Smocz - 4 Addenda-2 2009

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

1/111

A c t a L i n g u i s t i c a L i t h u a n i c aLX (20 09 ), 17 - 127

Uzupenienia do'Sownika etymologicznego jzykalitewskiego'. Cz II.W O J C I E C H S M O C Z Y S K IUniwersytet Jagielloski, Krakw

This article consists of further addenda to the author's Sownik etymologicznyjzyka litewskiego, Vilnius 2007, su pplementing the first list of addendapublished in ALL 58, 53-147. It also contains a supplement to the erratain ALL 58, 147-151.

Arty ku ninie jszy jest kontynua cj Uzupenie do SEJL. Cz I, ktre ukazaysi w ALL 58 (200 8) , 53-151 . Ca y mater ia j zy ko w y pocho dz i z Lietuvikalbos odynas, z dodaniem pewnych ekscerptw z zabytkw (g wnie SD 1,SD oraz DP, PK) . Zach ow uje s i wczen ie jsze kon we ncje redak cyjne i systemskrtw.

a d a t a 1 p.a., adata 3 p .a . ' i g a ' : : o t . adata ts. Wa r. adita, m . adeta. SDadata marinyk kompas morsk i . Formac ja na -ata- od p od s ta wy b d we rb a lne j ( p o r . adyti), bd nomina lne j ( por . sveikata

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

2/111

W O J C I E C H S M O C Z Y S K I

amin atils, dos . 'w ieczne odpoczywanie ' . Zob . aminas, atilsis. Zinke-v i ius (1966, 123 ) cy tu je fo rm gw. aminatlis ' wite j pamici ' . Jest todrw. na -lis od neoosn. aminat-, ktra wynik a z resegmentac j i aminat-ils(por. czas. ilstis).

ankstyvas, w a r . ankstybas 'wczesny, poranny ' , SD unkstyvas p o r a n k o w y ,zaranny; rany (syn. rytykstis), unkstyvos mald os Banyios jutrznia, matu-t inum o f f i c iu m drw . z su f. -yvas od przys wka anksti 'wczenie , rano '( zob . ) . Wymiana sp g osek v/b w sufiksie powtarza si w takich parach,ja k kalyvas, kalybas ' z bia szyj' , valyvas, valybas ' schludny, czysty '1 orazvlyvas, vlybas 'pny, spniony ' (zob. Otrbski 1958, 458). Zapo-yczenie z br . vlivyj wystpuje w dwu postac iach: vielyvas ' p o c z c iwy ' ivielybas ts . (od X VI w . ) . P rze j ty z jz . b ia orusk iego wy ra z botagas 'bat,b icz ' przyb iera w d ia lekc ie mudzk im form votagas. Zob. te vyskupas ob .byskupas. Z historycznego punktu widzenia suf . -yvas jest neosuf iksem.Wyabst rahowano go w typ ie valyvas, gdz ie zachodz i a motywacja ze s tronyczas. valyti ' czyci ' . Anal iza historyczna: valy-vas, dewerba lny p rzymio tn ikna -va-. Por . dalyvas

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

3/111

U z u p e n i e n i a d o S EJ L . C z I I

grzeczny, n ies forny ' formac ja pochodna od kaklas ' szy ja ' , szczegyniezbadane . Drw. atkakliai adv. 'uparc ie , nieustpl iwie ' , DP 'opacznie ' ,atkaklumas 'upr, nieustpl iwo ' .

atsikalti, atsikaliu, atsikoliau ' oprze s i o co plecami ' . Niezwrotneatkalti ' oprze ' : Atkalk nugar sien ir stovk. Drw . kalstyti i ter. 'opiera ' :Linus kreik laukuose balinti, paskuo jema rinkti, prie tvor kalstyti ir diovin-ti. Ref l . kalstytis 'sta oparszy si o cian', por. Anie, vyrai, prigr, pridpaaliais kaistos, t.y. stovi atsikol sien. Nomina : atkalas 1. 'oparty o plecykrzesa, o cian' (Jis antai atkalas stovi, t.y. atsikols, atsilos), 2. 'odw rot ny ,wsteczny ' , 3. 'niechtny ' CSu atkala irdia duodu ), atkaltas 'plecy krzesa, fo-tela' , atkalt, atkalt ts., atkaltis ob . atkaltis f. ts., atkalus ' odwrotny ; chodz-cy rakiem; tpy (o ostrzu) ' . Gdy s i wemie pod uwag takie formacje , jakpakala i pakalys ' ty c iaa ' ( zob. ) , s tanie s i widoczne, e atsikalti oznacza opocztkowo ' odchy l i s i w ty , do ty u ' . Nawizanie e tymolog iczne ty lko wgermaskim, por. s twn. heldan ' zg ina, pochyla ' , halsn 'schyla si ' , zob.Fraenkel 211. WSO kol- < *kal-: atsikoliau (prt . ) , atsikols 'oparszy si wty plecami ' (syn. atsilos tvar-. Tymczasem derywaty na -sla- s w rzeczywistoci apofonicznie obojtne,tj. powtarzaj wokalizm osnowy, por. np. kerslas (nie tkarslas) kertu, pslas (nietpslas)

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

4/111


atgrin. Odpowiedn ik o t . balva, balve ' dar , prezent , apwka ' . Bez dobre je tym olog i i , zob. Fraenke l 33. Drw . balvininkas ' apownik ' (=> balvininkyst' apownic two ' ) , cps . balva-pinigiai m. p l . ' apwka ' . Vb. denom. balvoti 'w r -cza apwk ' , ibalvoti 'przekupi ' .

bandyktis , -sio 'bydl ' , DP 'bydl , bydltko ' brzmienie to ustal i os i w nastpstwie inserc j i k przed grup st oraz zmiany ks > ks w starszejf o rm i e bandystis, -sio b.z.a. 'bydl '3 . Chodzi tu o derywat z suf . - ia - od neo-osn. bandystkt r wyab s t rahow ano z r ze c zownika zb i o row ego a lbo ode r-wane go na -yst-, w tym wypadku *bandysta a . *bandyst ' s tado byda ' ( odbanda, zob . banda I ) . Znaczenie bandystis naley wic sprecyzowa jako syn-gulatywne: 'sztuka byda ' . Co do suf. -yst- por. stlit. karalysta a. karalyst' k r les two '

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

5/111

U z u p e n i e n i a d o S E J L . C z I I

5. 'sprawa, to, co dotyczy kogo lub czego; to, co kogo obchodzi ' , 6. 'czas,pora jakiego zdarzenia ' ( V e s t u v i bylj gera ir pasigerti. Nakties byloj visaipatsitinka), 7. 'zwyczaj ' (inai, miestelio byloj, prisirinko visoki moni). DP'prawo , powie, sprawa, sprawa, mow a 4 , rozmowa, rzecz ' . Dewerbalna for-macja z suf. -a - i SW od bil-, zob. bilti, prabilti 'przemwi ' . Paralele: pyla

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

6/111


'mowa' (zob. ) , por . stokti 'odczuwa brak' (por. evelys ob. iava; greva < *gr iav a ob. ot .gravat), mona suponowa zwizek blev- z czas. bliduti m .in. 'przeklina, blu-nie ' (zob . ) . Z inn argum entacj Fraenkel 49. Paralelne forma cje: blevz-ga ' k to uywa wulgarnego jzyka ' (brak fb levza, por . plevza ts.), blevz-gats. (brak tblevza, por. arkliza ' l ichy ko' ) . Vb. denom. blevyzgoti 'kl,przeklina, uyw a pluga wych s w' , blevyzoti ts., blevuzgoti ts.

boktavimas 'ucieczka' , por. O teip melskite D iev (byo V iepatis Christus)idant js boktavimas ne bt iem, arba dienoje Subatos DP 37442 'A takprocie Boga (mowi Pan Chrystus) aby wasza ucieczka nie przypada z imie,albo w dzie Sobotni ' . Ten odczasownikowy rzeczownik zakada *boktauti'ucieka', t j. drw. intensywny z suf. -auti urobiony od *bokstyt i . To ostatniez *bokstyt i (k < ks, por . laktyti < lakstyti), w kocu z *bag-sty-ti frequ-entat ivum z apo foni *bag- *beg- do begti 'b iec, ucieka' (zob. ) . Ref leks*bag- wida w boginti m.in. 'pdzi, biec dokd' (zob. ) . Oparcie dla poda-nej interpretacj i stanowi budowa odpowiednika ot . bukstities 'bka si,wczy si ' . Pochodzi on z frq. *b5g-st i- , wytworzonego z udziaem starszejapo fonii *b g-

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

7/111

U z u p e n i e n i a d o S E JL . C z I I

bmenis , -ies f. 'istno', hapaks z DP 4419 : tad tikrai du tur bt, Tvas irSnus, tai yra dvi perskirti personi, o ne viena pati persona, kuryji kart btTvu, kart Snum i, o kart Dvasia S. kaip atmainantis bt natra bmeniesDievo ' tedy pewnie dwaj by musz, Ojc iec i Syn, to jest dwie rozdzie lnepersonie, a nie jedna sama persona, ktoraby raz bya Ojcem, raz Synem, araz Duchem S. jak oby odm ienna bya natura istnoci Boskiej '. Z inny-mi suf.: bmen: potom bmen SD potomno, potomny czas, posteritas,b men i a SD obecno, praesentia (syn. buitis, bkla). Trzy te wyrazy sneolog izmami jzyka teo log icznego. Pod wzgldem s owotwrczym s toform acje na -is, -, -ia oparte na neoosn. bmen-, ktr wyodrbniono z od-mienianej atematycznie formacji osnownej *bmuo, *bmen-s, *bmen-'byt, istota' abstractum na -men- od pwk. b- jak buti 'by, istnie'. Po-dobnymi derywatami s np. stlit . pjmenis a. pjmen ' n iwo ' ob . pjmud ts.;armena ob. armuo ' zorana warstwa gleby' ; reikmen 'potrzeba' ob. reikmuo'narzdzie '6.

epseti, epsiu (3 os. epsi, epsi), epsjau 'mlaska, pomlaskiwa przyjedzeniu, cmokta', 2. 'czapa'. Czas. onomatopeiczny z suf. -sti, urobionyod interi. pt, por. ept pt su lpom. irk, mergyte, kaip kiaulyt epsi pt pt. Paralela: iaupsti.

ika 'winia', ikas, iuk a. iuk ts. od zawoania na winie ik,ik, ik lub iku iku. Drw. ikl 'winia', iklis 'prosi', iukls 'do-rodny (o dziecku, o prosiciu) ' , iuktis 'prosi, prosiaczek'. Vb. denom. iu-knti a. iknti ' zwoywa win ie ' , ciuknti a. iknoti ts. iuga a. iga' winia ' od zawoania na winie iuga iuga, iga iga.

iukuras 1. 'grzbiet dwus pad ow ego dachu' (syn. kraikas, elmuo), 2. 'pod-dasze', 3. 'otwr dymny w dachu kurnej chaty' (Nra kamino, dmai rksta6 Inaczej Skardius (1943, 237), Otrbski (1965, 311) i S. Ambrazas (1993, 55).Zamiast neoosnowy na -men- (bmen-), rozszerzonej sufiksem fleksyjnym, wszyscy ciautorzy przyjmuj neosufiks -men-: -men is, -men, -mena, -menia, doczony do pwk.werbalnego. Jest to nieporozumienie, przynajmniej w odniesieniu do tych tematwsamogoskowych, ktre jak bmenis, pjmen, armena i bmenia s niewtpl iwy-mi derywatami od starych rzeczownikw o osnowie spgoskowej na -men-. Ter-min 'neosufiks -men-' ma natomiast zastosowanie w odniesieniu do takich rzeczow-nikw na -men, -mena, -menia, -menas, -menis, ktre nie maj lub wedle wszelkiegoprawdopodobiestwa nigdy nie miay morfolog icznych poprzednikw z odziedziczo-nym suf. spgoskowym -men-. Por. dla przykadu ne-men (brak fne-muo) , puo-mena (brak tpuo-muo), eimenas (brak tei -muo) , pt-menys (brak fput-muo) i tp.

2 3

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

8/111


pro iukur), 4. 'wylot komina' , 5. 'zasuwa pieca chlebowego, szyber ' , 6.(neol. ) 'wierzchoek gry ' . Zapewne drw. od wykrzyknika *iuk, z suf. -urasjak np. w kukturas 'grzbiet ' , guburas 'wzgrze , pagrek ' , kaukuras 'szczytgr y'. Fraenkel 76 wi za raczej z czas. ikti, ikia, iko 'podnosi si,je y si o wosach' .

dembti , dembi, dembia, zwykle z prvb. - 'napi, zgi', por. Bgi irbgi, indefhbs kuprel. Brzmienie demb-V pochodz i najprawdopodobnie j zudwicznienia temp-V jak w tempti, -i, -ia 'cign, napina, napra'(zob. ) . Por. gakta < kakta, goser < kosere. Drw. demblys 1. ' odyga; ko-lanko w som ie', 2. 'w kn o, yko', 3. 'pok ryw a uplecion a ze somy lub yka',4. 'plecionka z yka lipo w eg o; somianka', 5. 'pierw szy, spodni rzd sn opk ww strzesze', 6. 'deska przybita na skraju dachu dla zabezpieczenia strzechyprzed wiatrem' (w tyme znaczeniu war. dambliaT)7. Uycie drw. demblys wznacz. 3, 4 i 6 pozwala sdzi, e osnowny czas. dembti by uywany m. in.jak o synonim czas. 'ple, splata, wiza, m oco wa ' . W br ew Fraenklow i 88nie wida potrzeby (ani mol iwoci ) nawizania dembti do czas. dumti 'd,dmucha'. Alternant na SO damb-: damblis, damblys 1. 'snopek wzmac-niajcy skraj strzechy, okap' C Sur ik dar kelis damb lis), 2. 'deska mocujcastrzech'.

dieveris 3 p.a. m. 'brat m a, dziew ierz, s zw agier ' , gen . sg. dieveries, gw .dievers, dievers i dieverio, acc. sg. diever. SD 1, SD dieveris dz iewier z . Od-powiednik ot . dieveris 'brat ma'. War. dieveris, -io, dieverys, -io; z wtrnymv: dievervis. Atematyczne formy nom. pl . gw. dieveres, gen. pl. gw. dieveri(Stang 1966, 224, Buivydien 1997, 103, 105 8) . Kontynuuje wraz z ps.*dver i , *dever i a. *dever ja, sch. djever, djevera, rcs. dveri, ros. dverb, ukr.diver, czes. dever, stpol. dziewierz 'brat ma' (zdrob. dziewiorek) praformbs. *diuer- (por. Trautmann 1923, 43, SP 3, 179). Dugi dyftong pojawisi w nastpstwie meta tezy spgoski lrg.: *aH iC > *aiHC . Pbs. *dai.uer-wywodzi si kolejno z *dih 2.uer- < *da.h2i.uer- < pie. *deh 2 iuer- (por.7 Por. Jis prikal demb lius, kad iaudinis stogas neirt 'Przybi dembliai, eby strzechasi nie rozleciaa'. Vakar vjas numet darins stogo vien d embl ir labai suiurpinostog 'Wczoraj wiatr zerwa jeden demblys z dachu odryny i bardzo potarga strze-ch'. Nuo vjo saugo stog dambliai 'Od wiatru chroni strzech dambliai.8 Bdne s informa cje NIL 58 o rzekomo u Daukszy wystpujcych formach dieveres,dieveri. LKn 519, Kazlauskas (1968, 250 n). Palionis (1967, 213) cytuje dieveris tyl-ko z Biblii Bretkn (BB Tob. 14,J .

24

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

9/111

U z u p e n i e n i a d o SE J L . C z I I

Mayrhofer 1986, 162, Mayrhofer 2005, 56). W nastpstwie metatezy l i t .osnowa akutowana diever- rni si od takich refle ks w, jak sti. devar- (de-varam, devrsu) 'brat ma , szwag ier ', gr. ar]p (Saep , 6apa, aipO ts. istwn. zeihhur 'szwagier' , stang. tacor ts. (pgerm. *tikura-), ktre zakadajprajzykowy dyftong krtki. Paraleln metatez objania si akut w osno-wie lit . piemen, zob. Rasmussen (1989 , 272). Inac zej Fraenkel 94, ktry zaEndzel inem ( [1932] 1980, 520) podnosi wtrno wokalizmu ie ( r z ekomozam. spodz iewanego ai) i t umaczy go adideacj tdaiveris do wy razu dievas'bg ' . Bezkrytycznie powtarza to NIL 60. Drw . dieveraitis 'syn brata m a',diever a. dieveri 1. 'siostra m a ' (syn. msa), 2. 'ona brata m a ', 3. 'tecio-wa ' , dievereia 'crka brata ma' (por. suf. w broleia, dukteria, seseria),dievenen 'ona brata ma, szwagierka'. Por. Buivydien 1997, 107-108.

d imst is , -ies f . daw. 1. 'podwrze, otoczenie domu', 2. 'obejcie , dwrjako gospodarstwo', 3. 'ganek, przedsionek' (Bretkun) izolowane, nieja-sne. Dotd uwaane za refleks zoenia pie. *dm-sth2i- (zob. Fraenkel 95,NIL 637). Niepewne z uwagi na brak paralel strukturalnych bs. i ie. Por.apydam.

dok l a . dokle 'danina, podatek', SD dokl czynsz [syn. y]; hod [syn.donis]; pobor [syn. donis, y]; podymne, anowe, poradlne [syn. donis],dokl atrinku pobor odbieram, dokl duomi pobor dai , dokls atrinkjaspoborca. Formacja parale lna do dklas (zob. ) , ale pokazujca metatonicyrkumfleksow.

draba 4 p.a. 1. 'opad mokrego niegu, niegu z deszczem', 2. ' f legma'(Drab drebiu, t.y. spjaunu skreplius), cps. lap-draba 'deszcz ze niegiem' (por.ot. sladrabs ts.) n. act. z suf. -a - i SO drab- od dreb- jak w drebiu, drbti'bryzn, rzuci czym mokrym i gstym'. Czy tu nuodraba, m . nudraba c.'cz owiek rosy, postawny, wie lki ' (por. typ nuodvasa )? Z inn ym i suf.:drabna 'opad mokrego niegu na wiosn, nieg chwilowy; rodzaj ciasta naplacki ziemniaczane; bagno, grzzaw isko' , drabnas a. drabns 'ociay, nie-ochoczy, c iki (o powietrzu) ' . Por. werbalny SO s.v. drabstyti.

drign 4 p.a. , drign 2 p.a. 1. bot. 'szalej czarny, lulek czarny, Hyoscy-amus niger ' , SD szaley (war. drignis, -ies f.), 2. 'kasza z tartych kartofli ',3. c. 'kto niespokojny, wiercipita' (=> drignius ts.); dgnes seti ' swawol i ,psoci ' . Odpowiednik ot . drigene, drigele, zwykle pl. na -e s 'szalej, Bilsen-kraut'. Drw. dgnius 'kto niespokojny' . Wychodzc od faktu, e wywar zszale ju powoduje due pobudzenie ruchowe, mona zaproponowa analizdrig-n, z drig- jako obocznik iem do drug-, zob. drugys 'dreszcz, gorczka z

2 5

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

10/111


dreszczami ' (porwnanie z drugys ju u Fraenkla 105). Posta drig- monaby o dotw orzy do drug- przez ana logi d o takich par, jak rim- / rum - (rimtas,rumtas), rit- / rut- (ritu, rutuls), tris- / tru- (triti, trti).

dukset i , dukseju (wa r . duksi), duksejau 1. 'oddycha, wzd ycha , dysze ' ,2. 'ufa, mie zaufanie, dowierza, nie wtpi ' formacja z suf. -sti odpwk . dk-, ktry przedstawia sob st. zanikowy typu sampras. od *dvek-,zob. dvktis 'oddycha, dysze ' . Paralele: dus-

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

11/111


dumpls f . pl. 'miech kowalski, miech w organach, narzdzie z deseki skry do wpychania powietrza ' pochodzi z *dum-ls przez epentez pdo grupy m-l (por. imbliti < imlioti, kamblys < kamlys). N. instr. na -l- odczas. dumiu, dmti 'd ' (zob.) . Paralele: templ 'c iciwa'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

12/111


bojca 'cz owiek powodujcy utrat zbawienia o heretykach' (SPXVI) . Por.dia 'dusza' i udyti 'zabija, zgadza'.edmenys, - m . pl. 'gba, pysk, jadaczk a, zby ; ywn o, prow iant',dmn 'wiktua y, prowian t, zapas jedz en ia na dro g'. S to de ryw atyna -ys i na - od neoosn. edmen-, ktr wyabstrahowano z form odmiany*dmen-s, *dmen- spgoskowca *dmuo 'jedzenie, arcie' abstractumz suf. -muo / -men- od pwk. d - jak w du, esti ' je, re' (por. rmuo 'zga-ga'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

13/111

Uzupe n ien ia do SEJL . Cz I I

ga i int i , gaiinu, gaiinau stlit. 'tumi, gasi', por. irdis ms piktsias su-trinki, akmen ingas tu pats iman ktinki, ir erkiai vietos te neturi, kurie gaiinamsp tava od PK 18426 27 'Opok serca naszego wyra, namitnoci naszete w nas zaga, i ciernie ono niech miejsca nie ma, ktre nasienie twe wnas potumia'. Formacja kauzatywna z suf. -inti i innow acy jnym SO gais- odgis- (SZ do ges- 'gasn', zob. gesti I I ) . Paralele apofoniczne: maitinti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

14/111


Vb. denom. 1 . gerdauti ' artowa ' , SD negerdauju nie artui , 2 . gerdenti:gerdenu SD g osz , rozg aszam; obwieszczam co komu (syn. naiau), ref l .gerdenasi SD rozgasza s i co (syn. nainasi) . Deverbativa: gerdenimas SDrozgaszanie , nopgerdentas SD n i eo pow iedn y [ ' n i eoczek iwany , nag y 'L.

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

15/111


gabam 'oszukiwa', ukr. gw. kabaty 'chwyta' , czes. gw. habai 'bra, przy-waszcza sobie', sc. habai'zagarnia, zab iera si', stpo l. gaba 'chcie cozagarn; oskara', gw. gaba ' zaczepia, niepokoi ' , nagaba 'przelado-wa , drczy, dokucza', frq. nagabywa 'zwraca si z daniem a. prob'.Pbs. intensiva *gab-e-, *gab -a- oparte s na SW od *gab-, por. gabenti 'nie,wie dokd, przenosi, przewozi ' . Drw. gobas sb. 'chciwiec, sknera',gobts ' asy, chciwy' (neosuf. jak w darbtus), gobs ' akomy, apczywy ' ,gobs 'chciw y, gor l iw y ' , => vb. denom . pragb ti, -stu, -au 'sta si chciwym'.Por. ot. gabikis 'chciwiec, czowiek nienasycony' , gabis ts.

grakts, -i ' adny, l iczny, peen wdziku', => grakiai adv. 'z wdzi-kiem'. Obecno takich przymiotnikw postwerbalnych, jak baugtus 'boja-l iwy ' od baugtytis, mankts 'g itki ' od manktyti, nasuwa przypuszczenie, egraktus mogo zosta wyderywowane suf iksem -u - z czas. *graktyti 'stroi,upiksza', to z insercj k z *gratyti < *gra-sty-ti v b. den om . od gras( zob. ) . Etymolog icznym znaczeniem graktus byoby 'strojny, upikszony' .Podobne objanienie, uwzgldniajce insercj k, stosuje si do adi. baikts( zob.) . Niejasny pozostaje war. z dyftongiem ai: graikts ' adny, l iczny;wymy lny ; wybredny ' .

Graudul ins, -i f . pl. 'wito Matki Boskiej Gromnicznej, 2.II . ' for-macja pluralna od (vak) graudulin ' ( wieca) gromniczna' . Inaczej w SD:vint graudulin Gromnice wito , ob. vak graudulin gromnica (por .Borowska 1957, 342) . Anal iza: graudul-in-, drw. od graudulys 'grom, grzmot,piorun' (por. griausti). Zob. te Gramnyios.

guoba (1, 2, 4 p.a.) 1. 'wiz, Ulmus', 2. 'rusztowanie do suszenia siana'.War. dzukski guobas. Odpowiednik ot . guba. Bez dobrej etymologi i . Do-tychczasowe porwn anie z pol. gw. ga b 'w iz ' (por. Fraenkel 176 n.) odpa daw wiet le w yw od u ps. *grabru > prapol . *grabr > *gabr > ga b (por. Bo-ry 2005, 176). Zob. te glba. N. m. Guobai, Guob, Guobiniai, Guobos,Paguobys. N. rz. Guoba, Guobuva, Guopys ( z synkopow ania *Guopupys kuksneliot 'kupeczka (siana) ', 3. 'garstka (siana) ', kktas m.in. 'kupa, stg(siana, zboa ) ; niewielk ie wzn iesienie; zatknity na kiju pk somy jak o znakgraniczny ' , kktis 'kupka (siana, koniczyny) '20 (o neoosn. kukt- zob. nie j ) ,kukuras a. kukras 'kark, grzbiet, plecy', te pl. kukrai (Paneiok mane ant19 Por . In senatv mogu s sukuka ne i gerumo nuo darb , nuo varg, nuo lig 'N astaro cz owiek pochyla si nie od dobrobytu, lecz od pracy, od trudw, od chorb' .20 Grupa -t- w nagosie sufiksu zostaa zmieniona ze -st-, zapewne pod wpywem in-teri. kkt o uderzeniu.

3 9

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

24/111


kukr), kukr 'kark' :: ot. kukurs 'garb; grzbiet, plecy'. Tu te kuka gw .'ki j z grubym kocem, paka, maczuga' , kuk 'paka; polano; uchwyt kosy;g ow a; kobieta niskiego wzrostu '. War . sonoryzow any: guga 1. 'wypuko,zgrubienie wywoane uderzeniem, guz ' , 2. 'garb' , 3. 'koci pod grzyw ko-nia; opatki konia', 4. 'wygita do gry cz sioda', 5. 'pagrek; kupa,kupka', 6. 'czub wosw; wosy upite z ty u gowy w wze, kok' . Zesowiaskiego por. 1 cs. kuk 'wosy na gowie ' , s. kka 'bujne wosy nagowie', 2 drw. ps. *kuc-ica: stczes. kice 'wosy nad czoem', czes. ktice f.'pukiel dugich w os w , gsta czupryna, czub; grzyw a na czole ko nia ' , stpol.krzczyca, krzcica 'wo sy na gow ie lub karku' (zm ienio ne z *kczyca na skutekadideacj i do kark). Neoosn. kukt-: kuktera a. kuktera 1. 'cz grzbietupon iej karku, barki ' , 2. 'ko wystajc a w ty le klatki piersiow ej m idz y o-patkami, garb' ( M a i a u mog su didele kuktera), 3. 'ciar niesiony na bar-kach; drewniane nosze zakadane na barki ; plecak' , war. kktara. WSZkk-: kkur 3 p.a. 'wyspa na rzece'. Por. ot. kukums 'garb' , kukitis 'karze ' ,kka 'zgarbiona staruszka'. Odpowiednik ps. *kyk-, por. 1 ps. *kyka, scs.kyka 'wosy ' , bg. przest. kika 'd ug i pk wosw pozostawiony na ogolonejgowie ' , sch. laka 'warkocz ' , sc. gw. kyka 'k ikut, okaleczony czowiek; la-ska, paka', 2 ps. *kyc!ka, cs. kyaka 'wosy ' , ros. gw. kika 'witecznyubir g owy zamnej kobiety ' , ukr . gw. kyka 'kosmyk lnu wplec iony wwarkocz panny modej ; wizka somy a. si towia do pokrycia dachu', stpol .kiczka 'paka, maczuga; wizka, snopek'. SO kauk-: kaukaras 'pagrek '(zob., tam te o ros. kua i tp.) .

kunigaiktis I, -io 'ksi'21. DP 'ksi, wdz ' , SD ksi , didis kuni-gaiktis SD car, magnus dux (dos. 'wielki ksi') , kunigaiktis kunig DP'arcykapan'22. Rzadki war. kuningaiktis. ona ksicia na zyw a si kunige'ksina' (zob.) . Wyraz kunigaiktis j est derywatem od kunigas w j egoznacz, pierwotnym 'pan, wadca' (por. ot . kungs 'pan' ) . Z opisowego punktu21 Por. Atlankysiu kunigaikius ir karalinus SP I, 5429 'Nawiedz Ksita i synyKrlewskie'. kad Petras ... kaip Kunigaiktis ir galva vis Apatal, u visus atsak DP46728 'eby Piotr. . . jako Ksi i gowa wszytkich Apostoow, za wszytkie odpowie-dzia'. ir tasai [Zacheus] buvo kunigaikiu muinyku , ir buvo didturis DP 5716 'aten [Zacheusz] by Ksiciem Celnikw, a by bogaty'.22 Por. sujos visi rodon veresnieji moni ir kunigaikiai kunig, ir Daktarai prie JzDP 1634 'zeszli si w rad wszyscy starszy ludu, i Arcykapani i Doktorowie naprze-ciw Jezusowi'. nune tris deimtis penig sidabrinu kunigaigiamus kunig ir vyrs-niemus DP 16316 'odnios trzydzieci srebrnych pienidzy Arcykapanom i starszym'.

40

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

25/111


widzenia chciaoby si anal izowa kunig-aiktis (tak Skardius 1943, 373 iOtrbski 1965, 43 7), jedn ak e tak ana liz falsy fiku je brak po w iadc zedla suf. -aiktis w innych wyrazach l i t . Trzeba zacz od tego, e sekwencja-ktis w zakoczeniu wy raz w nigdy nie j est poprzedzona dy f tong iem ai.Zwykym poprzednikiem - k t i s jest samogoska y, por. z jed ne j strony adi.namyktis ' d omowy ' , naminyktis ts. (od sb. namai), z drugiej strony sb. kiau-lyktis 'prosiaczek'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

26/111


kunige 1. 'kapanka', 2. 'ona pastora', SD ksieni, antistita, abbatissaoraz ksina, principis uxor25 drw. eski na - - od kunigas ( zob . ) .

kupravimai m. pl. 'zatrwoenie ' w wiet le LK VI, 930 jest to hapakspochodzcy z Katechizmu Pietkiewicza, por. Noris ant j ateis sunkybs, irgikokie kupra vimai dl j silpnybs PK 5712 'cho na nie przyid nawanoci,albo jakie zatrwoenie dla ich krewkoci ' . Zakoczenie -avimai implikujeczas. *kuprauti ' t rw oy s i ' jak o osnow . Byo to vb. denom inat ivum odkupra 'gar b' (zo b.) . Jego znacz, etym olo gicz ne to 'kuli si, garbi si ze stra-chu', por. kupriuoti 'zgina grzbiet ' . Podobnie dla objanienia boktavimastrzeba zaoy zaniky czas. *boktauti.

laidoti, Ididoju, laidojau 1. 'chow a, grzeba um arego', 2. ' (k ar tof le) sypado piwnicy, zakopywa w kopcu' , prilaidoti 'pochow a z boku, w tym samymgrobie obok kogo innego' . Budowa wskazuje na formacj denominatywnna -oti, z powtrzeniem wokalizmu osnowy. Osnow t byo *laida 'spusz-czanie (d o dou, do gro bu )' n. act. z suf. -a - i SO od leid-C jak leidiu ( zob .leisti, laid-). Parale le : aaroti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

27/111

Uzupenienia do SEJL. Cz I I

'dobre warunki do wiania zboa' : Lakius geras vjas i tos puss (por. SO wtanius, daigius, vaisius), lakns ' lubicy szybko biec', lakta ( zob . ) , laknas 'nietrzym ajcy s i jedn ego miejsca, c igle gdzie latajcy, wagabun da' , dz i te' lotnik, pilot ' (por. klajnas

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

28/111


duszny o powietrzu, utrudniajcy oddychanie ' , leibis ' c iamajda' . Vb. de-nom. leipuoti 'n iedomaga, chorowa' . Bez dobrej etymologi i . Nie prze-konuje hipoteza Fraenkla 351 o tym, e leTpti powstao z kontaminacj i" b l i-skoznacznych czas. lpti i kerpti. Odnonie do formy keTpti trzeba zauway,e prawdopodobnie zawiera ona wtrny dyf tong ei , pochodzcy ze zmianyai ( zob . kaipti). M oe wic leipti wywodz i s i z lpti? W gr wchodzi tuwyo drbn ienie s i i jak o segmentu antycypu jcego mikko grupy spgo-skowej [p ' t ' ] w [ l 'p ' t ' i ] . Parale le : la-leidis z *la-ledis (s.v. ledas), veciria'kolacja, wieczerza' z *vecerja (zapo. z br. verja), bylaik WP 'mw ! ' k, podobnie jak np. laktyti z lakstyti, baugtytis z baugstytis.Formacja frekwentatywna z suf. -styti i SO mank- od mink- jak minkyti 'mie-si, ugniata'. Neoosn. mankt-: mankta 'wiczenia cielesne, ruchowe,gimnastyka', manktus ' g i tk i , wywiczony ' . Na te j e neoosnowie opierasi czas. manktinti ' zmikcza (np. skr) ; wiczy, g imnastykowa' (war.manktinto, DP pnanktint ' zmikczy (serce) ' , imanktinti 'wytresowa, uo-y (konia ) , wd roy do czego ' , prmanktinti 'spulchni (z iemi) ' .

marinti, marinu, marinau 1. 'czuwa p rzy um ierajcym, by przy miercichorego ' , 2. 'dop row adz a d o czyjej mierci' , 3. 'mo rzy go de m ' ( m a r i n ubadu SD morz kogo godem) , 4. 'znieczula chorego, znosi odczuwanieblu', DP 'martwi, trapi'. Formacja z produktywnym suf. -inti, ktra zlu-zowa a odz iedziczo ne *m aryti 'dopro wad za do czy jej mierci ', odpo wia-dajce scs. izmoriti, -morj 'zabi', umoriti ts., ros. moritb, morju 'niszczy,tpi, zamcza, morzy; zaprawia, wytrawia' , stpol . morzy 'pozbawiaycia, umierca, zab ija' < pbs. *mar-I-. Por. w ed . marayati ' zabi ja ' < pie.*mor-je-. Causativum na SO mar- do mer- / mir-, por. merdti 'wa lczy zemierci', mirti 'mrze, umiera'. Paralele: gadinti 'zepsu'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

31/111

Uzupenienia do SEJL. Cz II

mangas 'siejcy mier, miertelny', marinimas DP 'umartwienie ' , martuvDP 'mier ' , SD powietrze morowe (syn. maras), martv daw. 'pomr ' (=>martvinis SD m o r o w y ) , mars ' miertelny, szybko umierajcy (o pszczole,kurze, gsi ) ; ten, co prdko zad aje komu mier' , mariji liga 'miertelna cho-roba', maruonis, -ies m. DP 'miertelno' (por. ot. miruonis 'umrzyk, trup,zwok i ' ) , nemaruonis, -ies m. DP 'niemiertelno' , nemars 'n iemiertelny' ,nuomaras 'padaczka, epilepsja' (war. nom ara, nuom aris, nom arius, nuo-marinis a. nuom arinys), => nom arulis ' c ierpicy na padaczk' ; nuomaruo SDkaduk [ 'padaczka' ] , nuomaruon turs SD kaduk cierpicy (syn. nuoma-ruoningas)', nuomarus DP 'miertelny (o ciele) ' , maras ' sczerniae, wyscheziarno w kosie'30 (< = umirti ' sczezn, zgin nie rozwinwszy si ' ) .

marinti, marin, marina 'doprowadza do zapomnienia, stara si,aby zapomn iano; zgubi z pam ici, puci w niepa mi ' . Por. A marin blo-gus darbus, t.y. darau, kad umirtum. Jis nori umarinti payiot daikt, t.y.kad umiriau31 . Cau sativum z suf. -inti i SO mar- od mer- / mir-, por. mirti' zapomina' . Paralele apofoniczne: manti < = mirti, nartinti < = nirti, alsinti < =ilsti, gadinti < = gesti. Nomina na SO mar-: aumariai adv. SD zapamita-le (syn. aumirtinai), maras SD zapam itanie czego, zapom nienie (por .maras

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

32/111


medion ' po lowan ie ' , SD ow ienie w ierza, myl is two wierze , obow ,polowanie n. act. z suf. -n od neoosn. medio-, wyabstrahowanej z czas.medioti 'polowa' (zob. ) . Paralele: prekion

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

33/111


wiastka *merd-, ktry zosta wyabstrahowany z prs. intr. *mer-da 'umiera'(transponat ie. *mer-d he-). Akut bez historycznego uzasadnienia. Drw.merd elti, -ju, -jau 'walczy ze mierci, po w oli um iera ' (Merdel ja , merdelja, numirt negali), mrdeliuoti ' omd lewa ' , merdinti 'gasn - o ogniu'.

metel, zwykle p l . metls bot. 'bylica pioun, Artemisia absinthium',dawnie j w rodzaju mskim: meteliai SD m. pl. p ioun. Zapewne drw. de-werbalny, zwizany z metu, mesti ' rzuca'. Szczegy czekaj na zbadanie.Por. syn. pelynas.

miksti, miksi (war. miksia), miksjo 1. ' zacina s i przy m wien iu, jkasi ' , 2 . 'mwi niewyranie, nieskadnie; mamrota nie wiedzc, co powie-dzie ' czas. na -sti, urobiony od interi. mik mik opisuj cej jka nie si (pa-ralele u Otrbskiego 1965, 626). Por. te mikt o zatkaniu kogo (ze zdu-mienia, przeraenia, ze zoci), np. Mikt mikt ir nieko nepasako. Liudininkasmikt mikt ir usikirto. Z innymi suf.: mikioti ' jka s i ; nie mc wymwini sowa', miknti 'mecze o kozie , owcy; mamrota, jka s i ' , mikntits. Drw. mikius ' jkaa', mikna ts., miksa ts.

mirs, -i, starsze miras, -a 'mieszany, ctkowany; spltany, nieuporzd-ko w an y' prym arne adi. vb. z suf. -ra- od SZ mi-, por. miti, mytu 'mieszasi ' . Wywd z pie . *mik-r- umoliwia odpowiednik wed. mira- ' zmieszany,rozmaity'. War. z insercj k: mikras daw. 'oko, Perca f luviatil is ' (por.dekra < dera). War. z insercj t. ot. mistrs 'mieszany' . Drw. mirain'saatka jarzynowa', misrys 'mieszaniec (rolina a. zwierz) ' , mirnas ts.,mirius 'co zmieszan ego, m ieszanina', => miriumi adv. 'na przemian, miesza-jc si ' (Miriumi gyvena ydai su vokieiais, t.y. smiiai), war. miriu, miru. Drw. wsteczny: mias ' zmieszany z czym (o w od zie ) , nie jednolity (o pasmachweny rne j barw y) ' . Vb. denom. mirinti 'miesza, sadzc drzewa rnychgatunkw); krzyowa, czy organizmy nalece do rnych gatunkw'.

miti, mytu (zam . *mtu < *min-stu, gw . min, mintii), mia ' czysi, miesza si; plta si o niciach; psu si o pogodzie', apmisti'zmiesza si, stropi si, speszy si, okaza zakopotanie', miti m.in. 'na-trtnie garn sie do kogo', pamiti 'pomiesza s i ' , przen. 'zwariowa ' (=>pamilis 'wariat ' ) , sumiti 'zmiesza'. Iter. miyti 'miesza; tasowa (karty) ' ,re f l . miytis daw. 'zadawa si z kim'. Por. ot. izmist, -mistu, -misu 'wpa wrozpacz, pogry s i w rozp aczy' . N om ina: mianas 1. 'mieszanka (zb ) ' ,2. 'mieszaniec', mias ( zob . mirus), miinas ' rozrzedzony, rozcieczony; zm-cony' , miinys 'mieszanina, rozmaito, mieszanka', miinis 1. 'mieszaniec,metys ' , 2 . 'herma frodyta' , SD miesza niec obo iey p c i , mirs ( zob . ) , smiis

49

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

34/111


'mieszany, niejednolity, rnorodny' , rugiai smiiai m. pl. 'yto zmieszane zinnym zboem' , sumiimas 'zamieszanie, popoch', cps. misyt-plakis ' ( zw ie-rz) o sierci mieszanej barwy' (por. atlaiyt-kaktis s.v. lieti). WSZ my-:smyis ' zamieszanie, zamt, popoch; pomieszanie materi i ' . Por. ot . mistit'mies za' < frq. *mis-sti-, mistelet 'miesza'.

momud , gen. sg. momes, acc. sg. momen 3 p.a. m. 'ciemi, vertex'. Zpowodu formy st l it . muomuo oraz drw. muomuon-is ' c iemi' (por. armuon-is ob. armuo) trzeba postu lowa nom. sg. w postaci pb. *m -m n -0 >*mu o-m uon -0 > *mu o-mu o i uzna, e zmienia si ona w momud dro-g dysymilacj i uo-uo > o-uo. Prawdopodobnie dewerbalne abstractum na-muo / -men- od p wk . *m -, ktry pozo staje bez ety m olo gii. P or. stomuo 'stan,talia w figurze' od stti. Od za nikego pwk. *r- 'p iec, pali ' pochodzi rmuo' zgaga' . Gw. momulis 'ciemi' pokazuje suf. -li s, dodany do formy nom.sg. momud (paralele: mnuolis

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

35/111


ksztacenia formy maestwo. Co do sufiksu por. mergyst 'stan panie-stwa'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

36/111


cja inchoatywna na SZ mur- od maur-9 t j . od neoosnow y w yabstrahowanej zsb. mauras, maurai ( zob. ) . Drw. murinti caus. 'brudzi, pecka; moczy, za-ma cza' (por. ot. murit 'm oc zy ') , stat. na -d ti: murdeti, miirda, murdejo 'byzanurzonym, pogronym', caus. na -dyti: murdyti caus. 'wsadza do wody,zanurza, topi; pcha, napycha (wr) ' , refl . murdytis 'kpa si; brodziw bocie, bagnie ' . Nomina od mur-: mura 'grzzawisko' , mras 'namoke,podmoke mie jsce ' , mrinas 'wi lgotny, zmoczony; opeckany, ubrudzony' ,murla b.z.a. 'mga', mrl wulg. 'gba, pysk, nos', murlia 'grzzawisko, bo-to', mra 'gapa; brudas', murs 'grzski, botnisty; przemoczony'. Neo-osn. murl-: murlinas a. murlinas 'brudny, umorusany; nieczysty, mtny (owodz ie ) ' , vb. denom. muflinti 'brudzi (ubranie) ' , murliojas prs. refl. 'ni topada, ni to niey'.

namyktis, -io adi . 'domowy ' , namyktis SD 1 d om ow y (syn. nam), SDprywatny, priuatus, domesticus (syn. patus), namyktis sargas SD paro-bek, str dom ow y. Jest to przymiotnik na -ia-9 *namystis, -sio 'domowy',przeksztacony fonetycznie w nastpstwie insercj i k przed grup st i zmianykswk. Osnow tego przymiotnika byo sb. namysta a. namyst 'domostwo,gospodarstwo domowe'. Paralela fonetyczna i morfologiczna: bandyktis'bydl ' < bandystis, drw. od *bandysta 'stado byda'. Zob. te naminyktis.

nartas stl it. 'zapalczywo'3 8 abstractum na -ta- od neopwk. w SOnar- (

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

37/111


nirsta SD bestwi si (syn. gailauju), nirstus arklys SD zacinaicy si ko,apnirsti DP 'rozgniewa si', apnirto SD roziad si , nirti ' rozgniewa si;wzi si do czego zaarcie, z zaciekoci, sta si zawzitym, rozochocisi', SD nirtu roziuszam si. Alternant nirt- reprezentuje SZ do nert- jakw nertti 'gniewa si' (zob.). N.B. W tekstach stlit. praesens do nirtiukazuje si trzy razy przy pierwiastku w st. penym: 3 os. nerst(a) ' gniewasi' < *nert-sta, po r. 1 kiek vienas, kuris nerst ant brolio savo, kaltas bus sdoDP 29225 'kady, ktry si gniewa na brata swego, winien bdzie sdu', 2bet kad vienok inai, jog jisai turi k prie tav e, jog ant tavs skundias, arbanerst DP 296 l 'ale i jed n o wies z, e on ma co prz eciw ko tobie, e si na ciskary, abo gniewa', 3 tenerst velns ir visa pekla M 1893 'niech rozgniewasi diabe i cae pieko'40. T o nerst(a) polega widoc znie na wyrw nan iu prs .nirsta do prs. nerta ( inf. nertti) . Zew n trznie biorc, nerst(a) przypominatakie rzadkie wypadki, jak gsta (s.v. gesti I I ) , sksta (s.v. sksti) i temsta (s.v.temti). Nomina na SZ nirt': niftis, -io ' gniew ' : : s tpr . steises nierties gen. sg.'gniewu, des Zorns', czyt. [steisas nirtis]; nirtulys 'wcieko, gniew; narw,zy nawyk' (=> nirtulingas 'wcieky, rozwcieczony' ) . Osobno zob. nirti.

nop-, st l i t . prepozycja pewnych form czasownikowych: ze zmiany "nap-,to z kontrakcji *na-ap- i asymilacji antycypacyjnej w poczeniu ne-ap- =negacja ne + prvb. ap-. Paralela: not-. Przykady: nopgerdentas SD nieopo-w ied ny < *ne-ap-gerdentas (zob. gerdas), nopipjauklas SD nieobrzez-ka < *ne-api-pjauklas (zob . pjauti), nopksti 'nienaw idzie ' < *ne apk-sti (zob. ksti), noprptinai SD nieo kre n ie < *ne-ap-rp-tinai (zob . rpti ),nopveizdtas SD nieo patrz on y < *ne-ap-veizdtas (zob. veizdti).

noragas 1. 'narg, zb elazny u sochy', 2. ' lem iesz' zapo . z br. narg(std te ot. narags 'narzdzie rybackie z elaznym szpicem do rozbi janialodu') . Por. pol. narogi 'soniki, elaza, ktremi s okute koce wide u so-chy ' (L. ) .

not-, st l i t . prepozycja pewnych form czasownikowych: ze zmiany *nat- ,to z kontrakcji *na-at- i asymilacji antycypacyjnej w poczeniu ne-at- =negacja ne + prvb . at-. Par alela: nop-. Przykady: notaime PK 'nie przycho-dzim y' < *ne atejame, notais PK 'nie przyjdzie ' , war. noteis PK ts. < *neateis (zob. eiti), notamenu SD nie pam itam < *ne-ata-menu, notmenamas40 W sowniku do pism Mawida (Urbas 1996, 239) forma t e n e r s t zostaa omykowoprzypisana do czas. n e r t i . Ten ostatni jest innowacj, opart o neopwk. n e r t z o b .s.v. n i r t i .

53

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

38/111


SD niepam itny, da w n y < *ne-at-menamas, notmens SD niepamitny,niepa m itaicy < *ne-at-mens (zob . miti), notatikt SD chyba, chy-bie ni e < *na tatikt < *ne-ata-tikt (zo b. tikti), notguldiamas SD nieod-w oc zn y < *ne-at-guldiamas (zob. guldyti).novyti, noviju, novijau 'mordowa ( udz i ) , zabi ja (zwierzta ) ; mczy,zadawa mki, znca si nad kim; niszczy, ama (mode drzewka) ' , DP'mordowa , zab i ja ' , p a n o v y t i 'potraci ' [ 'kolejno pozabija ' ] , unovyti 'zabi,pomordowa, umczy, zatraci ' . War. novyti. Jest to vb. denom inativum na-yti, -iju od zanikego nomen *novis a. *nov o znacz, 'mier ' ( 'umary '? ) .Paralela otewska: ndvet, -ju ' zabi ja, mordowa'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

39/111


nuovaa, m . nuvaa: Kurs nusive visk dirbti, visk valgyti, tas nuvaa.Z przytoczonego zdania wynika, e chodzi tu o sb. postvb. na stopniu ood neoosn. nuve-, wyodrbnionej z vb. cps. nusiveti, dos. 'odwozi zesob, wywozi ze sob' (por. veti ) . Podobny SO va- ukazuje si w apvaa'n iewra l iwo na rzeczy obrz yd l iwe ' (s .v . apveeti). N.B. Obok ve- poja-wia j s i rwnoznaczne v- ( zob . vetis) i vie- ( zob . vitis) . Zrnicowanietych trzech mo rfem w w erbalnych nie zostao jeszcze wyjanion e.nusioti, nusioju, nusiojau 'pogania ko nia ' form acja z neosuf. -siotiod interi. n, nu wezwanie skierowane do konia (N, bri/). Paralela:nuokseti.

oti, oia (war . oa, ota), o 1. 'szumie, powodowa, wydawa szum(o wietrze, lesie, wodzie) ' , 2. 'haasowa (o dzieciach) ' , 3. 'brzcze (o owa-dach) ' . Dwikonaladowcze. Paralele: oti, ti.oti, oia, o 1. 'brzmie, rozbrzmiewa (o dwiku, jku, paczu) ' , 2.'gono piewa' . Dwikonaladowcze. Paralele: oti, ti.

padas II daw. 'podwalina, grunt; dno', SD: padas podwal ina, podeszwaw budowaniu , auguldiu pad, pamat zakadam budowanie drw. na-a - od neoosn. pad-, ktr wyab strahowa no z formy pad-eti w nastpstwie re-ana lizy vb. cps. padti = pa-dti 'pod oy , pooy na spd'. Paralele: apdas,idas, idas, priedas, udas.

padekdievs interi . 'szcz Boe ! ' (form ua poz dro wie nia ) ze cigni-cia zwro tu padek Dieve 'dopom Bg! ' ( zob. padti). Por. pol . gw . pomagabg,du. pomgaj Bog. War. zredukowane: padekdiev, padekdie. O przyczynie tychskrce zob. Maczak (1977, 55 n.). Por. di, dieduok, diepadek, egnodie.

pagymais adv. 1. (zaprzga konie) ' jeden za drugim, para za par (wczwrki albo w szstki ) ' , np. eius avienius, iaud grtmis papuotus,pagym ais (ne gretomis) pakink, vaiuoja. Pagym ais sukinkyti a rkliai, minantlinus, 2. ' jeden po drugim, po kolei, w szeregu'. Leksem gym- j est prawdo-podobnie identyczny z tym, ktry ukazuje si w wyrazie pagymas a. pagymis'postawa, wygld po kim odz iedz iczony' ( zob. gimti), ale powstanie przy-swka po zosta je na razie niezbadane. Por. syn. pratgui.

paisyti, paisau., paisiau ' o t ukiwa o dyg i lnu, jczm ien ia ' : : ot . paisit 'mi-dli len, trzepa len; potrzsa kim ' iterativum z suf. -y - i SO pais- od pis-,zob. pis, pisti. Por. kaiyti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

40/111


obok ot. paistit ' t uc, otukiwa w stpie' (paistitpiesta kanepes). Rekonstruk-cja: *pais-sti-, freuentativum z suf. - s ty - i SO pais- od pis-, zob. pis, pisti.Paralele: daigstyti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

41/111


paklodas, paklodas 1. 'podkad ze somy, chrustu, erdzi, desek, kadzio-ny pod skadane w ssieku zboe a. siano', 2. 'pierwsza warstwa skada-nego w stodole zboa' , 3. 'podcika w oborze ' , 4. 'podstawa czego' , 5.'podbicie pz w saniach', 6. 'podbicie sioda', 7. 'kapa, narzuta na ko',8. 'pociel ' rzeczownik postwerbalny, oparty na neoosn. paklod-, wyn i -kej z metanal izy paklod-yti (

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

42/111


s.v. mesti. Drw. pamatin I 'wypitka po zakoczeniu roboty przy funda-mentach', pamatin II 'ropucha, Bufo vulgaris'45, cps. pamat-liauis 'dz ieckoraczkujce, chod zce na czworaka ch' (por. liati). Por. jeszc ze po pamataiskastis 'kopa pod kim doki ' . Vb. denom. pamatuoti 'ka podwaliny, sta-wia, budowa; uzasadnia' .

paplotis a. paplotis, -io ' rodzaj paskiego placka z ciasta chlebowego;blin', paploiai pl. 'gotowane kluski z ciasta chlebowego' drw. na -ia- odosnowy plot-, stanowicej SW *plat- do piat- jak w plats 'szeroki ' (zob.) .Znacz. etym. 'placek z rozpaszczonego ciasta' . Paralelny drw. od adi.plnas brzmi paplonis, paplnis. Drw. paplotainis 'paplotis' (por. suf. wlietaihis), paplotuiis 'spaszczony, paski jak paplotis ' .

papsti, papsiu (3 os. papsi), papsjau 1. 'wydawa odgos wargami, cmo-ka' , 2. 'gono caowa' , 3. 'cmoka fajk ' (war. papeti), 4. 'ssa cycek, np.o cielciu' , 5. 'mamrota pod nosem; odmawia pacierze ' , 6. 'zacina si,jka si'. Czas. na - st i, urobiony od interi. papt m.in. o cmokaniu, cao-waniu, ssaniu. Paralele: epsti, miksti, piepseti. Drw. papsa 'kto mam-rocze pod nosem, kto gdera' , papsalas ' zamiowany palacz fa jki ' , papsikas'smoczek' .

pard& 4 p.a. 'sprzedawanie (na targu), sprzeda'46 drw . na -a- od neo-osn. pard-y ktr wyabstrahowano z formy pard-uoti w nastpstwie reanali-zy vb. cps. parduoti = par-duoti 'sprzeda' (zob. duoti), mianowic ie wedugwzoru czasownikw na -uoti. Paralela: atada.

paskala 3 p.a., paskala 1 p.a. 'pogoska, plotk a' (wa r. paskalas), por. Pajopaskala, kad ji mir 'Rozesza si pogoska, e ona umara'. Ar kas bna, arnebna, bobos tuoj paskalas paleidia. W materiale l i t . odosobnione. Znajdujenaw izanie z jed ne j strony w przym iotniku ot. skal ' jasno brzmicy, go-ny, dobrze syszalny' (skala balss a. skala rikle 'donony gos ' ) , 'przejrzysty(o po wie trzu ), dokad ny, wy ran y; szorstki, c ierpki ', z drugiej strony w czas.sow. *skol it i 'w yd aw a gos o psie ' , stpol. skoli XV w . 'ujada o psie' ,p niej 'wy da w a gos taki, jak pies aszcy si, albo roz ch ciw ion y' (P i e s45 Dos. 'bytujca w podwalinach'. Por. P a m a t i n s d a u g i a u s i a p o p a m a t a i s g y v e n a . D at i k m e t p a s i s t a t m n a m , o a u p a m a t i n i p i l n a .46 Por. V a k a r D r u s k i n y k o s a b u v o p r a s t a p a r d a 'Wczoraj w Druskienikach marnie sisprzedawao'. D u p a r u e r a m : v i e n a n t p j o v i m o , a n t r a n t p a r d o s 'Dwa prosiaki tuczy-my: jedneg o na bicie [dla sie bie], drug iego na sprzeda'.

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

43/111


skoli, skuli, skomli, gdy si asi, L.) . Dalsze objanienie niepewne. N.B. Lit .skaly ti, -ija, -ijo 'przecigle szczeka; szczekajc goni zajca; skomle', skali-ju SD skom l, skomli pies (syn. unkiu ) jest zap oy czen iem z jz . polskie-go. Na gruncie l i t . rozwiny si przy skalyti dodatkowe znaczenia: 'doku-cza nieustannym mwieniem, paplaniem', 'wrzeszcze, drze si (podczasktni) ' , apskalyti 'obm awia, o pow iada o kim co zego ' . Od neoosn. skal-derywowano 1 . skolinti 'szczeka, skomle; kwil i (o dziecku) ' , 2. skaliti,-ju, -jau 'obmawia kogo, szerzy plotki ' oraz 3. sb. skalikas 'pies myliwski(uywany zw . do polowania na zajce ) ' 47 , skalikas 'gadua, papla'.paalys 3 p.a., paalis 1 p.a. 1. 'skraj (roli, ki, lasu, drogi) ', 2. 'brzeg(rzeki, jezio ra, m orz a) ' , 3. 'miejsce z boku' ( D k t puod paal, tegul nesipa-inioja po koj), 4. 'zaktek, zakam arek', 5. 'kraj; okolica ', 6. 'miejsce wz du ciany budynku od je go zew n trzn ej strony, przy ziem i albo od ziem i d odachu', paale 1. 'miejsce pod t czci strzechy, ktra wystaje poza cianybudynku' , 2. 'pobocze (drogi ) ' formacje utworzone od przyswka paaly(paalyj < paalyje) 'na uboczu; obok, koo czego', nalecego do sb. alis,loc. sg. alyje, aly 'na stronie, obok czego'. Drw. paalietis 1. 'osoba po-stronna, obcy' (P a a li e i visai nebuvo, vieni tik gimins), 2. 'niestay mieszka-niec , przybysz, przyjezdny' (inakt pas mus nakvojo toks paalietis), 3. 'cu-dzoz iemiec ' , paalaitis ts., paaleitis 'nieproszony go (na weselu) ' , paalinis'boczny, z boku (np. ko, budynek, deska), nie swj, obcy, postronny; po-boczny, uboczny; dodatkowy' . Podobnie od adv. proal, proal ' m im o ' ( pliaukalius 'pleciuga, gadua'.

plykseti, plyksi, plyskejo 'byska si, ukazywa si o byskawicach;byszcze o oczach', te z krtk samogosk: plikseti, pliksi, pliksejo 'bysz-

65

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

50/111


cze, pobyskiwa'. Osnow stanowi tu interi. plyks o nagym pojawieniusi czego, pliks o nagym rozjanieniu, rozwiet leniu ( K a i p t ik saul pliks,ir eik pri bii), plykst o nagym pojawieniu si ognia, pomienia, blasku,wiata; te o oblaniu si rumiecem ( T i k plykst jos visas veidas kai bijnasukaito. Tik plykst veidai is gdos). Drw. plyksioti 'rozbysn o byska-wic y, o pomieniu', plykstelti 'zapali si o bysku pomien ia, rozjani si;obla si rum iecem ', plykstelti ts. C i au da i plykstels, ir usidegs. P alauk biskyt,plykstels saulut, ir eisim. pliksti, plyksta, suplisko ' rozbysn'. Od tego drw.z metatez ks-C > sk-V: plisketi, pliska, pliskejo 'pali si wie lkim pomien iem;jasno wieci; byszcze, poyskiwa, wieci si, lni', suplisketi ' szybkospon, spali si' . War. sonoryzowany: blizgti ( zob. ) .

plokias, -id, war . -a 1. 'paski, pozb aw iony w yniosoci i wg bie , rw -ny', 2. 'niewypeniony ziarnem (o strku)', 3. 'ktry nie naar si do syta,nienapasiony'51, 4. przen. 'pytki, banalny, pospolity' . Analiza: *plokt-a-,drw. od neoosn. *plokst- < *plokst-. T neoosn ow w yod rb nio no z czas.frq. *plkstyti < *plak-sti- 'uderza, ubija, paszczy ', ktry by poch odni-kiem prym arnego *plkti < pie. *pleh2k- (szczeg y s .v. plakti). W ar .plokts'p aski, pytki (talerz) ' . Por. budow wyrazw gulsias, klupsias, knipsias.Co do znacz, 'paski' por. plnas < = plti 'klepa, paszczy'. Drw. plokt(zob.), cps. plokia-padis, - 'paskostopy'. Vb. denom. 1. ploktti, -ja, -jo' robi si (bardziej ) paskim; stawa si powierzchownym', 2. plokti, plok-ta, plokto (war . ploko) ' robi si paskim, cienkim', suplokti 'spaszczy si(np. o serze); udusi si przez przygniecenie (o prosiciu)' , 3. ploktinti caus.'robi paskim, cienkim'.

plnas, -a 'cienki (o desce, tkaninie, skorupie, szkle) ' , 2. 'szczupy, oma ej objtoci ' (syn. laibas), 3. 'wysoki (o gosie) ' , 4. ' lekki (o jedzeniu)' , 5.'drobny, drobnomielony (o mce) ' wraz z ot. pldns 'paski, rwny; cienki,saby' (sb. plans 'klepisko, podoga') z pb. *pla-na- < pie. *pleh 2-no-, por.pwk. *pla- w plju, plti 'k lepa, paszczy' (Pokorny, IEW 805n.). Znacz,etym. 'spaszczony, zbity na pask'. SE przy suf. -no- powtarza si np. wadi. lenas. Neoosn. plon-: paplonis, paplnis ' rodzaj paskiego placka z cia-sta ch lebow ego ' , plnimas ' skro' (zob .) , ploninys 'cienka tkanina', plonmena'najciesza cz czego' (por. germena < = geras), plonuma ' c ienkie miejsce,np. w tkaninie', cps. pln-galis 'cienki koniec'. ac. planus ' rwny, paski '51 Por. J a m g y v u l i u s b e g a n a n t , k a r v s n i e k a d o s n e p a r e i d a v o n a m o p l o k i o s , n e p r i d u s i o s .

66

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

51/111


z pie. *plh 2-n- sugeruje, e odpowiednia formacja l i tewska moga brzmietpi lnas. Widocznie dla uniknicia konfl iktu homonimicznego z form 'pe-ny ' ( zob. pilnas) przymiotnik 'c ienki ' przej wo kal izm stopnia e z motywu-jcego go czasownika.

plnimas, plonimas 'skro, boczna cz czoa, czaszki; ko skroniowa',war . plonima, acc. sg. plnim ts. rzeczo wn ik na -ima-/-ima- d e r y w ow a n yod przymiotnika plnas 'paski, cienki'. Znacz. etym. 'pasko a. cienko',std 'paska a. ciesza strona czaszki'. Paralele: siaumas a. siaurima 'w-sko'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

52/111


z vb. cps. pradti 'zacz, pocz' lub prasidti 'zacz si'. Paralele: dm,nuodm(u), perdm oraz apsukmu.pradutkas daw. gw. 'zadatek, zaliczka, zastaw dawany dla zabezpiecze-nia wyko nania um ow y', SD < praduoktas > , recte < pradutkas > zadatek,arrabo, arra, pignus. Por. praduotk duoti 'da zadatek na co'. Sakramentasyra pradutkas garbingo prisiklimo. Jest to dr w . z suf. - k a s od neoosn. duot-,ktr wyabstrahowano z ptc. prt. pass. praduotas od vb. cps. pra-duoti m.in.'da tytuem zadatku, zaliczki ' . Formant - k a s powraca np. w sandtkas adi. prakijikas 'kupiecki ' ) . Vb.

68

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

53/111


denom. prakauli daw. 'kupczy, handlowa; targowa si ' , => prakavimas'kupczenie'.prak 4 p.a. 'powd, okazja do czego' , np. Vaiuoia miestan, ale nrapraki 'Pojechabym do miasta, ale nie ma okazj i ' . Anas tiktai praks iekoprie mans priskabint 'On ty lko szuka powodu, eby si do mnie przyczepi ' .War . prak. Zapewne z dy ferencjac j i znaczen iowej wz g lde m prak 'handel '(zob.) , a le szczegy wymagaj zbadania.

prakeras, -a 3 p.a. 'ukony, skony', prakerai adv. 'nie po kolei, coprzeskakujc; na krzy; na ukos, ukonie', prakers 'pochyy ' , prakeriai adv.'pochyo; na krzy ' . Bez etymologi i .prek, prek ' towar', daw. te 'handel, kupno; cena, szacunek rzeczy' formacja dewerbalna od prek- / pirk-, zob. pirkti 'kupowa ' . Odpowiednikot. prece ' towar; staranie si o rk kobiety; oenek'. SD: prek a. preksku pia [ 'przedm iot handlu, towar; transakcja hand lowa, kupow anie, naby-wanie ' , SPXVI ] , prek towar , merx , kltka preks buda, taberna, pigas par-davimas preki odb yt kupi, pinigai auprekes [acc. pl.] pienidze za kupi,prekijas, kuris pinigais kaip prekmis prekauja ir naudos iz to ieko bankierz,co pienidzmi zysku szuka . Obok tego war. prak ( zob. ) . Drw. prekejas'kupiec', prekijas ts. (SD ku piec ) , war. gw . prikjus ts. (z *prek jus?), prekys'kupiec, handlarz', prekyst SD kupiectwo ( syn. prekion), prekiamet SDjarmark (syn. prekion). Vb. denom . 1. prekauju SD kupcz, handlui;przekupui , prekaujuosi SD targu i si (=> neoosn. prekau-: prekautojas SD targownik , prekavimas SD kupczenie , han dlowa nie ) , suprekaut SD star-gowa si , => suprekavimas SD targ, zmowa o kupno (syn. supreka. Czy*spreka? Brak w LK), 2. prekiauti 'kupczy', 3. prekiti, -ju, -jau 'trudnisi handlem, handlowa; pyta o cen, targowa si' (=> neoosn. prekio-:prekion SD jarmark (syn. prekiamet) i ku pie ctw o (syn. prekyst) pa-ralele dla deverbatiww na -n wskazano s.v. medioti), 4. prekiuoti 'miecen, kosztowa' ( P a s a k y k i man, mergel, k vainiks prekiuoja?), 'pyta ocen' ( .P re kiu oti daug kas prekiavo, tik niekas nepirko). Por . ot. prect, -ju'handlowa; swata; bra za on'.

priedas ' to co si dokada; dopata dawana przy zamianie koni; dodatek',SD przydatek, przyczynek . Drw. wsteczny od priedlis (zob.) . Cakiem ina-cze j NIL 60, gd zie an alizuje si prie-das i w y w od z i -das z pie. tematu *-dh 3--(SZ do *deh 3- da" ) .priedlis, -io 'dodatek, przydatek' drw. z suf. -lis od neoosn. priede-,

69

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

54/111


ktra powstaa na podstawie prid-, wya bstrahow anego z vb. cps. pridti 'do-da, dooy ' (por. dti). Paralela: pestolis. Por. te indlis, idlis, sandlis,dlis. Co do prefiksu zob. prie-.

priekaitas ' zarzut , wyrzut , wymwka ' , m. prykaitas z odnowieniasufiksem - ta s starszego sb. priekaias, priekaia ts. Z innym suf. priekaitis ts.Jest to sb. pos tvb. o d vb. cps. prikaiyti a. prikaiioti 'wytyka komu co, robiwymwki ' . Vb. denom. priekaitauti 'wytyka komu co, robi wymwki '(ob. priekaisauti).

priesenis, priesnys, m . p r y s n y s 1. 's ie, przedsionek', SD < p ri e se n is >1. przedsionek (syn. priemen), 2. przysionek, 3. sie, 4. < priesenispas baniiu / wie ta pas baniiu / kur paw argieley sedi elgdam iesi > b a -bin iec, kruchta drw. od zwrotu przy imkowego prie seni, zob. snys.Paralele s.v. priemen.

priestoga gw . 'miejsce pobytu, zamieszkania ' drw. na -ga- od neoosn.pristowyabstrahowanej z vb . cps. pristoti m. in. 'zamieszka' (por. pristoti).Co do prefiksu zo b. prie-. Co do suf. -ga- zob. nespga s.v. spka.

priimius, -iaus gw. wsch. 'm przyjty do domu i na gospodar-k ony' ( Ijo in priimius) najprawdopodobniej zapo. z br. prij-ma ' z i przyjty do domu tecia ' a . pryjmi ts.

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

55/111


Tavsp eidavo ... vlino pristotieji DK 1535 'Do c iebie przy ch odz i l i . . . optani '.Pikt dvasi pristotiejie gw. 'Optani przez ze duchy'. Substantywizowanaforma od ptc. prt. pass .pristotas, nale cego do vb. cps. pristoti m.in. 'opta'(zob. ) . Por. pristatas SD optany od czarta, daemoniacus, energumenus.Teipajeg ir vlinai rods monse pristotose DP 19618 'Take i diabl i ukazowalisi w ludziach optanych'.

pristoti, pristju, pristojau 1. 'przystan, przyszedszy zatrzyma si przyczym', 2. 'postawi stop na ziemi', 3. ' (o miejscu, placu) napeni si przy-jezdnymi, obstpi co ' ( P ri s to jo vyr pi lnas kiemas) , 4. 'przyby, przyjech a;osi, zamieszka' (Geri mano eimininkai ia pristojau, ia i bsiu), 5.'przysta do kogo52, przysta do roboty, do suby, do majstra', 6. 'zacignsi do wojska', 7. 'przyczepi si do kogo; przestawa z kim, obcowa', 8.'ogarn o chorobie, bezsennoci ' ( P r is to jo gripas, guliu lovoje), 9. 'ogarnswym wpywem, opta kogo ' (Jau ji turbt velnio pristota yra), 10. 'opie-kowa si kim, troszczy si o kogo, doglda', 11. 'osabn o deszczu;zmczy si, utraci siy' (Kad jau pristojau, belipdama kaln!), 12. 'zabrak-n, nie wystarczy' (Pristojo pinig 'Zabrako p ienidzy ' ) . Drw. priestoga( zob. ) , pristoka ( zob. ) , pristojs adv. 'z uporem pracowa, prosi o co ' ,pristotas 'optany' (por. pristotasis).

psl, acc. sg. psl 4 p.a. 1. 'baka tworzca si na powierzc hn i cieczy,ciasta, bbel ', 2. 'pcherz, wypuko na skrze powstaa wskutek jej odci-nicia, zgniecenia lub oparzenia', 3. 'narzd w jamie brzusznej ludzi i zwie-rzt ': lapimo psle ' pcherz moczowy ' , tulies psl 'pcherzyk a. woreczek c iowy ' , plaukomoji psl 'pcherz pawny u ryb', 4. 'agiel sztormowy',5. 'rozpieszczony czowiek'. SD: psl macharzyna; pcherz u ryb , plytapsl puka si pcherz. War. z insercj k: gw. pkl 'pcherz, nabrzmienie,wypu ko na skrze'. Analiza: ps-l, form acja dew erbalna z suf. -l - od neo-pwk . ps-, por. psti 'wzd si, spuchn'. Znacz. etym . 'wyd c ie ' . Paralelnedrw. od neopwk. na -s-: jusl < = jsti, krimsl

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

56/111


balus', pslnis bot. 'pcherznica, Physocarpus', puslius I bot. 'moszenki, Co-lutea', puslius I I 'czowiek gruby; czowiek rozpieszczony' , cps. pslia-galvispeior. 'majcy wielk gow' , sb. 'pgwek' . Vb. denom. pslti, -ja, -jo 'po-kryw a si pcherza mi' , => psltas 'w pcherzach (o doniach) ' .

ragotin daw. 'oszczep, wcznia'54 , SD darda [ ' rodzaj broni kujcej ' ,SPXVI ] ; oszczep; woczn ia , ragotin mediotoj SD oszczep owczy>> za-po. z br. rogatina, rahacina. virus ragotins SD oszczepisko.

raguva 3 p.a., raguva 1 p.a. 1. ' rw wyryty przez wod' , 2. 'wwz ostromych zboczach' , 3. 'zagbienie wyjedone przez wozy' , 4. 'droga bie-gnca w rowie' ( K e li a s ravu bus raguva) . War. reguva. Z innym suf. ragava.Najprawdop odobnie j d rw. od ragas ' rg ' , cho motyw znaczeniowy nie jestoczywisty . Formalne odpowiednik i o tewskie, mianowicie ragavas, raguvasf. pl., odnosz si do 'paskich sani, flach Holzschlitten' (ME m , 465 n.), por.lit. rogs 'sanie'. N. m. Ragava 2x, Raguva 4x, Raguv (=> Raguvl 6x), n.rz. Raguva 3x.

raidyti, raidau, rdidiau ' adowa piec drewnem'. Dwuznaczne. Po pierw-sze moe to by iteratyw z suf. -dyti i SO rdi-C od s etow ego pwk . r ie-C, jakw rieti, rieju (war . reju), riejau 'ukada szczapy drewna w stos'. Zob. rieti II.Paralele apofoniczne: spardyti < = spirti, tardyti < = tirti, tvardyti < = tverti (woka-l izm ai ukazu je si np. w bai-dyti, caus. do bijti). Po drugie raidyti m o eby iteratywem z suf. -y - i SO raid- od plit . pwk . *rid- , ktre go odp owie dnikzosta przech owa ny w czas. ot . riedu (*rindu), ridu, rist 'porzdkowa, uka-da'55 (por. Fraenkel 687). Paralela: skraidyti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

57/111


gyvenus jiems metus, gim snus, ka tras labai raidiai augo). Neopwk. *r ind- ,wyabstrahowany z prs. inf igowanego *r ind, jest widoczny w drw. l it . rinda1. 'rzd, szereg' ( S t o v i rindos kareivi. I rindos imk), 2. ' rzd mendli na polu'(Stovi aviienoje penkios rindos), => vb. denom. rindtis 'stawa w szeregu',surindti 'uszeregowa, uszykowa ( o nie rzy ) ' ty lko u Dowkonta.

raikyti, raikau, raikiau 'kraja (chleb, ciasto, ser); ora ziemi', apraikyti1. 'okrawa (bochenek z obu stron)' , apraikau SD okrawam, 2 . ' zastawist jedzeniem , pooy n akro jony chleb przy kadym jedzcy m' , atraikyti'odkrawa' , atraikau SD 1 okraiam (syn. atriekiu, atpjauju). Iteratyw z suf.-y- i SO raik- od *rek-, zob. riekiu, riekti. Paralele: maiyti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

58/111


ram (syn. paspiriu), ref l . ramstytis 'podpiera si lask, szczudem ', ramstytissienos 'opiera si o cian'. Freuentativum z suf. -sty- i SO ram- od rem-,zob. remiu, remti 'podpiera ' . Neoosn. ramst-: ramsciti a. rdmscioti 'pod-piera', ramstineti ts., ramstis 'podp ora, podp rka, szczudo, por cz, balustra-da'), SD1 atarumstis odpieranie, odpor, odparcie .

rankioti, rankioju, rankiojau 'zbiera, gromadzi; kra, podkrada', DP'zbiera, zgromadza, skarbi' , irankioti 1. 'wybiera (z wntrza, ze rodka,jedno po drugim), robi wybr ' , 2. 'wymiera' (Po vien, po vien ir irankiosvisus t senj maa i bra), nurankioti 'pozdejm ow a, np. gsienice z drze-wa'. Jest to iteratyw z suf. - iot i i SO rank- do renk-, por. renku, rinkti 'zbiera,wyb iera ' (bez apofoni i : rinkiti ' zbiera ' ). Paralele apofon iczne: kramcioti < =kremtu, landioti < = lendu, slankioti < = slenku Akut o charakterze metatonicz-nym. Z innymi suf.: rankyti, -a, -ia 'zbiera' (rzadkie); stpr. * [isran-kint ] : isrankinna 'wybawia, zbawia ' obok * [ isranki : t ] : isrankiuns ast 'wyba-wi ' , iraukit ' zbawieni ' , isrankeis mans 'wy ba w nas!' . No m ina na SO rank-:irankos f . pl . 'wyso rtow ane rzeczy ' , paranka 'wybr ' , parankos f. pl. 'resztki,rzeczy przebrane', ranka ( zob. ) , rahkius 'zbirka pien idzy na jaki cel; zbir,kolekcja; niwa , zbieranie plonu' (bu dow a jak w landius, lakius, tanius).

rankpinigiai m. pl. ' zadatek, pienidze wrczane w celu zabezpieczeniawykonania umowy ' , por . Jei darysi, daryk, one grink rankpinigius. War .rankpiningiai. Jest to z oenie czonw ranka 'rka' i pinigas (piningas) 'pie-nidz', kalkujce struktur niem. Hand-geld. Na ludowej etymolog i i poleganastpujca definicja: Pinigai duoti ant rank, vadinas rankpinigiai (Juszkie-wicz). Starsz i swojsk nazw 'zadatku' byo pradudtkas ( zob . ) .

rantyti, rantau, raniau, 'rba, ci; rani56 ; nacina; kastrowa', runtauSD rbam, rbi (syn. akalu), runtau malkas SD 1 rb i [drwa ] , runtaumedi SD knui [ ' rba, rozupywa drzewo' ] iteratyw z suf. -y - i SOrant- od rent-, por. reni, rsti ' rba'. Odp owiedn ik ot . ruotit obok gw. ku-ro. rantit 'przecina, odcina; rba tp siekier'. War. z dysymilacjnt > mt. ramtyti ' rba'. Drw. ramstyti ' c iosa' pochodzi z dysymilacj iformy *ranstyti, to z *rans-sty- (SO *rans-

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

59/111

Uzupe n i en ia do SEJL . Cz I I

na rogu krowim', 3. 'blizna, szrama', war. rantas, randas ( zob . ) , rdmdas. Por.ot. rata 'karb, nacicie'. Cps. skied-ranta ( zob . skiesti).rakyti, rakau, rakiau ' z rywa owoce z gaz i ( jabka, l iwki, winie ) ,zrywa jagody, l ic ie , strki, orzechy, pomidory, ogrki, zrywa kwiaty ' ,rakau SD obr yw am ow oc [syn. nurekiu]; rw [syn. rauju] ; sczypi, pri-rakyti 'narwa, nazb iera (owocw) ' , re f l . nusirakyti 'zerwa sobie (kilkajabek, gruszek)' iteratyw z suf. -y- i SO rask- od rek-, zob. reki, rkti.Parale la: takyti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

60/111


Por . Bitis ratuota parlekia i lauko, t.y. turi ratais apdtas kojas peno, ma isto,apsikrovusi kojas medumi. Pareina bitys ratuotos ant kojeli vak ar mednea. Epitet ratuota, dos. 'kolista' , albo stoi w zwizku z kolistym ksztatemkoszyczka pszcze lego, albo te jest um otyw ow an y przez vb. deno m. ratuoti' lata w koo o pszczoach' (zob. ratas). W odniesieniu do czowiekaadi. ratuotas, -a znaczy ' (wracajcy) z czym, z podarunkiem, co nios-cy', np. Ans visumet pareit ratuotas. Bobels visos i kriktyn parjo ratuotos.W przenoni ratuotas to rwnie 'bogaty ' ( T o k i ratuot mergos ir laukia) i'upity ' ( V a k a r buvai v isai ratuotas).raukl ' zmarszczka' , SD zmarsk (war. raklas) ze zmian ks > kz *rauk-sl, *rauk-slas (por. verkla). Drw. dewerbalny z suf. -sl- od raukiu,raukti ( zob. ) . Podobnie jest zbudowane ruklos 'zmarszczka' < *ruk-slas.Paralele: mokslas vb. denom. raukltis 'marszczy si' ,war . raugzletis.

riev 4 p.a. 'sj drz ew a'. SD: riev medio f lader 5 7 (syn. rta), turs rieves f ladrowaty [ 'pe en f ladrw, s o jowaty ' , SW], rieves turs savim ha f towa-ny . Odpowiednik ot . riva, rieve 'szczelina, szpara; zagbienie, zmarszcz-ka, fada, bruzda; szrama, blizna, rysa w drzewie; czeczotka'. Alternantna SO: raiv 'sj drzewa; prga, pasmo; szczelina, pknicie w ziemi' . Alter-nant na SZ: ot. rive, riva 'ein erhhter Streifen', riva 'eine linienartig einge-drckte Vertiefung auf einer glatten Flach' (ME m , 541, z uwag 'Zu rievaV).Bez dobrej etym olog i i , zob . Fraenkel 691 n. (s.v. raive). Po r. su f. -v- w virv,gleivs (S. Ambrazas 1993, 163). Vb. denom. rievti ' robi soje, wzory;ha f towa , wyszywa ' , rievju SD haftui (syn. isiuvu), => rievjimas SD f lader , rievtas SD 1. f ladrowaty (syn. turs rieves), 2. haf towany (syn.rieves turs savim, isitas), irievtas daiktas SD haf towanie , haf towanegoco (syn. isitas daiktas); rievtojas SD haf tarz . War. reiv 4 p.a. 'sjdrzewa ' (por . deiv ob. dievas, peilis ob. piela, streigti ob. strigti).rkyti, rkau (war . rki), rkia 1. ' sprawia, eby si dym io, k urzyo;57 [ 'wzr sojw drzewa f ladrowego widoczny na powierzchni drewna citegowzdu', SPXVI; ya w drzewie a. kamieniu, sojowato, sj, SW].

76

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

61/111


odymia (pszczoy , bydo ) ' , 2 . ' t rzyma w dymie, wdzi (miso, wdl iny,ryb) ' , 3. 'pal i kadzido, kadzi ' , 4. 'pal i ( tyto, papierosy) ' , 5. 'wzbi jakurz, kurzy' . War. rkyti, -iju, -ijau. Z inn ym i suf.: rkinti, rkineti. D awneprs. rkiu SD 1 kadz; kurz , aprkiu SD kop c; kurz; przyku rzam , parkiuSD podkurzam co , urkyti 'nadymi, zadymi; zapali papierosa'. Forma-cja z suf. -y- o fu nk cji caus.-iter. d o intr. rksta, rkti 'o dymie: podnosi si ' .Brak apo fonii przypom ina takie wyp ad ki, jak spirgyti, vilgyti, indyti. Drw.nuorka 'ogarek, niedopaek (papierosa) ' . Neoosn. rky-: rkylas a. rkylai'kadzido '58 , te ' tyto; aromatyczne zioa uywane przy wdzeniu misa',rkylas SD kadzenia materya; trociczka (=> rkylin eldijl SD czonek dokadzida , rkylnyia SD kadzid lnica5 9 ) , rkykla 'wdzarnia (misa, ryb);palarnia (tytoniu) ' , rkymas 'wdzenie ' , SD kadzenie , rkyn 'wdzarnia;kurna chata', rkytojas 'kto wdzi meso a. ryby; palacz tytoniu', SD kadzi-c ie l .

saikyti, saikau, saikiau (war . saikyti) 'siga', DP 'chwyta si, dosign,dowiadcza ' , saikau SD ch wy tam ( syn. gaudau, grbstau), saikyti 'mierzy(objto zboa, pynw) ' iteratyw z suf. -y - i SO saik- od *seik-, por.siekiu, siekti 's iga, wyciga rk' . Paralele apofoniczne: ddigyti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

62/111


za atw i s i , wysadz i d z i ec ko \ p a s a i s t y t i 'wysadzi dziecko' , susaistyti ' zwi-za kogo, skrpowa; powiza , poczy; zobowiza ' , uzsaistyti ' zasnuwapajczynami (o pajkach) ' . Zob. te systyti. Neoosn. saisty-: susaistymas' skrpowanie, ograniczenie ' . Neoosn. saist-: saistas 1. 'zobowizanie' , 2.'powrz, postronek (do uwizywania byda w oborze) ' . Por . glaistas < = gla-istyti, laistos < = laistyti.

sandara 1. 'budowla, struktura', 2. 'pokj, przymierze' abstractum zsuf. -a - i SO dar- od vb . cps. su-dereti ' zgodzi s i, uoy si, zaw rze um ow '( zob . derti, san-). Pa ralele : santaika < = suteikti, sjunga < = sujungti. Formazaprzeczona nesandora: SD nesundara niesnaska; niezgoda, nesandarus SDn iestworny ) , nesdara: SD nesudara rozronienie, rozerwanie , nesudardarau SD rozraniam drugich (syn. perskirtu). Stlit. te sandaria ' zgoda,przym ierze ' , np. kad juos vedu sandarion, kalavijus siekia PK 9023 ' gdy zgodwspomion, mieczw pomykaj ' (dos . gdy wiod ich do zgody) , kaip ypaiapetis sandarios Diev su mum us PK 19725 ' jako osobl iwa p iecz przymie-rza Boskiego z nami' . Drw. sandarus 1. 'cile przylegajcy, bez szczelin,szczelny' (=> sandariai adv. ' szczelnie ' , sandarinti 'uszczelnia' ) , 2. 'przylega-jcy, lepki ' , 3 . ' zgodny ' (m. in. DP) , SD jednomylny (syn. vienairdis), 4.'oszczdny ' . WSO dor- < *dar-: sandora 1. 'pokj, brak wojny', 2. 'traktatpo ko jow y' , 3. ' rokow an ia' , 4. ' testament jak o cz Pisma w . '

sankaba, skaba 'zcze, klamra, skobel u drzwi', SD sikaba ankra[ 'k lamra elazna do spajania, wizania ze sob czci budowli, belek lubmuru', SW] (syn. svara mro) abstractum na -a-, derywowane od vb .cps. sukabinti ' sczepi, zczy' (por. kabti i san-). Znacz. etym. 'sczepienie,zczenie' . Paralela: sjunga, sspara.

sspara 1 p.a., sspara 3 p.a. 1. 'wgie domu, krawd pionowa zrbu,rg, naronik ' ( s s p a r o s ak muo 'kamie wgie lny ' ) , 2 . ' zamek na wgle zr-bu; sprzenie, zcze', 3. 'kt w pomieszczeniu'60. SD < suspara > , gra ,angulus; wgie w budowaniu. War. ssparas 'wgie ; krokiew' . Drw. pry-marny z suf. -a-, -a- i SO spar- do spir- / *sper-, por. suspirti m.in. 'zetkn zesob, zczy ' (por. N vienas dailid nemo ks be man s spar suspirt), sisispirtim.in. 'zetkn si, zc zy s i' (zo b. spirti). Paralele: skara < = skrti, klampa < =klirhpti, po r. te sparas 'krokiew'. War. ze zmian *anS > aiS: sdispara gw .60 Por. K u r s u s i s p i r i a s i e n o s , t e n b u s s s p a r a . I l a u k o s s p a r a , p i r k i o j t a i k a m p a s . S s p a r a k a i d u r s t u s s u l e i d i a . S s p a r a r y y s n a m .

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

63/111


'wg ie ' (por . sdilavos s.v. luoti; spisti < spsti) . Drw . ssparinis 'naro-ny, w g ie ln y', SD < susparinis > , ts., stlit. ssparnykas ' kamie wg ie lny '(Bretku n, p or. suf. w pagalbnykas ) . N. m. Besspariai.

sausausytelis, -io gw. wsch. 'suchuteki, suchutki ' , przez degeminacj z*saus-sausytelis zoenie tautologiczne cz on w przy m iotniko wyc h sausasi sausytelis 'cakiem suchy o sianie, grun cie' (neosuf. -y t e l i s ) . Paralela: pil-pilnytelis 'peniuteki, peniusiek i ' < *piln-pilny telis (d o pilnas).

Sjin ' wito Narodzenia Panny Mari i , wito Matki Boskiej Siewnej,8.IX. ' substantywizacja adi. sjin ' s iewna' , drw. od neopwk. sj-

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

64/111


sirgti, por. apsirgti ' zachorowa' . Paralele: merdti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

65/111


si przez to yczenie, aby jedzenia / chleba byo sporo, aby go prdko nieubywao (por. Otrbski 1934, 426).

skalti, skla, skalo 'o rol inie: kiekowa, wydobywa si z z iemi, wscho-dzi ' Col truput skla) neosimplex pochodzce z metanal izy formypraskalti. Ta ostatnia powstaa drog synkopowania formacj i zwrotnej pra-si-kalti m.in. 'wzej, wykiekowa' , zob. kalti. Paralelne neosim plicia: skau-tis, stirpti, stverti, zgribti. Drw. praskdlti 'przetrze si' : Megztinio rankovspraskao.

skandinti, skandinu, skandina 1. 'topi, zanurza, pogra' ( Pats skstai kit skandina), 2. 'krzywdzi, szkodzi komu' (Skandint mogaus a nenou),3. bibl. 'pitnowa, potpia, skazywa na pieko' (o skandina j Diev odisPK 6117 'A potpia go sowo Boe' ) . Causativum z suf. -inti i SO skand- odskend-, por . skendti ' ton'. Paralele: brandinti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

66/111


skiedrinis stgas 'dach gontowy' . N.B. skiedranta nie jest form acj sufiksalnna - a n t a , lecz z oeniem: skied-ranta (zob.) . Cps. skiedra-vin ' gwd doprzybi jania gontw' (por . vinis), war. skiedvin ( *sk iedr-vin) . Vb. denom.skiedrinti ' zamieca drzazgami, wirami ' , skiedruoti ' robi gonty; miecidrzazgami, wirami; kry dach gontem' . N. m. Skiedryne. W ar. meta-tetyczny: skrieda (=> skriedla a. skriedla 'drzazga, wi r ' ) . Nie jasny jest wa r.vedra 'drzazga' .

skiedranta ' szczapa powstajca przy ciosaniu pnia w poprzek' , war.skiedrantas. Por. zdania Skersai med reniant, pasidaro skiedrantos, iilgai skiedros. Skiedra kur tao, o skiedranta kur ranto medius. Chodzi tu ozoenie cz onw skieda ' szczapa, drzazga' (zob. skiesti) i -ranta (por . ran-tas 'wcicie, nacicie ' s.v. rantyti). War . skiedrant, skidrant, skiedrant,kiedrent (w t rne rent-) oraz skiedrint (por. form na SZ rint s.v. rantyti).

skimbtelti, skuribtelja (war . skirnbteli), skimbteljo 'upa z dwikiem,krtko zadzwoni, np. o yce padajcej na podog' , skimbterti o odgosiepk ajc ego szka, skimbioti o odgosie uderza jceg o o co wiad ra, o o dgosieszklanych naczy. Czasowniki te pochodz od interi . skimbt, skimbt, ozna-czajcej krtkotrway d wik , por . Skimbt ir sprogo butelis nuo karto van-dens. Ryt anksteinyiais skimbt skimbt k ala gel kalvis. Inaczej Fraenkel (79 5,807) , ktry mwi o pwk. skimb- pozostajcym w alternacj i apofoniczn ej zeskamb- ( zob . skambti).

sklnyia, gen. sg. sklnyios 2 p.a. stlit. gw . 'szklanica, szklan ka' ( N e d r s oprayt sklnyios vandenes DP 27147 . Mano gryia kap sklnyia) zapo. zbr. sklenica, skljanica, tu z pol. daw . klenica, klanica. Por. Skardius (1931,199) . W ar. sklnyia 1 p.a., sklnyia 1 p.a., te z krtkim e: sklnyia 2 p.a.,sklnyia 1 p.a. W ar. skleinyia 2 p.a. pokazuje wtrny dyf tong, powstayna skutek antycypowania mikkoci spgoski n': en9 > ein lub n' > ein(paralele: vesilia, laleidis). War . sklainyia (Pusk).

smaksti, smakso, smaksjo 1. 'przyglda si czemu bezmylnie, gapisi ' , 2. 'patrze z podaniem (na jedzenie, przysmaki) - o dzieciach' . Pooddzieleniu suf. -so- jak o cechy d urat iww stanu pozostaje pwk. smak-. Za-pe wn e jest on identyczn y z tym , ktry ukazuje si w czasown ikach smakseti,smaksi, -jo ' je lub pi szybko, chciwie, apczywie' oraz smakti, smaka,smako ' je lub re szybko, chciwie' (Nu, parai g al gale jau, matyt, buspasma k, ka nebegirdt viegiant. Podstawa onomatopeiczna, por. interi .smdkt - o szybkim poarciu, pokniciu, por. uva nutver duonos mot, tiksmakt ir nebr. Paralele: spakseti

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

67/111


smalti, smlii a. smdlstu, smala (z prvb. -, pa-) 'rozakomi si, nie mcsi powstrzyma (przed jedzeniem, przed piciem wdki ) ' , prismdlti 'przy-zw yczai si (do palenia), przyw iza si do kogo' czas. d enom inatywn yod smals ' akomy' (zob. smilti). Caus. pasmalinti 'przyzwyczaja kogo dojedzenia przysmakw'. Reanaliza prs. smdlstu => smals-tu wydaa neo-pwk. smals-, por. drw. smalss 'c iekawy , ciekawski, dociekl iwy; akom y, asy(na przysmaki, sodycze) ' , => smalsuolis 'ciekawski; akomczuch'. Inne drw.od smals-: smalsyb 'ciekawo, zaciekawienie', vb. denom. pasmalsauti 'za-ciekawi si, zainteresowa si', susmalseti 'bardzo si zaciekawi', smalstyti'budzi ch, kusi, wabi' (*smals-sty-). Z kolei od adi. smalss urobio-no vb. denom. smalst (*smals-stu), smalsta (zam. *smalsau), smalsti 'roz-akamia si, rozchciwia si', smalsti 'przyzwyczaja si'. Gdy nastpiareanaliza smalst = > smalst-u, ustali si neopwk. smalst-, por. drw . smalstus'ciekawy, asy (na przysmaki, sodycze) '62, z insercj k: smalkstus 'kto lubidobrze i smacznie zje; wcibski, ciekawski '. Dalej por. smahtas stlit. 'sk-piec, chciwiec', smalstm 'ciekawska, wcibska dziewczynka', vb. denom.smalstauti ' asowa, by akomczuchem'. Dwuznaczne jest sb. smalsius' akomczuch, asuch', SD akotliwy, akotka, akotnik albo od neopwk.smalst- (suf. -ius), albo te od neopwk . smals- (neosuf. -ius).

smrtas 1 p.a., smurtas 2 p.a. 1. 'przemoc, gwat' ( smurto mir t i s 'gwa-towna mier') , 2. 'ucisk', 3. 'niebezpieczestwo' (m.in. DP smurtas ukazujesi jako syn. pavojus, zob.), daw. te f. smurt (Anys buvo smerties smurtoje).Z jz. otewskiego naw izyw ano tu vb. denom. apsmurst, -smurstu, -smurtu'by wyczerpanym' (por. ME I? 124) . Wyraz smrtas by dotd czony z ro-dzin smerki, smerkti, zob. Fraenkel 851. Jest to wtpliwe ju choby zewzgldu na segment -k-, rozszerzajcy osnow, jak i z uwagi na anitowycharakter pwk. smerk-. Proponuje si analiz przy zaoeniu prajzy-ko w eg o 5-mobile: *smur-ta- < *smrh2-t adi. verb ale na -to- od pie.*(s )merh2- ( 'gw at ow nie chw yta, cisn, gnie') , ktre na gruncie l it. ulegosubstantywizacji . Por. wed. mrnati 'chwyta; gniecie, miady', gr. |idpvct|iai'walczy z kim, kci si, ubiega si o co', jiapaiva) 'gasi, wyciecza,stpia, agodzi'. Por. LIV 2 440 s.v. *merh2-. Brak ladu SE *smer-C. Re-fleks rC < *rHC te w brtai, durti, gurkl. Drw. smurtingas ' gwa towny,niebezpieczny' , smrtininkas 'c iemica, gwaciciel ' , smurtus ' gwa towny,62 Paralela: b i r s t u s 'sypki o ziarnie'

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

68/111


waleczny, dzielny, odwany; energiczny' , DP smurtus 4 p.a. 'niebezpiecz-ny'63. Vb. denom. smurtauti 'dopuszcza si przemocy, dokonyw a gw atw ,ciemiy' , => smurtavimas 'przemoc' , DP 'niebepieczestwo' .

snastis SD 1 rupieci zapo. z br . snascb 'narzdzia, przybory; sznur'itp. (por. ESBM 12, 233).

spyna, acc. sg. spyn 4 p.a. 'kdka, zamek', SD kotka elazna; zameku drzwi , atmusu spyn odbi jam zamek. Odpowiada ot . spine 'skobel dozawieszenia acucha' . Izolowane, niejasne. Wedug Fraenkla 870 do czas.spigti.starinti, storinu, storinau 'napina, napra, usztywnia (kark), w ypr a (c iao ) , czyni sztywnym , usztywnia (m. in. o wzw od zie cz onka) , wytrzesz-cza (oczy ) ' , sistarinti 'wypry si, naty siy, gow' ( Eina sistarinskaip miet prarijs). Causa tivum z suf. -inti i SO star- od ster-, por. strti, strstu'drtwie, sztywnie' . Paralele apofoniczne: marinti < = mirti, nartinti < = nirti.Z uwagi na to, e formacja na - in t i stoi zwykle na miejscu starszej na -yti,trzeba tu wymieni odpowiednik ps. *storit i 'napry, wyprostowa' , por.stpol. storzy ' robi sztywnym, sztorcem stawia, stawia tak eby sterczao',refl. 'wynosi si, chepi si' , drw. storzyszek bot. 'z iele Clinopodium' [odstorzenia mzkiego czonka nam rzeczone L. ] . Ps. *stor- wida rwnie wsb. *prostoru, ros. prostr 'przestrze, przestwr', bg. prostr. W tym kontek-cie wymienia si take wyrazy ot. stars 'promie (soca) ' i stara 'prga,pasmo'. SO-C ilustruje ps. *stor-na- 'strona, przestrze przylegajca doczego, co dzieli', scs. strona 7repixa>po', sch. strona (acc. sg. stranu)ros. storond (acc. sg. stronu).s t ebe i l y t i , stebeiliju, stebeilijau 'wpatrywa s i , wbi wzrok, wlep i oczyw kogo, w co' vb. denominativum od zanikego sb. *stebeila 'ten kto siuporczywie wpatruje, kto si gapi ' , drw. na -eila od stebiu, stebeti ( zob. ) .Paralele: gudrila 'mdrala' , maineila 'kto trudni si handlem wymiennym',mandrila 'strojni'. Por. Otrbski (1965, 222), ktry te zaznacza, e gwa-row y suf. -eila, charakteryzujcy pejoratywne nazwy osb, ma w jzyku l ite-rackim odpow iednik -eiva (por . gudreiva, mainiva).63 Por. R e g i k a i p y r a s m u r t u s i r p i k t a s d a i k t a s p a k a l b t k DP 47942 'Widzisz jako jestniebespieczna i szkodliwa rzecz posdza kogo'. B e t j i e t u o d a u g i a u s t e a u k i V i e -p a t i e s p , i r k u o p i k t e s n i s m e t a s y r a i r s m u r t e s n i s , t u o d a u g e s t e v e i z d d a b a r m a l d o s i rn o b a n u m o DP 10615 'Ale oni tym wicej niech krzycz do Pana, a im s czasy gorsze iniebepieczniejsze, tym wicej niech teraz modlitwy i naboestwa patrz'.

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

69/111


stbti, stemb, nustebau 'zacz si dziwi, wpa w podziw, zdumie si ' ,nustebti 'zdumie si ' , DP 'zadziwi si, zdumie si; dziwowa si ' ( n u s t e b s :nustebs SD zdumiay, zdrtwiay ) formacja inchoatywna z inf iksem no-sowym od steb-, por. stebiu, stebti 'wpatrywa s i ; okazywa zdziwienie ' . Pa-ralele: gend (gesti), senku (sekti), tenk (tekti). Neopwk . stemb- < = stembda osnow trzem czasownikom: 1. stmbti, stmbiu, stmbiau ' sprzeciwiasi ', DP te 'by przeciwnym, spiera si '64 (znacz. etym. 'nieruchomie wo-bec wsprozmwcy '? ) , 2. stembti, stembi, stembia 'ociga si, zwleka,zmusza do czekania' (rozwj znacz.: 'nie zgadza si ' => 'opiera si ' =>'ociga si, zwleka'), 3. stembti, stembia, stemb 'drewnie, wyrasta wodyg, mocnie na ciele, grubie', istembti 'przerosn i stwardnie ot rawie ' (Pjauk ol pakol neistemb, ir karv genaus s), sustembti 'zrobi sinieruchawym; dorosn, dojrze'; do tego dur. stemb eti, -ja, -jo 'd rewnie ,mocnie, grubie ' . Nomina od stemb-: stmbras a. stembras 'nasada ogona'(ot. stiebris ts., por. stmbrs ' g ruby k i j ' ) . Nowy SO stamb- (

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

70/111


stara si, usio wa , wy sila si'. Po r. n. m . Silginys w rej . Alytu s < *Sti lg io-nys (pol . Stylgiany XV II w . ) od n. os. *Sti lgys (J. Pal ionis, Baltistica XLII I ,2, 200 8, 291 n.) . 2. SZ stulg-: stulgi ' r zecz c ienka z grubym zako czeniem ' ,stulgis a. stulgis 'szty let ' , stulgus ' owa lny , j a j owaty ' (war . stulgas), SD1 stulgushardy ( syn. didiaujs) , stulgyn eiti ' rosn wzwy ' , => stulginis 'poduny,ow alny (o jabkach, gruszkach) '.

stempl 4 p.a. 1. 'przewd pokarmowy', 2. 'przeyk' , 3. 'krater (wulka-nu) ' , 4 . przen. 'chudy cz o wiek a . zw ierz ' . SD < s t im p le > kr ta, gardz ie l ,rura do puc oddechowa, g osowa (syn. gerkle). Od pow iedn ik ot . stemple'Luftrhre ' . Formacja dewerbalna z suf. -l- o znaczeniu n. instr. 'cz ciaasuca przeykaniu' . Para lele: templ ' c i c iw a '

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

71/111


za Fraenklem (Lc.) l iczy si z obecnoci alternantu sturp- do stirp-, zob.sturplis. SO starp-

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

72/111


-lis od. czas. stirpti ' rosn, powiksza si' (zob.). Znacz, 'zad, kuper' monarozumie jako wywodzce si ze znacz. etym. 'rozronita, wydatna czciaa'. Por. sow . tylu ' ty ciaa, ty ek' , m oty wo w an e p rzez czas. tyti 'ty, sta-wa si grubym' (s.v. tulas) ; znacz. etym . 'zgrubiaa cz ciaa' . W kw estiiformantu por. auglys 'pd, latorol ' i 'nowotwr '

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

73/111


svirpti, svirpia, svirp 'cyka, gra - o wierszczu' od interi. svirpt odwiku wydawanym przez wierszcza. Drw. svirplys 'wierszcz, Gryllus'(por. cyplys od cypti, kurklys od kurkti), => vb. denom. svirplinti 'n ieudolniegra na skrzypcach', svirpliuoti 'gra o wierszczu'. N. m. Svirpliai 2x,Svirplikiai.

svoti, svoju, svojau gw . 1. 'pcha, wpy cha , wsadza ' ( N e s v o k p o tiek daug,greit neteksi), 2. svoti 'wcisn komu co (wbrew jego wol i ) , wmusi ' (svojoman arkl vair) . Ma w yg ld czas. prym arneg o, ale poch odzen ie pozo stajeniejasne.

audiklis, -io ' strzelec' drw . denom inalny na -lis od neoosn. audik-, po-chodzcej z metanal izy wyra zu audikas 'strzelec' (n. agt. od audau, audyti'strzela'). Paralela: kabik-lis 'hak do wieszania' < = kabikas 'koek do wiesza-nia; wieszak przy ubraniu'. Na skutek wtrnego odniesienia drw. audiklisdo czas. audau ' strzelam' doszo do emancypacji -iklis jako neosufiksu. Wpodo bny sposb, odkd kirtiklis 'k i lof , oskard' (etymologicznie: kirk-lis) za-czo by kojarzon e z czas. kirta, kirs 'ci, rba', rozlunia si je g o w i so w otw rc za z pierw otn osn ow na -i/c-, por. n. instr. kirkas 'kilof, piesz-nia do lo du ' i n. agt. kirkas ' rbacz, kosiarz'. Neosuf. -iklis znajdujemy wroli formantu nomina instrumenti, np. badiklis, kasiklis, pjaus klis, rodiklis,rkiklis, tepiklis, czasem te w nazwach osb, por. jauniklis, kamiklis67 . Sy-non imiczn ym forman tem jest tu -uklas, pochodzcy z fuz j i -uk- + -la-, zob.kabklas.

e, e ptk. 'na, bierz, masz', np. e tau tuos pinigus! e, imk, kad duodu!Wsch.-lit. i 'daj tu!', pl. ite 'dajcie tu! ' przemawia za zwizkiem partykuye z przyswkiem /en ' tu, do tego miejsca'. Por. syn. te < ten. Z sufik-sem imperatiwu i kocwk 2 os. pl. -ki-t, np. ekit, vaikai, po obuol/erdis, -ies f . (4, 3 p.a.) 1. 'rdze w drzewie, rolinie, pirze', SD1 drze,medulla arborum (por. zwrot gr. KapSia SevSpou 'rdze drzewa'), 2. 'rodekmendla, tj. trzy a. cztery zwizane ze sob snopy', 3. 'wrzeciono w arnach',4. 'serce dzwonu, ruchomy metalowy drek, ktry uderza w kiel ich dzwo-nu', 5. 'cze rw ie w kartach, kier', 6. przen. 'podstaw a c zeg o, rdze, orodek ,67 S. Ambrazas (2000, 419, 'Vediniai su *-tlo-') sugeruje wywd - i k l i s wprost zprajzykowego suf. *-itlis. Autor zupenie nie liczy si z fuzj formantw -i k - i l i sna gruncie litewskim, inaczej mwic, z odnowien iem -i/c- za pomoc izofunk cyjnegoformantu - l i s . Pary typu k a b i k l i s : : k a b i k a s , k i r t i k l i s : : k i r t i k a s , a u d i k l i s : : a u d i k a s nieukazuj si w jego mono grafii.

89

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

74/111


centrum'. Gen. sg. erdies, acc. sg. erd gen . pl. erdi a. erdi. Ten pdg.na stopniu e pochodzi z rozszczepienia pbs. pdg. apofonicznego *erd- /*ird- < pie. *erd- / *krd-, o czym zob . s.v. irdis. Odpowiednik ags. herta,stang. heorte, stwn. herza, goc. hairto, stisl. hjarta z pgerm. *hertan n. 'serce'.Akut lit. erd mona objani jako uoglnienie formy i akcentuacji staregonom. sg. *erd -0 < pie. *erd -0 (WSE towarzyszy kocwce - 0 ) . Podobnezjawisko w gr. hom. Kfp 'serce' Ocfjpo, Kfpi), het. ke r, orm. sirt. Drw.Serde (4, 3 p.a.), acc. sg. rd ' rdze w drzewie ' : : o t . serde 'rdze w drze-wie, rolinie, pestka owocu', przen. 'rodek, wntrze, najwaniejszy punkt,centrum czego'; erdel 'graf it w owku', erdsas 'sworze, metalowy dr-ek na osi koa' (por. suf. w alesas), erdingas SD1 drzenisty, medullosus[ 'zaw ierajc y du i lo tkanki wy pen iajc ej ody g lub pie', S PXV I] .

elis, -io 'cie', SD < ieielis > , c ie (syn. unksna) . War. eelis, e-lius. Z innym suf. euolis stlit. 'cie' (Bretkun, Wilent, Mawid). Bez dobrejetymologi i . Twierdzenie Fraenkla 976, e - l - u o l - s pierwiastkami, zae - 'sylab reduplikacyjn', wydaje si bezpodstawne, poniewa materiaonomastyczny zaleca raczej analiz z sufiksami -l- i -uol-y mianowicie e-l-y e-uol-. Por. n. rz. ev, evis, euva, euvis, ze zmian e > a:aulys, auola (n. ki aja), cps. e-p 2x. e-upys. N. m. euoliai 3x,euolliai 2x, euva68 .

lav-: neopierwiastek wyodrbniony ze lavia, for m y prt. do luoti 'za-miata' (zob . ) . Paralele: av- slavynas a. Slavynas 'mietnik; kupa mieci '70) , war. sailavos68 Inne tumaczenie stosuje si do n. m. e l i a i i n. rz. -u p i s (b.z.a.). Dugowoka-liczna osnowa zwizana jest z apelatywem 'ptak kos' (zob.).69 Co do asymilacji s - > por. u a l t i < s u -a l t i 'zmarzn', p a i i l d y t i < p a s i -i l d y t i 'ogrza si; odgrza sobie (jedzenie)', jak te izolowane wyrazy e i , e u r a s .70 Przez metatez l powsta z l a v o s war. l a v o s , z kolei ze skrzyowania dwuostatnich war. l l a v o s .

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

75/111


' zmiotki ' (por. wtrny dyftong w saispara < sspara), lavikas ' zamiatacz ' ,lavimas ' zamiatanie, podmiatanie ' , lavynas 'mietnik'. Cps. klaima-lav'miota do zamiatania klepiska, boiska' (por. klojimas). Po r. ot. slaumi a.slami m. pl. 'zmieciny, miecie' ze *slavumi przez kontrakcj. N. rz.lav, lavanta (por . Alanta), n. je z. lavantas (por. Alantas), lavinas, cps.Ap-lavas, lavind-galis.

lepseti, lepsiu (3 os. slpsi a. iepsi), lepsjau 1. 'czapa, i p ow oln ymkrokiem (boso lub w mikkim obuwiu), i z trudem wlokc nogi ' , 2. ' je,re gono, mlaskajc' (war. lebsti) , 3. 'w yd aw a guchy odg os'. Czas.onomatopeiczny z suf. -sti, urobiony od interi. lp a. lept - o o dg os ie kro-kw idcego po bocie, idcego w kaloszach, te o chodzie gsi71 . Z inny-mi suf.: lepnti 'brn przez boto; chodzi powoli ' , lepti 'czapa, tupa;sepleni' , lepinti 'i klapic o bu wie m ', su - ' znosi, zedrze obuwie ' , slepti'brn w bocie (o koniu) ' .

ilkas 1. 'maa czapka futrzana, zwykle noszona przez ydw' (war. li-fc), 2. 'czapka msk a' (w ar. lik), 3. 'czapeczka wkadana na czepiec pannymodej ' zapo. z br . lyk lub pol. przest. sztyk72 .

ioj ima s SD1 dwor (LKXV, 18 przytacza ten hapaks ze znakiem zapy-tania) . Mona wyprowadzi ze *luoj imas, zakadajc uproszczenie uo wo. Por. gw. ilojimas ' miecie ' < * iluoj imas (dos . 'wy m iec en ie ' ) . Chodzitu o abstr. na - i m a s , urobione od neopwk. luoj- , ktry wyabstrahowano zprs. luoju ' zamiatam' (por. luoj-ejas ' zamiatacz ' , luoj-ikas ts.). Paralela:atlavimas 'dz iedziniec, podwrze ' , z osnow lav- jak w prt. lavia. Moty -w em nieregularnej zmiany uo > o by prawdop odob nie fakt , e zakoczenie-uojimas byo wyjtkowe, podczas gdy - o j i m a s jest pospolite, por. dla przy-kadu jojimas, lojimas, mojim as, iojimas.71 N.B. Oprcz tego jest interi. l p , ktra opisuje szept, szeptanie, por. P o t e r i u s , i g i r -s i , l p l p l e n k i k a i 'Pacierze, syszysz, szepcze po polsku'. Od niej pochodzi czas.l e p s e t i II 'mwi, szepta', np. M o i a , b d a v o , a t v a i u o j a , t a i a b u d u i r l e p s i l e n k i k a i .72 Lv, 597: tszyk, syk, a m. 'czapka futrzana coraz wsza ku grze, czapka okrgaw czub, z brzegami futrem obram owane mi'. P i e r w e j k r l o w i e s a m i w b a r a n i c h k o u -c h a c h i s z y k a c h b a r a n i c h c h a d z a l i . Star. Ref. 40. P a n o w i e L i t e w s c y , w n i e d w i e d z i ek o u c h y i w i l c z e s z y k i z s a j d a k a m i w i e t n o , (j a k w o n c z a s s t r j b y 1 3 2 5 . ), p r z y j e c h a l id o K r a k o w a . Stryjk[owski]. Bruckner (1927, 550): szyk, 'kopak' (pod nim j a r -m u k a , 'czapeczka'); nazwa i strj moskiewski, u nas (na Wschodzie) dobrze znane w16. i 17. wieku.

91

7/27/2019 Smocz - 4 Addenda-2 2009

76/111


luostyti, luostau, luosiau 'wyciera, ciera, podciera', SD luostauuieram co , nuluostau ieram, praluostau akis przecieram oczy freuentativum z suf. - s ty - od p wk. iuo- jak w luoti 'mie, zamiata'

Smocz - 4 Addenda-2 2009

Documents

Transcript of Smocz - 4 Addenda-2 2009