SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE DEĞERLER EĞİTİMİ: NİTEL BİR … · BİR ARAŞTIRMA VALUE...

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Volume 6 Issue 3, p. 361-388, March 2013

SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE DEĞERLER EĞİTİMİ: NİTEL

BİR ARAŞTIRMA

VALUE EDUCATION IN SOCIAL STUDIES LESSON: A QUALITATIVE

RESEARCH

Yrd. Doç. Dr. Nuray KURTDEDE FİDAN Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı

Abstract

The purpose of this study is to reveal the opinions of the class teachers

about value education in social studies lesson. Data is gathered by focus group

interviews as a qualitative research method. Criterion sampling; one of the

methods of purposive sampling is applied. The participants are the teachers of 4th

and 5th classes who work in the schools of the centric district of Afyonkarahisar

during the educational year of 2011-2012. There are three focus groups; each one

consisting of four teachers. Semi-structured interview form that contains six

questions is used. The questions of the interview form were created by the

researcher. The findings are analysed by content analysis; one of the qualitative

data analysis techniques. The data is interpreted according to the following

themes; (1) the definition of value education, (2) value education in social studies

lesson,(3) the approaches, strategies, methods and techniques used in value

education in social studies lesson, (4) the curriculum in value education in social

studies lesson, (5) the resources in value education in social studies lesson, (6) the

factors complicating value education in social studies lesson, (7) the factors

facilitating value education in social studies lesson, (8) important values that are

redounded by value education in social studies lesson. For the purpose of

reflecting the opinions strikingly, the findings are strengthened with the direct

excerpts of the opinions of the teachers.

362

Nuray KURTDEDE FİDAN

Key Words: Value, Value education, Class Teacher, Social Studies

Öz

Bu araştırmada, sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde değerlerin

kazandırılması ile ilgili görüşlerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Nitel

araştırma yönteminin kullanıldığı bu araştırmada veriler odak grup görüşmeleri

ile toplanmıştır. Örneklemede ise amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt

örnekleme kullanılmıştır. Araştırmanın katılımcılarını ise, 2011-2012 eğitim

öğretim yılında Afyonkarahisar merkez ilçeye bağlı ilköğretim okullarında görev

yapmakta olan 4. ve 5. sınıf öğrencilerini okutan sınıf öğretmenleri

oluşturmuştur. Odak grup görüşmeleri 4’er kişiden oluşan 3 grupla

gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde

değerler eğitimi hakkındaki görüşlerini belirlemek amacıyla araştırmacı

tarafından hazırlanan altı açık uçlu sorudan oluşan yarı-yapılandırılmış görüşme

formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, nitel veri analizi

tekniklerinden içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırmada elde edilen veriler,

(1) değerler eğitiminin tanımı, (2) Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimi, (3)

Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde kullanılan yaklaşım, strateji, yöntem

ve teknikler, (4) Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde program, (5) Sosyal

Bilgiler dersinde değerler eğitiminde kaynaklar, (6) Sosyal Bilgiler dersinde

değerler eğitimini zorlaştıran etmenler, (7) Sosyal Bilgiler dersinde değerler

eğitimini kolaylaştıran etmenler, (8) Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimi ile

kazandırılan önemli değerler temaları altında yorumlanmıştır. Odak grup

görüşmesine katılan öğretmenlerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtmak

amacıyla, yapılan doğrudan alıntılarla da araştırmanın sonucunda elde edilen

bulgular desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Değer, Değerler eğitimi, Sınıf Öğretmeni, Sosyal

Bilgiler

Giriş

Günümüzde değerlerin yeni yetişen nesile kazandırılmasına verilen önem

gittikçe artmaktadır. Demokratik bir toplumun yaşayabilmesi ve varlığını devam

ettirebilmesi için değerler eğitimi çok önemli ve gereklidir. Değerlerin ailenin dışında

bilinçli bir şekilde okullarda öğretilmesi, sağlıklı ve bilinçli bir toplum oluşturulması

açısından önemlidir. Öğrencilerin sadece akademik başarılarını artırmaya yönelik

yapılan çalışmalar, toplumun ve insanlığın devamı açısından oldukça endişe verici bir

durumdur. Çocuklara okullarda temel bilgi ve beceri kazandırmak ne kadar önemli ve

gerekli ise özellikle günümüzde çocukların değer gelişimine katkıda bulunmak da son

derece önemlidir.

İnsanların hayata bakışlarını, yaşam felsefelerini belirleyen değer kelimesinin

tanımlama ve açıklamalarına bakıldığında bu kavramın literatürde farklı şekillerde

açıklandığı görülmektedir. Değer, “bir ulusun sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik

Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimi: Nitel Bir Araştırma 363

ve bilimsel değerlerini kapsayan maddi ve manevi ögelerin bütünü” olarak ifade

edilebilir (Türk Dil Kurumu, 2012). Değer, “bir sosyal grubun veya toplumun kendi

varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu

tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen; onların ortak duygu, düşünce,

amaç ve menfaatini yansıtan genelleştirilmiş temel ahlâki ilke veya inançlara” denir

(Kızılçelik, Erjem 1994, 99). Değer, “davranışlara genel olarak rehberlik eden ilkeler ve

temel inançlar, eylemlerin iyi ya da istenilen olarak yargılandığı standartlar” olarak da

tanımlanmaktadır (Halstead ve Taylor 2000,169). Beil’ e (2003, 14) göre ise değerler,

bireylerin hem kendileri hem de başkalarıyla ilgili davranışlarına yön vererek davranış

kılavuzu görevi yapmaktadır. Bireyler toplumsal kurallar, gelenek ve görenekler

yoluyla iyi ve kötüyü, doğru ve yanlışı ayırt ederek kendi ahlâk ilkeleri doğrultusunda

bir ölçü edinmeyi öğrenmektedirler. Değerler, bireyin kendisinin ve diğerlerinin

yaşantısının niteliğini yükseltirler. Değerler doğuştan getirilmeyip, gözlem ve

etkileşim sonucunda yaşayarak öğrenilirler (Bostrom 1999, 3).

Çocuğun erdemli bir insan olarak toplumsal yaşamda yerini alması, en az iyi

bir öğrenimden geçip başarılı bir yetişkin olması kadar önemlidir. Doğruluk,

büyüklere saygı, törelere ve görgü kurallarına uyma, küçüklere ve güçsüzlere yardım,

adil olma ve hak gözetme gibi değerler her toplumda ve her çağda insanlar için aranan

niteliklerdir (Yörükoğlu 2003, 221). Geleneksel ve otoriter kültürlerde, irdeleme ve

sorgulama olmaksızın söylenenleri kabul etme şeklinde değer eğitimi

gerçekleşmektedir. Demokratik toplumlarda, bireylerin kendilerini özgürce ifade

edebilmesi ve siyasal sisteme katılabilmesi için bu yöntemler yeterli değildir.

Demokratik toplum, demokratik değerleri özgür bir ortamda içselleştirmiş, özgür ve

bağımsız kararlar alabilme kazanımlarına sahip vatandaşlara ihtiyaç duymaktadır

(Doğanay 2010, 234).

Değerler eğitimi, örtük programın kapsamı içerisindedir. Kazandırılacak

değerler öğrenciler tarafından açıkça tanımlanmasa da onlar tarafından okulda

öğrenmenin bir parçası olarak kabul edilmiş olur. Örtük programın uygulayıcısı olan

öğretmenlerin, bu programa ilişkin düzenlemeleri çok net ve dikkatli olacak şekilde

planlamaları ve uygulamaları önem taşımaktadır. Bu nedenle örtük programın

uygulanmasının öğretmenin sorumluluğunda olduğu düşünülür. Öğretmenler, örtük

program aracılığıyla öğretilen bazı değerleri kabul ederler çünkü bu değerler ve onları

eğitim sürecinde kazandıracak materyaller eğitim planlayıcıları tarafından önceden

hazırlanmıştır fakat öğretmenlerin plansız öğretilenler hakkında da sorumluluk sahibi

olmaları gerekmektedir (Kelly 2004, 5). Örtük program; “okulda bilinçli ve açık olarak

uygulanan programların, kararların, ilkelerin dışında kalan okul ortamı ve yaşamı”

olarak tanımlanmaktadır (Paykoç 1995, 53). Okulların eğitim programında değerler

eğitimine ilişkin dersler olmasa da örtük program aracılığıyla okulun atmosferi,

öğretmenlerin disiplin anlayışı ve beklentileri gibi yapılar, değerler öğretmekte veya

çocukların değer gelişimine katkıda bulunmaktadır (Akbaş, 2004). Yine öğretmenlerin

sınıfta ve okulda oluşturdukları kültür neye önem verip vermedikleri, neyi iyi ya da

kötü olarak algıladıkları öğrenciler için örtük olarak değer eğitimini oluşturmaktadır

364


(Doğanay 2010, 227). Bu nedenle değerlerin kazandırılması için eğitim sistemimize ve

özellikle öğretmenlerimize önemli görevler düşmektedir. Ancak artık okullarda

değerlerin öğrencilere kazandırılması öğretim programları aracılığıyla bir plan

çerçevesinde yapılmaktadır. Millî Eğitim Bakanlığı yeni geliştirdiği öğretim

programlarına doğrudan değerlerle ilgili konuları yerleştirmiştir. Özellikle Hayat

Bilgisi, Sosyal Bilgiler öğretim programlarında değerlere ve değerler eğitimine çok

önem verildiği görülmektedir. Sosyal Bilgiler dersi 4-5. ve 6-7. sınıf öğretim

programlarında, öğrenciye verilmesi gereken değerler belirlenmiş ve bu değerlerin

öğretiminde neler yapılması gerektiği açıklanmıştır. Sosyal Bilgiler 4. ve 5. sınıf

öğretim programlarında adil olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış,

bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, estetik, hoşgörü,

misafirperverlik, özgürlük, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk,

temizlik, vatanseverlik, yardımseverlik gibi doğrudan verilecek değerler belirlenmiş,

ünitelerle ilişkilendirilmiş ve değerlerin öğretimine yönelik örnek etkinlikler

verilmiştir. Programda değer öğretiminin nasıl yapılması gerektiğine ilişkin

açıklamalara da yer verilmiştir. Değerlerin öğrencilere nasıl aktarılacağı “Okullarda

seçilen değerler, geleneksel telkin yöntemiyle aktarılabileceği gibi değer açıklama

yaklaşımı ile öğrenciler kendi değerlerinin farkına varması da sağlanabilir. Ayrıca,

öğrenciler değerlerini anlamak ve değerlerinin sistematik analizini yapmak amacıyla

ahlâki muhakeme ve değer analizi yaklaşımları da kullanılabilir” şeklinde ifade

edilerek, değer öğretiminde kullanılan bu yaklaşımlar açıklanmıştır (Milli Eğitim

Bakanlığı 2010, 497).

Değerlerin öğrencilere kazandırılmasında nitelikli öğretim programlarının yanı

sıra bu değerlerin öğrencilere kazandırılmasında kuşkusuz sınıf öğretmenlerinin çok

büyük bir payı bulunmaktadır. Özellikle de sorumlu vatandaş, etkili vatandaş

yetiştirme amacında olan Sosyal Bilgiler dersinin değerler eğitimine katkısı çok

büyüktür. Bu noktadan hareketle bu araştırmada sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler

dersinde değerler eğitimine ilişkin görüşleri betimlenmiştir.

Yöntem

Araştırmanın Modeli

Sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimine ilişkin

görüşlerini belirlemek için yapılan bu araştırmada nitel araştırma yöntemi

kullanılmıştır. Nitel araştırmalar, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri

toplama tekniklerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve

bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği

araştırmalardır (Yıldırım ve Şimşek 2006, 39). Bu çalışmada veriler, nitel araştırma

görüşme türleri arasında yer alan odak grup görüşmesi yoluyla elde edilmiştir. Odak

grup görüşmesi kişisel deneyimden ziyade sistematik bir şekilde bir konu üzerinde

odaklaşılarak grupla yönetilen görüşmedir (Ekiz 2003, 64). Bireysel görüşmelerin

yanında odak grup görüşmelerinde sorulara verilen cevaplar, gruptaki bireylerin

birbirleriyle etkileşimleri sonucu oluşur. Gruptan bir bireyin sorulan soruya verdiği


yanıtın diğer bireyler tarafından duyulması, onlara kendi düşüncelerini oluşturma

fırsatını verecektir. Araştırmacı eğer toplanacak verilerin daha zengin olacağını

düşünüyorsa ve daha fazla bireye ulaşması önemli ise odak grup görüşmesi

yapmasında yarar vardır (Yıldırım ve Şimşek 2006, 151).

Katılımcılar

Bu araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme

kullanılmıştır. Amaçlı örnekleme, zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların

derinlemesine çalışılmasına olanak vermektedir. Ölçüt örneklemedeki temel anlayış

ise, önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır

(Patton 2002, 238; Yıldırım ve Şimşek, 2006, 112). Bu araştırmanın katılımcılarını,

Afyonkarahisar merkez ilçeye bağlı resmi ilköğretim okullarında görev yapmakta olan,

4. ve 5. sınıf öğrencilerini okutan sınıf öğretmenleri oluşturmuştur. Odak grup

görüşmeleri 4’er kişiden oluşan 3 grupla gerçekleştirilmiştir.. Odak grup görüşmesine

katılan öğretmenler görüşmelere gönüllü olarak katılmışlardır.

Veri toplama süreci

Odak grup görüşmelerinde, sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde

değerler eğitimi hakkındaki görüşlerini belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından

hazırlanan altı açık uçlu sorudan oluşan yarı-yapılandırılmış görüşme formu

kullanılmıştır. Araştırmada iç geçerliği sağlamak için hazırlanan yarı-yapılandırılmış

görüşme formu üç alan uzmanının görüşüne sunulmuştur. Alan uzmanlarından;

görüşme formundaki soruların anlaşılır olma ve ele alınan konuyu kapsama

durumunu kontrol etmeleri istenmiştir. Alan uzmanlarının görüşleri doğrultusunda

sorular yeniden gözden geçirilerek hazırlanmış ve katılımcılar dışında 2 sınıf

öğretmeni ile pilot görüşme yapılmıştır. Pilot görüşme sonucunda anlaşılmayan

sorularda gerekli düzeltmeler ve eklemeler yapılarak forma son şekli verilmiştir. Açık

uçlu soruların istenilen verileri sağladığı kanısına varılarak görüşme formu (Ek-1)

öğretmenlere uygulanmıştır.

Görüşme yapılacak öğretmenlerle, 27 Haziran 2012 tarihinde Afyon Kocatepe

Üniversitesi Rıza Çerçel Kültür Merkezi’nde buluşulmuştur. Öncelikli olarak sınıf

öğretmenlerine çalışma ve çalışmanın amacı hakkında bilgiler verilmiştir.

Öğretmenlerin görüşmeye katılımına ilişkin onayları bir kez daha alındıktan sonra

görüşme araştırmacı tarafından yapılmış ve görüşme verileri raportör tarafından video

kaydına alınmıştır. 1.görüşme 37 dakika, 24 saniye, 2. görüşme 26 dakika, 42 saniye ve

3. görüşme 34 dakika, 30 saniye sürmüştür.

Verilerin analizi

Araştırma sonucunda elde edilen veriler, nitel veri analizi tekniklerinden içerik

analizine tabi tutularak değerlendirilmiştir. Öncelikli olarak video kaydına alınan

görüşme verilerinin üzerinde hiçbir değişiklik yapılmadan, verilerin dökümü yapılmış

ve veriler yazılı formata dönüştürülmüştür. Dökümü yapılan veriler değerlendirilmek

üzere alanında uzman iki araştırmacıya verilmiştir. İki araştırmacı tarafından görüşme

366


dökümleri tek tek okunmuş ve kodlamalar yapılmıştır. Daha sonra iki araştırmacının

oluşturduğu kodlamalar karşılaştırılmıştır. Araştırmacılar tarafından verilerin hangi

temalar altında toplanacağına ve sunulacağına karar verilmiştir. Belirlenen temalara

göre veriler, araştırma soruları çerçevesinde gerekli yerlere yerleştirilerek bulgular elde

edilmiş ve odak grup görüşmesine katılan öğretmenlerin görüşlerini çarpıcı bir

biçimde yansıtmak amacıyla, yapılan doğrudan alıntılarla da araştırmanın sonucunda

elde edilen bulgular desteklenmiştir. Ancak, yapılan örnek aktarmalarda tamamen

aynı görüşü belirten, birebir benzer ifadelerin yer aldığı öğretmen ifadelerinden sadece

bir kaçına yer verilmiştir. Dolayısıyla, her tema altında katılımcı öğretmenlerin

tamamının ifadesi yer almamaktadır. Katılımcıların soruları içtenlikle cevaplamalarını

sağlamak için isimlerinin belirtilmeyeceği ifade edilmiş ve takma isimler (Ayşe, Gözde,

Melike, Banu, Gül, Serkan<) kullanılmıştır. Araştırmacıların yaptıkları

karşılaştırmalarda “görüş birliği” ve “görüş ayrılığı” olan konular tartışılmış ve gerekli

düzenlemeler yapılmıştır. Araştırmanın güvenilirlik hesaplaması için Miles ve

Huberman’ın (1994) önerdiği güvenirlik formülü kullanılmıştır. Hesaplama sonucunda

araştırmanın güvenirliği % 88,6 olarak hesaplanmıştır. Burada elde edilen sonuç,

araştırma için güvenilir kabul edilmiştir.

Bulgular

Yapılan nitel analizler sonucunda, bulgular sekiz ana tema altında

gruplandırılmıştır. Bunlar; “Değerler eğitiminin tanımı, Sosyal Bilgiler dersinde değerler

eğitimi, Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde kullanılan yaklaşım, strateji, yöntem ve

teknikler, Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde program, Sosyal Bilgiler dersinde

değerler eğitiminde kaynaklar, Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimini zorlaştıran etmenler,

Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitimini kolaylaştıran etmenler, Sosyal Bilgiler dersinde

değerler eğitimi ile kazandırılan önemli değerler” olarak belirlenmiştir.

Değerler Eğitiminin Tanımına İlişkin Bulgular

Görüşmelerden elde edilen verilere göre öğretmenler, değerler eğitiminin

önemli olduğunu düşünmektedirler. Sınıf öğretmenleri, değerler eğitimini; gelecek,

çocukların ailelerinden öğrendiklerinin okulda pekiştirilmesi, yanlış öğrenilenlerin

düzeltilmesi, geçmişin geleceğe aktarılması ve ideal bir bireyin yetiştirilmesi olarak

tanımlamışlardır. Değerler eğitimini gelecek olarak tanımlayan Ayşe öğretmen “Değer

eğitimi deyince ben geleceği görüyorum. Çünkü bugünün küçükleri yarının büyükleri diye

düşünürsek, yarın onlar yetiştiği zaman iyi bir anne iyi bir eş, iyi bir komşu, iyi bir arkadaş.

Öyle düşünürsek değer eğitimi önemlidir diyorum” şeklinde açıklamıştır. Değerler

eğitimine ilişkin farklı tanımlar söz konusu olsa da aslında bütün tanımların ideal

insan modeli yetiştirmekte buluştuğu söylenebilir. Ümay öğretmen bu konudaki

görüşünü “Değer eğitimi bence çok önemlidir. İnsanı yetiştirmek için temel kurallardan

biridir. Biz burada insan yetiştiriyoruz. İlkokulda. Çocukta, bir de aile çok önemli burada,

sonuçta aileden bazı değerleri alıyor çocuk ama ilkokulda öğretmen bu değerlere önem verdiği

sürece dersinde, pekişiyor ve ileride iyi bir vatandaş çıkıyor ortaya. İyi bir vatandaş derken, iyi

bir öğrenci, iyi bir birey, toplumuna, ailesine, memleketine, vatanına, milletine iyi bir öğrenci


oluyor” şeklinde açıklarken Gamze öğretmen “Değerler gerçekten çok anlamlı bir ifade

benim için. Değerler çok kapsamlı; insanlık açısından ben çok bakıyorum. İnsani değerlerin çok

yüksek olmasını o kadar çok istiyorum ki, insanlığa değer veren bir kişi, bir birey her şeyi

yapabilir, iyi vatandaş olabilir, vatanına bağlı olabilir, çevresine saygılı olabilir. İşte bunu da

ben kendim önce sorumluluğu alıyorum. Öğrencilerime örnek olmak zorundayım. Öyle

düşünüyorum. Ve vermeye çalışıyorum çocuklara çok önemli bir şey benim için” şeklinde dile

getirmiştir.

Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimine İlişkin Bulgular

Sosyal Bilgiler dersinin değerler eğitimini kazandırmadaki rolüne ilişkin

öğretmenlerin görüşleri incelendiğinde, öğretmenlerin bazıları Sosyal Bilgiler dersinin

değerler eğitimine çok katkı sağlayan bir ders olduğunu belirtmişlerdir.

Reyda öğretmen bu konudaki görüşünü “Sosyal Bilgiler gerçekten değerlerimiz

için çok katkı sağlayan bir ders olduğu kanısındayım” şeklinde açıklarken, Ümay öğretmen

“Sosyal Bilgiler, hayatın içinde olan bir derstir. Tabi ki çok önemlidir Sosyal Bilgiler dersi”

şeklinde açıklamıştır.

Öğretmenlerin çoğu ise Sosyal Bilgiler dersinin bilgiye dönük ve soyut bilgiye

dayalı bir ders olmasından, değerler eğitiminin olumsuz etkilendiğini belirtmişlerdir.

Hayat Bilgisi dersinin daha çok yaşantıya dönük ve somut bilgiye dayalı olmasının

değerler eğitimini olumlu etkilediğini açıklamışlardır. Bu konudaki görüşünü Banu

öğretmen “Bence (Sosyal Bilgiler dersi) Hayat Bilgisi dersine göre soyutlaşıyor, Hayat Bilgisi

dersi davranışlara yönelik, çünkü çocuğun nerde, ne diyeceğine kadar anlatıyorduk, sihirli

sözcükler vardı, günaydın, teşekkürler, iyi günler gibi. Ama Sosyal Bilgilerde (dersinde) biraz

daha çocukları soyut düşünmeye sevk ediyor, Hayat Bilgisinde (dersinde) davranışlara

yönelikken, ben öyle düşünüyorum” diye açıklarken, Gözde öğretmen “1.2.3. sınıfta kolay

konular, 4. ve 5. sınıfta daha bilgileye dönük, daha ağır, daha soyut. Çocuk bazen

anlayamayabiliyor, bilgileri somutlaştırmamız gerekiyor, güncel hayattan örnekler vermemiz

gerekiyor” şeklinde ifade etmiştir. Melike öğretmen ise bu konudaki görüşünü “ Hayat

Bilgisinde (dersinde) 3. sınıftayken bir konu en fazla 2 sayfa, resimler var, Sosyal Bilgilere

(dersine) bakıldığında 4. sınıfta bir konu 8 sayfa, çocuk buradan ben ne çıkaracağım diye

algılayamıyor, tabii biz de algılayamıyoruz. biz ne yapacağız, buradan ne çıkaracağız diye

düşünüyoruz, kendimiz bir şey çıkarmaya çalışıyoruz” şeklinde açıklamıştır.

Öğretmenlere göre, Sosyal Bilgiler dersinde dersler arası ilişkilendirmelerle

değerler eğitimi daha etkili hâle gelebilmektedir. Özellikle öğretmenler, Türkçe

dersinin değerler eğitiminde etkisinin fazla olduğunu belirtmişlerdir. Dersler arası

ilişkilendirme ile değerler eğitimine Ayşe öğretmen, “Türkçe dersi de Sosyal Bilgiler

dersini destekliyor. Milli bayramlar, dini bayramlar mesela, Türkçede bir parça veya bir şiir onu

destekliyor, bayram ziyareti veya bayrama hazırlık, eski bayramlardan bahsetmiş, sosyal ile

Türkçe harmanlanmış” şeklinde açıklarken, Nalan Öğretmen, “<. Sosyal Bilgiler dersi ile

Türkçe dersi temaları birbirlerine çok uygun, Sosyal Bilgiler dersinde işlediğimiz bir konuyu

aynı şekilde Sosyal Bilgiler dersinde de işlemiş oluyoruz, aynı değerleri Türkçe dersinde tekrar

368


veriyoruz, mesela Mevlana’nın hayatını Türkçe dersinde işliyoruz, Sosyal Bilgiler dersinde de

hoşgörüyü tekrar işliyoruz” şeklinde açıklamıştır.

Değerler eğitiminde Türkçe dersinin rolünün daha fazla olduğu düşüncesine

ilişkin Melike öğretmen, “Türkçe de (değerlerin) daha rahat öğretileceğini düşünüyorum

ben< Sosyal Bilgiler dersinde (çocuk) burada bir bilgi var benim bunu öğrenmem gerekiyor

diyor, öğrenmek zorunda hissediyor, ya da aman ben bunun içinden nasıl çıkacağım diyor.

Türkçe de (dersinde) daha sevilebilir, daha anlaşılabilir oluyor sevilebilir, değerler. Çocuk zaten

Hayat Bilgisi dersinde örnek alma yöntemi ile bu konuyu öğrenirken, Sosyal Bilgiler dersinde

birden bilginin içine düşüyor, ama Türkçe dersinde öyle değil, yine örnek olay var, bence Türkçe

dersinde daha iyi kazandırılabileceğini düşünüyorum değerlerin” şeklinde açıklarken Ayşe

öğretmen ise “Sosyal Bilgilerde (dersinde) değerler daha bilgi gibi duruyor, fakat Türkçede

günlük hayat gibi. Sosyal Bilgilerde bilgi anlatılıyor, fakat Türkçe de (dersinde) Dağdelen adlı

bir parçayı işledik, Kurtuluş Savaşı’nı anlatan, orda cephe öncesinde, cephe sonrasında halkın

yaşadıklarını çok rahat görebiliyoruz. Hayal alemine sokabiliyor, Sosyal Bilgilerde (dersinde)

harita üzerinde işlerken soyut kalıyor veya sıkıcı kalıyor, çocuğun dikkatini çekmeyebiliyor”

şeklinde bir açıklama yapmıştır.

Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitiminde Kullanılan Değer Kazandırma

Yaklaşımları, Yöntem ve Tekniklerine İlişkin Bulgular

Öğretmenler Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde farklı yaklaşım,

yöntem ve teknikleri kullanmaktadırlar. Ancak öğretmenlerin görüşleri incelendiğinde

Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde en çok başvurdukları yaklaşımın, “telkin

ve model olma” olduğu görülmektedir. Görüşme yapılan öğretmenlerden birisi

değerler eğitimi uygulamalarında telkin yaklaşımını kullandığını şu şekilde dile

getirmiştir: Nalan öğretmen, “<< özellikle Beden Eğitimi dersinde çocuklar bir oyunu

kaybettiklerinde, birbirlerine karşı hoşgörülü olmamız gerektiğini saygılı olmamız gerektiğini

bunları tekrar vurgulayıp, ayrıca arkadaşlarına teşekkür etmelerini söylüyorum, derslerde de

yine aynı şekilde, sürekli olarak sakin konuşmaları gerektiğini, özür dilemeleri gerektiğini,

birbirlerinden izin isteyerek eşya almaları gerektiğini, bir an oluyor ki izinsiz bir şekilde eşya

alıyorlar, çok normalmiş gibi görüyorlar, izin almaları gerektiğini söylüyorum sürekli olarak.

Bir zamandan sonra oturuyor zaten yapmaları gerekenleri yapıyorlar” diye açıklarken Serkan

öğretmen ise “<<.. yeri geldiğinde sorunla karşılaşıldığında, nasıl davranılması

gerektiğini, nasıl olması gerektiğini anlatıyoruz zaten” şeklinde belirtmiştir.

Model olma ile ilgili düşüncesini Serkan öğretmen, “<Bir de model olmak lazım,

öğretmen bayrağa saygı duysun ki çocuklarda kazansın, İstiklal Marşına saygıyı anlatmak diye

bir şey yok model olmak lazım, model varsa bunlar gelişiyor, fakat çocuğun çevresinde olumsuz

modeller çok varsa zaten bunu kazandırmak ta çok zor oluyor. Söyleseniz dahi, çevreden

örnekler verseniz dahi çevresinde olumsuzları görünce bunun öyle olmadığını görüyor yani”

şeklinde açıklarken bu konudaki görüşünü Ümay öğretmen, “Kesinlikle model olmak.

Öğretmenin de model olması gerekiyor. Evde nasıl anne babayı model alıyorsa okulda öğretmeni

(model alıyor). Mesela okulda çocuklara sigaranın zararlarını anlatıyorum. Tamam çocuklar


kabul ediyorlar. Sonradan hemen teneffüste öğretmenim de içiyormuş bize ne kadar zararlı

olduğundan bahsetmişti. İşte bir çelişkiye düşüyor” şeklinde belirtmektedir.

Öğretmenler telkin ve model olmanın yanında farklı yöntem, teknik ve

uygulamalardan yararlandıklarını belirtmişlerdir. Kullandıkları yöntem ve teknikler;

drama, örnek olay ve gezi tekniğidir. Ayrıca öğretmenler değerler eğitiminde video,

empati kurma, yaparak yaşayarak öğrenme, şiir, tartışma, hikaye okuma, birincil

kaynak, tarihsel empati gibi uygulamalardan da yararlanmaktadırlar.

Değerler eğitiminde drama kullandığını Banu öğretmen, “< Drama

kullanıyorum, her konuda değil tabii. Mesela konuya göre, dramalaştıracak bir şey varsa veya

çocuklarda o yetenek varsa drama yapabiliyoruz” şeklinde dile getirmiştir.

Örnek olaylardan yararlanarak değerler eğitimini kazandırmaya çalıştığını

Serkan öğretmen, “<..mesela hoşgörü teması Mevlana ile ilişkilendirilmiş, o konuyu

anlatırken aynı şekilde hoşgörüyü de açıklıyoruz, yani örnek olaydan yararlanıyoruz” şeklinde

açıklamıştır.

Gezi tekniğinden yararlandıklarını dile getiren öğretmenler olduğu gibi okulun

imkânlarından ve prosedürün uzun sürmesinden dolayı gezi tekniğini kullanamayan

öğretmenler de bulunmaktadır.

Gezi tekniğinden yararlandığını belirten Reyda öğretmen, “.. okulumuzun

imkanlarından dolayı gezilere çok da fazla ağırlık verildiği için öncelikle çocuklara, biz

Cumhuriyetin kazanıldığı topraklar olarak Kocatepe ve şehitliklerle başlayan bir geziye

gidiyoruz. Peşinden Çanakkale’ye götürüyoru., ikisi arasındaki bağlantıyı çocuklarımıza

kurdurmaya çalışıyoruz. Bunu ne kadar anlatsak ne kadar ifade etsek çocuk belki bir kısmını

alacak, bir kısmı onun hayatında hiç bir anlam taşımayacak. Fakat gördüğü zaman daha etkili

mesela Cumhurbaşkanlığı köşkünde biz Atatürk’ ün Çankaya köşkünde kaldığı yaşadığı evin bir

bölümünü ziyarete gittik. Onar kişilik gruplar halinde alıyorlar bir eğitimciyle birlikte

öğretmenle birlikte çocuklar oraya girdiği zaman okuyun okuyun anlamını orda öğrendiler.

Çünkü Atatürk’ün kendi kitaplığı, okuduğu kitaplar sayısı hepsi hala orada muhafaza ediliyor.

Bir takım görsellerde çocuklara kazandırılabiliyor” şeklinde açıklarken Belinay öğretmen,

“hemen örnekleme yapıyorlar mesela, Ankara’da gördükleri şeyler anıtkabirde, orda müzelerde

deney merkezlerinde gördükleri şeylerin hepsini bir bir derste konu geldiğinde aa öğretmenin

orda biz bunu görmüştük, nasıl olduğunu öğrenmiştik diye hemen örnekleme yapıyorlar. O da

gözlemlerine dayalı olarak yaptıkları için daha kalıcı oluyor. Hiç unutmuyorlar” şeklinde

açıklarken Nalan öğretmen ise “gezi düzenliyoruz, ben Mevlevi camiye geziye

götürmüştüm, yol üstünde oraya çıkarken bazı restoranlar var eski kültürümüze ait evlere

bakmıştık, ne kullanmışlar, nasıl yaşanmış, zaten izin veriyorlar bakmamıza, yine aynı şekilde

müzelere de gitmiştik” şeklinde ifade etmiştir.

Gezi tekniğinden yararlanamadığını dile getiren Sinem öğretmen, “< çok fazla

gezi düzenleyemiyoruz açıkçası, bir de çalıştığımız kasaba çok zor bir yer, insanları zor,

öğrencileri toplayıp buralara getirmek çok çok zor yani. Bir de bulunduğun ortamda çok

önemli” şeklinde açıklarken, Gül öğretmen ise resmi izinlerden dolayı sıkıntı olduğunu

370


ifade ederek gezi tekniğinden yararlanmadığını ve teknolojiden yararlanarak bu

sorunu gidermeye çalıştığını şu şekilde ifade etmiştir:

“bir de izin almak da sıkıntı, prosedür çok uzun, onun için kolay değil geziye götürmek

biliyorum”. Yurdun bütün her yerini gezme imkânımız olmadığı için bilgisayarlardan

yararlanarak çözmeye çalışıyoruz, gösteriyoruz. Sınıflarda internet olmasının faydası bu.

Projeksiyonla gidemediğimiz yerleri gösteriyoruz”.

Empatiye ilişkin ise Ayşe öğretmen görüşünü; “< mesela sınıfta bir olay

yaşanmış, mesela matematikte, mesela birisi konuşurken diğerleri güldü, çocuklara bu konuyu

düşündürtüyoruz. Yaptığınız doğru değil, size gülünse ne hissedersiniz” şeklinde ifade

etmiştir.

Şiir kullanımına ilişkin Nalan öğretmen, “<<.özellikle şiirlerle destekliyoruz, şiir

sırasında Mevlana’nın nasıl bir kişiliğe sahip olduğunu, hayatı hakkında bilgiyi öğrencilere

araştıttırıyoruz <..” şeklinde açıklamıştır.

Birincil kaynaktan yararlandıklarını söyleyen Ümay öğretmen, “Mesela

arkadaşların sınıfına da geldi bu sene, Gazi dedemiz. Hani biz Kurtuluş Savaşı’nı anlatıyoruz.

Bu vatan için ölenleri, vatan için neden ölünür. Çocuklara. Hep soyut kavramlar çünkü. Niye

ölüyor çünkü küçük çocuk, İşte savaşları anlatıyoruz. Kafasında hep hayal. Fakat o gazi

dedemizi getirip de, dedemiz madalyalarını gösterip nasıl yaptığını, kimlerle savaştığını, nasıl

etkili işte canlı bir örnek, canlı örnek olduğu zaman çok daha iyi kavrıyor çocuk”. Bu yoldan

istinaden çocuğa vatan sevgisini, vatan için yeri geldiğinde neler yapılması gerektiğini anlattı

Gazi dedemiz. Vatanın tehlikede olduğunda işte bütün millet olarak nasıl elbirliğiyle, nasıl sırt

sırta, omuz omuza vererek, bu vatanı kurtardığımızı. Çünkü önceden düşmanlar geldi,

yurdumuzu işgal etti, savaştı ve kurtardı. Ama öyle canlı örnek olunca çok daha güzel ve kolay

oldu. Kuru bilgi olmadı” şeklinde açıklarken Reyda öğretmen, “mesela benim şu dikkatimi

çok çekmişti, sürekli özellikle birkaç öğrencim peş peşe. Dedeye gerçekten Mustafa kemal

Atatürk’ü gördün mü? Dede “gördüm” deyince, “hemen nasıl biriydi? Çocuk hayalinde,

gözünde canlandırdığının dışında bir beklentisi var. Aynı şeyleri düşünerek, sorular sorarak

kendi kendine cevaplar bulmaya çalışıyor” şeklinde açıklamıştır.

Tarihsel empatiye ilişkin görüşlerini Gamze öğretmen, “Atatürk savaşlarda

askerlerin arkasında yönetici değil de önünde olan bir kişiliğe sahipmiş. Çanakkale’ye gezi

düzenlenmişti oraya gitmiştik anlatıldı, duygulandım çok şey yaptım. Çok hoşuma gitmişti.

Gece mesela savaş başlayacak, iki taraftan da. Mustafa Kemal yakasından sigarayı çıkarıyor ve

öne geçiyor, öne geçerek çakmağı ile sigarasını yakıyor. Yaktığı anda çatışma başlıyor. Buradaki

fedakârlığı anlatmaya çalışıyorsun, hissettirmeye çalışıyorsun, bu çocukların çok hoşuna

gidiyor” şeklinde açıklamıştır.

Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitiminde Programa İlişkin Bulgular

Sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde programa

ilişkin görüşleri incelendiğinde programın yeterli ve yetersiz olduğu şeklinde farklı

görüşlere ulaşılmıştır. Özellikle öğretmenler programın yetersiz olduğunu

belirtmektedirler.


Sosyal Bilgiler programının değerler eğitimi kazandırmada yeterli olduğunu

düşünen öğretmenler nedenlerini aşağıdaki şekilde ifade etmişlerdir. Ayşe öğretmen

Sosyal Bilgiler dersinde bir konu ile birçok değer verilebildiği için programın yeterli

olduğunu şu şekilde ifade etmiştir:

“<..bir konu ile bir çok değeri Sosyal Bilgiler dersinde verdik biz. Arkadaşına saygı,

sınıfa girdiği zaman günaydın demesi gerektiğini, kapıyı çalarak girmesi gerektiğini bunlarda

bir değerdir, görgü kuralları, nezaket kuralları, küçüğe saygı, büyüğe saygı bunlarda değerdir.

Aslında program bu noktadan bakılınca yeterlidir”.

Nalan ve Sinem öğretmen değerlere ait konuların 1. sınıftan itibaren verildiğini

ve 4. sınıftan itibaren de ünitelere yerleştirildiğini, bunun sonucunda programı yeterli

gördüklerini şu şekilde dile getirmişlerdir:

“... Aslında küçük sınıflarda biz buna (değer eğitimine) başlıyoruz aslında, sadece 4.

sınıf şeklinde düşünmeyelim değer eğitimini, 1. sınıftan itibaren aldığımızdan beri vermeye

başlıyoruz, ama 4. sınıfta konu olarak ta ünitelere yerleştirildiği için bu şekilde daha fazla

vermeye çalışıyoruz” (Sinem Öğretmen).

“1. Sınıftan itibaren Hayat Bilgisi dersi aracılığıyla zaten işliyoruz bu değer eğitimini.

Özellikle 1. ve 2. sınıfta çocukların davranışlarını düzeltmek için ilgilendiğimiz için, aslında

değer eğitimi o dönemde çok daha geçerli. 4 e geldiğimizde konuların içerisinde çocukların

ilgisini gerçekten çekiyor” (Nalan Öğretmen).

Sosyal Bilgiler programın sarmal olmasından dolayı da her derste yeri gelince

değerler eğitimine yer verilmesinin programın olumlu yanlarından biri olduğunu

Sinem öğretmen “Ama zaten üniteler sarmal bir şekilde üniteler devam ediyor, zaten yeri

geldikçe sürekli, değiniyoruz o konulara” şeklinde ifade etmiştir.

Katılımcı öğretmenlerden biri de programın bakanlık tarafından yeterli

görüldüğünü şu şekilde dile getirmiştir:

“etkinlikler bakanlık tarafından yeterli görülmüş biz bunları uygulamaya çalışıyoruz

süremiz elverdiği sürece” (Reyda öğretmen).

Program bakanlık tarafından yeterli görülse de öğretmenlerin görüşleri

incelendiğinde, programın aksayan yönlerinin olumlu yönlerine göre daha fazla

olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sosyal Bilgiler programının değerler eğitimini

kazandırmada eksik yönlerinin olduğunu düşünen öğretmenler ise nedenlerini

aşağıdaki şekilde ifade etmişlerdir:

Sosyal Bilgiler programında yer alan etkinliklerin yetersiz ve içeriğin

organizasyonunun düzensiz, karmaşık ve sıkıntılı olduğunu belirten öğretmenler

görüşlerini aşağıdaki şekilde dile getirmişlerdir:

“etkinlikler yetersiz, bazen geniş konular ikiye bölünebilir ya da 2 ve 3 sınıftan itibaren

yavaş yavaş konular verilebilirdi, en sonun da da 5. Sınıfta tamamı özet geçilebilirdi, çocuk

parçadan bütüne ulaşabilirdi”(Melike Öğretmen).

372


“Programın aksak yönleri var, etkinlikler yeterli değil. Bilginin sıralamasında

karışıklıklar var. Programın karmaşasından dolayı diyelim ne öğretmen ne de öğrenci anlıyor, o

yüzden yeterli değil” (Ayşe Öğretmen).

“Birinci sıra da ki problem, Birinci Dünyayı (savaşını) anlatırken Kurtuluşa (şavaşına)

giriyorsunuz, savaşlar karıştırılıyor, bilgiler karışık verilmiş, biz bildiğimiz, kadarıyla çocuğa

kendimiz veriyoruz. Kendimiz sıraya koyup, anlaşıldığı kadar veriyoruz”(Gözde Öğretmen).

“Etkinlikler yeterli değil, programda yeterli değil”(Ümay Öğretmen).

Mevcut programın merkezi, ülke genelinin ihtiyaçlarını dikkate almayan bir

program olmasının olumsuz etkisini köyde, bir okulda görev yapan Banu Öğretmen,

“<<belki bazı çocuklar algılayabilir ama, tüm Türkiye’yi genellemek gerekiyor, köy

çocuğu da var doğuda var, Ankara’da iyi bir semtte okuyan çocuk da var, belki onlar çok çabuk

kavrıyorlardır ama kenarda köşede kalmış okulları düşününce, birleştirilmiş sınıfları

düşününce, yeterli değil” şeklinde ifade etmiştir.

Öğretmenlerin programda sıkıntı yaşadıkları konulardan birisi de kazanımlara

verilen süredir. Öğretmenler kazanımlara verilen sürenin konuların yoğun ve

programın ağır olması nedeniyle yetersiz olduğunu, belirtmektedirler.

“< Bir kazanım var ama kitapta konu çok fazlaydı, ben Sosyal Bilgileri ucu ucuna

bitirdim diyebilirim. Konu çok fazlaydı” (Banu Öğretmen).

“<.. programda değer eğitimine de iki ders saati ayırın diyor. Normalde 4. ve 5. sınıf

Sosyal Bilgiler konularını yetiştirmek çok çok zor, ona iki ders saati ayırmanız çok çok zor, oraya

iki ders saati yazmış, işte Atatürkçülükle ilgili bir konu zaten biz onu bütün derslerimizde,

düşünün matematik derimizde dahi ilişkilendirmeler, var diğer derslerle orda bile, veriyoruz

zaten. Ama değer eğitimine kalkıp bir şekilde iki ders saati ayırırsak konuları yetiştirmek

imkansız”(Sinem Öğretmen ).

“<.. Hayat Bilgisinde zaten bu konular (değer eğitimi) var, Sosyal Bilgiler dersinde de

bence az ama arkadaşlarında dediği gibi (değer eğitimini) yeterince işleyemiyoruz, çünkü

vaktimiz yetişmiyor. Konular çok fazla”. (Gül Öğretmen).

Görüşme yapılan öğretmenlerden biri programın güzel olduğunu fakat alt

yapısı yetersizliğinden dolayı programı uygularken sıkıntı yaşadığını ve zamanın

yetersizliğinden programı yetiştirme kaygısı taşıdığını şu şekilde dile getirmiştir:

“<.Yani bakın aslında bu programımız çok güzel yeni program. Benim en çok

beğendiğim programlardan birisi, fakat ne yazık ki alt yapısı olmadan hemen bize sunulmuştur.

Çok takdir ettiğim, çok sevdiğim bir program” Zamanla gerçekten çok çelişiyoruz. Zaman baya

bir kısıtlı, çoğu etkinlikleri de böyle üstün körü geçiyoruz. Çünkü elinde bir program var ve

bunu bitirmek zorundasın. Bitiremezsen sınavda çıkıyor senin o anlatamadığın yerler çocuğun

karşısına. Yine sınav geliyor yani. O etkinlik zaman zaman üstün körü. Mesela milli kültürel

değerlerimizle ilgili ben çok isterdim. Alıp ta işte böyle özel olan yerlere götürmeyi. Fakat

burada zamanımız yetmiyor bir günümüzü alıyor. Derslerimiz aksıyor tabiî ki diye kaygılar

çıkıyor ortaya. o yönden eğer bu programın içerisinde zamana yayarak verselerdi çok daha


faydalı olacaktı hep böyle özlediğimiz, istediğimiz öğrenci ve daha insana saygılı, değer veren

insana değer veren çevreye saygılı , millet saygılı aileye saygılı bireyler yetiştirebilirdik”

(Ümay Öğretmen).

Görüşmelerden elde edilen bulgulara göre programın yetersizliğinden dolayı

öğretmenlere çok fazla sorumluluk verildiği söylenebilir. Banu öğretmen bu konudaki

görüşünü şu şekilde ifade etmiştir:

“öğretmenin yükü daha ağır, kitaplar daha basit kalıyor, her şeyi siz vermelisiniz”.

Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitiminde Kaynaklara İlişkin Bulgular

Görüşülen öğretmenler, Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde kullanılan

kaynakların yetersiz olduğu dile getirmişlerdir. Sosyal bilgiler dersinde kullanılan

kaynakların, kitapların değerler eğitimi kazandırmada yetersiz olduğunu düşünen

öğretmenler nedenlerini aşağıdaki şekilde ifade etmişlerdir:

Ders kitaplarının yetersiz olduğunu Sinem Öğretmen, “kitaplarımız bilgi

yönünden çok eksik, kitapta bilgi eksik olunca ne anlatırsak onu alıyorlar, kitap bir öğrencinin

adı altında Elif idi yanılmıyorsam, onun aracılığıyla sürekli ders anlatılıyor, ama çocuk onu

okuduğuna, veya şu soruyu cevaplayın dediğinde çocuğa çok sıkıcı geliyor, açıkçası ben kitabı

kullanmıyorum şeklinde ifade ederken, Ümay öğretmen “.. bu seneki kitaplarımızı dikkat

ettiğimizde, pek o kadar, istenilen özenin gösterilmediği düşüncesindeyim ben. Daha akıcı

olabilirdi kitaplar. Çocuklara daha iyi etkileyen, sıkıcı olmayan, sıkıcı olmadan, daha günlük

hayata uygun konular seçilebilirdi” şeklinde açıklarken Nalan öğretmen, “kitaplardaki

sorular çok açık uçlu bırakılmış, ne kadar bilgi verirsek, lise seviyesinde bile bilgi versek kimse

sana ne verdiniz demez yani. Çünkü kitap çok açık uçlu bırakılmış. Tabii biz bilgileri verirken

çocukların seviyesini düşünerek, çevreyi düşünerek, ya da ne kadar kavrayabilirler bunları

düşünerek veriyoruz, ister istemez biz kendimiz kısıtlıyoruz, çocuklara uygun olarak” şeklinde

açıklamıştır.

Görüşme yapılan öğretmenler Sosyal Bilgiler ders kitaplarının kültürel

özellikler, gelenek, görenekler açısından doyurucu olmadığını, bu nedenle ders

kitaplarını yeterli görmediklerini belirtmişlerdir.

Ders kitaplarının çocuklara değerleri kazandırmada çok önemli olduğunu fakat

kullanılan kitapların değerleri kazandırmada yüzeysel kaldığını ve yetersiz olduğunu

Ümay öğretmen, “<.kitaplar konusunda sıkıntı vardı. Yani, kültürel özelliklerimizi

çocuklarımıza anlatırken, bunları uygulayarak öğretsek daha kalıcı olacağına inanıyorum ben.

Fakat ne yazık ki, kitaplarımızda bazı konular özellikle bizimle ilgili, değer eğitimiyle ilgili bazı

konular ne yazık ki yüzeysel geçilmiş. Çünkü biraz önce de söylediğim gibi, biz bu işin temelini

atıyoruz. Temelini atarken de, daha kalıcı şeyler yapmalıyız. Vatan sevgisi, millet sevgisi, anne

baba sevgisi, aileye sevgi insana sevgi, kendine saygı ve sevgi.. Yani bunların mutlaka çocuklara

verilmesi gerekiyor. Her şeyden önce yani çocuğun bir kere önce kendisine saygı duymayı

öğrenecek. Kendisine saygıyı duyduktan sonra, mutlaka etrafına da saygı duymayı öğrenir

şeklinde açıklarken Gamze Öğretmen “Kitaplarımıza baktığımız zaman da, o kültürel

özelliklerden birkaç tane falan değiniliyor. Önceden Sosyal Bilgilerde (ders kitaplarında) bence

374


daha güzel doyurucu, kültürel tarihi gelenek ve göreneklerimizi örneklerle aksettiriyorlardı.

Ama şu anda, bir eksiklik var Ümay hocamın da dediği gibi” şeklinde açıklamaktadır.

Ders kitaplarının bilgilendirici olmadığını, konuların geçiştirildiğini sürekli

tekrara düşüldüğünü, kullanılan dilin fazla masalımsı olduğunu ve bunun sonucu

olarak kitapların çocuğun dikkatini çekmediğini öğretmenler şu şekilde ifade

etmişlerdir:

“Baktığımızda yani Sosyal Bilgiler dersinde okumayla çok güzel kavranacak konular

vardı. Şimdi okuyorsun geçiyorsun. Hani şöyle bilgilendirici, özelliklerimizi anlatacak

verebileceğimiz bir şey yok. Önceden vardı ama. Yani çok kısa geçilmiş veya gereksiz bir şeyi

çok defa anlatılıyor. Bu bizim değerimiz değil veya ileride hiç işimize yaramayacak tarihi bir

bilgi veya başka. Çocukların dikkatini çekmeyecek bir konu üzerinde duruluyor. Yani gerçekten

bilmiyorum da Biraz hayali gibi oldu kitap. Bilgilendirici değil de böyle okuduk geçtik”

(Gamze Öğretmen).

“Kitaplar çok masalımsı şekilde yazılmış, mesela hava olaylarını anlatırken bile bir

geziye çıkılmakla başlamış, ama biz orada hava olaylarının nasıl başladığını, nasıl bittiğini,

sonuçlarını, bir sisin nasıl oluştuğunu tek tek anlatmamız gerekiyor”(Nalan Öğretmen).

Ders kitaplarının özensiz olduğunu, akıcı ve etkileyici olmadığını, günlük

hayata uygun olmadığını Ümay Öğretmen şu şekilde ifade etmiştir:

“<Bu seneki kitaplarımızı dikkat ettiğimizde, pek o kadar, istenilen özenin

gösterilmediği düşüncesindeyim ben. Daha akıcı olabilirdi kitaplar. Çocuklara daha iyi

etkileyen, sıkıcı olmayan, sıkıcı olmadan, daha günlük hayata uygun konular seçilebilirdi”

Ümay öğretmen Sosyal Bilgiler dersinin, değerlerin kazandırılmasında çok

önemli rolünün olduğunu fakat ders kitaplarında aynı özenin gösterilmediğini ifade

etmiştir. Bunun sonucu olarak da değerlerin kazandırılmasının öğretmene bırakıldığını

şu şekilde ifade etmiştir:

“Sosyal Bilgiler dersinin değerlerin kazandırılmasında rolü çok çok büyük bence. Yani

Sosyal Bilgiler dersi. Fakat kitaplarımızda, yeterli derecede önem verilmediği kanaatindeyim

ben.Yani öğretmen kitabı açabilir.. Öğretmene kalmış bir şey. Daha detaylı da inceleyebilir.

Kendi kaynaklarından kendi kültüründen yararlanarak onu daha detaylı hale de getirebilir.

Ama bazı öğretmenler de kitaptaki gibi geçiştirebilir”.

Değerler Eğitimini Zorlaştıran Etmenlere İlişkin Bulgular

Öğretmenlerin görüşleri incelendiğinde Sosyal Bilgiler dersinde değerler

eğitimini zorlaştıran etmenlerin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Değerler eğitimini

zorlaştıran etmenlerin toplumdan, aileden, medyadan, öğretmenden, eğitim

sisteminden kaynaklı etmenler olduğu söylenebilir.

Toplumdan Kaynaklanan Etmenler

Okulun bulunduğu çevrenin değerler eğitimini kazandırmada önemli etkisinin

olduğunu Melike öğretmen şu şekilde ifade etmiştir:


“ şunu belirteyim bizim çalıştığımız yer bir kasaba, biz ne kadar değerlerle alakalı bir

şeyler vermeye çalışsak ta bazı değerler yerine oturmuyor, çocuk tamam bu bu şekilde yapılır,

bu böyledir diyor ama.., eve gittiği zaman ve ya çevresinde sınıfta anlatılanları görmediği

zaman veya tam zıttını gördüğü zaman bir anda esas doğru olan bu diye düşünüyor.ama tekrar

geri geldiğinde aradan bir hafta, ya da bir ay geçtiğinde çocuk yine eski davranışlarını

gösteriyor. Yani çalışılan yere göre, çevresel faktörler gerçekten etkiliyor çocuğu, ne kadar

vermeye çalışsak ta biz eğer dış ortamda başka bir şekilde görüyorsa çocuk ona devam ediyor.

Yine çocuğun çevresinde olumsuz modeller varsa değerleri kazandırmanın çok

zor olduğunu Serkan Öğretmen şu şekilde belirmektedir:

“fakat çocuğun çevresinde olumsuz modeller çok varsa zaten bunu kazandırmak ta çok

zor oluyor. Söyleseniz dahi, çevreden örnekler verseniz dahi çevresinde olumsuzları görünce

bunun öyle olmadığını görüyor yani”

Öğretmen ve Aileden Kaynaklanan Etmenler

Öğretmenlere göre ev ile okul arasında çatışma olması ve öğretmen- aile

arasında işbirliği eksikliği değerleri kazandırmada sorun yaratmaktadır. Bu konudaki

görüşlerini Banu ve Gözde öğretmen şu şekilde açıklamaktadırlar:

“<ben sorunu doğuda yaşadım milli değerleri aktarırken problemler yaşıyorsunuz,

çatışıyorsunuz çünkü çocuklarla. evde çok farklı söyleniyor, öğretmen farklı söylüyor, bu sefer

çocuk düşünüyor, önce öğretmenin söylediği mantıklı geliyor çocuk için öğretmen her şeydi,

ama eve gidince bitiyor yani. Çocuk hangisinin doğru olduğu noktasında çatışmaya giriyor,

ama aile baskın geliyor”( Banu Öğretmen).

“<mesela ben bir kere veli toplantısında söylemiştim, birbirleriyle kötü konuşuyorlardı,

ben sınıfta öyle konuşmuyorum, beni öğrenciler görüyor sizde mümkünse evde öyle

konuşmayın, çünkü benim söylediklerim havada kalmasın, çocuk bu sefer hocanın dediği gibi

çelişki de kalıyor, evde ailem böyle davranıyor, öğretmenim böyle söylüyor ben ne yapacağım,

diyor yani. Böyle söyleyince bazı velim bana gülmüştü, normal yani, küfürde edebilir, kötü de

konuşabilir, yani veli özendiriyor, yardımcı olmuyor” (Gözde Öğretmen).

Gül öğretmen çalıştığı okulun bölgesindeki ailelerin erkek çocuklarına yönelik

pozitif cinsiyet ayrımcılığı yaptıklarını ve bunun da öğretmenin kazandırmaya çalıştığı

değerleri zorlaştırdığını düşünmektedir. Geniş ailelerin erkek çocuklarına yönelik

pozitif cinsiyet ayrımcılığı yaptıklarını şu şekilde ifade etmiştir:

“<<..ben arkadaşlardan farklı olarak şöyle düşünüyorum, bizim bölgemizde erkek

çocuklarının çok fazla şişirildiğini ve küfür falan olaylarının çok olduğunu düşünüyorum. Biz

okulda ne kadar engellesek te evlerinde vazgeçemediklerini görüyorum. Dışarıda

vazgeçemediklerini görüyorum, çünkü ailede erkek çocuğunun değeri farklı, çocuğa davranışlar

farklı. Ailenin bizi desteklemediğini düşünüyorum. Aile bizi desteklemiyor çünkü “oğlum

oğlum” şeklinde davranıyor, özellikle yanında babanne ve dede varsa. Çocuklarda okulda küfürü

bitirebiliyoruz, ama dışarıda bitiremiyoruz. Çünkü evde onu görüyor. Bana göre ben öyle

düşünüyorum”.

376


Programda konuların yoğun olmasından dolayı öğretmenler programı

yetiştirme kaygısı taşımaktadır. Bu da değer eğitimine yeterince yer verememelerine

neden olmaktadır.

“Ben de arkadaşlara katılıyorum, Hayat Bilgisi’nde zaten bu konular var, Sosyal

Bilgiler dersinde de bence az ama arkadaşlarında dediği gibi yeterince işleyemiyoruz, çünkü

vaktimiz yetişmiyor. Konular çok fazla” (Gül Öğretmen).

Nalan öğretmene göre 1.sınıftan 4. sınıfa kadar çocukların farklı öğretmenlerce

okutulması değer eğitimini kazandırmada öğretmenin işini zorlaştırmaktadır. Nalan

öğretmen bu konudaki görüşünü şu şekilde açıklamaktadır:

“Aynı sınıfı bir öğretmen 1. sınıftan 5. sınıfa götürünce iyi oluyor diğerinde bir

öğretmenin hoş gördüğünü diğeri görmeyebiliyor, yani her yiğidin yoğurt yiğişi farklıdır sözü

bizde çok geçerlidir, sınıf öğretmenliğinde. Birisi bir şeye önem veriyor, diğeri başka şeye. Böyle

olunca çocuklar çelişkiye düşüyor”.

Eğitim Sisteminden Kaynaklanan Etmenler

Öğretmenler ülkemizde eğitim sisteminin sınav odaklı olmasından ve

değerlerin ulusal sınavlarda ölçülmemesinden dolayı değerler eğitimine yeterince yer

veremediklerini, öğretmen üzerindeki bu psikolojik baskının kalkması ve ülkemizdeki

değerlendirme sisteminin değişmesi gerektiğini ifade etmişlerdir:

“Öğretmenler olarak bu konuda, kendimi çok sorumlu hissediyorum, bu değer eğitimi

konusunda. Çünkü bu değerler konusu pekiştirildiği sürece, iyi bir insan yetiştireceğimizi

zannediyorum. Aileye saygılı, vatana millete saygılı, topluma saygılı, iyi bir birey, iyi bir

vatandaş olarak yetiştirilirse, yetiştirmeye çalışırsak ve okulda da bu konu üzerinde çok çok

değer üzerinde durursak daha iyi olur. Fakat ne yazık ki, şu andaki eğitim sistemimizde, biraz

ben bu değerlerin ikinci plana atıldığını düşünüyorum. Çünkü gerçekten, eğitim sistemimiz hep

böyle öğretime dayalı, sınava endeksli bir eğitim sistemi. Mecburen öğretmenin de biraz

egomuzda var yani ister istemez.öğrencim şuraya girsin, öğrencim, ful çıkarsın istiyoruz.. Yani,

hep böyle test odaklı, öğretim odaklı eğitim yapıyoruz. Hah, bunun yanı sıra da, o işte değerleri

ikinci plana attığımızı hissediyorum ben. Fakat işte bunun zararlarını da, çocuk büyüdükçe,

daha sonra, toplum ızdırabını çekiyor. Yani işin özü bence, bu, eğitim sisteminin değişmesinden

kaynaklanıyor. Yani sınav endeksli bir eğitim sisteminde, öğretmenin üzerinden bu psikolojik

baskının kalkması lazım. Sınav endeksli bir eğitim sistemi yerine, daha özgür daha eğitime

dayalı, kendine güvenen, kendini ifade edebilen bir çocuk yetiştirmek istersek, çok daha faydalı

olacağını düşünüyorum ben”(Ümay Öğretmen).

“<günümüzde sınav odaklı olduğu için, bu değer eğitimi sınav odaklı olmadığı için,

değer eğitimi sınavda kullanılan bir bilgi olmadığı için SBS sınavında görmediği için pek

önemsenmeyen bir durum olarak geliyor, bir davranış öğrenilir, ertesi gün unutulur gibi

geliyor. Çünkü akademik bir bilgi değil. Öğretmen, öğrenci ve veli dahil herkes böyle görüyor.

Öğretmenlerde, çocuklarda velilerde şimdi sınav odaklı çalışıyor. Biz sınav odaklı çalıştığımız

için yapmamız gereken çoğu şeyi yapmıyoruz, yapamıyoruz, sınavda kaç net yapmış ona

bakıyoruz. Aslında olması gereken bu (değer eğitimi üzerinde durulmalı), değer eğitimi 1.


Sınıftan itibaren tüm derslere yerleştirilmeli, özellikle Hayat Bilgisi ve arkasından da Sosyal

Bilgiler dersine eklenmeli. Ama eğitim sisteminin sınav odaklı olması bunu engelliyor” (Serkan

Öğretmen).

“Değerlere ait konular çocukların ilgisini gerçekten çekiyor, ama arkadaşında dediği

gibi testlerde yer almadığı için daha çok biz bursluluk sınavına yönelikte ders işlediğimiz için,

sınavda bu geçmediği için çok fazla da üzerinde durmuyoruz, sadece işliyoruz geçiyoruz. Hayta

neler yapmamız gerekiyor, büyüklerimize karşı nasıl davranmalıyız, küçüklere nasıl

davranmalıyız. Toplumsal açıdan işliyoruz. O şekilde geçiyoruz” (Nalan Öğretmen).

Medyadan Kaynaklanan Etmenler

Değerlerin kazandırılmasını zorlaştıran etmenlerden birinin de medya

olduğunu ve medyanın öğretmeni, veliyi ve öğrenciyi etkilediğini düşünen Ümay

Öğretmen görüşünü;

“<değerlerin kazandırılmasında bence en büyük etkenlerden bir tanesi aile ve çevre,

medya tabiî ki çok önemli. İster istemez beyin yıkama yöntemi ile çocuklarımıza ve bizlere de çok

etkiliyor diyelim. Mutlaka yani medya yadsınamaz bir faktör” şeklinde açıklamıştır.

Değerler Eğitimini Kolaylaştıran Etmenlere İlişkin Bulgular


eğitimini kolaylaştıran etmenlerin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Değerler eğitimini

kolaylaştıran etmenlerin aileden, öğretmenden ve aile-öğretmenden kaynaklandığı

söylenebilir.

Aileden Kaynaklanan Etmenler

Değerleri kazandırmada geniş ailenin olumsuz etkisinin olduğunu düşünen

öğretmen olduğu gibi geniş ailenin bazı değerlerin kazandırılmasında olumlu etkisinin

olduğunu düşünen öğretmen de bulunmaktadır:

“Bizim okulumuz kenar mahalle çocuklarının geldiği bir okul, çocuklar zaten

büyüklerine nasıl davranmaları gerektiğini, saygıyı, çünkü anane ve babaneleriyle birlikte

yaşıyorlar zaten, büyüklerin yanında ayaklarını uzatıp oturmamaları gerektiğini ya da büyük

geldiğinde ayağa kalkmaları gerektiğini, hoş geldin demeyi bilirler. Zaten ataerkil yaşadıkları

için bazı değerleri aile değerlerini zaten biliyorlar, biz anlatırken, bizim hayatımızda var gibi

söylüyorlar, biraz farklı olan değerlerin üzerinde duruyoruz ya da dediğim gibi yanlış

öğretilmiş olanlar varsa onları değiştiriyoruz, düzeltiyoruz, onlardan bahsediyoruz” (Nalan

Öğretmen).

Serkan Öğretmen köyden kente göç eden ailelerin de bazı değerleri

kazandırmada olumlu etkisi olduğunu şu şekilde ifade etmiştir:

“<..bizim okulun çocukları köyden kente göç etmiş insanların çocukları. Hani

büyüklere saygıyı, çevrelerinde görmüşler değer eğitimi olarak”.

378


Aile ve Öğretmenden Kaynaklanan Etmenler

Öğretmenler değerleri kazandırmada öğretmen ve aile işbirliğinin önemli

olduğunu şu şekilde ifade etmişlerdir:

“Aile dediğim gibi çok önemli. Yani sacayağı gibi bence. Aile, öğrenci, toplum ve bunun

ayağı da okul ve öğretmen. Toplum içerisine öğretmeni de alıyorum tabiî ki ben. Yani bu

sacayağı birbirleri ile destekli çalışırlarsa iyi bir birey ortaya çıkar. öğretmen sınıfta istediği

kadar düzeltir tertip eder, temiz olun vatanınıza milletinize saygılı olun diye şeyler söylerse ve

bu ailede desteklenmezse mutlaka çocuk ikilemde kalır. Çelişkide kalıyor yani. Onun için

öğretmen sürekli, özellikle sınıf öğretmenleri ailelerle iletişim halinde olmalı. Ve oluyoruz da.

Bu değerlerin kazanılması konusunda öğrencilerimize etkin bir şekilde yol göstermeye

çalışıyoruz” (Ümay Öğretmen).

“<.biz değer eğitimi konusunda sıkıntı yaşamıyoruz çünkü aileler bunu istiyorlar,

evde yapamadığını bizden bekliyor, hani hocam siz öğretin.biz yapamıyoruz, biz

veremiyoruz.bize tabiiler. Destekliyorlar. Değer eğitimi konusunda çok fazla problem

yaşamıyoruz, bizler genellikle normal derslerde kazanımlarda sıkıntı yaşıyoruz, değer eğitimi

zaten bizim hayatımızda olan onları evlerinde yaşadıkları, okulda biraz daha desteklendiği

konular olduğu için çok fazla sıkıntı yaşanmıyor. Kolaylıkla verebiliyoruz” (Nalan Öğretmen).

“<çok iyi olan öğrencilerde var, aileleri de çok düzgün olanlar var. O çocuklara

verdiğimiz şeyleri hemen görüyoruz, çünkü aile si de bizim gibi düşünüyor, o zaman kolay

oluyor, fakat ailede bizim dediğimiz gibi yapmıyorsa söylediklerimiz havada kalıyor” (Gözde

Öğretmen).

Öğretmen ve ailenin olumlu model olması değerler eğitimini kolaylaştıran

etmen olarak ifade edilmiştir:

“Sosyal Bilgiler ve bütün dersler olarak düşünürsek derslerin bir araç olduğunu iyi bir

insan olabilmek, iyi bir vatandaş olabilmektir. Model olarak bütün derslerde kendimizi sunmaya

çalışıyoruz” (Gamze Öğretmen).

“Velilerin bize söylediği, en basitinden, diyorum ki ben, kitap okuyun. Böyle bir

alışkanlığı kazanın. Bu değerlerimizle de alakalı. Ama ne yapılıyor. “Git odana kitabını oku”

demeyeceksiniz. Çocuk evde görecek onu. Nasıl görecek? Yeri geldiğinde o çok sevdiğin diziyi

çat diye kapatacaksınız televizyonu. Yarım saat, yirmi dakika siz de elinize alacaksınız kitabınızı

onunla beraber yapacaksın sen bunu. Yani çocuk görecek evde. “Annem de kitap okuyor, öyleyse

ben de okuyayım” diye. Model olma” (Ümay Öğretmen).

Öğretmenden Kaynaklanan Etmenler

Nalan öğretmene göre çocukların aynı öğretmen tarafından okutulması

değerler eğitimini olumlu yönde etkilemektedir:

“5 yıl boyunca aynı sınıftaysanız kazanıyorlar, ama son sınıfta aldıysanız

veremiyorsunuz 4 yıl bir birikim olması gerek. Bir senede verilen bir şey değil, sürekli sürekli

söyleyince iyi oluyor bir defa söyleyip geçince olmuyor. Kavramıyorlar”.


Değerler eğitiminde öğretmenin kendisini sorumlu hissetmesi de değerler

eğitimini kolaylaştırmaktadır:

“Öğretmenler olarak bu konuda, kendimi çok sorumlu hissediyorum, bu değer eğitimi

konusunda. Çünkü bu değerler konusu pekiştirildiği sürece, iyi bir insan yetiştireceğimizi

zannediyorum. Aileye saygılı, vatana millete saygılı, topluma saygılı, iyi bir birey, iyi bir

vatandaş olarak yetiştirilirse, yetiştirmeye çalışırsak ve okulda da bu konu üzerinde çok çok

değer üzerinde durursak daha iyi olur”(Ümay Öğretmen).

Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimi İle Kazandırılan Değerlere İlişkin

Bulgular

Öğretmenlerin görüşlerine göre, Sosyal Bilgiler dersinin kazandırdığı değerler,

insani değerler milli değerler ve ahlâki değerler olarak ele alınabilir. Öğretmenlerin

görüşlerine göre Sosyal Bilgiler dersinde en çok insani değeler kazandırılmaktadır.

Bunlar; yardımlaşma, hoşgörü, öfke kontrolü, sabır, saygı (emeğe, arkadaşa, çevreye,

doğaya saygı), anlayış, temizlik, barış, sevgi(insan, bitki, hayvan sevgisi), dayanışma,

sadakat(aileye, topluma, çevresine), özgüven, takdir etme, edilme şeklinde

sıralanabilir.

“İnsani değerleri, yardımlaşma hoşgörü, sevgi, öfke kontrolü, sabır” (Ayşe Öğretmen).

“Sevgiyi hoşgörüyü, paylaşmayı bilmesi, birlikte yaşamayı öğreten bir ders olarak

görüyorum” (Reyda Öğretmen).

“Sevgi, saygı, hoşgörü, birbirleriyle ilişkiler, birbirlerine karşı davranışları, ailesine

topluma, çevresine ilerde çatıştığı yere, ilerde meslek hayatında yaptığı davranışlar” (Belinay

öğretmen).

“Sosyal bilgiler ve bütün dersler olarak düşünürsek derslerin bir araç olduğunu iyi bir

insan olabilmek, iyi bir vatandaş olabilmektir”(Gamze Öğretmen).

“Sosyal bilgilerin (dersinin) amaçlarından birisi bu olmalı. Kendisine saygı duyan,

kendini bilen ve kendini ifade edebilen” (Ümay Öğretmen).

“Hoşgörü ve saygı daha çok sosyal bilgiler dersiyle kazanılıyor diye düşünüyorum”.

(Nalan Öğretmen).

“Hoşgörü, saygı, dürüstlük, doğruluk” (Gül Öğretmen).

Milli değerler; bayrağa saygı, Atatürk’e saygı, vatan sevgisi, millet sevgisi

şeklinde ele alınabilir.

“bayrağa saygı, Atatürk’e saygı ne olursa olsun vatani çıkarları her şeyin üstünde

olmalı benim için” (Ayşe Öğretmen).

“<Milli değerler bu dönemde biraz algılanıyor, sekizinci sınıftan sonra ise daha

oturuyor diye düşünüyorum. Aile sevgisi, vatan sevgisi biraz daha anlamaya başlıyor” (Gözde

Öğretmen).

380


“Ahlaki değerler, yalan söylememe, hırsızlık gibi değerleri kazandırdığını

düşünüyorum. Toplumun hem yazılı hem yazılı olmayan kurallarıyla bir şekilde karşılaşmıştır.

Uyup uymaması çocuğa kalıyor” (Ayşe Öğretmen).

“Topluma ülkesine bağlı, Atatürk, Atatürk’e karşı verilecek değerleri, yani kendi

kendini yetiştirebilmesi, kendi ayakları üzerinde durması, çevresine faydalı olabilmesi, bunların

hepsi değerlerin içine girer” (Belinay Öğretmen).

Ahlâki değerler; yalan söylememe, hırsızlık yapmama, doğruluk, dürüstlük,

şeklinde ele alınabilir.

“yalan söylememe, hırsızlık gibi değerleri kazandırdığını düşünüyorum” (Ayşe

Öğretmen).

“Doğruluk ve dürüstlük. Benim için çok önemli” (Serkan Öğretmen).

Sonuç ve Tartışma

Sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde değerlerin kazandırılması ile ilgili

görüşlerinin alındığı bu çalışmada, katılımcı öğretmenler değerler eğitiminin çok

önemli olduğunu düşünmektedirler. Akbaş (2004), Tokdemir (2007) ve Çengelci (2010)

tarafından yapılan çalışmalarda da öğretmenler değerlerin çocuklara

kazandırılmasının bilgi kadar önemli olduğunu belirtmişlerdir. Araştırmada elde

edilen bulguya göre öğretmenler değerler eğitimini tanımlarken “iyi insan, iyi

vatandaş yetiştirmek” şeklinde açıklamalarda bulunmuşlardır. Örtük programla

verilmeye çalışılan değerler eğitimi 2005 yılında uygulanmaya başlayan yeni

programla birlikte Sosyal Bilgiler programına girmiştir. Kazanımlara dönüştürülerek

ünitelerin içine alınmasıyla da gözden kaçması önlenmeye çalışılmıştır. Sosyal Bilgiler

programında yer alan değerler Milli Eğitim Genel Amaçlarıyla temellendirilmiştir. Bu

değerler aynı zamanda Türk toplumunca kabul gören değerler olmasının yanı sıra

evrensel düzeydeki değerlerdir. Dolayısıyla yetiştirdiğimiz insan tipi de dünya

vatandaşı özellikleri taşıyacaktır (Doğanay, 2010). Ayrıca Sosyal Bilgiler öğretim

programında doğrudan değerler eğitimine yer verilmesinin dışında, Hayat Bilgisi ve

Türkçe derslerinde de değerlere ilişkin kazanımların bulunması, iyi insan, iyi vatandaş

yetiştirmede önemli bir gelişmedir.

Öğretmenler Sosyal Bilgiler dersinin değerler eğitiminde çok önemli katkısının

olduğunu belirtmişlerdir. İlköğretim kurumlarında, öğrencilerin sosyal yaşama

hazırlanması ve istenen değerlerin öğrencilere kazandırılması görevini diğer derslerin

yanı sıra Hayat Bilgisi dersi ve Sosyal Bilgiler dersi üstlenmiştir. Sosyal Bilgiler

dersinin temel görevi, bireyin içinde yaşadığı topluma uyumunu ve sosyalleşmesini

sağlayarak onu yaşama hazırlamaktır. Bu açıdan bakıldığında, Sosyal Bilgiler dersinin

bireylere değer kazandırmadaki rolü açıkça görülmektedir (Erden, akt: Ercan, 2001)

fakat Hayat Bilgisi ve Türkçe dersinde değerlerin kazandırılmasının daha kolay

gerçekleşebileceğini belirten öğretmenlerde bulunmaktadır. Bu durumu Sosyal Bilgiler

dersinin ağırlıklı olarak bilgiye dayalı olmasına bağlamışlardır. Bilginin

kazandırılmasına daha çok zaman ayrıldığından değerler eğitiminin geri planda


kaldığını belirtmişlerdir. Özellikle Hayat Bilgisi dersinde davranış kazandırmak

üzerinde durulduğundan değerleri kazandırmanın daha kolay olduğunu

belirtmişlerdir. Türkçe dersinde ise, şiirlerin, okuma parçalarının çocukların eğlenerek

verilen değerleri daha iyi kazanmasını sağladığını ifade etmişlerdir. Kolaç ve

Karadağ’ın (2012) çalışmasında öğretmen adaylarının büyük çoğunluğu Türkçe

dersini Türk dilinin doğru ve etkili bir biçimde aktarılmasını sağlamada ve metinler

aracılığıyla değerlerin eğitimini kolaylaştırmada önemli bir işleve sahip olduğunu

düşünmektedirler. Ayrıca, öğretmen adayları Türkçe derslerinde sözlü ve yazılı

edebiyat ürünleri aracılığıyla ulusal ve evrensel değerlerin aktarılabileceğine

inanmaktadırlar.

Öğretmenlerin ifadelerinden değer eğitiminde en fazla kullandıkları yaklaşımın

telkin ve model olma olduğu anlaşılmaktadır. Yapılan araştırmalara bakıldığında sınıf

öğretmenlerinin, sosyal bilgiler öğretmenlerinin ve tarih öğretmenlerinin değerleri

kazandırmada en çok başvurdukları yaklaşımın telkin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Yiğittir (2009) ve Can (2008) dördüncü ve beşinci sınıf öğretmenlerinin değer

kazandırmada daha çok değer telkini yaklaşımını kullandıkları sonucu ile Yiğittir ve

Öcal (2011) tarih öğretmenlerinin özellikle %47’sinin değer telkini yaklaşımını

kullandıkları sonucu bu araştırma sonuçlarını desteklemektedir. Değerler eğitiminde

öğretmenler model olmanın da olumlu yönde etkisinin olduğunu ifade etmişlerdir.

Doğanay (2006), öğretmenlerin ve yöneticilerin model olduklarını ve değerlerle ilgili

davranışlarının öğrenciler tarafından taklit edileceğini unutmamaları ve bu eğitime

uygun davranmaları gerektiğini belirtmektedir. Araştırmadan elde edilen bulgulara

göre öğretmenler telkin ve model olmanın dışında; anlatım, drama, örnek olay ve gezi

tekniği ile empati kurma, video, yaparak yaşayarak öğrenme, şiir, hikaye okuma,

birincil kaynak, tarihsel empati gibi uygulamalardan yararlandıklarını belirtmişlerdir.

Bu sonuç da, yapılan araştırma sonuçlarıyla örtüşmektedir. Öğretmenlerin genellikle

değerler eğitiminde aynı yöntem ve yaklaşımlardan yararlandıkları görülmektedir.

Akbaş (2004) tarafından yapılan çalışmada da öğretmenler değerler öğretimi yaparken

öğrencilere örnek olma, değerleri teşvik eden güzel sözleri öğrencilerle paylaşma, ders

verici hikâyeler anlatma, öğrencilerin kendi değerlerinin farkına varmalarını sağlamak

için sorular sorma, sınıf kurallarını koyarken önemli görülen değerleri merkeze alma,

telkinde bulunma, yeri geldikçe öğüt verme ve ahlâki ikilemler içeren örnek olaylar

anlatma yollarına başvurmaktadırlar. Çengelci (2010) ilköğretim 5. sınıf Sosyal Bilgiler

dersinde değerler eğitiminin nasıl gerçekleştiğini ortaya koymak amacıyla yaptığı

araştırmasında, öğretmenlerin değerleri kazandırmaya çalışırken model olma,

yaşamdan örnekler verme, atasözleri ve deyimlerden yararlanma, drama, empati,

güncel olaylardan yararlanma, belirli gün ve haftalardan yararlanma, yakın çevreden

yararlanma, diğer ders ve disiplinlerden yararlanma, aileden yararlanma, ödevlerden

yararlanma, İnternetten yararlanma gibi çalışmalara başvurdukları sonucuna

ulaşmıştır. Yine benzer bir şekilde, Can’ın (2008) değerler eğitiminde öğretmenlerin

telkin, model olma, empati kurma ve değer aydınlatması gibi değer kazandırma

yollarını etkin bir şekilde kullandıkları, Yiğittir ve Öcal’ın (2011) öğretmenlerin tarih

382


dersinde değerleri öğretmek için, telkin (aşılama), örnek olay ve kitap analizi, belgesel

ve film izletme, tarihi yerleri ve müzeleri gezdirme, biyografi inceletme, araştırma

yaptırma, model-örnek olma gibi farklı değer öğretim uygulamaları yaptıkları,

Tokdemir’in (2007) tarih öğretmenlerinin anlatım, örnek olay analizi, gösterim, soru-

cevap, biyografi inceletme gibi yöntem ve teknikleri kullandıkları sonuçları bu

araştırmanın sonuçlarını desteklemektedir.

Sınıf öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler dersinde değerler eğitiminde programa

ilişkin görüşleri incelendiğinde programın yeterli ve yetersiz olduğu şeklinde farklı

görüşler olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenleri, Sosyal Bilgiler dersinde bir

konu ile birçok değer verilebildiği ve programın sarmal olmasından dolayı her derste

yeri gelince değerler eğitimine yer verildiği için programın yeterli olduğunu

belirtmişlerdir. Ancak öğretmenlerin görüşleri incelendiğinde öğretmenler programın

eksik yanlarının olduğunu daha çok belirtmektedirler. Öğretmenler Sosyal Bilgiler

programında yer alan etkinliklerin yetersiz olduğunu ve içeriğin organizasyonunun

düzensiz, karmaşık ve sıkıntılı olduğunu, ülke genelinin ihtiyaçlarını dikkate almayan

bir program olmasının olumsuz etkisini, kazanımlara verilen sürenin yetersiz

olduğunu, konuların yoğun ve programın ağır olduğunu belirtmektedirler. Programın

yetersizliğinden dolayı da sonuç olarak öğretmene çok fazla sorumluluk verildiğini

belirtmektedirler. Elde edilen bu sonucun Uçar’ın (2009) ve Yalar’ın (2010) yaptığı

araştırma sonuçlarıyla paralellik gösterdiği söylenebilir. Uçar’ın (2009) çalışmasında

öğretmenler mevcut programdaki değerlerle ilgili kazanımları yetersiz bulduklarını

belirtmişlerdir. Yine benzer bir şekilde Yalar (2010) çalışmasında, öğretmelerin Sosyal

Bilgiler programı içerisinde değerler eğitiminin yeterince yer almadığı düşüncesinde

oldukları sonucuna ulaşmıştır. Araştırmada elde edilen bulguların Whitney’in (1986)

yaptığı araştırmayla da bir anlamda paralellik gösterdiği söylenebilir. Whitney (1986,

akt: Keskin, 2008) tarafından ABD’de gerçekleştirilen araştırmada Sosyal Bilgiler

öğretmenlerinin görüşlerine başvurulmuş, öğretmenler tarafından değerler eğitimi ile

ilgili kitaplar, programlar ve hizmet içi eğitim etkinliklerinin programda yetersiz

olduğu belirtilmiştir.

Görüşme yapılan öğretmenler, Sosyal Bilgiler dersinde kullanılan ders

kitaplarının değerler eğitimini kazandırmada yetersiz olduğunu belirtmektedirler.

Öğretmenler, Sosyal Bilgiler ders kitaplarının kültürel özellikler, gelenek, görenekler

açısından doyurucu olmadığını, yüzeysel olduğunu, özensiz olduğunu, akıcı ve

etkileyici olmadığını, günlük hayata uygun konular olmadığını bu nedenle ders

kitaplarını yeterli görmediklerini belirtmişlerdir. Whitney (1986) tarafından yapılan

araştırmada birçok öğretmen kitapların toplumsal değerleri öğretmek konusunda

başarısız olduğu yönündeki düşüncelerini belirtmiştir (akt. Can, 2008). Kılcan’ın (2009)

yapmış olduğu çalışmada da benzer şekilde 6. sınıf Sosyal Bilgiler öğretmenleri, Sosyal

Bilgiler 6. sınıf müfredatında yer alan değerlerin, Sosyal Bilgiler 6. sınıf ders kitabı ile

yeterince örtüşmediğini belirtmişlerdir.


eğitimini zorlaştıran etmenlerin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Değerler eğitimini


zorlaştıran etmenlerin toplumdan, aileden, medyadan, öğretmenden, eğitim

sisteminden kaynaklandığı söylenebilir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre

öğretmenler, okulun bulunduğu çevrenin değer eğitimini kazandırmada önemli

etkisinin olduğunu, ev ile okul arasında çatışma olmasının ve öğretmen ile aile

arasında işbirliği eksikliğinin değerleri kazandırmada sorun yarattığını ifade

etmişlerdir. Akbaş’ın (2004), Kılcan’ın (2009) yaptıkları çalışmalarda da, benzer şekilde

okulda verilen değerlerin aile tarafından pekiştirilmediği ve değer öğretiminde okul ile

aile arasında işbirliği kurulamadığı yönünde sonuçlara ulaşılmıştır. Çengelci’nin (2010)

araştırmasında da öğretmenlerin ailelerden yeterli destek alamamaları ve medyanın,

çevrenin, arkadaşlarının olumsuz etkisi sebebiyle öğrencilere gerekli değerleri

kazandırmada problemler yaşadıkları vurgulanmıştır. Baydar’ın (2009) çalışmasında

öğretmenler, değer öğretiminde karşılaşılan sorunları okul dışı etmenler, çevrenin

olumsuz etkisi, programın yetersizliği, büyüklerin örnek olmaması, arkadaş çevresi,

medya ve İnternet, sınıfların kalabalık olması şeklinde ifade etmişlerdir.

Öğretmenler ülkemizde eğitim sisteminin sınav odaklı olmasından, değerlerin

ulusal sınavlarda ölçülmemesinden dolayı değerler eğitimine yeterince yer

veremediklerini, öğretmenin üzerindeki bu psikolojik baskının kalkması ve

ülkemizdeki değerlendirme sisteminin değişmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Ayrıca

programda konuların yoğun olmasından dolayı öğretmenler programı yetiştirme

kaygısı taşımaktadırlar. Bu da değer eğitimine yeterince yer verememelerine neden

olmaktadır. Bu bulgunun, Witherspoon (2007), Baydar (2009) ve Yalar’ın (2010)

araştırma sonuçları ile paralellik gösterdiği söylenebilir. Witherspoon (2007) tarafından

yapılan karakter eğitiminin uygulanması önündeki engellerin belirlenmesini

amaçlayan araştırma sonuçlarına göre öğretmenler, karakter eğitimi uygulaması

önündeki büyük bir engelin de ek programlar için yeterince zaman ve yer olmaması

olduğunu ifade ederlerken, Baydar’ın (2009) araştırma sonuçlarında öğretmenlerin

değerlerin öğretimi sürecinde karşılaştıkları sorunlardan birinin de sınıfların kalabalık

olmasından kaynaklı zaman sıkıntısı olduğu belirtilmiştir. Yalar (2010) araştırmasında

da öğretmenlerin büyük bir bölümünün (%70.4) Sosyal Bilgiler programındaki

konuları yetiştirebilme kaygısıyla değerler eğitimine yeterince zaman ayıramadıkları

sonucuna ulaşmıştır.

Öğretmenler değerlerin kazandırılmasını zorlaştıran etmenlerden birinin de

medya olduğunu ve medyanın öğretmeni, veliyi ve öğrenciyi etkilediğini ifade

etmişlerdir. Elde edilen bulgular bir anlamda Akbaş (2004), Tokdemir (2007),

Kurtdede Fidan (2009), Baydar (2009) Yalar (2010) ve Yazar’ın (2012) araştırma

sonuçlarında elde ettikleri bulgular ile örtüşmektedir. Akbaş’ın (2004) elde ettiği

araştırma sonuçları öğretmenlerin büyük bir bölümünün medyanın değer öğretiminde

okulun ve öğretmenin etkisini azalttığını göstermektedir. Tokdemir’in (2007) elde ettiği

araştırma sonuçlarına göre; özellikle görüntülü ve yazılı basın ile İnternet basta olmak

üzere çevrenin, değerlerin eğitimine olumsuz etki yaptığı anlaşılmaktadır. Baydar’ın

(2009) yaptığı araştırma sonuçlarına göre ise, değer eğitiminde karşılaşılan sorunlar

sıralanmış, bu sorunlardan biri de medya ve İnternet olarak belirtilmiş, Kurtdede

384


Fidan (2009) tarafından yapılan araştırmada da benzer şekilde öğretmen adayları

medyanın değer öğretiminde okulun ve öğrenmenin etkisini azalttığını ifade

etmişlerdir. Yalar (2010) tarafından yapılan araştırmada da kitle iletişim araçlarındaki

şiddet ve saldırganlık içeren bazı yayınların okulda verilen değerler eğitimini olumsuz

yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Yine Yazar (2012) tarafından yapılan

araştırmada öğretmen adayları, kitle iletişim araçlarının değerler üzerinde olumsuz

etki ettiğini ifade etmişlerdir.


eğitimini kolaylaştıran etmenlerin de olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Değerler eğitimini

kolaylaştıran etmenlerin aileden, öğretmenden ve aile-öğretmenden kaynaklandığı

söylenebilir. Öğretmenler, geniş ailenin bazı değerlerin kazandırılmasında olumlu

etkisinin olduğunu, değerleri kazandırmada öğretmen ve aile işbirliğinin önemli

olduğunu ve değerler eğitiminde öğretmenin kendisini sorumlu hissetmesinin değer

eğitimini kolaylaştırdığını ifade etmişlerdir. Sınıf öğretmenleri ve sosyal bilgiler

öğretmenleri başta olmak üzere tüm öğretmenler doğrudan ya da dolaylı olarak

öğrencilerin değerlerle ilgili duyarlılıklarını geliştirmede ve onları bilinçlendirmede

önemli görevler ve roller üstlenmektedir (Yalar, 2010). Yıldırım (2009) tarafından

yapılan araştırmada sınıf öğretmenleri, değerler eğitiminin ailede başlaması ve bu

süreçte ailenin daha etkin bir rol üstlenmesi gerektiğini daha sonra bu görevin okulun

başlaması ile okul tarafından üstlenilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Akbaş (2004)

değer öğretiminde belirleyici ana unsurun aile olduğunu, okulda verilen değerlerin

aile ve okul işbirliği ile pekiştirilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Öğretmenlerin görüşlerine göre, Sosyal Bilgiler dersinin kazandırdığı değerler,

insani değerler, milli değerler ve ahlâki değerler olarak ele alınabilir. Öğretmenlerin

görüşlerine göre Sosyal Bilgiler dersinde en çok insani değeler kazandırılmaktadır.

Tokdemir’in (2007), Kılcan’ın (2009), Yiğittir ve Öcal’ın (2011) yaptıkları araştırmalarda

da tarih öğretmenlerinin ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin vatan sevgisi ve milli birlik-

beraberlik değerlerinin tarih dersinde ve sosyal bilgiler dersinde öğrencilere

kazandırılması gereken en önemli değerler olduğunun tespit edilmesi de araştırma

sonuçlarını desteklemektedir.

Araştırmada ulaşılan sonuçlar ışığında şu önerilerde bulunulabilir:

Değerlerin geliştirilmesi ve içselleştirilmesinde önemli bir rehber olan

öğretmenlerin, değerler eğitimi ve değerler eğitimi ile ilgili öğretim yöntem ve

teknikleri ile ilgili hem hizmet öncesi hem de hizmet içi eğitim sürecinde

desteklenmeleri önemlidir.

Değerler eğitiminde öğretim programlarının değerleri benimsetecek şekilde

düzenlenmesi gerekmektedir. Öğretim programlarında faklı örnek değerler eğitimi

etkinlikleriyle öğretmenlere yardımcı olunmalıdır.


Okulda verilen değerler ile ailede verilen değerlerin çatışmaması gerekir.

Bunun için öğretmenler tarafından ailelere değerler eğitimi ile ilgili gerekli

bilgilendirme çalışması yapılabilir.

Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimine katkı sağlayacak şekilde

hazırlanmasına titizlikle dikkat edilmelidir.

İleriye yönelik araştırmalar için aşağıdaki öneriler sunulabilir:

Sosyal Bilgiler dersinin yanında diğer derslerde de (Türkçe, Hayat Bilgisi)

değerler eğitimi ile ilgili konuların öğrencilere ne düzeyde kazandırıldığının

belirlenmesini amaçlayan araştırmalar yapılabilir.

Öğrencilerin de görüşlerinin alındığı nicel ve nitel araştırmalar yapılabilir.

Ülkemizde uygulanan sınav sisteminin değerleri eğitimini geri plana itiyor

olması şu anda çözülmesi gereken bir husus olduğundan ilgili paydaşların

görüşlerinin derinlemesine alınabileceği nitel araştırmalar tasarlanabilir.

KAYNAKÇA

AKBAŞ, Oktay (2004). Türk Milli Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının İlköğretim

II. Kademedeki Gerçekleşme Derecesinin Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.

BAYDAR, Pelin (2009). İlköğretim Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Programında Belirlenen

Değerlerin Kazanım Düzeyleri ve Bu Süreçte Yaşanılan Soruların

Değerlendirilmesi, Çukurova Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.

BEİL, Brigitte (2003). İyi Çocuk, Zor Çocuk. Doğru Davranışlar Çocuklara Nasıl

Kazandırılır?, Çev.: Cuma Yorulmaz, Arkadaş Yayınevi, Ankara.

BOSTROM, Kathleen Long, (1999). The Value Able Child, Teaching Values at Home and

School, Addision Wesley Educational Publishers Inc. Illinois.

CAN, Özge (2008). Dördüncü ve Besinci Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersinde

Değerler Eğitimi Uygulamalarına İlişkin Görüşleri, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

ÇENGELCİ, Tuğba (2010). İlköğretim Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler

Eğitiminin Gerçekleştirilmesine İlişkin Bir Durum Çalışması, Anadolu

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir.

DOĞANAY, Ahmet (2010). “Değerler Eğitimi”, (Ed. Cemil Öztürk), Sosyal Bilgiler

Öğretimi, Pegem Akademi, Ankara, s. 225–256.

EKİZ, Durmuş (2003). Eğitimde Araştırma Yöntem ve Metotlarına Giriş, Anı Yayıncılık,

Ankara.

386


ERCAN, İlke (2001). İlköğretim Sosyal Bilgiler Programında Ulusal ve Evrensel

Değerler, On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.

HALSTEAD J. Mark ve TAYLOR, Monica J., (2000). “Learning and Teaching about

Values: A Review of Recent Research”. Cambridge Journal of Education. 30, 169-

202.

KELLY, AV (2004). The Curriculum. Theory and Practice, Sage Publications, London.

KESKİN, Yusuf (2008). Türkiye’de Sosyal Bilgiler Programlarında Değerler Eğitimi:

Tarihsel Gelişim, 1998 ve 2004 Programlarının Etkililiğinin Araştırılması,

Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi,

İstanbul.

KILCAN, Bahadır (2009). İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Yer

Alan Değerler Öğretimine İlişkin Öğretmen Görüşleri (Kırşehir İli Örneği),

Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,

Niğde.

KIZILÇELİK, Sezgin ve ERJEM (1994).Yaşar. Açıklamalı Sosyoloji Terimler Sözlüğü, Atilla

Kitapevi, Ankara.

KOLAÇ, Emine ve KARADAĞ, Ruhan (2012). “Türkçe Öğretmeni Adaylarının "Değer"

Kavramına Yükledikleri Anlamlar ve Değer Sıralamaları”. İlköğretim Online,

11(3), 762-777, [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr (ET: 01.01.2013)

KURTDEDE FİDAN, Nuray (2009). “Öğretmen Adaylarının Değer Öğretimine İlişkin

Görüşleri”. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 2, (20), 1-18. http://

www.keg.aku.edu.tr (ET: 01.01.2013)

Milli Eğitim Bakanlığı. (2010). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi (4-5. sınıflar) Öğretim

Programı ve Kılavuzu. Devlet Kitapları Müdürlüğü. Ankara.

MİLES, Matthew ve HUBERMAN, A. Michael (1994). Qualitative Data Analysis: An

Expanded Sourcebook (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.

PATTON, Michael Quinn. (2002). Qualitative Research and Evaluation Methods, Third

Edition. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

PAYKOÇ, Fersun. (1995). Sosyal Bilgiler Eğitiminde Çağdaş Eğilimler, İlköğretim

Okullarında Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Sorunları Türk Eğitim Derneği XIII.

Toplantısı, TED Yayınları Ankara s. 46-69.

TOKDEMİR, Muhammet A. (2007). Tarih Öğretmenlerinin Değerler Ve Değer Eğitimi

Hakkındaki Görüşleri. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trabzon.

Türk Dil Kurumu Sözlüğü http://tdk.gov.tr./TR/Genel/Sozbul.aspx? 2012

http://ilkogretim-online.org.tr/


YALAR, Taha (2010). İlköğretim Sosyal Bilgiler Programında Değerler Eğitiminin

Mevcut Durumunun Belirlenmesi Ve Öğretmenlere Yönelik Bir Program

Modülü Geliştirme. Mersin Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış

Doktora Tezi. Mersin.

YAZAR, Taha (2012). “Öğretmen Adaylarının Değerler Hakkındaki Görüşleri”, Pegem

Eğitim ve Öğretim Dergisi / Cilt: 2, Sayı: 1.

YILDIRIM, Ali ve ŞİMŞEK, Hasan (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. 5.

Baskı. Seçkin yayıncılık, Ankara.

YILDIRIM, Kasım (2009). “Values Education Experiences of Turkish Class Teachers: A

Phenomeonological Approach”. Eğitim Araştırmaları-Eurasian Journal of

Educational Research, 35, 165-184.

YİĞİTTİR, Süleyman (2009). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 4 ve 5. Sınıf Değerlerinin

Kazanılma Düzeyi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış

Doktora Tezi, Ankara.

YİĞİTTİR, Süleyman ve ÖCAL, Adem (2011) “Lise Tarih Öğretmenlerinin Değerler ve

Değerler Eğitimi Konusundaki Görüşleri”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar

Dergisi 13 (20) 117-124.

YÖRÜKOĞLU, Atalay (2003). Çocuk Ruh Sağlığı. Çocuğun Kişilik Gelişimi Eğitimi ve

Ruhsal Sorunları. Özgür Yayınları, İstanbul.

WİTHERSPOON, Wade A. (2007). Character Education: Determining Barriers to

Iplementation. George Fox Üniversitesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. ET: 10. 01

2013, ProQuest Dissertation & Theses veritabanı.

UÇAR, Senem (2009). Sosyal Bilgiler Programındaki Değerlerle İlgili Kazanımlara

Yönelik Öğretmen Görüşlerinin Değerlendirilmesi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.

388


Ek-1

Yarı-yapılandırılmış Görüşme Formu

Tarih : 27.06.2012 /

Yer: AKÜ Rıza Çerçel Kültür Merkezi

Sınıf öğretmenlerinin değerler eğitimi ve Sosyal Bilgiler dersinde değerlerin

kazandırılması ile ilgili görüşlerini belirlemek amacıyla bir araştırma yapıyorum ve bu

konuda sizin görüşlerinizi almak istiyorum.

Görüşme sürecinde söyleyeceklerinizin tümü gizlidir. Bu bilgileri

araştırmacının dışında herhangi bir kimsenin görmesi mümkün değildir. Ayrıca

araştırma sonuçlarını yazarken görüştüğümüz bireylerin isimlerini kesinlikle rapora

yansıtmayacağım.

Görüşmeye katılıp katılmama sizin isteğinize bağlıdır.

Görüşmeyi izin verirseniz video kayıt cihazıyla kaydetmek istiyorum. Bunun

sizin için bir sakıncası var mı?

Başlamadan önce bu söylediklerime ilgili belirtmek istediğiniz bir düşünce ya

da sormak istediğiniz bir soru var mı?

İzin verseniz sorulara başlamak istiyorum.

Görüşme Soruları

1.Değerler eğitimi sizin için ne ifade ediyor?

2. Sizce Sosyal Bilgiler dersinin değerler eğitiminde rolü nelerdir?

3. Sosyal bilgiler dersinde değerlerin kazandırılmasında hangi yöntem ve

teknikleri kullanıyorsunuz? Ne gibi etkinlikler düzenliyorsunuz?

4. Sosyal bilgiler programında yer alan değerler eğitimi ile etkinliklerin yeterlik

düzeyi ve niteliği hakkında neler düşünüyorsunuz? Eğer yetersiz ise

gördüğünüz eksiklikler nelerdir?

5. Sosyal bilgiler dersinde değerlerin kazandırılmasında ne gibi problemler

yaşıyorsunuz?

6. Sosyal bilgiler dersinin öğrenciye kazandırdığı en önemli değerler sizce

hangileridir?

SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE DEĞERLER EĞİTİMİ: NİTEL BİR … · BİR ARAŞTIRMA VALUE...

Documents

Transcript of SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE DEĞERLER EĞİTİMİ: NİTEL BİR … · BİR ARAŞTIRMA VALUE...