SEYAHAT KİTAPLARI YAYINCILIĞIğının incelenmesi ve bu yayınların iletişimi görsel ve...

709

6. ULUSLARARASI MATBAA TEKNOLOJİLERİ SEMPOZYUMU6. INTERNATIONAL TECHINOLOGIE SYMPOSIUM FÜR DRUCK

6th INTERNATIONAL PRINTING TECHOLOGIES SYMPOSIUMİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ - CERRAHPAŞA / 01-03 KASIM / NOVEMBER 2018

SEYAHAT KİTAPLARI YAYINCILIĞI TRAVEL BOOKS PUBLISHING

Ayşegül SEZER1

ABSTRACTMankind sought cave paintings in France and Gutenberg’s way of communicating with pain-tings or printed material from the printing press to the day-to-day. The changes in important areas such as technology, printing and transportation that took place in different centuries in the world have shaped the communication effort of human beings in different dimensions.

The 19th century has been a century of great advances in transportation technology and the printing industry in many countries of the world. As a result of these great breakthroughs, human beings have recognized new cultures and encountered people from different cultures and used their desire to explore various kinds of travels in order to expand the knowledge circulation and fulfill the curiosity. At that time, publishing house owners, some of whom were themselves travelers in the UK, pioneered publishing travel books and city books by publishing travel books in the publishing world, in which people were given a kind of na-vigation duty during their travels. Travel books and city books have become tools that are effective in the shaping of people’s behaviors and quick decisions in travel. Travel books with a well-designed and organized typography and information hierarchy make it easier for users to understand the environment they are at at the same time.

The purpose of this study is; especially the travel publishing that became popular in the 19th century, and the interpretation of these publications in terms of visibility, readability and communication.

Key words: Travel, book, publishing, communication, readability.

ÖZETİnsanoğlu, Fransa da bulunan mağara resimlerinden ve Gutenberg’in baskı makinesinden günümüze kadar resimlerle veya basılı materyallerle iletişim kurmanın yollarını aramıştır. Dünya’da farklı yüzyıllarda meydana gelen teknoloji, basım ve ulaşım gibi önemli alanlarda-ki değişimler insanoğlunun iletişim çabasını da farklı boyutlarda şekillendirmiştir.

19.yüzyıl dünyanın pek çok ülkesinde ulaşım teknolojileri ve baskı endüstrisinde büyük atı-lımların yapıldığı bir yüzyıl olmuştur. Bu büyük atılımlar sonucunda insanoğlu yeni kültürler tanıyıp farklı kültürden insanlarla karşılaşıp, kendisinde var olan keşfetme arzusunu çeşitli seyahatler yaparak bilgi dağarcığını genişletmek ve merak olgusunu yerine getirmek için 1 Araştırma Görevlisi, Ordu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi , [email protected]

710



kullanmıştır. O dönem özellikle İngiltere’de kendileri de birer seyyah olan yayınevi sahipleri yayın dünyasında insanların seyahatleri sırasında kendilerine bir nevi navigasyon vazife-si gören seyahat kitapları yayınlayarak, seyahat kitapları ve şehir kitapları yayıncılığına ön ayak olmuşlardır. Seyahat kitapları ve şehir kitapları, seyahatlerde insanların davranışlarının kolay şekillenmesi ve hızlı karar vermelerinde etkili olan birer araç haline gelmiştir. İyi tasar-lanmış ve düzenlenmiş bir tipografi ve bilgi hiyerarşisine sahip seyahat kitapları kullanıcıla-rına güven sunarken aynı zamanda bulundukları ortamı da anlamalarını kolaylaştırmaktadır.

Bu çalışmanın amacı; özellikle 19.yüzyılda popüler hale gelen seyahat kitapları yayıncılı-ğının incelenmesi ve bu yayınların iletişimi görsel ve yazınsal olarak sağlaması açısından irdelenmesidir.

Anahtar Kelimeler: seyahat, kitap, yayıncılık, okunurluk, iletişim.

GİRİŞ19.yüzyılda ulaşım ve baskı teknolojilerinde meydana gelen değişimler, dünyada seyahat ol-gusunun değişimine de ön ayak olmuştur. Seyahat, 19.yüzyıla kadar elçi, tüccar ve macera-perestlerin dışında çok az kişi tarafından gerçekleştirilebilen ve imkanların zorluğu nedeniyle meşakkatli bir durum iken, 19.yüzyılda ulaşım ve baskı teknolojileri açısından pek çok köklü değişimin yaşanması ile özellikle Avrupa’dan Doğu’ya olan merakın seyahat vasıtası ile giderilmesini ve planlı seyahatlerin başlamasını sağlamıştır. Avrupa’ dan Doğu’ ya se-yahat demiryolu ile 19.yy ‘ın sonlarında ünlü Orient Şark Ekspres’ in İstanbul seferleri ile başlamış ve aynı zamanda büyük otellerin açılması ile Doğu ‘ya giden turist sayısının art-masını sağlamıştır. Gizemli Doğu ifadesi kullanılarak öncelikle İstanbul’u ve Anadolu’nun farklı bölgelerini tanıtan rehber kitaplar, Avrupa insanı için Doğu’ya bir davet niteliğindedir. Rehber kitaplar, tanıtım afişlerinin yardımı ve seyahat acentelerinin hazırladığı organizasyon programları ile Doğu’ya ulaşmak ve İstanbul gibi önemli şehirlere seyahat etmek mümkün hale gelmiştir. Bu rehber kitaplar ve beraberinde tasarlanan broşürler, seyyahları çeşitli konularda uyarırken, onlara pratik bilgilerde sağlamaktadır. 19.yy’da Doğu’ya seyahat eden yolculara bilgi ve tanıtım maksatlı oluşturulan bu rehber kitaplar, aynı zamanda kullanıcıları o coğrafyaya davet ederek tanıtım amacı vazifesini yerine getirmekte ve toplumun kültürel, sosyolojik, etnik ve ideolojik değerlerinin algılanmasına da aracı olmaktadır. Bir yolcunun ihtiyacı olan tüm bilgileri ihtiva eden bu kitaplar, Doğu’da farklı coğrafyaları keşfe çıkan Avrupa insanı için oldukça kıymetlidir. “Düzenli olarak güncellenen bu klavuzlar o dönem-deki yolculuk koşullarıyla ilgili bilgi hazineleridir ”(Pinguet, 2015). Farklı coğrafyalarda bir nevi kurtarıcı rol üstlenen bu kitaplar, öncelik olarak pratik detaylar verip faydalı olmayı amaçlamaktadır.

711



Resim 1: Handbook for Travellers serisi, John Murray,1843

19.yüzyılın ilk yarısında Avrupa’da basılmaya başlanan rehber kitaplar, seyahat edecek olan yolculara gidecekleri coğrafyanın ulaşım koşulları, konaklama imkanları, iklimi, ziyaret rotaları, yemekleri gibi konularda bilgi verirken bununla birlikte kültürü, yaşam biçimi ve o coğrafyada dikkat edilmesi gereken noktalar hakkında da bilgilendirmeler yapmaktadır. Dönemin yayıncılık hayatına da hareketli bir ivme kazandıran bu kitaplar, içerisinde bulu-nan bilgilerin, o dönemde güncelliği üzerinde titizlikle durularak güncelliğini de korumuştur. Acar’a göre;

“Nerelerin gezilmesi gerektiği, hangi konuların görülmeğe değer olduğu konusundaki ter-cih ve öncelikleri seyahatnamelerden devralmış olsalar da gezi rehberleri seyahatnamelerden çok farklı kaynaklardı. Tanıtılan yerlere hiç seyahat etmemiş kimselere hayali bir gezi sun-mak amacıyla değil, söz konusu coğrafyada bulunan ya da seyahat planlayan gezginlere yol göstermek ve kolaylık sağlamak amacıyla yazılmışlardı. Seyahatname, gezgin bir yazarın deneyimlerine dayanmaktaydı rehber kitap ise yayımcı tarafından farklı kaynaklardan topla-nan derlenmiş bilgileri içermekteydi.”( Acar, 2017)

Resim 2: Murrays Handbook Turkey in Asia and Constantinople

712



19.Yüzyılda Seyahat Kitapları Yayıncılığı

19. yüzyılda İngiltere de ulaşım teknolojilerinde ve baskı endüstrisinde meydana gelen yeni-likler sonucunda insanlar, ekonomik imkanları ve bireysel merakları çerçevesinde yeni yerler keşfetmek ve farklı kültürden insanlarla bir araya gelmek istemişlerdir. 1851 yılında düzen-lenen The Great Exhibition ın etkisiyle de Londra, pek çok farklı ülkeden gelen insanlar tarafından ziyaret edilmiştir. Londra Hyde Park ta Mayıs ayından Ekim ayına kadar ziyarete açık olan sergi yaklaşık 6 milyon turist tarafından ziyaret edilmiş ve Kraliçe Viktorya, bu dönemde pek çok farklı dilde Londra şehir rehberleri hazırlatmış, gidilecek yerler, rotalar, konaklama yerleri ve ulaşım araçlarının saatleri gibi pratik bilgiler içeren bu kitaplarla ülke-sine gelen ziyaretçilere kolaylık sağlamıştır. Kraliçe Viktorya döneminde şehirler için basılan bu rehber kitaplar, gündelik hayatı kolaylaştıran bir tasarım nesnesi haline gelmiştir.

19.yüzyılın ortalarında seyahat, toplumun belli bir zümresinin tercihi olmaktan çıkıp, orta ve alt sınıflarının da tercih ettiği bir olguya dönüşmüştür. 19.yüzyılda ilk örneklerine rastlanan rehber kitaplar belli başlı yayınevleri tarafından, yayınevi ismi ile yayınlanarak tek bir şahıs-tan çok, seyahat eden birden fazla kişi tarafından hazırlanmıştır. Bununla birlikte bu kitaplar, içerik anlatım, dil ve oluşturulma amacı açısından seyahatnamelerden ayrılmaktadır. Seya-hatnameler, genellikle tek yazarlı ve yazarın gezip gördüğü coğrafyaları ve edindiği izlenim-leri hikayeleştirerek anlattığı kitaplar iken, seyahat kitapları ya da rehber kitaplar, bir veya birden fazla yazar tarafından oluşturulan yolculuğa çıkacak insanlara kılavuz görevi görmesi için, gidilecek coğrafyaya dair ipuçları içeren kitaplardır. Yolcunun seyahatini planlama, yol-culuk esnasında yönlendirici olma, konaklama, ulaşım ve yaşam koşulları hakkında bilgi verme gibi misyonlara da sahiptir ve bünyesinde barındırdığı şehir haritaları ile zamanının navigasyonu olma özelliği taşımaktadır.

Dünya da ulaştırma, seyahat gibi alanlardaki kolaylıklar ve yenilikler, farklı coğrafyaların tanıtımı ve bilgilendirmesi için ortaya çıkan rehber kitapların yayın ihtiyacı ile yayıncılık dünyasının da hareket kazanmasını sağlamıştır. Başlangıç olarak Avrupa sınırlarını seyahat etmek isteyen gezginler için hazırlanan bu kitaplar sonrasında Asya ülkeleri, Afrika, Yu-nanistan, Mısır, Osmanlı ve Hindistan gibi dünyanın pek çok farklı ülkesi ile ilgili rehber kitapların basılması ile yaygınlaşmıştır. 19.yüzyıl yayın dünyasında Baedeker, Joanne ve Murray olmak üzere Avrupa’da, rehber kitap serisi çıkaran üç temel yayınevi bulunmaktadır. Eldem’e göre;

“Bu temel rehber kitapların her biri farklı bir kültür ve dilin ürünüdür. Karl Baedeker, Alman-ya’da yayınlamış olduğu kitaplarını zamanla seri rehber kitaplara dönüştürmüştür. İngiltere de ise John Murray 1836 yılında “Handbook for Travellers” adı altında kitap serileri oluştur-muştur. Adolphe Joanne ise Fransa’da bu alanda yayınlar yaparak “Guides Joanne” serisini oluşturmuştur.”(Eldem, 2007)

713



Resim 3:Baedekers serisi

John Murray yayınevi, Edinburg’lu deniz subayı John Murray tarafından 1768 yılında kurul-muş ve üç kuşak sonra da Londra da yayıncılık sektöründe varlığını devam ettirerek seyahat severler için el kitapları yayınlamış ve aynı zamanda Lord Byron ve Charles Darwin gibi ünlü pek çok yazarın kitaplarına da ev sahipliği yapmıştır. 19. yüzyılın başlarında, başlamış olduğu seyahat rehber kitap yayıncılığına 1845, 1854, 1878 ve 1900 yıllarında da İstanbul ‘u ayrıntılı bir şekilde ela alarak devam etmiştir.1836 yılında yayınlamış olduğu Handbook for Travellers kolleksiyonu ile Hollada’dan başlayarak Avrupa’nın büyük bir kısmını turistlere tanıtmıştır. Eldem’e göre;

“Murray’in El Kitabının en maceracı ruha sahip olduğu kesindi; Baedeker ile Joanne’ın ken-di ülkelerinin yakın çevresi ile sınırlı olduğu bir dönemde Murray’in rehberleri Anadolu’yu, İtalya’nın kuzeyden güneye tamamını, İspanya’yı, Mısır’ı Yunanistan’ı, Portekiz’i hatta Hin-distan’ı bile ele almıştı.” (Eldem, 2017)

1915 yılına kadar Handbook for Travellers başlığı altında devam ettiği rehber kitaplara son-rasında Black Guide başlığı ile devam etmiştir.

Resim 4: Seri kitaplarda Constantinople haritası

714



19.yüzyıl yayın hayatına rehber kitaplar açısından katkı sağlayan diğer isim ise Karl Bae-deker’dir. Dönemin Prusya Krallığı içerisinde bulunan Essen şehrinde dünyaya gelen Bae-deker, ilk yayıncılık şirketini 1827 yılında kurmuştur.1828 yılında yayınlanan “Meinz’den Küln’e Ren Nehri seyahati isimli kitabın yayıncısını bünyesine katarak Baedeker seyahat rehberlerinin temelini oluşturmuştur. Baedeker’in yayınlamış olduğu seyahat rehber kitapla-rı, bu tarzda oluşturulan kitaplara bir standart getirmesi açısından önemlidir. Karl Baedeker, bu alandaki diğer yayıncıların aksine sistemli metinler hazırlamış, resimlere ve haritalara faz-laca yer vermiştir. ”Ancak asıl önemli olan, dizinin ilk başlarda sadece Alman okurlarından daha geniş bir okur kitlesini çekmek için İngilizce ve Fransızca versiyonları yayımlanmaya başlanmış ve kitap dizisi yavaş yavaş uluslararası bir nitelik kazanmıştı.” (Eldem,2017). Karl Baedeker, 1861 yılında Kuzey İtalya ile başladığı rehber kitapların yayınına, Balkanlar, Yu-nanistan, İstanbul, İran, Mısır, Cezayir, Hindistan ve Japonya gibi dünyanın pek çok farklı ülkesi ile devam etmiştir.

Resim 5: Handbook for Travellers Constantinople, Brusa and The Troad,John Murray,1900

İstanbul Konulu Rehber Kitaplar

19.yüzyılda Avrupa şehirlerinden başlayan rehber kitap dizileri zamanla diğer coğrafyaları da içine alarak yaygın hale gelmiştir. Anadolu toprakları ve İstanbul, yüzyıllardır elçiler, gezginler, tüccarlar, sanatçılar tarafından ziyaret edilmiş ve sahip olduğu kültürel değerler, özellikle Avrupalı turistler tarafından merak konusu olmuştur. Hızlı ve güvenilir ulaşım araç-larının yaygınlaşmasıyla Avrupa’nın farklı bölgelerinden İstanbul’a gelen ziyaretçi sayısı da artmış ve bunun yanı sıra seyahat etmeyi kolaylaştıracak oteller, seyahat rehberleri, tur

715



şirketleri, rota planları gibi birtakım araçların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bunun-la birlikte bu rehber kitaplar gezilecek yerlerin yanı sıra para birimleri, konaklamaya dair ipuçları, iklim, sağlıkla ilgili bir takım önlemler, ulaşımla ilgili rotalar ve ulaşım araçlarının saatleri ve güzergahları hakkında tablolar gibi pratik bilgiler sunmaktaydı. Bunun sonu-cunda İstanbul’u ziyaret edecek turistler için hazırlanmış olan ve sistematik olarak bilgi sunan rehber yayınların ilki olan, 1840 yılında A Handbook for Travellers in the Ionian Islands, Greece, Turkey, Asia Minor and Constantinople (İyon Denizi Adaları, Yunanistan, Türkiye, Küçük Asya ve İstanbuldaki Seyyahlar için Bir El Kitabı) adlı kitabın John Murray yayınevi tarafından yayınlanması ile başlamıştır. Edinburglu deniz subayı John Murray ta-rafından 1768 yılında kurulan bu yayınevi üç kuşak sonra da yayıncılık sektöründe varlığını devam ettirmiştir. John Murray, sonraki yıllarda devam eden A Handbook for Travellers in Turkey(1854) , 1871 yılında Handbook for Travellers in Constantinople(1871), Handbook to the Mediterranean(1881) ve Handbook for Travellers in Asia Minor, Transcaucasia, Persia (1895) rehber kitap serilerinde İstanbul’u detaylı bir şekilde ele almıştır.

John Murray’in yanısıra o dönemde var olan pek çok Avrupa merkezli yayınevi de seri kitaplarına Türkiye ve İstanbul’u da dahil etmiştir.

• Black Guides , A Guide to Constantinople (1839)• Bradshaw’s Handbook to the Turkish Empire (1870)• Baedeker’ in 1905 yılında Almanca olarak yayınladığı ve İstanbul’a oldukça geniş yer

verdiği Konstantinopel und das Westliche Kleinasien:Handbook für Reisende (İstanbul ve Küçük Asya’nın Batısı Seyyahlar İçin El Kitabı)

Resim 6: Seri kitaplarda mimari detaylar

SONUÇ19.yüzyıl ulaşım ve baskı gibi dünya tarihi açısından önemli olan pek çok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Bu yenilikler sonucunda ihtiyaç olarak ortaya çıkan araçlar,

716



insanların hayatını kolaylaştırma adına büyük rol oynamıştır. Bir ihtiyaca cevaben oluşturulan seyahat rehber kitapları pratik ve sistematik olması açısından döneminin navigasyonu vazifesi görmüştür. Seyahat eden kişi için başucu kitabı olma amacıyla oluşturulurken, aynı zamanda bahsedilen şehrin kültürü, kimliği, ulaşımı, konaklama imkanları, yeme içme alışkanlıkları ve değerleri hakkında da bilgi vermektedir. Bunun yanısıra gezginler tarafından yanlarında taşınan bu kitaplar, gerek ülkemizin gerekse de dünyada pek çok farlı ülkenin yazılı ve kültürel mirasından izler taşıyarak turizmin tarihsel olarak değişimi ve ilerlemesi hakkında da bilgi vermektedir.

19.yüzyılda Avrupa dışına çıkmak isteyen gezginler için bir davet niteliği taşıyan, seri şeklinde hazırlanan seyahat rehber kitapları, dönemin yayın kültürünün ve görsel kül-türünün anlaşılması için de önemlidir.

Günümüzde bu kitaplar yerini çeşitli seyahat bloglarına, sayfalarına ve çeşitli aplikas-yonlara bırakmıştır. İnsanoğlunun her durumda bilgi edinme ihtiyacı döneminin özel-liklerine ve imkanlarına göre şekil değiştirmiştir.

KAYNAKÇA

Eldem E. (2007). Doğuyu Tüketmek, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.

Ekrem I,Pinguet C. (2007).Doğu’nun Merkezine Seyahat 1850 -1950 Pierre de Gigord Ko-leksiyonu’ndan İstanbul’da Gezginlerin 100 yılı, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.

Dobraszczyk ,P. (2012) City Reading:The Design and Use of Nineteenth Century London Guidebooks,Oxford Journal,In p.8 2012.

Acar S. (2017). Konstantinopolis Nasıl Görülür? Ondokuzuncu Yüzyıl Seyahatnamelerinde ve Rehber Kitaplarında İstanbul, İdealkent, Issue 22, Cilt Volume 8, Yıl Year 2017-2, 665-691.

İnal O. (2014). 19.Yüzyıl Seyahat Rehberlerinde İstanbul, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi

Yayınları, İstanbul.

SEYAHAT KİTAPLARI YAYINCILIĞIğının incelenmesi ve bu yayınların iletişimi görsel ve...

Documents

Transcript of SEYAHAT KİTAPLARI YAYINCILIĞIğının incelenmesi ve bu yayınların iletişimi görsel ve...