"Singing in the brain" - Erik Scherder

2022017 In vervoering Psychologie Magazine Blendle

https://blendle.com/i/psychologiemagazine/invervoering/bnlpsychologie20170216133843?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImRpcmthbWVlbC… 1/7

BREIN

In vervoeringHoe ons brein opbloeit van muziek

TEKST: EDWIN ODEN

Of het nu Bach of Beyoncé is, muziek maakt ons gezonder, aardiger en stabieler.

Breinwetenschapper Erik Scherder legt uit waarom.

Hendrik heeft het. Op mijn sportschool geeft hij elke woensdagavond

spinningles en dat is feest: één en al muziek en swingen. Klokslag halfacht

zet hij de volumeknop lekker hoog, en onmiddellijk zijn we met z’n allen

vertrokken op onze muzikale reis… om na een uur met een plas zweet

onder de fietsen wakker te worden uit onze roes. Hendrik draait waar we

blij van worden: golden oldies van Michael Jackson, Beyoncé, gevoelige

songs, en het opzwepende Encore une fois. Af en toe stapt hij even af en

loopt enthousiasmerend door de zaal, aanstekelijk bewegend op het ritme

van de muziek. Hendrik is dan de muziek. Bij hem móét je wel beuken:

geen keus meer.

De ogen van breinwetenschapper Erik Scherder beginnen te glimmen als hij

hoort over Hendriks spinningles. ‘Prachtig, prachtig! Hieruit blijkt maar

weer hoeveel invloed muziek op een mens kan hebben.’ Het doet hem

denken aan een experiment van de Engelse Brunel-universiteit, zegt hij.

‘Daarbij renden mensen op de loopband op het ritme van de muziek van

Madonna, Queen of de Red Hot Chili Peppers: zo hielden ze het 15

procent langer vol én hadden er meer lol in – zelfs als ze tegen de uitputting

aan liepen te puffen.’



Vraag Erik Scherder naar het effect van muziek op onze hersenen en hij

lepelt het ene na het andere onderzoek op. Twee jaar geleden verwierf de

hoogleraar landelijke bekendheid met zijn inspirerende tv-optredens over

de gunstige invloed van bewegen op het brein. Door hem werden talloze

Nederlanders zich ervan bewust dat ze veel te veel zitten, en dat dat knap

slecht is voor hun hersenen.

Op de hometrainer in zijn werkkamer werkte Scherder zich de afgelopen

tijd door stapels wetenschappelijk onderzoek naar de heilzame

breineffecten van muziek. Half maart publiceert hij er een boek over,

Singing in the brain. En de 65-jarige ging meteen ook maar op vioolles – als

kind al een hartenwens. ‘Op een ochtend werd ik wakker en dacht ik

ineens: het is nooit te laat voor die viool. Mensen van rond mijn leeftijd die

voor het eerst een instrument gaan bespelen, krijgen namelijk extra

activiteit in hun prefrontale cortex. En wie wil dat nou niet? Juist die

cortex is bij veroudering een van de kwetsbaarste onderdelen van het brein.

Muziek les houdt hem langer fit, waardoor het geheugen scherper blijft en

het probleemoplossend vermogen op peil wordt gehouden.’ Hij glimlacht:

‘Oké, ik houd de veroudering er niet mee tegen, dat zie je wel aan mij.

Maar de ouderdom zonder tegengas over je heen laten komen hoeft ook

weer niet.’

Eerder dan taalScherder, aan de VU hoogleraar neuropsychologie en aan de

Rijksuniversiteit Groningen hoogleraar bewegingswetenschappen,

signaleert de laatste jaren een stroomversnelling in de

neurowetenschappelijke ontdekkingen over de gunstige effecten van

muziek. ‘Neem dat mooie Amerikaanse onderzoek bij kinderen die

muziekles krijgen en die van hun 6de tot 9de werden gevolgd: ze blijken

over de hele linie beter te presteren. Hun hersenbalk, de verbinding tussen

hun beide hersenhelften, is bij hen dikker geworden door het musiceren.

Linker- en rechterhelft werken dus beter samen, wat hun brein flexibeler

maakt. En nog meer goed nieuws: je hoeft er niet eens goed voor te zijn in

muziek – áls je maar muziek speelt, dat is al voldoende.’

Verbaasde blik: ‘Onvoorstelbaar toch, dat het muziekonderwijs is

wegbezuinigd in Nederland? Muziek is zó goed voor je algehele

Je hoeft het niet goed te kunnen – áls jemaar een instrument speelt



ontwikkeling. Muziek raakt je: het doet je verwonderen, verbazen,

emotioneren, herinneren, het verbindt je met anderen. Muziek grijpt in op

de diepste structuren in het brein. We leren het eerder dan taal: al in de

buik van onze moeder veranderen onze ademhaling en hartslag zodra we

daarbuiten muziek of gezang horen. Muziek is een psychofysiologisch

oermechanisme van de mens.’

Aardige musiciUit lichamelijk onderzoek is gebleken dat muziek onze hartslag verlaagt, de

bloeddruk laat dalen, de spieren ontspant, pijn kan verlichten, de productie

van stresshormonen afremt, ons makkelijker in slaap kan doen vallen, en

dat zelfs het immuunsysteem er beter door kan gaan functioneren. Wie veel

naar muziek luistert, loopt dus minder kans ziek te worden. Hoe werkt dat

precies in ons brein? Scherder glimlacht en pakt van zijn bureau een plastic

model van de hersenen. ‘Er is niet één plekje aan te wijzen waar muziek

wordt verwerkt,’ zegt hij terwijl hij met zijn hand over de gehele

buitenkant van het kunststof brein strijkt. Hij trekt de twee helften uit

elkaar, waardoor ook de belangrijke binnenste, dieper gelegen gebieden

zichtbaar worden. ‘Het hele brein doet mee, dat is nou juist het unieke van

muziek. Bij onze meeste andere gedragingen zijn veel minder gebieden

tegelijk zo actief.’

Muziek activeert simultaan verscheidene breingebieden die in een netwerk

van zenuwbanen met elkaar in verbinding staan, legt hij uit. ‘Bij het

luisteren naar muziek zijn al aardig wat breingebieden tegelijkertijd actief,

maar bij het spelen ervan nog meer, omdat dan ook de motorische en

visuele delen van het brein meedoen. Muziek maken is dus nog

verrijkender voor de hersenen dan muziek luisteren.’

De meeste breingebieden die actief zijn bij muziek, zowel bij het beluisteren

als maken, liggen ver uit elkaar. De zenuwbanen ertussen moeten grote

afstanden afleggen, en dat maakt deze breinsystemen tot de meest

complexe die we hebben. Scherder: ‘Het zijn juist onze complexe systemen

die de meeste stimulatie veroorzaken. Dat maakt muziek zo goed voor het

brein, want hoe meer stimulatie het ontvangt, hoe beter het in conditie

blijft.’

Muziek luisteren en spelen houdt onze breinnetwerken niet alleen actief,

het versterkt ze ook. De muzieknetwerken blijken intensief verbonden te

zijn met de taalgebieden, waardoor muziek ons taalgevoel kan stimuleren.

Ook is gebleken dat kinderen die pianoles krijgen, betere verbindingen



ontwikkelen tussen gebieden in de voor- en achterkant van hun brein, wat

een bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van hun empathische

vermogens.

Scherder: ‘En bij ouderen die muziek luisteren of spelen, wordt onder meer

de prefrontale cortex sterker. Daardoor is hij beter in staat een rem te

zetten op de amygdala, die de motor achter negatieve prikkels en

angstsignalen in het brein is. Veel muziek luisteren of spelen maakt je dus

tot een aardiger, stabieler, positiever mens.’ De eerlijkheid gebiedt hem

daaraan toe te voegen dat je ook zonder muziek natuurlijk heel positief en

aardig kunt zijn. ‘Ik ken veel mensen die ontzettend aardig zijn maar niks

met muziek hebben.’

Soort orgasmeHoe is het mogelijk dat muziek zo’n rechtstreeks effect heeft op onze

emoties? Dat komt doordat de hersengebieden die betrokken zijn bij het

verwerken van emoties, ook een rol spelen bij het verwerken van muziek.

Het diep in de hersenen gelegen beloningssysteem blaast een stevig partijtje

mee, en dan met name de stof dopamine, een oppeppende

neurotransmitter. Scherder beschrijft wat er dan gebeurt in de hersenstam,

een gebied onder in de hersenen dat belangrijke basisfuncties vervult zoals

ademhaling en bloedsomloop: ‘Zodra de hersenstam klanken opvangt die

we prettig vinden, spuit hij dopamine naar het beloningssysteem, waardoor

het op play gaat en we genieten van muziek. Van dat beloningssysteem is al

bekend dat het reageert bij seks en drugs, maar naar nu blijkt dus ook bij

rock-’n’-roll.’

Ons beloningssysteem reageert op de verwachtingen die we tijdens muziek

hebben, legt Scherder uit. ‘Als het bijvoorbeeld een song herkent waar je in

het verleden een goed gevoel van kreeg, zet het meteen de poorten open

voor opnieuw dat zalige gevoel. Maar ook houdt het in de gaten: wanneer

komt dat heerlijke refrein nou? Zodra Pharrell Williams dus na zijn

aanloopje eindelijk ‘Because I’m happy’ begint te zingen, gaat je

beloningssysteem helemaal los.’ Hij gniffelt: ‘Het is eigenlijk een soort

orgasme. Zo’n kick krijg je ook bij een onverwachte wending in de muziek:

dat vinden onze hersenen ook erg lekker.’

En dan is er nog de verbinding tussen het beloningssysteem en het

bewegingscentrum. Bij muziek maken, maar ook bij alleen luisteren wordt

dat bewegingscentrum – onze motoriek – geprikkeld. ‘Het verklaart

waarom we zo vaak de neiging krijgen om op muziek mee te bewegen,’



zegt Scherder. ‘Niet voor niets hebben sommige talen geen aparte woorden

voor muziek en dans. Voor die culturen is het een en hetzelfde. Het brein

denkt er net zo over.’ Dansen is eigenlijk een gunstig bijeffect van muziek.

Het vereist complexe mentale coördinatie, en dat versterkt de zintuiglijke-

en bewegingsfuncties.

Heavy-metalstressDoet Bach hetzelfde met ons als Beyoncé? Zijn er soorten muziek die meer

effect hebben dan andere? Niet echt, zegt Scherder. ‘Maar wel is van één

muziekgenre bekend dat het schadelijk kan zijn: heavy metal. Onderzoek

heeft aangetoond dat de meerderheid van de luisteraars er stress en hoge

bloeddruk van krijgt.’ Al zijn er natuurlijk veel melodieën die grote

groepen mensen aanspreken, muziek is vooral iets heel persoonlijks,

benadrukt hij: ‘Ieders brein is uniek en maakt op zijn eigen manier chocola

van de klanken die binnenkomen. Dat heeft met allerlei zaken te maken:

bijvoorbeeld welke muziek je in je jeugd hoorde, welke herinneringen je bij

bepaalde muziek hebt, of er innerlijke beelden in je opkomen: een mooi

landschap, vogels, zee, wind, de galop van een paard... die dingen roepen

op hun beurt emoties op.’ Dat betekent dus ook dat al die gunstige effecten

van muziek pas optreden als we muziek luisteren waar we van houden?

‘Ja,’ zegt Scherder, ‘dat is wel een voorwaarde.’

Hoe krachtig het effect van iemands favoriete muziek kan zijn, is soms te

zien bij patiënten met dementie. Mensen die zich niets meer lijken te

herinneren, amper nog reageren en niet meer praten, veren ineens op

wanneer ze een liedje uit hun jeugd horen. Hun ogen gaan stralen, ze

zingen en tikken met hand of voet foutloos mee, en kunnen zelfs weer even

antwoord geven op vragen. ‘Ontroerend als je dat ziet gebeuren bij een

patiënt,’ weet Scherder uit ervaring. ‘Dat verschijnsel heeft alles te maken

met het langetermijngeheugen voor muziek: bij de ziekte van Alzheimer

blijft dat het langst gespaard. Voor mij laat dat zien hoe diep muziek

verankerd ligt in de hersenen.’

Iets soortgelijks gebeurt bij mensen die een beroerte hebben gehad en niet

meer kunnen praten: met behulp van muziek of zingen lukt het hun vaak

Muziek brengt mensen samen, en dathelpt ons overleven



weer een beetje te leren spreken. Muziek heeft bij deze patiënten ook een

positieve invloed op hun denkvermogen, slaap-waakritme en stemming,

zegt Scherder. ‘Die laatste effecten van muziek luisteren zijn inmiddels ook

vastgesteld bij depressie en angststoornissen.’ Hij legt uit wat muziek kan

betekenen voor parkinsonpatiënten, die kampen met een stilgevallen

dopamineproductie. Dopamine helpt bij de signaaloverdracht tussen

zenuwcellen; stokt die, dan wordt de aansturing van de spieren en dus het

bewegingsapparaat aangetast. Bij mensen met parkinson kan het ritme van

muziek de dopamineproductie enigszins op gang brengen, waardoor ze in

bepaalde situaties weer kunnen lopen. ‘Toegegeven, het zijn geen

wereldschokkende resultaten, en de studies zijn vaak met weinig

proefpersonen gedaan; daardoor moeten we voorzichtig blijven met het

interpreteren van de resultaten. Muziek is zeker geen haarlemmerolie,

maar het kan de gevolgen van dit soort nare aandoeningen wel enigszins

verlichten.’

SaamhorigheidsgevoelMuziek heeft dus diepe invloed op ons, maar waarom eigenlijk?

Wetenschappers voeren daar verhitte discussies over. Volgens sommigen is

het een soort franje die niet essentieel is voor onze overleving. Anderen

vermoeden dat onze taalloze voorlopers, de neanderthalers, al een

elementaire vorm van muziek beoefenden, omdat die juist wel

overlevingswaarde had: zou dat wellicht verklaren waarom onze

primitiefste, diepst gelegen hersengebieden er zo actief van worden?

Scherder denkt van wel. ‘De meest basale vormen van muziek zijn

natuurlijk de grommende klanken van een beer: daar moeten we

onmiddellijk op aanslaan, anders overleven we niet.’ Logisch dus, zegt hij,

dat de verwerking van klanken gebeurt in ons reptielenbrein oftewel

hersenstam, het oudste deel van ons brein.

Maar Scherder heeft nog een andere theorie. ‘Muziek helpt ons ook te

overleven omdat het groepsvorming stimuleert, en als groep sta je nu

eenmaal sterker. Zelfs een verzameling vreemden ervaart het snelst

saamhorigheid wanneer ze samen muziek maken. Melodie en ritme

dwingen mensen gewoon om op elkaar af te stemmen. Dat vind ik

misschien wel het allermooiste aan muziek: dat het niet alleen goed is voor

jezelf, maar je ook echt met anderen verbindt. Uiteindelijk is het groter dan

jezelf.’



SNEL IN DE STEMMINGMuziek beluisteren is een ideale manier om in een gewenste stemming te

komen: met carnaval draaien we hoempamuziek, op een begrafenis Mag ik

dan bij jou. ‘Muziek kan ons helpen een gevoel te beleven,’ zegt

neuropsycholoog Erik Scherder. ‘Van vrolijke muziek word je vrolijk – je

gaat er zelfs eerder vrolijke gezichten door opmerken. Verdrietige muziek

kan helpen je verdriet te verwerken, als katharsis: niemand vindt het leuk

om op de begrafenis van een geliefde heftig te huilen bij Time to say

goodbye, maar het lucht wel op.’

En, zegt Scherder, wat hij ongelooflijk interessant vindt: zelfs als ze niet

verdrietig zijn, luisteren veel mensen tóch graag naar verdrietige muziek.

‘Onderzoek toont aan dat we het fijn vinden af en toe lekker even mee te

voelen met het verdriet dat we in de muziek horen. Niet omdat we graag

verdrietig zijn, maar omdat het op meerdere manieren “belonend” voelt:

bij verdrietige muziek verplaats je je in wat de componist voelde toen hij

het stuk maakte. Je realiseert je dan weer hoe fijn het is dat je in staat bent

intense emoties mee te voelen.’

Maar droevige muziek maakt ons niet alleen empathischer. Het stelt je ook

in staat fijne gevoelens als tederheid en verwondering te voelen. ‘En het kan

je nostalgisch maken: de treurige klanken doen je terugdenken aan vroeger

tijden toen je gelukkig was, of hele mooie dingen beleefde.’

186 anderen vinden dit een goed stuk.

Dit stuk las je voor € 0,79 via Blendle. Viel het tegen? Vraag je geld terug.

Blij met Blendle Premium?Voor € 9,99 per maand houd je ook na je gratis week toegang. Regel het nu alvast.

Toegang houden

"Singing in the brain" - Erik Scherder

Career

Transcript of "Singing in the brain" - Erik Scherder