SRPSKO LEKARSKO DRUŠTVO - SEKCIJA URGENTNE …urgentnamedicina.sld.org.rs/dotAsset/57009.pdf ·...

ABC

Sekcija urgentne medicine Srpskog lekarskog društvaAdresa: Džordža Vašingtona 19, 11000 BeogradWeb: www.urgentnamedicina.orgE-mail: [email protected]

SRPSKO LEKARSKO DRUŠTVO - SEKCIJA URGENTNE MEDICINE

Vol.

XV, g

odin

a 20

15,b

roj 3

Obaveštenje za čitaoce/ Notice to readers.

In ABC Journal of Emergency Medicine 2/2015, in the textENHANCING FIRST RESPONDER CBRN CAPABILITIESby Dr. Agneta Plamboeck, Dr. Dzenan Sahovic, Johanna K. Bazarschi,there was a print error on page 62.The equation for calculation of radiation strength should have read

A= Activity of a point source(Bq)Ḋ=Dose rate (Sv/h)d=distance to source (m)⎾=Gamma Ray Dose constant (Sv h-1 m2Bq-1)ABC editors board would like to apologize to the authors and readers alike._______

U ABC časopisu urgentne medicine 2/2015 u objavljenom tekstuENHANCING FIRST RESPONDER CBRN CAPABILITIESautora Dr. Agneta H. Plamboeck, Dr. Dzenan Sahovic, Johanna K. Bazarschiprilikom štampanja načinjena je greška u objavljenoj formuli na strani 62.Ovom prilikom objavljujemo ispravnu formulu koja glasi:

A= Activity of a point source(Bq)Ḋ=Dose rate (Sv/h)d=distance to source (m)⎾=Gamma Ray Dose constant (Sv h-1 m2Bq-1)Glavni urednik i Uređivački odbor časopisa se izvinjavaju autorima teksta i čitaocimačasopisa zbog greške koja je napravljena______

CIP - Каталогизација у публикацијиНародна библиотека Србије, Београд

61

ABC : časopis urgentne medicine = journalof Emergency Medicine / glavni i odgovorniurednik Siniša Saravolac. - God. 1, br. 1(2001)- . - Beograd : Srpsko lekarskodruštvo. Sekcija urgentne medicine, 2001-(Knjaževac : Spasa). - 30 cm

ISSN 1451-1053 = ABC. Časopis urgentnemedicineCOBISS.SR-ID 105333260

3IMPRESSUMABC časopis urgentne medicine, vol. XV, godina 2015, broj 3

ABC – ČASOPIS URGENTNE MEDICINEVolumen XV, ISSN 1451-1053, broj 3/2015

Glavni i odgovorni urednikprim. mr sci. med. dr Siniša SaravolacPomoćnik glavnog i odgovornog urednikaprim. dr Bogdan Nikolić

Uređivački odbormr sci. med. dr Božana Dragišić-Dokmanovićprim. dr sci. med. Dragan Milojevićdr Zagorka Rakonjacdr Zoran Milanovdr Snežana Holcer Vukelićprim. dr Snežana Petrovićdr Dejan Veličkovićdr Mihaela Budimskidr Saša Ignjatijević

Međunarodni Naučni odborprof. dr Leon Drobnik, Poljskadr Gobl Gabor, Mađarskadr Bela Burany, Mađarska prof. dr Viktor Švigelj, Slovenijadr sci. med. Dragan Kovač, BiHdr Biljana Kostović, KanadaNAUČNI ODBOR

Predsednikprof. dr Svetolik AvramovČlanoviprof. dr Branko Đurovićprof. dr Velibor Vasovićprof. dr Miodrag Veličkovićprof. dr Ana Šijačkiprof. dr Milorad Mitkovićprof. dr Jasna Jović-Stošićprof. dr Ivana Stankovićdoc. dr Svetlana Apostolovićprof. dr Zorana Vasiljevićprof. dr Jasna Jevđić

prof. dr Gordana Panićprof. dr Aleksandar Pavlovićprof. dr Miroslava Pjevićprim. dr Kornelija Jakšić- Horvatprim. mr sci. med. dr Siniša Saravolacprim. dr sci. med. Branka Radojčićprim. dr sci. med. dr Slađana Anđelićprim. dr sci. med. Vladimir Gajićprim. dr sci. med. Dragan Milojević

Vlasnik i izdavačSekcija urgentne medicineSrpskog lekarskog društvaDžordža Vašingtona 19, BeogradPrelom tekstadr Miljan Jović

ŠtampaSPASA, Knjaževac

Tiraž300 primeraka

4IMPRESSUM

ABC časopis urgentne medicine, vol. XV, godina 2015, broj 3

[email protected]

ABC – JOURNAL OF EMERGENCY MEDICINEVolume XV, ISSN 1451-1053, No 3/2015

Editor-in-ChiefSiniša Saravolac, MD, MSc, primariusAssociate EditorsBogdan Nikolić, MD, primariusEditorial BoardBožana Dragišić-Dokmanović, MD, MScDragan Milojević, MD, PhDZagorka Rakonjac, MDZoran Milanov, MD

Snežana Petrović, MD, primariusDejan Veličković, MDMihaela Budimski, MDSaša Ignjatijević, MDSnežana Holcer Vukelić, MDInternational Scientific Boardprof. Leon Drobnik, MD, PolandGobl Gabor, MD, HungaryBela Burany, MD, Hungary prof. Viktor Švigelj, MD, SloveniaDragan Kovač, MD, PhD, BHBiljana Kostović, MD, Canada

Scientific BoardPresident: prof. Svetolik Avramov, MD

Membersprof. Branko Đurović, MDprof. Velibor Vasović, MDprof. Miodrag Veličković, MDprof. Ana Šijački, MDprof. Milorad Mitković, MDprof. Jasna Jović-Stošić, MDprof. Ivana Stanković, MDassoc.prof. Svetlana Apostolović, MDprof. Zorana Vasiljević, MDprof. Jasna Jevđić, MD

prof. Gordana Panić, MDprof. Aleksandar Pavlović, MDprof. Miroslava Pjević, MDKornelija Jakšić-Horvat, MD, primariusBranka Radojčić, MD, PhD, primariusSiniša Saravolac, MD, MSc, primariusSlađana Anđelić, MD, PhD, primariusVladimir Gajić, MD, PhD, primariusDragan Milojević MD, PhD, primarius

Owner and EditorSerbian Medical SocietySection of Emergency MedicineDžordža Vašingtona 1911000 BelgradeLayout and PrepressMiljan Jović,MD

Printed bySPASA,KnjaževacNumber of copies: 300

5SADRŽAJABC časopis urgentne medicine, vol. XV, godina 2015, broj 3

[email protected]

ORIGINALNI RADOVIVladimir Davidović, Vladimir Veselinov,,NEMA” UZNAPREDOVANA AKUTNA ISHEMIJA RUKE - PRIKAZ SLUČAJA ………..…….

Vladimir Veselinov, Vladimir DavidovićNEPREPOZNAT SINDROM GORNJE ŠUPLJE VENE - PRIKAZ SLUČAJA …………………….

Bojana UzelacZNAČAJ IZRADE ELEKTROKARDIOGRAMA U PREHOSPITALNIM USLOVIMA –PRIKAZ SLUČAJA ...............................................................................................................................

Miroslav Mitrović, Snežana Holcer VukelićADRENALIN, DA LI GA DAJEMO PO PROTOKOLU ZA KPR U ZAVISNOSTIOD TRAJANJA KPR-a? ………………………………………………………………………………………….….

EVROPSKI PROJEKATKornelija JakšićHorvat , Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Zlatko FišerEURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICAREZULTATI ISTRAŽIVANJA VOJVODINA-SRBIJA OKTOBAR 2014. GODINE ...................

Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Nikola Gavrilović ,Kornelija Jakšić HorvatEURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICAIZNENADNI SRČANI ZASTOJ – ŠESTOMESEČNO PRAĆENJE ………………………………………

Ranko Majkić, Milena Momirović Stojković, Kornelija Jakšić HorvatEURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICA ANALIZAOSVEDOČENIH IZVANBOLNIČKIH SRČANIH ZASTOJA ...........................................................Nikola Gavrilović, Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Kornelija Jakšić Horvat

EURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICAREZULTATI ISTRAŽIVANJA SUBOTICA – SRBIJA OKTOBAR 2014. GODINA ………...……

Snežana Holcer Vukelić, Miroslav Mitrović, Ivan PešićEURECA SERBIA ONE 2014 – ISTRAŽIVAČKI CENTAR SOMBOR - REZULTATIISTRAŽIVANJA OKTOBAR - DECEMBAR 2014. GODINE I PRIKAZ NA GODIŠNJEMNIVOU ....................................................................................................................................................

Miroslav Mitrović, Snežana Holcer Vukelić, Ivan PešićEURECA SERBIA ONE 2014 – ISTRAŽIVAČKI CENTAR SOMBOR - REZULTATIISTRAŽIVANJA OKTOBAR 2014. GODINE I UPOREDNA ANALIZA CENTRAU ODNOSU NA REZULTATE NA NIVOU REPUBLIKE SRBIJE ..................................................

UPUTSTVO SARADNICIMA....................................................................................................................

8

14

21

27

37

45

50

56

60

65

70

6CONTENTS


[email protected]

ORIGINAL PAPERSVladimir Davidović, Vladimir VeselinovMASKED IRREVERSIBLE ACUTE ISHEMIA OF THE HAND- CASE REPORT …….…………..

Vladimir Veselinov, Vladimir DavidovićUNRECOGNIZED SUPERIOR VENA CAVA SYNDROME – CASE REPORT .............................

Bojana UzelacTHE IMPORTANCE OF PERFORMING PREHOSPITAL ELECTROCARDIOGRAM –CASE REPORT …………………………………………………………………………………………….…………….

Miroslav Mitrović, Snežana Holcer VukelićADRENALINE, WHETHER IS IT GIVEN ACCORDING TO THE CPRRECOMMENDATIONS, DEPENDING ON THE CPR DURATION LENGTH? ……………………

EUROPEAN PROJECTKornelija JakšićHorvat , Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Zlatko FišerEURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER VOJVODINARESULTS OF THE RESEARCH VOJVODINA – SERBIA OCTOBER 2014. ………..…………….

Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Nikola Gavrilović ,Kornelija Jakšić HorvatEURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SUBOTICASUDDEN CARDIAC ARREST – SIX MONTH FOLLOW UP ………………………..………………….

Ranko Majkić, Milena Momirović Stojković, Kornelija Jakšić HorvatEURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SUBOTICAWITNESSED OUT-OF-HOSPITAL CARDIAC ARREST ANALYSIS …………………………………

Nikola Gavrilović, Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Kornelija Jakšić Horvat

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER VOJVODINARESULTS OF THE RESEARCH VOJVODINA – SERBIA OCTOBER 2014. ………………………

Snežana Holcer Vukelić, Miroslav Mitrović, Ivan PešićEURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SOMBORRESEARCH RESULTS OCTOBER – DECEMBER 2014. AND ANUAL REVIEW .....................

Miroslav Mitrović, Snežana Holcer Vukelić, Ivan PešićEURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SOMBORRESEARCH RESULTS FOR OCTOBER 2014. AND COMPARATIVE ANALYSISWITH RESULTS FOR REPUBLIC OF SERBIA …………………………………………………………….

INSTRUCTION FOR AUTHORS...................................................................................................................

8

14

21

27

37

45

50

56

60

65

73

... jer životzaslužujeJoš jednušansu

Izvedeno iz materijala odobrenog od strane ALIMS-a.Broj rešenja: 515-00-00719-2012-3-005 od 9.10.2012.Lek se izdaje samo uz lekarski recept.Samo za stručnu javnost.Detaljne informacije dostupne na zahtev.

Broj dozvole za Brilique 56x90mg: 515-01-1105-11-001; od 08.05.2012.

739.

016,

011

Apr

il 20

15.

Predstavništvo AstraZeneca UK Ltd.Bul. Vojvode Mišića 1511000 Beograd, Srbija

T: +381 11 3336 900F: +381 11 3690 083

8ORIGINALNI RAD/ORIGINAL PAPERS


[email protected]

UDK BROJEVI: 617.572-005.4-089.873 ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.8-13ID BROJ: COBISS.SR-ID 218636300,,NEMA” UZNAPREDOVANA AKUTNA ISHEMIJA RUKE - PRIKAZ SLUČAJA

MASKED IRREVERSIBLE ACUTE ISHEMIA OF THE HAND- CASE REPORT

Vladimir Davidović, Vladimir VeselinovOPŠTA BOLNICA KIKINDASažetak: Uvod: Akutna ishemija je patološko stanje koje podrazumeva nagli prekid dotoka arterijske krviu određenu regiju, uzrokovan začepljenjem krvnog suda trombom ili embolusom. Nakon postavljanjadijagnoze akutne ishemije potrebno je odrediti kom stepenu ona pripada jer će od toga zavisiti načinlečenja.Cilj rada: Prikazati pacijenta sa asimptomatskom, uznapredovalom, akutnom, ireverzibilnom ishemijomruke maskiranom opioidnim analgeticima i dijabetesnom neuropatijom.Prikaz slučaja: Osoba muškog pola, starosti 72 godine, primljen na hirurško odeljenje zbog akutne,uznapredovale, ireverzibilne ishemije desne ruke. Doppler-sonografski verifikovana tromboza brahijalnearterije. Radi se o pacijentu koji je višegodišnji dijabetičar sa dokazanom neuropatijom i pre 7 mesecioperisanom zbog adenokarcinoma glave pankreasa kada je urađena cefalična duodenopankreatektomijapo Whipple-u sa gastrointestinalnom rekonstrukcijom po Roux-u, a potom lečenom hemioterapijom poprotokolu 5-fluorouracil/leukovorin. Za terapiju kancerskog bola pacijent je trenutno koristiotransdermalno fentanil 100 g/h i peroralno morfin 30mg/6h. Nakon kraće preoperativne pripremepacijent je hitno operisan u opštoj endotrahealnoj anesteziji kada je učinjena amputacija na nivou desnenadlaktice sa zbrinjavanjem trombozirane brahijalne arterije i ostalih magistralnih neurovaskularnihelemanata. Postoperativno je lečen parenteralnom antikoagulantnom terapijom i otpušten je kući osmogpostoperativnog dana.Zaključak: Uznapredovala ireverzibilna ishemija ekstremiteta (III stepen po Rutherfordu) se leči hitnomamputacijom i to iz vitalnih indikacija. Odlaganje ove procedure može dovesti do akutne bubrežneinsuficijencije sa naglim pogoršanjem opšteg stanja pacijenta i nastupanja letalnog ishoda.Ključne reči: akutna ishemija, dijabetesna neuropatija, opioidni analgetici, amputacija

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCEVladimir DavidovićOpšta bolnica Kikinda, KikindaTelefon: 063/170 51 49, E-pošta: [email protected]

9ORIGINALNI RAD/ORIGINAL PAPERSABC časopis urgentne medicine, vol. XV, godina 2015, broj 3

[email protected]

UVODAkutna ishemija (Acute Ischemia, AI) ili akutnaarterijska insuficijencija je patološko stanje kojepodrazumeva nagli prekid dotoka arterijske krviu određenu regiju, uzrokovan začepljenjemkrvnog suda trombom ili embolusom [1].Najčešća lokalizacija AI je na ekstremitetima(Acute Limb Ischemia, ALI), ali može bitilokalizovana i na bilo kojoj drugoj arterijskojmreži (koronarnoj, cerebralnoj, visceralnoj).Etiološki činioci koji dovode do ALI su embolija,akutna tromboza, disekcija aneurizme, ređepovreda, flebotromboza, posebna stanja (tzv.paradoksalna embolija), mada može biti inepoznate etiolgije [1,2]. Akutna tromboza(venska ili arterijska) udružena sa malignitetomje u literaturi poznata kao Truso-ov sindrom(Trousseau's syndrome). Više studija je pokazaloda se ALI najčešće javlja kod adenokarcinomapankreasa, pluća i dojke [3]. Klinički sindromALI prate nagli simptomi ishemije i ovo stanjezahteva hitno dijagnostikovanje i urgentnolečenje [2]. Nakon postavljanja dijagnoze ALIpotrebno je odrediti kom stepenu ona pripadajer će od toga zavisiti način lečenja. U literaturi jenajzastupljenija klasifikacija po Rutherfordu [4].Ukoliko se lečenje ne započne u prvih 4-6hnastaju ireverzibilne promene, prvenstvenonervnog i mišićnog tkiva, a onda su stopeamputacije i mortaliteta visoke [2].CILJ RADAPrikazati pacijenta sa asimptomatskom,uznapredovalom, akutnom, ireverzibilnomishemijom ruke maskiranom opioidnimanalgeticima i dijabetesnom neuropatijom.PRIKAZ SLUČAJAOsoba muškog pola, starosti 72 godine, upućenkao hitan slučaj vaskularnom hirurgu zboggangrene desne ruke. Anamnestički poslednjih7-8 dana primetio slabost desne ruke, uz manjebolove koji nisu zahtevali dodatnu upotrebuanalgetika, a poslednja 4-5 dana ruka počela dacrni i da se „suši“. Na prijemu prisutna suvagangrena desne šake i većeg dela podlaktice saprisustvom buloznih promena ispunjenihhemoragičnim sekretom (slike 1a i 1b).

Slika 1a. Uznapredovala ishemija (gangrena)desne ruke

Slika 1b. Uznapredovala ishemija (gangrena)desne rukeDoppler-sonografski verifikovana trombozabrahijalne arterije. Radi se o pacijentu koji jedijabetičar unazad oko 25 godina, poslednjih 8godina na insulinskoj terapiji saelektromioneurografski dokazanomdijabetesnom neuropatijom i pre 7 mesecioperisanom zbog adenokarcinoma glavepankreasa kada je urađena cefaličnaduodenopankreatektomija po Whipple-u sagastrointestinalnom rekonstrukcijom po Roux-u,a potom lečenom hemioterapijom po protokolu5-fluorouracil/leukovorin. Za terapijukancerskog bola pacijent je trenutno koristiotransdermalno fentanil 100 g/h i peroralnomorfin 30mg/6h. Od komorbiditeta prisutne joši hipertenzija, kardiomiopatija i sekundarnaanemija. U laboratorijskim analizama na prijemuprisutne anemija, hipoglikemija, hiponatrijemijai blaga hipoksemija (tabela 1).



[email protected]

Test Rezultat Opseg normale Jedinica mereLeukociti 9,1 4,0-10,0 10^9/uLEritrociti 2,8 4,1-5,9 10^12/uLHemoglobin 97 140-180 g/LHematokrit 29 42-52 %Trombociti 203 140-400 10^9/LGlukoza 3,08 4,10-6,40 mmol/LUrea 5,7 3,0-9,2 mmol/LKreatinin 87 64-111 mmol/LBilirubin (ukupni) 17,3 3,4-20,5 umol/LAST (GOT) 19 5-34 IU/LALT (GPT) 16 0-40 IU/LAlkalna fosfataza 58 40-129 IU/LKalijum 4,6 3,5-5,1 mmol/LNatrijum 131 136-145 mmol/LHloridi 103 98-107 mmol/LpH 7,44 7,35-7,45pCO2 35 35-48 mmHgpO2 69 71-104 mmHgsO2 94 95-98 %HCO3 23 22-26 mmol/LABE 0 -2- 2 mmol/LTabela 1. Laboratorijske vrednostiNakon kraće preoperativne pripreme pacijent jehitno operisan u opštoj endotrahealnojanesteziji kada je učinjena amputacija na nivoudesne nadlaktice sa zbrinjavanjem tromboziranebrahijalne arterije i ostalih magistralnihneurovaskularnih elemanata (slike 2a i2b).

Slika 2a. Nadlakatna amputacija desne ruke (lat.Amputatio transhumeralis dex.)

Tokom hospitalizacije je lečenniskomolekularnim heparinom i počev od trećegpostoperativnog dana sinhrono preveden naoralnu antikoagulantnu terapiju uz redovnokontrolisanje koagulacionog statusa (INR).Postoperativni tok je protekao uredno, dren jeizvađen četvrtog, a otpušten kući osmogpostoperativnog dana. Vrednost INR-a naotpustu 2,27.

Slika 2b. Nadlakatna amputacija desne ruke (lat.Amputatio transhumeralis dex.)


[email protected]

DISKUSIJAEmbolija ili akutna tromboza su najčešćapatološka stanja koja dovode do AI [1,2]. Cupka isaradnici su opisali 30 pacijenata (12muškaraca, 18 žena) sa akutnom arterijskomokluzijom na gornjim ekstremitetima u perioduod 1992.-2001.godine. Kod 27 pacijenata (90%)se kao uzrok AI navodi embolija, a kod 3pacijenta (10%) akutna arterijska tromboza. Kaonajčešću lokalizaciju okluzije oni navodebrahijalnu arteriju (63%). Rana dijagnoza iadekvatan tretman dovode do spašavanjaekstremiteta u 80-100% pacijenata [5].Klinička slika AI je obično dramatična, dešava seiznenada i brzo se razvija [2]. U kliničkoj slicipostoje osećaj hladnoće, bledilo, utrnulost, bol,gubitak senzibiliteta i paraliza [1]. Uanglosaksonskoj literaturi klinička slika seskraćeno opisuje kao znak “five P” (“pet pe”),odnosno “six P“ (“šest pe”): Pain- bol; Pallor-bledilo; Paresthesia- gubitak osetljivosti;Paralysis- paraliza; Pulselessness- gubitak pulsai Poikilothermia- lokalna hladnoća [1,2]Dijagnoza AI se najčešće postavlja na osnovuanamneze i kliničke slike. Od dopunskihdijagnostičkih metoda, najčešće se koristedoppler-sonografija i angiografija [1,2].Nakon postavljanja dijagnoze AI potrebno jeodrediti i kom stepenu ona pripada, jer će odtoga zavisiti i način lečenja. U literaturi jenajzastupljenija klasifikacija po Rutherfordukoja podrazumeva tri stadijuma ishemijeekstremiteta:I stadijum- ekstremitet je vijabilan i ostaje takavbez hirurške intervencije. Retko se javlja, uslučajevima akutne tromboze kada postoji dobrorazvijena kolateralna arterijska mreža. Često jedovoljna primena medikamentozne terapije(analgetici, antikoagulansi, kasnijeantiagregansi).II stadijum- ekstremitet je ugrožen i neophodnaje hirurška revaskularizacija u cilju njegovogspašavanja. Ovaj stadijum je najčešći u kliničkojpraksi. Hirurška intervencija je indikovanatokom prvih 4-6h (tzv. “zlatni period”). Ponovnouspostavljanje cirkulacije u ovom periodu,garantuje potpuno očuvanje funkcijeekstremiteta. Intervencije nakon ovog periodaostavljaju manje ili veće posledice u zavisnostiod dužine trajanja ishemije.III stadijum- ekstremitet je pretrpeoireverzibilnu ishemiju (gangrena) i njegovospašavanje nije moguće. Ovaj stepen se lečiamputacionom procedurom [4].

Patogeneza tromboze kod pacijenata koji bolujuod karcinoma je kompleksna i multifaktorijalnatj. više etioloških činilaca učestvuje u ovomprocesu. Ključni faktor je oslobađanjeprokoagulanata, kao što su tkivni faktor (TF) ikancer-prokoagulant (CP), koji aktiviraju faktorkoagulacije-X i time započinje proceskoagulacije. TF je “uspavan” u živim ćelijama, iaktivira se prilikom ćelijske apoptoze kojuiniciraju hemoterapijski agensi, hormonskipreparati, zračenje i hematopoetski faktori rasta,kao i kada postoji brza proliferacija tumorskihćelija [6,7]. Del Conde i saradnici su kodpacijenta starosti 55 godina obolelom odkarcinoma pluća koji je razvio tešku formuTruso-ovog sindroma odredili koncentraciju TFu plazmi. Poređenja radi, ona je 41 put bila viša uodnosu na koncentraciju TF kod 16 zdravihdobrovoljaca [8]. Pacijenti sa malignitetomimaju povećan nivo cirkulišućih inflamatornihcitokina koji dovode do poremećaja funkcijeendotela. Takođe, ovi pacijenti imaju povećannivo faktora koagulacije (fibrinogen, faktori V,VII, IX i XII), povećan broj trombocita, smanjenufibrinolitičku aktivnost, smanjen nivo proteina Ci S i povišen nivo antifosfolipidnih antitela [6,7].Neki hemoterapijski agensi kao i hormonskilekovi mogu dovesti do nastanka tromboze.Direktan pritisak tumora na krvni sud takođemože imati ulogu u procesu nastanka tromboze[6]. Kod pacijenata sa malignitetom znatno ječešća incidencija venske u odnosu na arterijskutrombozu [9].Tsang i saradnici su objavili rezulatate svojestudije, u kojoj su analizirali 16 pacijenata samalignitetom kod kojih je došlo do ALI. Svipacijenti su podvrgnuti hirurškojtromboembolektomiji. Intrahospitalni mortalitetje bio 12%, a spašavanje ekstremitetaposmatrano na period od četiri godine je iznosio63% [10]. Morris-Stiff i Lewis su objavilirezultate svoje studije u kojoj su poredili efekatrevaskularizacije kod 14 pacijenata obolelih odkarcinoma sa ALI i 102 pacijenata sa ALI kojinisu imali karcinom. Mortalitet u prvih mesecdana u grupi pacijenata sa karcinomom je bio50%, a u grupi pacijenata bez karcinoma 30%(p=0,03). Po njima, revaskularizacionaprocedura nije preporučljiva kod pacijenataobolelih od maligne bolesti kod kojih nastaneALI [11]. Javid i saradnici su od 20 pacijenata samalignitetom i nastalom ALI, njih 12 tretiralikonzervativno, a 8 tretirali hirurški(tromboembolektomija ili bypass). Ni jedan odpokušaja revaskularizacije nije uspeo, pa je



[email protected]

stopa amputacija bila visoka. Stopapreživljavanja je bila niska, 30% u prvih trimeseca, odnosno 17% u prvih godinu dana [12].Silverberg i saradnici su u svojoj retrospektivnojstudiji poredili ishod u lečenju ALI kodpacijenata sa malignitetom i kod pacijenata bezmaligniteta. U trogodišnjem periodu (2009.-2012.) od 147 pacijenata lečenih od ALI (122 nadonjim i 25 na gornjim ekstremitetima), njih 24(16%) je imalo malignitet. Srednji periodpraćenja je u grupi pacijenata sa malignitetomiznosio 9,8 meseci, a u kontrolnoj grupi 13,4meseci. Stopa perioperativnog mortaliteta je bilaslična u obe grupe (20% vs 16%, NS). Stopaspašavanja ekstremiteta posmatrano kroz 30meseci je bila slična u obe grupe (95% vs 89%,NS). Dugoročna stopa preživljavanja je statističkiznačajno kraća u grupi pacijenata samalignitetom (45% vs 77%, p0,05). Uzaključku, navode da je agresivan tretmanopravdan u lečenju ALI kod pacijenata obolelihod malignih bolesti [13]. Schattner i sardnicu suu retrospektivnoj studiji analizirali prevalenciju ikarakteristike arterijske tromboembolije kodpacijenata obolelih od adenokarcinomapankreasa. Od 311 pacijenata uključenih u ovustudiju, kod 2 (0,65%) je identifikovana akutnaarterijska tromboembolija. Oba pacijenta suimala proširenu metastatsku bolest u trenutkudijagnoze akutne arterijske tromboembolije.Kod jednog pacijenta je dijagnostikovana akutnaokluzija ilijačne i femoralne arterije, bezidentifikovanog izvora embolusa, a kod drugogakutni infarkt creva zbog akutne okluzijemezenterijalne arterije udružen sanebakterijskim trombotskim endokarditisom(NBTE) mitralnog zalistka. Kod oba pacijenta jelaboratorijski potvrđena diseminovanaintravaskularna koagulacija (DIK), i obapacijenta su podlegla bolesti u veoma kratkomvremenu. Kao zaključak oni navode da je akutnaarterijska okluzija kod pacijenata obolelih odkarcinoma pankreasa redak preterminalnidogađaj koja može biti uzkovana kardiogenimembolusom zbog NBTE ili zbog tromboze in situ[14]. ZAKLJUČAKUznapredovala ireverzibilna ishemijaekstremiteta (III stepen po Rutherfordu) se leči

hitnom amputacijom i to iz vitalnih indikacija.Toksične materije iz ishemičnog tkivaekstremiteta dovode do metaboličke acidoze,hipekalijemije, plućne slabosti, smanjenjekoronarne perfuzije i blokade bubregamioglobinskim cilindrima.Odlaganje ove procedure može dovesti doakutne bubrežne insuficijencije sa naglimpogoršanjem opšteg stanja pacijenta inastupanja letalnog ishoda.LITERATURA1. Maksimović Ž,urednik. Osnovi vaskularne hirurgije iangiologije. Beograd, Medicinski fakultet: CIBID;2004.2. Kostić D, Maksimović Ž, Cvetković S, Marković M, Ilić N,Končar I. Akutna ishemija ekstremiteta. TimočkiMedicinski Glasnik. 2009;39(1): 10-4.3. Rigdon EE. Trousseau's syndrome and acute arterialthrombosis. Cardiovasc Surg. 2000;8(3):214-8.4. Rutheford RB. Vascular surgery. 5th Ed. Philadelphia:WBSaunders;2000.5. Cupka I, Bruncák P, Pelc J, Berek P, Kovács V.Acute arterial occlusions of the upper extremities-clinical data. Rozhl Chir. 2003;82(3):157-60.6. Sanon S, Lenihan DJ, Mouhayar E. Peripheral arterialischemic events in cancer patients. VascMed 2011;16:119–30.7. Kwaan H.C., Parmar S, Wang J. Pathogenesis of increasedrisk of thrombosis in cancer. Semin Thromb Hemost.2003;29(3):283-90.8. Del Conde I, Bharwani LD, Dietzen DJ, Pendurthi U,Thiagarajan P, López JA. Microvesicle-associated tissuefactor and Trousseau's syndrome. J Thromb Haemost.2007;5(1):70-4.9. Javid M, Magee TR, Galland RB. Arterial ThrombosisAssociated with Malignant Disease. European Journal ofVascular and Endovascular Surgery. 2008;35(1):84-7.10. Tsang JS, Naughton PA, O'Donnell J, et al. Acute limbischemia in cancer patients: should we surgicallyintervene? Ann Vasc Surg. 2011; 25: 954–60.11. Morris-Stiff G, Lewis MH. Surgical treatment of acutelimb ischaemia in the presence of malignancy. Int JSurg 2010; 8: 233–5.12. Javid M, Magee TR, Galland RB. Arterial thrombosisassociated with malignant disease. Eur J Vasc EndovascSurg 2008; 35: 84–7.13. Silverberg D, Yalon T, Reinitz ER, Yakubovitch D, SegevT, Halak M. Acute limb ischemia in cancer patients:14. aggresive treatement is justified. Vascular.2015;23(1):55-61.15. Schattner A, Klepfish A, Huszar M, Shani A. Two patientswith arterial thromboembolism among 311 patientswith adenocarcinoma of the pancreas. Am J Med Sci.2002;324(6):335-8.


[email protected]

MASKED IRREVERSIBLE ACUTE ISHEMIA OF THE HAND- CASE REPORT

Summary: INTRODUCTION: Acute ischemia is a pathological condition that involves a suddeninterruption of arterial blood flow in a specific region, caused by an occlusion of the blood vessel with athrombus or embolus. After the diagnosis of acute ischemia, it is necessary to determine its stage, becauseit determines the thod of the treatement.AIM: To describe a patient with asymptomatic, progressed, acute, irreversible ischemia of the hand,masked with opioid analgesics and diabetic neuropathy.CASE REPORT: A 72-year-old man, presented to our hospital (department of surgery) withacute, irreversible ischemia of the right hand. Doppler-sonography verified brachial artery thrombosis.The patient had diabetic neuropathy and was operated 7 months ago due to pancreatic headadenocarcinoma. Cephalic duodenopancreatectomy by Whipple and the gastrointestinal reconstruction byRoux was performed, and then the patient was treated with chemotherapy (5- fluorouracil/ leucovorin).At admission the patient was on transdermal fentanyl 100 mcg/ h and oral morphine 30 mg/ 6h forcancer pain. After a short preoperative preparation, the patient was operated in general endotrachealanesthesia, and an amputation of the right upper arm was performed, with the treatment of thrombosedbrachial artery and other neurovascular elements. The patient was treated postoperatively withparenteral anticoagulation therapy and was discharged from hospital 8 days after the surgical procedure.CONCLUSION: The acute, irreversible limb ischemia (third stage by Rutherford) is treated with anemergency amputation because of vital indications. Postponement of this procedure may cause acuterenal failure with rapid deterioration of general condition of the patient and the occurrence of fataloutcome.Key words: acute ischemia, diabetic neuropathy, opioid analgesics, amputation



[email protected]

UDK BROJEVI: 616.145-007.272 ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.14-20616.24-006.6-06ID BROJ: COBISS.SR-ID 218636556NEPREPOZNAT SINDROM GORNJE ŠUPLJE VENE - PRIKAZ SLUČAJA

UNRECOGNIZED SUPERIOR VENA CAVA SYNDROME – CASE REPORT

Vladimir Veselinov, Vladimir DavidovićOPŠTA BOLNICA KIKINDA, KIKINDASažetak: Uvod: Sindrom gornje šuplje vene (SVCS) uzrokovan je opstrukcijom protoka krvi kroz gornjušuplju venu. Najčešće se javlja kod malignih procesa u toraksu i predstavlja jedno od urgentnih stanja uonkologiji. Javlja se u 5-10% svih desnostranih intratorakalnih maligniteta. Terapija izbora je urgentnoozračivanje toraksa.Cilj rada: Prikazati pacijenta sa neprepoznatim sindromom gornje šuplje vene.Prikaz slučaja: Muškarac star 43 godine, bez komorbiditeta, nakon psihičkog stresa (smrt majke)ponavljano se javlja službi hitne pomoći zbog napada dispnee. Upućen je neuropsihijatru, koji konstatujeuredan neurološki nalaz, postavlja dijagnozu somatiformnog poremećaja, ali ga upućujeotorinolaringologu zbog otoka i bola u desnoj polovini vrata. Otorinolaringolog traži ultrasonografijuvrata, na kojoj se verifikuje više uvećanih srednjih i donjih jugularnih limfnih nodusa, do 20 mm veličine.Ova limfadenomegalija je protumačena kao posledica karioznih zuba, te je pacijentu ordiniran antibiotik, ipredložena stomatološka intervencija. Dalji napadi gušenja tretirani su anksioliticima, bez većegolakšanja. Skoro 2 meseca od pojave simptoma pacijent se upućuje internisti zbog gušenja, trnjenja i otokalica nakon uzimanja antibiotika, što je protumačeno kao alergijska reakcija. Ipak internista tražiradiogram grudnog koša na kom je viđena medijastinalana masa desno i ultrazvuk abdomena kojiregistruje više okruglastih promena u jetri koje odgovaraju sekundarnim depozitima. Pacijent je hitnoupućen na Institut za onkologiju Vojvodine gde je na kompjuterizovanoj tomografiji toraksa potvrđenakompresija gornje šuplje vene tumorskom masom. Pacijent je primio urgentnu zračnu terapijumedijastinuma, nakon koje se simptomi povlače. Vreme od početka tegoba do dijagnoze SVCS iznosilo jeoko 2 meseca.Zaključak: SVCS se ne mora prezentovati klasičnim znacima iz literature. SVCS predstavlja urgentnostanje u onkologiji, povezano sa povećanim ranim mortalitetom i zahteva hitnu radioterapiju radidekompresije.Ključne reči: sindrom gornje šuplje vene, neoplasma pluća, radijaciona onkologija, urgencija

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCEVladimir VeselinovOpšta bolnica Kikinda, KikindaTelefon: 063/88 92 890, E-pošta: [email protected]


[email protected]

UVODSindrom gornje šuplje vene (SVCS) predstavljakliničku manifestaciju opstrukcije gornje šupljevene [1].Opstrukcija može da se javi kao akutna isubakutna, a simptomi uključuju otok lica,pletoru, izražen venski crtež grudnog koša ivrata, kašalj, otežano disanje, dokređi simptomiuključuju edem konjuktiva, cijanozu gornjepolovine tela, neurološke tegobe tipa glavobolja,poremećaja vida i promena stanja svesti[2].Najčešći uzrok opstrukcije je spoljnakompresija malignim tumorom.Zbog šarolike kliničke slike i mogućnostisubakutnog toka treba razmišljati i o ovomuzroku dispnee, naročito kod populacije safakorima rizika, kao što su srednje starosnodoba, muški pol i pušenje. [2,3,4]CILJ RADAPrikazati pacijenta sa na vreme neprepoznatimsindromom gornje šuplje vene.PRIKAZ SLUČAJABolesnik je muškarac star 43 godine, visine 167cm, težine 52 kg, astenične građe, nepušač, bezkomorbiditeta, sa pozitivnom porodičnomanamnezom za cerebrovaskularne bolesti.Bolesnikova inicijalna tegoba zbog koje se javioSlužbi hitne medicinske pomoći (SHMP) bio jeosećaj nedostatka vazduha, koji se javio u miru.Bolesnik je prijavio da je nekoliko dana ranijedoživeo veoma stresan događaj (smrt majke).Primenjena je simptomatska terapija koja jeuključivala prvo ampule aminofilina venski, bezvećeg olakšanja simptoma, a potom ampuladiazepama intramuskularno, uz delimičnoolakšanje tegoba. Pacijent se sa istim tegobamajavljao SHMP još nekoliko puta, koje su tretiraneanksioliticima, a pacijentu je predloženo dakonsultuje neuropsihijatra. Neuropsihijatarkonstatuje uredan neurološki nalaz, kao i da kodbolesnika u psihičkom statusu dominiraanskioznost i vegetativna simptomatologija, aliprimećuje diskretan otok u predelu desnogsternokleidomastoidnog mišića te upućujepacijenta specijalisti otorinolaringologije (ORL).ORL specijalista konstatuje bolan otok desnestrane vrata i traži ulstrasonografiju (UZ) vrata.Na UZ vrata se opisuju više uvećanih srednjih idonjih jugularnih limfnih nodusa, do 20 mmveličine. Ova limfadenomegalija je protumačena

kao posledica karioznih zuba, te je pacijentuordiniran antibiotik – penicilin G 1,6 milionajedinica i gentamicin 120 mg intramuskularno, ipredložena mu je stomatološka intervencija.Potom je pacijentu prepisan cefiksim 400 mgperoralno, međutim pacijent nije imao sredstavada ovaj lek kupi. U daljem toku bolesti pacijent jeimao još nekoliko epizoda dispnee koja jeponovo tretirana anksioliticima, bez većegolakšannja. Tri nedelje nakon ovoga, pacijentu jeumesto cefiksima prepisan cefaleksin, i većnakon prve kapsule pacijent oseća trnjenje lica, anakon treće otiče mu lice i počinje da se guši.Hitno je upućen internisti. Na pregledu pacijentje dispnoičan, sa frekvencom respiracija oko20/min i tahikardan, sa srčanom frekvencomoko 120/min. Auskultatorni nalaz nad plućima jebio uredan, kao i palpatorni nalaz abdomena.Pacijent je tretiran sa pola ampule aminofilinai.v. kao i metilpredlizolonom 120 mg i.v. Sobzirom na anamnezu napada dispnee, vratnulimfadenomegaliju i novonastali edem licainternista traži radiogram (RTG) pluća i UZabdomena. Na RTG-u se opisuje većenehomogeno zasenjenje infra i parahilarno,medijalno stopljeno sa hilusom, a lateralnopolicikličnih zrakastih kontura, dok se na UZabdomena u jetri registruje više okruglastihizoehogenih promena, anehogenog ruba, veličinedo 30 mm, koje odgovaraju sekundarnimdepozitima.U laboratorijskim analizama seregistruje anemija lakšeg stepena i sniženasaturacija krvi kiseonikom (Er: 4,2 x 106. Hgb:128 mg/l, Hct: 39 %, SO2:91%). Pacijent je hitnoupućen na Institut za onkologiju Vojvodine gdeje na kompjuterizovanoj tomografiji (CT)toraksa potvrđena mekotkivna masanepravilnog oblika veličine 13,5x7x5cm, dok segornja šuplja vena (SVC) većim delom neprikazuje i time se dokazuje kompresija SVCtumorskom masom. Pacijent je primio urgentnuzračnu terapiju medijastinuma, nakon koje sesimptomi povlače. Vreme od početka tegoba dodijagnoze SVCS iznosilo je 2 meseca.DISKUSIJAOd prvog opisa ovog sindroma u 18. veku pa svedo polovine 20. veka preovladavali su benigniuzroci kompresije, najčešće sifilitične aneurizmeluka aorte i tuberkulozni medijastinitis. Nakonpojave epidemije pušenja pa do danasmalignitet se održao kao najčešči uzrok SVCS [3].



[email protected]

Slika 1. Sindrom gornje šuplje vene kod pacijenta sa karcinomom bronha. Levo otok lica u jutarnjimčasovima, desno povlačenje otoka nakon dana provedenog uspravno[16].SVC nastaje spajanjem brahiocefaličnih vena, aove nastaju spajanjem unutrašnjih jugularnihvena i vena supklavija. SVC se dalje spušta sadesne strane ascendentne aorte i uliva se udesnu pretkomoru. To znači da SVC predstavljaglavni odvodni sud za vensku krv iz glave, vrata,ruku i gornjeg dela grudnog koša, što objašnjavai deo dominantnih simptomakoji karakterišuovaj sindrom [2].Iako se sa sve širom upotrebom centralnihvenskih katetera,, pejsmejkera i implantabilnihkardiovertera povećala incidenca benignihuzroka SVCS, rak je i dalje vodeći uzrok ovogsindroma [1]. Karcinom bronha je odgovoran za85% ovih slučajeva (najčeći tip jemikrocelularni), dok su za ostalih 15 %odgovorni non-hočkinov limfom i metastaze umedijastinalnim limfnim nodusima [2]. Uprkosčinjenici da je karcinom bronha najčešći uzrokSVCS samo 9 do 19% karcinoma bronha je bilokomplikovano pojavom istog [3].Osim navedenih klasičnih simptoma, koji sečesto pogoršavaju promenom položaja, najčešćesaginjanjem, opisuju se i kliničke slike saozbiljnim tokom, gde venska kongestija vodi doedema larinksa i do edema mozga [4]. Mišljenjeda venska kongestija dovodi do edema mozga

donekle je opovrgnuta eksperimentima naživotinjama, što je neke navelo da više nesmatraju SVCS pravom urgencijom [2]. Ipakjedan mali broj pacijenata ima ozbiljan edemlarinksa koji samostalno ili u sprezi sakompresijom disajnih puteva tumorom možedovesti do asfiksije [5,6,7].Iz tog razloga SVCS se smatra jednim odonkoloških urgentnih stanja. Postoje pokušaji dase standardizuje klasifikacija SVCS prema težinikliničke slike, mada konsenzus nije postignut[6]. Ipak se većina autora slaže da je prvopotrebno proceniti respiratorni status pacijentai tek ukoliko je disanje kompromitovano sesprovodi urgentno ozračivanje toraksa, koje jeterapija izbora. Ukoliko je pacijent stabilan uvekse teži da se na neki način dobije patohistološkadijagnoza pred zračenje, a u međuvremenumoguće je i plasiranje stenta u VSC [2,8].Suportivne terapijske mere služe da premosteperiod između postavljanja dijagnoze idefinitivnog zbrinjavanja i uključujukortikosteroide i diuretike petlje [2,4].Ovaj slučaj ilustruje šaroliku prezentaciju SVCS,kao i mogućnost da isti ne bude prepoznat odstrane medicinskog osoblja. Pacijent je imaonesreću da mu se simptomi jave neposredno

5 PM


[email protected]

Slika 2. RTG snimak pluća pacijenta sa karcinomom pluća, koji je uzrokovao sindrom gornje šuplje vene[17].nakon stresnog događaja što je zavelo SHMP dategobe protumači kao psihosomatske. Potom jeotok vrata i limfadenomegalija protumačena kaoreaktivna zbog mnoštva karioznih zuba. Nakonšto se otok lica javio nakon upotrebe antibiotikapacijent je opet bio u opasnosti da se tegobepripišu alergiji na lekove. Međutim pravilnouzeta anamneza, u kombinaciji sa fizikalnimpregledom koji je uključivao limfadenopatijuvrata i otok lica naveo je dežurnog lekara dazatraži RTG pluća radi isključivanja SVCS kaouzroka, što se ispostavilo kao tačno. Potom je UZabdomena pokazao diseminaciju bolesti.Pacijent je pravilno zbrinut simptomatskomterapijom koja je uključivala aminofilin,kortikosteroide, manitol, diuretike ioksigenoterapiju i poslat u ustanovu kojaraspolaže mogućnošću zračne terapije, što seslaže sa trenutnim preporukama [3,4].Pretragom indeksnih baza MEDLINE, dobijeno jeviše od 2.000 prikaza slučajeva SVCS. Ono što jenajupečatljivije je nedostatak unikatne

klasifikacije SVCS, te se dijagnostika i inicijalnaterapija razlikuju od centra do centra [9]. Čestose klinička slika inicijalno tumači kao alergijskareakcija, astma ili opstrukcija disajnogputa[10,11,12]. Kada se konačno donese pravadijagnoza, zbog nedostatka sistema klasifikacijevećina ovih pacijenata dobija urgentnu zračnuterapiju kao modalitet lečenja. Yu i saradnici supredložili klasifikaciju u 6 stadijuma, odasimptomatskih, preko blagih, srednje ozbiljnihpa sve do životno ugrožavajućih. U zavisnosti odstadijuma menja se i terapija, gde prva 3najblaža stadijuma ne zahtevaju hitnudekompresiju te ostavljaju prostora za PHanalizu i stejdžing primarnog uzroka isledstvenu terapiju[6]. Ovo ima prednost uodnosu na ozračivanje bez diskriminacije jerčesto nakon radioterapije nije moguće dobitivalidnu PH potvrdu primarnog procesa [2].Indeks sumnje na SVCS treba da bude visok kodpacijenata sa nejasnim disponičnim tegobama,otokom lica, pa se te tegobe ne smeju olakopripisati drugim, češćim uzrocima. Potrebno je



[email protected]

uzeti u obzir godine i pol pacijenta, štetne navikekao i hronologiju javljanja tegoba[13].S obziromna epidemijske proporcije malignih bolesti,očekuje se daće sve češće SVCS biti prvamanifestacija intratorakalnog maligniteta. Uslučaju pravovremenog prepoznavanja, osimprimene same urgentne terapije koja u tomtrenutku pomaže pacijentu, kod nekih će bolestbiti otkrivena u stadijumu koji ostavlja nadu zaizlečenje [14,15].

Slika 3. Ultrasonografski prikaz sekundarnih depozita u jetri, strelica pokazuje na metastaze sakarakterističnim hipoehogenim haloom [18].

Slika 4. CT grudnog koša pokazuje malignu kompresiju desnih hilarnih struktura, uključujući i gornjušuplju venu [19].


[email protected]

ZAKLJUČAKSindrom gornje šuplje vene se ne moraprezentovati klasičnim znacima iz literature.SVCS predstavlja urgentno stanje u onkologiji,povezano sa povećanim ranim mortalitetom izahteva hitnu radioterapiju radi dekompresije.LITERATURA1. Wiener C. Harrison's principles of internal medicine.17th ed. New York: McGraw-Hill, Medical Pub. Division;2008.2. Abeloff M. Abeloff's clinical oncology. 4th ed.Philadelphia: Churchill Livingstone/Elsevier; 2008.3. Nickloes T, Long C, Mack L, Kallab A. Superior Vena CavaSyndrome [Internet]. Emedicine.medscape.com. 2015[cited 22 March 2015]. Available from:http://emedicine.medscape.com/article/460865-overview4. Marx J, Hockberger R, Walls R, Adams J. Rosen'semergency medicine. 7th ed. St. Louis: Mosby; 2010.5. Fisch M, Bruera E. Handbook of advanced cancer care.Cambridge, UK: Cambridge University Press; 2003.6. Yu J, Wilson L, Detterbeck F. Superior Vena CavaSyndrome—A Proposed Classification System andAlgorithm for Management. Journal of ThoracicOncology. 2008;3(8):811-814.7. Rossow C, Luks A. A 68-Year-Old Woman withHoarseness and Upper Airway Edema.Annals ATS.2014;11(4):668-670.8. del Río Solá M, Garrido R, Alonso V, Puerta C.Endovascular treatment of superior vena cava syndromecaused by malignant disease. Journal of VascularSurgery. 2014;59(6):1705-1706.9. Wilson L, Detterbeck F, Yahalom J. Superior Vena CavaSyndrome with Malignant Causes. New England Journalof Medicine. 2007;356(18):1862-1869.10. Johnson J, Kotora J, Bechtel B. Superior vena cavasyndrome masquerading as an allergic reaction. The

American Journal of Emergency Medicine.2012;30(9):2100.e1-2100.e3.11. Jankauskaite L, Miseviciene V, Kiudeliene R, Kevalas R,Poskiene L. Mediastinal mass mimicking allergic asthma.Paediatric Respiratory Reviews. 2012;13:S67.12. Jain R, Bansal D, Marwaha R, Singhi S. SuperiorMediastinal Syndrome: Emergency Management. IndianJ Pediatr. 2012;80(1):55-59.13. Hansen R, Vedsted P, Sokolowski I, Søndergaard J,Olesen F. Time intervals from first symptom totreatment of cancer: a cohort study of 2,212 newlydiagnosed cancer patients. BMC Health ServicesResearch. 2011;11(1):284.14. Spaggiari L, Leo F, Veronesi G, Solli P, Galetta D, Tatani Bet al. Superior Vena Cava Resection for Lung andMediastinal Malignancies: A Single-Center ExperienceWith 70 Cases. The Annals of Thoracic Surgery.2007;83(1):223-230.15. Roberts J, Bueno R, Sugarbaker D. MultimodalityTreatment of Malignant Superior Vena Caval Syndrome.Chest. 1999;116(3):835-837.16. van Dijk H, Fred H. Superior vena caval obstruction[Internet]. 2007 [cited 27 March 2015]. Available from:http://cnx.org/contents/af0d594c-5aab-44c6-bd47-16578dae2305@3/Images_of_Memorable_Cases:_Cas17. Heilman J. A CXR of a person with lung cancer causingsuperior vena cava syndrome. [Internet]. 2011 [cited 27March 2015]. Available from:http://commons.wikimedia.org/wiki/File:SVCCXR.PNG18. Štefánek J. Liver metastases with hypoechogenicmargins [Internet]. 2011 [cited 27 March 2015].Available from: http://www.stefajir.cz/?q=liver-sonography19. Heilman J. A CT image demonstrating a mass in the righthilar region causing superior vena cava syndrome.[Internet]. 2011 [cited 27 March 2015]. Available from:http://en.wikipedia.org/wiki/File:SVCCT.PNG



[email protected]

UNRECOGNIZED SUPERIOR VENA CAVA SYNDROME – CASE REPORT

Summary: INTRODUCTION: Superior vena cava syndrome (SVCS) is caused by a blood flow obstructionthrough the superior vena cava. It occurs mostly due to intrathoracicmalignancy and is one of theoncological urgencies. Up to 10 % of all right sided intrathoracicmalignancies are complicated by SVCS.The therapy of choice is urgent irradiation of the thorax.CASE REPORT:A 43 year old male repeatedly visits the first aid service due to attacks of dyspnea. He has nocomorbidities. The symptoms first appeared after a stressful event (death of mother). He was referred to aneuropsychiatrist, who diagnoses a somatoform disorder, but refers him to an otorhynolaryngologist(ORL) because of right-sided neck pain and swelling. The ORL specialist requests an ultrasound of theneckwhich shows several mid and lower jugular lymph nodes, up to 20 mm in diameter. Thislymphadenomegaly was read as reactive, due to a high number of cavities in teeth.The patient wasprescribed an antibiotic, and suggested that he see a stomatologist. Further attacks of dyspnea continue,and were treated with anxiolytics, without results. 2 month after the initial symptoms the patient isreferred to an internist because of facial edema and dyspnea afterantibiotic use, which was initially seenas an allergic reaction. Still the attending internist sent out for an chest x ray, which showed a lung mass,and an ultrasound which shower metastatic deposits in the liver. The patient was urgently transported totheInstitute of Oncology of Vojvodina, where a CT showed superior vena cava compression by a tumor. Hereceived urgent mediastinalirradiation, after which the symptoms went away. Time from initial symptomsto the diagnosis was 2 months.Key words: superior vena cava syndrome, lung neoplasm, radiation oncology, emergencies


[email protected]

UDK BROJEVI: 616.12-073.97 ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.21-26616-083.98ID BROJ: COBISS.SR-ID 218637068ZNAČAJ IZRADE ELEKTROKARDIOGRAMA U PREHOSPITALNIM USLOVIMA –PRIKAZ SLUČAJA

THE IMPORTANCE OF PERFORMING PREHOSPITAL ELECTROCARDIOGRAM – CASEREPORT

Bojana UzelacGRADSKI ZAVOD ZA HITNU MEDICINSKU POMOĆ BEOGRAD, BEOGRADSažetak: Uvod: Elektrokardiogram (EKG) je grafički zapis električnih potencijala nastalih u srcu; beležiga uredjaj koji se zove elektrokardiograf. Standardni EKG sadrži 12 odvoda: 6 osnovnih i 6 prekordijalnih.Predstavlja dijagnostičko sredstvo za brojne srčane poremećaje: ishemiju miokarda;hipertrofiju/dilataciju srčanih šupljina; poremećaje ritma; poremećaje sprovodjenja; zapaljenske bolestisrca. Medjutim, izradom EKG-a se nekada mogu dobiti posredene informacije i o nekardiološkimporemećajima. Tu se misli na: poremećaje elektrolita (hipo/hiperkalijemija, hipo/hiperkalcemija);toksičnost nekih lekova (digitalis, triciklični antidepresivi, npr.); hipotermiji; intrakranijalnimporemećajima (pre svega hemoragiji); anemiji.Cilj rada: je na primeru iz prakse ukazati na značaj izrade EKG i kod pacijenata koji nisu srčani bolesnici,niti se prezentuju sa kardiološkim tegobama.Materijal i metodologija: prikaz slučaja 38-godišnjeg muškarca koji se žali na glavobolju, malaksalost,slabost u mišićima i uporno povraćanje unazad dva dana. Korišćeni su podaci iz lekarskog izveštaja saterena, optusne liste iz bolnice i radiografija pacijenta.Prikaz slučaja: Klinički pregled pokazuje potpuno uredan neurološki nalaz; a u internističkom otkrivahipertenziju 240/130 na obe ruke. Pacijent je do sada bio potpuno zdrav. Izradom EKG-a se uočavajupromene koji ukazuje na ozbiljnu hipokalemiju; a u sklopu cele anamneze i kliničke slike postavlja sesumnja na renovaskularni uzrok hipertenzije. Pacijent se transportuje u bolnicu; gde laboratorijski nalazipotvrdjuju ozbiljnu hipokalemiju od 2,1 mmol/l, koja se smesta nadoknadjuje parenteralno. Izradomultrazvuka bubrega utvrdjuje se stenoza leve bubrežne arterije, te se pacijent hospitalizuje na nefrologiji.Nakon pripreme, radi se renovazografija koja ukazuje na stenozu lumena leve renalne arterije od 99%. Uistom aktu se radi otvaranje i stentiranje lezije sa odličnim rezultatom. Pacijent je nakon kraćehospitalizacije potpuno oporavljen otpušten kući.Zaključak: Zahvaljujući izradi EKG-a pacijentu sa nekardiološkom simptomatologijom postavljena jesumnja na ozbiljan elektrolitni poremećaj i potencijalnu renovaskularnu patologiju.Ključne reči: elektrokardiogram, hipokalemija, hipertenzija, stenoza renalne arterije

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCEBojana UzelacGradski zavod za hitnu medicinsku pomoć Beograd, BeogradTelefon: 064 85 77 958, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVODElektrokardiogram (EKG) je grafički zapiselektričnih potencijala nastalih u srcu; a beležiga uredjaj koji se zove elektrokardiograf.Standardni EKG sadrži 12 odvoda: 6 osnovnih i 6prekordijalnih.Predstavlja dijagnostičko sredstvo za brojnesrčane poremećaje: ishemiju miokarda;hipertrofiju/dilataciju srčanih šupljina;poremećaje ritma; poremećaje sprovodjenja;zapaljenske bolesti srca. Medjutim, izradomEKG-a se nekada mogu dobiti i posredneinformacije o nekardiološkim poremećajima. Tuse misli na: poremećaje elektrolita (hipo/hiperkalijemija, hipo/hiperkalcemija);toksičnost nekih lekova (Digitalis, tricikličniantidepresivi, npr.); hipotermiji; intrakranijal-nim poremećajima (pre svega hemoragiji);anemiji.Hipokalemija se definiše kao nivo kalijuma userumu manji od 3,5 mmol/L. Umerenahipokalemija je serumski nivo 2,5-3 mmol/L, aozbiljna hipokalemija je definisana kao nivomanji od 2,5 mmol/L.Efekti hipokalemije na EKG mogu biti: povecanaamplitudaisirinaPtalasa;PRintervalimogubitiproduzeni; ST segment cesto pokazuje blagudepresiju; T talas pokazuje ravnanje (aplatiran)ili inverziju, a U talas je povecane amplitude;takođe može da izazove produženje QTintervala. Hipokalemija može izazvatiprevremene otkucaje (VES i SVES); tahiaritmije iponekad torsades de pointes.U talas se definiše kao pozitivna defleksijanakon T talasa, a njegova uočljivost uzrokovanaje produženjem faze repolarizacije akcionogpotencijala. Često, U talas se najbolje vidi uprekordijalnim odvodima: V2, V3, V4 .T i U talasmogu imati različite odnose, ali činjenica je: kakoU talas dobija na visini, T talas se skuplja. Kada jenivo kalijuma u serumu vrednosti oko 2,5-3mmol/l njihova visina je obično jednaka. Tadavidimo dva zaobljena vrha koji mogu daproizvedu "camel-hump" efekat- efekat kamiljihgrba.Stenoza renalne arterije je najčešćeuzrokovana aterosklerotičnim promenama(češće u muškaraca) ili fibromuskularnomdisplazijom (češće kod žena), a redje oboljenjimakrvnih sudova. Ona obuhvata 2-5% svihslučajeva hipertenzije.

Nema sigurnih znakova koji bi ukazivali nastenozu renalne arterije kao uzrok hipertenzije.Na tu mogućnost može da ukazuje pojava HTAkod osoba čija je porodična anamneza negativnana esencijalnu HTA i njen nastanak posle 50godine ili pre 30 godine života.Moguć je nastanak sekundarnoghiperaldosteronizma (metabolička alkaloza,hipokalemija, poliurija, mišićna slabost).CILJ RADACilj rada je na primeru iz prakse ukazati naznačaj izrade EKG i kod pacijenata koji nisusrčani bolesnici, niti se prezentuju sakardiološkim tegobama.MATERIJAL I METODEKorišćeni su podaci iz orginalnog lekarskogizveštaja sa terena, otpusne liste iz bolnice iradiografija pacijenta.PRIKAZ SLUČAJAPoziv ekipi SHMP je predat za muškarca starosti38 godina, koji se prezentuje glavoboljom,mučninom i povraćanjem; malaksalošću iopštom slabošću. Tegobe su se prvi put javile predva dana. Glavobolja je prvo bila umerena, alimu ni posle analgetika nije bilo bolje, već jenaprotiv počeo da povraća. Supruga mu jeizmerila visok TA: 190/120 mmHg, mada je dotada uvek imao normalan. Na svoju ruku, popioje Nifelat i Lasix tablete. Kad je TA bio150/95mmHg osetio je poboljšanje, te je otišaona spavanje. Medjutim, ujutro se sve ponavlja:jaka glavobolja i uporno povraćanje. Tadapozivaju SHMP. Pacijent je do sada bio potpunozdrav, amaterski se bavio fudbalom; jedini faktorrizika je pušenje oko 10 cigareta dnevno.Objektivno, pacijent izgleda bled i iscrpljen; imabolnu grimasu, leži i pokušava da povrati. Njegovneurološki nalaz je potpuno uredan, uključujućinegativne meningealne znake. Srčana akcija jeritmična, frekvence oko 100/min., tonovi sujasni, a šumove ne čujem. Disajni šum jenormalan obostrano nad plućima. TA:240/130mmHg, Sat O2:99%, ŠUK: 5,5mmol/l.Tada mu se radi EKG koji izaziva sumnju da seradi o ozbiljnoj hipokalemiji.


[email protected]

Slika 1. Prehospitalni EKG sugeriše ozbiljnu hipoklaemijuNaime, ovo je sinusni ritam savelikim i širokim Ptalasima koji sugerišu hipertrofiju leve i/ilidesne prekomore. Zajedno sa visokim voltažamaQRS-a u prekordijalnim odvodima, postojeozbiljne sumnje na uvećanje srčanih šupljina.Medjutim, to nisu samo P talasi; ove defleksijesu ogromni U talasi superponirani na sledeci Ptalas. Zbog tahikardije i kratkog RR intervala, onise ne vide razdvojeno. Takodje, T talasi su manjevoltaže; u inferiornim odvodima su prisutnedepresijama ST segmenta.Pacijent je transportovan dežurnom internistipod dijagnozama hipertenzivne krize,hipokalemije i sumnje na renovaskularnu HTA.Zbog prisutne neurološke simptomatologijepacijenta su takođe pregledali i: neurolog,neurohirurg, neuroinfektolog. Urađeni su CTglave i LP, a nalazi su bili uredni. Kardiolog mu jeuradio ECHO srca i nije otkrio ništa patološko;pacijent ima normalne srčane šupljine. Rtg cor etpulmo su takđe opisani kao normalni od straneradiologa.

Slika 2. Rtg cor et pulmo pacijenta opisan kaonormalanIzmeđu tih pregleda stižu laboratorijske analizekrvi: njegov K+ je 2,1mmol/l! Ostalilaboratorijski nalazi: Wbc: 14,6*109, Ne: 75,4%,Ly: 18,9%, MCV: 78,6 fl, MCHC: 372g/l, Glukoza:9,1 mmol/l, kreatinin:114 μmol/l, Na+: 131mmol/l, hloridi: 84mmol/l, AST: 49 U/l, ALT 68U/l, troponin 0,015.Ovaj pacijent je imao tesku hipokalemiju zbogstenoze renalne arterije, upornog povracanja i



[email protected]

koriscenjenja diuretika. Nacin na koji stenozarenalne arterije dovodi do hipokalemije je taj štobubreg ispod stenoze reaguje aktivacijomsistema renin-angiotenzin-aldosteron (RAAS).On ne prepoznaje da nije ugroženo celo telo, većsamo on, inače ga ne bi aktivirao. Aldosteron nazavršnom delu Henleove petlje dovodi doretencije vode i Na+, što povlači za sobomgubitak K+. Drugi, zdravi bubreg u pokušaju dakompenzuje ono što radi bolesni, čini svesuprotno i dolazi do pritiskom stimulisanenatriureze. Tako da se u ovom stanju javlja i

hipervolemijska hipotona hiponatrijemija. Usledpovraćanje gube se joni Cl- i H+. Zbog pretećehipohloremijske metabolične alkaloze bubregzadržava jon H+, a za njega menja K+, te je timepogoršana već postojeća hipokalemija. Takođe,uporno dvodnevno povraćanje može da zboghipovolemije pospeši aktivaciju RAAS sistema.Upotreba furosemida samo pogoršava većpostojeću hipokalemiju.Pacijentu je dat kalijum parenteralno, što dovodido korekcije kalemije i sa vrednostima K+:4,5mmol/l urađen je novi EKG.

Slika 3. EKG nakon korekcije hipokalemije, normalan nalazSada su P talasi normalni, mali i zaobljeni, a Ttalasi na prekordijumu su normalni za mladogmuškarca. Normalizacijom nalaza na EKG-u sepotvrđuje da je uzrok promena bilahipokalemija.Krvni pritisak pacijenta je obaran postepeno iprehospitalno i u bolnici; nakon cele noći na UC-u bio je 150/90.Zbog sumnje na renovaskularni uzrok HTA jekonsultovan nefrolog, koji nakon izradeultrazvuka bubrega utvđuje postojanje teške

stenoze leve renalne arterije. Pacijent je primljenna odeljenje nefrologije. Posle odgovarajućepripreme, izvodi se renovazografija, i selektivnaangiografija levog bubrega. Ona otkriva teškusubokluziju od 99 % lumena leve bubrežnearterije, sa post-stenotičnom dilatacijom. Uistom aktu je dobio stent ( 5 * 18mm) i potpunose otvara lumen arterija


[email protected]

Slika 4. Nalaz selektivne angiografije levogbubrega: pokazuje izrazitu stenozu lumena

Slika 5. Nalaz selektive angiografije levogbubrega, nakon plasiranja stenta na mestookluzije. Normalan protok krvi.Pacijent je otpušten samo sa terapijom Aspirin-om (i, naravno Plavix narednih 6 meseci). Njegovishod je bio odličan. On više nema HTA .

ZAKLJUČAKAnamneza i klinički nalaz pacijenta je ukazivaona de novo HTA kod mladog čoveka, do tadapotpuno zdravog, bez multiplih faktora rizika ipozitivne porodične anamneze. Ti podaci, samipo sebi zahtevaju isključivanje renovaskularnihuzroka.Nalaz na EKG-u je ukazivao na hipokalemiju,elektrolitni poremećaj na koji se retko misli.Međutim on može dovesti do razvoja malignihventrikularnih aritmija i smrtnog ishoda.Sa prehospitalnog stanovišta, važno jeprepoznati ovaj poremećaj, ne davati jakediuretike Henleove petlje za obaranje TA kojimogu da pogoršaju hipokalemiju. Takodje, bezizrade EKG i sumnje na hipokalemiju, ovajpacijent je mogao biti shvaćen kao neurološkiproblem i transportovan na dežurnuneurologiju. Vreme koje bi se izgubilo uneurološkoj dijagnostici, moglo je da budepogubno za njega.LITERATURA

1. Wagner, Galen S. Marriott’s practicalelectrocardiography-Twelfth edition. LippincottWilliams & Wilkins, a Wolters Kluwer business,Philadelphia, 2014.2. Manojlović D. i saradnici. Interna medicina. Zavod zaudžbenike i nastavna sredstva, Beograd: 2003.3. Kalezić N. Inicijalni tretman urgentnih stanja u medicine.Medicinski fakultet, Beograd: 2013.4. Nelson W, Marriott HJL, Schocken DD. Concepts andCautions in Electrocardiography. Northglenn, MedInfoInc: 2007.



[email protected]

THE IMPORTANCE OF PERFORMING PREHOSPITAL ELECTROCARDIOGRAM – CASEREPORT

Summary: INTRODUCTION: Electrocardiogram (EKG) is a graphic record of electrical potentialsgenerated in the heart; produced by a device called an electrocardiograph. Standard 12-lead ECG includes6 limb and 6 precordial leads. It represents a diagnostic tool for many cardiac disorders: myocardialischemia; hypertrophy/dilatation of the heart cavities; rhythm disturbances; conduction abnormalities;inflammatory diseases of the heart. However, making the ECG sometimes we can obtain indirectinformation about non-cardiacdisorders. This refers to: electrolyte disturbances (hypo-/hyperkalemia,hypo-/hypercalcemia); the toxicity of certain drugs (digitalis, tricyclic antidepressants, i.e.); hypothermia;intracranial disorders (primarily hemorrhage); anemia.AIM: On the example from practice, to highlight the importance of making the ECG in patients who are notcardiac patients, neither they are presented with cardiac problems.MATERIALS AND METHODS: A case reports from 38-year-old man who complained of a headache, fatigue,muscle weakness and persistent vomiting back two days.CASE REPORT: Clinical examination showed completely normal neurologic findings; and also revealed BP:240/120 on both hands. Previously, the patient was completely healthy. When the ECG was recorded weobserved changes in the tracing which indicates a serious hypokalaemia. The whole medical history andclinical presentation were suspicious for renovascular cause of hypertension. The patient was transportedto the hospital; where laboratory findings confirm a serious hypokalaemia of 2.1 mmol / l; which wasimmediately substituted parenteral. A kidney ultrasound was performed and finds stenosis of the leftrenal artery; so, the patient was hospitalized in nephrology unit. After preparation, renovasographywasdone; and it indicated the luminal narrowing the left renal artery of 99%. In the same act lesion wasopened and stented with excellent results. The patient after a brief hospitalization was fully recovered anddischarged.CONCLUSION: Thanks to prehospitalECG performingto the patient with non-cardiac symptomatology wesuspected serious electrolyte disorder and potential renovascular pathology.Key words: electrocardiogram, hypokalemia, hypertension, renal artery stenosis


[email protected]

UDK BROJEVI: 615.815/.816 ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.27-36615.357:577.175.5ID BROJ: COBISS.SR-ID 218637836ADRENALIN, DA LI GA DAJEMO PO PROTOKOLU ZA KPR U ZAVISNOSTI ODTRAJANJA KPR-a?

ADRENALINE, WHETHER IS IT GIVEN ACCORDING TO THE CPRRECOMMENDATIONS, DEPENDING ON THE CPR DURATION LENGTH?

Miroslav Mitrović, Snežana Holcer VukelićDOM ZDRAVLJA “Dr ĐORĐE LAZIĆ“, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SOMBORSažetak: Uvod: Po dosadašnjim preporukama za kardiopumolnalnu reanimaciju u (KPR) kod iznenadogsrčanog zastoja razlikujemo dve vrste ritmova: šokabilane (VF/VT) i nešokabilane (asistolija/PEA). Lekkoji se u obe vrste ritmova koristi jeste adrenalin, stim što se kod šokabilnih ritmova koristi nakon trećedefibrilacije (oko 6 minuta od početka KPR), a kod nešokabilnih ritmova već u prva dva minuta i ponavljase svakih 3-5 minuta. Takođe preporuke navode da KPR treba sprovoditi sve dok traje šokabilan ritam ilipostoji neki od reverzibilnih uzroka iznenadnog srčanog zastoja koji možemo lečiti, a u slučaju asistolijekoja traje duže od 20 minuta treba doneti odluku o prekidu KPR.Cilj rada: Cilj rada je bio da se kroz broj primenjenih ampula adrenalina u odnosu na dužinu trajanja KPRproceni da li zaista radimo po zvaničnim preporukama.Materijal i metodologija: Do materijala se došlo retrospektivnom analizom iz protokola SHMP Sombor uperiodu od godinu dana počevši od 01.01.2014. godine do 01.01.2015. godine.Rezultati: Tokom posmatranog perioda naša služba je imala 63 iznenadna srčana zastoja kod kojih jerađena KPR a koji su mogli biti statistički obrađeni. Od toga šokabilnih ritmova kao inicijalnog ritma bilo je21 slučaj ili 33.3%, a nešokabilnih ritmova 42 slučaja ili 66.7%. Prosečno vreme dolaženja na lice mesta je5 minuta i 44 sekundi i to kod šokabilnih ritmova 4 minuta i 51 sekundi, a kod nešokabilnih ritmova 6minuta i 3 sekunde. Prosečno vreme trajanja KPR bilo je 27 minuta i 12 sekundi i to za šokabilne ritmove23 minuta i 45 sekundi, a kod nešokabilnih ritmova 28 min 56 sec . Ukupno je ordinirano 210 ampulaadrenalina, što prosečno po jednoj KPR iznosi 3.33 ampule adrenalina. U zavisnosti od inicijalnog ritmakod šokabilnih ritmova je dato prosečno 2.05 ampule adrenalina (svakih 11 minuta i 35 sekunde), a kodnešokabilnih ritmova 3,98 ampule adrenalina (svakih 7 minuta i 12 sekiundi).Zaključak: Ako se po upotrebi adrenalina može proceniti da li timovi naše Službe rade po preporukama iako se ovaj mali uzorak može smatrati statistički značajnim (procenat pacijenata sa uspostavljenomcirkulacijom (ROSC) 34,9% ), moramo biti realni i priznati da ne primenjujemo dovoljno preporuka, te dabi striktno primenjivanje istih donelo još bolje rezultate i veće preživljavanje.Ključne reči: adrenain, protokol za KPR, dužina trajanja KPR

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCEMiroslav MitrovićDom zdravlja “Dr Đorđe Lazić“ Služba hitne medicinske pomoći, SomborTelefon: 069 70 69 69, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVODAdrenalin (epinefrin) je već 40 godina primarnisimpatomimetik u terapiji srčanog zastoja.Njegovi α-adrenergički efekti dovode dosistemske vazokonstrikcije uz povećanjekoronarnog i cerebralnog perfuzijskog pritiska.β-adrenergički efekti adrenalina (inotropni ihronotropni) mogu povećati koronarni icerebralni protok krvi, ali te pozitivne efektemože poništiti posledični porast potrošnjekiseonika u miokardu, ektopične ventrikularnearitmije (posebno ukoliko je prisutna acidoza),prolazna hipoksemija zbog plućnih A-V šantova,oslabljena mikrocirkulacija i povećanapostzastojna disfunkcija miokarda. Upravo ovištetni efekti adenalina na β receptore bili surazlog za istraživanje alternativnih vazopresora.Iako nema dokaza o dugoročnoj koristiadrenalina, povećano kratkoročno preživljavanjedokumentovano u nekim studijama opravdavanjegovu dalju upotrebu kao vazopresora prvogizbora u srčanom zastoju. [1,2,3,4]Prema trenutno važećim smernicama Evropskogresuscitacionog saveta iz 2010. godine,adrenalin je indikovan kod svih srčanih zastojabez obzira na početni ritam. Doza adrenalinakoja se u srčanom zastoju primenjuje je 1mgintravenski, alternativno 1mg intraosealno, na 3-5 minuta. Adrenalin je u drugom planu kodšokabilnih ritmova (VF/VT bez pulsa), jer jedokazano da su visoko kvalitetna spoljašnjamasaža srca i rana defibrilacija glavni faktoriuspešnog uspostavljanja spontane cirkulacijekod ovih pacijenata. Adrenalin je u ovom slučajuindikovan nakon treće defibrilacije i ponavlja sedalje na 3-5 minuta sve do uspostavljanjaspontane cirkulacije uz amiodaron kao hemijskidefibrilator. Kod nešokabilnih ritmova(PEA/asistolija) pored visoko kvalitetnespoljašnje masaže srca, adrenalin je indikovanodmah nakon uspostavljanja venskog puta iponavlja se na 3-5 minuta. Sve vremesprovođenja visoko kvalitetne resuscitacijepotrebno je imati na umu i rešavati potencijalnoreverzibilne uzroke srčanog zastoja. Radi lakšegpamćenja služimo se mnemotehničkomformulom 4H i 4T, gde 4H podrazumevahipoksiju, hipovelemiju, hiper/hipokalijemiju ihipotermiju, dok se pod 4T podrazmeva

tromboza, trovanja, tenzioni pneumotoraks itamponada srca (slika 1). Odluka o prekiduresuscitacionih mera donosi se ukoliko dospontanog uspostavljanja cirkulacije ne dođe 20minuta nakon pojavljivanja asistolije namonitoru defibrilatora koja ne reaguje naprimenjene resuscitacione mere (izuzev nekihsrčanih zastoja u specifičnim okolnostima).[1,5,6,7,8] CILJ RADACilj rada je da se kroz broj primenjenih ampulaadrenalina u odnosu na dužinu trajanjaresuscitacije proceni da li se u našoj službiresuscitacija izvodi po trenutno važećimpreporukama Evropskog resuscitacionog savetaiz 2010. godine.MATERIJAL I METODEDo materijala se došlo retrospektivnomanalizom protokola SHMP Sombor u periodu odgodinu dana, počevši od 01.01.2014. godinezaključno do 01.01.2015. godine.REZULTATITokom posmatranog perioda naša služba imalaje 75 slučajeva iznenadne srčane smrti. Zbognedostatka podataka u protokolima koji su odsuštinske važnosti za ovaj rad (broj datihampula adrenalina, dužina trajanja resuscitacije,vreme dolaska ekipe SHMP do žrtve) zastatističku obradu uzeta su 63 slučaja iznenadnesrčane smrti.Prosečno vreme dolaska ekipe SHMP do žrtveiznenadnog srčanog zastoja iznosilo je 5 min 44sec. U 33.3% radilo se inicijalno o šokabilnomritmu, dok se u 66.7% radilo inicijalno onešokabilnom ritmu. U posmatranom perioduukupno je dato 210 ampula adrenalina, štoprosečno iznosi 3.33 ampule po resuscitaciji.Prosečna dužina trajanja resuscitacije uposmatranom periodu iznosila je 27 min 12 sec.Povratak spontane cirkulacije postignut je kod34.9% pacijenata. Dati podaci prikazani sutabalema 1, 2 i 3.


[email protected]

Slika 1. Algoritam više životne potpore odraslih (1)



[email protected]

N Minimum Maximum Mean Std. Deviationvreme dolaska ekipe SHMP namesto događaja 62 2 17 5.74 3.837broj ampula adrenalina dat žrtvisrčanog zastoja 63 0 10 3.33 2.032dužina trajanja resuscitacije žrtvesrčanog zastoja (min) 63 3 58 27.2

111.024

Valid N (listwise) 62Tabela 1. Deskriptivni prikaz žrtava srčanog zastoja

Frequency Percent ValidPercent CumulativePercentValid nešokabilan ritam 42 66.7 66.7 66.7šokabilan ritam 21 33.3 33.3 100.0Total 63 100.0 100.0

Tabela 2. Inicijalni ritam na monitoru defibrilatora žrtava srčanog zastojaFrequency Percent ValidPercent CumulativePercentValid Smrtni ishod 41 65.1 65.1 65.1

ROSC 22 34.9 34.9 100.0Total 63 100.0 100.0Tabela 3. Ishod resuscitacije žrtava srčanog zastoja

Broj ampula Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent0 6 9.5 9.5 9.51 5 7.9 7.9 17.52 9 14.3 14.3 31.73 17 27.0 27.0 58.74 10 15.9 15.9 74.65 7 11.1 11.1 85.76 5 7.9 7.9 93.77 3 4.8 4.8 98.4

10 1 1.6 1.6 100.0Total 63 100.0 100.0Tabela 4. Broj ampula adrenalina dat žrtvi srčanog zastoja


[email protected]

Grafikon 1. Broj ampula adrenalina dat žrtvi srčanog zastojaUkupan broj datih ampula adrenalina je 210. Utabeli 4 i grafiku 1 vidimo koliko je dato ampulapo pojedinačnim slučajevima. U najvećem brojuslučajeva date su 3 ampule (27%), u jednomslučaju je dato 10 ampula, a u 6 slučajeva nijedata ni jedna ampula (9.5%).Na inicijalno šokabilne ritmove stizalo se uproseku za 4 min 51 sec, dato je 2.05 ampulaadrenalina po resuscitaciji, prosečna dužinatrajanja resuscitacije iznosila je 23 min 45 sec, a

u 71.4% uspostavila se spontana cirkulacija. Datipodaci prikazani su tabelama 5 i 6.Ukupan brojdatih ampula adrenalina kod šokabilnihpacijenata je 43. U tabeli 11 i grafiku 2 vidimokoliko je dato ampula po pojedinačnimslučajevima kod žrtava srčanog zastoja sainicijalno šokabilnim ritmom. U najvećem brojuslučajeva (28.6%) nije data ni jedna ampulaadrenalina, maksimalno je dato 6 ampula ujednom slučaju.N Minimum Maximum Mean Std. Deviationvreme dolaska ekipe SHMP na mestodogađaja 21 2 13 4.86 3.651

broj ampula adrenalina dat žrtvi srčanogzastoja 21 0 6 2.05 1.857dužina trajanja resuscitacije žrtve srčanogzastoja (min) 21 3 47 23.7

612.112

Valid N (listwise) 21Tabela 5. Deskriptivni podaci za žrtve srčanog zastoja sa inicijalno šokabilnim ritmom



[email protected]

Frequency Percent Valid Percent CumulativePercentValid Smrtni

ishod6 28.6 28.6 28.6

ROSC 15 71.4 71.4 100.0Total 21 100.0 100.0Tabela 6. Ishod resuscitacije žrtava sa inicijalno šokabilnim ritmom

Broj ampula

Frequency Percent Valid Percent CumulativePercent

0 6 28.6 28.6 28.61 3 14.3 14.3 42.92 4 19.0 19.0 61.93 4 19.0 19.0 81.04 1 4.8 4.8 85.75 2 9.5 9.5 95.26 1 4.8 4.8 100.0Total 21 100.0 100.0

Tabela 7. Broj ampula adrenalina dat žrtvi srčanog zastoja

Grafik 2. Broj ampula adrenalina dat žrtvi srčanog zastoja sa inicijalno šokabilnim ritmom


[email protected]

N Minimum Maximum Mean Std. Deviationvreme dolaska ekipe SHMP na mestodogađaja 41 2 17 6.20 3.894broj ampula adrenalina dat žrtvisrčanog zastoja 42 1 10 3.98 1.814dužina trajanja resuscitacije žrtvesrčanog zastoja (min) 42 5 58 28.9

310.153

Valid N (listwise) 41Tabela 8. Deskriptivni podaci za žrtve srčanog zastoja sa inicijalno nešokabilnim ritmom

Frequency Percent Valid Percent Cumulative PercentValid Smrtni ishod 35 83.3 83.3 83.3ROSC 7 16.7 16.7 100.0Total 42 100.0 100.0

Tabela 9. Ishod resuscitacije žrtava sa inicijalno nešokabilnim ritmomBroj ampula Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent

1 2 4.8 4.8 4.82 5 11.9 11.9 16.73 13 31.0 31.0 47.64 9 21.4 21.4 69.05 5 11.9 11.9 81.06 4 9.5 9.5 90.57 3 7.1 7.1 97.6

10 1 2.4 2.4 100.0Total 42 100.0 100.0Tabela 10. Broj ampula adrenalina dat žrtvi srčanog zastoja sa inicijalno nešokabilnim ritmomNa inicijalno nešokabilne ritmove stizalo se uproseku za 6 min 03 sec, dato je 3.98 ampulaadrenalina po resuscitaciji, prosečna dužinatrajanja resuscitacije iznosila je 28 min 56 sec, au 16.7% uspostavila se spontana cirkulacija. Datipodaci prikazani su tabelama 8 i 9.Ukupan broj datih ampula adrenalina kod žrtavasrčanog zastoja sa inicijalno nešokabilnimritmom je 167 . U tabeli 10 i grafiku 3 vidimokoliko je dato ampula po pojedinačnimslučajevima kod nešokabilnih ritmova. Unajvećem broju slučajeva su date 3 ampule(31%), maksimalno je dato 10 ampula u jednomslučaju , a minimalno jedna ampula u dva slučaja(4.8%) .Protokol za resuscitaciju žrtava srčanog zastojasa inicijalno šokabilnim ritmom razlikuje se od

onih sa inicijalno nešokabilnim ritmom (kodšokabilnih ritmova se u prvih 6 min ne dajeadrenalin). Da bi ustanovili koji je prosečanrazmak izmedju davanja dve ampule adrenalinakod šokabilnih ritmova smo oduzeli 6 min odukupnog vremena resuscitacije i dobijeni susledeći rezultati (tabela 11). Kod žrtavaiznenadnog srčanog zastoja sa inicijalnošokabilnim ritmom prosečan razmak izmedjudavanja dve ampule adrenalina iznosi 8 min 40sec, a kod onih sa inicijalno nešokabilnimritmom iznosi 7 min 53 sec.Rezultati korelacije između dužine trajanjaresuscitacije i broja datih ampula adrenalinaprikazani su kroz dijagram rasturanja i kroztabelu korelacije sa Pirsonovim koeficijentomkorelacije.



[email protected]

Grafikon 3. Broj ampula adrenalina dat žrtvi srčanog zastoja sa inicijalno nešokabilnim ritmomBroj ampula adrenalina Vreme resuscitacije Prosečan razmakizmeđu dva adrenalinašokabilni ritmovi 43 373 8.7nešokabilni ritmovi 167 1215 7.27

Tabela 11. Prosečan razmak izmedju davanja dve ampule adrenalina

Grafikon 4. Dijagram rasturanja ( Scatter/Dot) na celom uzorku


[email protected]

broj ampulaadrenalina datžrtvi srcanogzastojadužina trajanja

resuscitaciježrtve srčanogzastoja (min)

broj ampula adrenalina datžrtvi srčanog zastoja

Pearson Correlation 1 .409**Sig. (2-tailed) .001N 63 63dužina trajanja resuscitaciježrtve srčanog zastoja (min) Pearson Correlation .409** 1Sig. (2-tailed) .001N 63 63Tabela 12. Korelacija na celom uzorku (**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).)

ZAKLJUČAKNa osnovu tabele 12 vidimo da je Pirsonovkoeficijent korelacije između vremenaresuscitacije i broja datih ampula adrenalinar=0.409 , p=0.001<0.05 statistički značajan, posmernicama koje je dao Cohen ovo se smatrakorelacijom srednje jačine.(9)Detaljnom obradom podataka dobijenihretrospektivnom analizom protokola SHMPSombor za period 01.01.2014. - 01.01.2015.godine možemo uvideti da se prilikomresuscitacije nedovoljno primenjuju važećepreporuke Evropskog saveta za resuscitaciju iz2010. godine. Prema preporukama ampulaadrenalina bi se trebala davati žrtvama srčanogzastoja na 3-5 min, prosečno 4 minuta. Kodžrtava srčanog zastoja sa inicijalno nešokabilnimritmom adrenalin se daje odmah nakonuspostave venskog puta, dok se kod žrtavasrčanog zastoja sa inicijalno šokabilnim ritmomdaje tek nakon prvih šest minuta tokom kojih sesprovode visoko kvalitetna spoljašnja masažagrudnog koša uz električne defibrilacije.Ovim radom došli smo do rezultat da se u našojslužbi kod inicijalno nešokabilnih ritmovapotroši svega 3.95 ampula adrenalina, štopraktično znači da naši timovi adrenalin kodovih ritmova daju prosečno na 7 min 53 sec, dokse kod šokabilnih ritmova prosečno utroši 2.05ampula adrenalina po resuscitaciji, odnosnoampula adrenalina se daje na 8 min 40 sec.Dobijene vrednosti skoro su duplo veće odpreporučenih, što u velikoj meri može uticati naprocenat preživljavanja žrtava iznenadnogsrčanog zastoja, posebno kada je inicijalnoprisutan nešokabilan ritam.Stepen korelacije između dužine trajanjaresuscitacije i broja datih ampula adrenalina na

celom uzorku je oko 16.7%. Ovaj podatak smodobili iz tabele 12 gde smo kvadriranjemPirsonov-og koeficijenta korelacije i množenjemsa 100 dobili procenat tj. koeficijentdeterminacije koji ukazuje koliki je deo varijansejedne promenljive objašnjen tj. prouzrokovan,varijansom druge. Ovaj procenat je nedospustivomali obzirom da bi koeficijent determinacije kodpostojanja jasno definasih protokola kao što jeprotokol Evropskog saveta za resuscitaciju,trebao iznositi 100%.Ohrabruju podaci da je u našoj službi vremedolaska ekipe do žrtve iznenadnog srčanogzastoja veoma kratko, kao i da se ROSC postigaou 34.9% na celom uzorku, sa neverovatnih71.4% kod žrtava sa inicijalno šokabilnimritmom.Takođe zapaža se i da se kod šokabilnih ritmovačesto nije ni primenjivao adrenalin, jer su našeekipe ROSC postigle uz pomoć kvalitetnespoljašnje masaže srca i uspešnih defibrilacija.Ostaje da se radi na jačanju svake od karikalanca preživljavanja u našoj sredini, jer lanac jejak koliko i njegova najslabija karika. Dobroobučeno stanovništvo koje što ranije prepoznaježrtvu srčanog zastoja, adekvatna primenaosnovnih mera životne potpore do stizanja ekipeSHMP treba da pomognu da se u našoj sredinipoveća procenat žrtava srčanog zastoja sainicijalno šokabilnim ritmom jer je stopa ROSC-akod takvih pacijenta daleko veća nego kod onihkod kojih je inicijalni ritam bio nešokabilan.Kako je srčani zastoj jedno od najurgentnijihstanja u medicini gde je svaki minut dragocen, aza njegovo uspešno zbrinjavanje potrebno ukratkom vremenu sprovesti niz mera ipostupaka sa ograničenim ljudskim resursima,potrebno je da se spasioci striktno pridržavaju



[email protected]

važećih protokola kako bi se sprečile eventualnegreške i izbegle stručna i moralna odgovornost.Adekvatna obuka spasioca uz redovnouvežbavanje stečenih veština od izuzetnog jeznačaja za uspešnu resuscitaciju.Ovaj rad treba da posluži kao vid samoevaluacijenašeg dosadašnjeg rada u cilju unapređivanjakvaliteta rada naše službe.LITERATURA

1. Deakin D. Charles at all. European Resuscitacion CouncilGuidelines for Resuscitation 2010 Section 4. Adultadvanced life support. In Resuscitation 81. ELSEVIER,2010.

2. Rang P. Humphrey i saradnici. Farmakologija.DATASTATUS, Beograd 2005.3. Varagić M. Vladislav, Milošević P. Milenko.Farmakologija. ELIT·MEDICA, Beograd 2007.4. Kažić Tomislav. Farmakologija klinička farmakologija.INTEGRA, Beograd 2005.5. Andreoli E. Thomas i saradnici. CECIL Suštinsko umedicini. Evro-Giunti, Beograd 2008.6. Newton H.R.Christopher, Khare K. Rahul. Urgentnamedicina, brzi pregled. BESJEDA Banja Luka, MARSOBeograd 2010.7. Pejin D. Interna medicina III. Medicinski fakultet NoviSad 2009.8. www.medscape.com9. Cohen,J.W(1988) Statistical power analzsis for thebehavioral scienes (2nd edn). Hillsdale,NJ:LawrenceErlbaum Associates

ADRENALINE, WHETHER IS IT GIVEN ACCORDING TO THE CPRRECOMMENDATIONS, DEPENDING ON THE CPR DURATION LENGTH?

Summary: INTRODUCTION: According to current recommendations for cardiopulmonary resuscitation(CPR) for OHCA we can distinguish two kinds of rhythms: shockable (VF / VT) and non shockable(asystole / PEA). Drug that is used in both kinds of rhythms is adrenaline, except that with shockablerhythms it is used after the third defibrillation (about 6 minutes after the beginning of CPR), and with nonshockable rhythms it is used within the first two minutes and is repeated every 3-5 minutes. Also, therecommendations state that CPR should be performed as long as the shockable rhythm persist, or there issome of the reversible causes of OHCA which we can treat, and in the case of asystole lasting longer than20 minutes should be decided about the termination of CPR.MATERIAL AND METHODOLOGY: By retrospective analysis we got materials from the register ofEmergency Medical Services Sombor in one year period starting from January 1st 2014 until January 1st2015.RESULTS: During the observed period, our Service has had 63 OHCA when CPR was performed and thosecases could be statistically analyzed. From those, shockable rhythms as the initial rhythm were in 21 casesor in 33.3%, and non shocable rhythms in 42 cases or in 66.7%. The average arrival time at the locationwas 5 minutes and 44 seconds, in case of shockable rhythms 4 minutes and 51 seconds, and in case of nonshocable rhythms 6 minutes and 3 seconds. Average duration of CPR was 27 minutes and 12 seconds, asfor the shockable rhythms 23 minutes and 45 seconds, and for non shocable rhythms 28 minutes and 56seconds. In total was given 210 ampoules of adrenaline, with average of 3.33 ampoules of adrenaline perone CPR. Depending on the initial rhythm, for shockable rhythms was given an average of 2.05 ampoulesof adrenaline (every 11 minutes and 35 seconds), and for non shocable rhythms 3.98 ampoules ofadrenaline (every 7 minutes and 12 seconds).CONCLUSION: If by the use of adrenaline can be assessed whether the teams of our Services work underthe recommendations and if this small sample can be considered statistically significant (percentage of thepatients with established circulation (ROSC) 34.9%), we must be realistic and admit that we do not applyrecommendations enough, and that the strict application of recommendations would bring even betterresults and greater survival rate.Key words: adrenaline, protocol for CPR, the duration of CPR


[email protected]

UDK BROJEVI: 616.12-008.315-085(497.11)"2014" ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.37-44615.815/.816(497.11)"2014"ID BROJ: COBISS.SR-ID 218639116

(1) DOM ZDRAVLJA SUBOTICA, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SUBOTICA(2)ZAVOD ZA HITNU MEDICINSKU POMOĆ NOVI SAD, NOVI SADSažetak: Uvod: U Evropi oko 350.000 osoba umire godišnje usled neuspešne kardio-pulmonalnereanimacije (KPR). Učestalost vanbolničkih srčanih zastoja, koje zbrinjavaju hitne medicinske pomoći uEvropi varira između 38-86 na 100.000 stanovnika. Uključivanjem u međunarodni projekat EuReCa OneEvropskog Resuscitacionog Saveta, u organizaciji Resuscitacionog Saveta Srbije i saradnje Sekcijeurgentne medicine SLD prvi put smo dobili relevantne podatke iz te oblasti za Vojvodinu,i za Srbiju i stekliuslove da se upoređujemo kako međusobno tako i sa evropskim zemljama i regionima.Cilj rada: Cilj ovog istraživanja bio je proceniti i uporediti globalnu incidenciju i ishod vanbolničkihsrčanih zastoja i pružiti bolje razumevanje razlika između različitih regija i zemalja.Materijal i metodologija: Prospektivna,observaciona studija- prikupljanje podataka u vremenskomperiodu od 01.- 31. oktobra 2014. putem jedinstvenog upitnika koji se odnosi na vanbolnički srčani zastojsa praćenjem jednomesečnog preživljavanja. Korišteni su podaci koji su registrovani u bazi podatakaevropskog programa EuReCa One 2014. unešeni do 15.decembra 2014. godine. Upoređivanje dobijenihpodataka izraženo na 100000 stanovnika za Vojvodinu-posebna straživačka jedinica (bez Novog Sada) uodnosu na Srbiju.Rezultati: Podaci tokom studije za Vojvodinu su prikupljeni u 11 Domova zdravlja koji zbrinjavaju oko679.257 stanovnika, dok 3 Zavoda za hitnu medicinsku pomoć (Novi Sad, Kragujevac i Niš) su obuhvatilioko 819.150 stanovnika.U Vojvodini incidenca vanbolničkog srčanog zastoja koja je zabeležena na100.000 stanovnika je 8,83 a za Srbiju 13.21. Broj započetih kardiopulmonalnih reanimacija za Vojvodinuje 4,33/100.000, a za Srbiju 6,47 / 100.000. Većina srčanih zastoja se dešavalo u kućnim uslovima:4,12/100.000 -Vojvodina, a 4,40 /100.000 - Srbija. U Vojvodini kolaps je osvedočen 5,74 /100.000 , zaSrbiju 4,40 /100.000, a u etiologiji navedeno kao predpostavljeni uzrok najčešće srčano oboljenje zaVojvodinu 5,15 / 100.000, za Srbiju 5,41/100.000.Od ukupnog broja polovina započetihkardiopulmonalnih reanimacija se desila od 6,00-14,00 h.- Vojvodina -41,86% Srbija-50,51%. Analiza popolnoj strukturi: dominiraju muškarci 62,88% (4,07/100000) -Srbija, 65,11% (4,12/100000)-Vojvodina.Na posmatranom uzorku ROSC je postignut 1,91/ 100 000 (30,23 %) u Vojvodini, a za Srbiju1,67 /100000 (18,71%), a bolesnici doveženi sa znacima života do bolničke ustanove za Vojvodinu1,77/100000, a za Srbiju 1,40/100000.Zaključak: Kontinuirano praćenje vanbolničkih srčanih zastoja na jedinstven način verovatno će datiodgovor na postojeće razlike u preživljavanju pojedinih regija, a za sada ove varijabilnosti se ne moguobjasniti na odgovrajući način.Ključne reči: vanbolnički srčani zastoj, kardiopulmonalna reanimacija, EuReCa One 2014.

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCEKornelija Jakšić HorvatDom zdravlja Subotica, Služba hitne medicinske pomoći, SuboticaTelefon: 064 263 71 10, E-pošta: [email protected]

EURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICAREZULTATI ISTRAŽIVANJA VOJVODINA-SRBIJA OKTOBAR 2014. GODINE

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER VOJVODINARESULTS OF THE RESEARCH VOJVODINA – SERBIA OCTOBER 2014.

Kornelija Jakšić Horvat (1), Mihaela Budimski (1), Milena Momirović Stojković (1), Zlatko Fišer (2)



[email protected]

UVODSmatra se da u Evropi 350.000 osoba umireusled neuspešne kardio-pulmonalne reanimacije(KPR), a to je oko 1.000 smrtnih slučajevadnevno. [1]Učestalost vanbolničkih srčanih zastoja,kojezbrinjavaju hitne medicinske pomoći u Evropivarira između 38-86 na 100.000 stanovnika. [2]Razlike su rezultat različitosti u načinuživota,navika u ishrani, učestalosti koronarnebolesti srca, organizaciji sistema hitnemedicinske pomoći, kao i učešća građana-očevidaca u blagovremenom započinjanju KPRpre dolaska ekipa hitne medicinske pomoći. [3]Da bi se bolje razumeli faktori koji utiču narazličitosti potrebno je što više podatakaprikupljenih na jedinstven način o učestalosti,načinu zbrinjavanja i rezultatimaishoda.Uključivanjem u međunarodni,multicentrični projekat EuReCa One 2014Evropskog Resuscitacionog Saveta[4], prvi putsmo dobili relevantne podatke iz te oblasti zaVojvodinu i stekli uslove da se upoređujemokako međusobno tako i sa evropskim zemljamaCILJ RADACilj ovog istraživanja bio je proceniti i uporeditiglobalnu incidenciju i ishod vanbolničkih srčanihzastoja i pružiti bolje razumevanje razlikaizmeđu različitih regija i zemalja. Korišćenjejedinstvene metodologije i isti vremenski periodprikupljanja podataka u mnogome povećavamogućnost upoređivanja rezultata izmeđupojedinih regija.MATERIJAL I METODEProspektivna-observaciona studija prikupljanjapodataka u vremenskom periodu od 01.- 31.oktobra 2014. putem jedinstvenog upitnika kojise odnosi na vanbolnički srčani zastoj, sapraćenjem jednomesečnog preživljavanja.Koristili smo Utstein smernice za jedinstveniunos podataka. [5]U studiju je uključeno celokupno stanovništvo –iodrasli i deca, koji su zatečeni mrtvi uvanbolničkim uslovima, a kod kojih jeintervenisala hitna medicinska pomoć.Korišteni su podaci koji su registrovani u bazipodataka evropskog programa EuReCa One

2014. zavedeni pod brojem NCT02236819, aunešeni su do 15. decembra 2014. godine.Upoređivanje dobijenih podataka izraženo na100000 stanovnika za Vojvodinu (bez NovogSada) u odnosu na Srbiju.REZULTATIPodaci tokom studije za Vojvodinu suprikupljeni u 11 Domova zdravlja kojizbrinjavaju oko 679.257 stanovnika, dok 3Zavoda za hitnu medicinsku pomoć (NoviSad,Kragujevac i Niš) su obuhvatili oko 819.150stanovnika. Podaci prikupljeni za vremenskiperiod od 01.-31. oktobra 2014. godine suprikazani u tabeli 1. za Srbiju[6], a u tabeli 2. zaVojvodinu. [7]U Vojvodini incidenca vanbolničkog srčanogzastoja koja je zabeležena na 100.000stanovnika je 8,83 ( N=60 ) [11], a za Srbiju13.21( N=198 ) [12].Učestalost broja započetihreanimacija za Vojvodinu je 4,33/100000(71,66%, N= 43), a za Srbiju 6,47/100000(48,98%, N=97 ).Većina srčanih zastoja se dešavalo u kućnimuslovima – 4,12/100000 (65,12%, ) u Vojvodinia 5,41 /100.000 (83,50%) u Srbiji. U Vojvodinikolaps je osvedočen 5,74 /100.000(90,70%,N=39) dok za Srbiju 4,40 /100.000(N=66) a u etiologiji navedeno kaopredpostavljeni uzrok srčana bolest zaVojvodinu 5,15 / 100.000 (80,39%, N=35), a zaSrbiju 5.40/100.000 (76,23%, N=81) .Odukupnog broja polovina započetihkardiopulmonalna reanimacija se desila od06,00-14,00 h.- u Vojvodini 41,86% u Srbiji41,86% , prikazano u tabeli 3.Analiza po polnoj strukturi: dominirajumuškarci 63,74% (3,45/100.000) za Srbiju, a zaVojvdinu 65,11% (4,12/100.000). Polnastruktura reanimiranih bolesnika uposmatranom vremenkom periodu je prikaza utabeli 4.Prosečna starost za Vojvodinu 57 godina a zacelu Srbiju 62 godina. Starosna strukturareanimiranih bolesnika je prikaza u tabeli 4.Na posmatranom uzorku ROSC je postignut1,91/ 100 000 stanovnika (30,23 %,N=13) uVojvodini, a za Srbiju 1,66 /100.000 (18,71%,N=25 ), a preživljavanje nakon mesec dana uVojvodini 0,77 / 100.000 (N=5) a rezultati zaSrbiju 0,40/100.000.


[email protected]


[email protected]

Doba dana Srbija N=97 Vojvodina N=430:00 – 6:00 11 -11,34% 5 -11,62%

6:00 – 14:00 49 - 50,51% 18 -41,86%14:00-20:00 26 - 26,80% 16 -37,20%20:00-24:00 11 - 11,34 % 4 -9,30%

Tabela 3. Doba dana nastanka srčanog zastoja gde je započeta kardiopulmonalna reanimacija uvanbolničkim uslovima od 01.-31.10.2014. godineSrbija N=97 Vojvodina N=43

Muškarci 61 (62,88%) 28 (65,11%)Žene 36 (37,11%) 15 (34,88%)

Tabela.4. Polna struktura pacijenata koji su reanimirani u vanbolničkim uslovima od 01.-31.10.2014.godineStarosna struktura Srbija N=97 Vojvodina N=43

0-12 meseci 0 01-4 godina 1 (1,03%) 1 ( 2,32%)

5-14 0 015-24 0 025-34 0 034-44 7 (7,21%) 4 ( 9,30%)45-54 12 (12,37%) 6 (13,95%)55-64 19 (19,58%) 8 (18,60%)65-74 29 (29.89%) 11 (25,58%)75-84 27 (27,83%) 13 (30,23%)

> 85 godina 2 (2,06%) 0Tabela.5. Starosna struktura pacijenata koji su reanimirani u vanbolničkim uslovima od 01.-31.10.2014.godine DISKUSIJAU periodu od 01. -31. oktobra 2014. godinepodaci su se prikupljali na jedinstven način, uistom vremenskom periodu od 01. 31.oktobra2015. godine, iz 11 vojvođanskih opština, koje sučinile jednu istraživačku jedinicu, koje pokrivajuukupno 683.257 stanovnika. Tri Zavoda za hitnumedicinsku pomoć: Novi Sad, Kragujevac i Niš supredstavljali zasebne istraživačke jedinice. Triistraživačke jedinice su zajedno obuhvatili oko 1498.407 stanovnika. Podaci o broju stanovnikasu preuzeti iz baze protokola evropskogprograma EuReCa One 2104. a baziraju se napodacima iz popisa stanovništva od 2011.godine. Tri Zavoda za hitnu medicinsku pomoćsu slične organizacione i kadrovske strukture,kao i opremljenosti medicinskom opremom, kaoi 11 vojvođanskih službi hitne medicinskepomoći kao predstavnici manjih sredina.U Vojvodini incidenca vanbolničkog srčanogzastoja koja je zabeležena na 100.000

stanovnika je manja nego u Srbiji: 8,83/100.000–Vojvodina, Srbija- 13,21/100000. Ova razlika jerezultat unosa samih podataka:za Vojvodinu suprikupljeni samo podaci o pacijentima koji sudoživeli iznenadni srčani zastoj, a za celu Srbijusve osobe koje su zatečene mrtve (srčani zastoj)u vanbolničkim uslovima, a kod kojih jeintervenisala hitna medicinska pomoć. Uevropskim zemljama incidenca srčanog zastojana 100.000 stanovnika je od 3,36-Nemačka, do150,6 –Češka.Učestalost broja započetih reanimacija je sličnakao i u evropskim zemljama: Vojvodina 6,33,Srbija 6,47, Belgija 4,46, Poljska 6,47/100000.Većina srčanih zastoja se dešavalo u kućnimuslovima, češće nego u evropskim zemljama:Vojvodina 4,12, Srbija 4,40, Nemačka 2,34,Holandija 2,42/100.000.Najčešće doba dana kada su započetekardiopulmonalne resuscitacije je od 6,00-14,00h. Kolaps je osvedočen od strane svedoka uvelikom broju 5,74 /100.000 u Vojvodini,4,40/100.000 u Srbiji, a očevidci su, najčešće



[email protected]

članovi porodice. Ipak kod vrlo malog brojabolesnika je započeta osnovna životna podrškaod strane svedoka pre dolaska ekipe hitnemedicinske pomoći; 0,74 /100.000 - Vojvodina a1,08/100.000 –Srbija, a u evropskim zemljamaučešće započetih KPR od strane očevidaca-svedoka mnogo veće 2,31/100.000 –Holandija,31,39/100.000 –Češka.Problem postoji na teritoriji cele Srbije, pošto sene vrši obuka stanovništva za KPR, niti se uškolama sprovodi program za mlade. Ne radi sedovoljno na podizanju svesti građana da aktivnoučestvuju u blagovremenom započinjanjuosnovnih mera životne potpore na mestunastanka incidenta. Jedini način, kupovinavremena-je u sprovođenju BLS od strane laika.Rana KPR može udvostručiti ili utrostručitipreživljavanje, a vršiti samo kompresije srca jebolje nego ne raditi ništa. Neophodna jeedukacija stanovništva za rano prepoznavanjeiznenadnog srčanog zastoja od strane očevidaca,adekvatno pozivanje broja 194 i pružanje meraosnovne životne potpore do stizanja ekipe hitnemedicinske pomoći. U mnogim slučajevimavreme od prepoznavanja srčanog zastoja ipozivanja službe hitne medicinske pomoći jeproduženo, a ne započinjanje osnovnih meraživotne potpore do dolaska hitne medicinskepomoći su osnovni uzroci koji doprinose niskojstopi preživljavanja.Osnovni predpostavljeni uzrok nastanka srčanogzastoja je najčešće srčano oboljenje5,15/100.000 u Vojvodini, a 5,41/100.000(76,23%) u Srbiji, šta potvrđuje da sukardiovaskularne bolesti vodeći uzroksmrtnosti, te je potrebno raditi na prevencijiistih.U starosnoj strukturi dominiraju osobe od 65-74godina starosti. Prosečna starost za Vojvodinu57,09 godina (najmlađe 3 a najstarije 84godina), a za celu Srbiju prosečna starost 62,51godina (najmlađe 3 godine,a najstarije 88godina).Incidenca uspostavljanja spontane cirkulacije(ROSC) je 1,91/100.000 (30,23%) za Vojvodinu,a 1,67/100.000 (18,71%) za Srbiju(1,41/100.000-Nemačka,29,04/100.000-Češka).Bolesnici doveženi u bolničku ustanovu saspontanom cirkulacijom (ROSC) za Vojvodinu1,74/100000, a za Srbiju 1.40/100.000(1,47/100.000 - Belgija,25,79/100.000 –Češka).Uzorak nije dovoljno veliki da bi se doneliodgovrajaći zaključci, ali verovatno u malimsredinama se brže dolazi na mesto incidenta ifaktor vremena jedan od ključnih uzroka koji

dovodi do boljih rezultata u manjimsredinama,kao i gustina saobraćaja u velikimgradovima.Automatski spoljašnji defibrilatori (AED) se nekoriste ni u Vojvodini, a ni u Srbiji. Na našemuzorku ni kod jednog bolesnika sa vanbolničkimsrčanim zastojem nije zabeležena upotreba AED-a. Broj automatskih spoljašnjih defibrilatora uSrbiji postavljenih na javnim mestima jezanemarujuće mali, a ne postoji ni registar istih.Potrebno je sprovoditi program implementacijeAED-a na teritoriji Srbije u svim gradovima,definisati način izbora lokacije uređaja isprovoditi edukaciju građana po evropskimstandardima.Postoji realna potreba kontinuiranog praćenjaiznenadnih vanbolničkih srčanih zastoja nesamo na jednomesečnom uzorku, većkontinuirano tokom godinu dana.Prikupljeni podaci mogu da posluže zaupoređivanje kvaliteta rada hitnih medicinskihpomoći širom Srbije i ukazuju na činjenicu dapostojeći parametri procene kvaliteta rada nisuodgovarajući.Praćenje kvaliteta rada omogućuje analizu ipronalaženje slabih tačaka koje se odnose nalanac za preživljavanje: neki elementi se morajupoboljšati kako u organizacionom pogledu, takou kontinuiranoj edukaciji samih zaposlenih kao ilaika za sprovođenje kardio-pulmonalnereanimacije. Potrebno je donošenje potencijalnihstrategija za poboljšanje kvaliteta i rezultatarada gde je potrebno i učešće šire društvenezajednice. ZAKLJUČAKKontinuirano praćenje vanbolničkih srčanihzastoja na jedinstven način verovatno će datiodgovor na postojeće razlike u preživljavanjupojedinih regija, a za sada ove varijabilnosti sene mogu objasniti na odgovrajući način.Iznenadni srčani zastoj u vanbolničkim uslovimaje povezan sa visokom stopom smrtnosti ipredstavlja značajan zdravstveni izazov.Potrebno je ojačati svaku kariku lanca zapreživljavanje, a osim tradicionalnih elemenatauvodi se i potreba o proširenju lancauključivanjem šire društvene zajednice i samihgrađana.Potrebno je donošenje strategije na nivou celezemlje o prikupljanju jedinstvenih podataka,standardizacija postupaka u resuscitaciji,naučnih istraživanja iz te oblasti sa ciljem


[email protected]

poboljšanja kvaliteta rada i mogućnostimeđusobnog upoređivanja.ZAHVALNOST - Autori izražavaju zahvalnostsvim kolegama koji su u svojim sredinama biliuključeni u Clinical Trials ID: NCT02236819 –EURECA ONE 2014. i radili na prikupljanjupodataka.

LITERATURA1. 1.Gräsner, J.T., Böttiger, B.W., Bossaert, L., On behalf ofthe European Registry of Cardiac Arrest (EuReCa) ONESteering Committee and the EuReCa ONE StudyManagement Team. EuReCa ONE – ONE month – ONEEurope – ONE goal. Resuscitation. 20142. Berdowski J, Berg RA, Tijssen JG, Koster RW. Globalincidences of out-of-hospital cardiac arrest and survivalrates: systematic review of 67 prospective studies.Resuscitation. 2010; 81:1479-87.3. Nichol G, Thomas E, Callaway CW, Hedges J, Powell JL,Aufderheide TP et al.. Regional variation in out-of-hospital cardiac arrest incidence and outcome. JAMA.2008; 300:1423-314. Fišer Z.,Raffay V,Kličković A,Lazić A,Jakšić HorvatK.;Program praćenja pojave srčanog zastoja EURECAONE 2014.; UDC ISSN 2466-2623 Joutnal ResuscitatioBalcanica- godina I broj1.str.6.

5. 5J.T. Gräsner, J. Herlitz, R.W. Koster, F. Rosell-Ortiz, L.Stamatakis, L. Bossae :Quality management inresuscitation – Towards a European Cardiac ArrestRegistry (EuReCa), Resuscitation. 2011;82:e989–e9946. Fišer Z. , Jakšić Horvat K., Vlajović S., Milić S. , Lazić A. ,Raffay V.; EURECA ONE 2014 SRBIJA; Medicina danas2015;14(7-9):95-1027. Jakšić Horvat K., Budimski M. ,HolcerVukelić S. i dr.„EUREKA ONE“ 2014- VOJVODINA Medicina danas2015;14(7-9):108-1148. Momirović Stojković M., Budimski M., Gavrilović N.,Jakšić Horvat K.; „EUREKA ONE“ 2014- SUBOTICA;Medicina danas 2015;14(7-9):115-1209. Pešić I., Mitrović M., Holcer Vukelić S.; „EUREKA ONE“2014- SOMBOR; Medicina danas 2015;14 (7-9):121-12510. Kleut Lj., Đorđević D., Vaščić Šunjević M., Hajder T., MilićS., Petrović V.; „EUREKA ONE“ 2014- INĐIJA; Medicinadanas 2015;14(7-9):133-13811. Budimski M,Fišer Z.,Momirović Stojković M.,JakšićHorvat K.;EURECA ONE 2014.Jednomesečno prikupljanjepodataka na teritoriji opštine Subotica; UDC ISSN 2466-2623 Joutnal Resuscitatio Balcanica- godina Ibroj1.str.15.12. Vlajović S., Kličković A; „EUREKA ONE“ 2014-KRAGUJEVAC; Medicina danas 2015;14(7-9):103-10713. SOS-Kanto Study Group.Cardiopulmonary resuscitationby bystanders with chest compression only (SOS-KANTO): an observational study.Lancet 2007;369:920-6



[email protected]

EURECA SERBIA ONE 2014– RESEARCH CENTER VOJVODINARESULTS OF THE RESEARCH VOJVODINA – SERBIA OCTOBER 2014.

Summary: INTRODUCTION: Around 350.000 people die every year because of unsuccesfullcardiopulmonary resuscitacion (CPR). The incidence of OHCA managed by EMS in Europe varies between38-86 per 100.000 people. Afterjoining the international project EuReCa One 2014 of EuropeanResuscitacion Council, organized by Resuscitacion Council of Serbia and Department for EmergencyMedicine of Serbian Medical Society, for the first time we were able to gain relevant data on the subjectfor the territory of Vojvodina and Serbia overall, and enable comparison among ourselves and witheuropean countries and regions.AIM: The aim of this research was to estimate and compare global incidence and outcome of outofhospitalcardiac arrests, and to enable better understanding of the differencies between various regions andcountries. Using a simple methodology and the same data collecting time line greatly increases thepossibility of comparing them.MATERIALS AND METHODS: A prospective observational study – the data were gathered during october2014. by means of unique questionaire concerning outofhospital cardiac arrest with recording of onemonth survival also. The data that were used are registered in the data base of european programeEuReCA One 2014., those entered untill december 15th 2014. Comparison of results is expressed per 100.000 inhabitants for Vojvodina – indipendent research unit (without Novi Sad) and relative to Serbia.RESULTS: During this study the data for Vojvodina territory were gathered in 11 health centers whichprovide for 679257 people, while ambulance services of Novi Sad, Kragujevac,and Niš alone provideemergency medical care for 819 150 people.The incidence of OHCA in Vojvodina was 8,83 per 100.000, and 12,88 in Serbia. The number of initiatedCPRs was 4,33/100 000 in Vojvodina, and 6, 47 in Serbia. Most of the arrests happened to people at theirhomes;4, 12 – Vojvodina, 4,4 – Srbija. Witnessed collapse happened in Vojvodina wtih incidence of5,74/100 000, and in Serbia with 4,4/100.000, and heart condition was the assumed cause of OHCA in5,15/100 000 in Vojvodina, and 5, 41 /100 .000 in Serbia. One half of all initiated CPRs happened between6:00-14:00h Vojvodina 41, 68%, Serbia 50, 51%. Male patients are dominant 62, 88% (4,07/100.000) inSerbia, and also in Vojvodina 65, 11% (4, 12/100.000). ROSC was achieved in 30, 23% of cases (1, 91/100000) in Vojvodina, and in 18, 71% cases (1, 67/100.000) in Serbia. The incidence of patients brought tohospital with present vital signes was 1, 77/100.000 in Vojvodina, and 1,4/100.000 in Serbia.CONCLUSION: Constant registering of OHCA in a particular way will probably resolve the existingdifferencies in survival rates if various regions, but for the time being these varieties can not beappropriately explained. Sudden out of hospital cardiac arrest is related to high rate of mortality and itrepresents a health service challenge. Every link in survival chain must be stronger, and beside traditionalelements the need for widening the chain by including citizens and society on the whole is introduced.Key words: out of hospital cardiac arrest, cardiopulmonary resuscitacion, EuReCa One 2014


[email protected]

UDK BROJEVI: 616-001.31-06 ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.45-49ID BROJ: COBISS.SR-ID 218644492EURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICAIZNENADNI SRČANI ZASTOJ – ŠESTOMESEČNO PRAĆENJE

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SUBOTICASUDDEN CARDIAC ARREST – SIX MONTH FOLLOW UP

Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Nikola Gavrilović ,Kornelija Jakšić HorvatDOM ZDRAVLJA SUBOTICA, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SUBOTICASažetak: Uvod: Kardiovaskularne bolesti su vodeći uzrok smrti u Europi i čine oko 40% svih smrtnihslučajeva kod pacijenata mlađih od 75 godina. Učestalost vanbolničkih srčanih zastoja (VBSZ) koje jezbrinjavala Služba hitne medicinske pomoći u Evropi, za sve ritmove srčanog zastoja, varira između 38 i86 na 100.000 stanovnika. Epidemiološki podaci o iznenadnom srčanom zastoju u Republici Srbiji predEuReCa One 2014 studiju nisu bili poznati.Cilj rada: Cilj je da se ukaže na važnost proučavanja iznenadnog srčanog zastoja, a prvi rezultatiprograma EuReCa One 2014. će omogućiti poređenje kvaliteta reanimacionih postupka kao i stopepreživljavanja kako u Srbiji, tako i sa ostalim učesnicima iz Evrope.Materijal i metodologija: Prospektivna studija. Analizirani su podaci prikupljeni putem upitnika ušestomesečnom periodu, od 01. oktobra 2014. godine do 01. aprila 2015. godine. Upitnikom suobuhvaćeni svi pacijenti kod kojih je intervenisala Služba hitne medicinske pomoći a utvrđen im jevanbolnički srčani zastoj na teritoriji opštine Subotica. Pacijenti kojima je uspostavljen ROSC, praćeno jepreživljavanje nakon mesec dana.Rezultati: Služba hitne medicinske pomoći Subotica pokriva teritoriju koja ima 141.554 stanovnika.Srčani zastoj je zabeležen kod 46 pacijenta kod kojih je intervenisala SHMP. Incidenca vanbolničkogsrčanog zastoja na šestomesečnom nivou je 32.5/100.000 stanovnika. Broj započetih reanimacija iznosi44, dok je broj na 100.000 stanovnika 31,08. Mesto najčešćeg srčanog zastoja je kuća 27 pacijenta (61%)odnosno 19.07/100.000 stanovnika. Najčešći uzrok srčanog zastoja je kardiološki 44 (100%) odnosno31.08/100.000 stanovnika. Kod 15 pacijenata (34.09%) odnosno 10.6/100.000 stanovnika je postignutROSC. Broj pacijenata koji su imali puls i merljivu tenziju pri dolasku u bolnicu je 12 (27%) odnosno 8.47/100.000 stanovnika. Od hospitalizovanih, 6 pacijenata je otpušteno iz bolnice (4.23/100.000), kao iincidenca preživljavanja nakon 30 dana 4.23/100.000.Zaključak: EuReCa program omogućava uključivanje u evropski registar vanbolničkog srčanog zastoja.Postoje različitosti u posmatranim varijablama koji se ne mogu tumačiti jasnim definisanjem razloga zbogkojeg razlike postoje. U budućnosti, jedinstveni registar će omogućiti da se analizom rezultata ukaže iutiče na svest kako svedoka tako i svih zdravstvenih profesionalaca koji učestvuju u postupcimareanimacije.Ključne reči: vanbolnički srčani zastoj, kardiopulmonalna reanimacija, EuReCa One 2014, hitnamedicinska pomoć

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCEMihaela BudimskiDom zdravlja Subotica, Služba hitne medicinske pomoći, SuboticaTelefon: 060 094 94 44, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVODKardiovaskularne bolesti su vodeći uzrok smrtiu Europi i čine oko 40% svih smrtnih slučajevakod pacijenata mlađih od 75 godina. Učestalostvanbolničkih srčanih zastoja (VBSZ) kod kojih jeintervenisala hitna medicinska pomoć, za sveritmove srčanog zastoja, varira između 38 i 86na 100.000 stanovnika u Evropi [1].Epidemiološki podaci o iznenadnom srčanomzastoju u Republici Srbiji pred Eureka Onestudiju nisu bili poznati.Vanbolnički srčani zastoj je glavni uzroksmrtnosti i ozbiljnog morbiditeta u mnogimregionima sveta. Uprkos velikom napretkureanimacionih postupaka u praksi, stopapreživljavanja pacijenata sa vanbolničkimsrčanim zastojem, uz nekoliko izuzetaka, jeveoma niska u poslednjih 30 godina [2].Optimiziranje kvaliteta reanimacionihpostupaka ima za cilj uspostavljanje ROSC kodpacijenata uz minimalni neurološki invaliditet[3].Brojni radovi se baziraju na proučavanju ranihpokazatelja brzog neurološkog oporavka nakonvanbolničkog srčanog zastoja[4]. Studijepokazuju da je manji neurološki deficit ukolikoje početni ritam šokabilan [5]. Istraživanjesprovedeno u našem gradu, tako potvrđuje da supacijenti bez neurološkog deficita ukoliko sekolaps desio pred lekarom a početni ritam biošokabilan [6,7]. Međutim, karike u lancupodrazumevaju rano prepoznavanje, poziv upomoć, ranu defibrilaciju - postoji uskapovezanost između prisutnih svedoka imogućnosti preživljavanja. Napori da se poboljšapreživljavanje upravo treba da se fokusiraju nabrzu i efikasnu reakciju onih koji prisustvujudogađaju. CILJ RADACilj rada je da se ukaže na važnost proučavanjaiznenadnog srčanog zastoja. Prvi rezultatiprograma EUREKA Srbije, 2014. će omogućitipoređenje kvaliteta reanimacionih postupka kao

i stope preživljavanja kako u unutar zemlje, takoi sa ostalim učesnicima iz Evrope.MATERIJAL I METODEProspektivna studija. Analizirani su podaciprikupljeni putem upitnika u šestomesečnomperiodu, od 1. oktobra 2014. godine do 01.aprila2015. godine. Zahvaljujući saradnjiResuscitacionog Saveta Srbije i Sekcije urgentnemedicine, Dom zdravlja Subotica, se uključio uProspektivni observacioni trial EvropskogResuscitacionog Saveta koji je pod brojemNCT02236819 registrovan u bazi trijala iodobren od zdravstvenih autoriteta u SAD.Upitnikom su obuhvaćeni svi pacijenti kod kojihje intervenisala Služba hitne medicinske pomoćia utvrđen im je vanbolnički srčani zastoj nateritoriji opštine Subotica. Pacijenti kojima jeuspostavljen ROSC, praćeno je preživljavanjenakon mesec dana.REZULTATISlužba hitne medicinske pomoći Suboticapokriva teritoriju koja ima 141.554 stanovnika.Služba hitne medicinske pomoći, pored teritorijegrada, pokriva i dva najveća prigradska naselja ukojima ima punktove (Bajmok, Čantavir) kojirade noću i vikendom [8]. Srčani zastoj jezabaležen kod 46 pacijenta kod kojih jeintervenisala SHMP. Incidenca vanbolničkogsrčanog zastoja na šestomesečnom nivou je32.5/100.000 stanovnika. Broj započetihreanimacija iznosi 44, dok je broj na 100.000stanovnika 31.08. Mesto najčešćeg srčanogzastoja je kuća 27 pacijenta (61%) odn. 19.07 /100.000 stanovnika. Najčešći uzrok srčanogzastoje je kardiološki 44 (100%) odn.31.08/100.000 stanovnika. Kod 15 pacijenata(34.09%) odn. 10.6/100.000 stanovnika jepostignut ROSC. Broj pacijenata koji su imalipuls i merljivu tenziju pri dolasku u bolnicu je 12(27%) odn. 8.48/ 100.000 stanovnika. Odhospitalizovanih, 6 pacijenata je otpušteno izbolnice (4.23/100.000), kao i incidencapreživljavanja nakon 30 dana 4.23/100.000.


[email protected]

Subotica -populacija 141.554 N n/100.000Ukupan broj srčanih zastoja 46 32.5Broj započetih reanimacija 44 31.08Pol: muški 28 19.78Pol: ženski 16 11.30Telefonom asistiran KPR 4 2.82Mesto nastanka – kuća 27 19.07Uzrok- kardiološki 44 31.08Osvedočen-laik 23 16.24Osvedočen – SHMP 13 9.18KPR laik 5 3.53AED postavljen pre dolaska SHMP 0 0AED –isporučen šok pre HMP 0 0Inicijalni ritam-šokabilan 14 9.9Prvi isporučen šok-SHMP 15 10.6ROSC 15 10.6Transfer u bolnicu-ROSC 12 8.48Otpušten iz bolnice 6 4.23Preživljavanje-nakon 30 dana 6 4.23Tabela 1. Rezultati

DISKUSIJAIncidenca VBSZ u Subotici na 100.000stanovnika iznosi 65 na godišnjem nivou. Upoređenju sa razvijenim zemljama, incidence jeviša u odnosu na Nemačku (40/100.000) odn.znatno niža u odnosu na Češku (150/100.000stanovnika). U poređenju sa rezultatima EuReCaprograma iz 2008. godine, pokušaj reanimacijese znatno povećava. Jednogodišnji registarukazuje na učestalost pokušaja reanimacije urasponu od 17 do 53 na 100.000 stanovnikagodišnje [9]. Ovakva različitost incidence VBSZkod pacijenata kod kojih je započeta KPR, unutarzemalja, regiona pa i zajednica, se zanivaju narazličitim stilovima života, navikama u ishranikao i prevalence koronarne srčane bolesti, kakou Evropi, tako i u SAD [10]. Prvi rezultatiprojekta Eureca 2014 u Srbiji, ukazuju da jezbrinjavanje srčanog zastoja meramaresuscitacije koncentrisano na gradska naselja ipodručja sa visokom naseljenošću [11].Incidenca mesta nastupanja kolapsa je približnoslična. U Subotici incidenca nastanka srčanogzastoja u kućnim uslovima 38.15, dok je uNemačkoj 28.03 a u Češkoj 45.27. Kolaps je uvećini slučajeva osedočen od strane laika, uSubotici 32.5/100.000, Nemačka 25.86, dok je u

Češkoj 50.50. Međutim, u Subotici je nizak brojzapočetih reanimacionih postupaka od stranelaika-5, dok je zdravstvena prosvećenost iedukacija stanovništva u razvijenim zemljamavisoka te je incidence započetih KPR od stranelaika u Nemačkoj 8.47 i Češkoj 31.39 (na100.000 stanovnika). Na teritoriji opštineSubotica, su postavljena tri AED aparata, 2 najavnim mestima i jedan u ugostiteljskom objektu.Možemo zaključiti da na teritoriji grada napostoji dovoljan broj AED aparata koji bi usvakom momentu bili dostuni nanajfrekventnijim delovima grada. Istraživanjaukazuju da upotreba AED aparata i primenarane defiblilacije povećava stopu preživljavanja[12,13], međutim, u našoj sredini još uvek nepostoji model koji bi obavezao i omogućio da seoni postave.Incidenca kardiološkog uzroka VBSZ je visoka uSubotici i iznosi 65/100.000. U Nemačkoj jeincidenca kardiološkog uzroka 26.43, dok je uČeškoj 41.13. Tome u prilog ukazuju iepidemiološki podaci kardiovaskularnih bolestikoji su na prvom mestu po morbiditetu imortalitetu na teritoriji opštine Subotica odn.cele regije [14].Na uspešnost reanimacionih postupaka ipostignuti ROSC ukazuju podaci koji su približno



[email protected]

slični i za Suboticu i za Evropske zemlje (Subotica 20.12, Nemačka 16.95, Češka 29.04 ).Slični rezultati su dobijeni jednogodišnjomanalizom VBSZ u 2013. godini, koji ukazuju da jedo spontane cirkulacije došlo kod 33reanimiranih pacijenata (23.31/100.000) [15].To se može objasniti činjenicom da se određenprocenat osvedočenih kolapsa dešava predzdravstvenim radnicima i lekarima u sanitetskimvozilima HMP tokom transporta pacijenata saSTEMI. Uspešnost reanimacionih postupaka ukolima HMP u Subotici je veoma visoka i iznosi92% [16]. ZAKLJUČAKEuReCa program omogućava uključivanje uevropski registar vanbolničkog srčanog zastoja.Postoje različitosti u posmatranim varijablamakoji se ne mogu tumačiti jasnim definisanjemrazloga zbog kojeg razlike postoje. U budućnosti,jedinstveni registar će omogućiti da se analizomrezultata ukaže i utiče na svest kako svedokatako i svih zdravstvenih profesionalaca kojiučestvuju u postupcima reanimacije.LITERATURA

1. Gräsner, J.T., Böttiger, B.W., Bossaert, L., On behalf of theEuropean Registry of Cardiac Arrest (EuReCa) ONESteering Committee and the EuReCa ONE StudyManagement Team. EuReCa ONE – ONE month – ONEEurope – ONE goal. Resuscitation. 20142. Sasson C, Rogers MA, Dahl J, et al. Predictors of survivalfrom out-of-hospital cardiac arrest: a systematic reviewand meta-analysis. Circ Cardiovasc QualOutcomes 2010;3:63–81.3. Nolan JP, Neumar RW, Adrie C, et al. Post-cardiac arrestsyndrome: epidemiology, pathophysiology, treatment,and prognostication. A Scientific Statement from theInternational Liaison Committee on Resuscitation; theAmerican Heart Association Emergency CardiovascularCare Committee; the Council on Cardiovascular Surgeryand Anesthesia; the Council on Cardiopulmonary,Perioperative, and Critical Care; the Council on ClinicalCardiology; the Council onStroke. Resuscitation 2008;79:350–79.

4. Corrada E, Mennuni MG, Grieco N et al. Neurologicalrecovery after out-of-hospital cardiac arrest:hospitaladmission predictors and one-year survival in an urbancardiac network experience. Minerva Cardioangol.2013Aug; 61 (4):451-60.5. Goto Y, Maeda T, Nakatsu-Goto Y. Neurological outcomesin patients transported to hospital without a prehospitalreturn of spontaneous circulation after cardiac arrest.Crit Care. 2013 Nov 20;17(6):R274.6. Budimski M, Jakšić Horvat K, Gavrilović N, Šimon A.STEMI- nekad i sad. ABC – časopis Urgentne medicine.2013; Volumen XIII, suppl. I, str. 167. Gavrilović N, Budimski M, Jakšić-Horvat K, Utilization ofAED in region of Subotica municipality. ABC časopisurgentne medicine vol.XII br.2-3/2014, ISSN 1451-1053,p.56-63.8. Budimski M, Fišer Z, Momirović Stojković M, JakšićHorvat K. Eureca One 2014, jednomesečno prikupljanjepodataka na teritoriji opštine Subotica. UDC ISSN 2466-2623. Journal Resuscitatio Balcanica-godina I. broj 1.str.13.9. Gräsner JT, Herlitz J, Koster RW at.al. Qualitymanagement in resuscitation--towards a Europeancardiac arrest registry (EuReCa). Resuscitation. 2011Aug;82(8):989-9410. Nichol G, Thomas E, Callaway CW, Hedges J, Powell JL,Aufderheide TP, et al. Regional variation in out-of-hospital cardiac arrest incidence and outcome. JAMA2008;300:1423–31.11. Fišer Z, Raffay V, Vlajović S. i dr. Program praćenjapojave srčanog zastoja Eureca One Srbija 2014. UDCISSN 2466-2623. Journal Resuscitatio Balcanica-godina I.broj 1;p 5-8.12. Blom MT, Beesems SG, Homma PC et al. Improvedsurvival after out-of-hospital cardiac arrest and use ofautomated external defibrillators. Circulation. 2014 Nov18;130(21):1868-7513. Trappe HJ. Treating critical supraventricular andventricular arrhythmias. J Emerg Trauma Shock. 2010Apr-Jun; 3(2): 143–152.14. Jakšić Horvat K., Budimski M. ,Holcer Vukelić S. i dr.„EUREKA ONE“ 2014- VOJVODINA -Rezulatatiistraživanja - oktobar 2014. Medicina danas 2015;14(7-9):108-114.15. Arsić S. Budimski M. Jakšić Horvat K i dr.. Prehospitalniakutni zastoj srca i kardiopulmonalna reanimacija-našaiskustva. ABC časopis Urgentne medicine Vol IX. 2014;p19-25.16. Budimski M, Gavrilović N, Arsić S, Jakšić-Horvat K,Abborted cardiac arrest. ABC časopis urgentne medicine2014, ISSN 1451-1053, p26-30.


[email protected]

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SUBOTICASUDDEN CARDIAC ARREST – SIX MONTH FOLLOW UP

Summary: INTRODUCTION: Cardiovascular diseases are the leading cause of death in Europe and theyaccount for 40% of all fatal cases among patients under 75 years. The incidence of out-of-hospital cardiacarrests (OHCA) that were managed by EMS in Europe, including all rhythmes, varies between 38 and 86per 100 000 people. Epidemiological data on sudden cardiac arrest in Republic of Serbia were not knownbefore Eureca ONE study.AIM: The aim of this paper is to point out the importance of researching cardiac arrest, and the firstresults of EURECA SERBIA programme 2014. will enable comparison of resuscitation procedures qualityand survival rate, both within our country, and relative to european participants.MATERIALS AND METHODS: Prospective study. Data were gathered through specific questionnaireduring the period of six months, from October 1, 2014 to April 1, 2015. This qustionnaire covered allpatients that have had OHCA on the territory of Subotica, and were treated by the EMS. In cases withachieved ROSC, survival was monitored after a month.RESULTS: Emergency medical service of Subotica covers the territory with 141 554 citizens. Cardiacarrest was recorded in 46 patients that EMS treated. The incidence of OHCA during six month period was32,5/100 000. Number of initiated resuscitations is 44, i.e. 31,08/100 000. The most often place of OHCAevent was patient’s home (27) 61%, or 19, 07/100 000. Heart condition was the cause of OHCA in 100% ofall cases (44), that is 31, 08/100 000. 15 patients (34,09%) or 10,6/100 000 achieved ROSC, and 12(27%), that is 8,47/100 000 had pulse and measurable blood pressure at hospital door. 6 patients of allhospitalized were discharged (4,23/100 000), and the incidence of survival after 30 days was 4,23/100000.CONCLUSION: EuReCa One 2014 programme enables inclusion into european register of out-of-hospitalcardiac arrest. There are differencies in observed variables that cannot be explained by precise definitionof reasons for which the diffrencies exist. In the future, analyzing results of this unified register willenable influence on people’s minds, layman’s as well as health professional’s and they are the ones thatparticipate in resuscitation procedures.Key words: out of hospital cardiac arrests (OHCA), cardiopulmonary resuscitacion, EuReCa One 2014,EMS



[email protected]

UDK BROJEVI: 616.12-008.315(497.113)"2014/2015" ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.50-55ID BROJ: COBISS.SR-ID 218645004EURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICAANALIZA OSVEDOČENIH IZVANBOLNIČKIH SRČANIH ZASTOJA

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SUBOTICAWITNESSED OUT-OF-HOSPITAL CARDIAC ARREST ANALYSIS

Ranko Majkić, Milena Momirović Stojković, Kornelija Jakšić HorvatDOM ZDRAVLJA SUBOTICA, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SUBOTICASažetak: Uvod: Iznenadni srčani zastoj (ISZ), koji je u većini slučajeva uzrokovan kardiovaskularnimoboljenjem veoma je čest uzrok smrti kod nas i u svetu. Mnoga ispitivanja dovela su do prepoznavanjaosnovnih prediktora koji mogu pozitivno da utiču na stopu preživljavanja ovih pacijenata, a koji sukonačno ukomponovani u jedan lanac preživljavanja. Uključivanjem Republike Srbije u međunarodni,multicentrični projekat EuReCa One 2014. Evropskog Resuscitacionog Saveta (ERC) u organizacijiResuscitacionog Saveta Srbije i Sekcije urgentne medicine SLD, prvi put smo dobili relevantne podatke izove oblasti i za našu zemlju što nam omogućava dalji rad na unapređenju mera koje se sprovode u lečenjuovih pacijenata.Cilj rada: Analiza pružanja osnovnih mera životne potpore (BLS) od strane svedoka laika pacijentima savanbolničkim srčanim zastojem (VBSZ) prema podacima prospektivne studije EuReCa One 2014 zaSuboticu, u odnosu na ukupan broj osvedočenih VBSZ od strane laikaMaterijal i metodologija: Prospektivno prikupljanje podataka putem jedinstvenog upitnika za VBSZ nateritoriji opštine Subotica u period od 01.10.2014. do 31.03.2015. godine. Podaci su prikazani uapsolutnim vrednostima kao i incidence na 100.000 stanovnika.Rezultati: U periodu od 01.10.2014 do 31.03.2015. godine na teritoriji opštine Subotica bilo je 47(33,2/100.000 stanovnika) vanbolničkih iznenadnih srčanih zastoja. Kod 44 (31.09/100.000, 93.62%) odovih pacijenata reagovala je Služba hitne medicinske pomoći Subotica (SHMP) pružanjem merakardiopulmonalne reanimacije. Od ovih 47 VBSZ čak 35 (24.73/100.000) je osvedočeno, od čega 24(16.95/100.000) od strane laika, a 11 (7.77/100.000) od strane članova ekipe SHMP. Rezultati pokazujuda je najveći procenat inicijalnog ritma u vidu ventrikularne fibrilacije (VF), kao i najveći broj postignutihpovrataka spontane cirkulacije (ROSC) bilo u grupi pacijenata čiji je VBSZ osvedočen od strane SHMP (VF63,5%, ROSC 54,5%) iako je ta grupa bila najstarija (prosek 69 godina) dok je najmanji procenat VF i ROSCbio u grupi neosvedočenih VBSZ koja je bila najmlađa sa prosekom od 58 godina. Telefonski asistiran KPRsproveden je u samo 4 slučaja, dok su mere osnovne životne potpore (BLS) pružene od strane laika u samo5 slučajeva (20,5% osvedočenih od strane laika).Zaključak: U ispitivanoj sredini u kojoj postoji dosta velika stopa VBSZ na polugodišnjem nivou(33,2/100.000 tokom 6 meseci) mora se sistematski raditi na povećanju broja sprovedenih mera osnovneživotne potpore od strane laika, jer je i kroz ovo ispitivanje kao i kroz mnoge svetske studije dokazano dato pozitivno utiče na uspostavljanje spontane cirkulacije, a samim tim i preživljavanje ovih pacijenata.Ključne reči: vanbolnički srčani zastoj, svedok laik, BLS, inicijalni srčani ritam, ROSC

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCERanko MajkićDom zdravlja Subotica, Služba hitne medicinske pomoćiTelefon: 024 551 373 E-pošta: [email protected]


[email protected]

UVODIznenadni srčani zastoj (ISZ), koji je u većinislučajeva uzrokovan kardiovaskularnimoboljenjem veoma je čest uzrok smrti kod nas i usvetu [1]. U Evropi učestalost svih vanbolničkihsrčanih zastoja (VBSZ) koje tretiraju ekipeprehospitalne urgentne medicine varira od 38-86 na 100.000 stanovnika [2]. Velika učestalostVBSZ uslovila je mnoga ispitivanja čiji je ciljpoboljšanje preživljavanja ovih pacijenata što jedovelo do prepoznavanja osnovnih prediktorakoji mogu na to da utiču, a koji su konačnoukomponovani u jedan lanac preživljavanja.

Slika 1. Lanac preživljavanja.Da bismo znali kako uticati na svaku od ovihkarika neophodno je imati adekvatne podatke osvim VBSZ i njihovom lečenju na našempodručju. Uključivanjem R epublike Srbije umeđunarodni, multicentrični projekat EuReCaOne 2014. Evropskog Resuscitacionog Saveta(ERC) u organizaciji Resuscitacionog SavetaSrbije i Sekcije urgentne medicine SLD, prvi putsmo dobili relevantne podatke iz te oblasti i zanašu zemlju [2]. Ova prospektivna studija jepokazala da je druga karika u lancupreživljavanja za naše podneblje od izuzetnevažnosti. Prema podacime ove studije veoma jemali broj onih VBSZ kojima su osnovne merereanimacije (BLS) pružene od strane svedokalaika, iako je poznato da osnovne mere životnepotpore pružene od strane svedoka laika i do 4puta povećavaju postotak preživljavanja ovihpacijenata [3] CILJ RADAAnaliza pružanja osnovnih mera životne potpore(BLS) od strane svedoka laika pacijentima saVBSZ prema podacima prospektivne studijeEURECA Srbija One 2014. za Suboticu, u odnosuna ukupan broj osvedočenih VBSZ od strane

laika, kao i isticanje važnosti što ranije primeneosnovnih i naprednih mera životne potpore zapreživljavanje ovih pacijenata.MATERIJAL I METODEProspektivna studija za koju su prikupljanipodaci putem jedinstvenog upitnika koja jeobuhvatila pacijente svih uzrasta koji su doživelivanbolnički srčani zastoj,a kod kojih jeintervenisala hitna medicinska pomoć. U ovomizveštaju prikazani su rezultati za period od01.10.2014 do 31.03.2015 godine za opštinuSubotica koja prema popisu iz 2011. godine ima141.544 stanovnika.REZULTATIU periodu od 01.10.2014 do 31.03.2015. godinena teritoriji opštine Subotica površine 1.008km2, koja prema popisu iz 2011. godine ima141.544 stanovnika, bilo je 47 (33,2/100.000stanovnika) vanbolničkih iznenadnih srčanihzastoja. Kod 44 (31.09/100.000, 93.62%) odovih pacijenata reagovala je Služba hitnemedicinske pomoći Subotica (SHMP) pružanjemmera kardiopulmonalne reanimacije. Od ovih 47VBSZ čak 35 (24.73/100.000) je osvedočeno, odčega 24 (16.95/100.000) od strane laika, a 11(7.77/100.000) od strane članova ekipe SHMP.Za 10 (7.06/100.000) pacijenata se zna dakolaps nije osvedočen, dok za 2 (1.41/100.000)pacijenta nije zabeleženo da li je momenatsrčanog zastoja osvedočen ili ne. Od ovih 35pacijenata kod kojih je kolaps osvedočen 20(57%) je muškog, a 15 (43%) ženskog polaProsečna starost pacijenata kod kojih je ekipaSHMP bila svedok srčanog zastoja je 69 godina,kod pacijenata kod kojih je laik bio svedok 63godine, a prosečna starost pacijenata saneosvedočenim VBSZ 58 godina.Interesantna je i veoma bitna razlika upostizanju povratka spontane cirkulacije (ROSC)kod pacijenata kod kojih VBSZ nije osvedočen ikod pacijenata kod kojih je osvedočen od stranelaika, odnosno ekipe SHMP. Uprkos činjenici dasu pacijenti kod kojih kolaps nije osvedočennajmlađi ni kod jednog od njih nije došlo dopovratka spontane cirkulacije (ROSC 0%), ugrupi kod kojih je laik bio svedok kod 9 od 24pacijenta pojavila se spontana cirkulacija (ROSC37,5%), a kod 11 pacijenata kod kojih se VBSZdesio pred ekipom hitne pomoći spontanacirkulacija je uspostavljena kod 6 pacijenata(ROSC 54,5%).



[email protected]

Slika 2. Podela VBSZ prema svedocima

Slika 3. Pacijenti kod kojih je uspostavljena spontana cirkulacijaVeoma je bitno istaći da je u grupi srčanihzastoja koji su se desili u prisustvu svedoka laikatelefonski asistirana KPR sprovedena u 4 slučaja,dok je punu osnovnu životnu potporu (BLS)sprovelo samo 3 laika od 24 (12,5%). Samokompresije (only hands CPR) primenilo je samo2 svedoka laika od 24 (8%). Prema ovimpodacima 20,5 % pacijenata kod kojih je VBSZosvedočen od strane laika je dobio neki vidživotne potpore od strane svedoka pre stizanjahitne pomoći dok prema nekim studijama kojeobuhvataju veći broj slučajeva u Evropi tajpostotak varira od 20-60% [4] Kod svih

pacijenata kojima je rađen BLS od strane laikainicijalni ritam je bio nešokabilan, a kodnijednog od njih nije uspostavljena spontanacirkulacija.Kod čak 5 od ukupno 6 pacijenata sapostignutim ROSC-om kod kojih se srčani zastojdesio pred SHMP inicijalni ritam je biošokabilan, dok je kod 4 od ukupno 9 pacijenatasa ROSC-om kod kojih je svedok bio laik bilošokabilno, 4 nešokabilno i kod jednog pacijentaiz te grupe ritam nije zabeležen.Rezultati prikazani u modifikovanoj Utsteintabeli (Tabela 1)


[email protected]

Tabela 1. Modifikovana Utstein tabela. Prikazani rezultati za period 1.10.2014-31.03.2015. godineDISKUSIJAIako brojne studije rađene u svetu pokazuju dase ukupna smrtnost od prehospitalnog srčanogzastoja nije bitno menjala duži period [3]uspešno su identifikovani faktori koji utiču napovećanje preživljavanja pacijenata koji sudoživeli VBSZ. Među njima ističu se primena BLSmera od strane svedoka laika, prisustvo ekipehitne pomoći kao svedoka VBSZ i ventrikularnafibrilacija kao inicijalni ritam tokom KPR . Ovoistraživanje pokazalo je da je čak 24 VBSZ(16.95/100.000) osvedočeno od strane laika,međutim kod samo 3 pacijenta (2.12/100.000)svedok je pružio kompletnu osnovnu životnupotporu pacijentu sa VBSZ, dok je kod 2pacijenta sa VBSZ (1.41/100.000) primenjenBLS u vidu kompresija srca bez ventilacije odstrane svedoka laika. Uzroci su ili u nedovoljnojobučenosti ili u kritičnoj situaciji u kojoj nastupa

panika, strah od bolesti ili od mogućnosti da senaškodi žrtvi [2]. Uzimajući u obzir da jedokazano da BLS od strane svedoka laikapovećava preživljavanje do otpusta iz bolnice ido 4 puta [4], druga karika lanca preživljavanjakoja predstavlja što raniju primenu mera KPR jeidentifikovana i u ovom istraživanju kaopotencijalna mera na čijem unapređenju trebaraditi. Jedna od mera koja bi tome doprinela jepovećanje broja telefonski dirigovanih mera KPRkoje bi sproveo dispečer u službi hitne pomoći.Podaci dobijeni ovom prospektivnom studijompokazuju da je upitan i kvalitet sprovedenihmera osnovne životne potpore od strane laika sobzirom da ni kod jednog od ovih pacijenatakojima je pružen BLS od strane laika nijepostignut ROSC. U prilog tome govori i činjenicada je inicijalni ritam kod svih 5 pacijenata kojimaje pružen KPR od strane laika bio nešokabilan.



[email protected]

S druge strane mnoge studije pokazuju da jeveći procenat postizanja ROSC-a kod pacijenatakod kojih je inicijalni ritam šokabilan, pri čemuovo istraživanje ukazuje na jasnu vezu izmeđuveće učestalosti šokabilnog inicijalnog ritma kodpacijenata kod kojih je ranije sprovedena KPR. Uprilog ovome govore i podaci o broju šokabilnihinicijalnih ritmova zabeleženih kod pacijenata saVBSZ u odnosu na činjenicu jesu li kolapsi kodovih pacijenata osvedočeni ili ne što je iprikazano u Tabeli 2.

Ukupan broj Prosečnastarost(godine) Inicijalniritamšokabilan Inicijalniritamnešokabilan Inicijalniritamnepoznat ROSCVBSZ osvedočenod strane laika 24

(16.95/100.000)63 8

(33,5%)15

(62,5%)1

(4%)37,5%VBSZ osvedočenod strane hitnepomoći 11

(7.77/100.000)69 7

(63,5%)4

(36,5%)0

(0%)54,5%

NeosvedočenVBSZ 10(7.06/100.000)

58 0(0%)

7(70%)

3(30%)

0%

Tabela 2. Osvedočeni i neosvedočeni VBSZ u odnosu na inicijalni ritam, starosti ROSCPotrebno je obratiti pažnju i na podatak da sečak 19 od 24 (79%) VBSZ koji su osvedočeni odstrane laika desilo u stanu na mestu prebivalištapacijenta. Ako ovu činjenicu stavimo u korelacijusa podatkom da su svi srčani zastoji u ovomistraživanju kardijalnog porekla jasno je da bibilo svrsishodno obučiti članove domaćinstvakoji žive sa kardiološkim bolesnikom da što bržeprepoznaju srčani zastoj i pruže adekvatne mereosnovne životne potpore dok ne dođe ekipahitne medicinske pomoći [5].Mnoge studije pokazale su i dapostresuscitacione mere umnogome utiču nastopu preživljavanja pacijenata sa VBSZ. [6]ZAKLJUČAKOvo istraživanje pokazalo je da ovakvosveobuhvatno prospektivno prikupljanjepodataka omogućuje da se prepoznaju i imenujuosnovni problemi koji utiču na smanjenje stopepreživljavanja kod pacijenata sa VBSZ. Uispitivanoj sredini u kojoj postoji dosta velikastopa VBSZ na polugodišnjem nivou(33,2/100.000 tokom 6 meseci) mora sesistematski raditi na povećanju brojasprovedenih mera osnovne životne potpore odstrane laika, jer je i kroz ovo ispitivanje kao ikroz mnoge svetske studije dokazano da topozitivno utiče na uspostavljanje spontanecirkulacije, a samim tim i preživljavanje ovihpacijenata. Neophodno je raditi na edukaciji štovećeg broja stanovnika kako u prepoznavanju

srčanog zastoja, tako i u pravilnom izvođenjuBLS mera. Podaci iz ovog istraživanja jasno supokazali da najviše šanse za preživljavanje imajupacijenti kod kojih je srčani zastoj osvedočen ikod kojih su mere KPR sprovedene u što kraćemroku od pojave kolapsa, tako da i svakounapređenje rada službi hitnih pomoći takođeutiče na smanjenje stope smrtnosti kodpacijenata sa VBSZ.LITERATURA

1. Nichols M, Townsend N, Scarborough P, Rayner MCardiovascular disease in Europe 2014: epidemiologicalupdate. Eur Heart J. 2014Nov 7;35(42):2950-92. Kornelija Jakšić-Horvat, Mihaela Budimski, SnežanaHolcer Vukelić, Jovanka Koprivica, Zlatko Babić, MirkoVidović et al. EURECA Srbija One- istraživački centarVojvodina, Rezultati istraživanja Oktobar2014.Medicinadanas 2015;14(7-9):108-1143. Sasson C, Rogers MA, Dahl J, Kellermann AL.Predictors ofsurvival from out-of-hospital cardiac arrest: a systematicreview and meta-analysi. Circ Cardiovas Qual OutcomesJan 2010;3(1):63-814. Grasner JT, Herlitz J, Koster RW, Rossel-Ortiz F,Stamatakis L, Bossaert L Quality management inresuscitation-towards European cardiac arrest registry(EuReCa). Resuscitation 2011 Aug;82(8):989-945. Milena Momirović Stojković, Mihaela Budimski, NikolaGavrilović, Kornelija Jakšić Horvat EURECA Srbija One-istraživački centar Subotica, Rezultati istraživanja-oktobar 2014. Medicinadanas 2015;14(7-9):115-120.6. Johnson NJ, Salhi RA, Abella BS, Neumar RW, Gaieski DF,Carr BG. Emergency department factors associated withsurvival after sudden cardiac arrest, 2013Mar;84(3):292-7. doi:10.1016/j.resuscitation.2012.10.013. Epub 2012, Oct 24.


[email protected]

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SUBOTICAWITNESSED OUT-OF-HOSPITAL CARDIAC ARREST ANALYSIS

Summary: INTRODUCTION: Cardiac arrest is one of the main death causes all over the world. Manystudies have led to the identification of the main predictors that can positively affect the survival rate ofthese patients, who were eventually incorporated into a single chain of survival. By involving the Republicof Serbia in an international, multicenter project EuReCa One 2014, of European Resuscitation Council(ERC) organized by Resuscitation Council of Serbia and Section of emergency medicine, the first time weget relevant information in this area and for our country which allows us to further work on improvingmeasures implemented in the treatment of these patients.AIM: analysis of providing of basic life support measures (BLS) by bystander to the patients with out ofhospital cardiac arrest (OHCA) according to prospective research EuReCa One 2014 for Subotica, inrelation to the total number of affirmed OHCA.MATERIALS AND METHODS: A prospective collection of data via unique questionnaire for OHCA in themunicipality of Subotica in the period from 01.10.2014. to 31.03.2015. Data are presented in absolutevalues as well as the incidence per 100,000 inhabitants.RESULTS: In the period from 01.10.2014 to 31.03.2015. in the municipality of Subotica there were 47(33.2 / 100,000 inhabitants) OHCA’s. In 44 (31.09 / 100.000, 93.62%) of these patients Emergencymedicine service (EMS) reacted by providing measures of cardiopulmonary resuscitation. Of these 47patients with OHCA as 35 (24.73 / 100000) were witnessed, of which 24 (16.95 / 100.000) by bystander,and 11 (7.77 / 100.000) by members of the EMS. The results show that the highest percentage of initialrhythm as ventricular fibrillation (VF), as well as the largest number of return of spontaneous circulation(ROSC) were in the group of patients whose OHCA was witnessed by the EMS (VF, 63.5%, ROSC 54.5%)even though the group was the oldest (average 69 years), while the lowest percentage of VF and ROSC wasin a group of unwitnessed OHCA’s which was the youngest group of patients with an average age of 58years. Telephone assisted CPR was conducted in only 4 cases, while the measures of basic life support(BLS) were provided by the bystander in only 5 cases (20.5% of witnessed OHCA’s)CONCLUSION: This study showed that systematic work on increasing the number of provided BLSmeasures by bystander to the patients with OHCA must be conducted, because it can positively affectsurvival rate of these patients.Key words: out of hospital cardiac arrest, bystander, BLS, initial heart rhythm, ROSC



[email protected]

UDK BROJEVI: 616.12-008.315(497.11)"2014" ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.56-59ID BROJ: COBISS.SR-ID 218645772EURECA SERBIA ONE 2014 - ISTRAŽIVAČKI CENTAR SUBOTICAREZULTATI ISTRAŽIVANJA SUBOTICA – SRBIJA OKTOBAR 2014. GODINA


Nikola Gavrilović, Mihaela Budimski, Milena Momirović Stojković, Kornelija Jakšić HorvatDOM ZDRAVLJA SUBOTICA, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SUBOTICASažetak: Uvod: Bolesti srca su jedan od vodećih uzroka smrti u Evropi. Oko 40% smrti starosti ispod 75godina je kardiovaskularne prirode. Do sad u Republici Srbiji nisu bili evidentirani tačni epidemiološkipodaci o iznenadnom srčanom zastoju (ISZ).Cilj rada: Cilj rada je da se ukaže na važnost proučavanja iznenadnog srčanog zastoja i osvetljavaju prvirezultata programa EuReCa One 2014, koji bi unapredili kvalitet rada resuscitacije, a posledično smanjilikonsekvence.Materijal i metodologija: Rađena je prospektivna studija prikupljanja podataka putem ankete koja seodnosi na vanbolnički srčani zastoj u toku perioda 01.- 31. oktobra 2014. sa praćenjem jednomesečnogpreživljavanja.Rezultati: Rezultati su prikazani u odnosu na 100.000 (n/100.000). Ukupno vanbolničkog srčanog zastoja(VBSZ) u Subotici je 6.35 dok je na nivou teritorije Srbije 13.21 na 100.000. Reanimacije su započete uSubotici u 5.65/100.000 dok je ukupno u Srbiji 6,47 na 100.000 stanovnika. U više od pola je bilo ukućnim uslovima 3.53 a 4,40 je na površini cele Srbije. U Subotici se desio osvedočeni kolaps pred 4.23dok je u Srbiji bilo 4.40 na 100.000. Od strane svedoka ni jedna reanimacija nije započeta u Subotici dok jeu Srbiji od strane laika započeto 1.08/100.000 stanovnika. Na teritoriji Subotice svi zabeleženi iznenadnisrčani zastoji su predpostavljenog karadiološkog porekla dok je na teritoriji Srbije to bilo 5.40 na 100.000.Iznenadni srčani zastoj ne kardiološke prirode bio je zabeležen samo na području cele Srbije 1.06. USubotici je ukupno 1.41 postignut ROSC i svi su kardiološkog porekla, a ukupno postignut ROSC 1.66 je nanivou cele države, od toga 1,08 je kardiološki sršani zastoj. U bolnicu je preveženo 1.41/100.000stanovnika sa znacima života ( ROSC), dok je taj iznos 1.40/100.000 za teritoriju Srbije.Zaključak: Vidimo da je u odnosu na ukupan broj visok udeo započetih resuscitacija kao i da su su srčanizastoji u visokom procentu osvedočeni. Treba staviti akcenat na unapređenje pružanja osnovne životnepotpore do dolaska iskusnog tima SHMP, kao i zdravstveno prosvećivanje običnog građanstva.Ključne reči: vanbolnički srčani zastoj, kardiopulmonalna reanimacija, EuReCa One 2014, hitnamedicinska pomoć

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCENikola GavrilovićDom zdravlja Subotica, Služba hitne medicinske pomoći, SuboticaTelefon: E-pošta: [email protected]


[email protected]

UVODVeć duže vreme unazad, mereno decenijamapostavlja se problem kardiološke patologije iiznenadnog srčanog zastoja (ISZ). ZahvaljujućiResuscitacionom Savetu Srbije i saradnji saSekcijom urgentne medicine, Srbija se uljučila uprojekat EuReCa, kojim se naša država uključilau jedinstveni registar u kojem su još 26 zemaljaEvrope. Do ovog projekta, u našoj zemlji nijepostojao registar niti su se prikupljali podaci oISZ.Globalno gledano kako u svetu tako i u Evropirađena je meta analiza u odnosu na pojedinačnaistraživanja vezana za ISZ u vanbolničkimuslovima. Ti obrađeni podaci nam ukazuju da jeISZ najviše bilo u Americi i Australiji i zatim uEvropi, a najmanje u Aziji. [1]Na osnovu kasnije dobijenih i obrađenihpodataka ima se uvid da je smrtnostkardiološkog porekla veoma visoka i to oko 40%za starost ispod 75 godina. [2]. Značajan jepodatak da se i demografska strukturakardioloških pacijenata menja. Kardiopate suuveliko mlađe osobe, radno sposobne. [3]Jedan od bitnih faktora jeste direktnapovezanost između ISZ u vanhospitalnimuslovima i ključnih elemenata zadesne prirodekao što su postojanje slučajnihsvedoka/posmatrača, prisustvo SHMP, da li jeposmatrač započeo kardiopulmonalnureanimaciju (KPR), koji je početni srčani ritam ilida li je uspostavljena spontana cirkulacija ROSC.[4]Uspešnost reanimacije ekipa SHMP u Suboticitokom transporta do bolnice je 92%.[5]Tako posmatrano preživljavanje može da budejoš stabilnije ako se pojača veza izmeđusvedoka/posmatrača i osposobljavanja običnogstanovništva da zna i mora da pruži osnovnuživotnu potporu. [4] CILJ RADACilj je da se ukaže na važnost proučavanjaiznenadnog srčanog zastoja i osvetljavanje prvihrezultata programa EuReCa One 2014, koji biunapredili kvalitet rada resuscitacije, aposledično smanjili konsekvence kod ISZ uvanhbolničkim uslovima.MATERIJAL I METODERađena je prospektivna studija. prikupljanjapodataka putem ankete koja se odnosi na

vanbolnički srčani zastoj u toku perioda 01- 31.oktobra, 2014. godine sa praćenjemjednomesečnog preživljavanja.Dom zdravlja Subotica, se uključio uProspektivni observacioni trial EvropskogResuscitacionog saveta koji je pod brojemNCT02236819 registrovan u bazi trijala iodobren od zdravstvenih autoriteta u SAD.REZULTATIRezultati su prikazani u odnosu na 100.000(n/100.000). Rađeno je poređenje Subotice uodnosu na R. Srbiju. Rezultati su prikazanitabelarno. DISKUSIJARađena je uporedna analiza Subotice i R. Srbije.Ukupno VBSZ u Subotici je 6.35 dok je na nivoudržave 13.21 na 100.000. Broj započetihreanimacija na teritoriji grada Subotice i nanivou Srbije je približno isti. U 5.65/100.000 jezapočeta reanimacija u Subotici, dok je ukupno uSrbiji to 6,47 na 100.000. Najmlađi pacijent kojije reanimiran u Subotici je imao 45, a najstariji76 godina, dok je raspon u starosnoj strukturi nanivou Srbije veći. Najmlađi pacijent u Srbiji jeimao 3 dok je najstariji imao 88 godina. Prosečnastarost pacijenata u Subotici je 60 godina.Razmatrajući polnu demografiju i u Subotici i uSrbiji, iznenadni srčani zastoj češće dožive osobemuškog pola (Subotica 4.23 Srbija 4.07 na100.000 stanovnika) [6]. Više od pola započetihreanimacija je bilo u kućnim uslovima3.53/100.000, a 5.40/100.000 je na površini celeSrbije. Analiza podataka o mestu nastankasrčanog zastoja u Srbiji, dolazi se do zaključka dase iznenadni srčani zastoj najčešće dešava ukući, zatim na ulici [7]. U Subotici se desioosvedočeni kolaps pred 4.23 dok je u Srbiji bilo4.40 na 100.000 stanovnika. Ni jedan slučaj uSubotici nije zabeležen da je započet procesreanimacije od strane svedoka, dok je na nivoudržave broj započetih reanimacioih postupakanizak, iako je u velikom broju kolaps osvedočen.To nam ukazuje da laici nisu spremni, edukovaništa treba preduzeti niti kako da se započnu mereosnovne životne potpore. Važno je naglasiti dase upotreba AED-a odvija samo u zdravstvenimustanovama i da su osposobljeni pored lekara,jedino srednji medicinski kadar [8]. Na teritorijiSubotice su svi registrovani slučajevi bilikaradiološkog porekla 6.35/100.000 dok je nateritoriji Srbije je to bilo 5.40 na 100.000.Iznenadni srčani zastoj ne kardiološke prirode jezabeležen samo na području cele Srbije



[email protected]

1.08/100.000 u Subotici je to 0,00. U Subotici jeukupno 1.41 postignut ROSC i svi sukardiološkog porekla, a ukupno postignut ROSC1.66 je na nivou cele države, od toga 1,08 jekardiološki uzrok srčanog zastoja. Približno jeidentična incidenca pacijenata sa postignutimROSC-om koji su transportovani u bolnicu

(Subotica 1.41, Srbija 1.40 na 100.000stanovnika) Otpušteni iz bolnice sajednomesečnim preživljavanjem su 0.71 uSubotici, dok je u R.Srbiji to 0,40/100.000stanovnika.N (Subotica)

141.554n/100.000 N (Srbija)

1.498.407Ukupan broj srčanih zastoja 9 6.35 198 13.21Broj započetih reanimacija 8 5.65 97 6.47Pol: muški 6 4.23 61 4.07Pol: ženski 2 1.41 36 2.40Telefonom asistiran KPR 0 0Mesto nastanka – kuća 5 3.53 66 4.40Uzrok- kardiološki 9 6.35 81 5.40Ne kardiološki uzrok 0 0 16 1.08Osvedočen-laik 6 4.23 66 4.40KPR laik 0 0 16 1.08AED postavljen pre dolaskaHMP

0 0 0 0AED –isporučen šok pre HMP 0 0 0 0Inicijalni ritam-šokabilan 3 2.11 25 1.66Prvi isporučen šok-HMP 3 2.11ROSC 2 1.41 25 1.66Transfer u bolnicu-ROSC 2 1.41 21 1.40Otpušten iz bolnice 1 0.71 6 0.40Preživljavanje-nakon 30 dana 1 0.71ZAKLJUČAKVidimo da je u odnosu na ukupan broj visokudeo započetih resuscitacija kao i da su svedociu većini slučajeva prisustvovali ISZ. Treba stavitiakcenat na unapređenje pružanja osnovneživotne potpore do dolaska iskusnog tima SHMP,kao i zdravstveno prosvećivanje običnoggrađanstva.

LITERATURA

1. Berdowski J, Berg RA, Tijssen JG, Koster RW. Globalincidences of out-of-hospitalcardiac arrest and survivalrates: systematic review of 67 prospective studies.Resuscitation 2010;81:1479–87.42. Sans S, Kesteloot H, Kromhout D. The burden ofcardiovascular diseases mortality in Europe. Task Forceof the European Society of Cardiology on CardiovascularMortality and Morbidity Statistics in Europe. Eur Heart J1997;18:1231–48.3. Gavrilović N, Budimski M, Jakšić-Horvat K, Veličković M,Milak J, Šimon A. STEMI kroz demografiju i vreme. ABC

časopis Urgentne medicine, Volumen XIII, suplement I/20133; ISBN 978-86-6061-035-7, str.194. Sasson C, Rogers MAM, Dahl J, Kellermann AL. Predictorsof survival from out-of-hospital cardiac arrest: asystematic review and meta-analysis. Circ CardiovascQual Outcomes. 2010;3:63–81. doi:10.1161/CIRCOUTCOMES.109.889576.5. Budimski M, Gavrilović N, Arsić S, Jakšić-Horvat K,Abborted cardiac arrest. ABC časopis urgentne medicine2014, ISSN 1451-1053, p26-30.6. Budimski M, Fišer Z, Momirović Stojković M, JakšićHorvat K. Eureca One 2014, jednomesečno prikupljanjepodataka na teritoriji opštine Subotica. UDC ISSN 2466-2623. Journal Resuscitatio Balcanica-godina I. broj 1.str.13.7. Fišer Z, Vlajović S, Raffay V. Eureca Serbia One 2014.Vanbolnički srčani zastoj-mesto događaja. UDC ISSN2466-2623. Journal Resuscitatio Balcanica-godina I. broj1. str.9.8. Gavrilović N, Budimski M, Jakšić-Horvat K, Utilization ofAED in region of Subotica municipality. ABC časopisurgentne medicine vol.XII br.2-3/2014, ISSN 1451-1053,p.56-63


[email protected]


Summary: INTRODUCTION: Heart diseases are the leading cause of death throughout Europe. About 40%af all deaths among under 75 year olds are caused by cardiovascular condition. There weren’t any validepidemiological data about sudden cardiac arrest in Serbia, untill now.AIM: The aim of this paper is to emhasise the importance of cardiac arrest research and to announce thefirst results of EuReCa One 2014 programme, which will improve the quality of resuscitation, andtherefore reduce consequences.MATERIALS AND METHODS: A prospective study was conducted by means of questionnaire concerningout-of-hospital cardiac arrest during the time period from 1 to 31 October 2014, with recording ofonemonth survival.RESULTS: The results are presented per 100.000 people (n/100.000). The incidence of Out of hospitalcardiac arrest (OHCA) in Subotica was 6,35 and on the territory of Serbia 13,21 per 100.000.Resuscitations were initiated in 5,65 cases per 100.000 in Subotica, and for Serbia overall the incidence is6,47/100.000. More than half of all OHCAs happened at patient’s home - 3,53 for Subotica and 4,40 forSerbia. Layman witnessing OHCA never initiated CPR in Subotica, but in Serbia on the whole 1,08/100.000did start CPR. All of the recorded OHCA in Subotica were caused by presumed heart condition, while inSerbia cardiac etiology caused arrest in 5,4 cases per 100.000. Other causes of OHCA were represented by1,06/100.000 in Serbia. The incidence of ROSC in Subotica was 1,41 – all of cardiac origin, in Serbia it was1,08/100.000, and including those of different origin 1,66. Hospital transfer of patients with ROSC wasrecorded in 1,41/100.000 in Subotica and in 1,40/100.000 on the territory of Serbia.CONCLUSION: A high percentage of conducted resuscitations is evident, as well as the fact that OHCAswere often witnessed. It is therefore important to put emphasis on improvement of providing basic lifesupport untill EMT professionals arrive, and promote health education of civilians.Key words: out of hospital cardiac arrest, cardiopulmonary resuscitacion, EuReCa One 2014, EMS



[email protected]

UDK BROJEVI: 616.12-008.315(497.113)"2014" ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.60-64ID BROJ: COBISS.SR-ID 218646796EURECA SERBIA ONE 2014 – ISTRAŽIVAČKI CENTAR SOMBORREZULTATI ISTRAŽIVANJA OKTOBAR - DECEMBAR 2014. GODINE I PRIKAZ NAGODIŠNJEM NIVOU

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SOMBORRESEARCH RESULTS OCTOBER – DECEMBER 2014. AND ANUAL REVIEW

Snežana Holcer Vukelić, Miroslav Mitrović, Ivan PešićDOM ZDRAVLJA “Dr ĐORĐE LAZIĆ“, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SOMBORSažetak: Uvod: U Evropi kardiovaskularne bolesti su vodeći uzrok smrtnosti i čine oko 40% svih smrtnihslučajeva mlađih od 75 godina. Učestalost vanbolničkih srčanih zastoja (VBSZ) zbrinjavanih od stranehitnih medicinskih službi u Evropi za sve ritmove srčanog zastoja varira između 38 i 86 na 100.000stanovnika, a podaci su prikupljeni zahvaljujući Eureka (EuReCa) projektu koji podrazumeva Evropskiregistrar VBSZ. Epidemiološki podaci o VBSZ u Republici Srbiji pre Eureka projekta nisu bili poznati.Cilj rada: Cilj je da se ukaže na važnost proučavanja incidence iznenadnog srčanog zastoja u RepubliciSrbiji i objavljivanja prvih rezultata programa EUREKA Srbije, 2014 i uporedi sa rezultatima drugihevropskih zemalja i ukaže na slabe karike a sve u cilju povećanog preživljavanja od VBSZ.Materijal i metodologija: EuReCa ONE je prospektivna studija, koja se bavi prikupljanjem podatakaputem jedinstvenog upitnika koji se odnosi na vanbolnički srčani zastoj tokom 01.- 31. oktobar, 2014.godine.S obzirom da je SHMP Sombor učestvovala u ovoj studiji postojala je tendencija da se i daljeprikupljaju podaci o VBSZ. Vođeni su i naredna dva meseca, znači ukupno od 01. oktobra do 31. decembar2014. godine. Svi podaci su obrađeni i prikazani na godišnjem nivou.U studiju su uključeni svi pacijenti koji su pronađeni mrtvi i zbog kojih je intervenisala SHMP Sombor.Rezultati: SHMP Sombor pokriva teritoriju opštine Sombor sa 85.569 stanovnika. Incidenca VBSZ je116/100.000 stanovnika, incidenca započetih KPR od strane SHMP je 74,79/100.000 stanovnika, anajčešći IBSZ su se dešavali u kući (84,12/100.000 st), ROSC je postigut sa incidencom od 32,72/100.000,a tridesetodnevo preživljavanje je 9,35/100.000 stanovnika.Zaključak: EuReCa ONE projekat je i u Republici Srbiji omogućio praćenje svih bitnih varijabli vezanih zaVBSZ. Na osnovu ovih podataka može se videti gde su službama i zavodima HMP slabe tačke, te da se nanjih u narednom periodu utiče u cilju većeg preživljavanja VBSZ. Zbog toga je bitno da postoji jedinstvenupitnik i registrar VBSZ koji se koristi u EuReCa ONE projektu.Ključne reči: EuReCa, vanbolnički srčani zastoj, ROSC

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCESnežana Holcer VukelićDom zdravlja “Dr Đorđe Lazić“ Služba hitne medicinske pomoći, SomborTelefon: 064 53 53 30 E-pošta: [email protected]


[email protected]

UVODU Evropi su kardiovaskularne bolesti su vodećiuzrok smrtnosti i čiine oko 40% svih smrtnihslučajeva mlađih od 75 godina [1,8]. Učestalostvanbolničkih srčanih zastoja (VBSZ)zbrinjavanih od strane hitnih medicinskih službiu Evropi za sve ritmove srčanog zastoja variraizmeđu 38 i 86 na 100.000 stanovnika [2,8,9].Procenjuje se da je u Evropi 350.000 smrtnihslučaja godišnje nakon neuspešnekardiopulmonalne resuscitacije (KPR), što je oko1.000 smrtnih slučaja dnevno [3,8]. IncidencaIBSZ nelečenih ili lečenih KPR-om u evropskimzemljama je različita [5] zbog različitog načinaživota, načina ishrane, učestalosti koronarnebolesti srca, kao i odluke o primeni mera KPR[6]. Malo je poznato zašto postoje različitosti upreživljavanju od VBSZ, a od 2007. godineEvropski Resuscitacioni Savet (ERC) uvodiEvropski registar VBSZ nazivajući ga EuReCaprojektom, koji je imao za cilj da se dođe dopodataka o učestalosti VBSZ, toka i ishodareanimacionih postupaka i sprovođenja meraKPR. Do 2012. godine projekat vodi Upravniodbor, pa su u projekat uključeni mali brojzemalja i centara. 2012. godine EuReCa projekatmenja organizaciju što omogućava učešćenezavisnih centara, bez obzira na njihovuveličinu kroz organizaciju projekata i registara uevropskim zemljama. Do oktobra 2014. godineSrbija nije imala nikakve podatke o VBSZ [9].Resuscitacioni savet Srbije omogućavaorganizacione uslove nezavisnog učeščarazličitih centara (službe hitne medicinskepomoći, zavodi za hitne medicinske pomoći) ipotom projektom EuReCa ONE-ONE month-ONEEuropa od 1.-31. oktobra 2014. godineučestvuje u evropskom projektu. Vođen jejedinstven upitnik po Utstein protokolu, apostojala je tendencija da se nastavi saregistracijom podataka o VBSZ u Srbiji.CILJ RADACilj je da se ukaže na važnost proučavanjaincidence iznenadnog srčanog zastoja uRepublici Srbiji i objave prvi rezultati programaEUREKA Srbije, 2014 i uporedi sa rezultatimadrugih evropskih zemalja [10,11].MATERIJAL I METODEEuReCa One 2014 je prospektivna studija, kojase bavi prikupljanjem podataka putem

jedinstvenog upitnika koji se odnosi navanbolnički srčani zastoj tokom 01.- 31. oktobar,2014. godine.Sa obzirom da je SHMP Somboručestvovala u ovoj studiji postaojala jetendencija da se i dalje prikupljaju podaci oVBSZ. Vođeni su i naredna dva meseca, značiukupno od 01. oktobra do 31. decembar 2014.godine. Svi podaci su obrađeni i prikazani nagodišnjem nivou.U studiju su uključeni svi pacijenti koji supronađeni mrtvi i zbog kojih je intervenisalaSHMP Sombor. REZULTATITokom studije prikupljeni su podaci kojeobuhvata SHMP Sombor, teritorija opštineSombor, koja podrazumeva grad Sombor i 15seoskih naselja, gde živi 85.569 stanovnika.Popunjavan je jedinstven upitnik gde su seobrađivali podaci o VBSZ, započetim KPR,prisustvu očevidca koji je osvedočio kolaps, omestu VBSZ, o polu, učešću dispečera HMP utelefonski vođenoj KPR, da li je očevidac započeoKPR do dolaska SHMP, o upotrebi AED-a, oinicijalnom ritmu, vremenu prvog šoka,uspostavljanju ROSC-a i preživljavanju dootpusta iz bolnice i tridesetodnevnompreživljavanju. Incidenca VBSZ u Somborskojopštini je 116/100.000 stanovnika što je veomavisoko i nažalost jedino Republika Češka imaveću incidencu VBSZ. Incidenca započetih KPR je74,79/100.000 stanovnika. Najčešće srčanizastoji na teritoriji opštine Sombor se dešavaju ukući/prebivalištu u 84,14/100.000 stanovnika.Kolaps je osvedočen od strane laika u visokomprocentu (48%) odnosno 56,10/100.000stanovnika. Očevidac je započeo mere osnovneživotne potpore u 20% ili 23,37/100.000stanovnika što je na žalost veoma malo u odnosuna posmatrane evropske zemlje. Uzrok VBSZdoktori naše službe su smatrali da je kardiološki74,79/100.000 stanovnika, a nekardiološkogporekla u 42,07/100.000 stanovnika. ROSC jepostignut u 32,72/100.000 stanovnika, odnosnokada je VBSZ kardiološkog porekla28,05/100.000 stanovnika, a kada uzrok nijekardiološki 2,34/100.000 stanovnika. U bolnicusa ROSC su doveženi 28,05/100.000 stanovnika,a otpust iz bolnice i tridesetodnevnopreživljavanje je 9,35/100.000 stanovnika što suveoma zadovoljavajuće incidene u odnosu napraćene incudence evropskih zemalja.



[email protected]

EuReCa One 2014 rezultati Evropa 1-godinapodaci za 2010na godišnjem nivou Sombor Belgija Češka Francuska Nemačka Irska Holandija Poljska ŠvedskaPopulacija - brojstanovnika kojeobuhvata centar 85569 10.600.000 554.402 1.985.270 5.622.667 489.981 2.400.000 760.000 9.000.000

broj VBSZ koji suzabeleženi - ukupnomrtvi 100,00 5.671,00 834,00 1.899,00 2.267,00 1.433,00 844,00Incidenca VBSZ kojisu zabeleženi na100,000 stan 116,86 53,50 150,43 95,65 40,32 0,00 59,71 111,05 0,00Broj započetihreanimacija 64,00 5.671,00 415,00 1.282,00 2.202,00 213,00 1.114,00 499,00 3.535,00Incidenca na100.000 stanovnika 74,79 53,50 74,86 64,58 39,16 43,47 46,42 65,66 39,28Mesto SZ - kuća (n) 72,00 251,00 870,00 1.576,00 127,00 697,00 127,00Mesto SZ - kuća (%) 72,00 60,48 67,86 71,57 59,62 62,57Mesto SZ - kuća/100.000 84,14 45,27 43,82 28,03 25,92 29,04Kolaps sa prisutnimsvedokom -osvedočen (n) 48,00 280,00 949,00 1.454,00 119,00 847,00 205,00 2.246,00Kolaps sa prisutnimsvedokom -osvedočen (%) 48,00 67,47 74,02 66,03 55,87 76,03 41,08 63,54Kolaps sa prisutnimsvedokom -osvedočen /100.000 56,10 50,50 47,80 25,86 24,29 35,29 26,97 24,96Svedok započeo KPR(n) 20,00 174,00 332,00 476,00 65,00 665,00 1.692,00Svedok započeo KPR(%) 20,00 41,93 25,90 21,62 30,52 59,69 0,00 47,86Svedok započeo KPR/100.000 23,37 31,39 16,72 8,47 13,27 27,71 0,00 18,80Uzrok SZ srčanabolest (n) 64,00 228,00 832,00 1.486,00 176,00 993,00 0,00 2.081,00Uzrok SZ srčanabolest(%) 64,00 54,94 64,90 67,48 82,63 89,14 0,00 58,87Uzrok SZ srčanabolest/100.000 74,79 41,13 41,91 26,43 35,92 41,38 0,00 23,12Uzrok SZ nije srčanabolest 36,00 92,00 450,00 554,00 35,00 121,00 0,00 1.035,00Incidenca SZ kadauzrok nije srčanabolest 42,07 16,59 22,67 9,85 7,14 5,04 0,00 11,50Svi pacijeti sapostignutim ROSC -om (n) 28,00 161,00 311,00 953,00 33,00Svi pacijeti sapostignutim ROSC -om (%) 28,00 38,80 24,26 43,28 15,49Incidenca - pacijetisa postignutim ROSC-om /100,000 32,72 29,04 15,67 16,95 6,73ROSC kod SZ - srčanabolest (n) 24,00 72,00 191,00 658,00 31,00ROSC kod SZ - srčanabolest (%) 24,00 25,71 20,13 45,25 26,05


[email protected]

na godišnjem nivou Sombor Belgija Češka Francuska Nemačka Irska Holandija Poljska ŠvedskaROSC kod SZ - srčanabolest /100.000 28,05 12,99 9,62 11,70 6,33ROSC nije srčanogporekla 2,00 37,00 120,00 295,00 2,00Incidenca ROSC nijesrčanog porekla 2,34 6,67 6,04 5,25 0,41Doveženi u bolnicusa ROSC (n) 24,00 1.875,00 143,00 304,00 897,00 69,00 442,00 230,00 892,00Dovežen u bolnicu saROSC % 24,00 33,06 34,46 23,71 40,74 32,39 39,68 46,09 25,23Incidenca - doveženu bolnicu ROSC 28,05 17,69 25,79 15,31 15,95 14,08 18,42 30,26 9,91Otpušten iz bolnice 8,00 72,00 53,00 57,00 14,00 226,00 0,00 263,00Incidenca -otpuštenih iz bolnice 9,35 0,68 0,00 2,67 1,01 2,86 9,42 0,00 2,92Preživljaveli 30 dana 8,00Incidenca - preživeli30 dana 9,35

Tabela 1. EuReCa One rezultati 2014. godineZAKLJUČAKEuReCa ONE projekat je i u Republici Srbijiomogućio praćenje svih bitnih varijabli vezanihza VBSZ. Sada na osnovu ovih podataka može seustanoviti gde su u službama i zavodima HMPslabe tačke koje bi trebalo poboljšati a sve u ciljuvećeg preživljavanja VBSZ. Zato je bitno dapostoji jedinstven upitnik i registrar VBSZ koji sekoristi u EuReCa One projektu.LITERATURA1. Sans S, Kesteloot H, Kromhout D. The burden ofcardiovascular diseases mortality in Europe. Task Forceof the European Society of Cardiology on CardiovascularMortality and Morbidity Statistics in Europe. Eur Heart J1997;18:1231–482. Atwood C, Eisenberg MS, Herlitz J, Rea TD. Incidence ofEMS-treated out-of-hospital cardiac arrest in Europe.Resuscitation 2005;67:75–80

3. Gräsner JT, Bernd WB, Leo B. EuReCa ONE-ONE month-One Europe-One goal. Resuscitation 10/2014;85(10):1307–1308.DOI:10.1016/j.resuscitation.2014.08.001

4. Brooks, S.C. et al. (2010). Out-of-hospital cardiac arrestfrequency and survival: Evidence for temporal variability.Resuscitation, 81(2)5. Nichol G, Thomas E, Callaway CW. Regional variation in

out-of-hospital cardiacarrest incidence and outcome.JAMA 2008;300:1423–31.6. Ewy GA. Do modifications of the American HeartAssociation guidelines improve survival of patients without-of-hospital cardiac arrest? Circulation 2009;119:25427. Gräsner JT, et al. Quality management in resuscitation –Towards a European Cardiac Arrest Registry (EuReCa).Resuscitation (2011), doi: 10.1016/j.resuscitation.2011.02.0478. dr Ivan Pešić, dr Miroslav Mitrović, dr Snežana HolcerVukelić: EURECA Srbija One 2014 - istrazivacki centarSOMBOR, Rezulatati istrazivanja - oktobar 2014;Medicina danas br 1-3, 20159. Kornelija Jakšić Horvat1 Mihaela Budimski2 SnežanaHolcer Vukelić 3 Jovanka Koprivica4: Zlatko Babić5 MirkoVidović6 Aleksandra Lazić7 Margit Pajor8 Saša Milić9SinišaŠijačić10 Branislav Martinović11 NikolaVukobrat12Zlatko Fišer13 : EURECA Srbija One 2014 -istrazivački centar Vojvodina, Rezulatati istraživanja -oktobar 2014.; Medicina danas br 1-3, 201510. Zlatko Fišer, Violetta Raffay, Slađana Vlajović,Aleksandar Kličković, Aleksandra Lazić, Kornelija JakšićHorvat. Program praćenja prijave srčanog zastojaEURECA ONE- Srbija 2014. Journal resuscitatio Balcanica2015;I:5-811. Zlatko Fišer, Slađana Vlajović, Kornelija Jakšić Horvat,Violetta Raffay. EURECA Srbija One 2014- Vanbolničkisrčani zastoj-mesto događaja. Journal resuscitatioBalcanica 2015;I:9-12



[email protected]

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SOMBORRESEARCH RESULTS OCTOBER – DECEMBER 2014. AND ANUAL REVIEW

Summary: INTRODUCTION: Cardiovascular diseases are the main cause of death in Europe and about40% of all deaths at the age less than 75. The frequency of out of hospital cardiac arrests (OHCA) thatwere cared by emergency medical services in Europe, for all rhythms in cardiac arrest varies between 38and 86 per 100,000 inhabitants, and the data were collected thanks to the Eureca project that involvesEuropean register OHCA. Epidemiological situation of OHCA in Serbia before Eureka project wereunknown.AIM: The aim was to emphasize the importance of incidence of sudden cardiac arrest in the Republic ofSerbia and to publish the first results of EUREKA Serbia 2014, and compared them with the results ofother European countries.MATERIALS AND METHODS: Eureka ONE is a prospective study, which collects data through uniquequestionnaire for OHCA from 01.- 31.October in 2014. Emergency Medical Department in Sombor were amember of this study and we continued to collect data for OHCA. They were taken in following twomonths. All data were analyzed and presented annually.The study included all patients who were found dead and were cared by Emergency Medical Department.RESULTS: Emergency Medical Department covers the territory of Sombor municipality with 85569inhabitants. Incidence of OHCA is 116 / 100,000 inhabitants, the incidence of CPR initiated by EmergencyMedical Department was 74.79 / 100,000 inhabitants, and the most common OHCA happened at home(84.12 / 100,000 inhabitants), incidence of ROSC were 32.72 / 100,000 and thirty days survival was 9.35 /100,000 inhabitants.CONCLUSION: Eureca ONE project in the Republic of Serbia allow monitoring of all essential variablesrelated with OHCA. Now, based on these data we can see where are the weak points of all institutes, thatwe could fix them with the aim of increasing survival of OHCA. Unique questionnaire of Eureca Oneproject is very important for this aim.Key words: EuReCa, out of hospital cardiac arrest (OHCA), ROSC


[email protected]

UDK BROJEVI: 616.12-008.315(497.11)"2014" ISSN 1451-1053 (2015) br.3 p.65-69ID BROJ: COBISS.SR-ID 218647052EURECA SERBIA ONE 2014 – ISTRAŽIVAČKI CENTAR SOMBORREZULTATI ISTRAŽIVANJA OKTOBAR 2014. GODINE I UPOREDNA ANALIZACENTRA U ODNOSU NA REZULTATE NA NIVOU REPUBLIKE SRBIJE

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SOMBORRESEARCH RESULTS FOR OCTOBER 2014. AND COMPARATIVE ANALYSIS WITHRESULTS FOR REPUBLIC OF SERBIA

Miroslav Mitrović, Snežana Holcer Vukelić, Ivan PešićDOM ZDRAVLJA “Dr ĐORĐE LAZIĆ“, SLUŽBA HITNE MEDICINSKE POMOĆI, SOMBORSažetak: Uvod: Najčešći uzrok vanbolničkog srčanog zastoja (VBSZ) je srčano oboljenje i tada govorimo oiznenadnoj srčanoj smrti (ISS) koja se manifestuje gubitkom svesti nastalim unutar jednog sata od početkaakutnih promena u funkciji kardiovaskularnog sistema. Epidemiološki podaci o VBSZ u Evropi sunedovoljni, dok u Srbiji ne postoje. Od 2014. godine Resuscitacioni savet Srbije obezbeđuje mogućnost zanezavisno učešće brojnih sredina u okviru EuReCa One Srbija 2014 kako bi se ta situacija popravila.Prikupljanje podataka sprovodilo se u periodu 01-31.10.2014. godine sa praćenjem jednomesečnogpreživljavanja pacijenata sa povratkom spontane cirkulacije (ROSC).Cilj rada: Komparativnom analizom dobijenih podataka putem EuReCa One upitnika pokazatiepidemiološke razlike VBSZ našeg istraživačkog centra u odnosu na zbirene rezultate za Republiku Srbiju.Materijal i metodologija:. Prospektivna studija, prikupljanje podataka putem upitnika koji se odnose napacijente sa srčanim zastojem tokom meseca oktobra 2014 .godine u svim istraživačkim centrima uRepublici Srbiji, a zatim komparativna analiza podataka dobijenih u istraživačkom centru Sombor sazbirnim podacima iz svih istraživačkih centara u Srbiji.Rezultati: Incidenca VBSZ u Republici Srbiji skoro je petostruko veća nego na teritoriji opštine Sombor.Daljom analizom uočavamo da je na teritoriji opštine Sombor IBSZ skoro uvek bio u prisustvu očevidaca,da se sa resuscitacijom uvek započinjalo i da su očevici dvostruko češće pružali mere osnovnogodržavanja života do dolaska spasilačkog tima. Uspostavljanje ROSC-a na terenu je trostruko veće nateritoriji opštine Sombor. Takođe na teritoriji opštine Sombor veća je incidenca preživelih žrtava VBSZnakon 30 dana nego na republičkom nivou. Distribucija prema etiološkim uzrocima VBSZ ne odudaraznačajno od republičkog, uz napomenu da je na teritoriji opštine Sombor većina VBSZ posledicakardiovaskularne patologije.Zaključak: Velika je razlika kako između zemalja, tako i između pojedinih regiona unutar jedne zemljekada je reč o epidemiologij VBSZ. Mali broj ispitanika, uslovljen vremenskim i prostornim ograničenjima uovom projektu, onemogućava donošenje bilo kakvih relevantnih zaključaka. Upravo zbog toga projektipoput EuReca One 2014 nadalje treba da omoguće bolje razumevanje VBSZ a time i bolje upravljanje ovimstanjem kako u našem centru tako i na nivou svih istraživačkih centara u Republici Srbiji.Ključne reči: EuReCA One 2014, vanbolnički srčani zastoj, resuscitacija, KPR

KORESPONDENCIJA/CORRESPONDENCEMiroslav MitrovićDom zdravlja “Dr Đorđe Lazić“ Služba hitne medicinske pomoći, SomborTelefon: 069 70 69 69, E-pošta: [email protected]



[email protected]

UVODBrojni su uzroci vanbolničkog srčanog zastoja(VBSZ). Najčešći uzrok je srčano oboljenje i tadagovorimo o iznenadnoj srčanoj smrti (ISS) kojase manifestuje gubitkom svesti nastalim unutarjednog sata od početka akutnih promena ufunkciji kardiovaskularnog sistema. Koronarnabolest je odgovorna za 80-85% slučajeva ISS.Kod pacijenata srednje i starije životne dobiprimarni poremećaj je ateroskleroza, dok kodmlađe populacije dolaze u obzir i anomalijekoronarnih arterija (ishodište leve koronarnearterije iz plućne arterije ili iz desnogkoronarnog sinusa). Više je markera kojiukazuju da osoba sa kornarnom bolešću ima većirizik ISS. Ti markeri su niska ejakciona frakcija,patološki EKG nalaz ( alternans T talasa,produžen QTc interval…), patološki nalaz testaopterećenja kao i veliki broj ekstrasistola ilikratkotrajne ventrikularne tahikardije na 24hholter EKG-u pacijenata nakon infarktamiokarda.[1,2] Ključni postupci kod VBSZ supravilno sprovođenje osnovnih mera životnepodrške (BLS) i primena automatskog spoljnogdefibrilatora (AED) od strane očevica do dolaskaekipe hitne medicinske pomoći (HMP) kojanadalje treba da postupa po smernicama višeživotne podrške (ALS). Zbog niskog nivoazdravstvene prosvećenosti ključna je ulogadispečer-a u vođenju telefonski asistiranekardiopulmonalne resuscitacije (KPR).Procenjuje se da se u Evropi KPR neuspešnosprovodi ili se uopšte ne sprovodi kod 350.000ljudi godišnje, što znači da dnevno oko 1.000ljudi umre od VBSZ. Epidemiološki podaci oVBSZ u Evropi su nedovoljni, dok u Srbiji nepostoje. Evropski resuscitacioni Savet (ERC)2007. godine uvodi Evropski registar VBSZ,nazivajući ga EuReCa projekat. Cilj ovog projektaje da stvori pregled učestalosti, toka i ishodaresuscitacionih postupaka i sprovođenja meraresuscitacije u Evropi. Od 2014. godineResuscitacioni savet Srbije obezbeđujemogućnost za nezavisno učešće brojnih sredinau okviru EuReCa One Srbija 2014. kako bi se tasituacija popravila. Prikupljanje podatakasprovodilo se u periodu 01-31.10.2014. godinesa praćenjem jednomesečnog preživljavanjapacijenata sa povratkom spontane cirkulacije(ROSC). [1,2,3,4,5,6]

CILJ RADAKomparativnom analizom dobijenih podatakaputem EuReCa One 2014 upitnika pokazatiepidemiološke razlike VBSZ našeg istraživačkogcentra u odnosu na zbirene rezultate zaRepubliku Srbiju.MATERIJAL I METODEProspektivna studija, prikupljanje podatakaputem upitnika koji se odnose na pacijente sasrčanim zastojem tokom meseca oktobra 2014.godine u Bačkoj Palanci, Bečeju, Beogradu, Inđiji,Kikindi, Kragujevcu, Nišu, Novom Sadu, Rumi,Senti, Somboru, Subotici, Temerinu i Zrenjaninua koje je zbrinjavala lokalna HMP.Studija uključuje i sve pacijente koji supronađeni mrtvi od strane tima HMP, kao ipacijente koji su umrli u toku intervencije HMPili prilikom transporta u bolnicu.REZULTATIIz prikupljenih podataka na nivou svihistraživačkih centara u Republici Srbiji vidimoda je ukupno bilo 499 VBSZ koji su ispunjavaliuslove da uđu u studiju, što predstavljaincidencu od 20.12 na 100.000 stanovnika. Uistraživačkom centru Sombor koji obuhvatapopulaciju od 85 569 stanovnika registrovano je5 VBSZ koji su ispunjavali date uslove, te jeincidenca IBSZ u našem centru iznosila 5.84 na100.000 stanovnika. Na nivou svih centara 240VBSZ bilo je kardiološke etiologije (incidenca9.68 na 100 000 stanovnika), dok je 173 bilodruge etiologije (incidenca 6.98 na 100.000). Unašem istraživačkom centru su 4 slučaja bilakardiološke etiologije (incidenca 4.68 na 100000); a jedan je bio druge etiologije (incidenca1.17 na 100 000). Na nivou svih istraživačkihcentara 83.17% (417; incidenca 16.81 na 100000 stanovnika) VBSZ je bilo u kućnim uslovima,a 51.1 % (255; 10.28 na 100.000 stanovnika) uprisustvu očevica. U istraživačkom centruSombor 80% (4; 4.67 na 100.000 stanovnika)VBSZ se desilo u kućnim uslovima, a u 100% (5;5.84 na 100.000 stanovnika) je bio prisutanočevidac. Sa resuscitacijom se na nivou svihcentara počelo kod 170 žrtava (incidenca 6.85na 100.000), a u samo 29 slučaju ( 1.17 na 100000) resuscitaciju je započeo i do dolaska ekipeHMP sprovodio očevidac. U istraživačkom centru


[email protected]

Sombor u svih pet slučajeva se započelo saresuscitacijom (incidenca 5.84 na 100 000stanovnika) dok su kod 2 VBSZ očevicisprovodili mere KPR do dolaska HMP . Kada su upitanju zbirni rezultati iz svih centara u SrbijiROSC je na terenu postignut kod 32 pacijenta(incidenca 1.29 na 100.000 stanovnika), izbolnice je otpušteno 5 pacijenata (incidenca 0.2

na 100 000 stanovnika) i isti broj je preživeomesec dana nakon otpusta. U našemistraživačkom centru ROSC je postignut kod 3pacijenta (3,51 na 100.000 stanovnika), 1pacijent je otpušten iz bolnice (incidenca 1.17 na100.000 stanovnika) i jedan je preživeonarednih mesec dana (tabela 1). [3,4,5]EuReCa One 2014 rezultati: 01.10. 2014. – 31.10. 2014. godineopština Sombor zbirno R.Srbija

Populacija - broj stanovnika koje obuhvata centar 85.569 2.480.000Broj VBSZ koji su zabeleženi - ukupno mrtvi 5 499Incidenca VBSZ koji su zabeleženi na 100.000 stanovnika 5,84 20,12Broj započetih resuscitacija 5 170Incidenca započetih resuscitacija na 100.000 stanovnika 5,84 6,85Mesto srčanog zastoja - kuća (n) 4 417Mesto srčanog zastoja - kuća (%) 80,00 83,57Mesto srčanog zastoja - kuća /100 000 4,67 16,81Kolaps sa prisutnim svedokom - osvedočen (n) 5 255Kolaps sa prisutnim svedokom - osvedočen (%) 100,00 51,10Kolaps sa prisutnim svedokom - osvedočen /100.000 5,84 10,28Svedok započeo KPR (n) 2 29Svedok započeo KPR (%) 40,00 17,06Svedok započeo KPR /100.000 2,34 1,17Uzrok srčanog zastoja srčana bolest (n) 4 240Uzrok srčanog zastoja srčana bolest (%) 80,00 48,10Uzrok srčanog zastoja srčana bolest /100.000 4,67 9,68Uzrok srčanog zastoja nije srčana bolest 1 173Incidenca srčanog zastoja kada uzrok nije srčana bolest 1,17 6,98Svi pacijeti sa postignutim ROSC-om (n) 3 32Svi pacijeti sa postignutim ROSC-om (%) 60,00 18,82Incidenca pacijeti sa postignutim ROSC-om /100.000 3,51 1,29ROSC kod srčanog zastoja - srčana bolest (n) 3 27ROSC kod srčanog zastoja - srčana bolest (%) 60,00 15,88ROSC kod srčanog zastoja - srčana bolest /100.000 3,51 1,09ROSC kod srčanog zastoja nesrčane etiologije 0 5Incidenca ROSC kod srčanog zastoja nesrčane etiologije 0,00 0,04Doveženi u bolnicu sa ROSC (n) 3 26Doveženi u bolnicu sa ROSC % 60,00 15,29Incidenca doveženi u bolnicu ROSC 3,51 1,05Otpušteni iz bolnice 1 5Incidenca otpuštenih iz bolnice 1,17 0,20Preživeli 30 dana 1 5Incidenca preživeli 30 dana 1,17 0,20

Tabela 1. Numeričke vrednosti praćenih varijabli u trajanju od jednog mesecaDISKUSIJAKomparativnom analizom dobijenih podatakazaključujemo da je incidenca VBSZ u RepubliciSrbiji skoro petostruko veća nego na teritorijiopštine Sombor (20.12 : 4.67 na 100 000stanovnika). Daljom analizom uočavamo da je nateritoriji opštine Sombor VBSZ skoro uvek bio uprisustvu očevidaca, da se sa resuscitacijomuvek započinjalo i da su očevici dvostruko češćepružali mere osnovnog održavanja života dodolaska spasilačkog tima. Uspostavljanje ROSC-a



[email protected]

na terenu je trostruko veće nego na republičkomnivou (3.51 : 1.29 na 100 000 stanovnika).Takođe na teritoriji opštine Sombor veća jeincidenca preživelih žrtava VBSZ nakon 30 dananego na republičkom nivou (1.17 : 0.20 na 100000 stanovnika). Distribucija prema etiološkimuzrocima IBSZ ne odudara značajno odrepubličkog, uz napomenu da je na teritorijiopštine Sombor većina VBSZ posledicakardiovaskularne patologije.ZAKLJUČAKIzvanbolnički srčani zastoj predstavlja i daljeveliki izazov za savremenu medicinu. Velika jerazlika kako između zemalja, tako i izmeđupojedinih regiona unutar jedne zemlje kada jereč o epidemiologij VBSZ. Mnogi faktori suodgovorni za te razlike.[1,3,8] Mali brojispitanika, uslovljen vremenskim i prostornimograničenjima u ovom projektu, onemogućavadonošenje bilo kakvih relevantnih zaključaka.Upravo zbog toga projekti poput EuReca One2014 nadalje treba da omoguće boljerazumevanje VBSZ a time i bolje upravljanje

ovim stanjem kako u našem centru tako i nanivou svih istraživačkih cebtara u RepubliciSrbiji.LITERATURA

1. Gräsner JT, Bernd WB, Leo B. EuReCa ONE-ONE month-One Europe-One goal. Resuscitation 10/2014;85(10):1307–1308.DOI:10.1016/j.resuscitation.2014.08.0012. Vukčević V. Iznenadna srčana smrt. Srce i krvni sudovi2011;30(3);175-1763. Pešić Ivan, Mitrović Miroslav, Holcer Vukelić Snežana;„EUREKA ONE“ 2014- SOMBOR; Medicinadanas2015;14(7-9):121-1254. Zlatko Fišer, Violetta Raffay, Slađana Vlajović,Aleksandar Kličković, Aleksandra Lazić, Kornelija JakšićHorvat. Program praćenja prijave srčanog zastojaEURECA ONE- Srbija 2014. Journal resuscitatio Balcanica2015;I:5-85. Zlatko Fišer, Slađana Vlajović, Kornelija Jakšić Horvat,Violetta Raffay. EURECA Srbija One 2014- Vanbolničkisrčani zastoj-mesto događaja. Journal resuscitatioBalcanica 2015;I:9-126. www.eureca.rs7. www.erc.edu8. Gräsner JT, et al. Quality management in resuscitation –Towards a European Cardiac Arrest Registry (EuReCa).Resuscitation (2011), doi: 10.1016/j.resuscitation.2011.02.047


[email protected]

EURECA SERBIA ONE 2014 – RESEARCH CENTER SOMBORRESEARCH RESULTS FOR OCTOBER 2014. AND COMPARATIVE ANALYSIS WITHRESULTS FOR REPUBLIC OF SERBIA

Summary: INTRODUCTION: The most common cause of the out of hospital cardiac arrest (OHCA) is heartdisease and then we are talking about sudden cardiac death (SCD), which is manifested by the loss ofconsciousness within one hour from the begining of the acute changes in the function of thecardiovascular system. Epidemiological data of OHCA in Europe are insufficient, while in Serbia do notexist. From 2014. Resuscitation Council of Serbia provides an opportunity for independent participation ofthe numeruous enviroments within EuReCa One Serbia 2014 in order to improve this situation. Datacollecting was conducted in the period from 1st until 31st October 2014. with monthly tracking ofthe survival of the patients with return of spontaneous circulation (ROSC).AIM: With the comparative analysis of the obtained data via EuReCa One questionnaires showepidemiological differences of OHCA from our research center in relation to the summary results for theRepublic of Serbia.MATERIALS AND METHODS: The prospective study, collecting data through questionnaires related topatients with cardiac arrest during the month of October 2014 in all research centers in the Republic ofSerbia, and than comparative analysis of data obtained in the research center of Sombor with summarydata from all research centers in Serbia.RESULTS: Incidence of the OHCA in Serbia is almost five times higher than in the municipality of Sombor.Further analysis shows that in the municipality of Sombor, OHCA almost always happened in thepresence of bystanders, that the resuscitation was always started and that bystanders were twice as likelyto provide basic life support measures until the arrival of the rescue team. Establishing of the ROSC on thefield is three times greater in the municipality of Sombor. Also in the municipality of Sombor is higherincidence of the victims that survived OHCA after 30 days than at the national level. The distributionaccording to etiological causes of the OHCA does not differ significantly from the republic, noting that inthe municipality of Sombor most of the OHCA are as consequence of cardiovascular pathology.CONCLUSION: There is a big difference between countries as well as between regions within countries interms of epidemiology of the OHCA. A small number of respondents, conditioned by time and spacelimitations in this project prevents from making any relevant conclusion. Because of everything saidprojects like EuReCa One further on need to provide a better understanding of OHCA and thus bettermanagement of this condition, both in our center and at all research centers in the Republic of Serbia.Key words: EuReCa One 2014, out of hospital cardiac arrest (OHCA), resuscitation, CPR

70UPUTSTVO SARADNICIMA


[email protected]

UPUTSTVO SARADNICIMA

ABC časopis urgentne medicine objavljujeprethodno neobjavljene naučne i stručneradove iz svih oblasti medicine. Za objavljivanjese primaju originalni radovi, prikazi bolesnika,pregledni članci, članci iz istorije medicine izdravstvene kulture, prikazi knjiga i časopisa,pisma uredništvu i druge medicinskeinformacije. Autori predlažu kategoriju svograda.Rukopise treba pripremiti u skladu sa"vankuverskim pravilima" "UNIFORMREQUIREMENTS FOR MANUSCRIPTSSUBMITTED TO BIOMEDICAL JOURNALS", kojeje preporučio ICMJE (International Committee ofMedical Journal Editors - Ann Intern Med.1997;126:36-47.), odnosno u skladu sa verzijomna srpskom jeziku "JEDNOBRAZNI ZAHTEVI ZARUKOPISE KOJI SE PODNOSE BIOMEDICINSKIMČASOPISIMA", Srpski arhiv za celokupno lekar-stvo, 2002;130(7-8):293.Rukopise u elektronskoj verziji slati na mailadresu: [email protected] rukopise koje uredništvo prima podrazumevase da ne sadrže rezultate koje su autori većobjavili u drugom časopisu ili sličnoj publikaciji..Uz rukopis članka treba priložiti potvrdu oautorstvu eventualno sa elektronskim potpisimasvih autora članka Uredništvo daje sve radove nastručnu recenziju (izuzimajući zbornike).U radovima gde može doći do prepoznavanjaopisanog bolesnika, treba pažljivo izbeći svedetalje koje ga mogu identifikovati, ili pribavitipismenu saglasnost za objavljivanje od samogbolesnika ili najbliže rodbine.Kada postoji pristanak, treba ga navesti u članku.Radovi se ne vraćaju i ne honorišu.Uredništvo nije odgovorno za eventualni gubitakrukopisa na pošti. Savetuje se autorima daobavezno sačuvaju jedan primerak rukopisa.TEHNIČKI ZAHTEVIRukopisi se prilažu isključivo u elektronskojformi.Elektronska forma rukopisa može se dostavitielektronskom poštom ili na disku. Fajlovepripremiti po posebnom uputstvu.U elektronski oblik staviti završnu verzijurukopisa.

Celokupni tekst, reference, naslovi tabela ilegende slika treba da budu u jednomdokumentu. Paragraf pišite tako da se ravnjasamo leva ivica (Alignment left). Ne delite reči naslogove na kraju reda. Ne koristite uvlačenjecelog pasusa (Indentation). Koristite praznuliniju pre i na kraju pasusa. Ubacite samo jednoprazno mesto posle znaka interpunkcije.Ostavite da naslovi i podnaslovi budu poravnjaniuz levu ivicu. Koristite podebljana (bold) slova,kurziv (italic), sub- i superscript i podvučenaslova samo gde je to potrebno. Same tabele, slikei grafikone možete umetnuti u tekst na mestugde treba da se pojave u radu (preporučujemoda komplikovanije grafikone, slike i fotografijepriložite u vidu posebnih fajlova). Najbolje je datekst fajlovi budu pripremljeni u MicrosoftOffice Word programu (sa ekstenzijom .doc).Preporučuje se font Times New Roman, veličine12 p. Prihvatljvi formati za grafikone, ilustracije ifotografije su osim MS Word, još i AdobeIllustrator, Adobe Photoshop, jpeg, gif,PowerPoint, i pdf. Fajlove treba jasno obeležiti.Ukoliko šaljete disk, na nalepnici diska trebanapisati prezime i ime prvog autora, kraćuverziju naslova rada i imena svih fajlova saekstenzijama koji se nalaze na disku. Diskpošaljite na adresu redakcije ABC časopisaurgentne medicineUkoliko rad šaljete elektronskom poštom, upropratnom pismu navedite naslov rada,prezime i ime prvog autora i imena svih fajlovakoje šaljete. Fajlove šaljite u Atach-u. Takopripremljeno elektronsko pismo pošaljite naadresu [email protected] RUKOPISAOriginalni rad je sistematski obavljenoistraživanje nekog problema prema naučnimkriterijumima i jasnim ciljem istraživanja.Dužina teksta je ograničena na 3500 reči,maksimalno 5 tabela, grafikona ili slika (do 12stranica teksta).Pregledni članak obuhvata sistematski obrađenodređeni medicinski problem, u kome je autorostvario određeni doprinos, vidljiv na osnovuautocitata. Pregledni članak se obično naručujeod strane uredništva, ali se razmatraju inenaručeni rukopisi. Kontaktirajte uredništvo

71UPUTSTVO SARADNICIMAABC časopis urgentne medicine, vol. XV, godina 2015, broj 3

[email protected]

pre pisanja preglednog članka. Dužina tekstamože biti do 5000 reči (18 stranica).Prikaz bolesnika rasvetljava pojedinačneslučajeve iz medicinske prakse. Obično opisujujednog do tri bolesnika ili jednu porodicu.Tekst se ograničava na 2500 reči, najviše 3tabele ili slike i do 25 referenci (ukupno do 5stranica teksta).Člancima Iz istorije medicine i zdravstvenekulture rasvetljavaju se određeni aspektimedicinske prakse u prošlosti. Dužina tekstamože biti do 3500 reči (12 stranica).Objavljuju se kratki prilozi iz oblasti medicinskeprakse (dijagnostika, terapija, primedbe,predlozi i mišljenja o metodološkom problemuitd.), kao i prikazi sa različitih medicinskihsastanaka, simpozijuma i kongresa u zemlji iinostranstvu, prikazi knjiga i prikazi članaka izstranih časopisa (do 1000 reči, 1-2 tabele ilislike, do 5 referenci (do 3 stranice teksta).Pisma redakciji imaju do 400 reči ili 250 rečiukoliko sadrže komentare objavljenih članaka.Po narudžbini redakcije ili u dogovoru saredakcijom objavljuju se i radovi didaktičkogkaraktera.PRIPREMA RUKOPISAPRVA STRANICA sadrži: potpuni naslov,eventualno podnaslov, kraću verziju naslova (do70 slovnih mesta); ime i prezime svih autora;naziv, mesto i adresu institucija iz kojih suautori, (brojevima u zagradi povezati saimenima autora); eventualnu zahvalnost zapomoć u izradi rada; predlog kategorije rukopisa(originalni rad, pregledni članak, prikazbolesnika i dr); ime i prezime, godinu rođenjaautora i svih koautora, punu adresu, brojtelefona i fax-a kao i e-mail autora zakorespodenciju.DRUGA STRANICA sadrži: sažetak (uključujenaslov rada, imena autora i koautora i imenaustanova iz kojih su autori) se sastoji od najviše250 reči. Sažetak ne može imati fusnote, tabele,slike niti reference. U sažetku treba izneti važnerezultate i izbeći opšte poznate činjenice.Sažetak treba da sadrži cilj istraživanja, materiali metode, rezultate i zaključke rada. U njemu nesmeju biti tvrdnje kojih nema u tekstu članka.Mora biti napisan tako da i obrazovaninestručnjak može iz njega razumeti sadržajčlanka.Posle sažetka napisati 3 do 8 ključnih reči nasrpskom jeziku.

TREĆA STRANICA sadrži: prošireni sažetak naengleskom jeziku (extended summary) i 3 do 8ključnih reči na engleskom jeziku (key words)NAREDNE STRANICE: Označite dalje rednimbrojem sve preostale stranice rukopisa. Svakopoglavlje započnite na posebnom listu.UVOD mora biti kratak, s jasno izloženim ciljemčlanka i kratkim pregledom literature o tomproblemu.MATERIJAL (BOLESNICI) I METODE morajusadržati dovoljno podataka da bi drugiistraživači mogli ponoviti slično istraživanje bezdodatnih informacija. Imena bolesnika i brojeveistorija bolesti ne treba koristiti, kao ni drugedetalje koje bi pomogli identifikaciji bolesnika.Treba navesti imena aparata, softvera istatističkih metoda koje su korišćene.REZULTATE prikažite jasno i sažeto. Ne trebaiste podatke prikazivati i u tabelama i nagrafikonima. Izuzetno se rezultati i diskusijamogu napisati u istom poglavlju.U DISKUSIJI treba raspravljati o tumačenjurezultata, njihovom značenju u poređenju sadrugim, sličnim istraživanjeima i u skladu sapostavljnim hipotezama istraživanja. Ne trebaponavljati već napisane rezultate. Zaključketreba dati na kraju diskusije ili u posebnompoglavljuPRILOZI UZ TEKSTSvaka tabela ili ilustracija mora biti razumljivasama po sebi, tj. i bez čitanja teksta u rukopsiu.- Tabele: Iznad tabele treba da stoji redni broj inaslov (npr: Tabela 1. Struktura ispitanika). Le-gendu staviti u fusnotu ispod tabele, i tuobjasniti sve nestandardne skraćenice.- Ilustracije (slike): Fotografije moraju biti oštrei kontrastne, ne veće od 1024x768 piksela. Brojcrteža i slika treba ograničiti na najnužnije (uprincipu ne više od 4 – 5). Ukoliko se slikapreuzima sa interneta ili nekog drugog izvora,potrebno je navesti izvor. Ispod ilustracije trebastaviti redni broj iste i naslov, a ispod ovogalegendu, ukoliko postojiNaslove i tekst u tabelama i grafikonima dati i naengleskom jeziku

72UPUTSTVO SARADNICIMA


[email protected]

LITERATURAReference se numerišu redosledom pojave utekstu. Reference u tekstu obeležiti arapskimbrojem u uglastoj zagradi [ ... ]. U literaturi senabraja prvih 6 autora citiranog članka, a potomse piše "et al". Imena časopisa se mogu skraćivatisamo kao u Index Medicus-u. Skraćenicačasopisa se može naći preko web sajtahttp://www.nlm.nih.gov/. Ako se ne znaskraćenica, ime časopisa navesti u celini.Literatura se navodi na sledeći način:Članak u časopisu:Vega KJ, Pina I, Krevsky B. Heart transplantationis associated with an increased risk forpancreatobiliary disease. Ann Intern Med1996;124:980-3.Janković S, Sokić D, Lević M, Šušić V, Drulović J,Stojsavljević N et al. Eponimi i epilepsija. Srp ArhCelok Lek 1996;124:217-221.Shen HM, Zhang QF. Risk assessment of nickelcarcinogenicity and occupational lung cancer.Environ Health Perspect 1994;102 Suppl 1:275-82.Knjige i druge monografije:Ringsven MK, Bond D. Gerontology andleadership skills for nurses. 2nd ed. Albany (NY):Delmar Publishers; 1996.Poglavlje iz knjige:Phillips SJ, Whisnant JP. Hypertension andstroke. In: Laragh JH, Brenner BM, editors.Hypertension: pathophysiology, diagnosis, andmanagement. 2nd ed. New York: Raven Press;1995. p. 465-78.Doktorska disertacija ili magistarski rad:Kaplan SJ. Post-hospital home health care: theelderly's access and utilization [dissertation]. St.Louis (MO): Washington Univ.; 1995.Đorđević M: Izučavanje metabolizma itransporta tireoidnih hormona kod bolesnika nahemodijalizi. Magistarski rad, Medicinskifakultet, Beograd, 1989.Članak objavljen elektronski pre štampaneverzije:Yu WM, Hawley TS, Hawley RG, Qu CK.Immortalization of yolk sac-derived precursorcells.Blood. 2002 Nov 15;100(10):3828-31. Epub2002 Jul 5.CD-ROM:Anderson SC, Poulsen KB. Anderson's electronicatlas of hematology [CD-ROM].

Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins;2002.Članak u casopisu na internetu:Abood S. Quality improvement initiative innursing homes: the ANA acts in an advisory role.Am J Nurs [serial on the Internet]. 2002 Jun[cited 2002 Aug 12];102(6):[about 3 p.].Availablefrom:http://www.nursingworld.org/AJN/2002/june/Wawatch.htmMonografija na internetu:Foley KM, Gelband H, editors. Improvingpalliative care for cancer [monograph on theInternet]. Washington: National Academy Press;2001 [cited 2002 Jul 9]. Available from:http://www.nap.edu/books/0309074029/htmlWeb lokacija:Cancer-Pain.org [homepage on the Internet].New York: Association of Cancer OnlineResources, Inc.; c2000-01 [updated 2002 May16; cited 2002 Jul 9]. Available from:http://www.cancer-pain.org/.

Deo web lokacije:American Medical Association [homepage on theInternet]. Chicago: The Association; c1995-2002 [updated 2001 Aug 23; cited 2002 Aug 12].AMA Office of Group Practice Liaison;[about 2 screens]. Available from:http://www.ama-assn.org/ama/pub/category/1736.html

Adresa uredništvaABC časopis urgentne medicineDžordža Vašingtona 1911000 Beograde-mail: [email protected]

73GUIDELINES FOR AUTHORSABC časopis urgentne medicine, vol. XV, godina 2015, broj 3

[email protected]

GUIDELINES TO AUTHORS FOR MANUSCRIPT PREPARATION

ABC Journal of Emergency Medicine is amagazine of The section of emergency medicine-Serbian Medical Society, Belgrade, registered asa means of public information in 2002. Thejournal publishes: original papers,announcements, case reviews, scientificliterature reviews, medical history works,papers for practical work, clinical practiceguides, reports from congresses and scientificprofessional meetings, latest updates, bookreviews and writings for In memoriam andPromemoria columns, as well as comments andletters to the editorial team regarding publishedworks. All manuscripts received are procededfor autonomous scientific proofreading. Theauthors suggest and the editorship then decideson the category in which the work will bepublished. Only papers that have not beenpublished previously will be printed. The finaldecision on accepting a manuscript forpublishing is taken by the editor-in-chief.The journal is printed in Serbian language, withabstract translated into English. Foreign authors’works are printed in English language, withabstracts in both Serbian and English.GENERAL GUIDELINESThe text should be typed in Word processingprogram, in Latin alphabet, with double spacing,only in Times New Roman font and charactersize 12 points (12 pt). All margins are to be setto 25 mm, page size to A4, left alignment, eachparagraph first line indent by 10 mm and nohyphenation. The use of tabulator as well asmultiple spacing for text alignement should beavoided; for this purpose please use ruleralignement tools and Toolbars. If the textcontains special characters (symbols), Symbolfont should be used.The text should be paginated from one onwardscommencing with the Title Page within bottommargin. Reference data should be numbered inArabic numerals in square brackets – e.g. [1, 2]in order of appearance in the text.Manuscript Text. Use short and clear sentences.For medicaments use only generic names.Instruments (equipment) should be referred toby their trade names, producer’s name and placetyped in parentheses. If the text contains marks

combining letters and numbers, superscript andindex numbers should be typed precisely (i.e.99Tc, IL-6, O2, B12, CD8).Abbreviations should not be used unlessabsolutely necessary. Full term should be givenin first appearance in the text for eachabbreviation used, except for standard units ofmeasurement.Decimal numbers. Coma should be used as adecimal separator in the text, whereas in tables,graphs and other illustrations decimal numbersshould be separated by a period (e.g. 12,5±3,8 intext and 12.5±3.8 in a table). Numbers should berounded to one decimal whenever possible.Units of measurement. Length, hight, weight andvolume (meter – m, kilo – kg, litre – l) should begiven in standard metric units or their decimalmultiples. Temperature should be specified indegrees Celsius (°C), the amount of substance inmoles (mol), and blood pressure in millimetersof mercury (mm Hg). All hematologic, clinicaland biochemical results should be given inmetric units according to SI.MANUSCRIPT PREPARATIONA manuscript should consist of 1) Title Page, 2)Abstract with Keywords, 3) Text, 4)Acknowledgements (optional), 5) References.Pages should be numbered consequently in thetop or bottom right-hand corner, commencingwith the Title Page.1. Title Pagea) The title should be short, clear andinformative, should not contain abbreviationsand should correspond to the content of thepaper. Subtitles should be avoided.b) Full names and surnames of the authors,together with years of birth are to be givenc) Official names and places of authors’institutions, in order corresponding to theindexed numbers of the authorsd) Symbols: ¹, ²… etc. idenditify the correlationbetween the authors and their institutions.e) Name, address and telephone numbers (office,mobile and fax), contact email of the author incharge of correspondence with regard to themanuscript.f) Name and address of the author for of-printrequests

74GUIDELINES FOR AUTHORS

ABC časopis urgentne medicine, vol. XV godina 2015, broj 3

[email protected]

g) Short title of the paper (max 40 characters) atthe bottom of the page2. Abstract and KeywordsPage 2 should contain a structured abstractwritten in both Serbian and English. Abstractshould be written in short sentences. It statesthe aim of the work, basic methods (the choice ofexaminees or laboratory animals; methods ofresearch and analysis), results (exact data andstatistic relevance) and main conclusion.New and important aspects of the study orobservations should be emphasized. Theabstract has following subtitles: Aim(s), Resultsand Conclusion. Abstracts of original worksshould be written in 250 words, whereasabstracts written in English could be as long as450 words. A structured abstract for casuistryshould not exceed 150 words, with followingsubtitles: Introduction, Case Study andConclusion. Three to six keywords or shortphrases which summarize the content of thepaper should be given under „Keywords” belowthe Abstract.Next page should contain a short 200-300 wordsummary (Abstract) in English with Keywords,which refers to papers with a compulsoryabstract in Serbian. Abstracts in English andSerbian should have the same structure.3. Article Text.An original work should have the followingsubtitles: Introduction, Aim, Method, Results,Discussion, Conclusion, References. Patients’names should not be used, as well as theirinitials or anamnesis numbers, especially not inillustrations. Scientific literature reviewincludes: Introduction, corresponding subtitle,Conclusion and References. Reviews can only bepublished by authors who specify at least fiveauto-citations (references in which they appeareither as authors or as co-authors of the work).The volume of the manuscript. Total volumeof the manuscript – consisting of Title Page,Abstract, Article text, References, all illustrationsincluding legends (tables, photographs, graphs,schemes, drawings), Title page and Abstract inEnglish – for an original work, announcement,scientific literature review and clinical practiceguide should not exceed 5,000 words, or 2,000words for case studies, 3,000 words for anarticle in medical history, and up to 1,000 wordsfor articles belonging to other headings. Word

count check can be done in Word application,through submenu Tools-Word Count or File-Properties-Statistics.Introduction A hipothesis (if there is one) andthe aims of the work deriving from thathipothesis should be noted. A briefargumentation of the reasons for the study orresearch should be given. Only strictly relevantliterature data should be specified here, withoutdetailed discussions of the subject of the work.Do not disclose the data or the results from thepaper.Methods. The choice of methods of observationor experiment methods (cases or laboratoryanimals, including control groups) should beexplained clearly. Identify methods, apparatus(producer’s name and place in parenthesis) aswell as procedures, in order to enable otherauthors to repeat the results. For standardmethods, including statistical ones, onlyreference data should be given. Specify literaturedata and give short descriptions of publishedmethods which are less common. Describe newor significantly modified methods, state reasonsfor using them, including their generic names,dosages and administration (im, per os, iv, sc, ip,etc.). Do not use commercial names of drugs andother medicaments.Ethical standards. When reporting onexperiments on humans, it should beemphasized if the procedure was done inaccordance with the Declaration of Helsinki andRecommendation for Conduct of ClinicalResearch from 1975, revised in 1983. Thecompliance of the authorized ethics committee isalso obligatory. Names, initials or patients’ cardnumbers should never be published, especially ifthe material is illustrated. You should also stateif the principles of animal protection accordingto laws and regulations were followed inexperiments.Statistics. A detailed account of statisticalmethods used should be given in order to enablea well informed reader to check the results.Whenever possible, quantify the results and alsostate the corresponding statistical flaw index(e.g. SD, SE or credibility borders). Avoid relyingonly on statistical testing of the hypothesis, suchas r value, which does not provide relevantquantitative data. Always discuss the plausibility


[email protected]

of experiment subjects. Give details onrandomization (random choice method).Describe the methods used in blind experiments,specify the number of observations. Report onthe number of failed observations (such as whenpatients drop out of clinical research). If andwhenever possible, reference literature data forstudy design and statistical methods should bestandard works rather than articles in whichthese data were first published.The use of standard computer programs shouldbe noted. Statistical methods description shouldbe given under Methods. When summarizing theresults under Results, you should also specifywhich statistical method was used for theanalysis. Tables and pictures should berestricted to those necessary for explaining andsupporting the hypothesis of the paper. Graphsshould be used to replace tables with excessdata. Do not repeat data presentation in graphsand tables. Define statistical terminology,abbreviations and most of the symbols.Results Results should be reported in logicalsequence throughout the text as well as in tablesand illustrations. Do not repeat all the data fromthe tables or illustrations in the text; emphasizeor summarize only significant observations.Discussion New and significant aspects of thestudy and the conclusions which can be drawnfrom them should be emphasized. Do not repeatin detail the data or other material previouslydisclosed in Introduction or Results.Implications of findins and their restrictions,including those of relevance for future research,should be included in Discussion. Observationsshould be connected to other relevant studies, inparticular those done within the last three-yearperiod, and only in special cases older thanthese. Relate the conclusions to the aims of thepaper, avoiding firm statements and conclusionsthat are not fully supported by research data.Also avoid accentuation of any primacy andallusions to a work that has not been finishedyet. Bring out new hypothesis when justified, butclearly label them as new. When appropriate,recommendations can be included.4. AcknowledgmentsAfter Discussion and before Reference, whenneeded, the following acknowledgments can beadded in one or more sentences (a) contributionof an individual who needs to be recognized and

awarded but does not deserve co-authorship,e.g. support of the head of department; (b)acknowledgment for technical support; (c)acknowledgment for financial and materialsupport, underlying type of support etc.5. ReferencesReferences should be listed in order ofappearance in the text. The number ofreferences should not exceed 30, except inreference overview where there could be up to50. Most of the cited works should not be olderthan 5 years. Avoid using abstracts as reference.Identify references in text, tables and legendsusing ordinal numbers in square brackets [1]. Alldata on cited literature must be correct. Citingworks from journals which do not index CurrentContents, Index Medicus (Medline) or ExcerptaMedica is not recommended.All works, regardless of their original language,are to be cited in English, with reference to thesource language in parenthesis after the title(e.g. in Serbian, in Russian, in French, etc.). Thestyle of citing should be the same as in IndexMedicus (see the examples below). Citationsfrom abstracts, secondary publications, oralannouncements, unpublished papers, certifiedand classified documents are not accepted.References to papers accepted but not yetpublished are acceptable, but should bedesignated as „in press” and with the name ofjournal.Examples of correct reference forms:Journal articles(1) Standard journal article (name all theauthors, but if their number exceeds six,name six and add et al.Jurhar-Pavlova M, Petlichkovski A, TrajkovD,Efinska-Mladenovska O, Arsov T, Strezova A,et al. Influence of the elevated ambienttemperature on immunoglobulin G andimmunoglobulin G subclasses in sera of Wistarrats. Vojnosanit Pregl 2003; 60(6): 657–612.(2) Organization (Institution) as authorThe Cardiac Society of Australia and NewZealand. Clinical exercise stress testing. Safetyand performance guidelines. Med J Aust 1996;164: 282–4.(3) No author



[email protected]

Cancer in South Africa [editorial]. S Afr Med J1994; 84: 15.(4) Volume with supplementTadić V, Ćetković S, Knežević D. Endogenousopioids release: an alternative mechanism ofcyanide toxicity? Iugoslav Physiol PharmacolActa 1989; 25 Suppl 7: 143–4.(5) Tome with supplementDimitrijević J, Đukanović Lj, Kovačević Z,Bogdanović R, Maksić Đ, Hrvačević R, et al. Lupisnephritis: histopathologic features, classificationand histologic scoring in renal biopsy.Vojnosanit Pregl 2002; 59 (6 Suppl): 21–31.6) Volume with part (Pt)Ozben T, Nacitarhan S, Tuncer N. Plasma andurine sialic acid in non-insulin dependentdiabetes mellitus. Ann Clin Biochem 1995; 32 (Pt3): 303–6.(7) Tome with partPoole GH, Mills SM. One hundred consecutivecases of flap lacerations of the leg in ageingpatients. N Z Med J 1994; 107 (986 Pt 1): 377–8.(8) Tome without volumeTuran I, Wredmark T, Fellander-Tsai L.Arthroscopic ankle arthrodesis in rheumatoidarthritis. Clin Orthop 1995; (320): 110–4.(9) No volume and tomeBrowell DA, Lennard TW. Immunologic status ofthe cancer patient and the effects of bloodtransfusion on antitumor responses. Curr OpinGen Surg 1993: 325–33.(10) Pagination in Roman numeralsFisher GA, Sikic BI. Drug resistance in clinicaloncology and hematology. Introduction. HematolOncol Clin North Am 1995 Apr; 9 (2): xi–xii.Books and other monographs(11) Single authorRingsven MK, Bond D. Gerontology andleadership skills for nurses. 2nd ed. Albany (NY):Delmar Publishers; 1996.(12) Editor as authorBalint B, editor. Transfusiology. Beograd: Zavodza udžbenike i nastavna sredstva; 2004 (InSerbian).

(13) Book chapterMladenović T, Kandolf L, Mijušković ŽP. Lasersin dermatology. In: Karadaglić Đ, editor.Dermatology (In Serbian). Beograd:Vojnoizdavački zavod & Verzal Press; 2000. p.1437-49.(14) Congress proceedingsKimura J, Shibasaki H, editors. Recent advancesin clinical neurophysiology. Proceedings of the10th International Congress of EMG and ClinicalNeurophysiology; 1995 Oct 15–19; Kyoto, Japan.Amsterdam: Elsevier; 1996.(15) Paper from congress proceedingsBengtsson S, Solheim BG. Enforcement of dataprotection, privacy and security in medicalinformatics. In: Lun KC, Degoulet P, Piemme TE,Rienhoff O, editors. MEDINFO 92. Proceedings ofthe 7th World Congress on Medical Informatics;1992 Sep 6–10; Geneva, Switzerland.Amsterdam: North-Holland; 1992. p. 1561–5.(16) DissertationKnežević D. The importance of decontaminationas an element of complex therapy of poisoningwith organophosphorous compounds[dissertation]. Belgrade: School of VeterinaryMedicine; 1988 (In Serbian).Other publications(17) Newspaper articleVujadinović J. The inconsistency between federaland republican regulation about pharmacies. Inbetween double standards (In Serbian). Borba2002 February 28; p. 5.(18) Dictionaries and similar referencesKostić AĐ. Multilingual Medical Dictionary. 4thEdition. Beograd: Nolit; 1976. Erythrophobia; p.173–4.Unpublished work(19) in pressPantović V, Jarebinski M, Pekmezović T,Knežević A, Kisić D. Mortality caused byendometrial cancer in female population ofBelgrade. Vojnosanit Pregl 2004; 61 (2): inpress. (In Serbian)Electronic references


[email protected]

(20) Article in electronic formMorse SS. Factors in the emergence of infectiousdisease. Emerg Infect Dis [5serial online]1995 Jan–Mar. Dostupno na URL:http://www.cdc.gov/ncidod/EID/eid/htm(21) Monograph in electronic formCDI, clinical dermatology illustrated [monographon CD-ROM]. Reeves JRT, Maibach H. CMEAMultimedia Group, producers. 2nd ed. Version2.0. San Diego: CMEA; 1995.(22) Electronic databaseHemodynamics III: the ups and downs ofhemodynamics [computer program]. Version2.2. Orlando (FL): Computerized EducationalSystems; 1993.ILLUSTRATIONS

Tables. Tables are marked in Arabic numeralsfollowing the order of appearance in the text,with titles in both Serbian and English. Tablesshould be made only in Word, through Table-Insert-Table menu, by defining the exact numberof columns and rows of the table grid. Cellsshould be merged or split by clicking the rightmouse button – using the options Merge Cellsand Split Cells. Never make two separate tablesfor English and Serbian – you should enter bothtexts into the same cell and within the sametable. Use the Times New Roman font, charactersize 12 pt, with single spacing and withoutindentation.Abbreviations used within the table should beexplained in the legend below the table in bothSerbian and English.Each table should be printed on a separate page.Submit one copy of the table with each copy ofthe text (in total three copies of the table for themanuscript submitted).Photographs. Photographs are numbered inArabic numerals following the order ofappearance in the text, with titles in bothSerbian and English. Submit three copies or setsfor each photograph, in separate envelopes.Only original photos will be accepted (black andwhite or colour), in glossy paper (not in matte),preferably 9x13 or 10x15 cm.Each photograph should be labeled on the backside. Write the number of photograph on thelabel and mark the upper side of it by an up-

arrow. Make sure photos do not get damaged inany way.Digital photos should be submitted on a CD andprinted as well, paying attention to the quality(sharpness) and the size of the digital copy.Preferable resolution should be at least 150 dpi,photo format 10x15 cm, and digital format *.JPG.If the authors cannot submit original photos, theoriginals should be scanned as Grayscale with300 dpi resolution and in original size andsubmitted on a CD.Photographs can be published in colour, inwhich case additional costs of printing arecovered by the author.Graphs. Graphs should be made and submittedin Excel, so that all the values throughout cellscould be seen. Graphs should then be linked to aWord document, where they are marked inArabic numerals in order of appearance in thetexts, with titles in both Serbian and English. Allthe data within graphs should be typed in TimesNew Roman, in Serbian and English.Abbreviations used in graphs should beexplained in a legend below it in both languages.Each graph should be printed on a separate pageand a copy submitted with each copy of the text(in total three copies for the manuscriptsubmitted).Schemes (drawings). Schemes should be donein Corel Draw or Adobe Illustrator (vector andcurve applications). All data within the schemeshould be typed in Times New Roman, in bothSerbian and English, character size 10 pt.Abbreviations used should be explained in alegend below the scheme in both Serbian andEnglish.Each scheme should be printed on a separatepage and one copy submitted with each copy ofthe text (in total three copies for the manuscriptsubmitted).COVER LETTERThe manuscript should be accompanied by acover letter signed by all the authors of thework. The cover letter should include: astatement that the work has not been publishedearlier and that it has not been submitted forprinting in another journal at the same time, aswell as a statement that the manuscript has beenread and approved by all the authors who meetthe authorship standards. All reproduction and



[email protected]

copyright permits should be included forpreviously printed material, as well as for theillustrations used and publishing information onacclaimed individuals or naming people whocontributed to the work.SUBMISSION OF MANUSCRIPTSThe manuscript, together will all illustrations,could be sent by registered mail, by email[[email protected]] or submitted in personin the Editorial office. If the manuscript is sentby mail, the text should be submitted in threecopies and on a CD (electronic and paper copiesshould be identical).NOTEManuscripts which do not meet therequirements of these guidelines cannot besubmitted for review and will be returned to theauthors for completion and correction. Byfollowing the guidelines for manuscriptpreparation, you can make the whole procedureuntil publication in the journal considerablyshorter, which will have a positive impact on thejournal’s quality and regularity of publication.Editorial office:Serbian Medical SocietyDžordža Vašington Str. 1911000 Belgrade, Serbiawith a note: ABC Journal of Emergency MedicineChief editor phone: +381 64 154 57 57E-mail: [[email protected]]CHECKLIST

General guidelinsWord Latin alphabetTimes New Roman12 ptAll margins 2,5 cmpage A4left alignmentparagraph indent 10 mmreferences in text in square brackets [...]Title pageTitle, no abbreviationsFull names of the authorsOfficial name of the institution(s), place andcountryContact address, telephone numbers and email

Separate pageAbstract (200-300 words)Original work:IntroductionAimMethodsResultsConclusionKeywords (3-6)Case review:IntroductionCase reviewConclusionKeywords (3-6)Text:Original work (up to 5,000 words):IntroductionAimMethodsResultsDiscussionConclusion(Acknowledgments)References (Vancouver style)Case study (up to 3,000 words):IntroductionCase studyDiscussion(Acknowledgments)References (Vancouver style)Scientific literature review, announcement,medical history work, manuscript for “TheLanguage of Medicine” (up to 5,000 words):IntroductionRelevant subtitlesConclusion(Acknowledgments)References (Vancouver style, five auto-citations)Separate pageSummary (200-300 words)IllustrationsTables (Word):Tabela 1. (srpski)Table 1. (English)Graphs (Excel, link to Word):Grafikon 1. (srpski)Graph 1. (English)


[email protected]

Photographs (original, scanned)Slika 1. (srpski)Figure 1 (English)Schemes (CorelDraw or Adobe Illustrator)Shema 1. (srpski)Scheme 1. (English)Other guidelines:Abbreviations in Latin alphabet should beunderlined

Decimal numbers in Serbian text separated bycoma (,) , in English by period (.)SI unitsManuscript submissionBy registered post in three identical printedcopies and an electronic form on CD; emailStatements with all authors’ signaturesExplanation of contribution of each authorCover letter

SRPSKO LEKARSKO DRUŠTVO - SEKCIJA URGENTNE …urgentnamedicina.sld.org.rs/dotAsset/57009.pdf ·...

Documents

Transcript of SRPSKO LEKARSKO DRUŠTVO - SEKCIJA URGENTNE …urgentnamedicina.sld.org.rs/dotAsset/57009.pdf ·...