenimini

vermektedir. Çap artımının gösterdiği bu eğilimler çap artımının yaş ile ters orantılı,

fakat çap ile doğru orantılı olacağı izlenimini vermiştir.

Şekil 4.26: Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen yaş – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı

Şekil 4.27: Örnek alandan sağlanan ve modelden elde edilen verilerle düzenlenen çap – son 10 yıllık çap artımı ilişkisine ait noktalar dağılımı

푖 = (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗ + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗

푑 + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) ∗ (4.43)

Bu modele göre bulunan son 10 yıllık çap artımlarının denklemi ve istatistikleri aşağıda

gösterilmiştir. Gerçekten, modelin belirtme katsayısı yeterince büyük çıkmıştır. F test

değerine göre de modelin 0,001 önem düzeyinde verilere uyduğu anlaşılmıştır.

0

2

4

6

8

10

12

0 50 100 150 200

Son

10 Y

ıllık

Çap

Art

ımı (

cm)

Yaş (t)

Gerçek

Model

0

2

4

6

8

10

12

0 20 40 60 80

Son

10 Y

ıllık

Çap

Art

ımı

(cm

)

Çap (cm)

Gerçek

Model

57

id=(-1,416+5,1BOD+1,781SD-6,427BODSD)+(170,232-251,053BOD-161,068SD+362,856BODSD)*1t

+(0,109-0,288BOD-0,133SD

+0,348퐵푂퐷푆퐷) ∗ 푑 + (−4,529 + 22,053퐵푂퐷 + 11,757푆퐷 − 28,096퐵푂퐷푆퐷) ∗ (4.44)

n = 674 R² = 0,624 Se = 0,8877cm F = 72,770***

Bu denklem farklı bir yaş, bonitet, sıklık ve çapa karşılık son 10 yıllık kabuksuz çap

artımlarını cm olarak vermektedir. Denklem sonuçları 10’a bölünerek yıllık kabuksuz

çap artımları elde edilmekte ve bu değer de formül 4.37’deki kabuk faktörü ile

çarpılarak yıllık kabuklu çap artımları tahmin edilmektedir. Hasılat tablosunun

düzenlenmesinde, ağaçların kabuklu göğüs çaplarına bu şekilde elde edilen yıllık

kabuklu çap artımları eklenerek, bir yıl sonraki veya vejetasyon dönemi sonundaki

çapları kestirilmektedir. Belirli yaştaki çap artımını, farklı sıklık ve bonitet derecelerine

göre incelemek amacıyla grafikler çizilmiştir. Göğüs çapı artımının değişik yaşlardaki

gelişiminin daha iyi kavranması amacıyla, bu işlemler 20, 60, 100 ve 140 yaşları için

ayrı ayrı yapılmıştır (Şekil 4.28 – 51).

58

4.6.1. Çap Artımının Belli Yaş ve Sıklık Derecelerine Göre Değişimi

20 yaşında, sıklık derecesi düşük meşcerelerde çap arttıkça iyi bonitetteki ağaçlar daha

fazla artım yapmaktadır (Şekil 4.28). SD=1,0 sıklık derecesinde iyi bonitetteki ağaçlar

daha fazla artım yapmakta, ancak, küçük çapların çap artımları ile büyük çapların çap

artımları arasındaki fark azalmaktadır (Şekil 4.29). Sıklık derecesi yüksek meşcerede

ise, çap arttıkça iyi bonitetteki ağaçların artımları azalmakta iken, kötü bonitetteki

ağaçların artımları artmaktadır (Şekil 4.30).

Şekil 4.28: t=20 SD=0,6 için değişik BOD’lara göre çap-çap artımı ilişkisi



0

2

4

6

8

10

0 5 10 15 20

İd (c

m)

d (cm)

t=20, SD=0,6

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

2

4

6

8

10

0 5 10 15 20

İd (c

m)

d (cm)

t=20, SD=1,0

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

2

4

6

8

10

0 5 10 15 20

İd (c

m)

d (cm)

t=20, SD=1,6 BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

59

60 yaşında sıklık derecesi düşük meşcerelerde iyi bonitetteki ağaçlar daha fazla artım

yapmaktayken sıklık derecesi arttıkça iyi bonitetteki ağaçların artımları kötü

bonitettekilerine göre daha az olmaktadır (Şekil 4.31, 4.32, 4.33).

Şekil 4.31’daki meşcerede normalin 0,6 katı kadar göğüs yüzeyi vardır. Meşcere normal

(tam) kapalı ve ağaçların çapları ince olduğu anlamındadır. Her bonitette tepeler gevşek

olduğundan, iyi bonitettekiler daha yüksek çap artımı yapmaktadır.

Şekil 4.33’deki meşcerede normalin 1,6 katı kadar göğüs yüzeyi vardır. Bu durum

ağaçların daha kalın çaplı olduklarını gösterir. İyi bonitette tepeler daha sıkışık

olduğundan çap artımı düşmektedir. Kötü bonitette tepeler daha gevşek olduğundan çap

artımları daha yüksek olmaktadır.




0

1

2

3

4

5

0 10 20 30 40

İd (c

m)

d (cm)

t=60, SD=0,6

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1 0

1

2

3

4

5

0 10 20 30 40

İd (c

m)

d (cm)

t=60, SD=1,0

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

1

2

3

4

5

6

0 10 20 30 40

İd (c

m)

d (cm)

t=60, SD=1,6BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

60

100 yaşında sıklık derecesi düşük ve boniteti yüksek meşcerede küçük çaplı ağaçlar

daha fazla çap artımı yapmaktayken, kötü bonitette ileri çaplardaki ağaçlar daha fazla

artım yapmaktadırlar (Şekil 4.34). SD=1,0 sıklık derecesinde kötü bonitet sınıfındaki

ağaçlar daha fazla artım yapmaktadır (Şekil 4.35). Sıklık derecesi yüksek ve kötü

bonitetteki meşcerede ise, ağaçlar daha fazla artım yapmaktayken 50 cm çaplara

gelindiğinde iyi ve kötü bonitette ağaçların çap artımları birbirine yakın olmaktadır

(Şekil 4.36).




0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

0 20 40 60

İd (c

m)

d (cm)

t=100, SD=0,6

BOD=0

BOD=0,5

BOD=10

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

0 20 40 60

İd (c

m)

d (cm)

t=100, SD=1,0

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

0 20 40 60

İd (c

m)

d (cm)

t=100, SD=1,6

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

61

140 yaşında sıklık derecesi düşük ve boniteti kötü meşcerede ağaçlar iyi bonitetteki

ağaçlara göre daha fazla artım yapmaktadır (Şekil 4.37). Ancak, SD=1,0 ve SD=1,6

sıklık derecelerindeki meşcerelerde küçük çaplarda kötü bonitet sınıfındaki ağaçlar daha

fazla artım yapmaktayken ileri çaplarda iyi bonitetteki ağaçlar daha fazla artım

yapmaktadır (Şekil 4.38 ve 4.39). SD=1,6 sıklık derecesinde ve kötü bonitet sınıfındaki

meşcerelerde ağaçlardaki çap artımları sabit kalma eğilimi göstermektedir.




0

1

2

3

4

5

6

0 20 40 60 80

İd (c

m)

d (cm)

t=140, SD=0,6

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

1

2

3

4

5

6

0 20 40 60 80

İd (c

m)

d (cm)

t=140, SD=1,0

BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

1

2

3

4

5

6

0 20 40 60 80

İd (c

m)

d (cm)

t=140, SD=1,6 BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

62

4.6.2. Belli Yaş ve Bonitet Derecelerinde Çap Artım Doğrusunun Değişimi

20 yaşında kötü bonitette ve düşük sıklık derecesindeki meşcerelerde küçük çaplı

ağaçlarda daha fazla artım olmaktayken, sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha fazla

artım olmaktadır (şekil 4.40). Orta bonitette sıklık derecesi düşük meşcerelerde sıklık

derecesi yüksek meşcerelere göre daha fazla artım olmaktadır (şekil 4.41). İyi bonitette

ise sıklık derecesi yüksek meşcerelerde çap artım doğrusu azalan bir doğru iken, sıklık

derecesi düşük meşcerelerde artan bir doğru olmaktadır. İyi bonitetteki meşcerelerde

sıklık derecesi düşük olduğu zaman, çaplar daha ince ve ağaç tepeleri daha gevşek

yapıda olduğu için, çap artım doğrusu artan bir doğru olmaktadır. Ancak, sıklık derecesi

yüksek olduğu zaman, çaplar daha kalın ve ağaç tepeleri daha sıkışık olduğu için çap

artım doğrusu azalan bir doğru olmaktadır (Şekil 4.42).

Şekil 4.40: t=20 BOD=0 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi

Şekil 4.41: t=20 BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre çap-çap artımı değişimi


0

2

4

6

8

10

0 5 10 15 20

İd (c

m)

d (cm)

t=20, BOD=0

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

0

2

4

6

8

10

0 5 10 15 20

İd (c

m)

d (cm)

t=20, BOD=0,5

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

0

2

4

6

8

10

0 5 10 15 20

İd (c

m)

d (cm)

t=20, BOD=1

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

63

60 yaşında kötü bonitette düşük çaplarda sıklığın çap artımına fazla bir etkisi

bulunmamaktadır. Ancak ileri çaplarda sık meşcerelerde daha fazla çap artımı

olmaktadır (Şekil 4.43). Orta bonitet ve iyi bonitetli meşcerelerde sıklık derecesi düşük

meşcereler sıklık derecesi yüksek meşcerelere göre daha fazla artım yapmaktadır.

Bonitet iyileştikçe sıklık derecesi düşük meşcerelerle sıklık derecesi yüksek meşcereler

arasındaki çap artımı farkı daha da artmaktadır (Şekil 4.44, 4.45).




0

1

2

3

4

5

6

0 10 20 30 40

İd (c

m)

d (cm)

t=60, BOD=0

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

0

1

2

3

4

5

6

0 10 20 30 40

İd (c

m)

d (cm)

t=60, BOD=0,5

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

0

1

2

3

4

5

6

0 10 20 30 40

İd (c

m)

d (cm)

t=60, BOD=1

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

64

100 yaşında kötü bonitette sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha fazla çap artımı

olmaktadır (Şekil 4.46). Orta ve iyi bonitette de sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha

fazla çap artımı olmaktadır. Ancak ileri çaplarda bu fark azalmakta ve 50 cm civarında

çap artımları birbirine çok yaklaşmaktadır (Şekil 4.47, 4.48). Orta ve iyi bonitetlerde

sıklık derecesi arttıkça, çap artım doğrusunun eğimi de artmaktadır.




0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

0 20 40 60

İd (c

m)

d (cm)

t=100, BOD=0

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

0 20 40 60

İd (c

m)

d (cm)

t=100, BOD=0,5

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

0 20 40 60

İd (c

m)

d (cm)

t=100, BOD=1SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

65

140 yaşında kötü bonitette sıklık derecesi düşük meşcereler daha fazla çap artımı

yapmakta ve sıklık derecesi arttıkça, çap artım doğrusunun eğimi azalmaktadır. (Şekil

4.49). SD=1,6 için çap artımı çapa göre değişmemekte, sabit kalmaktadır. Orta

bonitette düşük çaplarda sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha fazla çap artımı

varken ileri çaplarda sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha fazla çap artımı

olmaktadır (Şekil 4.50). İyi bonitette de orta bonitette olduğu gibi bir durum söz

konusudur. Orta ve yüksek bonitetteki meşcerelerde sıklık derecesi arttıkça, çap artım

doğrusunun eğimi de artmaktadır (Şekil 4.50 ve 51).




0

1

2

3

4

5

6

0 20 40 60 80

İd (c

m)

d (cm)

t=140, BOD=0SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

0

1

2

3

4

5

6

0 20 40 60 80

İd (c

m)

d (cm)

t=140, BOD=0,5

SD=0,6

SD=1,1

SD=1,6

66

4.7. MEŞCERE BOY EĞRILERININ GENELLEŞTIRILMESI

Meşceredeki ağaçların boy eğrisini göğüs çapına göre tahmin edebilmek için iki aşamalı

bir model kullanılmıştır. Bu modelin belirlenmesi için, önce çap – boy noktaları

arasından,

ℎ = + 1,3 (4.45)

formül 4.45’deki modele uygun bir kılavuz eğri geçirilmiştir. Kılavuz eğrinin denklemi

formül 4.46 ile aşağıda verilmiştir. Denklemin belirtme katsayısı ve F test değerine

göre, ilişkinin kuvvetli olduğu ve modelin verilere 0,001 güven derecesinde uyduğu

anlaşılmaktadır.

ℎ =, , ,

+ 1,3 (4.46)

n = 1100 R² = 0,908 Se = 9,2344 F = 5427,102***

Bu kılavuz eğrinin yaş (t), bonitet derecesi (BOD) ve sıklık derecesi (SD) ile ilişkili

olması gerektiği düşünülerek, model

ℎ =, , ,

[(a + a BOD + a SD + a BODSD) + (a + a BOD +

a6SD+a7BODSDt+a8+a9BOD+a10SD+a11BODSDt2+1,3 (4.47)

formül 4.47 biçimine dönüştürülmüştür. Ancak, bu modelin regresyon analizi ile

katsayıları bulunduğunda SD’nin bulunduğu terimlerin katsayıları anlamsız çıkmıştır.

Dolayısıyla model;

h= d2

11,365+0,06321d+0,0327d2 [(a0+a1BOD)+(a2+a3BOD)t+(a4+a5BOD)t2]+1,3 (4.48)

formül 4.48’daki biçime dönüştürülmüştür. Bu modelin katsayıları bulunduktan sonra,

meşcere boy eğrilerinin genel denklemi olarak;

ℎ = , , , , , , ∗( , , , ) + 1,3 (4.49)

n = 1100 İ² = 0,949 Se = 2,93 F = 1215,869***

67

ifadesi elde edilmiştir. Bu denklem iki aşamada hesaplandığı için belirtme katsayısı

yerine belirtme indisi (bak formül 4.30) ve istatistikleri hesaplanarak, aşağıda

verilmiştir. Belirtme indisi ve F test değerine göre ilişkinin oldukça kuvvetli ve modelin

verilere 0,001 önem düzeyinde uyum gösterdiği anlaşılmaktadır.

Örnek alanlardaki gerçek ağaç boyları ile belli meşcere yaşı ve bonitet derecesi için

modele göre bulunan meşcere boy eğrileri aynı grafik üzerine aktarılmış ve modelden

elde edilen meşcere boy eğrilerinin gerçek boyları ortaladığı görülmüştür (Şekil 4.52,

4.53).

Şekil 4.52: 4 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t = 77, BOD = 5)

Şekil 4.53: 50 No’lu Örnek Alanın Gerçek ve Modele Göre Çap-Boy Noktaları (t = 143, BOD = 1)

Modelde 1-80 cm arasında çap değerleri verilerek çeşitli BOD ve t değerleri için

meşcere boy eğrilerinin eğilimleri Şekil 4.54, 4.55 ve 4.56’da gösterilmiştir.

Şekil 4.54: BOD=0 ve BOD=1 için çap-boy ilişkisinin yaşa göre değişimi

0

10

20

30

40

0 10 20 30

h(m

)

d (cm)

Gerçek Çap- Boy

Model Çap-Boy 0

10

20

30

40

0 20 40 60

h(m

)

d(cm)

Gerçek Çap-Boy

Model Çap-Boy

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 20 40 60 80 100

h(m

)

d(cm)

BOD=0 ve 1 İçin d-h Gerçek d-h

t=20,BOD=0

t=20,BOD=1

t=60,BOD=0

T=60,BOD=1

t=100,BOD=0

t=100,BOD=1

t=140,BOD=0

t=140,BOD=1

68

Bonitet iyileştikçe ve yaş ilerledikçe meşcere boy eğrileri sağa ve yukarıya doğru

kaymakta ve yatıklaşmaktadır.

Kötü bonitette genç yaşlarda çap - boy eğrisi dik iken ileri yaşlarda dikliği azalmakta ve

sağa doğru eğilmektedir (Şekil 4.54).

Şekil 4.55: BOD=0 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi

İyi bonitette çap boy eğrisi yaş ilerledikçe sağa ve yukarı kaymaktadır (Şekil 4.56). Bu

durum doğal kanuniyetlere uygundur.

Şekil 4.56: BOD=1 için yaşa göre meşcere boy eğrilerinin değişimi

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 20 40 60 80 100

h(m

)

d(cm)

Gerçek d-h

t=20

t=60

t=100

t=140

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0

h(m

)

d(cm)

Gerçek d-h

t=20

t=60

t=100

t=140

69

4.8.HEKTARDAKI AĞAÇ SAYISI İLE İLGILI İLİŞKİLER

Meşcerelerde hektardaki ağaç sayısı ve bunun çap basamaklarına dağılımı meşcerenin

kuruluş ve dinamiğini anlamak açısından çok önemlidir. Ağaç sayısının yaşa bağlı

olarak gelişimi genelde her tür için kendine özgü azalan bir ters j eğrisi görünümüne

sahiptir. Ağaç sayısının çap basamaklarına dağılımı ise, ağaç türünün gölgeye dayanma

özelliğinin bir göstergesi olarak ortaya çıkar. Işık ağaçlarında her yaşta bu dağılım

simetrik bir çan eğrisi görünümündeyken, ağacın gölgeye dayanma kabiliyeti arttıkça

sağa çarpık çan eğrisi görünümü alır (Kalıpsız, 1998). Tam gölge ağaçlarında ise,

sözkonusu dağılım ters j eğrisi görünümünü alır. Bu durum, doğal dağılım eğrisinin

çarpıklığının gölgeye dayanma derecesi ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Hatta,

dağılımın çarpıklık katsayısına türün gölgeye dayanma derecesi gözüyle bakılabilir. Bu

bölümde, önce hektardaki ağaç sayısının ve daha sonra da çap basamaklarına dağılım

eğrisinin yaşa göre gösterdiği eğilimlerin saptanıp genelleştirilmesine çalışılmıştır.

4.8.1.Yaş – Hektardaki Ağaç Sayısı İlişkisinin Genelleştirilmesi

Eşit yaşlı meşcerelerde meşcere ağaç sayısının zaman içinde azaldığı, bonitet ve sıklık

ile de ilişkili olduğu bilinmektedir. Sarıçam bir ışık ağacı olduğu için aynı yaşlı

meşcereler kurmaktadır. Bu meşcerelerde hektardaki ağaç sayısının, yaşa (t), bonitet

derecesine (BOD) ve sıklık derecesine (SD) göre, gösterdiği eğilimleri kavramak için,

yaş – hektardaki ağaç sayısı noktaları grafik üzerine taşınmış ve noktalar dağılımı üslü

bir kılavuz eğrisi ile dengelenmiştir (Şekil 4.57 ve Formül 4.50). Ağaç sayısının

gösterdiği bu eğilimin belirtme katsayısı ve F test değeri, ilişkinin yeteri kadar kuvvetli

ve noktalar dağılımının 0,001 önem düzeyinde modele uyum gösterdiği anlaşılmaktadır.

푁 = 푒 = 푁 = 푒 , , (4.50)

n = 100 R² = 0,603 Se = 0,4766 F = 149,038***

70

Şekil 4.57: Yaşa göre ağaç sayısı değişimi

Yaş – hektardaki ağaç sayısı ilişkisini gösteren formül 4.50 denkleminin katsayılarının

bonitet ve sıklık dereceleriyle ilişkiye getirilmesi halinde, belirtme katsayısının daha da

büyüyeceği bilindiğinden formül 4.50 modeli formül 4.51 modeline dönüştürülmüştür.

푁 = 푒[( ) ( ) ] (4.51)

Formül 4.51 ile gösterilen bu yeni modelin denklem (Formül 4.50) ve istatistikleri

aşağıda gösterilmiştir. Bağımlı değişkenin bağımsız değişkenlere bağlılığı % 60,3’den

% 76,7’ye yükselmiştir. F test değerine göre de noktalar dağılımı 0,001 önem düzeyinde

modele uygun bulunmuştur.

푁 = 푒[( , , , , ) ( , , , , ) ] (4.52)

n = 100 R² = 0,767 Se = 0,3769 F = 43,306***

olarak bulunmuştur. Bu yeni denklemde, ağaç sayısının % 76,7 oranında t, BOD ve SD

değişkenlerine bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Modelin verilere uygun olma olasılığı da

yine %99,9’dan daha büyüktür. Denklemin katsayıları logaritmik olarak saptandığı için,

düzeltme faktörü f = 1,07361 olarak elde edilmiştir. Buna göre yeni denklem formül

4.53 ile aşağıda verilmiştir.

푁 = 1,07361 ∗ 푒[( , , , , ) ( , , , , ) ] (4.53)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

0 50 100 150 200

N

t

71

Elde edilen bu son denklem yardımıyla BOD = 0 - 0,5 – 1 ve SD = 0,6 – 1 - 1,6

değerleri için, hektardaki ağaç sayısının yaşa göre gösterdiği eğilimlerin grafikleri

çizilmiştir (Şekil 4.58-59-60-61-62-63).

En düşük bonitet (BOD=0) ve sıklık (SD=0,6) derecesinde hektardaki ağaç sayıları 50

yaşına kadar yaklaşık 18000’den 4000’e hızlı düşmektedir (Şekil 4.58). 50 yaşından

sonra, ağaç sayısının düşüş hızı oldukça yavaşlamaktadır. Sıklık arttıkça, yaklaşık 60

yaşından önce ilişkiyi gösteren eğriler düşüş gösterirken, 60 yaşından sonra yükselme

göstermektedir. En yüksek sıklık derecesinde (SD=1,6) hektardaki ağaç sayısı hemen

2000’in üzerinde yaşa bağlı olmadan sabit kalma eğilimi göstermektedir. Bunun nedeni,

bonitetin en alt sınırında büyümenin çok yavaş olması yüzünden meşcereden hiç ağaç

çıkmaması ile açıklanabilir. Normal kapalı meşcerelerde sıklık derecesinin düşmesiyle,

meşcere orta ağacının çapı küçülmekte ve ağaç sayısı artmaktadır. Sıklık derecesinin

artmasıyla da, meşcere orta ağacının çapı kalınlaşmakta ve dolayısıyla ağaç sayısı

azalmaktadır (bak Şekil 4.20-21-22).

72

Bonitet derecesinin BOD=0,5 olması durumunda, sıklık derecesi arttıkça yaş – ağaç

sayısı eğrileri yukarı kaymakta ve birbirine koşut hale gelmektedir (Şekil 4.59). Her

sıklık derecesinde ağaç sayısının düşme hızlarının da birbirine yaklaştığı söylenebilr.

Üst bonitet sınırındaki (BOD=1) meşcerelerde, sıklık derecesi arttıkça genç yaşlarda

hektardaki ağaç sayısı artmaktadır. (Şekil 4.60). SD=1,6 sıklık derecesinde, ağaç sayısı

7000’ler civarından 100 yaşına kadar yaklaşık 500 ağaca düşmektedir. Sıklık

derecesinin alt sınırında (SD=0,6) ise, hektardaki ağaç sayısının yaklaşık 400 – 500

civarında yaşa bağlı olmadan sabit kaldığı görülmektedir (Şekil 4.58-4.59-4.60).

Şekil 4.58: BOD=0 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi

Şekil 4.59: BOD=0,5 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi

Şekil 4.60: BOD=1 için değişik sıklıklara göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

0 25 50 75 100 125 150

N

t

BOD=0 SD=0,6

SD=1

SD=1,6

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

0 50 100 150 200

N

t

BOD=0,5 SD=0,6

SD=1

SD=1,6

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

0 25 50 75 100 125 150

N

t

BOD=1SD=0,6

SD=1

SD=1,6

73

Sıklık derecesi düşük ve normal sıklık derecelerindeki meşcerelerde kötü bonitette daha

fazla ağaç bulunurken, sıklık derecesi yüksek meşcerede iyi bonitette daha fazla ağaç

bulunmaktadır (Şekil 4.61-62-63). Sıklık derecesi yüksek meşcerede ağaç sayısı

değişimi iyi bonitetli meşcerede, kötü bonitetli meşcereye göre daha fazladır (Şekil

4.63). Sıklık derecesi yüksek ve kötü bonitetli meşcerede ağaç sayısı değişimi daha az

olmaktadır (Şekil 4.63).

Şekil 4.61: SD=0,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi

Şekil 4.62: SD=1 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi

Şekil 4.63: SD=1,6 için değişik BOD derecelerine göre ağaç sayısının yaşa göre değişimi

4.8.2. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılacak Ağaç Sayısı

Formül 4.53 denklemi bonitet ve sıklık derecelerine göre her yaş için hektardaki ağaç

sayısını vermektedir. O halde, meşcerenin t yaşındaki ağaç sayısı olan Nt ’den

meşcerenin t+1 yaşındaki ağaç sayısı olan Nt+1 çıkarıldığında, t+1 yaşında, yani

vejetasyon dönemi sonunda meşcereden çıkacak ağaç sayısı formül 4.54 ile belirlenmiş

olmaktadır.

0

5000

10000

15000

20000

0 50 100 150 200

N

t

SD=0,6BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

5000

10000

15000

20000

0 50 100 150 200

N

t

SD=1BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

0

5000

10000

15000

20000

0 50 100 150 200

N

t

SD=1,6BOD=0

BOD=0,5

BOD=1

74

훥푁 = 푁 − 푁 (4.54)

Hasılat tablosunun düzenlenmesi sırasında, her yaş için vejetasyon dönemi sonunda

çıkacak ağaç sayısı bu yöntemle hesaplanmakta ve ilgili sütunda verilmektedir. Burada,

t yaşı için hesaplanan meşcereden çıkacak ağaç sayısı, t+1 yaşında meşcereden çıkacağı

için, vejetasyon dönemi sonunda meşcereden çıkacak ağaç sayısı olarak adlandırılmıştır.

Bu nedenle meşcereden çıkacak ağaç sayısına “çıkan ağaç sayısı” denmemiştir.

4.8.3. Vejetasyon Dönemi Sonunda Meşcereden Ayrılan Birikimli Ağaç Sayısı

Vejetasyon dönemi sonunda meşcereden ayrılmış birikimli ağaç sayısı, önceki yıllara ait

meşcereden ayrılan ağaç sayılarının toplamı olup, buna “ayrılan meşcere” veya “ara

meşcere” ağaç sayısı da denmektedir. Bir önceki bölümde her yaş için meşcereden

çıkması gereken ağaç sayıları ardışık olarak toplanarak, her yaş için birikimli ayrılan

ağaç sayısı hesaplanmakta ve hasılat tablosunun ilgili sütununa yazılmaktadır. Hasılat

tablosundaki değerler 20 yaşından itibaren istenilen bir yaşa kadar hesap edilmektedir.

20 Yaşına kadar meşcereden ayrılan birikimli ağaç sayısı hesaplanmadığı için, 20

yaşındaki birikimli ağaç sayısı, 20 yaşında meşcereden ayrılacak ağaç sayısına eşit

olmaktadır.

4.8.4. Hektardaki Ağaç Sayısının Çap Basamaklarına Dağılımının

Genelleştirilmesi

Meşcerede ağaçların çap basamaklarına dağılım frekansları basamak genişliğinin bir

fonksiyonu olmaktadır. Basamak genişliği değiştikçe frekanslar da değişime

uğramaktadır. Fakat, çap dağılım frekanslarına ait olasılık yoğunluk fonksiyonu

basamak genişliği ile değişmez. Olasılık yoğunluk fonksiyonu ile değişik genişlikte çap

basamağının ağaç sayısı hesaplanabilmektedir (Mood ve diğ., 1974). Bu avantajlı

durumdan dolayı basamak genişliğine bağlı dağılım fonksiyonları yerine olasılık

yoğunluk fonksiyonları kullanılmaktadır (Loetsch ve diğ., 1973; Saraçoğlu, 1988).

Basamak genişliğine göre verilmiş olan bir frekans, yoğunluk fonksiyonu eğrisi ile

basamak genişliğine karşı gelen aralık arasında kalan alanın toplam ağaç sayısıyla

çarpımına eşittir. (Karadeniz, 1983; Çatal, 2009).

75

Bu çalışmada, örnek alanlarda ölçülen 11 ağaca ait göğüs çapları 4 cm’lik çap

basamaklarına dökümleri yapılarak, basamaklardaki ağaç sayıları (frekansları) elde

edilmiş ve bu değerler de hektara çevirme katsayılarıyla çarpılarak, bir hektardaki

ağaçların çap basamaklarına dağılım frekans tabloları elde edilmiştir. Bu tablolardan da

örnek alanlara ait çap dağılımlarını gösteren histogram grafikleri çizilmiş ve dağılım

biçimleri izlenmiştir. Çeşitli nedenlerle bozulan frekans dağılımları, sarıçamın bir ışık

ağacı olması dolayısıyla simetrik çan eğrisi görünümünde olması beklenirken az çok

düzensiz birer görünüm vermişlerdir. Örnek olarak 1, 14 ve 69 no’lu örnek alanlardaki

frekans dağılımları şekil 4.64’de gösterilmiştir.

Şekil 4.64: Üç örnek alanda frekans dağılımı

Bir histogram grafiğinde, b=4cm’lik basamak genişlikleri üzerine oturtulan

dikdörtgenlerin yükseklikleri y = f / b ve alanları ise f frekansına eşit olmaktadır.

Basamak ortası değerlerle kendilerine karşı gelen y yüksekliklerinin grafik üzerinde

oluşturduğu noktalar dikdörtgenlerin üst tabanlarının ortasına isabet etmektedir. Bu

noktaların birleştirilmesiyle kapalı bir frekans poligonu elde edilmektedir. Histogram

grafiğindeki dikdörtgen alanlarının toplamı, frekans poligonu ile apsis ekseni arasında

kalan alana eşit olmakta ve bu da örnek alandaki toplam ağaç sayısı N’i

oluşturmaktadır. Dikdörtgen alanlarının f/N’e eşit olması halinde, dikdörtgen alanlarının

toplamı 1’e eşit olur ve frekans poligonu da olasılık yoğunluk poligonuna dönüşür. Bu

durumda, i’ninci basamaktaki fi frekansına karşı gelen dikdörtgenin yüksekliği;

yi = fi / ( N * b ) olmaktadır. Basamak ortası değerlerle (di) bu yeni yi yüksekliklerinin

(ordinatlarının) oluşturduğu noktalar olasılık yoğunluk fonksiyonunun üzerinde olması

gereken noktalardır. Her örnek alana ait olasılık yoğunluk fonksiyonunun apsis ekseni

üzerindeki yerini, örnek alandaki çapların aritmetik ortalamaları belirtmektedir. Olasılık

yoğunluk fonksiyonunun dağılım biçimini ise, çapların standart sapması belirtmektedir.

0

200

400

600

800

1000

1200

18 22 26 30 34 38

Ağa

ç Sa

yısı

Çap (cm)

Örnek Alan=1

0

100

200

300

400

500

600

700

14 18 22 26 30 34

Ağa

ç Sa

yısı

Çap (cm)

Örnek Alan =14

0

50

100

150

200

250

26 30 34 38 42 46

Ağa

ç Sa

yısı

Çap (cm)

Örnek Alan=69

76

Bu nedenle, çap dağılımlarına ait olasılık yoğunluk fonksiyonlarının hep birlikte

regresyon analizi ile dengelenebilmesi için, çapların aritmetik ortalamalarının ve

standart sapmalarının önceden yaşa, bonitet ve sıklık derecelerine göre genelleştirilmesi

önemli olmaktadır. Ayrıca, olasılık yoğunluk fonksiyonlarının hep birlikte

dengelenebilmesi için, bunların sabit standart bir noktaya kaydırılması gerekmektedir.

Bu amaçla da, çap basamağı sınır ve orta değerlerinin (d) formül 4.55 ile standardize

edilmesi gerekmektedir.

푧 = (4.55)

4.8.4.1. Örnek Alanlardaki Çapların Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma

Değişimlerinin Genelleştirilmesi

Örnek alanlarda ölçülen 11 ağacın göğüs çaplarının aritmetik ortalamaları ve standart

sapmaları bulunduktan sonra, bunların yaşa, bonitet ve sıklık derecelerine göre

gelişimlerini grafik üzerinde izlemek üzere şekil 4.65 ve 4.66 çizilmiştir. Her iki

grafikte de noktalar dağılımının eğilimi üslü birer modelle (푑 = 푎푡 , 푠 = 푎푡 ) en

yüksek ilişkiyi göstermiştir. Bu ilişkiler, logaritma kullanarak doğrusal hale

dönüştürüldüğünde 푙푛푑 = 푙푛푎 + 푏푙푛푡 ve 푙푛푠 = 푙푛푎 + 푏푙푛푡 biçimlerini almaktadır. Bu

modellerde ln a ve b katsayılarının bonitet ve sıklık dereceleriyle doğrusal olarak ilişkili

olacağı düşüncesiyle, modeller formül 4.56’te gösterildiği biçime dönüştürülmüştür.

푙푛푑 푣푒푦푎 푙푛푠 = (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷) + (푎 + 푎 퐵푂퐷 + 푎 푆퐷 + 푎 퐵푂퐷푆퐷)푙푛푡 (4.56)

Bu modellere göre regresyon analizi ile bulunan denklem ve istatistikler aşağıda ayrı

ayrı gösterilmiştir. Denklemler logaritmik olduğu için f düzeltme katsayıları da

hesaplanmıştır.

푙푛푑=(-7,668+12,906BOD+5,031SD-8,482BODSD)+(2,385-2,737BOD-1,13SD+1,911BODSD)lnt (4.57)

n=97 R² = 0,904 Se = 0,159 F = 119,389*** f = 1,012656

77

Şekil 4.65: Örnek alanlardaki çaplara ait ortalamaların yaşa göre değişimi

Denklem logaritmik olduğu için düzeltme katsayısı f=1,012656 olarak hesaplanmıştır.

푙푛푠 = (−2,952 + 4,935퐵푂퐷 + 1,945푆퐷 − 4,613퐵푂퐷푆퐷) + (0,918 − 0,957퐵푂퐷 − 0,372푆퐷 + 0,965퐵푂퐷푆퐷)푙푛푡 (4.58)

n=97 R² = 0,625 se = 0,273 F = 21,213*** f = 1,037968

Şekil 4.66: Örnek alanlardaki çaplara ait standart sapmaların yaşa göre değişimi

Yukarda hesaplanan aritmetik ortalama ve standart sapmaya ait denklemlerin belirtme

katsayıları yeterince kuvvetli olduğu ve F test değerine göre modelin noktalara

uygunluğunun da 0,001 önem düzeyinde olduğu görülmektedir.

Hasılat tablosunun yapılması sırasında simülasyonla türetilen çapların elde edilmesinde

formül 4.57 ve 4.58 ile verilen aritmetik ortalama ve standart sapmaya ait denklemler

kullanılmıştır. Denklemlerin verilere uygunluğunu denetlemek için örnek alanlardaki

0

10

20

30

40

50

60

70

0 50 100 150 200

Ort

alam

a Ça

p (c

m)

Yaş (t)

Gerçek

Model

0

10

20

30

40

50

60

70

0 50 100 150 200

Ort

alam

a Ça

p (c

m)

Yaş (t)

Gerçek

78

aritmetik ortalama çap ve standart sapma değerleri denklemlerden hesaplanarak, şekil

4.65 ve 4.66’daki grafikler üzerine işaretlenmiştir. Modelden elde edilen noktaların

dağılımının gerçek noktalar dağılımını ortaladığı görülmektedir.

4.8.4.2. Genelleştirilmiş Sıklık Fonksiyonunun Bulunması

Örnek alanlardaki çap dağılımlarına karşı gelen genelleştirilmiş sıklık fonksiyonunun

elde edilebilmesi için, örnek alanların frekans tablolarındaki basamak alt (dalt), orta (d)

ve üst (düst) sınırlarına karşı gelen z standardize değerlerinin ve sıklık fonksiyonunun

eğrisi üzerinde olması gereken noktaların ordinatlarının (y) saptanması gerekmektedir.

Konunun anlaşılması için 1 no’lu örnek alanın frekans tablosundan z ve y değerlerinin

elde ediliş biçimini gösteren tablo 4.6 verilmiştir. Tabloda dalt , d ve düst değerlerinin

standardize değerleri olan zalt , z ve züst değerleri formül 4.57 ile hesaplanmış ve

tablonun ilgili sütunlarına yazılmıştır. Tablodaki y değerleri formül 4.60 ile ve 훥푧

değeri ise formül 4.61 ile hesaplanmıştır. z Eksenindeki basamak genişliği bütün

basamaklar için eşittir.

푧 = (4.59)

푦 =∗

(4.60)

훥푧 = 푧ü − 푧 (4.61)

Tablo 4.5: 1 No’lu örnek alanın frekans tablosundan z ve y değerlerinin hesaplanması

d dalt düst f N 풅 s zalt züst ࢤz z y

18 16 20 142 1563 27,1 4,54 -2,44 -1,56 0,88 -2,00 0,10

26 24 28 995 1563 27,1 4,54 -0,68 0,20 0,88 -0,24 0,72 30 28 32 284 1563 27,1 4,54 0,20 1,08 0,88 0,64 0,21

38 36 40 142 1563 27,1 4,54 1,96 2,84 0,88 2,40 0,10

Tüm örnek alanlara ait yukarda açıklandığı şekilde hesaplanan z ve y değerlerinin

oluşturduğu noktalar şekil 4.67’de grafik üzerine aktarılmıştır. Örnek alanlardaki çap

frekans dağılımlarına karşı gelen (z, y) noktalar dağılımı z = 0 noktası üzerinde

toplanmıştır. Bu noktalar dağılımı arasından formül 4.62’daki modele uygun bir

79

regresyon eğrisi geçirilmiştir. Modeldeki s değişkeni örnek alanlardaki çapların standart

sapması olmaktadır. Standart sapma değerleri yaş, bonitet derecesi ve sıklık derecesi

değişkenleriyle ilişkili olduğu için (bak formül 4.58) modele bu değişkenler

konmamıştır. Bu eğrinin denklemi formül 4.63’de istatistikleriyle beraber verilmiştir.

Elde edilen denklemin belirtme katsayısı 0,4’ün üzerinde olması nedeniyle denklemin

kullanılabileceği anlaşılmaktadır. Noktaların modele uygunluğu da 0,001 güven

düzeyinde olduğu görülmektedir. Denklem logaritmik olarak hesaplandığı için aşağıda

düzeltme faktörü (f) de verilmiştir. Örnek alanların yaş, bonitet derecesi ve sıklık

derecesi değerlerini kullanarak, denklemden hesaplanan (z, 푦) noktaları da grafik

üzerine yerleştirilmiştir. Denkleme ait noktaların gerçek noktalar dağılımını ortaladığı

görülmektedir (Şekil 4.67).

푦 = 푒( ) (4.62)

푦 = 푒( , , ) ² (4.63)

R² = 0,373 Se = 0,4986 F = 267,534*** n = 452 f = 1,132357

Şekil 4.67: Gerçek (z,y) ve hesaplanmış (z, 푦) noktalarının dağılımı

Formül 4.63 ile bulunan denklem, hasılat tablosunun düzenlenmesi sırasında yaşa,

bonitet ve sıklık derecelerine bağlı olarak, meşceredeki göğüs çaplarının türetilmesinde

kullanılmıştır. Formül 4.63’in çap türetiminde kullanılabilmesi için, sıklık fonksiyonuna

dönüştürülmesi gerekmektedir. Bunun için, yaş, bonitet ve sıklık derecelerinin

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

-3 -2 -1 0 1 2 3 4

y

Z

Gerçek Z

Model z

80

belirlediği formül 4.63, denklemin eğrisinin altında ve - 10 ≤ z ≤ + 10 aralığında kalan

alana bölünmelidir. Eğrinin belirtilen sınırlar arasındaki alanı ise, z = -10’dan itibaren z

= +10’a kadar tabanı 0,0001 genişlikteki 200000 yamuk alanının toplamı olarak (belirli

integral ile) hesaplanmakta ve formül 4.61 denklemi bu alana (A) bölünerek sıklık

fonksiyonu elde edilmiş olmaktadır (Şekil 4.68). Eğri altındaki her yamuğun tabanının

başlangıç ve bitim noktalarına karşı gelen y değerlerinin ortalaması 0,0001 ile çarpılarak

alanı bulunmaktadır. Bulunan sıklık fonksiyonu - 10 ≤ z ≤ + 10 aralığında tanımlı bir

çan eğrisi olup altındaki alan da 1’e eşit olmaktadır. Böylece, elde edilen sıklık

fonksiyonu formül 4.64 ile aşağıda gösterilmiştir. Eğri altındaki alan 1’e eşitlendiği için,

sıklık fonksiyonuna düzeltme faktörünün konulması anlamsız olmaktadır ve bu nedenle

düzeltme faktörü formüle konulmamıştır.

푦 = 푒( , , ) ² (4,64)

Şekil 4.68: Çap basamaklarındaki ağaç sayılarının dağılımına karşı gelen sıklık fonksiyonu eğrisi

4.8.4.3. Sıklık Fonksiyonundan Çapların Türetilmesi

Önceki bölümde anlatıldığı biçimde elde edilen sıklık fonksiyonu, hektardaki ağaç

sayısı (N) ile çarpılarak, eğri altındaki alan N’e eşitlenmektedir. Bu eğrinin altında

tabanı 0,0001 genişlikte olan yamuk alanları z = -10’dan itibaren bilgisayarda

hesaplanmakta ve ardışık olarak toplanmaktadır. Bu toplam alan 1’e eşit olduğunda 1.

ağaca karşı gelen, 2’ye eşit olduğunda 2. ağaca gelen ve nihayet N’e eşit olduğunda N.

ağaca karşı gelen zi değerleri saptanmaktadır. Bu zi değerleri 푑 = 푑 + 푧 푠 formülüyle

81

çaplara dönüştürülmektedir. Buradaki çap ortalaması 푑 ve standart sapması s formül

4.57 ve 4.58’den hesaplanmaktadır.

Hesaplanan çapların basamaklara dökümü yapılarak, genelleştirilmiş çap basamakları

dağılımı elde edilmektedir.

4.9. HEKTARDAKI HACIMLARIN HESAPLANMASI

Hasılat tablosunun hazırlanması sırasında sıklık fonksiyonundan türetilen çaplara ait

ağaç boyları genel meşcere boy eğrileri denkleminden (bak formül 4.47)

hesaplanmaktadır. Böylece, çapı ve boyu bilinen ağaçların hacımları da çift girişli

hacım denkleminden (bak formül 4.5) kolaylıkla bulunabilmektedir. Herhangi bir t

yaşındaki meşcerenin bir hektarındaki hacım hesaplanırken; önce sıklık fonksiyonu, o

yaşa ait ağaç sayısı genelleştirilmiş ağaç sayısı denkleminden (bak formül 4.53)

hesaplanan ağaç sayısı ile çarpılmakta, daha sonra meşcereye ait çaplar ve boylar

türetilerek hacımları bulunmaktadır. Bu hacımların toplanmasıyla meşcerenin t

yaşındaki Vt hacmı hesaplanmaktadır. Aynı işlemler t+1 yaşı için de yapılmakta ve t+1

yaşına ait Vt+1 hacmı hesaplanmaktadır. Meşcerenin t yaşındaki çaplarına

genelleştirilmiş çap artım denkleminden hesaplanan yıllık çap artımları eklenerek, t+1

yaşında meşcerede olması gereken çaplar hesaplanmaktadır. Bu çaplara karşı gelen

boylar ilgili denklem yardımıyla hesaplandıktan sonra, bulunan çap ve boylara karşı

gelen hacımlar hesaplanmakta ve toplamları (푉′ ) alınmaktadır. Böylece, t+1 yaşına

ait meşcerede bulunan hacımla (Vt+1) olması gereken hacım (푉′ ) hesaplanmış

olmaktadır (Şekil 4.69).

Şekil 4.69: Yaşa göre ağaç sayısı ve meşcere hacımları

82

4.9.1. Asli Meşcere Hacmı

Yukarıda hesaplanan Vt hacmı meşcerenin t yaşındaki asli meşcere hacmıdır (Şekil

4.69). Bu hacım, vejetasyon dönemi başındaki hacım olarak kabul edilir. Hasılat

tablosunun düzenlenmesi sırasında yukarda açıklandığı şekilde hesaplanan Vt asli

meşcere hacmı m³/ha olarak hesaplanarak, hasılat tablosunun ilgili sütununa

yazılmaktadır.

4.9.2. Ara Meşcere Hacmı

Bölüm 4.9’da hesaplanan 푉 hacmı, meşcerenin t+1 yaşındaki asli meşcere hacmı

olup, buna vejetasyon dönemi sonundaki asli meşcere hacmı da denir. Çap artımı

yoluyla hesaplanan ve yine t+1 yılına ait olan 푉′ hacmı meşcerede olması gereken

hacımdır. Bu hacım da vejetasyon dönemi sonundaki hacım sayılır (bak şekil 4.69).

Dolayısıyla burada, hasılat tablosu düzenlenmesi sırasında t+1 yaşına ait meşcerenin iki

farklı hacmı hesap edilmiş olmaktadır.

Meşcerenin oluşması ile birlikte mevcut ağaçlar sürekli olarak büyümekte, büyümesi ile

birlikte ağaçların besin maddeleri, su ve ışık ihtiyacı artmaktadır. Bunun sonucu olarak

rekabete dayanamayan ağaçlar doğal ölüm ile meşcereden ayrılmaktadır. Bu yüzden

meşcerede doğal ağaç ölümü meşcere modellerinde önemli bir bileşendir (Lee, 1971;

Teck ve Hilt, 1990; Monserud ve Sterba, 1999; Çatal, 2010). Doğal gövde ayrılması iki

grupta incelenmektedir. Bunlar düzenli ve düzensiz ölümlerdir (Lee, 1971; Bonnor,

1978, Çatal 2009). Düzenli ölüm veya kuruma ağaçların ışık, su ve besin maddeleri

rekabetinden dolayı meşcereden ayrılmak zorunda kalmalarıdır. Kuraklık, böcek ve

mantar gibi etkenler sonucu meşcereden ayrılmalar ise, ağaçlar arasından rekabete göre

daha az öneme sahip bir ayrılma biçimidir (Peet ve Christensen, 1987; Çatal, 2010).

Düzensiz ölümlerde ise rasgele olaylar ve zararlardan dolayı ortaya çıkan ölümler

olarak tanımlanabilir. Bunlar da yangın, rüzgar, kar ve toprak kayması gibi zararlardır

(Lee, 1971; Çatal, 2010). Meşcere büyümesinin simülasyonunda alandan ayrılacak

ağaçların tespitinde genellikle yarışma endeksi (Keister, 1972; Keister ve Tidwell;

1975; Clutter ve diğ., 1983; Burkhart ve diğ., 1987; Glover ve Hool, 1979) ve çap artımı

(Akalp, 1982, Yavuz, 1992) gibi kriterler kullanmıştır.

83

Ölecek ağaçların tespitinde kullanılacak kriterlerin belirlenmesinde ağaç türünün

baskıya dayanabilme yeteneği de önem taşımaktadır. Çünkü örneğin gölge ağaçları

uzun süre baskıda kalsalar bile, herhangi bir nedenle baskıdan kurtuldukları anda

büyümelerine devam edebilmektedirler (Saraçoğlu, 1988 ; Bozkuş, 1988). Fakat ışık

ağaçlarında bu durum söz konusu olmaz. Gölgeye maruz kaldıklarında ölürler ve ayrılan

meşcerenin bir parçası olurlar.

Bu çalışmada vejetasyon dönemi sonunda meşcereden yıllık olarak ayrılacak hacım

(푣 ), yukarda hesaplanan t+1 yaşındaki meşcerenin iki farklı hacmı arasındaki fark

olarak hesaplanmaktadır. Buna göre meşcereden t yaşının sonunda yıllık olarak

ayrılacak hacım miktarı;

푣 = 푉′ − 푉 (4.65)

kadar olmaktadır. Burada, 푉′ hacmı Nt sayıdaki ağacın t+1 yaşındaki hacmı olup,

Nt’den daha küçük olan Nt+1 sayıdaki ağacın t+1 yaşındaki hacmından daha büyük

olacağı düşünülmektedir. Herhangi bir t yaşına kadar meşcereden ayrılan yıllık

hacımların toplamı ise, ayrılan meşcere veya ara meşcere hacmı olmaktadır (Formül

4.66).

푉 = ∑ 푣 (4.66)

Meşcereden t yaşında yıllık olarak ayrılacak hacım (m³/ha/yıl) ile t yaşına kadar ayrılan

meşcere hacmı (m³/ha) hasılat tablosunun yapımı sırasında formül 4.65 ve 4.66 ile

hesaplanmakta ve tablonun ilgili sütunlarına yazılmaktadır.

4.9.4. Genel Hacım Verimi

Meşcereden herhangi bir t yaşına kadar ayrılan hacımların toplamı 푉 , meşcerenin t

yaşındaki asli meşcere hacmına (Vt) eklendiğinde, meşcerenin o yaştaki genel hacım

verimi;

푉 = 푉 + 푉 (4.67)

84

olarak elde edilmektedir. Meşcerenin t yaşındaki genel hacım verimi (푉 ), hasılat

tablosu düzenlenmesi sırasında formül 4.67 ile hesaplanmakta ve m³/ha olarak ilgili

sütuna kaydedilmektedir.

4.10. MEŞCERE HACIM ARTIMLARININ HESAPLANMASI

Meşceredeki hacım artımı, her örnek alan için çeşitli yöntemlerle hesaplanıp, bonitet ve

sıklık derecelerine göre yaşla ilişkiye getirilerek hesaplanabilir. Çalışmamızda meşcere

hacım artımı, meşceredeki ağaçlarda bir yıllık büyüme sağlanarak, hacımlar farkı olarak

hesaplanmaktadır.

Yıllık cari hacım artımı; ara meşcere hacmı, periyot başındaki ve sonundaki asli

meşcere hacımları arasındaki farka eklenip bulunan hacmın periyot yılları sayısına

bölünmesiyle elde edilmiştir. Yıllık cari hacım artım yüzdesi; yıllık cari hacım artımının

o periyottaki asli meşcere hacmına yüzde olarak oranlamasıyla bulunmaktadır. Yıllık

cari hacım artımları ileri yaşlarda modelden kaynaklanan nedenlerle sıfır olarak

bulunmuş, ancak canlı bir meşcerede bu değerlerin sıfır olması söz konusu

olamayacağından asimtotik bir değer olarak 0,01 alınmıştır.

Asli meşcerenin ortalama hacım artımı asli meşcere hacmının meşcerenin yaşına

bölünmesiyle, genel ortalama hacım artımı ise genel hacım veriminin meşcere yaşına

bölünmesiyle bulunmaktadır. Hasılat tablosunda ayrı bir sütun olarak verilen ara hasılat

yüzdesi, ara hasılatın genel hacım verimi içindeki payı olup her periyotta birikimli ara

meşcere hacmının genel hacım verimine yüzde olarak oranlanmasıyla elde edilmiştir.

4.11. HASILAT TABLOSUNUN DÜZENLENMESI

Bu bölümde, önceki bölümlerde elde edilen ilişkiler yardımıyla değişik bonitet ve sıklık

dereceleri için, hasılat tablosu düzenleyen bir bilgisayar programı yazılmıştır. Program,

MS EXCEL 2000’in Visual Basic Application (VBA) özelliğinden yararlanılarak

programlanmıştır. Program çalıştırıldığında, bonitet derecesi (BOD), sıklık derecesi

(SD) ve süre girdi olarak verilmektedir. Programın çıktısı, bu koşullara uyan, 20

yaşından istenen bir yaşa kadar 10 yıllık periyotlar için, normal kapalı bir meşceredeki

85

hacım ve hacım elemanlarını veren bir hasılat tablosu olmaktadır. Hasılat tablosunun,

sütunlarına karşı gelen meşcere değişkenleri aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.

1. Meşcere Yaşı

2. Üst Boy

3. Orta Boy

4. Ağaç Sayısı

5. Orta Çap

6. Göğüs Yüzeyi

7. Asli Meşcere Hacmı

8. Ara Meşcere Ağaç Sayısı

9. Ara Meşcere Birikimli Ağaç Sayısı

10. Ara Meşcere Birikimli Ağaç Sayısı

11. Ara Meşcere Birikimli Hacım Toplamı

12. Yıllık Cari Hacım artımı

13. Yıllık Cari Hacım Artım Yüzdesi

14. Meşcere Genel hacmı

15. Ara Hasılat Yüzdesi

16. Asli Meşcere Ortalama Artımı

17. Genel Ortalama Hacım Artımı

18. Meşcere Yaşı

Bu başlıklar altında verilen değişkenlerin bir kısmının gelişimleri hakkında önceki

bölümlerde yeterli bilgi verilmiştir. Burada, önceki bölümlerde verilmeyen meşcere

hacımları, artımları ve artım yüzdelerinin gelişimleri ve bunların karşılaştırmaları

grafikler ile açıklanacaktır. Grafikler 3 farklı sıklık derecesi (0,8–1–1,2) ve 3 farklı

bonitet sınıfına (BOD=0,1-0,5-0,9) göre düzenlenmiştir. Sıklık sabit tutularak bonitete

göre ve bonitet sabit tutularak sıklığa göre değişimler yorumlanmaya çalışılmıştır. Daha

önceki bulgularda bonitet ve sıklığa göre karşılaştırmalar yapılırken, bonitet için 0 – 0,5

– 1 ve sıklık için 0,6 – 1 -1,6 değerlerine göre karşılaştırmalar yapılmıştı. Bu değerler

alt ve üst değerlerdir. Ancak hasılat tablosundaki özelliklere göre karşılaştırmalar

yapılırken sıklık derecesi düşük, sıklık derecesi normal ve sıklık derecesi yüksek

meşcereler için normal sıklıkğın alt ve üst sınırları ile normal sıklığı temin etmek üzere

86

0,8 – 1 – 1,2 değerleri için kötü, orta ve iyi bonitet dereceleri için ise bonitet sınıfı

ortaları olan 0,1 – 0,5 - 0,9 değerleri kullanılmıştır.

4.13.1. Bilgisayar Programının Genel Akış Diyagramı

Hasılat tablosu oluşturmak amacıyla Excel makroları yardımıyla Visual Basic

Programlama Dilinde yazılan Sarıçam Hasılat Tablosu Programının akış diyagramı

ekler kısmında verilmiştir.

4.13.2. Meşcere Hasılat Tablosu Programının Kullanılması

Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hazırlanan programın kullanılması

oldukça kolaydır. Bu program Excel makroları yardımıyla hazırlandığı için Microsoft

Office Excel programı olan tüm bilgisayarlarda rahatlıkla kullanılabilmektedir. Program

çalıştırıldığında bir Excel sayfası görülecektir (Şekil 4.70).

Şekil 4.70: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programının Görünümü

87

Eklentiler kısmına tıklandığında “Sarıçam Hasılat Tablosu” düğmesi görülecektir. Bu

düğmeye basıldığında veri giriş kısımları gelecektir (Şekil 4.71).

Şekil 4.71: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programına Veri Girişi

Bonitet derecesi, sıklık derecesi ve idare süresi kısımlarına istenilen değerler girilerek

“HASILAT TABLOSU” düğmesine basıldığında istenilen sıklık, bonitet ve idare

süresine göre hasılat tablosu değerleri elde edilir (Şekil 4.72).

Şekil 4.72: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Hasılat Tablosu Programı Çıktısı

88

Sarıçam hasılat tablosundan hacım ve hacım elemanlarının tahmini için normal hasılat

tablosunda olduğu öncelikle meşcerenin üst boy ve yaşı tespit edilir. Daha sonra

meşcere göğüs yüzeyi hesaplanarak Gmeşcere / Gmodel formülüne göre meşcerenin sıklık

derecesi bulunur. Sıklık derecesi belirlendikten sonra ilgili sıklık ve bonitet derecelerine

göre tahminler yapılır.

4.14. MEŞCERE BOYLARININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE

GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI

Gerek meşcere orta boyu gerekse meşcere üst boyu bütün bonitet sınıflarında önceleri

başlangıçta küçük miktarlarla başlamakta yaşın ilerlemesiyle birlikte genel kurala uygun

olarak önce yavaş sonra hızlı bir şekilde artmaktadır. Belli bir yaştan sonra artış hızı

yavaşlamaktadır (Şekil 4.73).

Şekil 4.73: Farklı bonitet sınıflarında meşcere üst ve orta boylarının yaşa göre gelişimi

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 25 50 75 100 125 150

Meş

cere

Üst

ve

Ort

a Bo

y (m

)

Yaş

V.Bonitet Hüst V.Bonitet Hort III.Bonitet Hüst

III.Bonitet Hort I.Bonitet Hüst I.Bonitet Hort

89

Aynı sıklık derecesinde bütün bonitet sınıflarında meşcere üst boyu meşcere orta

boyunun üstünde ve aşağı yukarı meşcere orta boyuna paralel olarak seyretmektedir

(Şekil 7.74).

Şekil 4.74: Meşcere üst ve orta boyunun yaşa göre gelişimi

Normalde gerek meşcere orta boyu gerekse meşcere üst boyu meşcere sıklık

derecesinden de etkilenmektedir. Bu yüzden ortam verimliliğini ölçmekte kullanılan

boy boniteti, ancak belirli (normal) sıklıktaki meşcereler için geçerlidir (Kalıpsız, 1998).

Ancak çalışmamızda bütün bonitet sınıflarında gerek üst boy gerekse orta boyun tüm

sıklık derecelerinde çakıştığı, hemen hemen tek eğri görünümü verdiği, farklılık

göstermediği görülmektedir. Bunun, örnek alanların normal sıklık ve kapalılıktaki

meşcerelerden alınmış olmasından kaynaklandığı düşünülebilir.

4.15. AĞAÇ SAYISININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE GÖRE

KARŞILAŞTIRILMASI

Meşcere ağaç sayısı zaman içinde büyük değişimler gösteren bir meşcere elemanıdır.

Aralama kesimi görmeyen meşcerelerde bile gençlikteki ağaç sayısı aynı kalmaz.

Meşcere yaşlandıkça ağaç sayısı önce hızlı sonra yavaş bir şekilde azalmaktadır (Fırat,

1972). Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde de ağaç sayısı yaş ilerledikçe

azalmaktadır. Bu azalma, genç yaşlarda hızlı sonraları yavaş bir şekilde olmaktadır.

Normal sıklıkta kötü bonitet derecesindeki ağaç sayısı ilk yıllarda iyi boniteteki

meşcerelere göre daha fazladır. Yaşın ilerlemesiyle kötü bonitetteki ağaç sayısı azalışı

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 25 50 75 100 125 150

Meş

cere

Üst

ve

Ort

a Bo

y (m

)

Yaş

I.Bonitet Hüst I.Bonitet Hort

90

iyi bonitette ağaç sayısı azalışına göre daha hızlı olmaktadır. Farklı bonitetteki ağaç

sayıları yaş ilerledikçe birbirine yaklaşmakta ve 140-150 yaş civarında aynı olmaktadır

(Şekil 4.75).

Şekil 4.75: Farklı bonitet sınıflarında meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi

İyi bonitet sınıfında, farklı sıklık derecelerindeki ağaç sayıları incelendiğinde ilk

yaşlarda sıklık derecesi yüksek (SD=1,2) meşcerelerde daha fazla ağaç bulunmaktadır.

Yaş ilerledikçe ağaç sayısı sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha hızlı azalmaktadır.

130 yaş civarında farklı sıklık derecelerinde ağaç sayıları birbirine yaklaşmakta ve 140

yaşından sonra sıklık derecesi yüksek meşcerelerde daha az ağaç bulunmaktadır (Şekil

4.76).

Şekil 4.76: Farklı sıklık derecelerinde meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

0 25 50 75 100 125 150

Ağa

ç Sa

yısı

(Ade

t/ha

)

Yaş (yıl)

V. Bonitet III. Bonitet I. Bonitet

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Ağa

ç Sa

yısı

(Ade

t/ha

)

Yaş (yıl)

SD=0,8 SD=1,2 SD=1

91

4.16. MEŞCERE ORTA ÇAPININ BONITET VE SIKLIK DERECELERINE

GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI

Meşcere orta çapı bütün bonitet sınıflarında yaşa göre doğru formuna yakın bir gelişme

göstermektedir.

Meşcere orta çapı yaşın ilerlemesiyle artmakta bonitete göre bir sıralama

göstermektedir. Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde 100 yaşında I. bonitet

sınıfı için 41,4 cm, III. bonitet sınıfı için 32,5 cm ve V. bonitet sınıfı için ise 25,5 cm’dir

(Şekil 4.77).

Şekil 4.77: Farklı bonitet sınıflarında meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi

0

10

20

30

40

50

60

0 25 50 75 100 125 150

Ort

a Ça

p (c

m)

Yaş

V.Bonitet III.Bonitet I.Bonitet

92

Meşcere orta çapı gelişimi farklı sıklık derecelerine göre incelendiğinde; sıklık derecesi

düşük meşcerelerde meşcere orta çapının biraz daha büyük olması beklenir.

Çalışmamızda 90 yaşına kadar böyle bir durum söz konusudur. Ancak 90 yaşından

sonra sıklık derecesi düşük meşcerelerdeki orta çaplar düşük sıklıktaki meşcere orta

çaplarından daha yüksektir (Şekil 4.78).

Şekil 4.78: Farklı sıklık derecelerinde meşcere orta çaplarının yaşa göre gelişimi

4.17. MEŞCERE GÖĞÜS YÜZEYİNİN BONİTET VE SIKLIK

DERECELERİNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI

Eşit yaşlı saf meşcerelerde ağaçlar büyüyüp kalınlaştıkça, meşcere göğüs yüzeyi miktarı

da artmaktadır. Fakat, yaşam savaşı yüzünden bu ağaçların kuruyarak alandan

ayrılmasıyla bir azalma görülmektedir. Meşcere göğüs yüzeyi gelişimi bonitet, sıklık

derecesi ve ağaç türüne göre değişmektedir (Kalıpsız, 1998). Çalışmamızda göğüs

yüzeyi gelişimi bonitet sınıflarına göre bir sıralama göstermekte, bütün bonitet

sınıflarında yaşın ilerlemesiyle birlikte önceleri hızlı bir şekilde artmakta, 80. yaştan

sonra maksimuma ulaşmakta, bir süre maksimumda kalmakta, bundan sonraki yaşlarda

yavaş bir şekilde azalmaktadır.

0

10

20

30

40

50

60

0 25 50 75 100 125 150

Meş

cere

Ort

a Ça

p (c

m)

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

93

I. bonitette 100. yaşta 62m²/ha, III. bonitette 110 yaşında 56 m²/ha ve V. bonitette de

110 yaşında 51 m²/ha civarında göğüs yüzeyi bulnmakta ve maksimum olmaktadır. Bu

yaşlardan sonra göğüs yüzeyi miktarları azalmaktadır. 100 yaşında meşcere göğüs

yüzeyi hektarda I. bonitette 62,2 m³/ha, III. bonitette 56,1 m³/ha ve V. bonitette 50,7

m³/ha göğüs yüzeyi bulunmaktadır. (Şekil 4.79).

Şekil 4.79: Farklı bonitet sınıflarında meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre gelişimi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0 25 50 75 100 125 150

Meş

cere

Göğ

üs Y

üzey

i (m

²)

Yaş


94

Aynı bonitet sınıfında farklı sıklık derecelerinde de göğüs yüzeyinin yaşa göre gelişimi

incelendiğinde meşcere göğüs yüzeyi ilk yaşlarda artmakta daha sonra azalmaktadır.

Sıklık derecesi yüksek meşcerelerde sıklık derecesi düşük meşcerelere göre daha fazla

göğüs yüzeyi bulunmaktadır. Sıklık derecesinin artmasıyla birlikte göğüs yüzeyi

yükselmekte, 80 yaşından sonra maksimuma ulaşmakta ve daha sonra yavaş bir şekilde

azalmaktadır. SD=1,2 ve SD=1,0 sıklık derecelerinde göğüs yüzeyi değeri maksimuma

ulaştıktan sonra azalmakta iken SD=0,8 sıklık derecesinde hemen hemen sabit

kalmaktadır. SD=1,2 sıklık derecesinde 90 yaşında 77 m²/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde

100 yaşında 62 m³/ha ve SD=0,8 sıklık derecesinde 130 yaşında 53 m²/ha civarında

göğüs yüzeyi bulunmaktadır. 100 yaşında meşcere göğüs yüzeyi hektarda SD=0,8 sıklık

derecesinde 51,1 m³/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde 62,2 m³/ha ve SD=1,2 sıklık

derecesinde 75,2 m³/ga göğüs yüzeyi bulunmaktadır. 150 yaşında farklı sıklık

derecelerindeki meşcerelere ait göğüs yüzeyleri birbirine çok yakın değerler almaktadır

(Şekil 4.80).

Şekil 4.80: Farklı sıklık derecelerinde meşcere göğüs yüzeylerinin yaşa göre gelişimi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0 25 50 75 100 125 150

Meş

cere

Göğ

üs Y

üzey

i (m

²)

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

95

4.16. ASLİ MEŞCERE HACMININ BONİTET VE SIKLIK DERECELERİNE

GÖRE GELİŞİMİ

Eşit yaşlı saf meşcerelerde ağaçlar büyüyüp geliştikçe hacımları artmakta ve

meşceredeki ağaç hacmı yaşa bağlı olarak artmaktadır. Fakat kuruyan ya da kesilen

ağaçlar yüzünden de bir azalma olmaktadır (Kalıpsız, 1998). Çalışmamızda asli meşcere

hacmının yaşa göre gelişimi genç yaşlarda hızlı olmakta, yaşın ilerlemesiyle birlikte

yavaşlamakta hatta ileri yaşlarda azalmaktadır. Asli meşcere hacmının yaşa göre

gelişimi bonitet sınıflarına göre bir sıralama göstermektedir. Bonitet iyileştikçe asli

meşcere hacmı daha geç yaşlarda maksimuma ulaşmaktadır. I. bonitette 140 yaşında

854 m³, III. bonitette 130 yaşında 610 m³ ve V. bonitette 120 yaşında 414 m³ asli

meşcere hacmı bulunmakatadır. 100 yaşında asli meşcere hacmı I. bonitette 822 m³, III.

bonitette 593 m³ ve V. bonitette 407 m³ (Şekil 4.81).

Şekil 4.81: Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş

V.Bonitet Asli Meşcere V III.Bonitet Asli Meşcere V

I.Bonitet Asli Meşcere V

96

Farklı sıklık derecelerinde ise sıklık derecesi yüksek olan meşcerelerde asli meşcere

hacmı daha fazladır. Sıklık derecesi yüksek meşcerelerde asli meşcere hacmı daha erken

yaşlarda maksimuma ulaşmaktadır. SD=1,2 sıklık derecesinde 110 yaşında 1001 m³,

SD=1 sıklık derecesinde 130 yaşında 854 m³ ve SD=0,8 sıklık derecesinde 150 yaşında

783 m³ asli meşcere hacmı bulunmaktadır. 100 yaşında asli meşcere hacmı SD=0,8

sıklık derecesinde 672 m³, SD=1,0 sıklık derecesinde 822 m³ ve SD=1,2 sıklık

derecesinde 997 m³’tür (Şekil 4.82).

Şekil 4.82: Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi

4.17. AYRILAN MEŞCERE AĞAÇ SAYISI VE HACIM GELIŞIMLERININ

BONITET VE SIKLIĞA GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI

Meşcereden her yıl çeşitli nedenlerle ağaçlar ayrılmaktadır. Meşcerenin gelişimini

incelemek için ayrılan ağaç sayısı ve hacım miktarının tahmin edilmesi önemlidir.

Çünkü genel hacım verimi asli meşcere hacmı ile ayrılan meşcere birikimli hacmı

toplamına eşittir. Çalışmamızda ayrılan ağaç sayıları ve ara meşcere hacım miktarı yıllık

olarak hesaplanmış ve 10 yıllık periyot toplamı olarak sütunlara işlenmiştir. Ayrıca,

birikimli ağaç sayısı yanında genel meşcere hacmının hesaplanabilmesi amacıyla

birikimli meşcere toplamları da ilgili sütuna eklenmiştir. Aşağıda, birikimli ara meşcere

ağaç sayıları ve hacım toplamlarının yaşa göre değişimi farklı bonitet ve sıklık

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş

SD=0,8 Asli Meşcere Hacmı SD=1 Asli Meşcere Hacmı

SD=1,2 Asli Meşcere Hacmı

97

dereceleri için incelenmiştir. Birikimli ağaç sayısı bütün bonitet sınıflarında ilk yaşlarda

hızla artmakta ileri yaşlarda artış hızı yavaşlamaktadır (Şekil 4.83).

Aynı sıklık derecesinde birikimli ayrılan ağaç sayısı miktarı kötü bonitette diğer

bonitetlere göre çok daha fazladır.

Şekil 4.83: Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Ağa

ç sa

yısı

Yaş


98

Aynı bonitet sınıfında farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan ağaç hacmı sıklık

derecesi yüksek meşcerelerde daha fazladır (Şekil 4.84). Sıklık derecesi düşük

meşcerelerde ayrılan ağaç sayısı az olduğu için birikimli ayrılan meşcere hacmı da az

olmaktadır.

Şekil 4.84: Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere ağaç sayılarının yaşa göre değişimi

0

250

500

750

1000

1250

1500

1750

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Ağa

ç sa

yısı

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

99

Aynı sıklık derecesinde birikimli ara meşcere hacmında birikimli ağaç sayısına göre ters

bir durum söz konusudur. Aynı sıklıkta birikimli ayrılan meşcere hacmı iyi bonitette

daha fazladır (Şekil 4.85). Bunun nedeninin iyi bonitetteki ayrılan ağaçların daha kalın

çaplı olması olarak açıklanabilir.

Şekil 4.85: Farklı bonitet sınıflarında birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş


100

Aynı bonitette farklı sıklıklarda ayrılan meşcere hacımları incelendiğinde ise; 120 yaş

civarına kadar sıklık derecesi düşük meşcerelerde birikimli ayrılan ağaç hacmı yani ara

meşcere hacmı SD=1,0 ve SD=1,2 sıklık dereceli meşcerelere göre daha fazladır. Ancak

120. yaştan sonra sıklık derecesi yüksek meşcerelerde birikimli ayrılan meşcere hacmı

daha fazladır (Şekil 4.86). Bunun nedeninin yaşın ilerlemesiyle meşceredeki ayrılan

ağaçların daha kalın çaplı olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Şekil 4.86: Farklı sıklık derecelerinde birikimli ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre değişimi

4.18.YILLIK CARİ ARTIM VE YÜZDESİNİN BONİTET VE SIKLIK

DERECELERİNE GÖRE DEĞİŞİMİ

Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde yıllık cari hacım artımının gelişimi ve

değişimini bonitet ve sıklık derecelerine göre incelemek amacıyla, düzenlenen hasılat

tablosundaki yıllık cari hacım artımlarının ve yıllık cari hacım artım yüzdelerinin

grafikleri yaşa göre çizilmiştir. Normal sıklık derecesinde iyi bonitette yıllık cari hacım

artımı ve cari hacım artım yüzdesi daha yüksektir.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

101

I. bonitette yıllık cari hacım artımı 20 yaşında 12,2 m³/ha, III. bonitette 30 yaşında 9,6

m³/ha ve V. bonitette 50. yaşta 7 m³/ha ile en yüksek değerleri almaktadır. Yıllık cari

hacım artımı bu yaşlardan sonra azalışa geçmekte ve 140 yaşında her üç bonitet

sınıfında da azalmakta, sıfıra yaklaşmaktadır. 100 yaşında yıllık cari hacım artımı I.

bonitette 3,3 m³/ha, III. bonitette 2,3 m³/ha ve V. bonitette 1,4 m³/ha’dır. (Şekil 4.87).

Şekil 4.87: Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre değişimi

Yıllık cari hacım artım yüzdesi ilk yaşlarda I. bonitette III. ve V. bonitetteki meşcerelere

göre daha düşüktür. Yıllık cari hacım artım yüzdesi yaşa göre azalan bir eğilim

göstermektedir. 90 yaş civarında aynı sıklıkta farklı bonitet sınıfındaki meşcerelerin

yıllık cari hacım artım yüzdeleri adeta birbirleri ile çakışmaktadır (Şekil 4.88).

Şekil 4.88: Farklı bonitet sınıflarında yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre değişimi

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0 25 50 75 100 125 150

Yıllı

k Ca

ri A

rtım

(m

³)

Yaş


0

1

2

3

4

5

6

0 25 50 75 100 125 150

Yıllı

k Ca

ri A

rtım

Yüz

desi

Yaş


102

Aynı bonitet sınıfında farklı sıklıkta yıllık cari hacım artımı 90 yaşına kadar SD=1,2

sıklık derecesinde normal ve sıklık derecesi düşük meşcerelere göre daha fazladır. 90

yaşından sonra ise sıklık derecesi düşük meşcerelerde daha fazla cari artım söz

konusudur. Her üç sıklık derecesinde de yıllık cari hacım artımı 20 yaşında maksimuma

ulaşmakta ve yaş ilerledikçe azalmaktadır. Düşük sıklıktaki meşcerelerde yıllık cari

hacım artımı az da olsa sürekli devam etmekte iken normal sıklıkta (SD=1,0) 140

yaşında ve sıklık derecesi SD=1,2 olan meşcereler ise 120 yaşında yıllık cari hacım

artımı çok azalmakta, adeta durmaktadır. 100 yaşında yıllık cari hacım yüzdesi SD=0,8

sıklık derecesinde 3,7 m³/ha, SD01,0 sıklık derecesinde 3,3 m³/ha ve SD=1,2 sıklık

derecesinde 2,1 m³/ha’dır (Şekil 4.89).

.

Şekil 4.89: Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artımlarının yaşa göre değişimi

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0 25 50 75 100 125 150

Yıllı

k Ca

ri A

rtım

(m³)

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

103

Yıllık cari hacım artım yüzdesi de yıllık cari hacım artım ile paralel bir görünüme

sahiptir. 70 yaşına kadar sıklık derecesi yüksek meşcerelerde yıllık cari hacım artım

yüzdesi daha büyüktür. 70 yaşında her üç sıklık derecesinin cari hacım artım yüzdeleri

çakışmakta ve bu yaştan sonra sıklık derecesi düşük meşcerelerin cari hacım artım

yüzdesi daha yüksek olmaktadır (Şekil 4.90).

Şekil 4.90: Farklı sıklık derecelerinde yıllık cari hacım artım yüzdelerinin yaşa göre değişimi

0

1

2

3

4

5

6

0 25 50 75 100 125 150

Yıllı

k Ca

ri A

rtım

Yüz

desi

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

104

4.19.GENEL VERİM

Genel verim o yaş kademesindeki asli meşcere hacmı ile, o yaşa kadar olan birikimli ara

meşcere hacmının toplanmasıyla elde edilmektedir. Çalışmamızda da genel verim bu

şekilde hesaplanmıştır. Genel verim normal sıklıktaki farklı bonitet sınıflarına göre

incelendiğinde, iyi bonitettete orta ve kötü bonitete göre daha yüksektir. Genel verim

150 yaşında iyi bonitette 1692 m³, orta bonitette 1319 m³ ve kötü bonitette ise 946

m³’tür (Şekil 4.91).

Şekil 4.91: Farklı bonitet sınıflarında meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el V

erim

i (m

³)

Yaş


105

İyi bonitette ve farklı sıklıktaki meşcerelerde genel verimlerin 50 yaş civarına kadar

sıklık derecesi düşük, normal ve sıklık derecesi yüksek meşcerelerde aynı olduğu

görülmektedir. Bu yaştan sonra sıklık derecesi yüksek meşcerelerde genel verim daha

yüksektir. İyi bonitette 150 yaşında SD=0,8 sıklık derecesinde 1523 m³, normal sıklıkta

SD=1,0 sıklık derecesinde 1692 m³ ve SD=1,2 sıklık derecesinde ise 1867 m³’tür (Şekil

4.92).

Şekil 4.92: Farklı sıklık derecelerinde meşcere genel verimlerinin yaşa göre değişimi

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el H

asıla

t Ver

imi (

m³)

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

106

4.20. ORTALAMA HACIM ARTIMI

Asli meşcere hacmının yaşa bölünmesiyle hesaplanan asli meşcere ortalama hacım

artımı ile genel hacım veriminin yaşa bölünmesiyle elde edilen genel meşcere ortalama

hacım artımları bu bölüm içinde incelenmiştir. Asli meşcere ortalama hacım artımı ilk

yaşlarda hızla yükselmekte, bir maksimumdan geçip daha sonra azalışa geçmektedir.

Asli meşcere ortalama hacım artımı aynı sıklık derecesinde iyi bonitette daha erken

yaşta orta ve kötü bonitette ise daha geç yaşlarda maksimum noktasına ulaşmaktadır.

Asli meşcere ortalama hacım artımı iyi bonitette orta ve kötü bonitete göre daima

yüksektir. I. bonitette 40 yaşında 10,6 m³/ha, III. bonitette 60 ve 70. yaşlarda 7 m³/ha ve

V. bonitette 70 yaşında 4,7 m³/ha ile maksimuma ulaşmaktadır. Asli meşcere ortalama

hacım artımı 100 yaşında I. bonitette 8,2 m³/ha III. bonitette 5,9 m³/ha ve V. bonitette

4,1 m³/ha’dır (Şekil 4.93).

Şekil 4.93: Farklı bonitet sınıflarında asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi

0

2

4

6

8

10

12

14

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Ort

alam

aH

acım

Art

ımı (

m³)

Yaş


107

Asli meşcere ortalama hacım artımı, iyi bonitette değişik sıklık derecelerinde

karşılaştırıldığında, sıklık derecesi yüksek olan meşcerede düşük sıklıktaki meşcerelere

göre daha fazla olmaktadır. Asli meşcere ortalama hacım artımı yüksek sıklık

derecesinde, ilk yaşlarada önce hızlı bir artış göstermekte ve 50 yaşında 13,2 m³/ha ile

maksimuma ulaştıktan sonra azalışa geçmektedir. Normal sıklıkta 40 yaşında 10,6

m³/ha ile maksimuma ulaşmakta ve daha sonra yaş ilerledikçe azalmaktadır. Sıklık

derecesi düşük meşcerelerde ise 20-30 yaşlarında 8,9 m³/ha ile en yüksek değere

ulaşmakta ve sonraki yaşlarda azalmaktadır. Asli meşcere hacmı 100 yaşında SD=0,8

sıklık derecesinde 6,7 m³/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde 8,2 m³/ha ve SD=1,2 sıklık

derecesinde 10 m³/ha ‘dır. Periyotlar arasındaki asli meşcere hacım artımı farkı düşük

sıklıkta daha azdır. Bu fark yüksek sıklık derecesinde daha fazladır (Şekil 4.94).

Şekil 4.94: Farklı sıklık derecelerinde asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi

0

2

4

6

8

10

12

14

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Ort

alam

aH

acım

Art

ımı (

m³)

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

108

Asli meşcere hacmı ile birikimli ara meşcere hacım toplamından elde edilen genel

verimin yaşa bölünmesiyle elde edilen genel ortalama hacım artımı ilk yıllarda hızla

yükselmekte daha sonra ise azalmaktadır. Normal sıklıkta iyi bonitette orta ve kötü

bonitete göre genel ortalama hacım artımı daha yüksektir. I. bonitette 50 yaşında 13,9

m³/ha, III. bonitette 70-80-90. yaşlarında 10,3 m³/ha ve V. bonitette 90 ve 100. yaşlarda

7,2 m³/ha ile maksimuma ulşmakta ve daha sonraki yaşlarda azalmaktadır. Genel

ortalama hacım artımı 100 yaşında I. bonitette 12,8 m³, III. bonitette 10,1 m³/ha ve V.

bonitette 7,2 m³/ha’dır (Şekil 4.95).

Şekil 4.95: Farklı bonitet sınıflarında genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el O

rtal

ama

Hac

ımA

rtım

ı

Yaş


109

Genel ortalama hacım artımı iyi bonitette 30. yaştan sonra sıklık derecesi yüksek

meşcerelerde daha fazladır. Yüksek sıklık derecesinde 50 ve 60 yaşında 14,4 m³/ha,

normal sıklıkta 50 yaşında 13,9 m³/ha ve düşük sıklıkta 50 yaşında 13,1 m³/ha değerler

alarak maksimuma ulaşmakta ve daha sonra azalışa geçmektedir. Genel ortalama hacım

artımı 100 yaşında SD=0,8 sıklık derecesinde 11,8 m³/ha, SD=1,0 sıklık derecesinde

12,8 m³/ha ve SD=1,2 sıklık derecesinde 13,7 m³/ha’dır (Şekil 4.96).

Şekil 4.96: Farklı sıklık derecelerinde genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre değişimi

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0 25 50 75 100 125 150

Gen

elO

rtal

ama

Hac

ımA

rtım

ı

Yaş

SD=0,8 SD=1 SD=1,2

110

5.TARTIŞMA VE SONUÇ

“Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcerelerinde Artım ve

Büyüme” isimli bu çalışmada Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcerelerinin hasılat

özellikleri incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar artım ve büyüme ile ilgili kanuniyetlere

uygun çıkmıştır. Daha önce yapılan sarıçam hasılat tabloları normal sıklık derecesine

göre hazırlanmıştır. Oysa günümüzde, müdahale görmemiş normal meşcereler bulmak

nerdeyse imkansız gibidir. Ayrıca tüm meşcereler de aynı sıklık derecesinde değildir.

Doğada çok sık meşcereler olduğu gibi, çok seyrek meşcereler de bulunmaktadır. Bu

nedenle, tahminler yapılırken tüm meşcereleri aynı kategoride düşünmek hatalı sonuşlar

verebilmektedir. Değişik sıklıklara göre yapılmış olan hasılat tabloları daha duyarlı

tahmin yapma imkanı verdiği gibi uygulayıcılar için büyük kolaylık sağlayacak ve daha

sağlıklı sonuçlar elde edilebilecektir. Çalışmamızda 5 bonitet sınıfı ve 5 sıklık derecesi

için hasılat tabloları düzenlenmiş olup sıklık dereceleri normal sıklığın alt ve üst sınırı

olarak kabul edilen SD=0,8 ile SD=1,2 sıklık dereceleri arasında 0,1’lik dilimler olarak

alınmıştır.

Çalışmamız hasılat tablosunun yanı sıra bonitet ve hacım tabloları da hazırlanmıştır.

Meşcerelerin gelişimleri çeşitli etmenlere göre değişmektedir. Aynı yaştaki meşcereler

farklı sıklıkta ve farklı bonitette olabilmektedir. Bu durum o bölgenin yetişme

koşullarına göre değişmektedir. Dolayısıyla farklı bölgeler için genel bir hacım tablosu

kullanmak hiç şüphesiz daha geniş aralıklar içinde tahminde bulunmayı zorunlu

kılacaktır. Bu çalışmayla ormancılığın odun üretim faaliyetlerinin yüksek olduğu Batı

Karadeniz Yöresi için bu eksikliklerin giderilmesi ile daha dar aralıklarda tahmin yapma

dolayısıyla gerçeğe daha yakın sonuçlara ulaşma imkanı elde edilmiş olmaktadır.

5.1. BULGULARIN ÖNCEKİ BULGULARLA KARŞILAŞTIRILMASI

Hazırlanan hasılat tablosu, Alemdağ (1967) ve Batu (1971) tarafından Türkiye geneli

için ve Erdemir (1974) tarafından lokal olarak Oltu, Göle ve Sarıkamış yöresi için

111

hazırlanmış olan sarıçam hasılat tablolarıyla karşılaştırılmıştır. Ayrıca kızılçam,

karaçam ve doğu ladini hasılat tablosundaki ağaç sayıları, üst boylar, asli meşcere

hacımları, göğüs yüzeyleri ve genel hacım artımlarına göre de karşılaştırmalar

yapılmıştır. Alemdağ (1967), normal sıklık için iyi, orta ve kötü olmak üzere 3 farklı

bonitet sınıfına göre hasılat tablosu hazırlamıştır. Erdemir (1974) ve Batu (1971) ise bu

çalışmada olduğu gibi 5 farklı bonitet sınıfına göre hasılat tabloları hazırlamışlardır.

Çalışmamızda 5 bonitet sınıfı 0 ile 1 arasında 0,2’lik bonitet derecelerine göre

sınıflandırılmıştır. Hasılat tablosu hazırlanırken bonitet sınıflarının orta değerleri esas

alınmıştır.

Tablo 5.1: Bonitet sınıflarına karşılık gelen alt ve üst bonitet dereceleri (BOD)

Bonitet

Sınıfı

Bonitet

Alt

Derecesi

Bonitet

Üst

Derecesi

Bonitet

Orta

Derecesi

1 0 0,2 0,1

2 0,2 0,4 0,3

3 0,4 0,6 0,5

4 0,6 0,8 0,7

5 0,8 1 0,9

Hasılat tabloları arasında karşılaştırmaların aynı koşullarda yapılmasına çalışılmıştır.

Örnek alanlar ve yetişme alanı koşulları farklı olduğu için bonitet değerleri de farklılık

gösterecektir. Karşılaştırmalar normal sıklığa göre yapılmıştır. Karşılaştırma

yapabilmek için, diğer 3 hasılat tablosunun I. bonitet ve normal sıklıkta 100 yaşındaki

üst boyları, bu çalışma içinde düzenlenen bonitet endeksi denklemine konulmuş ve o

hasılat tablolarının I. bonitet sınıflarının bu çalışmadaki değerlendirmeye göre bonitet

dereceleri elde edilmiştir.

퐵푂퐸 = 19,4197퐵푂퐷 + 14,8107

퐵푂퐷 =(퐵푂퐸 − 14,8107)

19,4197

112

100 yaşlarına göre üst boy değerleri;

ℎü Ğ = 29,5 m B. Karadeniz öresi sarıçam meşcerelerine göre BOD=0,76

ℎü İ = 27,5 m B. Karadeniz öresi sarıçam meşcerelerine göre BOD=0,65

ℎü = 31 m B. Karadeniz öresi sarıçam meşcerelerine göre BOD=0,83

Hesaplanan BOD değerlerine göre hasılat tabloları elde edilmiş ve karşılaştırmalar buna

göre yapılmıştır. Böylece diğer hasılat tablolarıyla aynı koşullarda karşılaştırma

yapılmıştır.

5.1.1. Meşcere Üst Boylarının Karşılaştırılması

Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde üst boy bütün bonitet sınıflarında yaşa

göre önce artmaktadır. Ancak yaş ilerledikçe bu artış hızı yavaşlamaktadır. Üst boy

diğer sarıçam hasılat tablolarında da benzer eğilimler göstermektedir.

Tarafımızdan hazırlanan Batı karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki üst boy

değerleri 100 yaşına kadar Alemdağ (1967)’ın üst boy değerlerinden daha yüksektir. Bu

yaştan sonra ise Alemdağ’ın üst boy değerleri daha üstten seyretmektedir (Şekil 5.1).

Şekil 5.1: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması

0

10

20

30

40

0 25 50 75 100 125 150

Üst

Boy

(Hüs

t) (

m)

Yaş (t)

B.Karadeniz Sarıçam ALEMDAĞ (1967)

113

Erdemir (1974) tarafından hazırlanan hasılat tablosu ile Batı Karadeniz yöresi sarıçam

hasılat tablosu karşılaştırıldığında, 65 yaşına kadar tarafımızdan hazırlanan tablodaki üst

boy değerleri Erdemir sarıçam hasılat tablosu üst boy değerlerinden daha yüksektir. Bu

yaştan sonra Erdemir hasılat tablosundaki üst boy değerleri daha yukardan

seytermektedir (Şekil 5.2). Fakat aralarındaki fark çok azdır.

Şekil 5.2: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 25 50 75 100 125 150

Üst

Boy

(Hüs

t) (m

)

Yaş (t)

B.Karadeniz Sarıçam ERDEMİR (1974)

114

Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri hasılat tablosundaki üst boylar, Batu (1971)

tarafından hazırlanan hasılat tablosundaki üst boy değerleri ile karşılaştırıldığında; 100-

110 yaşlarına kadar tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosu üst boy değerleri daha

yüksektir. Bu yaştan sonra ise Batu sarıçam hasılat tablosundaki üst boy değerleri daha

yüksektir (Şekil 5.3).

Şekil 5.3: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu meşcere üst boylarının karşılaştırılması

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 25 50 75 100 125 150

Üst

Boy

(Hüs

t) (m

)

Yaş (t)

B.Karadeniz sarıçam BATU (1971)

115

Meşcere üst boyları diğer türlerle karşılaştırıldığında 50 yaşına kadar Batı Karadeniz

yöresi sarıçamlarında meşcere üst boyu en üstte seyretmekte iken bu yaştan sonra doğu

ladini ve karaçam üst boy değeri daha fazla olmaktadır. Kızılçam üst boy değerleri 40

yaş civarına kadar karaçam ile birbirine yakın değerler almakta ancak tüm yaşlarda Batı

Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri üst boy değerlerinin altında kalmaktadır (Şekil

5.4).

Şekil 5.4: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın meşcere üst boylarının yaşa göre karşılaştırılması

5.1.2.Ağaç Sayılarının Karşılaştırılması

Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde ağaç sayısı başlangıçta büyük değerlerle

başlamakta yaşa göre azalmaktadır. Ağaç sayıları diğer sarıçam hasılat tablolarındaki

ağaç sayılarıyla karşılaştırıldığında benzer eğilimler göstermektedirler. Ancak,

Alemdağ, Batu ve Erdemir hasılat tablolarındaki ağaç sayıları özellikle ilk yaşlarda

tarafımızdan hazırlanan Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri hasılat tablosuna

göre oldukça fazla değerler vermektedir. Erdemir (1974) ve Alemdağ (1967) hasılat

tablosu ağaç sayıları ile Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosu ağaç sayıları

arasındaki fark Batu (1971)’ya göre daha fazla görünmektedir. Yaş ilerledikçe fark

azalmakta ve belli bir yaştan sonra eğriler üst üste çakışmaktadır (Şekil 5.5, 5.6, 5.7).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 25 50 75 100 125 150

Üst

Boy

(m)

Yaş (t)

Kızılçam Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam

116

Şekil 5.5: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması

Şekil 5.6: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

0 25 50 75 100 125 150

Ağa

ç sa

yısı

(N)

Yaş (t)

ALEMDAĞ (1967) B.Karadeniz Sarıçam

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

0 25 50 75 100 125 150

Ağa

ç sa

yısı

(N)

Yaş (t)


117

Şekil 5.7: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ağaç sayılarının karşılaştırılması

Hektardaki ağaç sayıları diğer türlerle karşılaştırıldığında, 30 yaşına kadar diğer türlerin

ağaç sayıları Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki ağaç sayılarından daha

fazladır. Bu yaştan sonra Batı Karadeniz yöresindeki sarıçam meşcereleri ağaç sayıları

kızılçamın ağaç sayılarından daha fazladır. Karaçam ve doğu ladini ağaç sayıları genel

olarak birbirine hep yakın değerler almaktadır. 80 yaşına kadar bu iki türün ağaç sayıları

Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki ağaç sayısından fazladır. Bu yaştan

sonra bu üç türün ağaç sayıları birbirine çok yakın değerler almakta ve paralel bir

görünüm vermektedir. Kızılçamın ağaç sayısı diğer türlerden hep düşüktür (5.8).

Şekil 5.8: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ağaç sayılarının yaşa göre karşılaştırılması

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

0 25 50 75 100 125 150

Ağa

ç sa

yısı

(N)

Yaş (t)

B.Karadeniz Sarıçam BATU (1971)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

0 25 50 75 100 125 150

Ağa

ç Sa

yısı

Yaş (t)


118

5.1.3. Göğüs Yüzeylerine Göre Karşılaştırılması

Meşcerede bulunan ağaçların 1,3 m yükseklikteki kesit yüzeyleri toplamını hektaedaki

değerler olarak veren meşcere göğüs yüzeyi gelişimleri karşılaştırmalı olarak

incelendiğinde; Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde hektardaki göğüs

yüzeyleri diğer sarıçam hasılat tablolarıyla karşılaştırılarak grafikleri çizilmiştir. Batı

Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri için hazırlanan hasılat tablosundaki göğüs

yüzeyleri değerleri 60 yaşına kadar Alemdağ sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeyi

değerinden azdır. 60-130 yaş arası Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri göğüs

yüzeyi değerleri daha yüksektir. Bu yaştan sonra ise Batı Karadeniz yöresi sarıçam

hasılat tablosu göğüs yüzeyi değerleri azalmaya başlayarak Alemdağ hasılat tablosu

değerlerinin altına düşmektedir (Şekil 5.9).

Şekil 5.9: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

Göğ

üs Y

üzey

i (G

) (m

²)

Yaş(t)

B.Karadeniz Sarıçam Alemdağ (1967)

119

Erdemir sarıçam hasılat tablosundaki göğüs yüzeyi değerleri Batı Karadeniz yöresi

sarıçam hasılat tablosundaki göğüs yüzeyi değerlerinden daima yüksektir. Tarafımızdan

hazırlanan hasılat tablosunda meşcere göğüs yüzeyi yaklaşık 100 yaşında maksimuma

ulaşmakta, bu yaştan sonra yavaş bir şekilde azalmaktadır. Ancak Erdemir’in

tablosundaki değerler sürekli artış halindedir (Şekil 5.10).

Şekil 5.10: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

Göğ

üs Y

üzey

i (G

) (m

²)

Yaş(t)


120

Tarafımızdan hazırlanan Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki göğüs

yüzeyi değerleri Batu tarafından hazırlanan sarıçam hasılat tablosundaki göğüs yüzeyi

değerleriyle karşılaştırıldığında ise, 35-125 yaş arasında Batı Karadeniz yöresi sarıçam

hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin Batu sarıçam hasılat tablosu değerlerinin üstünde

seyrettiği, bu aralık dışında ise altta kaldığı görülmektedir (Şekil 5.11).

Şekil 5.11: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu göğüs yüzeylerinin karşılaştırılması

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

Göğ

üs Y

üzey

i (G

) (m

²)

Yaş(t)


121

Göğüs yüzeyleri kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçam ile karşılaştırılarak aynı

grafik üzerine aktarılmıştır. Kızılçamın hektardaki göğüs yüzeyi diğer üç türe göre her

yaşta hep düşük değerler almaktadır. 90 yaşına kadar Batı Karadeniz yöresi sarıçam

meşcerelerinde hektardaki göğüs yüzeyi değerleri diğer türlerden daha yüksektir. Bu

yaştan sonra karaçam göğüs yüzeyi değerleri daha yüksektir. 100 yaşından sonra Batı

Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki göğüs yüzeyi değerleri azalmaya başlarken

karaçam ve doğu ladini göğüs yüzeyi değerleri sabit olarak devam etmektedir (Şekil

5.12).

Şekil 5.12: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın göğüs yüzeylerinin yaşa göre karşılaştırılması

5.1.4. Asli Meşcere Hacımlarının Karşılaştırılması

Tarfımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları, farklı sarıçam

hasılat tabloları ve değişik türlere ait hasılat tablolarındaki asli meşcere hacımları ile

aynı grafikler üzerine işaretlenmiştir.

Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları ile Alemdağ

sarıçam hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları yaklaşık 40 yaşına kadar birbirine

yakın değerler almakta, bu yaştan sonra Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki

asli meşcere hacımları yukardan seyretmektedir. 120 yaşından sonra Batı Karadeniz

0

10

20

30

40

50

60

70

0 25 50 75 100 125 150

Göğ

üs Y

üzey

i (m

²)

Yaş (t)


122

yöresi sarıçam hasılat tablosundaki hacım değerleri yavaşlamakta ve 140 yaşından sonra

azalışa geçmektedir (Şekil 5.13).

Şekil 5.13: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması

Erdemir tarafından hazırlanan hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları Batı

Karedeniz yöresi hasılat tablosundaki değerlerden genel olarak hep yüksektir. 120

yaşından sonra Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki asli meşcere hacımları

artışı durmakta iken Erdemir’in hasılat tablosundaki asli meşcere hacım değerleri

yükselmeye devam etmektedir (Şekil 5.14).

Şekil 5.14: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

0 25 50 75 100 125 150

Hac

ım (V

) (m

³)

Yaş (t)


0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

0 25 50 75 100 125 150

Hac

ım (V

) (m

³)

Yaş (t)


123

Batı Karadeniz yöresi hasılat tablosundaki asli meşcere hacımları genel olarak Batu

tarafından hazırlanan sarıçam hasılat tablosundaki değerlerden yüksektir. Ancak

ilerleyen yaşlarda tarafımızdan hazırlanan tablodaki asli meşcere hacımları artışı

durmaktadır. Bu nedenle, 140 yaşından sonra Batu tarafından hazırlanan tablodaki asli

meşcere hacımları Batı Karadeniz yöresi asli meşcere hacımlarından daha yüksek

değerler almaktadır (Şekil 5.15).

Şekil 5.15: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere hacımlarının karşılaştırılması

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

0 25 50 75 100 125 150

Hac

ım (V

) (m

³)

Yaş (t)


124

Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri asli meşcere hacımları kızılçam, karaçam,

doğu ladini ve Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcereleri ile karşılaştırıldığında,

kızılçam asli meşcere hacmı diğer üç türe göre oldukça düşük olduğu, diğer üç türün

asli meşcere hacımlarının 100 yaş civarına kadar birbirine benzer eğilim göstermekte

olduğu söylenebilir. Ancak bu yaştan sonra doğu ladini asli meşcere hacmı Batı

karadeniz yöresi sarıçam ve karaçamdan daha yüksektir. Batı Karadeniz yöresi sarıçam

ve karaçam asli meşcere hacımları ise birbirine yakın değerler almaya devam

etmektedir. Ancak 140 yaşından sonra Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcere hacmı

azalmaya başladığından dolayı karaçam asli meşcere hacmı daha yüksek olmaktadır

(Şekil 5.16).

Şekil 5.16: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın asli meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

0 25 50 75 100 125 150

Hac

ım (m

³)

Yaş (t)


125

5.1.5.Ayrılan Maşcere Hacımlarının Karşılaştırılması

Çalışmamızdaki meşcereden ayrılan ağaçların birikimli hacımları ile diğer sarıçam

hasılat tablolarındaki birikimli ayrılan meşcere hacımları toplamları aynı grafikler

üzerine aktarılmıştır. Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki birikimli ayrılan

meşcere hacımları, gerek diğer üç sarıçam hasılat tablosu ve gerekse diğer asli türlerle

karşılaştırıldığında birikimli meşcere hacımlarının Batı Karadeniz yöresi sarıçam

hasılat tablosunda daha yüksek olduğu görülmektedir. Bunun nedeninin, ayrılan

meşcere hacım hesabının farklı bir yöntemle yapılmasından kaynaklandığı

düşünülmektedir. 150 yaşında Alemdağ sarıçam hasılat tablosunda yaklaşık 300 m³/ha,

Erdemir sarıçam hasılat tablosunda 430 m³/ha ve Batu sarıçam hasılat tablosunda 400

m³/ha’lık birikimli ayrılan meşcere hacmı söz konusu iken bu değer çalışmamızda 800

m³ civarındadır (Şekil 5.17-5.18-5.19).

Şekil 5.17: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş (t)


126

Şekil 5.18: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması

Şekil 5.19: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu ayrılan meşcere hacımlarının karşılaştırılması

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş (t)


0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş (t)


127

Ayrılan meşcere birikimli hacım toplamı diğer türlerle karşılaştırıldığında da, Batı

Karadeniz yöresi meşcereleri sarıçam hasılat tablosundaki birikimli ayrılan meşcere

hacımları toplamının diğer türlere göre de açık bir şekilde fazla olduğu görülmektedir.

150 yaşındaki birikimli ayrılan meşcere hacımları karaçamda 300 m³/ha, doğu ladininde

350 m³/ha, kızılçamda 450 m³/ha iken bu değer çalışmamızda 800 m³/ha civarındadır

(Şekil 5.20).

Şekil 5.20: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki ayrılan meşcere hacımlarının yaşa göre karşılaştırılması

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

0 25 50 75 100 125 150

Ayr

ılan

Meş

cere

Hac

mı (

m³)

Yaş (t)

Karaçam Doğu Ladini B.Karadeniz Sarıçam Kızılçam

128

5.1.6.Cari Hacım Artımlarının Karşılaştırılması

Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde cari hacım artımı yaşa bağlı olarak

giderek azalmakta ve 130 yaşında durmaktadır. Diğer hasılat tablolarında da benzer

eğilimler görülmektedir.

Alemdağ sarıçam hasılat tablosu cari artım değerleri tüm periyotlarda Batı Karadeniz

yöresi cari artım değerlerinden yüksektir. İlk periyotta Alemdağ sarıçam hasılat tablosu

16 m³/ha’lık değerden başlarken batı Karadeni yöresi sarıçam meşceresindeki cari artım

değeri 11 m³/ha’dan başlamaktadır (Şekil 5.21).

Şekil 5.21: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

0 25 50 75 100 125 150

Cari

Hac

ım A

rtım

(m³)

Yaş (t)


129

Erdemir sarıçam cari hacım artımı değerleri de tüm periyotlarda Batı Karadeniz yöresi

sarıçam meşcereleri cari artım değerlerinden yüksektir. Ancak, Erdemir hasılat

tablosundaki cari artım değerleri 30 yaşına kadar hızlı bir şekilde artmakta ve bu yaştan

sonra 60 yaşına kadar hızla düşmektedir. 30 yaşında Erdemir hasılat tablosundaki cari

hacım artımı değeri 18 m³/ha olmaktadır. O yaşta Batı Karadeniz yöresi sarıçam

meşcerelerindeki cari artım değeri ise 11 m³/ha’dır. Zaman zaman bu dalgalanmalar

ileri yaşlarda da görülmektedir. Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki cari hacım

artımları ise yaşa bağlı olarak düzenli bir şekilde azalmaktadır (Şekil 5.22).

Şekil 5.22: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

0 25 50 75 100 125 150

Cari

Hac

ım A

rtım

(m³)

Yaş (t)


130

Batu tarafından düzenlenen sarıçam hasılat tablosundaki cari artım değerleri 50 yaşına

kadar Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki cari artım değerlerinden

düşüktür. Bu yaştan sonra ise Batu’nun cari hacım artım değerleri daha yüksektir. Yaş

ilerledikçe aradaki fark giderek artmaktadır. Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosunda

130 yaşından sonra cari hacım artımı sıfıra düşmektedir. Bu yaşta Batu hasılat

tablosundaki değer 8 m³/ha civarındadır (Şekil 5.23).

Şekil 5.23: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu cari hacım artımlarının karşılaştırılması

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

0 25 50 75 100 125 150

Cari

Hac

ım A

rtım

(m³)

Yaş (t)


131

Cari hacım artımları diğer asli türlerle karşılaştırıldığında farklı eğilimler görülmektedir.

Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki cari hacım artımı 12 m³/ha’dan başlamakta

ve yaşla birlikte giderek azalmaktadır. Doğu ladini de eğilim olarak Batı Karadeniz

yöresi sarıçam meşcerelerine benzer görünümdedir. Ancak cari hacım artımı değerleri

70-80 yaş arası hariç diğer türlerden daha yüksektir. Karaçam cari hacım artımı, 30

yaşına kadar Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerindeki cari hacım artımından

düşüktür. Bu yaştan sonra ise Batı karadeniz yöresi sarıçam meşceresi cari hacım artımı

değeri daha düşüktür. Kızılçam cari hacım artımı değeri 90 yaşına kadar diğer

türlerinkinden daha düşüktür. Kızılçamın cari hacım artımı değeri 90 yaşından sonra

Batı Karadeniz yöresi sarıçam cari hacım artımı değerlerinden daha yüksektir (Şekil

5.24).

Şekil 5.24: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki cari hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

0 25 50 75 100 125 150

Cari

Hac

ım A

rtım

(m³)

Yaş

Kızılçam Karaçam Doğu ladini B.Karadeniz Sarıçam

132

5.1.7. Genel Hacım Verimlerinin Karşılaştırılması

Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde genel hacım verimi yaşa göre sürekli

olarak artmaktadır. Genel hacım verimi diğer sarıçam hasılat tablolarıyla

karşılaştırıldığında da benzer eğilimler söz konusudur. Ancak tarafımızdan hazırlanan

hasılat tablosundaki genel hacım verimi değerleri diğer türlerinkinden oldukça fazladır.

Bunun nedeninin ayrılan meşcere hacım toplamının çalışmamızda daha fazla olması

gösretilebilir. Yaşın ilerlemesiyle Batı Karadeniz yöresi genel hacım verimi değerleri

ile diğer sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimi değerleri arasında fark giderek

artmaktadır. 150 yaşında genel hacım verimi Alemdağ hasılat tablosunda 1000 m³,

Erdemir hasılat tablosunda 850 m³ ve Batu hasılat tablosunda 1250 m³ civarındayken

Batı karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerinde 1800 m³’e ulaşmaktadır (Şekil 5.25-5.26-

5.27).

Şekil 5.25: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el H

acım

Ver

imi (

m³)

Yaş (t)


133

Şekil 5.26: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması

Şekil 5.27: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel hacım verimlerinin karşılaştırılması

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el H

acım

Ver

imi (

m³)

Yaş (t)


0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el H

acım

Ver

imi (

m³)

Yaş (t)


134

Tarafımızdan hazırlanan hasılat tablosundaki genel hacım verimi değerleri diğer türlerin

genel hacım verimi değerlerinden yüksektir. 150 yaş itibarıyla genel hacım verimi

kızılçam’da 750 m³, karaçamda 1200 m³, doğu ladininde 1400 m³ ve batı Karadeniz

yöresi sarıçam meşcerelerinde 1700 m³ civarındadır (Şekil 5.28). Bunun temel

nedeninin Batı Karadeniz yöresi sarıçam meşcerelerine ilişkin hasılat tablosundaki ara

meşcere değerlerinin diğer türlere göre çok yüksek olması şeklinde açıklanabilir

Şekil 5.28: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın genel hacım verimlerinin yaşa göre karşılaştırılması

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el H

acım

Ver

imi(

m³)

Yaş (t)


135

5.1.8. Ortalama Hacım Artımlarının Karşılaştırılması

Asli meşcere ortalama hacım artımı yaşa göre önce artmakta sonraları ise azalmaktadır.

Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım değerleri 30 yaşına

kadar Batı karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosundaki değerlerden daha yüksektir. Bu

yaştan sonra ise Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama artım değerleri

daha büyük olmaktadır. Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama artımı

55 yaş civarında maksimuma ulaşmakta daha sonra azalmaktadır (Şekil 5.29).

Şekil 5.29: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması

0

2

4

6

8

10

12

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Ort

alam

a H

acım

Art

ımı m

³)

Yaş (t)


136

Batı Karadeniz yöresi sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım

değerleri 40 yaş civarında maksimum olmaktadır ve tüm periyotlarda Erdemir sarıçam

hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım değerlerinden daha yüksektir. Erdemir

sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artım değerleri ise 60 yaşında

maksimum olmaktadır (Şekil 5.30).

Şekil 5.30: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması

Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımları Batu hasılat

tablosu değerlerinden daha yüksektir. Batu asli meşcere ortalama hacım artım değerleri

40 yaşında maksimum olmaktadır ve bu yaştan sonra azalmaya başlamaktadır. 130

yaşından sonra ise değerler birbirine çok yakın olmaktadır ve hatta çakışmaktadır. (Şekil

5.31).

Şekil 5.31: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu asli meşcere ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması

0

2

4

6

8

10

12

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Ort

alam

a H

acım

Art

ımı (

m³)

Yaş (t)


0

2

4

6

8

10

12

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Ort

alam

a H

acım

Art

ımı)

m³

Yaş (t)


137

Batı Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımı diğer bazı türlerle

de karşılaştırılmıştır. Kızılçam asli meşcere ortalama hacım artımı bütün yaş

periyotlarında diğer türlere göre hep altta seyretmektedir. 70 yaşına kadar Batı

Karadeniz yöresi meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımı diğer türler asli

meşcere ortalama artımından daha yüksektir. 100 yaşına kadar Batı Karadeniz yöresi

meşcereleri asli meşcere ortalama hacım artımı karaçam asli meşcere ortalama hacım

artımından daha yüksektir. 100 yaşından sonra ise bu iki yürün asli meşcere ortalama

hacım artımları birbirine çok yakın değerler halinde seyretmektedir (Şekil 5.32).

Şekil 5.32: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki asli meşcere ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması

5.1.9. Genel Ortalama Hacım Artımlarına Göre Karşılaştırma

Batı Karadeniz yöresi meşcereleri genel hacım verimi ortalama artımı sarıçam hasılat

tabloları ve diğer bazı asli türlerle karşılaştırılmıştır. Batı Karadeniz yöresi sarıçam

meşcereleri genel ortalama hacım artımı ilk yaşlarda Alemdağ ve Erdemir sarıçam

hasılat hasılat tablosundan düşüktür. Ancak sonraki yıllarda, gerek diğer sarıçam hasılat

tablolarına göre ve gerekse diğer bazı türlerin hasılat tablolarına göre Batı Karadeniz

yöresi meşcereleri genel ortalama hacım artımının daha yüksek olduğu görülmektedir

(Şekil 5.33-5.34-5.35). Bu durum genel hacım verimi ile benzerlik göstermektedir.

0

2

4

6

8

10

12

0 25 50 75 100 125 150

Asl

i Meş

cere

Ort

alam

a H

acım

Art

ımı m

³)

Yaş (t)


138

Şekil 5.33: Batı Karadeniz -Alemdağ sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması

Şekil 5.34: Batı Karadeniz -Erdemir sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması

0

2

4

6

8

10

12

14

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el O

rtal

ama

Hac

ım A

rtım

ı (m

³)

Yaş (t)


0

2

4

6

8

10

12

14

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el O

rtal

ama

Hac

ım A

rtım

ı (m

³)

Yaş (t)


139

Şekil 5.35: Batı Karadeniz -Batu sarıçam hasılat tablosu genel ortalama hacım artımlarının karşılaştırılması

Şekil 5.36: Kızılçam, karaçam, doğu ladini ve sarıçamın hektardaki genel ortalama hacım artımlarının yaşa göre karşılaştırılması

Genel ortalama hacım artımları bütün bonitetler için 50-90 yaş aralığında azamiye

ulaşmaktadır. Bu yaşlar I-III ve V. bonitetlerde sırasıyla 50, 70 ve 90’dır. Bu yaşlardaki

ortalama hacım artımı değerleri ise 13,9-10,3 ve 7,2 m³’tür. Azamiye ulaştıkları bu

yaşlar ortalama hacım artımlarının yıllık cari hacım armlarıyla kesiştikleri yaşlardır. Bu

yaşlar aynı zamanda azami odun hasılası idare süreleridir.

0

2

4

6

8

10

12

14

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el O

rtal

ama

Hac

ım A

rtım

ı (m

³)

Yaş (t)


0

2

4

6

8

10

12

14

0 25 50 75 100 125 150

Gen

el O

rtal

ama

Hac

ım A

rtım

ı (m

³)

Yaş (t)


140

Bu çalışmada yapılanlar kısaca değerlendirildiğinde Batı Karadeniz Yöresi sarıçam

meşcereleri için;

Bonitet tablosu

Çift girişli hacım tablosu hazırlanmıştır

5 farklı bonitet sınıfı ve 5 farklı sıklık derecesi için hasılat tablosu düzenlenmiştir

Meşcerelerdeki çeşitli artım, büyüme ve hasılat ilişkileri araştırılmıştır

Hasılat tablosu excel makro programında istenilen idare süresi, istenilen sıklık derecesi ve

istenilen bonitet derecesi girildiğinde alınabilmektedir. Çalışmamız sarıçamın idare süresi

hakkında da bilgi verilmektedir. Orman amenajmanı planları hazırlanırken uygulayıcılara

yardımcı olabilecektir.

Günümüz koşullarında müdahale görmemiş meşcereler bulmak çok zordur. Bu nedenle

alınacak örnek alanlardan tahmin yapmak yanıltıcı olabilmektedir. Geçici deneme alanları

yerine devamlı deneme alanları kurmak ve bu alanlarda periyodik ölçümler yaparak

düzenlenecek tablolarla daha tutarlı tahminler yapmak mümkün olacaktır.

141

KAYNAKLAR

AKALP, T., 1978, Türkiye’deki Doğu Ladini (Picea orientalis Lk. Carr) Ormanlarında Hasılat Araştırmaları, İ.Ü.Orman Fakültesi, Yayın No:2483/261.İstanbul.

AKSOY, C., 2001, Sarıçamın Ekolojisi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları El

Kitabı Dizisi:7, s.41. ALEMDAĞ, Ş., 1962. Türkiye’deki Kızılçam Ormanlarının Gelişimi, Hasılatı ve

Amenajman Esasları. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten No 11, Ankara.

ALEMDAĞ, Ş., 1967, Türkiye’deki Sarıçam Ormanlarının Kuruluşu, Verim Gücü ve Bu

Ormanların İşletilmesinde Takip Edilecek Hususlar, Ormancılık Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Seri No:20, ANKARA.

ANON,1994, Sarıçam, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara. ANON, 2006, Orman Varlığımız, Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü,

Ankara. ANON, 2008, OGM Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeleri 2008 yılı

Raporu, Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Ankara, 141 s. ANŞİN, R ve ÖZKAN, Z.C., 1997, Tohumlu Bitkiler, Karadeniz Teknik Üniversitesi

Basımevi, Trabzon, 975-6983-00-0. ASAN, Ü., 1984. Kazdağı Göknarı (Abie equi-trojani Aschers, et Sinten.) Ormanlarının

Hasılat ve Amenajman Esasları Üzerine Araştırmalar, İÜ Orman Fakültesi, Yayın No 3205/365, 207s., İstanbul.

ASAN, Ü., 1987. Batı ve Orta Karadeniz Yöresindeki Doğu Kayını Ormanlarında

Bonitet Araştırmaları, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi A(1), 106-130. ASAN, Ü., 1989, Orta Karadeniz Yöresi Baltalık Ormanlarının Hasılat ve Amenajman

Esasları,12. ASSMANN, E., 1970, The Principles Of Forest Yield Study, Pergamon Press LTD.,

Hungary, 158-205 ATALAY, İ., 1977, Türkiye’de Çam Türlerinde Tohum Transfer Rejiyonlaması, Orman

Ağaçları ve Tohumları Islahı Enstitüsü, Yayın No:1

142

ATICI, E. 1998, Değişik Yaşlı Doğu Kayını (Fagus orientalis Lipsky.) Ormanlarında Artım ve Büyüme, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.

ATICI, E., 2003, Tek Ağaç Artım ve Büyüme Verilerinin Bilgisayar Destekli İstatistik

Analizi (Govan), İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A (2), 37-55. AVERY, E.T., 1967, Forest Measurements, McGraw-Hill Book Company, Newyork,

290. AVERY, T.E., BURKHART, H.E., 1994, Forest Measurements, McGraw-Hill Series

in Forest Resources, 408p. New York. BABAYİĞİT, S., 2005, Denizli Tavas Yöresi Ardıç Meşcerelerinin (Juniperus excelsa

Bieb.) Kuruluşu ve Hasılat Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.

BARRET, J.W., 1978. Height Growth and Site Index Curves for Managed, Even-aged

Stands of Poderosa Pine in the Pasific, Northwest Research Paper-PNW 232, 14p. BATTI, F., (1971), Ertragstafel und Leistungspotential der Kiefer (Pinus sylvestris L.) in

der Türkei, Freiburg BİRLER, A.S. 1983, I-214 Melez Kavağı Palantasyonlarında Hasılat Araştırmaları,

Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, İzmit. BONNOR, G.M. 1978, A Guide to Canadian Forest Inventory Terminology and Usage,

Canadian Forest Service, Canadian Forest Inventory Commission Report, 57p. BOYDAK, M., 1975, Eskişehir_Çatacık Mıntıkası Ormanlarında Sarıçam’ın Tohum

Verimi Üzerinde Araştırma, İstanbul Orman Fakültesi Dergisi, 1,14-28. BOZKUŞ, F., 1988, Toros Göknarı (Abies cilicica Carr) nın Türkiye’deki Doğal Yayılış

ve Silvikültürel Özellikleri, T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.

BOZKUŞ, F., CARUS, S.,1997, Toros Göknarı (Abies cilicica Carr) ve Sedir (Cedrus

libani link.)’in Çift Girişli Gövde Hacmı Tabloları ve Mevcut Tablolarla Karşılaştırılması, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(47), Sayı:1.

BURKHART, E.H., FARRAR, K.D., AMATEIS, R.L., DANIELS, R.F., 1987,

Simulation of Individual tree Growth and Stand development in Lablolly Pine Plantations on Cutover, Site-Prepared Areas, School of Forestry and Wildlife Resources, State University, Virginia.

CARRON, L:T:, 1968, An Outline Of Forest Mensuration With Special Reference To

Australia, Australian National University Press, Canberra, 135-140. CARUS, S., 1998, Aynı Yaşlı Doğu Kayını (Fagus orientalis Lipsky.) Ormanlarında

Artım ve Büyüme, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.

143

CIESZEWSKI, C.J., 1999, The Algebraic Difference Aproach Improves Fixed Base-Age Site Models Based On Chapman-Richard Function, PMRC Tecnical Report 1999-9

CIESZEWSKI, C.J., STRUB, M. ve ZASADA, M.J., 2007 New Dynamic Site Equation

That Fits Best The Schwappach For Scots Pine (Pinus sylvestris L.) in Centarl Europe, Forest Ecology And Management,23,83-93.

CLUTTER,, J.L., FORTSON,J.C., PIENAAR, L.V., BIRESTER, G.H., BAILEY, R.L.,

1983, Timber management, A Quantitative Approach. John Willey and Sons Inc.,Newyork, 63-81.

COCHRAN, P.H., 1985. Site Index, Height Growth, Normal Yields and Stocking

Levels for Larch in Oregen and Washington, PNW-424, 24 p. CURTIS, R.O., DeMars, D.J., Herman, F.R., 1974, Which Dependent Variable in Site

Index Height Age Regressions?, Forest Science 20, 74–87 ÇALIŞKAN, A., 1989, Kaabük-Büyükdüz Araştırma Ormanında Sarıçam(Pinus sylvestris

L.)-Göknar (Abies bornmülleriana Mattf.)-Kayın (Fagus orientalis Lipsky) Karışık Meşcerelerinde Büyüme İlişkileri ve Gerekli Silvikültürel İşlemler, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.

ÇALIŞKAN, A., YEŞİL, A., 1996, Büyükdüz Araştırma Ormanı Sarıçam-Göknar-Kayın

Karışık Meşcerelerinde Bulunan Sarıçam için Tek ve Çift Girişli Hacim Tablosu, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(1), 39-50.

ÇATAL, Y., GÜRLEYİK, N., KARATEPE, Y., CARUS, S. 2005. Isparta-Gölcük

Yöresi Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) Meşcereleri İçin Tek ve Çift Girişili Ağaç Hacım Tablosu, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, A (2), 78-90.

ÇATAL,Y., 2009, Batı Akdeniz Bölgesi Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Meşcerelerinde

Artım ve Büyüme, Doktora Tezi, S.D.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü. ÇEPEL, N., DÜNDAR, M., GÜNEL, A., 1977, Türkiye’nin önemli Yetişme Bölgelerinde

Saf Sarıçam Ormanlarının Gelişimi İle İlgili Bazı Edafik ve Fizyografik Etkenler Arasındaki İlişkiler, Tübitak Tarım ve Ormancılık Araştırma Grubu, Proje No: TOAG 154.

ÇOBAN, S. 2007, Bolu Aladağ’daki Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcerelerinde Doğal

Gençleşme Örnekleri Üzerine Araştırmalar, Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü.

DAVIS, K.P., 1954, American Forest Management, McGraw-Hill Book Company,

482p. New York. DOLPH, K.L., 1983. Site Index Curves for Young Growth Incense Cedar of the

Westside Sierra Nevada, Pacific Southwest Forest And Range Experiment Station, Forest Service, Research Note PSW-363, 8p. Berkeley.

144

ELER, Ü., 1986. Türkiye’de Boylu Ardıç (Juniperus excelsa Bieb.) Ormanlarında

Hasılat Araştırmaları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten No 192, Ankara.

ELİÇİN, G., 1971, Türkiye Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’larında Morfogenetik

Araştırmalar, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, No:180, İstanbul. ERASLAN, İ., 1954. Trakya ve Bilhassa Demirköy Mıntıkası Meşe Ormanlarının

Amenajman Esasları Hakkında Araştırmalar, Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 132, 250s. İstanbul.

ERASLAN, İ., Evcimen, B.S., 1967, Trakya’daki Meşe Ormanlarının Hacim ve Hasılatı

Hakkında Tamamlayıcı Araştırmalar, İÜ Orman Fakültesi Dergisi A(1), 31-56. ERASLAN, İ., 1982, Orman Amenajmanı Ders Kitabı, İ.Ü.Fakülte Yayın No: 3010/318,

İstanbul, 582. ERCANLI, İ., KELEŞ, S., SİVRİKAYA, F., ÇAKIR, G., GÜNLÜ, A., KARAHALİL,

U., KADIOĞULLARI, A., BAŞKENT, E.Z. ve KÖSE, S., 2007, Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcereleri İçin Yöresel (Yalnızçam ve uğurlu Orman İşletme Şeflikleri) Sıklığa Bağlı Hasılat Tablosunun Düzenlenmesi, Süleyman Semirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, A(2), 78-101.

ERCANLI, İ. 2010, Trabzon ve Giresun Orman Bölge Müdürlükleri Sınırları İçerisinde

Yer Alan Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) – Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Karışık Meşcerelerine İlişkin Büyüme Modelleri, Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.

ERDEMİR, Ö., 1974 Sarıkamış, Göle ve Oltu Mıntıkaları Saf Sarıçam Meşcerelerinde

Hasılat Araştırmaları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları Teknik Bülten Serisi No:59, Ankara.

ERKAN,N., 1995, Kızılçamda Meşcere Gelişiminin Simülasyonu, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen

Bilimleri Enstitüsü. Erkin, K., 1956. Seben Mıntıkası Sarıçamları Hacim Eğrisine Ait Tamamlayıcı Etütler,

İÜ Orman Fakültesi Dergisi A-6(2), 243-260. EVCİMEN, B.S. 1963. Türkiye Sedir Ormanlarının Ekolojik Önemi, Hasılat ve

Amenajman Esasları, Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 355/16, İstanbul. FIRAT, F.,1958, Dendrometri Ders Kitabı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:775/57,

İstanbul. FIRAT F., KALIPSIZ A., 1963. Tarsus-Karabucak Ormanları İçin Eucalyptus

camaldulensis Ağaç Hacim Tablosu, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi A-18(1), 11 – 22.

145

FIRAT, F.,1972, Orman Hasılat Bilgisi Ders Kitabı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:166, İstanbul.

FIRAT, F.,1973, Dendrometri Ders Kitabı, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:193, İstanbul. FRITSCHE, 1928, Grösse der Versuchaflachen, Giessen. GLOVER, G., HOOL, J.N., 1979, A Basal Area Ratio Predictor of Loblolly Pine

Plantation Mortality, Forest Science , 25, 275-282. GÜLEN, İ., 1959, Karaçam Hacim Tablosu, İÜ Orman Fakültesi Dergisi, A-9(1), 97-

112. GÜNEL, H.A., 1981, Orman Hasılat Bilgisi, Roto Baskı,16-24. HAGLUND, B., 1982. Evulation of Forest Site Productivity, Forest Abstract, 42, 515-

527. HAMILTON,G.J., 1969, The defence Of Volume Incerement of Individual Trees on

Dominance, Crown Dimensions and Compelition, Forestry 42, 133-144 HEGYI, F., 1974, A Simulation Model For Managing Jeck-Pine Stands:In Growth

Models for tree and Stand Simulation, IUFRO, Proceceedings of Working Party, S.4, 01 – 4, 74-90.

HUSCH, 1963. Forest Mensuration and statistics, The Ronald Press Comp. Newyork. JONES, J.R., AGRAWALA, N.K., 1985, Review and Comparison of Site Evaluation

Methods, Training Course on Application of Electronic Data Processing in Forest Inventory, 5 March-12 April, p.395-418. Dehra Dun.

KALIPSIZ, A., 1962, Değişikyaşlı Doğu Kayınında Artım ve Büyüme Araştırmaları,

Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 339/7, 112s. İstanbul. KALIPSIZ, A., 1963. Türkiye’de Karaçam (Pinus nigra Arnold) Meçcerelerinin Tabii

Bünyesi ve Verim Kudreti Üzerine Araştırmalar, Orman Genel Müdürlüğü Yayın No 349/8, 57s. İstanbul.

KALIPSIZ, A., 1984. Dendrometri, İ.Ü.Orman Fakültesi Yayın No:3194/354,230

s.,İstanbul KALIPSIZ, A., 1998, Orman Hasılat Bilgisi, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:4060/448,

İstanbul. KALIPSIZ, A., 1999, Dendrometri, İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın No:3194/354, İstanbul. KASAPLIGİL, B. 1978, Past And Present Pines of Turkey, Phytologia, Vol.40 (2). KARADENİZ, A.A., 1983, Yüksek Matematik, Çağlayan Kitabevi, İstanbul.

146

KEISTER, T.D., 1972, Predickting Individual Tree Mortality in Simulated Southhern Pine Plantations, Forest Sci. 18, 213-217.

KEISTER, T.D., TIDWEL, G.R., 1975, Competition Radio Dynamics for Improved

Mortality Estimates in Simulated Growth of Forest Stands, Forests Sci. 21, 46-52 KILPATRICK, D.J., 1978, Growth Models for Unthinned Stands of Sitka Spruce in

Northern Ireland, Forestry, 51(1), 47-56. KRAMER, H., AKÇA, A. 1987, Leitfaden für Dendrometrie und Bestandesinventur,

J.D. Verlagsgesellschaft, München. LEE, Y., 1971, Predicting Mortality for Even-aged Stands of Lodgepole Pine, The Forestry Chronicle 47, 29-32. LLOD, F. T., HAFLEY, W.L., 1977, Precision And The Probability of

Misclassification in Site Index Estimation, Forest Science, 23(4), 493-499. LLOYD,F.T., MUSE, H.D., HAFLEY, W.L., 1982, A Regression Application For

Comparing Growth Potential Of Environments At Different Points In The Growth Cycle, Biometrics 38, 479-484.

LOETSCH, F., ZÖHRER, HALLER, K.E., 1973, Forest Inventory, Volume 2, BLV

Verlagsgesellschaft, München. MÁTYÁS, C., L. ACKZELL AND C.J.A. SAMUEL. 2004, EUFORGEN Technical

Guidelines For Genetic Conservation And Use For Scots Pine (Pinus sylvestris). International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.6 pages.

MEYER, H.A., 1953, Forest Mensuration, State College, Pennsylvania, 295-300. MONSERUD, R.A., 1985, Apllying Height Growth and Site Index Curves for Inland

Douglas-fir, USDA Forest Service Research Paper INT-347, 22p. Portland. MONSURED, R.A, STERBA, H., 1999, Modelling Individual Tree Mortality for

Austrian Forest Species, Forest Ecology Management 113, 109-123. MOOD, A.M., GRAYBILL, F., BOES, D.C., 1974, Introduction to the Theory of Statistics, McGraw Hill Companies, 480p. New York. MİRABOĞLU, M., 1955, Göknarda Şekil ve Hacim Araştırmaları, Orman Genel

Müdürlüğü Yayınları, 103s. İstanbul. OLEKSYN, J., REICH, P.B., TJOELKER, M.G., CHALUPKA,W.,2000,

Biogeographic differences in shoot elongation pattern among European Scots pine populations, Forest Ecology and Management. 148: 207-220.

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ http://www.ogm.gov.tr/agaclarimiz/agac1.htm

Erişim Tarihi: 4 Kasım 2009].

147

ÖZCAN, B.G.,2003, Sahilçamı (Pinus pinaster Ait.) Ağaçlandırmalarında Artım ve Büyüme, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü, İzmit.

ÖZDEMİR, E., 2005, Tek Ağaçta Artım ve Büyüme Simülasyonu (Sahilçamı Örneği),

Yüksek Lisans Tezi, .İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü. ÖZKURT, A., 2000, Okaliptüs (Eucalyptus grandis W.Hill ex. Maiden) İçin Hacim

Tablosu, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi 6, 87-106. PAMAY, B., 1962, Türkiye’de Sarıçam (Pinus sylvestris L.)’ın Tabi Gençleşmesi

İmkanları Üzerine Araştırmalar, T.C. Tarım Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü , Sıra No: 337, Seri No: 31, İstanbul.

PEET, R.K., CHRISTENSEN, N.L., 1987, Competition and Tree Death, Bioscience

37,586-595. PRODAN, M., 1964. Ormancılar İçin Biyometri Başlangıç Dersleri, İ.Ü. Kutulmuş

Matbaası, 143 s. İstanbul. SARAÇOĞLU, Ö., 1988, Karadeniz Yöresi Göknar Meşcerelerinde Artım ve Büyüme,

Doktora Tezi İ.Ü. Orman Fakültesi Yayın, İstanbul. SARAÇOĞLU, N., 1998. Kızılagaç (Alnus glutinosa Gaertn subsp. barbata (C.A.

Mey.) Yalt.) Gövde Hacim Tablosu, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22, 215-225.

SPURR, S.H., 1952, Forest Inventory, The Ronald Press Company, 476p. New York. SUN, O., EREN, M.E., ORPAK, M. 1977, Temel Ağaç Türlerimizde Tek Ağaç ve

Birim Alandaki Odun Çeşidi Oranlarının Saptanması, TÜBİTAK Proje No TOAG- 288, 119s.

ŞENYURT, M., SARAÇOĞLU, Ö., 2010, Sarıçam Meşcerelerinde deneme Alanlarının

10 Komşu Ağaç Yöntemine Göre Belirlenmesi, Bildiriler Kitabı Cilt 1, 20-22 Mayıs 2010 Artvin, s.381-387

TECK, R.M., HILT, D.E., 1990, Individual-tree Probability of Survival Model for the

Northeastern United States USDA, Forest Service, Research Paper, NE-642, 10p. Amherst.

TETİK, M., 1986, Kuzeydoğu Anadolu’daki Saf Sarıçam (Pinus sylvestris L.)

Ormanlarının Ekolojik Şartları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No:177

TOSUN, S., 2001, Sarıçamın Botanik Özellikleri, Ormancılık Araştırma Enstitüsü

Yayınları El Kitabı Dizisi:7, s.19.

148

USTA, H.Z., 1991. Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Ağaçlandırmalarında Hasılat Araştırmaları, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten No 219, Ankara.

VANCLAY, J.K., 2001, Modelling Forest Growth and Yield, Applications To Mixed

Tropical Forests, CAB International, Department of Economics and Natural Resource, Royal Veterinary and Agricultural University, 312 p., Copenhagen.

YAVUZ, H., 1992, Değişik Yaşlı Meşcerelerde Büyümenin Markov Zincirleri Yöntemi

ile Analiz Edilmesi, Doktora Tezi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 223 YAVUZ, H., ŞENTÜRK, N., 1998. Dişbudak Ağaç Hacim Tablosunun Düzenlenmesi,

İ.Ü. Orman Fakültesi Cumhuriyetimizin 75. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yayın No 4187/458, s.413-424, İstanbul.

YEŞİL, A., 1992, Değişik Sıklık ve Bonitetteki Kızılçam Meşcerelerinin Yaşa Göre

Gelişimi, Doktora Tezi, İ.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü. YEŞİL, A., 1994, Meşcere Sıklığının Saptanmasında Başvurulan Yöntemler ve Doğal

Kızılçam Meşcerelerinde Sıklık Derecesinin Ölçümü, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(2), 93-110.

ZEIDE, B., ZAKRZEWSKI, W.T., 1993, Selection of Site Trees, the Combined

Method and its Application, Canadian Journal of Forest Research 23,1019-1025. ZEIDE, B., 2004, Optimal Stand Density, A Solution, Canadian Journal of Forest

Research, 34, 846-854. ZÖHRER, F. 1980, Forstinventur, Verlag Paul Parey, Hamburg, 207 s.

149

EKLER

Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler ................................................................................ 151

Ek 2: Örnek alan karnesi ........................................................................................... 157

Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu ........................ 158

Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu ........................ 167

BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU ........................... 172

I. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ......................................................................... 172

Sıklık derecesi:0,9 ......................................................................... 173

Sıklık derecesi:1,0 ......................................................................... 174

Sıklık derecesi:1,1 ......................................................................... 175

Sıklık derecesi:1,2 ......................................................................... 176

II. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ......................................................................... 177

Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 178

Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 179

Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 180

Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 181

III. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ........................................................................ 182

Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 183

Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 184

Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 185

Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 186

IV. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ........................................................................ 187

Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 188

Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 189

Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 190

Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 191

V. BONİTET Sıklık derecesi:0,8 ........................................................................ 192

Sıklık derecesi:0,9 ........................................................................ 193

Sıklık derecesi:1,0 ........................................................................ 194

Sıklık derecesi:1,1 ........................................................................ 195

150

Sıklık derecesi:1,2 ........................................................................ 196

Ek 5: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri hasılat tablosu programı akış

diyagramı.......................................................................................................................197

151

Ek 1: Örnek alanlara ait bilgiler-1

Örnek Alan No

Bölge Müdürlüğü

İşletme Müdürlüğü

İşletme Şefliği

BAKI YÜKSELTİ

(m) EĞİM (%)

Yaş (yıl)

Örnek Alan Büyüklüğü

(m²)

Ortalama Çap (cm)

Üst Boy (m)

Orta Boy (m)

Hektardaki Ağaç Sayısı

Hektardaki Hacım (m³)

Göğüs Yüzeyi

(m²/ha)

1 Kastamonu Karadere Karadere GB 1621 13 54 70,4 27,1 15,8 13,7 1563 586,0 13649,8





7 Kastamonu Karadere Karadere K 1499 18 34 51,0 12,9 12,7 11,5 2159 172,2 5955,6

8 Kastamonu Karadere Karadere D 1544 17 50 98,5 18,0 15,0 13,0 1117 191,1 3068,7

9 Kastamonu Karadere Akkaya B 1690 9 123 275,7 61,3 28,0 26,4 399 739,3 2399,2

10 Kastamonu Karadere Akkaya KD 1577 11 52 33,8 10,7 11,5 10,7 3250 177,7 9928,3

11 Kastamonu Karadere Akkaya G 1576 10 23 21,2 6,7 7,6 6,8 5180 86,1 12118,4

12 Kastamonu Karadere Kaşçılar KB 1195 7 61 105,6 35,7 19,7 17,4 1042 387,5 4466,4

13 Kastamonu Karadere Kaşçılar KB 1227 4 83 75,4 19,5 16,2 14,9 1459 319,4 6115,2

14 Kastamonu Karadere Kaşçılar DZ 1052 0 107 77,5 32,8 17,7 16,3 1420 502,3 8656,4

15 Kastamonu Karadere Kadıdağı KB 1384 10 130 198,1 30,7 23,3 21,9 555 441,3 2265,2

16 Kastamonu Karadere Kadıdağı B 1356 11 110 187,0 33,8 23,2 21,7 588 442,3 2431,8

17 Kastamonu Karadere Kadıdağı GD 1372 18 93 281,0 34,0 19,7 18,5 391 283,6 1277,6

152


Örnek Alan No



İşletme Şefliği

BAKI YÜKSELTİ

(m) EĞİM

(%) Yaş (yıl)

Örnek Alan

Büyüklüğü (m²)

Ortalama Çap (cm)

Üst Boy (m)

Orta Boy (m)


Hektardaki Hacım

(m³)

Göğüs Yüzeyi (m²/ha)

18 Kastamonu Karadere Kadıdağı GB 1350 14 64 85,6 26,9 21,8 18,2 1286 462,0 5895,1

19 Kastamonu Karadere Kadıdağı - 1352 0 17 82,8 10,7 6,7 6,0 1329 37,7 1594,9

20 Kastamonu Karadere Kadıdağı D 1077 2 78 101,6 17,3 13,1 12,0 1083 155,4 2735,2

21 Kastamonu Karadere Kadıdağı - 1149 0 76 63,8 18,7 16,4 14,5 1724 320,9 7417,1

22 Kastamonu Daday Sarıçam D 1296 26 95 166,2 34,9 27,4 25,1 662 541,0 2754,3

23 Kastamonu Daday Sarıçam D 1350 28 97 180,4 31,4 25,5 22,7 610 430,5 2249,5

24 Kastamonu Daday Sarıçam B 1192 14 71 43,5 15,8 16,3 14,6 2529 373,7 12373,8

25 Kastamonu Daday Çamlıbel K 1243 13 137 379,5 53,1 31,8 30,8 290 603,3 1158,2

26 Kastamonu Daday Ballıdağ KD 1190 3 81 96,7 32,3 20,5 20,0 1138 485,2 5372,2

27 Kastamonu Taşköprü Hanönü KB 1224 11 113 384,1 79,0 31,1 29,8 286 574,7 1135,4

28 Kastamonu Taşköprü Hanönü K 1277 9 81 184,6 27,8 22,9 22,3 596 405,3 2112,8

29 Kastamonu Taşköprü Hanönü G 1300 5 85 94,5 20,5 18,9 17,8 1164 333,9 4277,2

30 Kastamonu Taşköprü Hanönü K 1235 20 14 18,4 7,1 6,0 5,1 5965 51,3 10760,2

31 Kastamonu Taşköprü Kuzalıç KD 1285 4 85 234,6 45,6 25,8 24,0 469 554,9 2230,1

32 Kastamonu Taşköprü Bayam GB 1362 5 84 240,2 44,3 24,1 21,9 458 404,9 1688,1

33 Kastamonu Taşköprü Çiftlik GB 1674 11 95 217,5 41,0 24,6 22,6 506 551,4 2573,4

34 Kastamonu Taşköprü Saraycık KB 1550 10 60 100,4 24,9 20,5 19,2 1096 480,5 5392,0

153


Örnek Alan No



İşletme Şefliği

BAKI YÜKSELTİ

(m) EĞİM

(%) Yaş (yıl)


(m²)

Ortalama Çap (cm)

Üst Boy (m)

Orta

Boy (m) Hektardaki Ağaç Sayısı


Göğüs Yüzeyi

(m²/ha)

35 Kastamonu Taşköprü Düzdağ KB 1365 9 69 83,8 18,0 17,8 16,2 1313 271,0 4116,6

36 Kastamonu Taşköprü Düzdağ KB 1325 13 88 79,7 18,0 19,1 17,2 1380 298,6 4376,1

37 Kastamonu Taşköprü Dikmen GD 1647 7 100 126,6 31,4 23,7 21,8 869 602,0 4800,9

38 Kastamonu Taşköprü Dikmen KD 1600 15 90 155,9 31,8 25,7 23,2 706 516,4 3105,1

39 Kastamonu Taşköprü Saraycık GB 1617 14 102 208,5 52,9 24,5 23,6 528 502,3 2267,2

40 Kastamonu Tosya Kösdağ KD 1831 8 126 143,6 63,7 26,1 25,4 766 862,6 5193,3

41 Kastamonu Tosya Kösdağ KB 1823 18 140 219,2 41,4 26,5 24,3 502 607,9 2561,0



44 Kastamonu Tosya Dedemdağ GB 1562 18 62 67,5 23,4 20,6 19,8 1629 553,9 8736,1

45 Kastamonu Tosya Dedemdağ KD 1577 3 18 28,7 7,8 7,0 6,2 3832 61,0 6708,6

46 Kastamonu Tosya Dedemdağ K 1578 3 108 102,1 26,7 21,4 20,7 1078 568,1 5891,3

47 Sinop Boyabat Karageriş KD 1545 3 61 161,1 24,5 21,3 19,2 683 308,9 2159,4

48 Sinop Boyabat Karageriş KB 1562 9 56 247,6 29,3 17,7 17,5 444 243,4 1291,1

49 Sinop Boyabat Karageriş K 1411 22 109 210,4 33,3 26,4 24,8 523 534,0 2242,1

50 Sinop Boyabat Kabaçam KB 1336 7 143 316,2 61,8 36,8 33,5 348 863,2 1799,5

51 Sinop Boyabat Aksu KB 1335 12 38 65,2 16,9 17,1 16,0 1688 329,9 6576,2

154


Örnek Alan No



İşletme Şefliği

BAKI YÜKSELTİ

(m) EĞİM

Yaş (yıl)


(m²)

Ortalama Çap (cm)

Üst Boy (m)

Orta Boy (m)



Göğüs Yüzeyi

(m²/ha)

52 Sinop Boyabat Aksu KD 1192 3 59 111,7 28,2 20,9 20,2 985 508,8 4893,1

53 Sinop Boyabat Aksu B 1268 3 39 81,4 20,5 16,3 15,6 1351 326,6 5549,2

54 Sinop Boyabat Aksu KD 1263 5 22 41,4 12,9 12,6 11,8 2658 207,0 8833,3

55 Sinop Boyabat Aksu GD 1502 9 21 53,3 12,5 9,5 8,6 2064 118,7 5371,8

56 Sinop Boyabat Saraydüzü KB 1500 6 61 100,1 23,1 21,9 19,8 1098 481,6 5025,7

57 Sinop Durağan Durağan GB 1262 10 121 240,4 38,2 26,4 24,8 457 517,8 1924,1

58 Sinop Sinop Göktepe KB 1252 3 38 71,7 16,5 15,5 14,7 1534 252,2 4944,9

59 Bolu Aladağ Aladağ B 1368 3 126 334,2 62,3 31,5 29,1 329 691,2 1657,4

60 Bolu Aladağ Aladağ GB 1564 21 141 240,4 45,1 28,3 23,9 457 547,9 2137,1

61 Bolu Aladağ Aladağ KD 1435 6 35 31,4 11,8 13,3 12,3 3507 252,3 13318,7

62 Bolu Aladağ Aladağ KB 1396 15 96 280,9 45,1 29,7 27,4 392 539,5 1560,5

63 Bolu Aladağ Aladağ B 1366 6 61 83,4 26,7 24,2 22,9 1319 833,2 9189,0

64 Bolu Aladağ Aladağ - 1348 0 125 261,4 75,0 32,4 27,3 421 815,2 2418,3

65 Bolu Aladağ Aladağ KB 1406 13 127 293,8 64,3 25,5 23,6 374 525,7 1752,2

66 Bolu Aladağ Aladağ - 1409 0 16 25,3 6,7 5,6 5,5 4356 51,3 7270,1

67 Bolu Mudurnu Sarpuncuk D 20 106 111,0 24,9 22,0 19,6 991 468,5 4668,3

68 Bolu Mudurnu Sarpuncuk GD 1488 12 99 235,4 33,3 23,1 22,3 467 396,4 1679,5

155


Örnek Alan No



İşletme Şefliği

BAKI YÜKSELTİ

(m) EĞİM

(%) Yaş (yıl)

Örnek Alan

Büyüklüğü (m²)

Ortalama Çap (cm)

Üst Boy (m)

Orta Boy (m)



Göğüs Yüzeyi

(m²/ha)

69 Bolu Mudurnu Sarpuncuk B 1464 10 108 127,9 49,3 28,6 26,3 860 1057,5 6852,6

70 Bolu Mudurnu Sarpuncuk D 1476 20 174 433,7 83,7 27,7 24,9 254 498,5 1027,8

71 Bolu Mudurnu Sarpuncuk GD 1461 14 107 106,5 30,4 21,2 19,9 1033 522,3 5164,1

72 Bolu Mudurnu Sarpuncuk B 1476 18 103 166,6 44,3 24,6 22,3 660 466,9 2695,4

73 Bolu Mengen Geyikgölü KB 1631 3 137 597,2 72,3 31,4 29,2 219 751,0 1273,0

74 Bolu Mengen Geyikgölü B 1545 6 111 808,6 70,9 27,3 25,8 198 574,4 1012,6

75 Bolu Düzce Asar GB 1286 5 34 108,0 23,4 18,0 16,0 1019 300,4 3685,9

76 Bolu Düzce Samandere GB 645 7 27 96,0 19,1 13,6 12,3 1146 196,2 3584,0

77 Zonguldak Karabük Kışla KB 1372 10 119 570,8 62,0 25,2 22,1 287 496,6 1407,3

78 Zonguldak Karabük Kışla K 1443 6 69 315,6 58,6 21,4 19,7 349 386,6 1440,4

79 Ankara Ilgaz Yenice GB 1528 6 94 507,2 52,0 30,3 26,3 302 640,3 1537,3

80 Ankara Ilgaz Yenice B 1528 8 97 263,9 36,5 28,6 27,8 417 557,6 1666,1


82 Ankara Ilgaz Yenice KB 1546 5 96 261,7 46,9 30,4 29,8 420 689,4 1930,1




156


Örnek Alan No



İşletme Şefliği

BAKI YÜKSELTİ

(m) EĞİM

(%) Yaş (yıl)


(m²)

Ortalama Çap (cm)

Üst Boy (m)

Orta Boy (m)



Göğüs Yüzeyi

(m²/ha)

86 Ankara Ilgaz Yenice GD 1611 4 117 118,3 33,6 21,3 17,7 929 480,3 4928,5




90 Ankara Ilgaz Yenice D 1585 17 92 289,7 39,4 28,2 24,7 380 463,7 1422,1






96 Ankara Ilgaz Yenice G 1670 19 107 152,5 86,8 31,3 28,5 721 1204,2 6124,6




100 İstanbul İstanbul Bahçeköy 53 147,3 28,5 20,5 18,2 747 402,9 3327,2

101 İstanbul İstanbul Bahçeköy 56 155,9 26,4 17,5 15,4 706 195,3 1735,5

157

Ek 2: Örnek alan karnesi

158

Ek 3: Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için bonitet tablosu-1

Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

10 - - - - - 2,5 4,0 5,5 7,0 8,4 9,9

11 - - - - 1,5 2,9 4,4 5,9 7,4 8,9 10,3

12 - - - - 1,9 3,4 4,8 6,3 7,8 9,3 10,8

13 - - - - 2,3 3,8 5,3 6,8 8,2 9,7 11,2

14 - - - - 2,7 4,2 5,7 7,2 8,7 10,2 11,7

15 - - - 1,6 3,1 4,6 6,1 7,6 9,1 10,6 12,1

16 - - - 2,1 3,6 5,1 6,6 8,1 9,6 11,1 12,6

17 - - - 2,5 4,0 5,5 7,0 8,5 10,0 11,5 13,1

18 - - 1,4 2,9 4,4 5,9 7,5 9,0 10,5 12,0 13,5

19 - - 1,8 3,3 4,8 6,4 7,9 9,4 10,9 12,5 14,0

20 - - 2,2 3,7 5,3 6,8 8,3 9,8 11,4 12,9 14,4

21 - - 2,6 4,2 5,7 7,2 8,7 10,3 11,8 13,3 14,9

22 - 1,5 3,0 4,6 6,1 7,6 9,2 10,7 12,2 13,8 15,3

23 - 1,9 3,4 5,0 6,5 8,0 9,6 11,1 12,7 14,2 15,8

24 - 2,3 3,8 5,4 6,9 8,5 10,0 11,5 13,1 14,6 16,2

25 - 2,7 4,2 5,8 7,3 8,9 10,4 12,0 13,5 15,1 16,6

26 1,5 3,0 4,6 6,1 7,7 9,3 10,8 12,4 13,9 15,5 17,0

159


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

27 1,8 3,4 5,0 6,5 8,1 9,6 11,2 12,8 14,3 15,9 17,4

28 2,2 3,8 5,3 6,9 8,5 10,0 11,6 13,2 14,7 16,3 17,9

29 2,5 4,1 5,7 7,3 8,8 10,4 12,0 13,5 15,1 16,7 18,3

30 2,9 4,5 6,0 7,6 9,2 10,8 12,3 13,9 15,5 17,1 18,6

31 3,2 4,8 6,4 8,0 9,5 11,1 12,7 14,3 15,9 17,4 19,0

32 3,6 5,1 6,7 8,3 9,9 11,5 13,1 14,7 16,2 17,8 19,4

33 3,9 5,5 7,1 8,6 10,2 11,8 13,4 15,0 16,6 18,2 19,8

34 4,2 5,8 7,4 9,0 10,6 12,2 13,8 15,4 17,0 18,5 20,1

35 4,5 6,1 7,7 9,3 10,9 12,5 14,1 15,7 17,3 18,9 20,5

36 4,8 6,4 8,0 9,6 11,2 12,8 14,4 16,0 17,6 19,2 20,9

37 5,1 6,7 8,3 9,9 11,5 13,1 14,8 16,4 18,0 19,6 21,2

38 5,4 7,0 8,6 10,2 11,8 13,5 15,1 16,7 18,3 19,9 21,5

39 5,7 7,3 8,9 10,5 12,1 13,8 15,4 17,0 18,6 20,2 21,9

40 5,9 7,6 9,2 10,8 12,4 14,1 15,7 17,3 18,9 20,6 22,2

41 6,2 7,8 9,5 11,1 12,7 14,4 16,0 17,6 19,3 20,9 22,5

42 6,5 8,1 9,7 11,4 13,0 14,7 16,3 17,9 19,6 21,2 22,8

43 6,7 8,4 10,0 11,7 13,3 14,9 16,6 18,2 19,9 21,5 23,1

160


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

44 7,0 8,6 10,3 11,9 13,6 15,2 16,9 18,5 20,1 21,8 23,4

45 7,2 8,9 10,5 12,2 13,8 15,5 17,1 18,8 20,4 22,1 23,7

46 7,5 9,1 10,8 12,4 14,1 15,7 17,4 19,1 20,7 22,4 24,0

47 7,7 9,4 11,0 12,7 14,3 16,0 17,7 19,3 21,0 22,6 24,3

48 7,9 9,6 11,3 12,9 14,6 16,3 17,9 19,6 21,3 22,9 24,6

49 8,2 9,8 11,5 13,2 14,8 16,5 18,2 19,8 21,5 23,2 24,9

50 8,4 10,1 11,7 13,4 15,1 16,8 18,4 20,1 21,8 23,4 25,1

51 8,6 10,3 12,0 13,6 15,3 17,0 18,7 20,3 22,0 23,7 25,4

52 8,8 10,5 12,2 13,9 15,5 17,2 18,9 20,6 22,3 24,0 25,6

53 9,0 10,7 12,4 14,1 15,8 17,5 19,1 20,8 22,5 24,2 25,9

54 9,2 10,9 12,6 14,3 16,0 17,7 19,4 21,1 22,8 24,5 26,1

55 9,4 11,1 12,8 14,5 16,2 17,9 19,6 21,3 23,0 24,7 26,4

56 9,6 11,3 13,0 14,7 16,4 18,1 19,8 21,5 23,2 24,9 26,6

57 9,8 11,5 13,2 14,9 16,6 18,3 20,0 21,7 23,5 25,2 26,9

58 10,0 11,7 13,4 15,1 16,8 18,5 20,2 22,0 23,7 25,4 27,1

59 10,1 11,9 13,6 15,3 17,0 18,7 20,5 22,2 23,9 25,6 27,3

60 10,3 12,0 13,8 15,5 17,2 18,9 20,7 22,4 24,1 25,8 27,6

161


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

61 10,5 12,2 13,9 15,7 17,4 19,1 20,9 22,6 24,3 26,0 27,8

62 10,6 12,4 14,1 15,8 17,6 19,3 21,1 22,8 24,5 26,3 28,0

63 10,8 12,5 14,3 16,0 17,8 19,5 21,2 23,0 24,7 26,5 28,2

64 11,0 12,7 14,5 16,2 17,9 19,7 21,4 23,2 24,9 26,7 28,4

65 11,1 12,9 14,6 16,4 18,1 19,9 21,6 23,4 25,1 26,9 28,6

66 11,3 13,0 14,8 16,5 18,3 20,0 21,8 23,6 25,3 27,1 28,8

67 11,4 13,2 14,9 16,7 18,5 20,2 22,0 23,7 25,5 27,3 29,0

68 11,6 13,3 15,1 16,9 18,6 20,4 22,2 23,9 25,7 27,4 29,2

69 11,7 13,5 15,2 17,0 18,8 20,6 22,3 24,1 25,9 27,6 29,4

70 11,9 13,6 15,4 17,2 18,9 20,7 22,5 24,3 26,0 27,8 29,6

71 12,0 13,8 15,5 17,3 19,1 20,9 22,7 24,4 26,2 28,0 29,8

72 12,1 13,9 15,7 17,5 19,3 21,0 22,8 24,6 26,4 28,2 30,0

73 12,3 14,0 15,8 17,6 19,4 21,2 23,0 24,8 26,6 28,3 30,1

74 12,4 14,2 16,0 17,8 19,6 21,3 23,1 24,9 26,7 28,5 30,3

75 12,5 14,3 16,1 17,9 19,7 21,5 23,3 25,1 26,9 28,7 30,5

76 12,6 14,4 16,2 18,0 19,8 21,6 23,4 25,3 27,1 28,9 30,7

77 12,7 14,6 16,4 18,2 20,0 21,8 23,6 25,4 27,2 29,0 30,8

162


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

78 12,9 14,7 16,5 18,3 20,1 21,9 23,7 25,6 27,4 29,2 31,0

79 13,0 14,8 16,6 18,4 20,3 22,1 23,9 25,7 27,5 29,3 31,2

80 13,1 14,9 16,7 18,6 20,4 22,2 24,0 25,9 27,7 29,5 31,3

81 13,2 15,0 16,9 18,7 20,5 22,3 24,2 26,0 27,8 29,7 31,5

82 13,3 15,1 17,0 18,8 20,6 22,5 24,3 26,1 28,0 29,8 31,6

83 13,4 15,3 17,1 18,9 20,8 22,6 24,4 26,3 28,1 30,0 31,8

84 13,5 15,4 17,2 19,0 20,9 22,7 24,6 26,4 28,3 30,1 31,9

85 13,6 15,5 17,3 19,2 21,0 22,9 24,7 26,6 28,4 30,3 32,1

86 13,7 15,6 17,4 19,3 21,1 23,0 24,8 26,7 28,5 30,4 32,2

87 13,8 15,7 17,5 19,4 21,2 23,1 25,0 26,8 28,7 30,5 32,4

88 13,9 15,8 17,6 19,5 21,4 23,2 25,1 26,9 28,8 30,7 32,5

89 14,0 15,9 17,7 19,6 21,5 23,3 25,2 27,1 28,9 30,8 32,7

90 14,1 16,0 17,8 19,7 21,6 23,5 25,3 27,2 29,1 30,9 32,8

91 14,2 16,1 17,9 19,8 21,7 23,6 25,4 27,3 29,2 31,1 33,0

92 14,3 16,2 18,0 19,9 21,8 23,7 25,6 27,4 29,3 31,2 33,1

93 14,4 16,2 18,1 20,0 21,9 23,8 25,7 27,6 29,5 31,3 33,2

94 14,4 16,3 18,2 20,1 22,0 23,9 25,8 27,7 29,6 31,5 33,4

163


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

95 14,5 16,4 18,3 20,2 22,1 24,0 25,9 27,8 29,7 31,6 33,5

96 14,6 16,5 18,4 20,3 22,2 24,1 26,0 27,9 29,8 31,7 33,6

97 14,7 16,6 18,5 20,4 22,3 24,2 26,1 28,0 29,9 31,8 33,8

98 14,8 16,7 18,6 20,5 22,4 24,3 26,2 28,1 30,1 32,0 33,9

99 14,8 16,8 18,7 20,6 22,5 24,4 26,3 28,3 30,2 32,1 34,0

100 14,9 16,8 18,8 20,7 22,6 24,5 26,4 28,4 30,3 32,2 34,1

101 15,0 16,9 18,8 20,8 22,7 24,6 26,5 28,5 30,4 32,3 34,3

102 15,1 17,0 18,9 20,8 22,8 24,7 26,6 28,6 30,5 32,4 34,4

103 15,1 17,1 19,0 20,9 22,9 24,8 26,7 28,7 30,6 32,6 34,5

104 15,2 17,1 19,1 21,0 23,0 24,9 26,8 28,8 30,7 32,7 34,6

105 15,3 17,2 19,2 21,1 23,0 25,0 26,9 28,9 30,8 32,8 34,7

106 15,3 17,3 19,2 21,2 23,1 25,1 27,0 29,0 30,9 32,9 34,8

107 15,4 17,3 19,3 21,3 23,2 25,2 27,1 29,1 31,0 33,0 35,0

108 15,5 17,4 19,4 21,3 23,3 25,3 27,2 29,2 31,1 33,1 35,1

109 15,5 17,5 19,4 21,4 23,4 25,3 27,3 29,3 31,3 33,2 35,2

110 15,6 17,5 19,5 21,5 23,5 25,4 27,4 29,4 31,4 33,3 35,3

164


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

111 15,6 17,6 19,6 21,6 23,5 25,5 27,5 29,5 31,4 33,4 35,4

112 15,7 17,7 19,7 21,6 23,6 25,6 27,6 29,6 31,5 33,5 35,5

113 15,7 17,7 19,7 21,7 23,7 25,7 27,7 29,7 31,6 33,6 35,6

114 15,8 17,8 19,8 21,8 23,8 25,8 27,8 29,7 31,7 33,7 35,7

115 15,9 17,9 19,9 21,9 23,8 25,8 27,8 29,8 31,8 33,8 35,8

116 15,9 17,9 19,9 21,9 23,9 25,9 27,9 29,9 31,9 33,9 35,9

117 16,0 18,0 20,0 22,0 24,0 26,0 28,0 30,0 32,0 34,0 36,0

118 16,0 18,0 20,0 22,1 24,1 26,1 28,1 30,1 32,1 34,1 36,1

119 16,1 18,1 20,1 22,1 24,1 26,2 28,2 30,2 32,2 34,2 36,2

120 16,1 18,1 20,2 22,2 24,2 26,2 28,2 30,3 32,3 34,3 36,3

121 16,2 18,2 20,2 22,2 24,3 26,3 28,3 30,4 32,4 34,4 36,4

122 16,2 18,2 20,3 22,3 24,3 26,4 28,4 30,4 32,5 34,5 36,5

123 16,3 18,3 20,3 22,4 24,4 26,4 28,5 30,5 32,6 34,6 36,6

124 16,3 18,4 20,4 22,4 24,5 26,5 28,6 30,6 32,6 34,7 36,7

125 16,4 18,4 20,4 22,5 24,5 26,6 28,6 30,7 32,7 34,8 36,8

126 16,4 18,4 20,5 22,6 24,6 26,7 28,7 30,8 32,8 34,9 36,9

127 16,4 18,5 20,6 22,6 24,7 26,7 28,8 30,8 32,9 34,9 37,0

165


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

128 16,5 18,5 20,6 22,7 24,7 26,8 28,9 30,9 33,0 35,0 37,1

129 16,5 18,6 20,7 22,7 24,8 26,9 28,9 31,0 33,1 35,1 37,2

130 16,6 18,6 20,7 22,8 24,9 26,9 29,0 31,1 33,1 35,2 37,3

131 16,6 18,7 20,8 22,8 24,9 27,0 29,1 31,1 33,2 35,3 37,4

132 16,6 18,7 20,8 22,9 25,0 27,1 29,1 31,2 33,3 35,4 37,5

133 16,7 18,8 20,9 22,9 25,0 27,1 29,2 31,3 33,4 35,5 37,5

134 16,7 18,8 20,9 23,0 25,1 27,2 29,3 31,4 33,4 35,5 37,6

135 16,8 18,9 20,9 23,0 25,1 27,2 29,3 31,4 33,5 35,6 37,7

136 16,8 18,9 21,0 23,1 25,2 27,3 29,4 31,5 33,6 35,7 37,8

137 16,8 18,9 21,0 23,1 25,3 27,4 29,5 31,6 33,7 35,8 37,9

138 16,9 19,0 21,1 23,2 25,3 27,4 29,5 31,6 33,7 35,9 38,0

139 16,9 19,0 21,1 23,2 25,4 27,5 29,6 31,7 33,8 35,9 38,1

140 16,9 19,1 21,2 23,3 25,4 27,5 29,7 31,8 33,9 36,0 38,1

141 17,0 19,1 21,2 23,3 25,5 27,6 29,7 31,8 34,0 36,1 38,2

142 17,0 19,1 21,3 23,4 25,5 27,6 29,8 31,9 34,0 36,2 38,3

143 17,0 19,2 21,3 23,4 25,6 27,7 29,8 32,0 34,1 36,2 38,4

144 17,1 19,2 21,3 23,5 25,6 27,8 29,9 32,0 34,2 36,3 38,5

166


Yaş BOD=0

V.Bonitet

BOD=0,1 V.Bonitet

BOD=0,2 IV:Bonitet

BOD=0,3 IV:Bonitet

BOD=0,4 III.Bonitet

BOD=0,5 III.Bonitet

BOD=0,6 II.Bonitet

BOD=0,7 II:Bonitet

BOD=0,8 I.Bonitet

BOD=0,9 I.Bonitet

BOD=1 I.Bonitet

145 17,1 19,2 21,4 23,5 25,7 27,8 30,0 32,1 34,2 36,4 38,5

146 17,1 19,3 21,4 23,6 25,7 27,9 30,0 32,2 34,3 36,5 38,6

147 17,1 19,3 21,5 23,6 25,8 27,9 30,1 32,2 34,4 36,5 38,7

148 17,2 19,3 21,5 23,7 25,8 28,0 30,1 32,3 34,5 36,6 38,8

149 17,2 19,4 21,5 23,7 25,9 28,0 30,2 32,4 34,5 36,7 38,9

150 17,2 19,4 21,6 23,7 25,9 28,1 30,2 32,4 34,6 36,8 38,9

167

Ek 4 : Batı Karadeniz Yöresi sarıçam meşcereleri için hacım tablosu-1

Göğüs Çapı cm

Ağaç Boyları ( m )

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Kabuklu Gövde Hacmı ( dm ³ )

8 8,0 10,3 12,6 14,9 17,3 19,8 22,3 24,9 27,5 30,1 32,8 - -

9 10,1 12,9 15,8 18,8 21,8 24,9 28,0 31,3 34,5 37,9 41,3 - -

10 12,3 15,8 19,4 23,0 26,7 30,5 34,4 38,3 42,3 46,4 50,6 - -

11 14,8 19,0 23,3 27,6 32,1 36,6 41,3 46,0 50,8 55,7 60,7 - -

12 17,5 22,4 27,5 32,6 37,9 43,2 48,7 54,3 60,0 65,8 71,7 77,7 83,8

13 20,3 26,1 32,0 38,0 44,1 50,3 56,7 63,2 69,8 76,6 83,4 90,4 97,5

14 - 30,0 36,8 43,7 50,7 57,9 65,2 72,7 80,3 88,1 96,0 104,0 112,2

15 - - 41,9 49,7 57,7 65,9 74,2 82,7 91,4 100,2 109,2 118,4 127,7

16 - - 47,2 56,1 65,1 74,3 83,7 93,3 103,1 113,1 123,3 133,6 144,1

17 - - - 62,8 72,9 83,2 93,8 104,5 115,5 126,6 138,0 149,6 161,4

18 - - - 69,8 81,1 92,6 104,3 116,2 128,4 140,8 153,5 166,4 179,4

19 - - - 77,2 89,6 102,3 115,2 128,5 141,9 155,7 169,6 183,9 198,3

20 - - - 84,8 98,5 112,4 126,7 141,2 156,0 171,1 186,5 202,1 218,0

21 - - - 92,8 107,7 123,0 138,6 154,5 170,7 187,2 204,0 221,1 238,5

22 - - - 101,0 117,3 133,9 150,9 168,2 185,8 203,8 222,1 240,8 259,7

23 - - - 109,6 127,3 145,3 163,7 182,4 201,6 221,1 240,9 261,1 281,7

24 - - - 118,4 137,5 157,0 176,9 197,2 217,8 238,9 260,4 282,2 304,4

25 - - - 127,6 148,1 169,1 190,5 212,3 234,6 257,3 280,4 303,9 327,8

26 - - - 137,0 159,0 181,5 204,5 228,0 251,9 276,3 301,1 326,3 352,0

27 - - - - - 194,4 219,0 244,1 269,7 295,8 322,3 349,4 376,9

28 - - - - - 207,5 233,8 260,6 288,0 315,8 344,2 373,1 402,4

29 - - - - - - - 277,6 306,7 336,4 366,6 397,4 428,7

30 - - - - - - - 295,1 326,0 357,5 389,6 422,3 455,6

31 - - - - - - - 312,9 345,7 379,2 413,2 447,9 483,1

32 - - - - - - - 331,2 365,9 401,3 437,4 474,0 511,3

33 - - - - - - - 349,9 386,6 424,0 462,0 500,8 540,2

34 - - - - - - - 369,0 407,7 447,1 487,3 528,1 569,7

35 - - - - - - - 388,5 429,2 470,7 513,0 556,0 599,8

36 - - - - - - - - - 494,9 539,3 584,5 630,6

37 - - - - - - - - - 519,5 566,1 613,6 661,9

38 - - - - - - - - - 544,5 593,4 643,2 693,8

39 - - - - - - - - - - - 673,4 726,4

40 - - - - - - - - - - - 704,1 759,5

41 - - - - - - - - - - - 735,3 793,2

42 - - - - - - - - - - - 767,1 827,5

43 - - - - - - - - - - - 799,4 862,3

44 - - - - - - - - - - - 832,2 897,7

168


Göğüs Çapı cm


16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28


12 90,0 96,3 102,8 109,3 115,9 122,6 - - - - - - -

13 104,8 112,1 119,6 127,2 134,9 142,7 - - - - - - -

14 120,5 129,0 137,6 146,3 155,2 164,1 - - - - - - -

15 137,2 146,8 156,6 166,6 176,6 186,9 - - - - - - -

16 154,8 165,7 176,7 187,9 199,3 210,9 - - - - - - -

17 173,3 185,5 197,9 210,4 223,2 236,1 - - - - - - -

18 192,8 206,3 220,0 234,0 248,2 262,5 277,1 - - - - - -

19 213,1 228,0 243,2 258,6 274,3 290,2 306,3 - - - - - -

20 234,2 250,6 267,3 284,3 301,5 319,0 336,7 354,6 372,8 391,3 - - -

21 256,2 274,2 292,4 311,0 329,8 348,9 368,3 387,9 407,8 428,0 - - -

22 279,0 298,6 318,4 338,6 359,1 379,9 401,0 422,4 444,1 466,1 - - -

23 302,6 323,8 345,4 367,3 389,5 412,1 435,0 458,2 481,7 505,5 - - -

24 327,0 349,9 373,3 396,9 421,0 445,3 470,1 495,1 520,5 546,3 - - -

25 352,2 376,9 402,0 427,5 453,4 479,6 506,3 533,3 560,6 588,4 - - -

26 378,1 404,7 431,6 459,0 486,8 515,0 543,6 572,6 602,0 631,7 661,9 692,4 -

27 404,8 433,2 462,1 491,4 521,2 551,4 582,0 613,0 644,5 676,3 708,6 741,3 -

28 432,3 462,6 493,4 524,7 556,5 588,7 621,4 654,6 688,2 722,2 756,7 791,6 -

29 460,5 492,8 525,6 559,0 592,8 627,1 661,9 697,2 733,0 769,3 806,0 843,2 -

30 489,4 523,7 558,6 594,0 630,0 666,5 703,5 741,0 779,0 817,6 856,6 896,1 936,1

31 519,0 555,4 592,4 630,0 668,1 706,8 746,1 785,9 826,2 867,0 908,4 950,3 992,8

32 549,3 587,8 627,0 666,8 707,1 748,1 789,6 831,7 874,4 917,7 961,5 1005,8 1050,8

33 580,3 621,0 662,4 704,4 747,1 790,3 834,2 878,7 923,8 969,5 1015,8 1062,6 1110,1

34 612,0 654,9 698,6 742,9 787,8 833,5 879,7 926,7 974,2 1022,4 1071,2 1120,6 1170,7

35 644,3 689,5 735,5 782,1 829,5 877,5 926,3 975,7 1025,7 1076,5 1127,8 1179,9 1232,6

36 677,3 724,9 773,2 822,2 872,0 922,5 973,7 1025,6 1078,3 1131,6 1185,6 1240,3 1295,7

37 711,0 760,9 811,6 863,1 915,3 968,4 1022,1 1076,6 1131,9 1187,9 1244,6 1302,0 1360,1

38 745,3 797,6 850,8 904,7 959,5 1015,1 1071,4 1128,6 1186,5 1245,2 1304,6 1364,8 1425,8

39 780,3 835,0 890,7 947,2 1004,5 1062,7 1121,7 1181,5 1242,1 1303,6 1365,8 1428,8 1492,6

40 815,8 873,1 931,3 990,4 1050,3 1111,1 1172,8 1235,4 1298,8 1363,0 1428,1 1494,0 1560,7

41 852,0 911,9 972,6 1034,3 1096,9 1160,4 1224,9 1290,2 1356,4 1423,5 1491,4 1560,3 1629,9

42 888,9 951,3 1014,6 1079,0 1144,3 1210,6 1277,8 1345,9 1415,0 1485,0 1555,9 1627,7 1700,4

43 926,3 991,3 1057,4 1124,4 1192,5 1261,6 1331,6 1402,6 1474,6 1547,5 1621,4 1696,2 1771,9

44 964,3 1032,0 1100,8 1170,6 1241,4 1313,3 1386,3 1460,2 1535,1 1611,0 1688,0 1765,8 1844,7

45 1144,8 1217,4 1291,2 1365,9 1441,8 1518,7 1596,6 1675,6 1755,5 1836,5 1918,5

169


Göğüs Çapı cm

Ağaç Boyları (m)

18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

48 1281,1 1362,3 1444,8 1528,5 1613,3 1699,4 1786,6 1874,9 1964,4 2055,1 2146,8

49 1327,8 1412,0 1497,5 1584,2 1672,2 1761,3 1851,7 1943,3 2036,1 2130,0 2225,1

50 1375,1 1462,3 1550,9 1640,7 1731,8 1824,1 1917,8 2012,6 2108,7 2206,0 2304,5

51 1423,1 1513,4 1605,0 1697,9 1792,2 1887,8 1984,7 2082,8 2182,3 2283,0 2384,9

52 1471,7 1565,1 1659,8 1756,0 1853,4 1952,3 2052,5 2154,0 2256,8 2360,9 2466,4

53 1715,4 1814,7 1915,5 2017,6 2121,2 2226,1 2332,3 2439,9 2548,9

54 1771,6 1874,2 1978,2 2083,7 2190,7 2299,0 2408,8 2519,9 2632,4

55 1828,5 1934,4 2041,8 2150,7 2261,1 2372,9 2486,2 2600,9 2717,0

56 1886,1 1995,3 2106,1 2218,4 2332,3 2447,6 2564,5 2682,8 2802,6

57 2171,2 2287,0 2404,3 2523,2 2643,7 2765,7 2889,1

58 2237,0 2356,3 2477,2 2599,7 2723,8 2849,5 2976,7

59 2303,5 2426,4 2550,9 2677,0 2804,8 2934,2 3065,3

60 2370,8 2497,2 2625,4 2755,2 2886,8 3019,9 3154,8

61 2438,8 2568,9 2700,7 2834,3 2969,6 3106,6 3245,3

62 2507,5 2641,3 2776,8 2914,1 3053,2 3194,1 3336,7

63 2853,7 2994,8 3137,8 3282,6 3429,1

64 2931,4 3076,3 3223,2 3371,9 3522,5

65 3009,8 3158,7 3309,4 3462,1 3616,7

66 3089,0 3241,8 3396,5 3553,2 3711,9

67 3169,0 3325,7 3484,5 3645,2 3808,0

68 3249,7 3410,4 3573,2 3738,1 3905,0

69 3662,8 3831,8 4002,9

70 3753,2 3926,4 4101,7

71 3844,4 4021,8 4201,4

72 3936,5 4118,1 4302,0

73 4029,3 4215,2 4403,4

74 4122,9 4313,1 4505,7

75 4217,3 4411,9 4608,8

76 4312,4 4511,4 4712,8

170


Göğüs Çapı cm


29 30 31 32 33 34 35 36 37 38


32 1096,2 1142,2 1188,7

33 1158,1 1206,7 1255,8

34 1221,3 1272,6 1324,4 1376,8 1429,8

35 1285,9 1339,8 1394,4 1449,6 1505,4

36 1351,8 1408,5 1465,9 1523,9 1582,6

37 1419,0 1478,5 1538,7 1599,6 1661,2

38 1487,4 1549,8 1613,0 1676,8 1741,4 1806,7 1872,7 1939,4

39 1557,2 1622,5 1688,6 1755,5 1823,1 1891,4 1960,5 2030,3

40 1628,2 1696,5 1765,6 1835,5 1906,2 1977,7 2049,9 2122,9 2196,6 2271,2

41 1700,4 1771,8 1844,0 1917,0 1990,8 2065,4 2140,8 2217,1 2294,1 2371,9

42 1773,9 1848,3 1923,6 1999,8 2076,8 2154,7 2233,3 2312,9 2393,2 2474,4

43 1848,6 1926,2 2004,6 2084,0 2164,2 2245,4 2327,4 2410,3 2494,0 2578,6

44 1924,5 2005,2 2086,9 2169,5 2253,1 2337,5 2422,9 2509,2 2596,4 2684,4

45 2001,5 2085,5 2170,5 2256,4 2343,3 2431,1 2519,9 2609,7 2700,3 2791,9

46 2079,8 2167,0 2255,3 2344,6 2434,9 2526,2 2618,4 2711,7 2805,9 2901,1

47 2159,2 2249,8 2341,4 2434,1 2527,8 2622,6 2718,4 2815,2 2913,0 3011,8

48 2239,7 2333,7 2428,7 2524,9 2622,1 2720,4 2819,8 2920,2 3021,7 3124,2

49 2321,4 2418,8 2517,3 2617,0 2717,7 2819,6 2922,6 3026,7 3131,8 3238,1

50 2404,2 2505,0 2607,1 2710,3 2814,7 2920,2 3026,8 3134,6 3243,5 3353,6

51 2488,1 2592,4 2698,1 2804,9 2912,9 3022,1 3132,5 3244,0 3356,7 3470,6

52 2573,1 2681,0 2790,2 2900,7 3012,4 3125,3 3239,5 3354,8 3471,4 3589,2

53 2659,1 2770,7 2883,6 2997,7 3113,2 3229,9 3347,9 3467,1 3587,5 3709,2

54 2746,3 2861,5 2978,1 3096,0 3215,2 3335,8 3457,6 3580,7 3705,1 3830,8

55 2834,5 2953,4 3073,8 3195,5 3318,5 3442,9 3568,7 3695,7 3824,1 3953,9

56 2923,8 3046,5 3170,6 3296,1 3423,0 3551,4 3681,1 3812,1 3944,6 4078,4

57 3014,1 3140,6 3268,5 3397,9 3528,8 3661,1 3794,8 3929,9 4066,5 4204,4

58 3105,5 3235,8 3367,6 3500,9 3635,7 3772,0 3909,8 4049,0 4189,7 4331,8

59 3197,9 3332,0 3467,8 3605,1 3743,9 3884,2 4026,1 4169,5 4314,3 4460,7

60 3291,3 3429,4 3569,1 3710,4 3853,2 3997,7 4143,7 4291,3 4440,4 4591,0

61 3385,7 3527,7 3671,4 3816,8 3963,8 4112,4 4262,6 4414,3 4567,7 4722,7

62 3481,1 3627,1 3774,9 3924,3 4075,5 4228,2 4382,7 4538,7 4696,4 4855,7

63 3577,5 3727,6 3879,4 4033,0 4188,3 4345,3 4504,0 4664,4 4826,5 4990,2

64 3674,8 3829,0 3985,0 4142,8 4302,3 4463,6 4626,6 4791,4 4957,8 5126,0

65 3773,2 3931,5 4091,6 4253,6 4417,4 4583,0 4750,4 4919,6 5090,5 5263,2

171


Göğüs Çapı cm


29 30 31 32 33 34 35 36 37 38


66 3872,5 4035,0 4199,3 4365,6 4533,7 4703,6 4875,4 5049,1 5224,5 5401,7

67 3972,7 4139,4 4308,0 4478,6 4651,1 4825,4 5001,7 5179,8 5359,8 5541,6

68 4073,9 4244,9 4417,8 4592,7 4769,5 4948,3 5129,1 5311,7 5496,3 5682,7

69 4176,1 4351,3 4528,6 4707,8 4889,1 5072,4 5257,7 5444,9 5634,1 5825,2

70 4279,2 4458,7 4640,3 4824,0 5009,8 5197,6 5387,4 5579,3 5773,2 5969,0

71 4383,1 4567,1 4753,1 4941,3 5131,6 5323,9 5518,4 5714,9 5913,5 6114,1

72 4488,1 4676,4 4866,9 5059,5 5254,4 5451,4 5650,5 5851,7 6055,0 6260,4

73 4593,9 4786,6 4981,6 5178,8 5378,3 5579,9 5783,7 5989,7 6197,8 6408,0

74 4700,6 4897,8 5097,3 5299,1 5503,2 5709,5 5918,1 6128,8 6341,7 6556,9

75 4808,2 5010,0 5214,0 5420,5 5629,2 5840,2 6053,5 6269,1 6486,9 6707,0

76 4916,7 5123,0 5331,7 5542,8 5756,2 5972,0 6190,1 6410,6 6633,3 6858,3

172

BATI KARADENİZ YÖRESİ SARIÇAM HASILAT TABLOSU

I. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 32 (30-34) m

YAŞ

ASLİ MEŞCERE ARA MEŞCERE YILLIK CARİ

HACIM ARTIMI

GENEL VERİM ORTALAMA

HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 12,9 11,8 648 21,4 23,3 178 4 4 10 10 188 5,3 8,9 9,4 20

30 17,1 15,7 610 25,1 30,2 266 38 42 88 98 8,80 3,31 364 26,9 8,9 12,1 30

40 20,6 19,0 574 28,2 35,7 346 36 78 76 174 8,00 2,31 520 33,5 8,6 13,0 40

50 23,5 21,7 540 30,7 40,1 418 33 111 64 238 7,20 1,72 656 36,3 8,4 13,1 50

60 25,9 23,9 508 33,0 43,6 483 32 143 60 298 6,50 1,35 781 38,2 8,0 13,0 60

70 27,9 25,8 478 35,1 46,3 541 30 173 57 355 5,80 1,07 895 39,7 7,7 12,8 70

80 29,6 27,4 450 37,0 48,5 592 28 201 52 407 5,10 0,86 1000 40,7 7,4 12,5 80

90 31,0 28,7 423 38,8 50,0 635 26 227 49 456 4,30 0,68 1091 41,8 7,1 12,1 90

100 32,3 29,9 398 40,4 51,1 672 25 252 50 506 3,70 0,55 1178 43,0 6,7 11,8 100

110 33,4 31,0 375 42,0 52,1 707 24 276 45 551 3,50 0,50 1258 43,8 6,4 11,4 110

120 34,4 31,9 353 43,5 52,5 735 22 298 47 598 2,80 0,38 1333 44,9 6,1 11,1 120

130 35,3 32,8 332 44,9 52,6 755 20 318 49 647 2,00 0,26 1402 46,1 5,8 10,8 130

140 36,1 33,5 312 46,2 52,3 768 20 338 50 697 1,30 0,17 1465 47,6 5,5 10,5 140

150 36,9 34,2 294 47,5 52,2 783 18 356 43 740 1,50 0,19 1523 47,6 5,2 10,2 150

173



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 12,9 11,8 832 19,7 25,3 183 7 7 9 9 192 4,7 9,1 9,6 20

30 17,1 15,7 766 23,7 33,8 287 65 72 77 86 10,40 3,62 373 23,1 9,6 12,4 30

40 20,6 19,0 705 27,0 40,3 383 61 133 64 150 9,60 2,51 533 28,1 9,6 13,3 40

50 23,5 21,7 649 29,9 45,5 469 55 188 59 209 8,60 1,83 678 30,8 9,4 13,6 50

60 25,9 23,9 597 32,4 49,3 543 51 239 56 265 7,40 1,36 808 32,8 9,1 13,5 60

70 27,9 25,8 550 34,8 52,4 609 48 287 55 320 6,60 1,08 929 34,4 8,7 13,3 70

80 29,6 27,4 506 37,0 54,3 663 43 330 54 374 5,40 0,81 1037 36,1 8,3 13,0 80

90 31,0 28,7 466 39,0 55,7 709 40 370 57 431 4,60 0,65 1140 37,8 7,9 12,7 90

100 32,3 29,9 429 40,9 56,5 744 36 406 59 490 3,50 0,47 1235 39,7 7,4 12,3 100

110 33,4 31,0 395 42,8 56,7 772 34 440 53 543 2,80 0,36 1316 41,3 7,0 12,0 110

120 34,4 31,9 363 44,4 56,2 788 31 471 68 611 1,60 0,20 1399 43,7 6,6 11,7 120

130 35,3 32,8 335 46,2 56,1 807 29 500 57 668 1,90 0,24 1475 45,3 6,2 11,3 130

140 36,1 33,5 308 47,7 55,0 810 26 526 67 735 0,30 0,04 1545 47,6 5,8 11,0 140

150 36,9 34,2 284 49,3 54,3 816 25 551 61 796 0,60 0,07 1612 47,6 5,4 10,7 150

174



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 12,9 11,8 1067 18,1 27,5 186 11 11 7 7 193 3,6 9,3 9,7 20

30 17,1 15,7 961 22,3 37,6 308 105 116 63 70 12,20 3,96 378 18,5 10,3 12,6 30

40 20,6 19,0 866 25,9 45,5 424 95 211 50 120 11,60 2,74 543 22,1 10,6 13,6 40

50 23,5 21,7 780 29,0 51,6 526 85 296 50 170 10,20 1,94 696 24,4 10,5 13,9 50

60 25,9 23,9 702 31,8 55,9 612 77 373 47 217 8,60 1,41 829 26,2 10,2 13,8 60

70 27,9 25,8 632 34,5 58,9 684 69 442 53 270 7,20 1,05 954 28,3 9,8 13,6 70

80 29,6 27,4 569 36,9 60,8 742 62 504 61 331 5,80 0,78 1072 30,9 9,3 13,4 80

90 31 28,7 513 39,2 62,0 789 56 560 63 394 4,70 0,60 1183 33,3 8,8 13,1 90

100 32,3 29,9 462 41,4 62,2 822 51 611 65 459 3,30 0,40 1281 35,8 8,2 12,8 100

110 33,4 31,0 416 43,5 61,8 843 45 656 76 535 2,10 0,25 1378 38,8 7,7 12,5 110

120 34,4 31,9 374 45,4 60,5 850 41 697 69 604 0,70 0,08 1455 41,5 7,1 12,1 120

130 35,3 32,8 337 47,3 59,3 854 37 734 80 684 0,40 0,05 1539 44,4 6,6 11,8 130

140 36,1 33,5 304 49,2 57,9 854 33 767 79 763 0,01 0,01 1617 47,2 6,1 11,5 140

150 36,9 34,2 274 51,1 56,1 845 30 797 84 847 0,01 0,01 1692 47,2 5,6 11,3 150

175



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 12,9 11,8 1370 16,7 29,9 189 17 17 6 6 195 3,1 9,4 9,7 20

30 17,1 15,7 1207 21 41,9 331 161 178 47 53 14,20 4,29 384 13,8 11 12,8 30

40 20,6 19 1063 24,8 51,3 466 142 320 34 87 13,50 2,90 553 15,7 11,7 13,8 40

50 23,5 21,7 937 28,2 58,4 588 125 445 34 121 12,20 2,07 709 17,1 11,8 14,2 50

60 25,9 23,9 825 31,2 63,3 688 110 555 40 161 10,00 1,45 849 19,0 11,5 14,1 60

70 27,9 25,8 727 34,1 66,5 770 97 652 49 210 8,20 1,06 980 21,4 11 14 70

80 29,6 27,4 640 36,8 68,2 831 86 738 62 272 6,10 0,73 1103 24,7 10,4 13,8 80

90 31 28,7 564 39,4 68,8 876 75 813 70 342 4,50 0,51 1217 28,1 9,7 13,5 90

100 32,3 29,9 497 41,8 68,4 904 66 879 78 420 2,80 0,31 1324 31,7 9 13,2 100

110 33,4 31 438 44,2 67,2 919 59 938 91 511 1,50 0,16 1430 35,7 8,4 13 110

120 34,4 31,9 386 46,5 65,5 922 51 989 91 602 0,30 0,03 1524 39,5 7,7 12,7 120

130 35,3 32,8 340 48,6 63,1 912 45 1034 96 698 0,01 0,01 1610 43,4 7 12,4 130

140 36,1 33,5 299 50,6 60,2 890 40 1074 103 801 0,01 0,01 1691 47,4 6,4 12,1 140

150 36,9 34,2 264 52,8 57,8 871 36 1110 101 902 0,01 0,01 1773 47,4 5,8 11,8 150

176



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 12,9 11,8 1759 15,4 32,6 191 26 26 5 5 196 2,6 9,6 9,8 20

30 17,1 15,7 1515 19,8 46,7 353 239 265 31 36 16,20 4,59 390 9,2 11,8 13,0 30

40 20,6 19,0 1306 23,8 57,9 514 207 472 13 49 16,10 3,13 563 8,7 12,9 14,1 40

50 23,5 21,7 1126 27,4 66,2 658 178 650 15 64 14,40 2,19 721 8,9 13,2 14,4 50

60 25,9 23,9 970 30,7 71,7 774 153 803 26 90 11,60 1,50 864 10,4 12,9 14,4 60

70 27,9 25,8 836 33,8 75,1 866 132 935 43 133 9,20 1,06 999 13,3 12,4 14,3 70

80 29,6 27,4 720 36,7 76,4 931 114 1049 62 195 6,50 0,70 1126 17,3 11,6 14,1 80

90 31,0 28,7 621 39,6 76,5 976 98 1147 79 274 4,50 0,46 1249 21,9 10,8 13,9 90

100 32,3 29,9 535 42,3 75,2 997 84 1231 96 370 2,10 0,21 1367 27,1 10,0 13,7 100

110 33,4 31,0 461 44,9 73,1 1001 73 1304 107 477 0,40 0,04 1478 32,3 9,1 13,4 110

120 34,4 31,9 398 47,5 70,7 996 63 1367 110 587 0,01 0,01 1583 37,1 8,3 13,2 120

130 35,3 32,8 343 50,0 67,3 973 54 1421 120 707 0,01 0,01 1681 42,1 7,5 12,9 130

140 36,1 33,5 295 52,2 63,3 936 47 1468 130 837 0,01 0,01 1773 47,2 6,7 12,7 140

150 36,9 34,2 255 54,7 60,0 904 40 1508 126 963 0,01 0,01 1867 47,2 6,0 12,4 150

177


II. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 28 (26-30) m

YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 9,9 8,9 1158 13,2 15,9 99 13 13 6 6 105 5,7 4,9 5,2 20

30 13,9 12,7 1035 17,1 23,6 183 122 135 60 66 8,40 4,59 250 26,4 6,1 8,3 30

40 17,3 15,9 925 20,4 30,3 269 109 244 58 124 8,60 3,20 393 31,6 6,7 9,8 40

50 20,1 18,5 826 23,5 35,7 345 97 341 57 181 7,60 2,20 526 34,4 6,9 10,5 50

60 22,4 20,7 739 26,3 40,3 415 87 428 56 237 7,00 1,69 652 36,3 6,9 10,9 60

70 24,3 22,4 660 29,0 43,6 470 78 506 54 291 5,50 1,17 761 38,2 6,7 10,9 70

80 25,9 23,9 590 31,5 46,1 516 69 575 58 349 4,60 0,89 865 40,3 6,4 10,8 80

90 27,2 25,2 527 33,9 47,7 550 62 637 56 405 3,40 0,62 955 42,4 6,1 10,6 90

100 28,4 26,3 471 36,3 48,6 577 55 692 53 458 2,70 0,47 1036 44,2 5,8 10,4 100

110 29,4 27,2 421 38,5 49,0 597 50 742 56 514 2,00 0,34 1112 46,2 5,4 10,1 110

120 30,3 28,1 376 40,6 48,8 609 44 786 53 567 1,20 0,20 1176 48,2 5,1 9,8 120

130 31,1 28,8 336 42,7 48,2 616 40 826 54 621 0,70 0,11 1237 50,2 4,7 9,5 130

140 31,8 29,5 300 44,7 47,1 618 35 861 49 670 0,20 0,03 1288 52,0 4,4 9,2 140

150 32,5 30,1 269 46,8 46,4 623 32 893 45 715 0,50 0,08 1338 52,0 4,2 8,9 150

178



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 9,9 8,9 1356 12,9 17,6 106 16 16 6 6 111 5,4 5,3 5,6 20

30 13,9 12,7 1201 16,7 26,3 201 154 170 58 64 9,50 4,73 265 24,2 6,7 8,8 30

40 17,3 15,9 1064 20,1 33,9 298 135 305 54 118 9,70 3,26 416 28,4 7,4 10,4 40

50 20,1 18,5 942 23,3 40,0 385 121 426 53 171 8,70 2,26 556 30,8 7,7 11,1 50

60 22,4 20,7 834 26,2 44,9 460 106 532 56 227 7,50 1,63 687 33,0 7,7 11,5 60

70 24,3 22,4 739 28,9 48,6 524 94 626 56 283 6,40 1,22 806 35,1 7,5 11,5 70

80 25,9 23,9 654 31,5 51,1 572 84 710 59 342 4,80 0,84 914 37,4 7,1 11,4 80

90 27,2 25,2 579 34,0 52,6 608 74 784 60 402 3,60 0,59 1011 39,8 6,8 11,2 90

100 28,4 26,3 513 36,4 53,5 636 65 849 59 461 2,80 0,44 1097 42,0 6,4 11,0 100

110 29,4 27,2 455 38,9 54,0 659 58 907 61 522 2,30 0,35 1181 44,2 6,0 10,7 110

120 30,3 28,1 403 41,1 53,5 668 51 958 59 581 0,90 0,13 1250 46,5 5,6 10,4 120

130 31,1 28,8 357 43,3 52,6 673 46 1004 64 645 0,50 0,07 1318 48,9 5,2 10,1 130

140 31,8 29,5 316 45,4 51,1 670 40 1044 58 703 0,01 0,01 1373 51,2 4,8 9,8 140

150 32,5 30,1 280 47,5 49,6 666 36 1080 61 764 0,01 0,01 1430 51,2 4,4 9,5 150

179



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 9,9 8,9 1588 12,5 19,5 113 21 21 6 6 119 5,0 5,7 6,0 20

30 13,9 12,7 1394 16,4 29,4 220 191 212 56 62 10,70 4,86 282 22,0 7,3 9,4 30

40 17,3 15,9 1223 19,8 37,8 328 169 381 49 111 10,80 3,29 440 25,2 8,2 11,0 40

50 20,1 18,5 1073 23,0 44,7 428 147 528 48 159 10,00 2,34 587 27,1 8,6 11,7 50

60 22,4 20,7 942 26,0 50,1 513 130 658 53 212 8,50 1,66 725 29,2 8,6 12,1 60

70 24,3 22,4 827 28,9 54,1 583 114 772 57 269 7,00 1,20 852 31,6 8,3 12,2 70

80 25,9 23,9 726 31,6 56,9 637 99 871 60 329 5,40 0,85 966 34,1 8,0 12,1 80

90 27,2 25,2 637 34,2 58,4 675 88 959 62 391 3,80 0,56 1066 36,7 7,5 11,8 90

100 28,4 26,3 559 36,6 59,0 702 77 1036 67 458 2,70 0,38 1160 39,5 7,0 11,6 100

110 29,4 27,2 491 39,1 58,9 720 67 1103 70 528 1,80 0,25 1248 42,3 6,5 11,3 110

120 30,3 28,1 431 41,4 58,1 728 60 1163 69 597 0,80 0,11 1325 45,1 6,1 11,0 120

130 31,1 28,8 378 43,7 56,7 726 52 1215 70 667 0,01 0,01 1394 47,8 5,6 10,7 130

140 31,8 29,5 332 45,9 55,0 722 45 1260 66 733 0,01 0,01 1455 50,4 5,2 10,4 140

150 32,5 30,1 291 48,0 52,8 710 40 1300 68 801 0,01 0,01 1510 50,4 4,7 10,1 150

180



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 9,9 8,9 1859 12,1 21,5 121 26 26 6 6 127 4,7 6,0 6,3 20

30 13,9 12,7 1617 16,0 32,7 240 239 265 51 57 11,90 4,96 297 19,2 8,0 9,9 30

40 17,3 15,9 1407 19,6 42,4 364 207 472 43 100 12,40 3,41 465 21,5 9,1 11,6 40

50 20,1 18,5 1223 22,8 50,0 476 181 653 45 145 11,20 2,35 620 23,4 9,5 12,4 50

60 22,4 20,7 1064 25,9 56,0 572 157 810 48 193 9,60 1,68 764 25,3 9,5 12,7 60

70 24,3 22,4 926 28,8 60,4 650 136 946 53 246 7,80 1,20 896 27,5 9,3 12,8 70

80 25,9 23,9 805 31,6 63,1 706 119 1065 62 308 5,60 0,79 1014 30,4 8,8 12,7 80

90 27,2 25,2 700 34,2 64,5 747 104 1169 66 374 4,10 0,55 1121 33,4 8,3 12,5 90

100 28,4 26,3 609 36,8 64,9 774 90 1259 73 447 2,70 0,35 1221 36,6 7,7 12,2 100

110 29,4 27,2 530 39,4 64,5 789 78 1337 81 528 1,50 0,19 1317 40,1 7,2 12,0 110

120 30,3 28,1 461 41,8 63,3 793 68 1405 79 607 0,40 0,05 1401 43,3 6,6 11,7 120

130 31,1 28,8 401 44,2 61,5 789 59 1464 81 688 0,01 0,01 1477 46,6 6,1 11,4 130

140 31,8 29,5 349 46,5 59,3 780 51 1515 78 766 0,01 0,01 1546 49,5 5,6 11,0 140

150 32,5 30,1 303 48,7 56,5 760 45 1560 83 849 0,01 0,01 1609 49,5 5,1 10,7 150

181



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 9,9 8,9 2177 11,8 23,7 129 32 32 6 6 135 4,4 6,5 6,7 20

30 13,9 12,7 1877 15,7 36,5 263 296 328 46 52 13,40 5,10 315 16,5 8,8 10,5 30

40 17,3 15,9 1618 19,3 47,4 403 255 583 35 87 14,00 3,47 490 17,8 10,1 12,2 40

50 20,1 18,5 1394 22,6 56,0 529 220 803 35 122 12,60 2,38 651 18,7 10,6 13,0 50

60 22,4 20,7 1202 25,8 62,6 638 190 993 43 165 10,90 1,71 803 20,5 10,6 13,4 60

70 24,3 22,4 1036 28,7 67,2 722 163 1156 51 216 8,40 1,16 938 23,0 10,3 13,4 70

80 25,9 23,9 893 31,6 70,1 785 141 1297 64 280 6,30 0,80 1064 26,3 9,8 13,3 80

90 27,2 25,2 770 34,4 71,5 828 122 1419 74 354 4,30 0,52 1183 29,9 9,2 13,1 90

100 28,4 26,3 664 37,1 71,7 856 104 1523 78 432 2,80 0,33 1287 33,6 8,6 12,9 100

110 29,4 27,2 572 39,6 70,6 865 90 1613 85 517 0,90 0,10 1382 37,4 7,9 12,6 110

120 30,3 28,1 493 42,2 68,9 864 78 1691 92 609 0,01 0,01 1473 41,3 7,2 12,3 120

130 31,1 28,8 425 44,6 66,5 855 67 1758 93 702 0,01 0,01 1557 45,1 6,6 12,0 130

140 31,8 29,5 367 47,2 64,2 844 58 1816 96 798 0,01 0,01 1642 48,6 6,0 11,7 140

150 32,5 30,1 316 49,4 60,7 817 50 1866 96 894 0,01 0,01 1711 48,6 5,4 11,4 150

182


III. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 24,5 (26-23) m

YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 6,8 6,0 2070 8,3 11,3 52 34 34 4 4 55 7,3 2,6 2,8 20

30 10,8 9,7 1757 11,7 18,9 118 308 342 37 41 6,60 5,59 160 25,6 3,9 5,3 30

40 14,1 12,8 1491 14,9 26,0 197 261 603 40 81 7,90 4,01 278 29,1 4,9 7,0 40

50 16,8 15,4 1265 18,0 32,1 274 222 825 42 123 7,70 2,81 397 31,0 5,5 7,9 50

60 18,9 17,4 1074 21,0 37,2 344 189 1014 48 171 7,00 2,03 515 33,2 5,7 8,6 60

70 20,7 19,1 911 23,9 41,0 398 159 1173 52 223 5,40 1,36 621 35,9 5,7 8,9 70

80 22,2 20,5 773 26,8 43,7 440 136 1309 53 276 4,20 0,95 716 38,5 5,5 8,9 80

90 23,5 21,6 656 29,7 45,4 470 115 1424 56 332 3,00 0,64 801 41,4 5,2 8,9 90

100 24,5 22,6 557 32,5 46,2 489 98 1522 58 390 1,90 0,39 879 44,4 4,9 8,8 100

110 25,4 23,5 473 35,3 46,3 500 83 1605 57 447 1,10 0,22 947 47,2 4,5 8,6 110

120 26,2 24,2 401 38,0 45,4 501 70 1675 54 501 0,10 0,02 1002 50,0 4,2 8,4 120

130 26,9 24,9 341 40,8 44,5 502 60 1735 55 556 0,10 0,02 1058 52,6 3,9 8,1 130

140 27,5 25,5 289 43,4 42,7 494 50 1785 53 609 0,01 0,01 1103 55,2 3,5 7,9 140

150 28,1 26,0 245 46,0 40,7 484 43 1828 49 658 0,01 0,01 1142 55,2 3,2 7,6 150

183



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 6,8 6,0 2211 8,5 12,6 59 35 35 4 4 63 6,3 2,9 3,1 20

30 10,8 9,7 1884 11,9 21,0 133 322 357 39 43 7,40 5,56 176 24,4 4,4 5,9 30

40 14,1 12,8 1605 15,1 28,7 220 275 632 40 83 8,70 3,95 303 27,4 5,5 7,6 40

50 16,8 15,4 1368 18,2 35,6 306 233 865 43 126 8,60 2,81 433 29,1 6,1 8,7 50

60 18,9 17,4 1165 21,2 41,0 380 199 1064 48 174 7,40 1,95 554 31,4 6,3 9,2 60

70 20,7 19,1 993 24,1 45,2 441 170 1234 54 228 6,10 1,38 669 34,1 6,3 9,6 70

80 22,2 20,5 846 26,9 48,2 487 145 1379 57 285 4,60 0,94 772 36,9 6,1 9,6 80

90 23,5 21,6 721 29,7 50,1 519 123 1502 59 344 3,20 0,62 863 39,9 5,8 9,6 90

100 24,5 22,6 614 32,5 50,9 538 105 1607 61 405 1,90 0,35 943 42,9 5,4 9,4 100

110 25,4 23,5 523 35,2 50,8 549 89 1696 59 464 1,10 0,20 1013 45,8 5,0 9,2 110

120 26,2 24,2 446 37,9 50,3 554 76 1772 59 523 0,50 0,09 1077 48,6 4,6 9,0 120

130 26,9 24,9 380 40,5 49,0 552 65 1837 58 581 0,01 0,01 1133 51,3 4,2 8,7 130

140 27,5 25,5 324 43,1 47,4 548 55 1892 53 634 0,01 0,01 1182 53,6 3,9 8,4 140

150 28,1 26,0 276 45,7 45,3 539 47 1939 52 686 0,01 0,01 1224 53,6 3,6 8,2 150

184



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 6,8 6,0 2362 8,7 14,1 67 37 37 4 4 71 5,6 3,4 3,6 20

30 10,8 9,7 2020 12,1 23,3 150 336 373 41 45 8,30 5,53 195 23,1 5,0 6,5 30

40 14,1 12,8 1728 15,3 31,8 246 288 661 41 86 9,60 3,90 332 25,9 6,2 8,3 40

50 16,8 15,4 1478 18,4 39,1 339 246 907 44 130 9,30 2,74 469 27,7 6,8 9,4 50

60 18,9 17,4 1264 21,3 45,1 420 210 1117 48 178 8,10 1,93 598 29,8 7,0 10,0 60

70 20,7 19,1 1082 24,2 49,8 488 180 1297 54 232 6,80 1,39 720 32,2 7,0 10,3 70

80 22,2 20,5 925 27,0 53,0 536 154 1451 59 291 4,80 0,90 827 35,2 6,7 10,3 80

90 23,5 21,6 791 29,7 55,0 570 132 1583 63 354 3,40 0,60 924 38,3 6,3 10,3 90

100 24,5 22,6 677 32,5 56,1 593 112 1695 61 415 2,30 0,39 1009 41,1 5,9 10,1 100

110 25,4 23,5 579 35,1 56,1 605 97 1792 67 482 1,20 0,20 1087 44,3 5,5 9,9 110

120 26,2 24,2 495 37,7 55,3 609 82 1874 61 543 0,40 0,07 1152 47,1 5,1 9,6 120

130 26,9 24,9 424 40,3 54,2 610 71 1945 64 607 0,10 0,02 1217 49,9 4,7 9,4 130

140 27,5 25,5 363 42,9 52,5 606 60 2005 58 665 0,01 0,01 1271 52,3 4,3 9,1 140

150 28,1 26,0 310 45,4 50,1 595 51 2056 59 724 0,01 0,01 1319 52,3 4,0 8,8 150

185



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 6,8 6,0 2523 8,9 15,8 76 38 38 4 4 81 4,9 3,8 4,0 20

30 10,8 9,7 2167 12,3 25,9 170 351 389 42 46 9,40 5,53 216 21,3 5,7 7,2 30

40 14,1 12,8 1861 15,5 35,2 276 301 690 40 86 10,60 3,84 362 23,8 6,9 9,1 40

50 16,8 15,4 1598 18,6 43,3 378 259 949 45 131 10,20 2,70 509 25,7 7,6 10,2 50

60 18,9 17,4 1372 21,5 49,8 466 223 1172 50 181 8,80 1,89 647 28,0 7,8 10,8 60

70 20,7 19,1 1178 24,3 54,7 537 190 1362 54 235 7,10 1,32 772 30,4 7,7 11,0 70

80 22,2 20,5 1012 27,1 58,4 591 164 1526 61 296 5,40 0,91 887 33,4 7,4 11,1 80

90 23,5 21,6 869 29,8 60,6 629 141 1667 66 362 3,80 0,60 990 36,6 7,0 11,0 90

100 24,5 22,6 746 32,4 61,7 652 121 1788 67 429 2,30 0,35 1081 39,7 6,5 10,8 100

110 25,4 23,5 641 35,1 61,9 667 104 1892 69 498 1,50 0,22 1165 42,7 6,1 10,6 110

120 26,2 24,2 551 37,7 61,4 676 89 1981 66 564 0,90 0,13 1240 45,5 5,6 10,3 120

130 26,9 24,9 473 40,1 59,9 674 76 2057 64 628 0,01 0,01 1302 48,2 5,2 10,0 130

140 27,5 25,5 406 42,6 57,9 668 66 2123 65 693 0,01 0,01 1361 50,9 4,8 9,7 140

150 28,1 26,0 349 45,1 55,7 661 56 2179 58 751 0,01 0,01 1413 50,9 4,4 9,4 150

186



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 6,8 6,0 2695 9,1 17,7 87 40 40 5 5 92 5,4 4,4 4,6 20

30 10,8 9,7 2324 12,6 28,8 192 366 406 43 48 10,50 5,47 239 20,1 6,4 8,0 30

40 14,1 12,8 2003 15,7 38,9 308 315 721 40 88 11,60 3,77 396 22,2 7,7 9,9 40

50 16,8 15,4 1727 18,7 47,7 420 272 993 43 131 11,20 2,67 551 23,8 8,4 11,0 50

60 18,9 17,4 1489 21,7 54,8 516 235 1228 51 182 9,60 1,86 698 26,1 8,6 11,6 60

70 20,7 19,1 1284 24,5 60,4 594 202 1430 56 238 7,80 1,31 832 28,6 8,5 11,9 70

80 22,2 20,5 1107 27,2 64,3 652 174 1604 62 300 5,80 0,89 952 31,5 8,2 11,9 80

90 23,5 21,6 954 29,8 66,7 692 151 1755 69 369 4,00 0,58 1061 34,8 7,7 11,8 90

100 24,5 22,6 823 32,4 68,1 720 129 1884 69 438 2,80 0,39 1158 37,8 7,2 11,6 100

110 25,4 23,5 709 35,0 68,1 734 112 1996 72 510 1,40 0,19 1244 41,0 6,7 11,3 110

120 26,2 24,2 612 37,5 67,6 744 96 2092 71 581 1,00 0,13 1324 43,9 6,2 11,0 120

130 26,9 24,9 527 39,9 66,0 741 83 2175 70 651 0,01 0,01 1392 46,8 5,7 10,7 130

140 27,5 25,5 455 42,4 64,2 740 72 2247 70 721 0,01 0,01 1461 49,3 5,3 10,4 140

150 28,1 26,0 392 44,7 61,6 730 62 2309 68 789 0,01 0,01 1519 49,3 4,9 10,1 150

187


IV. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 21 (19-23) m

YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 3,7 3,1 3700 5,4 8,6 29 79 79 2 2 31 6,5 1,4 1,6 20

30 7,6 6,8 2982 8,1 15,5 76 703 782 25 27 4,70 6,18 103 26,2 2,5 3,4 30

40 10,8 9,8 2403 10,9 22,6 140 566 1348 27 54 6,40 4,57 194 27,8 3,5 4,8 40

50 13,4 12,2 1937 13,8 29,2 211 456 1804 30 84 7,10 3,36 295 28,5 4,2 5,9 50

60 15,5 14,1 1561 16,8 34,6 277 368 2172 37 121 6,60 2,38 398 30,4 4,6 6,6 60

70 17,1 15,7 1258 19,8 38,8 332 296 2468 44 165 5,50 1,66 497 33,2 4,7 7,1 70

80 18,5 17,0 1014 22,9 41,7 371 239 2707 50 215 3,90 1,05 586 36,7 4,6 7,3 80

90 19,7 18,1 817 26,0 43,3 396 193 2900 53 268 2,50 0,63 664 40,4 4,4 7,4 90

100 20,6 19,0 659 29,1 44,0 410 155 3055 56 324 1,40 0,34 733 44,2 4,1 7,3 100

110 21,4 19,8 531 32,3 43,5 412 125 3180 56 380 0,20 0,05 792 48,0 3,7 7,2 110

120 22,1 20,4 428 35,5 42,4 408 101 3281 55 435 0,01 0,01 844 51,5 3,4 7,0 120

130 22,7 21,0 345 38,8 40,7 400 81 3362 51 486 0,01 0,01 886 54,9 3,1 6,8 130

140 23,2 21,4 278 42,0 38,6 389 65 3427 51 537 0,01 0,01 926 58,0 2,8 6,6 140

150 23,7 21,8 224 45,3 36,1 376 53 3480 41 578 0,01 0,01 955 58,0 2,5 6,4 150

188



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 3,7 3,1 3605 5,8 9,6 35 71 71 2 2 37 5,4 1,7 1,8 20

30 7,6 6,8 2955 8,6 17,1 88 637 708 26 28 5,30 6,02 116 24,1 2,9 3,9 30

40 10,8 9,8 2422 11,4 24,8 160 523 1231 28 56 7,20 4,50 216 25,9 4,0 5,4 40

50 13,4 12,2 1986 14,3 31,8 237 428 1659 33 89 7,70 3,25 326 27,3 4,7 6,5 50

60 15,5 14,1 1628 17,2 37,7 307 351 2010 40 129 7,00 2,28 436 29,6 5,1 7,3 60

70 17,1 15,7 1334 20,1 42,2 364 287 2297 47 176 5,70 1,57 540 32,6 5,2 7,7 70

80 18,5 17,0 1094 23,0 45,5 407 236 2533 53 229 4,30 1,06 636 36,0 5,1 8,0 80

90 19,7 18,1 897 26,0 47,6 436 193 2726 56 285 2,90 0,67 720 39,6 4,8 8,0 90

100 20,6 19,0 735 28,9 48,4 450 159 2885 57 342 1,40 0,31 792 43,2 4,5 7,9 100

110 21,4 19,8 603 32,0 48,5 457 130 3015 58 400 0,70 0,15 858 46,6 4,2 7,8 110

120 22,1 20,4 494 35,0 47,4 455 106 3121 58 458 0,01 0,01 913 50,2 3,8 7,6 120

130 22,7 21,0 405 38,0 45,9 449 87 3208 52 510 0,01 0,01 960 53,1 3,5 7,4 130

140 23,2 21,4 332 41,0 43,9 441 72 3280 47 557 0,01 0,01 998 55,8 3,2 7,1 140

150 23,7 21,8 272 44,0 41,4 431 58 3338 48 605 0,01 0,01 1036 55,8 2,9 6,9 150

189



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 3,7 3,1 3513 6,2 10,8 42 63 63 2 2 44 4,5 2,1 2,2 20

30 7,6 6,8 2929 9,1 18,9 103 574 637 28 30 6,10 5,92 133 22,6 3,4 4,4 30

40 10,8 9,8 2442 11,9 27,1 182 479 1116 30 60 7,90 4,34 242 24,8 4,6 6,1 40

50 13,4 12,2 2036 14,7 34,6 265 398 1514 36 96 8,30 3,13 361 26,6 5,3 7,2 50

60 15,5 14,1 1697 17,5 40,9 339 333 1847 43 139 7,40 2,18 478 29,1 5,7 8,0 60

70 17,1 15,7 1415 20,3 45,9 401 277 2124 51 190 6,20 1,55 591 32,1 5,7 8,4 70

80 18,5 17,0 1180 23,2 49,7 447 231 2355 56 246 4,60 1,03 692 35,5 5,6 8,7 80

90 19,7 18,1 983 25,9 52,0 476 193 2548 58 304 2,90 0,61 779 39,0 5,3 8,7 90

100 20,6 19,0 820 28,8 53,3 495 160 2708 61 365 1,90 0,38 860 42,4 5,0 8,6 100

110 21,4 19,8 684 31,6 53,7 505 134 2842 59 424 1,00 0,20 929 45,6 4,6 8,4 110

120 22,1 20,4 570 34,4 53,0 506 112 2954 56 480 0,10 0,02 986 48,7 4,2 8,2 120

130 22,7 21,0 475 37,2 51,6 503 93 3047 53 533 0,01 0,01 1037 51,4 3,9 8,0 130

140 23,2 21,4 396 40,0 49,8 498 77 3124 52 585 0,01 0,01 1083 54,0 3,6 7,7 140

150 23,7 21,8 330 42,8 47,5 492 65 3189 47 632 0,01 0,01 1124 54,0 3,3 7,5 150

190



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 3,7 3,1 3424 6,7 12,1 50 56 56 3 3 53 5,7 2,5 2,7 20

30 7,6 6,8 2903 9,6 20,9 120 512 568 29 32 7,00 5,83 152 21,1 4,0 5,1 30

40 10,8 9,8 2461 12,4 29,6 207 435 1003 33 65 8,70 4,20 272 23,9 5,2 6,8 40

50 13,4 12,2 2087 15,1 37,6 296 368 1371 40 105 8,90 3,01 401 26,2 5,9 8,0 50

60 15,5 14,1 1770 17,9 44,5 376 312 1683 47 152 8,00 2,13 528 28,8 6,3 8,8 60

70 17,1 15,7 1500 20,6 49,9 439 265 1948 54 206 6,30 1,44 645 31,9 6,3 9,2 70

80 18,5 17,0 1272 23,3 54,1 488 224 2172 60 266 4,90 1,00 754 35,3 6,1 9,4 80

90 19,7 18,1 1079 26,0 57,1 523 191 2363 61 327 3,50 0,67 850 38,5 5,8 9,4 90

100 20,6 19,0 915 28,6 58,8 545 161 2524 61 388 2,20 0,40 933 41,6 5,5 9,3 100

110 21,4 19,8 776 31,3 59,6 558 137 2661 61 449 1,30 0,23 1007 44,6 5,1 9,2 110

120 22,1 20,4 658 33,9 59,3 564 116 2777 58 507 0,60 0,11 1071 47,3 4,7 8,9 120

130 22,7 21,0 558 36,5 58,4 567 98 2875 52 559 0,30 0,05 1125 49,7 4,4 8,7 130

140 23,2 21,4 473 39,1 56,7 565 84 2959 52 611 0,01 0,01 1176 52,0 4,0 8,4 140

150 23,7 21,8 401 41,6 54,7 564 70 3029 46 657 0,01 0,01 1221 52,0 3,8 8,1 150

191



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 3,7 3,1 3336 7,2 13,6 61 49 49 3 3 64 4,7 3,0 3,2 20

30 7,6 6,8 2877 10,1 23,1 140 453 502 32 35 7,90 5,64 175 20,0 4,7 5,8 30

40 10,8 9,8 2481 12,9 32,4 236 390 892 37 72 9,60 4,07 307 23,5 5,9 7,7 40

50 13,4 12,2 2140 15,6 41,0 331 336 1228 45 117 9,50 2,87 448 26,1 6,6 9,0 50

60 15,5 14,1 1845 18,3 48,3 414 291 1519 52 169 8,30 2,00 583 29,0 6,9 9,7 60

70 17,1 15,7 1591 20,9 54,4 483 250 1769 57 226 6,90 1,43 709 31,9 6,9 10,1 70

80 18,5 17,0 1372 23,4 59,1 535 216 1985 63 289 5,20 0,97 824 35,1 6,7 10,3 80

90 19,7 18,1 1183 25,9 62,5 572 186 2171 63 352 3,70 0,65 925 38,1 6,4 10,3 90

100 20,6 19,0 1020 28,4 64,7 598 160 2331 65 417 2,60 0,43 1015 41,1 6,0 10,1 100

110 21,4 19,8 880 30,9 66,0 616 138 2469 60 477 1,80 0,29 1093 43,6 5,6 9,9 110

120 22,1 20,4 759 33,3 66,2 627 120 2589 57 534 1,10 0,18 1161 46,0 5,2 9,7 120

130 22,7 21,0 654 35,7 65,5 633 103 2692 53 587 0,60 0,09 1220 48,1 4,9 9,4 130

140 23,2 21,4 564 38,1 64,3 638 88 2780 49 636 0,50 0,08 1275 49,9 4,6 9,1 140

150 23,7 21,8 487 40,5 62,8 645 77 2857 41 677 0,70 0,11 1322 49,9 4,3 8,8 150

192


V. BONİTET Sıklık Derecesi:0,8 Üst Boy: 17 (15-19)

YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m

3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 0,7 0,3 6613 3,7 7,0 18 174 174 2 2 20 10,0 0,9 1,0 20

30 4,4 3,8 5062 5,8 13,3 51 1511 1685 18 20 3,30 6,47 71 28,2 1,7 2,4 30

40 7,5 6,7 3874 8,1 20,2 101 1156 2841 19 39 5,00 4,95 139 28,1 2,5 3,5 40

50 10,0 9,0 2965 10,7 26,7 160 885 3726 22 61 5,90 3,69 221 27,6 3,2 4,4 50

60 12,0 10,9 2270 13,5 32,4 221 677 4403 27 88 6,10 2,76 309 28,5 3,7 5,1 60

70 13,6 12,4 1737 16,4 36,7 271 519 4922 36 124 5,00 1,85 395 31,4 3,9 5,6 70

80 14,9 13,6 1330 19,5 39,8 308 397 5319 42 166 3,70 1,20 475 34,9 3,9 5,9 80

90 15,9 14,5 1018 22,7 41,4 330 303 5622 50 216 2,20 0,67 546 39,6 3,7 6,1 90

100 16,8 15,4 779 26,1 41,7 338 233 5855 52 268 0,80 0,24 606 44,2 3,4 6,1 100

110 17,5 16,0 597 29,6 41,2 338 178 6033 54 322 0,01 0,01 659 48,9 3,1 6,0 110

120 18,0 16,6 457 33,2 39,7 329 136 6169 51 373 0,01 0,01 702 53,1 2,7 5,8 120

130 18,5 17,0 350 37,0 37,6 317 104 6273 51 424 0,01 0,01 741 57,2 2,4 5,7 130

140 18,9 17,4 268 40,8 35,0 304 80 6353 42 466 0,01 0,01 769 60,6 2,2 5,5 140

150 19,3 17,7 205 44,6 32,1 289 61 6414 39 505 0,01 0,01 794 60,6 1,9 5,3 150

193



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m

3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 0,7 0,3 5879 4,1 7,8 23 138 138 2 2 24 8,3 1,1 1,2 20

30 4,4 3,8 4636 6,3 14,6 61 1214 1352 17 19 3,80 6,23 80 23,8 2,0 2,7 30

40 7,5 6,7 3656 8,7 21,8 117 957 2309 20 39 5,60 4,79 155 25,2 2,9 3,9 40

50 10,0 9,0 2883 11,3 28,7 181 754 3063 24 63 6,40 3,54 244 25,8 3,6 4,9 50

60 12,0 10,9 2274 13,9 34,8 245 596 3659 32 95 6,40 2,61 340 27,9 4,1 5,7 60

70 13,6 12,4 1793 16,8 39,5 297 469 4128 40 135 5,20 1,75 432 31,3 4,2 6,2 70

80 14,9 13,6 1414 19,7 43,0 336 370 4498 47 182 3,90 1,16 518 35,1 4,2 6,5 80

90 15,9 14,5 1115 22,7 45,1 359 292 4790 53 235 2,30 0,64 594 39,6 4,0 6,6 90

100 16,8 15,4 880 25,8 46,1 372 230 5020 54 289 1,30 0,35 660 43,8 3,7 6,6 100

110 17,5 16,0 694 29,0 45,9 373 182 5202 55 344 0,10 0,03 717 48,0 3,4 6,5 110

120 18,0 16,6 547 32,3 44,7 368 143 5345 52 396 0,01 0,01 764 51,8 3,1 6,4 120

130 18,5 17,0 432 35,6 43,1 361 113 5458 48 444 0,01 0,01 806 55,1 2,8 6,2 130

140 18,9 17,4 340 39,0 40,6 349 89 5547 44 488 0,01 0,01 838 58,2 2,5 6,0 140

150 19,3 17,7 269 42,6 38,3 343 70 5617 38 526 0,01 0,01 869 58,2 2,3 5,8 150

194



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m

3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 0,7 0,3 5226 4,6 8,7 28 107 107 1 1 30 3,3 1,4 1,5 20

30 4,4 3,8 4247 6,9 15,9 73 960 1067 17 18 4,50 6,16 92 19,6 2,4 3,1 30

40 7,5 6,7 3450 9,3 23,5 135 780 1847 22 40 6,20 4,59 175 22,9 3,4 4,4 40

50 10,0 9,0 2804 11,8 30,9 205 634 2481 29 69 7,00 3,41 274 25,2 4,1 5,5 50

60 12,0 10,9 2278 14,4 37,3 271 514 2995 37 106 6,60 2,44 377 28,1 4,5 6,3 60

70 13,6 12,4 1851 17,1 42,5 326 419 3414 45 151 5,50 1,69 476 31,7 4,7 6,8 70

80 14,9 13,6 1504 19,8 46,5 366 339 3753 51 202 4,00 1,09 569 35,5 4,6 7,1 80

90 15,9 14,5 1222 22,6 49,2 393 277 4030 55 257 2,70 0,69 650 39,5 4,4 7,2 90

100 16,8 15,4 993 25,5 50,7 407 224 4254 56 313 1,40 0,34 720 43,5 4,1 7,2 100

110 17,5 16,0 807 28,4 51,2 413 182 4436 56 369 0,60 0,15 782 47,2 3,8 7,1 110

120 18,0 16,6 656 31,4 50,7 414 148 4584 52 421 0,10 0,02 834 50,5 3,4 7,0 120

130 18,5 17,0 533 34,4 49,4 410 121 4705 46 467 0,01 0,01 877 53,2 3,2 6,7 130

140 18,9 17,4 433 37,4 47,5 406 97 4802 42 509 0,01 0,01 915 55,6 2,9 6,5 140

150 19,3 17,7 352 40,5 45,3 402 80 4882 34 543 0,01 0,01 946 55,6 2,7 6,3 150

195



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m

3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 0,7 0,3 4646 5,2 9,7 36 82 82 1 1 37 2,7 1,8 1,9 20

30 4,4 3,8 3890 7,5 17,4 88 743 825 18 19 5,20 5,91 107 17,8 2,9 3,6 30

40 7,5 6,7 3256 10,0 25,4 157 622 1447 25 44 6,90 4,39 201 21,9 3,9 5,0 40

50 10,0 9,0 2726 12,4 33,1 231 521 1968 35 79 7,40 3,20 310 25,5 4,6 6,2 50

60 12,0 10,9 2282 14,9 40,0 300 436 2404 43 122 6,90 2,30 421 29,0 5,0 7,0 60

70 13,6 12,4 1910 17,5 45,7 356 366 2770 51 173 5,60 1,57 529 32,7 5,1 7,6 70

80 14,9 13,6 1599 20,0 50,3 399 305 3075 56 229 4,30 1,08 628 36,5 5,0 7,9 80

90 15,9 14,5 1339 22,6 53,7 429 256 3331 59 288 3,00 0,70 717 40,2 4,8 8,0 90

100 16,8 15,4 1121 25,2 56,0 447 214 3545 58 346 1,80 0,40 793 43,6 4,5 7,9 100

110 17,5 16,0 938 27,8 57,0 457 179 3724 54 400 1,00 0,22 857 46,7 4,2 7,8 110

120 18,0 16,6 786 30,5 57,4 464 150 3874 50 450 0,70 0,15 914 49,2 3,9 7,6 120

130 18,5 17,0 658 33,1 56,8 467 126 4000 45 495 0,30 0,06 963 51,4 3,6 7,4 130

140 18,9 17,4 551 35,8 55,6 470 105 4105 38 533 0,30 0,06 1004 53,1 3,4 7,2 140

150 19,3 17,7 461 38,5 53,7 473 88 4193 32 565 0,30 0,06 1038 53,1 3,2 6,9 150

196



YAŞ


HACIM ARTIMI


HACIM ARTIMI

YAŞ

Üst

boy

(m

)

Ort

aboy

(m)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ort

açap

(c

m)

Göğ

üs

Yü

zeyi

(m2

)

Göv

de

Hac

mı

(m3

)

Ağa

ç S

ayıs

ı

Ağa

ç S

ayıs

ı To

plam

ı

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Hac

ım

Topl

amı

(m

3 )

m3 %

Göv

de

Hac

mı

(m3 )

Ara

H

asıla

t %

'si

Asl

i M

eşce

re

(m

3 ) G

enel

V

erim

(m

3 )

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

20 0,7 0,3 4131 5,8 11,0 46 61 61 2 2 47 4,3 2,3 2,4 20

30 4,4 3,8 3563 8,3 19,1 106 559 620 20 22 6,00 5,66 128 17,2 3,5 4,3 30

40 7,5 6,7 3073 10,7 27,5 182 483 1103 31 53 7,60 4,18 235 22,6 4,5 5,9 40

50 10,0 9,0 2650 13,1 35,5 260 416 1519 41 94 7,80 3,00 354 26,6 5,2 7,1 50

60 12,0 10,9 2286 15,4 42,8 331 359 1878 51 145 7,10 2,15 476 30,5 5,5 7,9 60

70 13,6 12,4 1972 17,8 49,2 390 310 2188 58 203 5,90 1,51 593 34,2 5,6 8,5 70

80 14,9 13,6 1701 20,2 54,5 436 267 2455 61 264 4,60 1,06 700 37,7 5,4 8,7 80

90 15,9 14,5 1467 22,6 58,7 468 230 2685 60 324 3,20 0,68 793 40,9 5,2 8,8 90

100 16,8 15,4 1265 24,9 61,7 491 199 2884 60 384 2,30 0,47 875 43,9 4,9 8,7 100

110 17,5 16,0 1092 27,3 64,0 510 171 3055 56 440 1,90 0,37 950 46,3 4,6 8,6 110

120 18,0 16,6 941 29,6 64,8 519 148 3203 47 487 0,90 0,17 1006 48,4 4,3 8,4 120

130 18,5 17,0 812 32,0 65,2 531 127 3330 42 529 1,20 0,23 1060 49,9 4,1 8,2 130

140 18,9 17,4 701 34,4 65,0 545 110 3440 33 562 1,40 0,26 1107 50,8 3,9 7,9 140

150 19,3 17,7 604 36,6 63,7 556 95 3535 25 587 1,10 0,20 1144 50,8 3,7 7,6 150

197

Ek 5: Batı Karadeniz Yöresi Sarıçam Meşcereleri Hasılat Tablosu Programı Akış Diyagramı

BAŞLA

BOD,SD,t

t=10 to m

N, 푑, s Değerlerini

Hesapla

Aday Sıklık Eğrisi

Altındaki Alanı

hesapla

Sıklık Eğrisini Bul

Çapları Hesapla

Çap Artımlarını Bul

Bir Yıl Sonraki

Çapları Bul

Çaplara Karşı Gelen

Boyları Bul

Ağaçların Çap ve Boylarına

Karşı Gelen Hacımları Bul

A B

198

Artımla Elde Edilen Çaplardan Asli

Meşcere Hacımlarını Hesapla

Asli Meşcere Hacımlarını Hesapla

Meşcerenin Gerçek, Cari ve Ortalama Artımlarını,

Yüzdelerini, Ayrılacak ve Ayrılan Ağaç Sayıları ve

Hacımlarını, dg, hg, hüst,G, Genel Hacım Verimini, Ayrılan

Hacım Yüzdesini Hesapla

Hesapladıklarını Yaz

Meşcere

Değerlerini

Hesaplamak

Üzere Başa Dön

SON

A

B

199

ÖZGEÇMİŞ

1978 yılında Çorum’da doğdu. İlkokulu Çankırı’da bitirdikten sonra orta okulu ve liseyi Kastamonu Göl Anadolu Öğretmen Lisesi’nde bitirdi. 1997 yılında Ankara Üniversitesi Çankırı Orman Fakültesi’ne girdi ve 2001 yılında mezun oldu. Aynı yıl Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bartın Orman Fakültesi Anabilim Dalı Orman Ekonomisi programında yüksek lisansa başladı ve 2004 yılında Orman Yüksek mühendis ünvanı aldı. 2002 Ekim’de Ankara Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Hasılatı ve Biyometri Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi oldu. Doktora yapmak amacıyla 2004 yılında 35. madde kapsamında İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi’ne görevlendirildi. İngilizce bilen ŞENYURT evli ve iki kız çocuğu babasıdır.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ · DOKTORA TEZİ İSTANBUL...

Documents

Transcript of İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ · DOKTORA TEZİ İSTANBUL...