DISSERTATIO THEOLOGICA,SIST E N S

CONSPECTUM SCIENTIMPASTORALIS,

IN USUMSEMINARII THEOLOGICI;

CUJUS PARTEM PRIMAM^APPHOBANTE MAX. VENEK. FAC, THEOt, ABOeNSt,

MODERANTE

JACOBO BONSDORFF*S. S- Theol. Profeff. & Licent.

publico examini fubjicit

SIM. WILHELMUS APPELGREN,Oftrob,

ln Auditor, Phyfico d, xivMaji mdcccvSHoh, a, m. c.

Abo_ss, Typis Frenckellianis,

Jj: L/.

V^ite _fit prastipua ratio, cur ad edendumquendam Seientire Paftoralis conipectum ap.plicuerimus animum, quum tanta tarnen exorani sevo, hodierno inprimis , exftent do&is-limorum vjrorum in hocce eodem generefumma "c.u.m diligentia elaborata fcripta, bre-viter in anteceffum indicafie convenit, ne Ic»vitatis cujusdam .aut temeritatis culpara con-traxiffe immerito videaraur.

Sunt vero pleraque, ex Antiquerumhaufta voluminibus, Paftoralis artis princi-pia noftris temporibus minus, quara iftis,propter diffufum & polemicum fcribendi ge-ntis, accommodata, Quod autern emendarunt& de novo addiderunt Recentiores , tarn va-rium & copiolum, quin etiam haud raro dif-iicultatibus fcrupulisque tantis refertum effedeprehenditur, vt nift dele&um quendam re*rum librorumque facere diicant futuri dotfto»res Eccleike, parum abiit-, quin multis fejmplieari ambagibus atque in devia aberrarefentiant. Progreffum enim & viciffitudinemTheologici fyftematis in Proteftantica noftrafcccleiia preflb fequitur pede Paftoralis o-jnnis dodrina & praxis, adeo vt quse mode*xatio animi in fcientifica rite teneatur arte,£a quoque in populari fe e&ferat inftitutionej

A contra

oontra vero, quod novitatis ftudium in iilaglifcere incipiat ac dommari, idem etiam lnfiac feiifim invalefcere cernatur. Neque ta-rnen defuere fagaciflimi Theologi, utramqueTheologias partern, (purarn quafi & applicatam,Acroatnaticam & Popularem), optimo muni-entes prseiidioj Quorum inliltenteS veftigiis,fi fummatim ea, quae five fparfa eorum inicriptis, iive de induilria & bene difpUtatale»untur, atque ulteriori digna ftint fcrutinioproleramus, rem fane iuturis Ecclefias ttiini-iiris non fupervacaneam agi cenfcbitnus, Bre,-Vitati vero tanto-magis erat fludendum, quan*to ftri&ius junioruin progrefftis, noftraquetempora , fpcttat haec omnis delimatio. Qnodreliquum eft, Bibliothecam Theologicam fe-lechm, per univerfum Theologici ftudii am-bitum coromendavimus, vt brevis fuppeteretftudiofis notitia Scriptorum maxime utilium»Ceterum locupletiores , quos laUdabimtis, in-dices adeant proveftiores.

PROTHEQRtA,de

?rop£deumatibusTbeologicis Paftoralibus-cjue, & methodo ftudendiTheologiam.

CAP. I.De Scientia Paftorali univerfa.

§, 1. ■* afioralis jcfentia (latiffimo fumtak-ftfu) eit compleXus cmnium piaeceptorumde officiis ac juribus Patforis f. doftoris Ec-clefia? , ffve theoria omnium, gute iri Ecele-iiae ufurn a paftore agenda funt atque in mu-nere (uo obtinenda. Do&rina igitur haeccetarn in prjefciibendis ofticiis, modoque ad-minillrandi Univerfum doSoris munus, quamjuribus verfamr dimetiendis, Ut enim phi-lofophia moralis officia & jura hominum mu-tua proponit, ita Paftoralis prudentia> quaefpecialem etiicit partern Theologiae dogmati-co-moralis, feorfimque tractari propter reruinübertatern iolet ac debet, fpecialia hase inMinifterio Ecclefiaftico obfervanda tradit.

§. 2. Prsecipua vero hujus practicse &applicatas Scientioe momenta ad tripiex re-lerri pofTunt genus, quemadmodum religioipfa Chrjftiana trja habet, indivulfo nexuconjunclaj confilia^ Infiiiitendi [c'\X\c.qk, emen-

A 2 dandi

C, I. de Scieniia

cfandi perficiendique, & beandi animum hultja»num Summa neinpe fellcitas animi,quam re-ligio tantopere fpondere chriftianis valet,emendatione mentis atque iidei & virtutisnon iucatae fludio continuo, tanquam iuo ad-miniculo & conditione inmtiturj nulia Vcropraxis pietatis fine jufta ejusdcm ceterarum-que, de Deo & Chrilto, veritatum theoriacomirode concipi quidem poteft, Eft hie per-fcttioius humana? gradus ab inte.ligendo acllibere fentiendum agendumque, a volendo&. ageftrib ad fruendum cnKili adfcendens^in religione maxime confpicuus; quare etiamPaulus diierte Chrifium, religionis falutisquoprincipem, celebrat fapientice (crotptves'- jafti'tire & fanSfitatts ((fixoncavv/j? v.cci ccytoccrfAH)-atque beatitudinis,a condonntionc iniprimispen-dentis, (ccTTchvTgoctrsoo?) auftorem, 1 Cor. 1;30. Atque quum dodori religiofo commen-det idem Apoltolus leftionem Scriptura.; Vet.focderis 2 Tim. 3; 16. binas quoque compie-etitur partes eximii, quem Scriptura polliceturj«fusjhifce: dyict ypc^pt^mtpihifto-t^poi. hSot.crKet-htccv, shs.y%cv, inititutionem & demonitratio-nerrij 7S^os cTTdvceßooaiv, Tt^cs iteci^snxv sv 01-

Koctcrtvvv,, ad emendationem & virtutis exerci-tium, quibus accedit tertia pars v. 15 no-minata, eis a-corr,^iccv ottX 7it=;sxs ty\s sv xgt-roo\r\na. Paftoralis ergo omnis prudentia ad hunctriplicem jure refertur fcopum attingendum.

4

Paftorafi univevfa.§. 3. In methodo autern omnia Paftoris

Evangelici, tarn generalia quam fpecialia, o£-ficia & jura tra&andi, in diverfa abieruntTheologi. Alii nimirura monita quoevis pa-ftoralia fine nexu quodam mutuo, fpariitn pro-pofuere a aiii temporis rationern habuere, quominifter Ecclefioe mtineri fuo teclefiaftico aci-movetur eoque fungiturj alii potius in di-verfas claffes ea, qu;e a Paftore agenda [unt^diftribueruut. ll li quidem, jam inde ab anti-quiori aevo ad tempora Reformationis & quodnxcurrit, nullum fcientificum obfervartint or-dinera. Ifti, ex Seculo XVII ad noftratem-pora propius, ordinem hatid quidem male itaiecuti funt s vt five generaliiiimis de perfona& vita Paftoris traditis, fpartam ejus & for-tunarn exponerent, (c. c, Hartman PaftoraieEvangel. cum quo Fechtius & Pontoppidanal. fcre coincidunt), five prcelibatis 1) de pru-dentia ante muneris Paftoralis fufceptiouem,& 2) circa ingreffum facri miniflerii, atten-dererit 3) ad ipfam muneris ndminiftrationem,& taiidem 4) ad egreffum miniftri ex ofiicio.(Deyling Inftit, prudentia Paftoralis . Re-c-mtiores autern melius pro diverfa muneris,circa quod occupatur Ecctefuc do&or, ratio-ne, partes Scientiae Paftoralis feorfim tra&a-runt, Homileticam, Catecheticam, cet., liceteasdem vario modo difpofuerint. Jbrispiu-dentiam Eccleftafticam exclufit Niemeyer, ad-didit vero rite Nosselt; Liturgicam addiditilie, non probante hoc. §, 4,

5

C I de Scientia:8 4. Receptum hunc mo.rem trafflan*

di univeriam Palloralem Seientiam quoqucnos fervahhmis eo modo, vt pia?mif[a qua-dam protheoria de miniftrorum perfcna , vi-ta, prteparatione ac niethodo ltudendi, perQuinque partes potiffimum muneris iplius ad-mhiiftsandi varios exponamus gradus motios-que. Prima erit Homifetica f, ars concio»nandi; Secunda, Catecbetica* rationern tra-dens rudiorc-s inliituendi; Tertia, Liturgica ,de cultu & cerimoniis facris extemis ilgensjQuarta, Speciafis, Pvudentia" Paflovalis circacaius conicientiae non minus , quam mores &.dilciplinam externarn Ecclelice, fideliter ver-Lms- Quintademum, Jurisprudentia Ecclerfiaftica , iv legibus Eccleiiatticis juiibusqueEcckliae & miniiiiorum definiendis occupata.

§. 5. Ut porro appareat, quam indefeftbftudio I'aftoralem pruclentiani inde ab Apo-liolico aevo tractaveriut miuifiri EccLeliae^eandemque junioribus inprimis & futuris do-ftoribus commendaverint, vt quoque ipla-adhuc commendanda (it; praecipuos Scripto-rcs hanc circa materiem, generalius & chro-nologico ordine, nominaffe juvabit; fpecia-lia vero lcripta, ad fuum quodque locum re-feremus, Miniltrorum S. vitam & otiiciadelinearunt jam Conftitutiones sfpoftoficce,Clrmenti Romano fallo adjudicatas, uypria-

nus in fuis F.piftofis (See. 3:o), Ambrosiusi.(See. 4) libro de officiis miniftrorum, Chky-

sostomus

6

Paftorali ttniverfa.sosto.vus fex Libris de Sacerdotio & Hie-ronYmus Epiit. de vita Cfertcorum (See. 5),prtclertim vero Gregorius M dc Paftoralieura & Jsjdorus Hi.vPAL. (See. 6 de Sacer-dotum iti Ecclefia officio. Neque otioliis me-dio asvo (S'C. 12) fia: Albas Bkrnardus,libris de Confideratione ad Eugenium Papamatqtie moribus £/J ofjicio Lpifcoporum. Re-lo-rmationis aut<-m feculu bene docuit non modoI' rasmus in Eccfeftafte,&i\h:i.M\'cUTOi<!. Exam.Ord fcd quoque per omnia iua lciipta Lv-THER.Us, cujus monitacolbgitCONß. PoRTA (tibnomine: Pafioraie Lutheri 1582, Ceteros,nominatim GERHAROUM in L,oc I'beof. Ouen-stedtjum (InftruEl cathedral & Ethtca Paftou ),Balduinum{Inftitut. mimft. orum verbi),Christ. Chkmnitium [Infirucl. fut Eccl.mitniftri), Frasc,<iu.\t I Monit.Paftoral. , Kort-holtium (Paftor. fidef), praeter citatos § 3a-bost.u-, obiivioni :r._ciidi(L minimed 'cet. (conf,BuDDiEi llagoge , Alnandkr Theol Ei-bfioth.. & Niemeyer Predig. Btiifioth.) (m--mortalia auu-m funt meritd iv centioiutn Au-ciorum, qui I aiioralem (cientiam piagimticetracYarunt; TONTOPPiUAN (Coffegio Pafiora*//'), Joh Arjc;. Nosselt {Aniveifung -zurBiiduvg angehender Thenfngen , "VG. H; rviNiemev-:r iHandb. f. Cbriftl. Relrgionsleh*rer, Z\v yt Th. <. Georg. Fred. SeilkriCfnmdjih-M zur Bild kiinft. Folkslehrer),Griascuuz (Lettfaden zur Foilef iiber dte

Pa-

7

C 11. de Miniflerio Ecctejtaftks,.

Paflorat- 7-beoiogie), Christianf (iiber die-Beflimm., fViirde u. Bild. cbrifii, Lebret):%quibus addantur prx-cepta, gute difperfa mHerder Briefe das Studium dcv Tbeoiogisletreffiend, jmtrnat fiir Prediger a Nteme-VER & W-agniZ editis, (nee penitus reje&is,Fresenii Paftovat-Samtungen cet.) reperiuu*tur. Neque tarnen omnibus hifce paltorali-bus fcriptis promifcue, fed. cum deie&u^ aequi*tate & modo utendum effe poftulabit asquusrerum avbiter * fic nimirum reputent fecumhujus fcietitias alumni, parum capi poffe ej.us.elementa neduro maturiorem parari progres-fum in ipfa praxi, nifi elegantiffima recentiorum perlegant compendia, nominatim Pon-TOppidan, N6SSELT, Seiler, Niemexek. aUeademque cum nonnullis ex antiquiori atitReformationis & fubfequenti sevo conferanfrlibris; Quo quidem fludio optime femet con.-.tra praejtidiciorum, omnem vim snunire pote-runt pru.dentest

CAP. 11.De Minifterio EccUftaftico*

§. 1. Minifierium Ecciefiafiicum eft: nui-ims facrum, Divinitus inftitutuin atque idcvneis docforibus f. miniflris concreditum, omtiia,quse ad docendum^ periiciendum atque bean-

dura

8

C H de Minefierio Ecclefiafiico,dum ccetum Chriftianum bonumque ordinemferVandum pertinent, foificita verbi Div. prae-dieatione &Sacramentorura aliorumque rituumadminiftratione, obfervahdi.

§.2. Munus. docenrli roaresque emenclandiprimitus a Chrifto atque Apoffolis ejus, ut-pote extraerdinaria via edociis & mjfiis, per-agebatur, iiquidem Djvinum id(

erat & Di-vina fuiTultuiri au&orisate, nuiio verp modocivitatis juribus five conliliis iniinicurn, fedapprinve inferviens j Vita enim civilis a Re-ligione pendet.

§. 5, Ad verarn vero inftituere religio-nern, mentemque ad pietatem omnigenam ex*citare, certe omnium quoque civium Chriftia-norum mutuum eftj per naturarn &. confcien-tiam ipfls injunttum, oiiieium. iiraiio habtiifcChriftus pro coniilio, quemadmodnm per Pro-phetas jam (v, c. Jer, 51: 33. 34. boc eritfadus —>- Infcribam fegern tneam—-*-) prasdiee-batur, fe&atores fuos omnes ad veram iidemfanclitatemqtie deducere ita, vt ipfi quoquealios in falutis quaii pertraherent viarn. Uni-ca fidei nonna, fpes, falus, cadein meta —svoTtjs Ttvsv^aros, "fftfstas —■ Eph» 4: 3-5".<rr7tovoafcvTss tiipsiv Ti\y svoti]Toc. th 7tvEvp.ot.Tas-ev too r<jv<7s<Tjj.M tijs hpqvtis- Ev o-or/jx xcy sv7JVSVIJ.CC. -*— V, 13, j.ls%^lKOCTCCVTi\CrMfJ.SV 01 71XV-«pss iis Tr,v svoTi\Tor Ti\s' 7>t?scos. Male veroSchwenkfeld cfndum, Fanatici, & Hernhu-tiani adhuc arbitrantur, omnes CUriftianos

paies

9

C. 11, de Minifierio Eccfefiafiico.pares effe & idoneos ad ininifterium falutifernedoftrinae obeun.dum. —.= 1 Pet. 2:g, /3acrihsiov te-.

earsv/j.a de omnibus quid-m Chriltianis, (cdtropice valet; & 1 Joh. 2: 20 2j.%Pi<T/AaUljfha)fpiritualis nihil aliudinnuit quam donabpiiitusSan£ti ordinaria (cfr. A£f. 10 '. 35.; — & Pauhisipfe Eph. 4 11. expreffe nionet, diverfaeffedocrodi n unera, Ctterum in primitiva& Apo-.ftolica Eccleiia muUi dodtores erant extra-Oidinarii.

§ 4. Necrfjttas. certi & feparati mune-ris Ecclefia&ici pfobafur l)i'x iniinita diverli-tate, ruditate & impotentia ing'"'nioium bu-manorum; Etenim non omnes Cbiiltiani ea-dcm poljent facultate & ingenio, vt libi ipiisfuisque it.digentiis in religione fatisfacerepoflint, 2) praeparaiio ad muntis. docendi obe-undum, necclTaria eii 5 , nee potcft in quocun-que vitas genere obtineri ; 3) Scopus iple &intentio fervatoris erat , vt non modo Apo-.fioli.. fed pott eos alii, docerent ac propngarentejus Religioium in mundo. Math. 28.*: 19. 20.ExpreiTa erat praeceptio Chrifti, cvi rc-tifterenef.as. Ita quoque Apofioii ex manclato Chri-fti conliituerant docTores, tnitiiliros & pa-liores Eph. 4: 11 doeendique gencia va-ria perhibet I'auius 1 Cor. 12; 28- vt quoqueipfe utebatui. Titi & Timothei niinilterio,quibus etiam lacultatem alios contiituendiepifcopos diaeonosque impertiit. 4) Peslimecfiet confultum religon», fi cuncTis Ecclelias

mcmbiis

10

€ II de Minifierio Ecctefiiafiico.Riembris doccndi munus adjudicaretur. Quan-ta mim hinc fuboriretu.'* perturbatio, quem-admodum apud ianaticos! Catecheticum ergo& cor.cionandi munus inprirnis iri PaftoirS,lcgitimos aliosque devolvendum elt, quia fa-lus Kcclefia? & civitatis publica afiter lubfi-flere ac prornoveri, uequit. Elt vero ucces-fuas hase hypothetica , & ordinata— Rom. 10;14 , non abloluta. cont, Spalding om Prediko-amb. nytta.

§. 5. Dignitas tttuneris bujus eft totaquantamterna & relativa, non abfoluta &t-x.clufiva ; Omnis enim Itatus hoininis atque.ncgocium omne a Deo lancitum eft, acdignum quod adminiftretur. Sentiar.t doCto-res Ecclelite fe non agere Dci five Ciiriftiperfonam, nee aucToritate Divina pollere.Sunt tantum otmvop.pt p.vzi\gt,o.v BsB 1 Cor. 4: t.Ab.lit fuperbia oinnis — Sed cx altcra partejequum c-ft,. in pretio habcrc munus reiigio-funv, Appellatur enim ufitatiffune ffixKQvu»,Ti\s KUTothhxyy\.s 2 Cor. 5: 18- & mini-ftriitccKcvoi Kuivr\s (fia§i\y,i\s, Bsa hstTH^ytx Act.13: 3. hsiT. 711-soos Phil. 2; 17, otKovcptoc lCor.9". 17- £7tt.(TKo7tii, 1 Tim. 3: I. < jrr^s7f3'jTs^tov1 Tim. 4: 14. eft feniorum ordo 111 tTccle-lis). CJo.nf, Ewald iib. ivahre u. fnlfche Pre-dig. fViirde in 3P. c. 4. iib. PteJiger B.e-

fcbdfttgung§ 6, Muneris origo elt a Deo, ordj-

nato modo, atque a Chriito, falutis ac reli-gionis

11

C, 11. de Minifterio Ecctefiaffico;gionis Statore. cfr, cit. loc, — & Matb. 9?38. osy\By>iTs T 8kv^B T 8ffjeeKTjji^ tva eKQxhq,leyarxs hs rov SseicrfAov. Mediata via mini-iterium f, munus Ecclefiaft. confertur ab Ec-clefia, cvi verbum & Sacramenta funt eon-credita, & cujus. in ufum paftores vocantur.,Fruitra hoc jusfibi arrogarunt Catholici prin-cipes, & magiftratui politico Arminiani. Neeplebi competit, fed omnibus ordinibus civita-tis f. Ecclelice. In primitiva Ecclefia presby--teri, dodores & diaconi ab omnibus mem-bris eligebantur. Eadem quoque fu.it praxisEcclefiarum usque ad introdudam hierar-chiam Papaleni.

§. 7. PotefitM Ecctefiafiica minifterio-Eccletiaftico adjudicata eit ab ipfa Ecclefia;.Interna enim jura & confcientite pacem in-violabilem retinet Ecdefia ipfa. Quatenusautern Magiflratus civilis in omnibus pra-movere faiutem publicara debeat, jura fibi acivitate univerfa,. adeoque etiam Ecclefia, ha-bet aclfignata & ad dcfendendam religionetn(jus majefiaticunt 7r.eo(pvhxKTmov f. negnti-vum),ut riteobfervaruutPuFFENDOßFjTHOMAs.Boehmer,& ad externa iacra promovenda (juscollativum & co/legia/e). Collegialia enimEcclefiae jura funt, alia omnibus membris Ec-clefise propria, alia paftoribus, alia Magiftra-tui five Confiftoriis tacita Eccleiise confeniionetranflata. Miniftris Eccleliae ergo poteitasnon abfoluta, fcd iSeiativa competit &dodri-

nalis,

12

€. 111. de Ordine Ecckfiaftico.fialis, quatenus pro fcopo habent docete,emendare&faluti civium Chriliianorum profpi-.tere. Unde etiam iequitur, nee effentialianeque externa pro lubitu effe mutanda, ftdomnia ad prasfcriptaro normain exigenda. Siquasiint res reftaurandue, Ecclefiac lioc ipfumeit jus reformandi ; Multatamen funt, quaea Paftoris prudentia ac munere penderevoluit Ecclelia, fpeciatim in Homilet. & Ca-techetica docendi arte, cet. (De his vero ü-berius in Jurisprudentia Eccleiiaitica).

cap. Nr.De Ordine Ecclefiaftico.

§. 1. Ordo Eccfeftafticus eft compleXuSomnium Minittrorum hicclefia?, five lint do&o--res & paltores, five infpecTores, live diaconi& miniftri inferiores ufui Ecclefias invigilan-tes. InfpecTorum & diaconorum ofiicia aCjnra exponet Jurisprudeutia Eccleiiaftjca. Do-cTorum vero ratio hie habenda, quatenuspaitoralem agunt perfonam.

§, 2. Denominationes & Tituii, qui-bus docTores in V. & N. T. infigniuntur, va-rii funt, uec de omnibus promifcue valerepoffunt. In V. T. Sacerdotum muuus erat^ex praefcripto Molaico ritus facros peragere& legcra Mof. praelegere, unde Mal. 2. f.labia

13

C 111. Ordine Ecc/efiaftico.labitl facerdoiis doffririam ciifiodietit j Levi-tarum fuit miniftrarej Piophetatum deniuriijSalnuelis & Elise poit tnnpora., docere, mc*.nere atque futura prsedictr. ■, quare vocfcuturPiOphet;e, viri Dci, filii prOphetarum. InN. T. Chriitus, fummus propheta, diicipulosfuos ablegavit ad doctrinam fuam propagan-darn, Vocanlur ptaßrtfeit', ■wxo&hci vulgatiffl,-me, fed tropice (pcrs Koa^H Math. 5; 14. quialumen veritatis doctrmaiua& vitaaccend rent;(Chriftiani vero fifii fucis Phii. 2: 16 ) SalterrrS cchocs fi\syt\s Math. 5' 13. cjuia ad emen*dandos & beandos alios omnem operarn fuam,falis inft r, confcrre debentj operarii mefffssqyocfott SsqiTjJ... Maih. 9: 37 ; cooperarit Dcicvvs^yot — 1 Cor. 3. 9j dtfpenfatores t/tyfie-tiorum oti.ovopi.ot & minifTi vnyqsTxi Cap. 4t1. 2 Tim. 1: 3. hsna^yot ftcerdotes Rom. 15:16. ""■ cchtsts ocvff(>o67rctiv ptfcutores — Math»4: 19; bontis odor vitafis i&jj.i\ £a»?<r 2 Cor.2: 16 Ut vero Apivltoli ex prteicripto Chri*fti alios doctores & dilcipulos conftituerant,ita duoque eosdem varie denominarum, v. c."npo(pr\T»s ob docendi munus, f. ordinariumi. extraordinarium Eph. 4: 11. 1 Cor. I4: 3.viros Dci xvß^vtchs th Ssx 1 Tim. 6: ri.(de Timotb.) dtaconos , cooperarios avvs^yss1 ThelT. 5: 2. commilitones. av^qxTtccTxs k.

ctTTcsohxs Phil. 2: 25. (de Epaphrodito) 2Cor. 8: 23- pnfiores & dollores 7Coijjevxs Kut

Eph. 4; 11. duces Eccfefta f\ys-jjsvas

14

C. 111. de Ordine Ecc/efiafiico.ijisvss Ebr. 13 7 Epifcopcs Tit. 1: 5. 7. rai-■niftros, fervos, vigtles, parriugogos, immoquoque atigelos hccii_Haj i. c, f gatOS, Apoc.1; 20. 2: 1. cet. presbyteros & feniores 1 Tim.5: 17. Ex bis atiu-m & alis tiuilis nemolanditatem quandam & ixcellentiam f. pote-itatem & auctoi itatem anoger minittris Ec-cleiire, licet quoque a Paulo th^x %Pi->& 2Cor.8: 23. esle Cenfeautur, Idem ve; 0 huuos omni-btiS veris Chrifiianis quoque eompetit, quiaapp.llantur ysvos skAsktov, ftxnthsiov Is^xtsvfj»1 Pet. 2: 9 Noitiis temportbus vocanturdotTores, pafiores , miniftri Eccfefide, Cferi-ci (a y.ht\Pos, quia ad xA>.£i>v carum Dci p cu-littm pertinent, vt cetcia ti.cclelise membra)diaconi , parochi, c. f. p Ceteium diaconosEcclefias in rebus ac ritibus eccb liafiicis mi-niltrantf-s, variis generibus atque ex utroqciefexu inftituit adhibuitqUe primitiva Eccle*iia j ft-rioribus vero temporibus ad virilemtantum hcec minifteria lcxum reftrinxit pru-dens paftoralis Cura.

§. 3. Ex annalibus Fcclefiafticis conftat,ordinem quendam fuifte oblVrvattim inter Ecclciias miniitros, eumque nee fiarium adhuc-dum effe, itidem patet» ChriftuS quidem A-jpoftolos ftios fine difcrimine ablegavit & (]O.nis inftruxit ad munus luum ger<ndtim. LXXdifcipulos limiliter tequales iuifie, ad fid.emeft pronum. Tanto minus qtiaedam iuperiori..tas Pctro Apottolo pne reliciuis erat vjndi...

cata,

15

C, 111. de Ordiii;Pfccfefiaftic®.cata', qiiarrto certius conftat, tarn PctrnrrJquain Paulum, Romanam vifitaffe Ecciefiam.Nee Petrus majori audoritate pollehat quainJohannes & cet. Romano Pontiiicia eft fabu-la, Petrum per 25 anaos Epifcopum RomnefuiiTe fingens, licet propter teltimonia lßfe\T^:i.,G&tgenis, LactaNtii, eet. haud negari de*beat, eum Romse per aliquod tempus vixiffa& martyrium fubiiffe (cfr. Cavb de vita Pciri, ScriROECK Kirch. Gcfch. T. 2). Cre-fcente vero ccetu Chriftianorum Apoftoli ipfi,titpote minime omnium Ecclefiarum commodiafatisfacere valentes, fqcios libi adjunxerunt;Paulus uominatim Barnabar n, Titum, Ti-tnotheum, Petrus Marcum. aliique alios finedubio, atque praster hos fuos coadjutoreShabnerunt multos collegas, diverfis nominibusiniignitos extraordintriisque inftrudos donis,(Eph. 4: ii.) cvangc/iftas, fpeciali ruciioresdocendi munere occupatos, prophetas, nontarn vaticinandi quani vaticinia explicandi acdocendi pollentes arte, quales Agabils , Jtl-das, Sitas & filhe Phi/ippi Ad. 11; 2g--15: 32. 21: iO. Temporis piogreffu Presby-teri 1. Seniores &Epiieopi f. autiftites conftitue-bantur,tamad docendumquam dirigenduin coe-turn,pauperum habendarn curam &e!cemoiynasdiftribuendas; nee intequali honore inter fe di-ftindi Apoftolico faltern erant sevo, vt patetex Ad. 20= 17, 2g. & Hieronymo. Pofteayero circa medium See, 2;di Epifcoporuro kxt

16

■tf. 111, de Ordine Ecckfiafiico.9&5%.p enala nwjor dignitas ac curaj fed ipfalonge latius See. !V;o fequ. Coniiantino fm-peratore potiifiinum auftore excrevit. Ante-cellere aliis inceperunt Praefules & Patriarchre■Roman. Antioch. Conftantinop. Afexandrin.Hierafofymtt. Hinc ordo Ecclefialticus variasdivifus fuit in clafies,majores fcilicet, ad quaspertinuerant Epifcopi, presbyteri f. Sacer.dotcs & Parochj, Diaconi (cum iub-Diaconis);Mmores vero, aci quas acofythi , exorctfice,fe&ores,oftiarii —cfr. EtfsEß. Hift Eccl. L, 6.c. 45. Bingham Qrig, Eccfef. L. 3. c. 1, Qua3nofttis femporibus tacta lit divilio, omnibusnotum eft & comprobatum:, Bonus vero or-do in Ecclefia non refpuendus.

§. 4 Requifita boni Palloris & Mini-ftri Eccicfics generalia duplicis generis funt.& quoad corpus & animum. Dona corporisnon quidem tanli funt irjfiimanda, vt quon-dam in jure Mofaico, quod Saceidotio per-feftam corporis integritatem injunxit. Lev.21; 16. (Recenfent quoque Talmudici 142 vi-tia, quibus carere debent facerdotes). iEquumtarnen eft, vt corporis membra non fint de-honeftata, ne religio temere in calumniam ver-tatur; Sanitas adfit corporis ac robur,habitusgeftuum decens & urbanus ,nee tarnen nimium.exquifitus, oris ac vultus non fucata comi-tas, lingvas jucunditas & qux-dam volubili-tas, externa vivendi ac converiandi facilitas,puritas, decentia & g. rel. Animi dotes

B in

17

C. 111, de Ordine Eccfefiaftico,in intelligendi facnltate inprinvs adfint, inge-nium iciiicet, judicium,memona cet.atque con«ilanti induftria & exercitib excultas fint opor-tet. Eft haec 'fy,xvoTt\s, quam Paulus 2 Tim,ii: 2. requiiit, & Chriftuss Liic, 12: 42. (utiahcs .'■' Cp^ovt/uos). Eona animi dici folent SinaiUralia & acquilita, Ad primam clatTempertinent dotes ingenii, phantafia, memoriacet.^ad Secundam Cl. x) tolida cognitio & cru-riitio, /3) probitas m ruvt , (dona fpiritualia).Sirte uui & ftudio, leciione ac mediratione,emortua eft ac inutilis omnis vcd ingenioiis.fima mentis facultas ; Sed utraque vana me»riio judicabitur fine animi ipfius probitate,flde, iedulitate. Quanquam enim irregenitusi. c. vitiis deditus dodor multa bene tenereac docere pofiit, irnpedimento tarnen & of-iendiculo continuo fcdefti ejus habendi itintmores. Spiritualis ergo 'f-AxvoTi\s, vera emen-datio animi & moriini, pietatis fturlium Saexerchium, five experientia quasdam praCticaaccedat, Sit bene moratus, tarn in extemisactionibus, quam internis fenlibus, prout Pau-lus 1 Tim. 3: 2—5. Tit. 1: univerfarn docio-ris vitam privatarn & domefticam adumbrat,(Ee bis autcm in 4 purte, f. Prudentia fpe-clali, praecipiendum erit). Specialia vero re-quifita anitni, quoad infum miimis admini-ftranduin furit: 1] fedulitas & induftria, nonmodo in inftituendo, verum etiam cdrrigendo,emendando, confolando & erigendo Chriftia-

noiuin

«7

C. 111. de Ordine Ecclefiaftico.nonim ccetu, 2) Fidelitas & finceritas, vtvere & cx corde propouat ccelelt.es veritates,conlcientiac- luas parens— opßoto/axv tov hcyov■ms xhrftstas, 2 Tim. 2: 15. 3j Antmicon-fiantia, vt ipie expcrius iii vini ialutans ve-ntatis, eoque modo intrepide & line partiuinftudio ant captatione aurae popularis verita-tem proponat, mores corrigat c. f. p. xvs7txr

ir%wTos — xvts%cjjsvcs th — 7Tt~a hoya \vxcwxtos ij Hgrf TtctPXKxhsiv SV Tt\ OIOXTKXAIX Ti\vytxivB7}\, n@j Tits xvTthsyovTxs sAsy%siv Tit,1 9 —ij, 4) Modeftta & prudentia, vt ca-ite & ciicumlpe-tte doceat , cattiget, modere-tür auditoium fuorum itudia. — —

Quoad ipfam astatem requiiiiur, vt admaturjtatem annorum & morum perveneritjetenim qtii vsorpvTCS eft, facile in difcrimina &pericula incidit. 1 Tim. 3; 6.

Ante omnia vero necefle eft, vt beneprteparatus (inflitutus atque ad fpectatam fi-dem manuductus) muneri iacro admoveatur.

CAP. IV.De Prccparatione futuri Paftoris &

Dotloris Ecclefice,§. 1. Quandoquidem dodror Fcclefiae, &

quoad privatarn fuam vitam, & publicuro do-cendi muinis, variam gerit perfonam in ci-vitate & Ecclefia Dci; igitur variis inftructusefle debet facultatibus, variisque imbutus no-

-13 2 titiis.

19

C. IV. de Praparatione futurititiis. Non fufficit fimplicem tenere ideatnreligioiiis, quatenus membrum tit Ecclefia;:civiias quoque & respublica litteraria qu;e-da*n ei iiijungit officiaj — maxime vero ccc*ttis ipfe chriiiianus totarn ejus fibi vindicatdeilinationem. Meminerit ergo dodtor rcligio-nis, fe bominem efie & civem, immo litteratuniquoque eile dc bere , vt (ibi ipii, civitati ac aliis,pio fuo muncre fatisfacere poliit. Quantaopus eft inftitutione, vt univerlo huic confi-lio idoneus evadat. Primarium vcro ejusconfilium fpeclat religionern ac ccetum Chii-ftianorunr; fecundarium efto, vt vitae luseprivatse & focictatis, live civilis iiVe littera-ricc, commodis infervire poftit, Proptcrea mi-nime abjicienda elt cura familire domeftica& ceconomiaj nee artium quarumcunque &Scientiarum funt refpuenda ftudia, modo respalmaria pro lcopo habeatur, nee tantis im-plicetur doctor Eccleiice negotiis politicis,ceconornicis aut Litterariis, vt paftoraiem in-iuper habeat five penitus negligat curam.Male egerunt Catholici reftringendo Clerico-rum otficia, nee bene agunt, qui munera Pa-ftoralia quibuscunque accumulant negotiis ci-vilibus. Modus eit in omnibus utique te-nendusj femperque recogitet quisque quidvateant humeri, quid ferre recufent.

§, 2. Antequam quis fe fiudio Theolo-gico, vt qnoque fiudiis in genere, accingat,iit bene educaius moribusque probis inde a

tenera

20

Paftoris 2f Do&oris EcctefiiS.tervera setate imbutus, neccfie eft ; Eteniminciedibile eft, quam niale tractentur litteraea juvene, cvi Jevitas animi ac pravaconive-tudo jamjam increbuit, Perditi mores peftisinilav funtj pietas veio ad otuuia negotia uti-lis. Neque negligenda eft oratio, mpote mo-deftiae chriftianae adminiculum fummum, fi-quidem communio cum Deo beata iiK.-ntem eri-git, exhilarat, atque a pravis arcet fenlibusexemplisque. Senlus Vero religionis , matu-re animis imprefTus, ali debet follicita edu-"catione, excmplis, confideiatione natursß &lecVione librorum utiliflimorum, quo fic con-tra oninetn licentiam & vim malorum fenfu-tlm muniti juveftes, maturioris capaces fia.ntinflitutionis. Alterum,quod prtemoneatur, mo-mentum, frangit higeniorum delecfum & de-ftitir.tionem i. vitar genus. Non eft feftinan-clum in eligendo vitae genere, antecjuam vi_.res ac dotes animi fuerint expldVatse, quodfit fub ipfo ufu elementarium litterarum.Animi vero inclinatk) ad fiudium Theol.ogi-eum cito proditur, & dignofcitur ex donis, ivve naturalibus, iive per educationem & vitastifum acquilitis excultisque.. Übi ta.rditas in-genii, memoriae & phAntafiae iit aue nimiacorporis tenuitas, non eft conira naturarn&, vt dicunt, invita minerva ftudendum; ne-que iiiclinatio fola fufiicit, nifi■ aptitudo quce-ciam naturalium donorum acceflerit. Coa-ftio autern oumis & lucri ftudtum abfit.

Vivida

21

C IV. de Praparatione futweiVivida autern propenfio cum delectationeanimi conjunc.ta, ett qutedam vooatio Dci in«terna & mediata, quidam nutus Divinae pro.?vidtntite. Nemo immediaiam oilentet voca-tionem a Deo, neque cx altera parte ablier-reri fe patiatur a vera fua propenfione, quiapaupertate pieffns fuerit. Deo committendaeft omnis noftra fortuna, omnibusque eniten-dum viribus, vt ad explenda animi noftridcfideria, officia & negotia, idonei evadamus*

§. 3. Tanto vero & forono nexu omnesfcientias invicem & cum ipla Reiigione iuncconjunctas, vt non niii cum dilpendio quo-dam feparari poffint, Quod ad Religionisdoctrinam & munus attinet, muitte funt ar-tes & fcientiae» velut in confinio religionisconftitutae, eamque ob caufiam addifcendse; A-lire autern propius hominem & civem fpeftant;aliae itcrum inflrumentales funt & cuivis fiu-diofo neceflariae. Mine duas in claffes divj-dere placet Scientias futuro Tbeologo profi-cuas, quarum altera Praeparatoria, altera lu-ftiuftiva eft f. Propria. Illa quidem claffisPbilologiam omnem Profanarn, hiiloriam, phi-lofophiam naturas ac hominis compleclitur;Hase vero Philologiam Sacram, Theologiamuniverfarn & Religionis Hiftoriam ambitu iuocontinet.

Eft btcc Methodologia (rationern tradensftudendi Tbeologiam) atque Introductio adnotitiam librorum in hoc genere univerfo,

(Ency-

22

Pnftoris Zf Do&oris Eeciefice.f Fncyclopedia Theologica), a mtiltis br-nep, r;r:data; lila quidein ab FrasmO in Me-tbodo ad ver, perveniendi Theoiogiam Edit,Semleri, Hyperio de ratioire fturfti Theol.GtfRHARDO Method ftud.lheof liudd.*o Ifig.Htft. Theofog Nosselt An&eif zur BilJ.angeb. Thcoi. Walch & Plank Etnt. tn J.Theof. Wiffenfcbaft. 2 T. 8:0. ToellnerAnl %■ Fietfs. in d Gottesgelehrfttnkeit ,SeiLER Grundf zur btld kiinft Volkslelnrer,pred. u Katinechet. i\_ursinna & TITTMA**Theol. Encypied ; Htr-c vero, prastet Hudd_£-

um Ijag. & Walchium Bibiiqtb. Theol fe-iec7a, mpiimis a NossELT cit. 1. & Amv.%Ar Kentnifs d. allgem. Biicln. in ali. Tb d.Tbeci. Auo. Gotl. Keil, fyfiemat* Ver-zeichnif- Tbeolag, Srhriften \£ T. 8:0, Dav.Gottl. NIEMEXER & Waomz Bibliotbek f.Predtger 5 T. 8.0 eLborata. Ceterum con-iuluille juvabit i.ibliothecas Theolo^icas re-centioies a KraFT, Becker & Ernesti con-tinuo 1 exu editas, 1742-1777 33 voll. 8:0.Seiler Theol. lirit, Betracht. neuer Schrift.1779-1787. 8 voll. 8:0. & Doeuerlein Tbeo-log. Biblioth. 1780-1791.4 voll. quamcon-tu.uaiunt IIANLEIN, AMMON , PauLUS &Gaeier; quibus acced^t He_NK|: Magafin f.Peitg. Plnilof. Exeg. u. Kircb. Gefch.

§, 4. Inter Elc-menta ftodiorum-, primuntlocum fibi vindicat Plnilologin f. ftndiumlin-gvarum, quod non modo ad intelligendum

ac

23

_ C. IV. de Prctparatione frituri>ac eruendum fenfum fcriptorum , verum etiatupraxin atque accommodationem iingvte perti-net. Eft quippe qutedam i-tjfiitittio,a juti.n-> ab aliisnarrantibus docentibusque haurimiis , & quaficum aliis converjatio, Quam vero neceffariutnfit Philologicum ttudium univerfum, tarn ad no-titiam, quam fenfus ac roores induendos, pro-batione vix eget. — Partes illius [amGram-matica^ Hermeneutica, Critiea & ipia ///-terpretatio f. Exaegefis, Veteres uno uommeGrammatices omnia eompledebantur. Übimethodus clifcendi lingvas facilks, vera &folida fuerit, non eft timendum quidquam diffi-cultatis & moroiitatis, quam teroere niultihuic ftudio adfingunt. Contra vero rite fta-tuitur, cultiorum lingvarum & Scriptoruraufum valere ad immenfum cognitionis neftraelocupletandttm thefaurum, ad prajudicia quae-vis & portenta errorum debeilanda, ad fen-fus vitiofos eradicandos, pulcri vero & ho-nefti fenfum excitandum c. f. p. Neque tan-tum nobismetipfis proficua erit ledio ac in-terpretatio librorum diverfis exaratorui»lingvis, fed quoque aliis bene multis infer-viet notitia ae guftus fanior, quem ex alio-rum haufimus icriptis. Methodus ipfa haecfenne erit, vt jadis neceffariis fundamentisGrammaticis, ad ledionem probatifftmorure»Audorum Profaicorum, utpote faciliorum,dein vero Poeticorum, accedamus, fubindevero fyntaxin verborum per regulas exem-

plaque

24

Pafioris o" Dofforis EccteffcS.plaqua difcamus, interpretationis modnm exLogkis & Rhetorieis principiis eruamus, &Criticam, übi opus lit, in fubficiium compelle-mus. Frequenti demum ledione librorumperada fcholiisque neceffariis fuffulta, ex in-ftituto fyntaxis & Hermeneutica erit retra-danda, una cum pradicis fcribencli & loquen-di exercitiis, licubi lingvam penitns callerenobis iit atiimus. Prima ergo ledio fcripto-jum gramroatica erit, in veris verborum no-tionibus, dicendi geueribus, ftrudura, fyno-nymiis & idiotifmis cognofcendis pofita * re-petita autern ledio exegetica erit & osftethica,,quocunque demura in fcientiarum genereverfetur. Atque tuni demum in fuccum &fangvinem vertimus aliorum dida & enun-eiata, quum fenfum veri, pulcri & honeftielicuerirnus. Hie finis eft omnis phiiologias,fine hoc vana & vacua eft lingvarum omnisperitia.— Lingvas difpefci in mortuas f. eru-ditas, & hodiernas f. vernaculas, omnibus no-tum. Inter has (pra?ter patriam lingvam)fpeciatim Germanicam, Gallicam & Anglicammultiplici de cauffa neceffarias efle patet,quia überrima fit librorum in quovis genereScientiarum his lingvis, maxime Germanica,,exaratorum copia. Inter eruditas vero jureeminet Latina, vt dudum ftabilita nullisquemutationibus obnoxia, elegans, copiofa, &immenlo fere eruditionis apparatu tarn antj-quorum quam Recentiorum Scriptorum abun-

dans.

25

C.IV. de Praparatione futuridans. Fruftra objicitui : nos pofie e verfio-oibys limpidam hauriie veiitacem, adeoqueoriginali hac & erudita lingv.a carere; Nun-quam euim fatisfattum ell culuocis oibisdeiideriis, nee unquam fatisfiet in hoc nego-tio, quamtumvis intenfiitino iiudio laboivntnoltiaiium multi. F.ruditorum propria fempermanebit h;ec dudum recepta liugva, in cujuslocum incpte alia vernacula fubltitueretur»Ceterum Auetores Claifici Latini Sc Graecioptimo fubfidio funt ad interprctationem Sa>cram, cvi male quis (e addiceret fine prsevioftudio veterum, qui artrm oratoriarn, biiio-riam ceterasque aeiiheticas, vt quoqne phiin-ibphicas fcientias, tanta cum laude traclaruot^Critica quoque profana, Saerae illius iundamcn-ium haud ipernendum fternit; Habent quip-pe omnes antiquae Hngvoe multa cum noltris,& in dicendi genere, & antiquitaubus ntibus-que, communia.

Grammaticam Lat. Imgvae cognitionemadjuvabit Schelleri Latheinifcbe Sprachtefn-re, I. Ej, Prcecepta flilt Lat , GramrnaticaMarchica, Sanctii Minerva, Noltenii Le-xic, Antibarbarum, Türsellini cle partie,orat. Lat. Lahl Gramm, Lat. Raee Septua-ginta Latini, c. g. r. (Lexica Gesneri,Schelleri, Calepini, Lindblom optime no-ta). Grac-cje Hngvas theoriam dabit Gramma-tica Velleri Fdit. Fischer; Vjgerus de Idio--tifmis Cr. diSHon. bos Ellipfes Gr. cet.

(The-

26

Paftoris %? DoSforis Ecclefia.(Thcfaurus Stephant, IV Tom. Fol. a pau-cis poftidetur, Heqericl veio Lc:x. Manua-le, ex Edit, Ermfti, coroparari poteft, & o-ptiu ;e eft notce; Lcxicon Grasco - Geimanic,Schnlidf.ri Lingvam Gr. in recens idiomaflexit.

Hiftoricam jntrodudionem in ScriptoresGtaee & Lat. Itngvae tradit compendiariamHarles Hifforia lingv. Gr. & Lj. Breviornotitin litteraturce Romana. Recenienturibi Editiones Audtoium ciaiiicoruro.

ln Antiquitatibus veterum Gr. & Rom.adeant tiiones EscnENRURG Hatidbticb derk/affifch. Lttteratur. POTTERS Gr> Archao-logte, Bos Antiqu, Gracas, Nu.upoort Ri-iuut/t Rom, exptictit. Cellarii Compend.Ant. Rom — Gi-ographiam antiquarn, Cel-larii notitia orb. anttqu. d'Anville AtlasAutiquus, & Compendtum Geographia anti-qua, exponet. Mythologiam veterum expli-cat Seybold Einieit. in die Griecb u Rom.Mytbot. Dahl mytbol. Lex. cet. Plenioremexpetens univerhe Litteraturte Grsecte&Ro-mana3 cognitionem ufumque, adeat NosseltAtnv. f. angeb. Theol. Fabricii Bibiiotb.Lat. cV" Gracam.

§,5. Poit ituelium Lingvarurn , Theologofuturo maxime neceftaria eit Pbilofophia ar-ftioii fumta fenfu, quo generalern rerum o-mnium, fpirciatim vero animi humani naturarnexplicare dicitur, conf. Nossflt cit. I.' 1.

§. 169-

27

C. IV. dt' Praparatioue futnri% 169 - 170, Mittimns vero RecentibrumCriticorum methodum difpefeeudi Philoiopni-am in puras f. Theoreticas, & empiiicasf. pradticas; nulla enim eft pars philofophim ,quae non empirica eft & c-xpcrientia noft.rafuffulta, five inde derivata. Melius, fi quajdivifio adoptetur, nonnulli philofopniam di-vidunt in Etemeniaremrri Applicatam. Pro di-verfitate obpcli, five illud lit materia five for-sr.a, n ete ad Pftilofephiam refertur Metapby-(ica, Logica &r Praltica Phiiof .. morum &juris naiur. doftrina. Metaphyftca continetOntotogiar n, fcientiam generalern de entibus& eoriiin attributis; Pfychologtam, de animi-humani natura; Theotogtam Naturatem * deDeo utpote perfeciifiimo Spiritu; (Cosmofo-giam f. de natura muncii, ad Pbyficam meliusxetuleris). Logica traciit prsecepta ad intelle-cium hominis, Pbiioft Moratis ad animue.imorumque habitum rite ioimaudum; quibusfcientiis etiam quodammodo adjungi poteiitGrammaiica & JEfihetica. Ut vero necefii-tas & dignitas harum Scientiarum omnium anemine negari aut ignorari poteft^ ita nexusearundem cum Theoiogia tantus eit, vt nialeealculos fuos ponant, qui elementa haec phi-lofophica negligunt. Etenim quomodo veri-tates omnes religionis revelatae commode eli-ci, ex Scriptura demonftrari &adpraxin ap-plicari poffunt, nifi mens ipfa imbuta fit co-gnitione fui omniumque facuitatum animi»

aut

2§

Pafioris ■£'/ DoSioris Ecciefia,aut nift adfveta fit arti judicandi rerumque«rdinem obiervandi c. f. p. Omues ergo par-tes philofophiae examinandae & animo inft.il-landffi antea funt, guam Tbeoiogiae Chriftia-nas falutamus ac'yt;>, Quonam autcm hocfiat ordine, difientkmt quidem Philofophi,&pcrinde eft, mocio nulla omittatur. Logica& Philof. Moralis, utpote in plerisque ap-pli-cata Scientia (quia applicat inteileduro &vohmtatem ad ftudium veri & boni), praefup-ponit omnino icieam & elementarem cogni-tionem animi (Pfychologiam), quare hajc or-dine prior falutari deberet. Interim tamenpro more vulgatiori paedagogico Logicam, ut-poteartem cogitandi, pramiittimus Theologoaddifcendaro.

Logica ett fcientia intelleftum inftruensin cognando, & veritate eruenda atque cumaliis comunicanda. Unde patet, turn genera-lern pra!ceptionem idearum fimplicium & com-pofitarum, judiciorum ac ratiocmiorum, turnquoque lpecialem metbodum applicandi intel-lectum ad veritatis cogniiionem, hu'c Artiin-efte. Proinde in Elementarem & Metbodi-Cam f. applicatam difpefci commode poteft.Elementaris tradk obfervationes de ideis,judiciis ac ratiocinatione, generaliflimis hiso-perationibus inentis, prout experientia ipfaeasdem prob.at &. confirmat. Methodica au-tern docet modum, quo intellectus ipfe haspoffit ideas formare libi veras atque euin

aiiis

29

C. IV. de Praparatione Juturialiis communicarej immo quoque cognitiu.iishumante principia, criteria & terroinum ex»plicabit. Et quia multa funt veritatis impel--dimenu, errores quippe & praejiidicia , igiturmethodo hase omnia debellandi opus erit.Vera a falfis diicernere —- quam iublimisjquam utiiis labor! Sit igitur Tbeologus be-ne in hoc genete prneparatus, vt Livinain& longe verifiimam coguitionem religiOnislibi aliisque pertvadete poliit. Htecce pr.e-cepta dabit Hollmanni Logica, R.cimariVernunftlehre, KiesEwetTßß Logik, Erme-sti initia doclrina folid. piovedioribuscomroendentur LoCKE de intelletlu hutnano ,Watts, Kantli, cet, fcripta. Ceteium vero,licet Logica qusedam naturalis omnibus fen-ne hominibus fit faroiliaris, & pro intelle-dus CLijusque perfpicacia juftaque obfervatio-ne multos pofiit ad veritatem cognofcendammanuducere , juvabit taiiien femper fyttema-tico modo hanc artern tradare & edifcere,

Ontologiam (quam Critici philofophiamTranfcendentalem appellant) otiofius quidemfaepe fuiffe tradatam, haud diffitendum eftjinterim tequitas jubet, generalifftmas obfer-vationes dw ente & ejus affcdionibus f. prae-dicatis, de tempore & fpatio cet. non omni-no abjicere. CaVeamus roodo, ne fub analyiiipfa rerum hie occurrentium, fpinofis nosaliosque implicemus difqtiifitionibus, qua; li-ve captum humanuro longe exfuperant, five

minus

30

Pafi-oris Sf DoSforis Eccfefia.minus frucluolac funt. Praellat fenfum com-munem ac experientiam iequi, iideque ab.iti;ictas formare notiones modorum & lerum,quam fubtiliter omnia eruere vcllc. Piaeci-pua outologice elemcnta, fiudiofis I'heologireproiutura, exhibet Ernefti Init. doctr. lolid.& Locke ci\L. Profundiora qui quserit, adeaifPoifii & Kantii opera.

Pfycbologia (quas pars eft Pneumatolo-guc), cluctrinam fiftit de anima humana ejus-que diverlis facultatibus. Tota quanta em-pjrica elt atque ab eXpetientia defumtajnain cjuae rationalis & pura dicitur,ratiociniisconftat & ohfervationibus fenlui communi fa-tniliaribus. Quanta fit hUjus Scientite utili-tas ad infbrmandum Theotogum, patebit exipfo objedo, quod tra&ar, Humanus animusCerte fiunttia diligentia in id (■■nitatur, vt feiplum cognofcat, fuasque experiatur viresjAliter enim ftdn poteft in emendatione ;uimultum proficere. Piychologicis cx princi-piis Cciendufti eft, qualis fit fenfualis naturte,memociie, phantaliae & aff ftuum vis, vt de-pravationis ac mnli moralis cauffam cjfa

pietatis & fidematura , libertatis & moialis no-ftrce naturre vim cum Divina gratia & SpiritusDivini tfticientia conferre poflimus, nee repu*gnantiam ratiouis & gratias iufulfe iingamus.IJtiiilfimum eii:,operationes ac facultates animiomnes, live quoad intelligendum, five ientien-dum, appetendum, & libere volerjdum, inda-

gare,

31

C. IV. de Prtfpai-atione futxirigare , vt easdem dirigere, excitare, fledere,ac auimos perfvadere Auditorum rite pofii-mus. Catechetiea & Homiletica ais exndarnharum rerum poftulat peritiam. . Eleroentahtijus Seientire hauriant tirones ex ErnestiItj. doSlr. Lockh Conip. de intell. htitit Mei-ner Grundrifs d. Seelenlebre. Überioremuotitiam chbunt Eedfr iib. d. menfcbl. tVil-ien, Tdtens pbilof. Verf. iiber die menfchf,Natur, Mendelsohn Pbiiof. Scbriften, KantCritik. — Wolf, al.

Theologia Naturalis tanto magis cogno-fcenda , quanto ccrtius fit, eandem praecipuaiua ex parte efle e Revelatione hauitam &inde confirmari. Etenim idca Dci, five ratio-nis purasdemonlirataprincipiis (tranfcendcuta-lis), iive ex analogia mentis humanas & con*iideratione mundi formata (Moraiis , Teteo-logica), non ouidem ilricto fenfu empiricaelt, fed fenfui communi familiaris, ac dignaquae inveltigetur. Ut plurimum ergo in Theo»logia Dogmatica retraSari folet. [uvabitvero fcripta Reimari Natilrl, Tbeot. Kry-ger, Derua^i Pbyfico cjT* Aftro Theof Clarkedifcourfe on attrib. of God, Kant Religioninnerhalb d. Grenz. d. Vernunft, cet. peile-giffe,antequam Dogmat.Theologia adeatur. Ca-veant vero fibi religionis Chriftianae alumniab intempeftivo ac ipinofo nonnullorum dis-ferendi modo & naturalismi infano patro-cinio.

PraSiicam

32