Serhatiya Doktor Seîd

8/14/2019 Serhatiya Doktor Sed

1/44

Serhatiya jiyana Doktor Sed

Bingeh v serhatiy ev pirtk e:

The Life Story of Dr. Saeed of Iran

By J.M. Rasooli and C.D. Allen

William Carey Library

1605 E. Elizabeth St.

Pasadena, CA, 91104

Bi destra weanxana William Carey Library hatiye wergerandin kinkirin.

Mizgn 2008


2/44

Serhatiya jiyana Doktor Sed

(1863-1942)

Ez dixwazim ji we re bi kurtvebir li ser serhatiya jiyana Doktor Sed bipeyivim. Doktor Sed Kurdb ji esl xwe ji Kurdistana ran b. Ew di sala 1863'an de li bajar Sin (Senendec) hat dinyay.

Nav bav w Mela Resl b; ew melay diyaneta slam b.

ax ku Sed ji Mela Resl re b, w ji bo byna kur xwe deholvan zirnebj ann tam li gor

adeta Kurdan govend girtin ah kirin. Pit ku mvann wan n, Mela Resl vegeriya hewa

xwe. Hew bi kevirn mezin pehn hatib reqifandin dwar w bilind ji ax b. Mela Resl bi

derenceyan ve hilkiiya mala xwe. Jina w li ser doeka xwe ya ji pradiza kur w y nby j

li ber ser w di derg de radiza.end rojan pit byna kurik, wan melayek an mala xwe, da ku navek li kurik bike. Mela, kurik

da ber sing xwe ji Quran hin tit j di guhn w de xwendin, pareyek bik ji xurm ji dev xwe

xist dev kurik weha got: Ez nav te dikim Mihemed Sed esl. Ev adet dikirin, digotin:

ax pxember me Mihemed nav da neviy xwe Hesen, w wusa kir. d nav kurik b Sed.1

Mela Resl ji malbateke wusa bi nav deng dihat ku end zilamn dn slam yn ku hatibn

naskirin j derketibn. Mela Resl bi xwe j ji malbata xwe, melay heftan b hem taybetiyn

malbata xwe diparastin. ax ku di xortaniya xwe de ma sw, ap w ew bir ba xwe, ku li ba w

bixebite. Ap w li rojhilata Enedol rdinit, l Resl qma xwe bi jiyana gund nean ji ber ku ew t

biriy zanebn b, ew ji ba ap xwe derket ber xwe da bajar Sin.

Li Sin gelek zaneyn dn slam hebn her iqas melat ne payeyeke girng be j, di dawiya

berxwedana xwe de ew giht derenca melatiy. Giregirn bajr destr dan w ku ji bo nexwean dua

binivse bixwne. Nivsareke kevin li ser hin giyayn ji bo saxbn li ser titn din bi Mela Resl re

heb carna ew giya bi kr titek dihatin.

Kardestiyeke din a w j ew b ku here nav goran hn wan n ku n mirine bike, da ku bersvn

rast li ser dn slam bidin milyaketan.

Mela Resl ji xelkn xwe keikeke hja ji xwe re an; nav w Mahenesa b. Jina w jhat

krhat b ji bo ku jina mel b, bedar wan civnn ku ji bo dn di nav jinan de dihatin kirin,

dib. Gelek hevaln w j dihatin ba w, ku bi w re bipeyivin j hn bibin.

1Bi ziman Ereb mana Sad bextewar e, yan xwezikdar.

2


3/44

Mela Resl jina xwe qenc li hev dikirin het zarok ji wan re bn, l yek li pey y din hem

mirin. ax ku Sed hat din, bi ten biray w Keko y ku het sal b, dijiya.

Mela Resl z fm kir ku Sed zarokek aqilmend jhat ye hem qeweta xwe ji bo hnkirina w

feda kir. H ku Sed neby pnc sal, w dikarib gelek ayetn Quran ji ber xwe bixwne. Her var ji

ber ku raze li ba bav xwe di ser okan, dest xwe datan ser okn xwe e baweriyn bingehnn slam end caran li ser hev digotin.

Jhatiniya Sed wusa kif b ku wan bawer dikir eger ew nivitiyeke taybet bi xwe ve neke, xelk

w avek l bixin. Ji bo v yek bav w ji x Osman re nivs, da ku ji bo v yek duayek amade

bike. x Osman bi xwe mird (rber) terqetek b. W dua nivs ew bi hundir efqa kurik ve

hat dirtin.

Ji beriya ku Sed bibe e sal dest p kir w xwendegeha ku bav w vekirib, da ku Ereb

Fars hn zarokan bike. Di xwendegeha ku Sed l hn dib de, zivistan bst-s zarok dixistinodeyeke mezin ku pencera w ya cam j neb. Zarokan lingn xwe dixistin nav hev bi agir

menqala komir xwe germ dikirin. He zarok ku scek bikira, bin lingn w didan ber daran.

Rojek biray Sed mezin Keko ji avnebar scek ku Sed nekirib, xist sty w. Sed pxas

bazda, ser berf, da ku ji ceza xilas bibe. L Keko ew girt alkariya bav xwe kir ku tekn Sed

girdin, hing Mela Resl bin lingn Sed yn ku ji sermay teviz bn, dan ber daran.

Sed di hnbna xwe de z pve . Rojek yek xerb hat Sin. ax ku Sed ew dt, ji diya xwe

re got: ima ev Ewrpay efqa ku hawirdora w pehn e datne ser ser xwe? imk hing efqnFarsan b doranek, yan b lvik bn. Diya w j re got: Ew yek b dn e, ew naxwaze ezmn

bibne. Bi v bersv ew nefreta ku li hember wan n ku ne Misilman bn, di hi br Sed bizav

de dihat andin.

Di Sin de li dor st maln Kildaniyan hebn hem j Cih hebn. Li hember wan di dil Sed de

zikre dihat andin. Ji bo ku Sed h zarok b, carna di maln Meshiyan, kar marn bik

dikirin. Carna ax di ber refikek re derbas dib, enka dest xwe li end sniyan dida, ew

dikandin pitre digot: Ji bhemd b, li min bibihrin!

Feneke din a Sed heb: ax li ser mahfrn wan Filehan rdinit, di bin enteriy xwe y fireh de

bi nikil krika xwe qul li mahfrn wan vedikir. Bi van xerabiyan dndar dihat idandin ew li

hember yn b dn dihatin kirin, da ku dndar di av Xwed de qenc bn dtin.

Ji beriya ku bigihje emr ku pwistiyn dn pk bne, Sed berpirsiyar hilan ku adetn dn slam

bne cih. Dest p kir di mizgeft de bedar duayn komel dib. W ewqas ji dil mil dua dikir ku

carna gaz w bikirana j, nedibihst. Ji ber ku deng w gelek xwe b, w di mizgeft de bang j dida.

ax ew tgiht ku gelek mirov duayn bi ziman Ereb fm nakin, w dest p kir

3


4/44

ew wergerandin ziman Kurd. L melayek j re got: Guneh e ku tu peyvn proz wergern!

wusa kir ku w dev j berda.

d ber jiyana Sed diket tariy, imk xelay dest p kirib nav (qolray), di bajr de bi

hezaran mirov dikutin. Mela Resl herdu kurik birin cihek din, da ku di xelay de nexwe nebin, l

jina w bi zarokeke nby ve ma di mal de. Pit salek Mela Resl bi herdu kurn xwe ve vegeriyamal, l diya zaroka ji lerzetay (malaryay) ji mjandina zarok lewaz bb ew bi kulbna erm

ya giranmir; pit w re zaroka w j mir.

Pit s salan, Mela Resl j nexwe ket. Sed ji bo w digiriya, l bav w, ew gaz ba xwe kir j

re got: Eger tu ji riya ehrezayiy dernekev, ez bimirim j, tu namn b bav.

Di sala 1876'an de, ax Sed 13 sal b, bav w j mir. ax ku Mela Resl birin nav goran, bi

sedan mirov civiyabn, dixwestin ku bikevin bin darbesta w. Herdu birayn mam Mizgefta Mezin

di mizgeft de ji bo branna w civat kirin. Pit ku biray mam bik pesn Mela Resl da, w

bala xwe kiand ser Sed weha got: Her iqas Sed xort e j, jhatiniya w heye ku ew bibe

mamoste. Zanebna w ya Fars Ereb di ser ya min re ye wek ya biray min mam Mizgefta

Mezin t heye. Ji bo v yek ez ji we dixwazim ku hn li emr w nenrin hn destr bidin ku ew

di cih bav xwe de zarokn we hn bike.

Her kes ev yek er kir. Dotira roj qerebalixeke mezin di mizgeft de civiya eyn x, nana

melatiy, yan kefiya sp, li ser Sed pa. Bi w away ew zarok szdeh sal, il het saetan pit

mirina bav xwe b hem mela hem j mamoste. Ji bo yek ewqas xort, ev serfiraziyeke nedt b.

Sed ikir ji Xwed re dikir, ji ber ku ew di dn slam de yan di dn rast de afirandiye. Her rojaku dihat, w bi daxwazeke ku zde dib, bang dida. ax ku rojiya Remezan dihat, w xwe ji wan

wextn din h btir dida perizn.

Bi w away s sal derbas bn. Di riya zanebn de kevirek nema ku melay xort di bin de nenr.

Dsa j lkolna w ew tr nekir, l h btir ew cirnexwe dikir. Diviya ku w birbna ruh xwe tr

bike, l ji bo w yek diviya h btir xwe bida adetn ol h trtir bibya.

Di Sin de derwn terqeta Neqebend ji bo meclsan diciviyan. Neqebend belavby xurtbn. Sed bihstib ku hin ji van il rojan rojiy digirin, difikirin pitre titn ecb dibnin. Fikir got:

Belk ez v bkmahtiya ku tu kes nikare bigihjey, li w der bibnim. Ew , seriyek li w

terqet da hat qeblkirin. Mird wan dest xwe dirj mil rast y sing Sed kir got: Ew

daxwazn xerabiy yn beden ne. Dest xwe bi mil ep ve kir, got: Mana w deng ku dijene,

Allah e. Tu j her cara ku dil te bijene, bje: Allah, Allah, Allah t xwe bid Allah.

Sed s salan bi wan derwan re berdewam kir, l dil ruh w tr nebn.

4


5/44

* * *

Di sala 1879an de, ax Mela Sed 17 sal b, rojek ber var s mirovn xerb li heywanan

siwarby dihatin Sin. Yek ji wan mizgnvan, yan wazker ncl b; nav w Yhenna b. Herduyn

din Kitba Proz difirotin. Van mirovan li Urmiy xwendibn hatin v bajar dndar, da ku baweriya

xwe bidin naskirin. Ji ber ku ew demek b ku mizgnvan Yhenna li Sin kar xebata xwe pve

dibir, dixwest ku ziman Fars h tir hn bibe, imk ev ne ziman d y cih w b. ax ku ew li

mamosteyek geriya, Mela Sed ji wan re hat pniyarkirin.

Sed j qebl kir, l ji ber ku li gor fikra hin Misilmann dndar nabe ku ji Meshiyan re Selamn

eleykum b gotin, Sed fikir, got: Ez bjim Roj ba, w bes be.

Yek ji wan n ku kitb difirotin di cih de fm kir ku Sed ji bo i wusa got ji Sed re got: Kitba

me j heye, dibe ku tu ji me re silamet bixwaz.Ev bersva nenas melay xort a kir. Wan Meshiyan Quran dizan! Dotira roj Sed nizanib ku i

silav li wan bike. Fikir, ji xwe re got: Herfek b guhertin, w fm nekin, bi lez silav li her siyan

kir, got: Sehamn eleykum. Mana w yek ev e: Bila tr li we bikevin!

Rojek Sed di dem dua sib de z hat mala mizgnvan Yhenna. Wan j re got: Tu j were nav

me. Kitba Zebr dan dest w, da ku ax ew bi dor bixwnin, ew j bikare li pey wan here. Pitre

yek ji wan Meshiyan bi ziman Fars dua kir. Naveroka w duay gelek bandr li Sed kir. Wan hem

ji bo dostn xwe hem ji bo dijminn xwe qenc kerema Xwed dixwestin. Sed fikir, got: Mamirov hergav ji Xwed naxwazin ku dijminn wan helak bike?

Sed ji nzk ve guhdariya van her s zilamn bawermend dikir li jiyana wan dinr. Hin bi hin w

dt, ew scdariyn ku li Meshiyan tn kirin, ne rast in. Wan her siyan erab venexwar. Ew rast

dipeyivn di xebata xwe de durust bn. Ew qet li ser crann xwe xerab nefikirn gotin kirinn

wan hev digirtin.

Kfa Sed ji wan re hatib. Wek ku ew difikir, Mesh hem ne xerab bn. Nefsbik durustiya

mizgnvan Yhenna, mamostey xort dikiand xwe. Ji ber ku di nav wan de biyant nemab, Sed

dikarib her tit ku di dil w de b j bipirsiya. Mizgnvan Yhenna ncleke bi ziman Aramiya

hemdem da Sed end hevok ji ncl hn w kir. Sed di mal de kitb nan biray xwe Keko da

ew titn ku di nav w mizgnvan Yhenna de bn, ji sr bin j re gotin. L bel Keko enir,

got: K dizane ku ev kitb te naxe reweke zehmet? Keko j xwest ku bi yek zana re li ser qann

zanastiya slam xebata xwe h zdetir bike. L v yek Sed netirsand, w fm kir ku div v

lkoln b Keko bike.

5


6/44

ax Sed dima ten, ew li ser wan pxembertiyn ku li ser sa Mesh hatibn gotin difikir

disekin. Ji xwe re got: Ma ji bil Mihemed k dikar hjay van pxembertiyn nedt bya? L ew

zilam ku aya pxember di deriy 42an, ayeta 1-3an de li ser dibje, awa dikare pxember

slam be? aya pxember li wir weha dibje: Va ye xulam min ku ez j re bme pitevan,

bijartiy min ku bi dil min e. Ez Ruh xwe deynim ser w ew edalet ji miletan re dernemeydan. Ew gaz nake naqre deng xwe li kueyan nade bihstin. tika periqand nakne

fitla ku d dike natemirne. Bi dilsoz ew edalet derne meydan.

Sed fikir, ji xwe re got: Ola slam bi hza r hatib belavkirin ew bi van pxembertiyn

aya re li hev nagire.

Sed ziman Aram hn dib, da ku ncl bixwne bi Quran re r bi r bike. W ji biray xwe y

mezin Keko destr xwest, ku xebata xwe li ser ziman Aram berdewam bike, da ku baweriya

Meshiyan derew derxe. Keko dostn w bi zanastiya melay xort dizanibn bi v yek kfxwe

bn. d Sed destr stand ku xebata xwe berdewam bike w dikarib bi ekerey li ser ncl

lkoln bike. iqas dixwend j, by ku hr kr lkoln li ser bike, w tu tit qebl nekir. Di eyn

dem de av w li jiyana mizgnvan Yhenna j b, da ku bibne ma titek bervajiy hnkirina xwe

dike, an na.

d pitre Sed weha nivsiye: Her roja ku dihat, min xwe h btir nzk mizgnvan Yhenna

didt. Hezkirina w, rastbniya w, jiyana w ya paqij, nefsbikiya w durustiya w ji kr ve bandr

li min kir. Min bi her kes ku dihat ba w re guhdariya galegaln w kir. Min her gotina w bi aqilxwe kiand. d min dt ku rovekirinn w iqas rast bersvn w iqas bi hz bn. Ya her girng

ev b ku jiyana w kif dikir ku gotinn w tam rast bn.

Yhenna bi van galegaln weha fikrn Mela Sed yn xelet vedileqandin di dawiya du s mehan

de, melay xort ket ik. Titn ku Yhenna digotin, ji hi w dernediketin; gotinn w di kuey de,

di bazar de, heta ax ku w nimj dikir j, di hi w de diman her gav dil w bi wan titan tije

b.

Rojek ax ew di ku dua var bike, ew di kueyeke teng bdeng re derbas dib; ji nik ve

b hemd w, ev fikra ha hat hi w: Her iqas tu wusa nafikir j, belk Mihemed ne pxemberek

rastn e?

Ji bo klkek bi v ika tirsehz req sekin. Pitre bi kulman li ser xwe xist ji xwe re got: Ps

gunehkar! Ax ima ev fikrn xerab tn hi min? Di cih de w brawestin got: Bi ten slam riya

rast e, l dsa j dudilt di kemn de disekin. Ew li ser jiyana mizgnvan fikir got: Yek bbawer

awa dikare evqas durust be? ax ku ew h weha difikir, sret ezperestiya w y rastn kif b.

Olperestiya w bi awayek rt taz di av w de b wek xeyaleteke ps, bmirz

6


7/44

ceynikbir. Ew leriz ev peyvn Mihemed hatin bra w: Hn ew xelkn bi xrbr in yn ku ji bo

mirovan derketine meydan. L ax ku w jiyana xwe bi ya mizgnvan Yhenna re r bi r kir, tit

ku derket ne bi dil w b v yek dilrehtiya w h zdetir kir. Gava ew d giht mizgeft, w bi lez

bez avdest stand, da ku ji w pstiya ku li ser w ye xilas bibe. Dsa j ew bi dilek bargiran vegeriya

mal.W ev qet dil w ne xwarin. Ew z ku raze, l xewa w nehat. Ew naliya, dil w bihr,

ew di nav cih xwe de zivir, sekin dsa dilbihrt b. Pitre rab biryar da ku v pirsgirk ji bin

ve areser bike. W agir p xist, rahitin du peln komir dann ser herdu tekn xwe. W izna

got ku diewit dibihst, l her iqas eke ku nay ragirtin dikiand j, dsa avn xwe neneqandin,

sekin heta ku du birnn kr vebn.

Saxbna birnan demeke dirj kiand cih du birnan ma. Ev di w dem de adeteke Kurdan b:

Yek Kurd sond bixwara, ji bo branna sonda xwe diviya birneke ku cih w bimne li bedena xwe

vekira. Birnek ji wan ji bo branna w sonda ku Sed gotib: Ez careke din bi Meshiyan re li ser

dn napeyivim b. Ya din ji bo v yek b ku kirinn w yn xerab bne bra w, ku ji wan drkeve.

Hing w ji mizgnvan Yhenna re xeber and got: iqas t, kar min zde dibe; ez nikarim

pit dersn xwendegeh ders bidim we j. Bi ser de, min dev ji hnbna ziman Aram j berdaye.

L pitre w li ser w dem nivs, got: Min ferq kir ku ew birnn ku li ser bedena min vebbn

sax bn, l ew birnn ku v zilam Xwed mizgnvan Yhenna li hi min vekirine, sax nebn. Agir

ku di dil min de b, wek pt pketib. Min bi xemgn dt ku min nikarib ku ez jiyana xwe karn

xwe serrast bikim; hem xreta min p b. Min iqas zdetir li ber xwe dida, karn min h btir berbi xerabiy ve din.

evek ax ku Sed ji dua mizgeft vedigeriya, ew di riya xwe de ket cihek teng sergirt. Li w

der ew bi ser xwe di nav toz de dever ser okan ew kedera dijwar ya ku di dil xwe de hebs

kirib, bi hstirn tehl rijand. Ji krahiya ruh xwe y tevlihevby, w bi girn dua kir got: Ya

Rber wan n ku riya xwe winda kirine, riya rast a ku li gor daxwaza te ye, nan min bide. Perd ji

ser avn min rake dil min rihet bike. Min rizgar bike! Ez lavan ji te dikim, min ji kortala mirin

xilas bike qeweta xwe bide min, da ku ez bi awayek hjay te, ji te re xizmet bikim.

ax ku w ev peyvn ha gotin, p hesiya ku barek giran ji ser w rab. Rab ser xwe biryar da

ku hr kr lkoln hem li ser ncl hem li ser Quran bike h btir jiyana pxember xwe hn

bibe.

Niha ew ji n ve amade b ku bi mizgnvan Yhenna re bixwne. Bi xreteke mezin, w ar, pnc

mehan li ber xwe da, ku v xebata ji dil pk bne. Ew hem di ncl de hem j di Quran de rast

7


8/44

gelek titn zehmet hat. L bi alkariya rovekirinn Yhenna ew tkilheviyn li ser hnkirinn

ncl yn ku di ser w de bn, wek ku dixwest j re vebn. W dt ku pxembertiyn Tewrat awa

hatin cih, dil w rihet dib w bi sa Mesh y ku b guneh e hv dt. W fm kir ku bi afbna

gunehan at dikeve dil mirov, l w qenc dizanib j ku ew at h di dil w de neb.

Bi xwendina tefsrn Quran yn her qenc, w lkoln li ser w kitb j kir. L bel h areseriyagelek titn zehmet nedtib. Ji aliy titn ruhan ve, w ncl di ser Quran re didt.

Pitre Sed weha nivs: Min di hnkirinn Mihemed di jiyana w ya xumal de qet titek nedt ku

ruhek bir tr bike. Dilopek av j neb ku bida ruhek t.

W tam nizanib sedem i ye, l iqas dihat, ew h btir bi Yhenna ve dihat girdan ji bo

mirovn xwe heta ji bo biray xwe j dib wek yek biyan. Di v rew de gotineke Saed hat bra

w ya ku dibje: Mirovek biyan y ku di riya Xwed de die, ji hezar mirovn te yn bbawer tir

e. Destbiratiya wan iqas pve di, Sed h btir wext xwe cih dikir ku di mala Yhenna de

bixwne bi w re gotbj bike.

Pit demek, Keko li ser daxwaz fikrn biray xwe ket ik ew bi gotinn giran scdar dikir.

W pesn xwe bi pxember xwe dida bi tevz li ser Meshiyn kafir dipeyiv. Rojek w ewqas li

biray xwe Sed da, ku end dar li ser w li engn w knandin. Sed dever erd axa di bin

lingn Keko de ma kir. Pit ku Keko , w dil xwe ji Xwed re vekir got: Ya Xweday afker,

ez li ber te ji v toza ku ez di nav de me, ne hjatir im. Ez gunehkarek wusa reben im ku min xwe

avtiye ber rehma te. Destr bide ku hstirn pomanbniya min bila dil te tije hezkirin bikin. Ez

dizanim ku heq min bi ten ev e ku tu dwana min bik, l dsa ez rehm dixwazim. Min paqij bike,min saf bike ji bo xatir Kur xwe, min qebl bike.

Demeke kurt pit v byer, Sed di mala Yhenna de rdinit. Yhenna d difikir ku vegere

mala xwe ji ber ku w ji hev veqetiyan, dil Sed tije keder b. Ji nik ve ew peyvn ku di kitba

aya pxember de nivsand ne, hatin dil w: Rabe ser xwe, ronah bike; imk ronahiya te hat

bilindahiya Xudan li ser te derketiye. Heta ku hem exs w bi v gazkirina adar leriz, deng

wan peyvan di guhn w de vedan di nav wan de sekin.

ax ku di pencer re li derve nr, w bi w bextewariya ku di dil w de b, dt ku roj bi

spehtahiyeke din ewq dide.

Rabe ser xwe, ronah bike,

Va ye, tar dinyay dinixumne

taristan li ser miletan e,

L he tu y, Xudan li ser te derdikeve

rmeta w li ser te xuya dibe. (aya 60:1.2)

8


9/44

Ew gotin bi w re dipeyivn hza wan ew xistib bin bandra xwe. Pit w dudilt

sewsbniya ku bi mehan kiandibn, ev bextewariyeke mezin b. W bi xwe ferq nekir, l ew ahiya

ku di dil w de b, di ry w re dixuya. Yhenna ew guhertin ferq kir j pirs ku sedema w i ye.

ax ku Sed ev xwezikdariya n ji w re got, herdu j n ser okan ikir ji Xwed re kirin.

Yhenna ji w re got: Kur min delal, a bibe, imk kerema Xwed hat ser te.Ew lgerna dirj bi zehmet d gihtib armanca xwe. Rw gihtib mala Bav xwe.

* * *

Pit ku end rojn xwezikdar bi hevpariya Meshtiy derbas kirin, d saeta ku mizgnvan

Yhenna ji w der biya, hat. Ji bo xelat ji hevveqetn w du ncl dan Sed, yek bi ziman Fars yek j bi Ar. Peyvn w yn xatirxwestin hem ji bo biziravkirin hem ji bo hiyarkirina Sed bn:

Kur min delal, di nav wan hem mirovn v bajar tar de, Xwed bi ten tu hjay rehma xwe dt

tu gihand Xilaskar te. Bi rast, ronahiya sa li ser te derketiye. Di duakirin de bi xret be, da ku tu

nekev ceribandinan. An na, belk t ji xwe re bj: Bav kaln me ehreza bn ji min tir

dizanibn ku rast i ye. Div ez vegerim, li pey wan herim. Eger tu weha bik, bi rast dawiya te w

ji destpka te xerabtir be.

ax ku Yhenna cara daw ry xwe y dilovan ber bi w ve zivirand, tenbniyeke ku ney

ragirtin Sed rapa. Gava ku ber xwe ji Yhenna zivirand, dil w bihr got: Ez mam bi ser

xwe.

d Sed ketib navbera du titan de: Eger w baweriya xwe ya n bigota, dikar bihata kutin.

areya din ev b ku ew bireve; ew li ser v yek difikir, l pkanna w zehmet b. Loma w dest p

kir bi cot jiyana dur ya ku cefa dida ruh w dijiya. d km di mizgeft, l ji ber kardestiya xwe,

diviya ku bang bida. Dema ku muezn bang dide, ew pit her hevok disekine wan peyvan bdeng

ji xwe re dubare dike. L ax ku Sed peyvn ezan li gor meqam wan dixwendin, w b deng ji

xwe re dua dikir, digot: Ax ya Xweday min, li min negire, min af bike! Gava ezan xilas dib, ewdemek li ser bn dima hv dikir ku yek din w pnimj bike. Pit demek ew diket nav

nimjkeran, l bel w di nimjn xwe de ayetn ncl digot.

Bi w away end heft derbas bn. Di dawiy de ew agir ku di dil w de pketib, zor li w kir

ku ew bipeyive. Di nav hevaln w de dido hebn ku bi taybet nzk w bn. Yek ji wan ku nav w

Feyzullah b, dostek w y dilpak zane b. Rojeke n, Sed ev nependiya xwe ji heval xwe re

got, ku ima ew li ser ban mizgeft dimne heta ku dua xilas bibe. Dil w bi rojan cefa kiandib

hatib dewisandin; loma ev ji bo w xwezikdariyeke mezin b ku bikare dil xwe ji

9


10/44

hevalek xwe re veke. Bi rojan ew li ser baweriya Sed ya n peyivn Feyzullah xebit ku w

careke din bizivirne slam.

ax ku Feyzullah dt ku ew nikare baweriya dost xwe bne, ew xebit ku w a bike. Rojek

Feyzullah, Sed bi end hevaln bijare re bir mala xwe ya di nav rz de. Wan ay dikir di ber re

stran digotin li epikan dixistin, l di dil xwe de Sed nedixwest ku bedar v kf bibe. W hineknan hilda ket nav rz, ser okan ew titn ku di dil w re derbas dibn, bi duakirin vala kirin.

W nan xwe bi tiriy ku ji mw inb xwar li ser mirina sa Mesh difikir.

Sed bi v peyivna ku bi Feyzullah re kirib, bi zirav b pit demek nzk heval xwe y

zaroktiy Hebb b. Meha Remezan b Hebb bi roj b. Ew n nav nizr li rex newalek

rnitin. Sed tewa av vexwar. Hebb ecbmay ma, deng xwe hilda got: Ma tu dn ? Qey te ji

br kiriye ku tu bi roj y? Li ser v yek Sed bi kurt li ser baweriya xwe ya n ji w re peyiv got:

Eger ev yek b bihstin, jiyana min w bikeve xeter, yan talk. Hebb li ser w qehir, dil w

gelek l ewit ew li ser xetay dost xwe giriya. L pit v yek ew gelek caran bi hev re peyivn

dil Hebb nerm b.

Ew hevaln li dor Sed yn ku bi baweriya w ya n dizanibn, iqas dihat zde dibn. Heta ku

evn ha dostn w bn, gelek talke neb; imk yek j ji wan nexwest ku w bide dest. L talke ji

dereke din hat. Doktorek Cih bihst ku Sed ziman Ar (Aram) dizane, ji w pirs, ma ew

dixwaze ziman bran j hn bibe. Ew li hev hatin ku ew Sed hn bran bike Sed j Fars hn

zarokn w y Cih bike. Gelek hevaln Doktor hebn Sed carna bi wan re li ser dn baweriy

gotbj dikir. Ji bo ku bikare bersva pirsn wan bide, diviya ku li ser gelek ben Tewrat lkolnbike. L ax ew fikrn ku wan ji Kitba xwe pk dikirin, ji aliy yek Kurd ve dihatin pkirin,

ew pir hrs diketin. Ji bo ku heyf hilnin, wan xeber belav kir gotin: Melay we bye Mesh.

d pagotin belav bn Sed li kue kolanan dibihst ku mirovan digot: Va ye, ew zilam ps t.

hinan j bi ekerey peyvn xerab ji w re digotin.

Peyveke piyan a bi Fars hat bra Sed: Derman birna ku tran vekiriye heye, l derman

birna ku zimn vekiriye tune.2 Ji ber ku kesek w neb ku xwe nzk w bike, ew h btir li cihn

bpjin digeriya ku bikare bimne ten.

Di wan rojan de zilamek katolk ku nav w Feteh b, ji Rsyay vegeriyab Sin. Ew bazirgan

b, w ncl dizan, ew jixwedtirs zilamek hivekir fikirzelal b. Ji ber ku w Yhenna nas dikir,

Sed li w geriya galegala wan hd hd hat ser dost wan hevpar. ax man ten, Feteh diwr

ku ji Sed bipirse: Ma te bi rberiya w ronah dt? Sed bi carek ew titn ku di dil w de bn,

vala kirin. Feteh bi v yek pir a b, l dsa pirs, got: Ma tu dizan ku ev biryar

2 Bi Kurmanc dibjin: Sax dibe cih xenceran, l sax nabe cih xeberan.

10


11/44

w iqas zehmet talkeyan derxe? Ma tu amade y ku tu dev ji xelk xwe ji siyaneta ku tu ji

wan distn, berd eger lazim be, tu dev ji mala xwe j berd? Eger tu ji bo v yek ne amade b, tu ji

Meshtiy dr bisekin, w tir be.

Sed bi van gotinn sergiran gelek dilhiyar b. W bersv da got: Ne serbilindiya min a di avn

xelk min de ne j titn v dinyay heta windakirina jiyana min j, ew hem tit nikarin bibinsedem ku ez Xilaskar xwe sa nkar bikim, imk w riya jiyana herhey nan min daye.

Bi ser ku Sed qet ji biray xwe Keko re ekere nekirib j, biray w ji jiyana w ya guhert fm kir

ku w gaveke girng avtiye. imk Sed sibehan d ne Quran dixwend ne nimj dikir. Keko hin

hevaln din dixwestin ku w bnin ser baweriya w ya ber, loma carna ew km didtin, carna pesn

Mihemed didan li ser Meshiyan xerab dipeyivn, digotin: Ew kik in, ji Sed re dikirin mana

gelek caran bi gefxwarin ldan zor li w dikirin.

Carek wan Sed qan kir ku ew seriyek li rber Neqebendiyan bixe. Ev zilamek wusa b ku

xwe bi il roj roj ve digirt baweriya xelk p dihat ku ew fikir sirn dil mirovan dizane. Pit ku

wan piek galegal kir, w bi dengek hik ji Sed re got: Bi wan hevdtinn ku tu bi bbaweran re

dik, ewrek tar ketiye ser dil te. Hay ji xwe hebe! Xwe ji wan kikn kafir dr bixe, an naxwe t

ji r derkev.

Rojek mam Mizgefta Mezin gaz Sed kir j re got: Ez dixwazim li ser Meshtiy hn bibim,

ji min re nclek bne hin dern ku tu dizan, nan min bide. Sed Mizgniya Xwed yan nclek ji

w re bir bala w kiand ser end ayetan.Di serdana Sed a diduyan de, mam weha got: Min di v kitb de titek nedt ku nefreta

Misilmanan ya ku ji Meshiyan dikin, rast derxe. Sed bi v yek gelek a bb. Her iqas mam

Mizgefta Mezin dixwest ku di mamtiya xwe de bilind bibe, dsa j ew zilamek dilbirehm b. Bi ser

ku wal xelk li hember w derketin j, w gelek caran hrsa wan n fanatk ya li hember Sed

vemirand. Carek ax birek kes hatin ji w xwestin ku fermana kutina Sed derxe, w ew bi hrs ji

mala xwe derxistin.

d Sed bi zelal fm kirib ku li Sin ji bil neheq talkeyan titek din ji w re nemab. Rojek

ax ku ew, Keko cranek wan di mal de rnitibn, Sed ji kitbek ya slam end peyv ji cran

xwe re xwendin. Keko bi pxemberek weha pesn xwe da. L bel Sed diwr ku bje: Div mirov

li ser nivsnan lkoln bike, ma ew rast in, an na. W ji wan re pniyar kir ku lkoln li ser

avkaniyn proz, mesele li ser ncl bikin, ma li ser hatina Mihemed titek heye, an na. Cran ev

pniyar qebl kir, l Keko gelek bi hrs ket. W dest xwe avt w ek dagirt y ku bi dwr ve

daleqand b nan li biray xwe girt. Sed nelebit, le cran xwe avt ser ek ew ji dest Keko

stand.

11


12/44

d Sed dikar i bikira? Bi ten riyek dima. Ew j ev b ku her tit bi rast ji biray xwe re bigota,

l ev gelek talke b. Ji xwe Keko ji titn ku di jiyana Sed de dibn, ne bxeber b, l wek ku w

ew guhertina ku di jiyana biray w de bb ferq nedikir, hewl dida. Sed bi baldar hesab rewa

xwe kir: W qenc dizanib ku di Quran de kutina wan n ku baweriya xwe guhertine hatiye

emirkirin. W dizanib ku w ji bo w bi xwe j wusa bibe, hem j bi dest biraye w bi xwe.Wextek dirj b ku ew her roj bi mirin re r bi r dib. Peyveke piyan a bi Fars hat bra w:

Ji re wvetir tu reng din tune.

Di dawiy de w biryar da ku her tit ji Keko re bje. L ji bo ku h btir hrsa w raneke, w ev

yek ne bi gotin, l bi nivsandin bikira. Wek ku nameyeke xatirxwestin ji biray xwe re dinivs,

weha nivs, got: Xweday bilind ku bi avan nay dtin bi rmet be! Ew rmet bide wan n ku

can xwe ji bo w didin... Ji bo min d fersend tune ku ez h btir di v bajar de bimnim. Pit ku

tu hem dtinn min bizan, eger tu min bikuj, ez xwe ahid hesab bikim, imk ez dizanim ku

Xwed w min qebl bike. eger tu can min biparz, heta dawiya emr xwe ez bibim xizmetkar

te. Heta ku hrsa te li ser te be, dellan ji min nexwaze ... Ev ji demek ve ye ku ez Mesh me .... Tu

dizan ku mirov ji bo min i difikirin. Ji bo min gelek talke ye ku ez di v bajar de bimnim....

Sed emr kutina xwe nivsb; bi rojan di nav hv tirs de, w ev par dnamt di piziya xwe

de hilgirt. varek herdu bira cranek wan di mal de rdinitin, peyivna wan ber bi dn ve .

Keko cran ew peyivnn tj n ku Sed nikarib ragire, dikirin. Sed derket derve ser okan,da ku klkek dua bike. W di v gava zor teng de alkar dixwest. Pitre ket hundir, name derxist

dirj biray xwe kir. Ji guhertina reng Keko ji lerizandina destn w, cran fm kir ku i di nam

de nivsandiye. W destr xwest bi lez derket . Herdu bira j di nav tengav de dilerizn. ax

Keko giht w hevoka ku digot: Heta hrsa te li ser te be, dellan ji min nexwaze, w name dan

ser pta lempa gaz, ew ewitand. Bi w away Xwed wusa kir ku della xayntiya Sed hat

tunekirin.

P Keko tu tit negot, l pitre bi hrs li Sed hilat. Sed deng nekir. Di dawiy de Keko bi qrn

got: Kik mirov nikarin bi hev re bijn, bifitiqe derkeve!

Ji ber ku xaniy wan li rex bajr b, zivistanan ax tar diket ser erd, carna gur dihatin li

xwarin digeriyan. Loma Sed ji biray xwe hv kir, got: Ma di eveke weha de, ez bi ku ve

herim?

Keko l vegerand got: Min i ji v yek ye?

Sed hv kir: Ji kerema xwe ev bihle ku ez bimnim, sibe ez herim.

L bel Keko got: Bifitiqe, sey ps! dest xwe dirj ek xwe kirib.

12


13/44

Sed bi lez ciln xwe wergirtin derket nav tariy serma dijwar. W li ser w hiyarkirina sa

difikir ya ku dibje: Xulam ne di ser axay xwe re ye. Eger wan tengah dabe min, w tengahiy

bidin we j.3

By ku bizane bi ku ve here, . W li deriy hin dostn xwe xist, l wan newrib ku w

bihewnin, imk ev yek di avn Misilmanan de xaynt dihat hesabkirin. Di dawiy de jinikeke pr ewbir mala xwe ji bo w cihek germ amade kir. Sibeh z ew derket xwendegeh, li wir li benda

xwendevann xwe li benda wan titn ku Xwed ji bo w amade kiribn, sekin.

Di v nav de Keko j rab di pber dra Katolkan de sekin, imk w guman dikir, Sed xwe

bi w girtiye. Gava xelk ji w dipirs: Tu bi ek li vir i dik?, w ji wan re digot: Biray min bye

kafir; ez li benda w me, da ku ez w bikujim. ax xelk dt ku Keko dixwaze biray xwe y ten

Sed bikuje bihstin ku ew bye kafir, wan dev ji kar xebatn xwe berdan dest bi plana kutina

Sed kirin. L bel her iqas Keko amade b ku Sed bikuje j, ew ne amade b ku w bide dest

elaleteke fanatk. Hing d dil w li biray w ewit ew bi lez ew ba xwika jinbava xwe; ew

jineke qenc ehreza b Keko j xwest ku retan li w bike. Di cih de ew bi hev re n

xwendegeh jinik ew bi awayek li hev ann.

d Sed bi Mesht, yan wek yek Mesh di mal de hat qeblkirin. Di mal de her iqas di

ewledariy de b j, w bi ev ji tirsa ran nediwr ku derkeve kueyan. Feyzullah, Hebb end

dostn din, li ser plan grfenn daw xeber tann j re, da ku li vir li wir ji xefikan xilas bibe.

Mizgnvan Amerkan Aqb Hawkis di sala 1881 de ji bo demek ji Hemedan hatib Sin zdt ku Sed her roj di talkeyan de b. Ji ber ku mamostey w ji nik ve mirib, w Sed vexwend

Hemedan, da ku dersa ziman Fars bide w. Sed ji Keko pirs j re got: d mkan tune ku ez li

dn slam bizivirim mayna min a li vir ji bo min mirin e. Rehm li min bike destra min bide ku

ez herim.

Keko li ser v yek bi mirovek xwe wir hing raz b.

Diviya ku gelek hay ji xwe hebna. Wan biryar da ku Keko biray xwe bigihne karwanek ku li

dervey bajr re derbas dib. Diviya tam pit nvro her yek di riyeke cih re ji mal biketa r, da ku di

sriyaneke kifkir de hev bidta. Keko end titn biray xwe j hilgirtin - mahfrek, yan xaliyeke

bik, trikek, hin ciln w, nclek hin kitbn din.

Sed a ma ku Keko ne bi ten destr da w ku ew here, l alkariya w kirib ku ew bireve j.

ax ew gihtin cihek ku du newal l digihtin hev, wan dt ku newal bi ava bihar gelek rabye. Ji

ber ku nexwestin rast mirovan bn, ew di tenita newal re n, heta ku wan cihek dt ku ew

3 ncl: Yhenna 15:20

13


14/44

herin aliy din. Keko derlingn erwal xwe hildan jor, plava xwe ji lingn xwe derxist, Sed bi

buxika w ve hilda ser mil xwe li hember ava bo bi zor derbas b.

Pit gelek salan Sed ji biray xwe re weha nivsb: Ew hewldana dilovan ji bo hem birnn ku

beriya hing te li bedena min vekiribn, bb merhem. Branna v yek niha j min didilne hstiran

ji avn min tne xwar.ax roj di ava, ew gihtin karwan. Sed bi rz dest Keko ma kir giriya. Keko b ku titek

bje vegeriya . Nv ev karwan derket ser r Sed bi wan re . Sib z wan li cihek bhna xwe

vekir hing cardin ketin ser r. d Sed h btir xwe di ewledariy de didt. L h gelek dem

derbas neby, ew ahiya Sed vegeriya reiy. Li pber w, Keko, heval w Hebb mirovek w,

Allahkerm disekinn!

Ew bi lez hatibn ku w bi n de bibin. Sed ji tirsan hik bb. Keko ew bir aliyek j re got:

Hem bajar rabye ser piyan, ew n ba wal j re gotin ku bila Sed bi n de vegere. Ew gefan li

min dixwin, dibjin: Em xn bi ser te de hilwenin! Bila dil te li min biewite! De rabe, em n

de herin em hv bikin ku me biparzin. Hem ji bo ewledariya xwe hem ji bo ya min, li slam

vegere. Hebb Allahkerm j lavlav j dikirin.

iqas ew diman bi w ve, Sed didt ku biv nev, ew y mirin ye. W got: nabe ku ez

vegerim. Hn bi xwe li vir min bikujin. Bila tu kes nefikire ku ez ji soza xwe vegerim.

Gelek bandr li Keko bb; Hebb dest w digirt Sed xwe avt ber lingn Keko hv j kir,

got: Min di cih de bikuje. Keko d nizanib ku i bike, rahit elt Sed bi kitbn w yn hja ve

. Sed li pey w bez, xwe tewand daw derlingn biray xwe ma kir, got: Hemyan bibe, lncla min li min vegerne! ax hviya w nehat qeblkirin, ew bi n de vegeriya. Keko dt ku cara

daw j bi kr titek nehat; w elte dan erd bi hezkirineke germ biray xwe himbz kir. Pitre ew

bi herdu hevaln xwe ve n de vegeriya li pit xwe j nenr. Sed ry xwe nixumand, da ku

zilamn karwn nebnin bi dilewat giriya.

ax ku ew ji n ve hat ser hi xwe, dest p kir fikir, got: Te biray xwe y mezin bi dilek

kest bi n de rkir! K dizane ku w di nav wan mirovn fanatk de i b ser w? li Hemedan

w i b ser te xerb reben? Xatiran ji Meshtiy bixwaze bigihje atiy. L li ser v yek, van

peyvn ncla w ya hezkir di dil w de deng vedan: Eger yek b ba min ji d bav xwe, ji jin

zarok, xwik birayn xwe, er, heta ji jiyana xwe bi xwe nefret neke, ew nikare bibe agirt min.

Bi rast ez ji we re dibjim, tu kes tune ku di ber min de di ber Mizgniy de mal, an bira, an

xwik, an d an bav, an zarok an zeviyn xwe hitibe li v dinyay sed qat xan, bira, xwik, d,

zarok zeviyan nestne p re cefay j nekine di dinya din de nekeve jiyana herhey.4

Sed d bi biryara ku dab kfxwe b w bi dilsoziyeke nby rwtiya xwe berdewam kir.

4ncl: Lqa 14:26; Marqos 10:29-30

14


15/44

Dotira roj ax ku Keko giht bajr, elaleteke ku agir ji dev w dibar, hawirdora w girt

digotin: Em dizanin ku ima te destr da ku Sed here. Firengan pere ji te re andine! - dixwestin

di cih de xn bi ser w de hilwenin. Wal j biryar dab ku mala Keko hilwenin w ji bajr derxin,

sirgn bikin. L mam Mizgefta Mezin ket navber ji wal re da xuyakirin got: Waliy me y

hja zehf qenc dizane ku Sed li ser Meshtiy agah dida min; ji bo ku di v mijar de h btiragahiy bistne, min bi xwe ew and Hemedan. Sc Keko tune!

Bi alkariya v neweyiy, Keko b sc derketib. L dsa mirovan nexwest ku Sed ji destn xwe

birevnin. Ew bi ukrulah re y ku siwarek qenc b, li hev hatin ku bikeve pey Sed, mir an sax w

bne. L ax ku ukrulah tam amade b ku li hesp xwe siwar bibe, qasidek bhnikiyay ji aliy

axay w ve vexwestineke lez bez an li ukrulah emir hat kirin ku ew di cih de here gundek dr.

Bi v away gava ku ew bi lez cihek ku ji Sin 120 km diket rojava, Sed nzk bajarek dib ku

120 km diket bar rojhilat. Di dawiya e rojn ku bi xem derbas bbn de, Sed sax silamet ket

nav bajar Hemedan.

* * *

Pit ku Sed li Hemedan bi cih b bi Ermen Cihyn ku bbn Mesh re serbest hevdtin

kirin, w ji xwe re peyvn helbestvan Farsan Jam digotin: Ox ya Xweday min, ma ez hiyar im,

an ez xewn dibnim? Sed pa xwe ya ber rakir, ciln wek yn hevalan wergirtin, d Mela Sed

bb Mrza Sed. Di payza sala 1882an de, Doktor Aleksander, jina w Sit Annie Montgomery

bedar civna Meshiyn li Hemedan bn. Ji Sed re hat gotin ku ziman Fars hn wan bike jina

Doktor Aleksander, Sit Aleksander j ngilz hn w dikir. Di bihar de hacet dermann Doktor

Aleksander n saxkirin hatin w hrexaneyek yan klnikek vekir. Sed z ngilziya xwe pve

birib niha hem b werger w hem j alkariya w dikir. Di rojek ji van rojan de lavijeyek ya

Mizgnvan ncl Fransis Savr bi dest Sed ket. Weha nivsand b:

Xweday min, ez ji te hez dikim, ne ji ber ku ez bi v riy herim cenet,

An j ne ji ber ku ew n ku ji te hez dikin, w bigihjin jiyana herhey.

Tu say min , te li ser xa ez himbz kirim,

Te ji bo min qma xwe bi rim bizmaran bi her cre ermezariyan an.

Te cefa n ku nayn hijmartin kiandin xwihdann ezab.

Heta bi mirin j tu y; te ev ji bo min, ji bo dijmin xwe, kiandin.

Loma, ya say proz, ma ima ez ji te hez nekim?

Ne bi hviya ku ez bikevim cenet ne ji bo ku ez ji cehnem xilas bibim,

15


16/44

Ne bi hviya ku ez titek bi dest bixim, an j xelatek bistnim,

L ji ber wek ku te ji xwe hez kir, te ji min j hez kir, ya Xweday hezkirin!

Ev peyvn ha gelek li xwe Sed n di dil w de agirek bi pt pxistin. Wek ku Sed bi xwe

dibje, van peyvan reika avn w vekirin ronah dan w ku hem xwe bi xwe hem j xaa sa, tam

bibne.

Di wan deman de Mrza Hawkis di civn de Mizgn rove dikir gotinn w ji kr ve Sed

xwngerm kirin. Dostaniya Sit Montgomery ya saxlem j Sed hzdar kir, imk w bawer dikir ku

Xwed dixwaze Sed bi awayek taybet bi kar bne. Daxwazn Sed yn ruhan ji n ve pketibn.

Titek din j dil w xurt kirib: Di payza sala 1883an de biray w Keko hatib serdana w.

Herdu biran bi hezkirin hev himbz kirin. Keko ne bi hrs b; km zde w dev ji hikgiriya xwe,

yan ji fanatkiya xwe ya p berdab xuya dib ku d qebl kiriye ku baweriya Sed eseh hatiye

guhertin. Pit ku end hevdtinn bi dostan bi hev re derbas kirin, Keko bi fikrn n yn li serMeshtiy vegeriya mala xwe. Pit salek, Keko bi hceta ku w here serdana biray xwe, ji Sin

veqetiya, hat Hemedan xaniy xwe y li Sin firot. L bel olperestn ku li Sin bn, ev yek qebl

nekirin, digotin: Div xaniy mirovek ku baweriya xwe guhertiye, ji mizgeft re b dayn. Keko

pere bi nde dan w y ku xan kirib bi v away hem xan hem j titn xwe winda kirin. iqas

dihat Keko h btir nzk Meshtiy dib, l dsa j re zor b ku bawer bike, yek wek bav w y

xwepak di riyeke ewt de be.

Rojek Sed xwe dab duakirin bi taybet ji bo Keko dua dikir. ax vegeriya mal dt kubiray w ncl dixwne di hevpeyivn de dt ku ew amade ye sa Mesh qebl bike, hing Sed bi

ahiyeke ku nay gotin a b. Ew yeka ku Keko sa Mesh Xilaskar xwe qebl kir, gelek dirj

nekiand.

Sed bi Doktor Aleksander re Tehran li wir nexwe ket. Nexweiya w ewqas giran b ku

dikar bi v nexweiy bimira. ax ku ew h nexwe di nav cihan de radiza, ew ket nav ramanan

gelek xemgn b, imk hat bra w ku ax ew bi Misilmanan re dipeyiv, w end caran baweriya

xwe veartib. Loma w sond xwar got: Eger Xwed min sax bike, d tu caran ez baweriya xwe

venarim. Ew di wextek kurt de sax b ji bo ku sonda xwe bne cih, w fersendek xwekeys dt

bi mizgnvan imn re bajar Kermenah. Li w der gelek Kurdn ku ji bo bazirganiy ji Sin

hatibn, hebn. ax Sed baweriya xwe ya bi sa ji wan re digot, v yek bextewariyeke taybet dida

w.

Gelek Kurd ji Sin dihatin Hemedan ku dermann qenc bistnin ax ku ew hatin ba Doktor

Aleksander, Sed di odeya rawestandin de ji wan re ncl dixwend. W z dt ku bijk (doktor)

16


17/44

iqas haleteke bikr e, imk mirovan hem bi awayek hivekir guh xwe didan hem j amade

bn ku li ser peyva Xwed bifikirin. Loma Sed biryar da ku bijkiy bixwne. Doktor Aleksander

pitgiriya v fikra w kir j re b mamosteyek dilxwaz. Sed ziman Fars hn zarokn mizgnvan

imn dikir kfa Sed ji v mala Mesh re dihat, imk maleke bi rz bi hezkirin b.

Pit ku Sed end mehan bedar rabn-rnitina v mala bi rz b, dil w ket keeke mizgnvan

imn dil keik j ket w. Nav keik Rebeka b ew keikeke esl, rhelal ehreza b. L di

zaroktiya xwe de ketib nexweiya xuriya spehtiya ry w xera bb. Sed li ehrezayiya w

heyir mab ji spehtahiya derve btir hjat dida kerekter w ya ruhan. L ax hat zann ku ew ji

hev hez dikin, pirsgirk derketin. Bav Rebekay di cih de got ku nabe. Sedem ne ten ew b ku

njad baweriya wan a p ne yek b, l wan digot: Eger yek ku n ji dn slam derketiye bi

keikeke Mesh re bizewice, w Misilmanan rake ser piyan!

Hem ji bo Sed Rebekay hem ji bo civna Meshiyan zewaca wan dikar bibya xetereke

mezin, ji lewre bav keik got: Ev qet nabe ez tu caran qebl nakim j.

Ermen j gelek hrs ketin tirsiyan, gotin: Misilman v yek bibihzin, ka w i bikin?

Bi ten Sit Montgomery pitgiriya Sed keik dikir. ax bav keik imn bi Sit

Montgomery re xeyid got: Tu ima pitgiriya v tkiliya ewt dik?, w weha bersv da: Rojek

hn bixwazin ku hem zavayn we wek Sed bin.

ax Ermeniyan ev yek bihst, gelek hrs ketin gotin: Div Sed b andin cihek din.

Bi v away Sed careke din Tehran. Meshiyn Tehran mirovn dilpak bn wan xwe nzkw kir. L pit demeke kurt ew dsa bi awayek xerab nexwe ket. L ew n ku di beden de

dikiandin, bn sedem ku di jiyana ruhan de pve here, imk niha dema w heb ku li ser Xwed

bifikire. ax di nav nivnan de radiza, jiyana xwe ya ber dian bra xwe li ser w difikir, ma ka w

titek kiriye ku div b serrastkirin? Wijdana w, an bra w ku ji beriya gelek salan diziyeke bik

kirib: W hin sabn hin titn dizb ku km zde bihay wan nv toman b. Eger Zexayos amade

bbe ku ji bo tit diziy ar qetan bi n de bide, Sed amade ye ku het qetan bi n de bide. Loma

w bi qas ar tomanan pere ji dost xwe Feyzullah re andin j re got ku ew bide k j re bje ku

Sed lbihrtin ji w dixwaze.

Di sala 1887an de Doktor Aleksander ji Amerikay zivir, ji n ve dermanxana xwe vekir

daxwaz kir ku xwendevan w Sed ji Tehran vegere Hemedan. Sed gelek a b, l kfa

Ermeniyan ji v yek re nehat. Ew fikirn ku ji n ve pirsgirk w dest p bikin, bi taybet ax ji n

ve Sed xwest ku bi Rebekay re bizewice. Sed gelek caran xwest di dawiy de mizgnvan imn

bi ertek raz b ku kea xwe bide w. ert j ev b ku Sed w li ber her kes imad bibya. Sed bi

17


18/44

v yek gelek a b, imk w gelek caran xwestib ku b imadkirin, l ji bo ku Misilman li dij

wan dernekevin, daxwaza w dihat redkirin. L niha di roja kifkir de di 10 Nsana sala 1887an -

di eywaneke tije de ku Misilman j t de hebn, Sed ekere kir ku ew bawermend sa ye ji dil

mil imad b. Bi v away Sed di welatek Misilmanan de p avn her kes ve hat imadkirin, b yek

pajo. Bextewariya w mezin b, d bav Rebekay b ert er kirib ku ew bizewicin. Lastengeke din derket: Mrza Hawkis nexwest ku prozkirina wan ke. W got: Eger ji bo v

zewicandin Sed b kutin, mizgnvan imn w her car min scdar bike.

Di w nav de saleke din derbas b; mizgnvan Yhennay delal careke din kif kir ku ew wek

milyaket Sed qenciy ye; w ax ew seriyek hatib Hemedan w qebl kir ku wan mehr bike.

Bi v away di 4 Trmeh de, di mala bk de, di nav civneke hevalan de bi adeteke paqij ew hatin

mehrkirin.

Ew roja ku Sed Rebekay ji xwe re an, 21 Remezan b di ran de Misilman di v roj de

mirina El tnin bra xwe. Ya h xerabtir j ev b ku Ermeniyan ji tirsa xwe xeber dan Misilmanan,

gotin: Daweta Sed Rebekay ye, l keik ne Ermen ye, ew yek Ar ye. Bi v away wan

dixwest xwe biparzin, imk Misilmann ran carna ji bo hem Meshiyan digotin Ermen. Dotira

roj daxuyan bi dwar mizgeft dikanan ve hatin zeliqandin; wan gaz olperestn dndar dikirin, da

ku heyf ji w Misilman xayn ku bi ziraveke mezin ekere keikeke Mesh ji xwe re aniy,

bistnin. Di demeke kurt de gelek mirov civiyan, xelk dikann xwe girtin ketin kolanan. Bi dengek

tehl wan gaz mam xwe dikirin, digotin: Ya El! Ya El! Ev yek nana alekiyeke ku hatibplankirin b. Rew gihtib asta hartiy, hinekan sond dixwar ku heta Sed nekujin, rihet nebin. Ji

bo rawestandina v elaleta hrsby, diviya z titek bihata kirin. Herdu zilamn bajr n her girng,

wal mam Mizgefta Mezin a Hemedan, deyndarn Doktor Aleksander bn, ji ber ku w di aliy

bijkiy de alkariya wan kirib. Herduyan j Sed nas dikir ji w hez dikirin. Doktor Aleksander

wext winda nekir, seriyek li wan da ji wan xwest ku v firton rawestnin. Elaleta bi hrsket gihan

negihan ba wal, wal ser berbank da ku ji xelk re bje.

Pit ku piek bdeng b, w got: Min nameyek ji Sed standiye ku rew yekcar bi awayek

din e. W nameyek ji berka xwe derxist ax wek ku dixwend kir, hem elalet ket nav

bdengiyek. W weha xwend: K dtiye ku yek Misilman bye Mesh? Di van pagotinan de qet

rast tune, evn ha bi carek pelep ne ... ax ku name giht dawiy, wal got: Di gumana min

de bi destnivsna Sed ewledariyeke weha ji mam Mizgefta Mezin re hatiye andin. Pit van

rovekirinan qet sedem tune ku mirov bikeve ik. Pitre ji xelk re got ku belav bibin.

Bi van gotinan wal da kifkirin ku ji hem dil xwe bi v peyva Saed bawer dike ya ku pir caran

dihat gotin: Her car rastiy nebje, er dernexe. Piek li hev bne, bike poltka.

18


19/44

Bi v away mam Mizgefta Mezin j di Mizgefta Navend de bi elaleteke din ve mijl dib. Xelk

li wir j li hviya w biryara ku w li ser y xayn bihata dayn radiwesta ew bi eyn rbaziy hatin

sekinandin belavkirin.

Ermen ji tirsa xwe, di pit deriyn girt de dilerizn, mizgnvan imn di nav ahiy de li ber der

mala xwe rnit b. Sed j bdeng b. W di roja dawet de Zebra 91 xwendib t de wehadibje:

Y ku di bin parastina Y Bilind de rdine

di bin siya Y Karndar de rihet dibe,

Ji Xudan re dibje: Ew cih min parastin lata min e.

Ew Xweday min e, ez li w ewle dibim.

V Zebr ewleh dida w w digot: Ev xelata roja dawet ye ya ku ji aliy Xwed ve ji min re

hatiye dayn.L bel heta bi end mehan dil jina w tije xem b ax Sed ev bi dereng ji dermanxan dihat

bi taybet ax ku ew di serdana maleke Misilman wan xwarin an vexwarin didan w, pitkul

b. L Sed bi wan peyvn ku sa Mesh ji agirtn xwe re gotib di ber dil w de dihat. sa Mesh ji

agirtn xwe re got: Eger hn titn bi jehr j vexwin, hn qet ziyan nabnin.

* * *

Di v nav de Sed b tirs xebatn xwe yn bijkiy berdewam dikirin. Gelek caran w bi ev heta

dereng li ser kitbn n li ser xebatn Raz bn- Sna5 lkoln dikir. Hnbna w iqas zde dib,

ew berpirsiyariya ku ji w re dihat dayn j zde dib. Di ber w xebata xwe re ya di dermanxana

Doktor Aleksander de, baweriya xwe ji her cre mirovan re ekere dikir. Kardestiya w mezin dib, ji

bajar Hemedan zdetir gelek caran di li gundn hawirdor digeriya. Bijk mizgnvan bi hev re

din ev yek armanca jiyana w b.

Di sala 1889an de Sed gerek ji van gern xwe li bajar Sultanabad6 kir. ax ku li w der b,

ew du caran serdana mam Mizgefta Mezin a bajr. Ew mam li hember Kitba Proz derket, got:

Di Peymana Kevin de roveyn ku bervajiy fmkirina me ya li ser Xwed ne, hene.

Sed pirs got: Mesele i i hene?

mam got: Di Kitba we ya Proz de wusa dixuye ku Xwed her tit nizane. Mesele, ax ku

gaz Adem dike, dibje: Adem, tu li ku der y?

5bn- Sna (Avicenna) di sala 1037an de li Hemedan mir.6Nav v bajar y royn Arak e.

19


20/44

Sed got: Eger tu ji bo v yek Kitba Proz red bik, hing div tu dev ji Quran j berd, imk li

w der j Xwed dipirse: Msa, di dest te y rast de, i heye?

Hi mam Mizgefta Mezin tevlihev b w di cih de daba guhert.

Di v nav de nameyek ji Doktor Aleksander hat ku dixwest Sed vegere Hemedan. Demeke kurtpit vegerna w nameyeke weha ji hevalek w ji Sultanabad hat, t de digot: Pir ba b ku tu ne li

vir by; mam panzdeh mela n mala te, dixwestin ku te bikujin, l wan tu nedt.

Di cejna Newroz de Sed bi Mrza Hawkis re serdana generalek ordiy. Ji xwe galegala wan

ser dabaa dn. General ji peyveke ku Sed got enir pit ku ew n, w sond xwar ku fekek

berde ser w Kurd zimandirj. W ji melayek re got, ku here ba wal, giliya Sed bike. Dotira roj

xulamek v zilam xweydesthilat kaxezek an ku Sed bibe. ax ku Sed hat birin ber wal, ew li

gor adeta ran nzk dr rnit. L bel wal xwest ku ew b p, da ku yn din j bikarin bibihzin.

Wal j pirs: Hn kefse (yan dzanteriy) awa sax dikin?

Pitre ji Sed re got ku h nzktir bibe weha di guh w de pispisand: eva din melayek hat ba

min tu scdar kir. W got ku tu li ser slam bi neba dipeyiv. Min got ku ew xwendevanek

bijkiy ye ji xwe tkiliya wan bi dn re tune bi v away min ew sekinand. Niha here d

fersenda scdarkirin nede melayan. Hem ev b.

Sed zehf rihetby ji w der veqetiya. Pitre ew general ku berpirsiyar v byer b, b

hevalek ji hevaln Sed.

Di sala 1891 de ew peymana ku Sed bi Amerkaniyan re girdab, giht dawiy. Li ser v yek

w biryar da ku here Urmiy. Ji xwe jina w Rebeka j bi keika xwe ya bik Sara ve b serdana

mirovn xwe. V yek fersend da w ku ji Kurdan re bi ziman Kurd li ser Meshtiy bje ji v

zdetir here serdana dost xwe y delal mizgnvan Yhenna. Yhenna bi ahiyeke mezin Sed bi

civna xwe da naskirin. Sed bi ziman Ar ji wan re peyiv ew hem a kirin. Ew li Urmiy rast

komeleke Misilmanan hat n ku baweriya xwe guhertibn, bbn Mesh. Van ji aliy crann xwe ve

gelek cefa kiandibn. Sed an bra wan ku ji destpk ve Meshiyan qma xwe bi cefakiandin

aniye: Xwna ahidan her gav bye bingeh civna bawermendan. Li tu welatan heta ku mirovan

jiyana xwe di ber de nedabin, Meshtiy cih negirtiye. Ji bo v yek div em amade bin. K dizane ku

p ev w bibe para kjan ji me?

Sed nizanib ku ev peyvn w w di nzk de bn cih. Km zde pit du salan Mrza Birahm

ku yek ji v komel b, b ahid. Ev Meshiy dilsoz di zndan de di nav xerabkeran de bi zincran

hatib girdan. Di dawiya reke wan de, bedena w mab di nav birnan de, l dsa j w dev ji

baweriya xwe berneda ruh xwe da.

20


21/44

ax ku Sed vegeriya Hemedan, j hat xwestin ku peymana xwe bi Amerkaniyan re n bike. W

ev yek nedixwest. L bel Doktor Aleksander dema kardestiya xwe xilas kirib nexwe mabn

wusa. d w qebl kir ku saleke din bixebite heta ku doktorek din ji Amerkay bihata.

Di dawiya sala 1892an de Misilmann ku li Hemedan bn gef li crann xwe yn Cih xwarin,

gotin: Em ser we bi r bifirnin. Sed li taxa Cihyan rdinit, da ku nzk dermanxan be jinaw j di xwendegeheke ku ji bo zarokn Cihyan b de mamoste b. Loma wan ji bo ewlehiy bi ev

mala xwe bar kir, birin xaniyek ji xaniyn dermangeh, l bel ew qirkirin pk nehat. Di bihar de

doktorek ji Amerkay hat kardestiya Doktor Aleksander stand. d Sed dixwest ku dawiy li

kardestiya xwe bne.

Ji bo diwanzdeh salan w mamosteyiya zimn, alkariya Doktor pitre j doktor kirib,

diwanzdeh salan xizmeteke durust kirib. d end sedem hebn, ew didehfandin ku ew here dervey

ran. Ji bo v yek end sedemn w hebn:

W hewcedar didt ku di bijkiy de h btir xwe perwerde bike. Sedemeke din j ew b ku di

jiyana ruhan de bkmahtiy bi dest bixe. Li Hemedan bawermendek ji Swd heb, nav w

Mrza Hogberg b w Sed vexwend Swd. Loma di Hezirana sala 1893an de, Sed giht

Stokholm. d ew hem li Swd hem li ngilstan gelek geriya gelek civnan. Rojek ew

sibeh di odeya xwe de b ser okan ji bo jiyana bkmah dua dikir. Ji nik ve ronahiyek hat

hi w, ev ayetn ncl di hi w de ewq dan: Yek ji her diwanzdeh agirtn sa Mesh y ku nav

w Yhenna b weha dibje: Hezkirno, niha em zarokn Xwed ne h ne ekere ye ku em bibin

i. L em v yek dizanin: Gava ku ew xuya bibe, em bibin wek w. imk ew awa be, em w wusabibnin.7end peyvn hsan ne, l gelek hv ronahiy didin mirov. Sed fikir: ax ku sa ji me

re xuya bibe, yan hing, ne niha. Eger hing be ku em j bibin mna sa, naxwe baqilt ye ku niha em

li hviya bkmahtiy bisekinin. Dil w rihet b ew diltirsiya ku z bigihje bkmahtiy ji w dr

ket.

Li ngilstan Sed b dost Charles Warren jina w. Charles Warren doktorek jhat b, w ji bo

bijartina dersn qenc, gelek alkariya Sed kir ji bo kar w xwendegehn ba pniyar w kirin. W

ne bi ten ev ji bo Sed kir, l wan ew bir mala xwe, wek ku ew yek ji mal b. Ew km zde du

salan li ba wan ma dostaniya wan heta dawiya emr wan kiand. Wan Sed bi gelek bawermendan

dan naskirin ew vexwendin civna xwe. Di cih de Sed di nav wan de a b: Di w komel de

doktor, nivskar, matematkvan mirovn ku di hal xwe de bn, li ba hev rnitin ferqa wan neb.

Sed bi mirovn w komel re hemfikir b. Zanastiya ncl ya ku di ser zanastiya xwehey re ye bi

wan mirovn ku titek ji wan nedihat gumankirin re heb. Serwerek wan bi taybet neb, fikra

7ncl: Yhenna I, 3:2

21


22/44

wan hemyan ev b ku ew li hawirdora sa Mesh diciviyan ku hjay hezkirin pesinstandin

ye, da ku her bawermendek civn diyariyn ruhan bistne. Perizna wan xwer b dostaniya wan

germ ji dil b. Hevpariya bi v komela birayan re trbniyeke ji dil da w.

Di v dem de Sed xebata xwe ya bijk j berdewam dikir. Bi taybet tdigiht ku div li ser

anatom fizyolojiy b perwerdekirin. imk li ran w bi ten ji kitban xwendib, laboratwarnebn. Ji bo v yek ew li Xwendegeha Cooks School di wan titan de hat perwerdekirin.

Di hem dersn ku Sed standin de, ew ji aliy mamosteyan ve qenc hat dtin wan ji dil qm bi

xebatn w an. d Sed gihtib dawiya du saln ku li Londray jiyab. Loma birayan civna

xatirxwestin ji bo Sed kirin. Wan ji Xwed xwest ku w ji hem talke tengahiyn ku li welat

w bn ser w, biparze. Di dawiy de Sed rab, got: ax ku ez pa ve dinrim dibnim ku

Xwed awa r nan min daye, ez weha dibjim: Li karna Xwed binrin! Ez nikarim bjim ku ez

iqas deyndar w me; w ruh min bir tr kir. Li ser dabaa ku ez tengahiy bibnim w li

hember min rabin, gelek tit hatin gotin, l ez ji van titan natirsim; ez gihtime tama tengahiyan. Ez

we disprim Xwed. Er, tengah w bn, l Xwed w alkariya me bike. Em ne li xwe ewle bibin, l

li Xwed ewle bibin riya xwe berdewam bikin. Doktor Warren heta bi bajar Kardif bi w re ,

ew bi r xist, elteyek doktoriy bi hem hacetn doktoriy ve ji w re kir xelat. Sed di hem xebata

xwe de ev elte li ba xwe hit. Dostn w yn din j ji bo emeliyat taximn ku lazim bn j re kirin

xelat. Vca di sala 1895an de, di 30 iriya P de, Sed giht Hemedan. Ev du sal nv b ku

ew ji mala xwe dr b.

* * *

ax ku Sed vegeriya ran, w dt ku li her cih tevlihev heye. Di navbera ah olperestan de

sarbn li hember desthilat qannan brz derketib. Ev rojn ha ji bo her kes rojn talke bn

ji xwe ji bo wan n ku dn slam red kiribn, ew h xerabtir bn!

Ji Sed re hatib gotin ku div ew ji bo seydan (yan ji bo wan n ku ji dndana Mihemed hatine)

bac bide. Sed ji melayek ku nas dikir pirs w j got: Li gor ertn slam kafir mecbr in v bac

bidin. Li ser v yek Sed got: Ez bi dilgeiyeke mezin raz me ku ji min re kafir b gotin, imk ez

gelek deyndar Mesh im. Mela axn kiand got: Yn ku te nas dikin, hem v yek dibnin.

Hing di ran de rewa hukumet xera bb. Komeln olperest yn siyasetmedar li dij hev er

dikirin. Di wan rojan de, gelek nexwen Kurd dihatin ba Doktor Sed dermann ku ji wan re lazim

bn distandin. L di nav Kurdan de dijminn w j hebn: Komelek ji welatiyn w ji bo

22


23/44

kutina w grfenek dikir. rojek yek Kurd, Keko mnand Sed bi xencera xwe r bir ser

w. iqas dihat, talke zdetir dib ku Sed Meshtiya xwe bi ekerey bigota, l dsa j, w bi

nexwen xwe re dipeyiv di mala xwe de civna xwendina ncl dikir. Ermen Cihyn ku

baweriya xwe guhertibn hebn Misilmann ku dixwestin h btir ronahiy bibnin j dihatin.

Di wan rojan de melayek ku li Hemedan bi nav deng b, gaz Sed kir, ku li nexweiya bav w

y ku bi xwe j mela b binre. Sed dt ku nexweiya w gihtiye rewa her xerab. Vca li ber

hemyan w ji melay nexwe pirs, got: Pit ku te gelek salan xizmet ji Xwed re kir, ma tu ne

dilxwe ku tu her pber w?

Di ry mel de tirseke kr dixuya by ku bersv bide, ry xwe zivirand. Sed berdewam kir

got: Mrzay birz, ez nikarim titek ji bo te bikim. Dotira roj mela mir.

Melay ku li Hemedan y her zane b, ew pirsa Sed bihst gaz w kir. Mela nargle vedixwar,

bei ji Sed re got: Er, naxwe te ji w melay pr pirs ku ew amade ye here pber Xwed, an

na? Pirseke girng e! Ma bi rast tu bi xwe natirs ku her pber Xwed?

Sed got: Ez qet natirsim dest p kir got, ima ew ji mirin natirse ji ber ku ew yek Mesh ye.

Ev yek ji bo Misilmann ku li wir bn, fikireke n ecb b pitre axaftineke dirj ya bi dostan

dest p kir.

Di nav galegal de mel bi rasthatin Quran vekir da ku falek veke. W ji Sed pirs: Ma hn j

weha bi ncl dikin? Sed j re got: Mesh pirsgirkn xwe bi dua dibin ber Xwed bawer dikin

ku ew ji bo wan rberiya ku lazim e, bi away her qenc bike.

Di sala 1896an de, li Hemedan di navbera du komeln melayan de, di nav partiya Axndiyan

xsiyan de, devjen derket. Sedema bingeh ev b ku xs bi awayek mezin pesn diwanzdeh

mamn xwe didan. He Axnd bn, digotin ku ev pesindana ha kafirt ye r birin ser maln

xsiyan, hin ji wan kutin hinn din reviyan. Bi ser de gaz rijandin ser zilamek reben di kuey

de sax sax ew ewitandin.

Di dema v serhildan de Sed li wan xsiyn ku zordest li wan hatib kirin, digeriya her roj

end nexwe birndar derman dikirin. V yek hrsa Axndiyan rakir. ax ku Sed di bajr de

digeriya, gelek caran dibihst ku weha dihat gotin: xs hatin kutin; ima destr t dayn ku ev

kafir ha bij?

Serekmelay ku berpirsiyar v tkilheviya ha bi xwe b, rojek and pey Sed, xebit ku xwe

rsp derxe got: xsiyan peyvn kafir li ser mamn me gotin. Eger Cihyan weha li ser sa

bigota, wey i bikira?

23


24/44

Sed got: Madem ku ez yek Mesh me, ez bi qenc bima wan. ax ku sa birin ser xa w ji

bo dijminn xwe dua kir; w emir kiriye ku em j eyn tit bikin.

Mela qet bersv neda.

Di nav nexwen Kurd de yn ku dihatin ba Doktor Sed, ji bajar Sablax8

bazirganek heb, navw Mrza Husn b ew misilmanek kelegerm b. V zilam di dermanxan de gengeiyn li ser dn

derdixistin ax ji Sed bersv distand, peyvn xerab digotin. Sed fikir ku careke din w nabne. L

dotira roj ew dsa hat weha got: Ji kerema xwe, titek ku min bine bike, da ku ez bikarim ji te

bienirim.

Doktor Sed ncla xwe vekir dest bi xwendin kir. Ayta ku av w l ket, got: Dijmin te

bir be, w tr bike, t be av bide w ... Bila xerab te bindest neke; l bel tu bi qenciy xerabiy

bindest bike9 got: Madem ku ez bi titn weha bawer dikim, awa ez dikarim bi te bidim

kiandin?

Mrza Husn sixf kirin got: Serkaniya v hem sernermiya te ji derewan e. Ez bi ruh bav

xwe sond dixwim ku tu xelet tu ewt hatiy hnkirin. Badhewa tu cefay dikin; niha here,

serxwe bibe. Tu i bixwaz bike; heta ku fersend heye, tama her tit bistne, imk ez bi nav Xwed

sond dixwim ku cih te dojeh e.

ax ku Mrza Husn , Sed bi hurmet ew bir heta ber dr plava w dan ber lingn w.

Pit end rojan Mrza Husn n de vegeriya ax derman stand, dil xwe y reht vekir, got:

Eger Xwed ez ji hesp bixistama sty min biknanda, ez bextewartir bibma. Ji bo ku min tudt, ez gelek xemgn im. Bila Xwed rehm li min bike ku ez li ser dn slam bimirim!

Sed cih herdu birnn ku li tekn w bn nan w dan serhatiya hrsa xwe ya ku ax li

dilgeiy digeriya di ruh w de b, got. W ew serhatiya xwe bi v away bir sr: Ez pitrast im ku

her iqas min ev birn li bedena xwe vekirin j, Xweday dilbirehm y ku heta min ew nas nekir

dilge neda min, w eyn tit ji bo te j bike.

Rojek Sed Mrza Husn yek din ji bajr derketin, n ba doktorek. Mrza Husn ji Sed

pirs: Yek wek te y ku baweriya xwe guhertiye, awa diwre ku bi me re ji bajr derkeve? Pitre

li heval xwe zivir got: ax dem b ku mirov ji bo Xwed ceng bike, yek Misilman w deh

bbaweran bikuje.

Sed got: He ez im, ne lazim e ku hn li hviya w dem bisekinin. Her dem cayz e ku mirov

yek ku baweriya xwe guhertiye bikuje.

8 Sablax nav kevin bajar Mehabad ye.9 ncl: Romay 12:20

24


25/44

Mrza Husn got: Eger beriya ku ez te nas bikim ez rast te bihatama, an j cara p ku ez hatim

ba te bya, min dikarib ku ez v yek bikim. L bel niha ... awa ez dikarim bi dest xwe avn

xwe kor bikim?

Pit end rojan Mrza Husn hat, ku xatir ji Doktor bixwaze. ax ku Sed ji w re got: Hviya

min heye ku rojek em li Mehabad hev bibnin, w got: Hay ji xwe hebe, nebe ku tu her navKurdan ji sed sed t by kutin. Pitre got: Beriya ku ez herim, min ji te re xelateke bik aniye,

ez guman dikim ku her iqas titek ne hja ye j, t bi qeblkirina w min bextewar bik. Xelat j

znek speh b. Sed bei got: Ez j - ez bawer dikim hesp min j - em ji te re spas dikin.

Mrza Husn dest Sed bi herdu destn xwe idandin got: Xwed te biparze, Doktor hja bi

rz.

* * *

Bi ser ku Sed baweriya xwe guhertib, bb Mesh j, dsa mirovan fm dikir ku doktorek wek

w durust tune.

Di w dem de li Hemedan, oldar ku ji hemyan btir hatib naskirin, Abdul Mecd b. Ew bi

xwe li bajarn Necef Kerbelay di xwendegehn iyan yn her bi nav deng de hatib

perwerdekirin. Ew ne ten bi zanastiya xwe dihat naskirin, l w bi hik ereta slam dian cih.

Carek ax ku w cezay mirin da zilamek ku scek xerab kirib kesek ku ser y scdar bibirederneket, w bi xwe r xwe derxist ser w zilam j kir.

Pit demek Seyd Abdul Mecd bi awayek giran nexwe ket. Her iqas serjkirina zilam scdar

ji bo zdekirina desthilatiya ereta slam b j, dsa qet nedikar ji br bikira dilrehtiya w zde

dikir. Ji ber ku li doktorn w cih ewle nedib, nedi ser doktoran. L di dawiy de qma xwe an ku

gaz Doktor Sed bike. Di dawiya hrekirin de hat fmkirin ku nexweiya w wrem b gelek

pve b, zde bb. Tit ku Doktor dikar bikira ev b ku hin derman bidan w ku kuxika w

km bibya. L ax ku cara din Seyd Abdul Mecd hat ba Sed, gelek westiyay dixuya digot: Ez

qet ne ba im.

Doktor pirs got: ima? Ma te dermann xwe nexwarin?

W got: Eger lazim be ku ez ya rast bjim, min nexwarin.

Doktor got: Ji bo i te nexwarin?

W got: Gelek dijminn te hene. Doktorn v cih dikarin ji zikreiy bjin: Sed ew bi dermann

keeyan kut. Ez difikirim ku ji xwe di nzk de ez bimirim; ez xema te dixwim, dixwazim te

biparzim.

25


26/44

V gotin gelek bandr li Doktor Sed kir. W got: Ji bo ku tu xema min dixw, ez gelek spas

dikim; l bel mirovn ku tirsa Xwed di dil wan de heye, ya rast dikin dawiy dihlin bi hviya

Xwed ve.

Abdul Mecd dermann xwe xwestin di cih de h li wir vexwarin. Pit end heftiyan mir, l tu

kes guh neda wan scdarkirinn ku pit mirina w hatibn gotin. kur w hevaltiya Doktor Sedberdewam kir, ncla ku j re hatib dayn di cih de bi dilxwaz xwend gelek tit li ser Meshtiy

fm kirin.

Her car ax ku Sed keys didt, w ji bo sa Mesh ahid dikir:

Rojek ew serdana seydek ku dost w b ew rast ar zilaman hat ku li ser dn dipeyivn.

ax ku di nav galegal de yek ji mvanan Sed scdar kir got: Ew ji bo feyda xwe ya mad bye

Mesh, hing seyd weha got: Demek ez j wusa difikirm; l demeke dirj e ku ez w nas dikim.

niha ez bawer dikim ku w rastiyeke wusa dtiye ku bi carek dil w tr kiriye; ji lewre guh nade

titek din. L di gumana min de w lkolneke kr li ser slam nekiriye. Pitre li Doktor Sed zivir

got: Ma ji kitban ji fikrn civand p ve, tu qet fikir ku bi dndar xwe bid Xwed?

Sed bi nefsbik bersv da got: Er, ji xwe sedema ku ez di xortaniya xwe de li rastiy

geriyam j ev e. Pirsgirka min ev b ku min digot: awa dibe ku Xwedayek qenc, by ku scdar

bike, bi awayek dadperwer gunehkarek wek min qebl bike dil min bi baweriy tije bike? Min di

Meshtiy de bersva v yek dt. Eger ne weha bya, ez bimam Misilman ne diviya ku ez evqas

tengahiyan j bikinim.

Carek rbirek ku navdeng xerabiya w derketib, ji bo ku li ser hin nexweiyn ku li w

herm belav bbn hn bibe, xeber ji Doktor Sed re and xwest ku hevdtinek bi w heval w

re ke hat ba wan. Wan j ji w zilam ku xwe bi ekan pab re, cih jor nan dan ku rne. L

ew nzk dr rnit tifenga xwe dan ser okn xwe. ax w fm kir ku Sed dikare bi gelek

zimanan bipeyive, xwest ku titek bi her ziman binivse. Doktor Sed ev yek bi kfxwe qebl kir

ji ncla Yhenna 3:16 bi Fars, Tirk, Ereb, Kurd, Ar ngilz nivs imza xwe avt ser. Bi

Kurmanc ew ayet weha dibje: Xwed wusa ji dinyay hez kir ku Kur xwe y yekta da, da her

kes ku baweriy bi w bne helak nebe, l jiyana w ya herhey hebe.

Vca zilam eqiya tifenga xwe hilda got: Sed navek y Kurdan e! Doktor Sed ji w re got:

Er, ez Kurd im; ber ez Misilman bm, l niha ez Mesh me.

Dema zilam eqiya tifenga xwe hik girt, dtina ry w hat guhertin. Poman b ku

mvanperweriya Sed qebl kirib, imk d nedikar ew bikuta; ew rab ser xwe .

26


27/44

Pit end rojan Sed bi hin hevalan ve ji mizgndan vedigeriya. ax ku wan rwt berdewam

kir, li ser dabaa ku di kjan riy re herin dipeyivn ji nik ve Sed li heval xwe zivir, got: Duh

tevahiya roj me gundiyn reben diidandin, me digot: Baweriya xwe bi hza Xwed ya ku diparze

bnin!, l niha em bi xwe dudil dibin. Di cih de biryar dan ku di Mehabad re derbas bibin. H beriya

ku ew bikevin Mehabad, ew rast zilamn waliy w herm hatin. Wal dost Sed b w ewvexwendin mala xwe. Dema ku gihtin w der, wal bi hezkirin Sed himbz kir li gor adet herdu

aliyn ry w ma kirin. Pit xwarin n oda rnitin. Wal mvan bi hem giregirn bajr dan

naskirin. Gelek melayn ku di od de bn, dixwestin ku Sed nas bikin ji dev w bi xwe bibihzin

ku ima w dev ji slamiyet berdaye. Loma ji bo dotira roj civnek hat sazkirin. Di civn de Sed

bersvn zelal kurtvebir dan hem pirsn melayan. Saetek sax w li ser hezkirina Xwed ya ku bi

sa Mesh hatiye zann ji wan re got. Dilxwede dema ku end mirovn ku ew herdu zilamn ji Sin

yn ku sond xwaribn ku Sed bikujin ferq kirin, reht bn. Di dawiya axaftin de, ew herdu ber bi p

ve hatin. Ev klkeke gelek xerab b. Ew mirovn ku li wir civiyabn, difikirn ku titek mezin w

be. Tam bervajiy v yek, ew herdu zilam hatin, Sed himbz kirin. Evn ha di dema xwendegeh

de hevaln w yn sinif bn.

Pitre zilam sisiyan derket nav hol Sed bi engn xwe pa. Ev j nexwe Sed y beriya

pnc salan Mrza Husn b. Sed j re got: Dost min, t bra te demek te dixwest ku tu min bikuj

te ez hiyar kiribm ku ez ling xwe neavjim Mehabad? Va ye, fersend ji te re derket. Mrza

Husn ser xwe tewand ber xwe klkek bdeng ma. Pitre li Sed nr got: Ez amade me ku ji

bo te can xwe bidim. Dotira roja ji bo ku Doktor bi r bixin km zde du sed mirov hatibn.

Di bihara sala 1902an de Sed careke din Londray da ku hinek din li ser bijkiy b

perwerdekirin.

Serfiraziya w dihat naskirin pit demek ahzade Salar es-Saltaneh y ku wal b kur

Nasiredn ah10 biray Mozzafer ed-Dn ah11b, gaz Doktor Sed kir, da ku li kur w y bik

binre. Hd hd zarok bi tevah qenc b ew evn dirj n ku li ber ser nexwe xort dihatin

derbaskirin, keys dabn gelek peyivnn li ser dn baweriy. Bi w away ahzade Salar es-Saltaneh

qenc hn baweriya Meshiyan b.

Di sala 1904an de bi germa havn re nexweiya nav (qolray) dest p kirib bi hezaran

mirov dimirin. Mr bi maliyn xwe ve b zozann bilind n ku li iyay Alvand bn li wir adir

vedabn, da ku ji nav bn parastin. W gaz Doktor Sed kirib, da ku li maliyn w binre.

10 Nasiredn ah (Naser ed-Dn ah) heta bi sala 1896an ah ran b.11 Mozzafer ed-Dn ah ji sala 1896 heta bi sala 1907an ah ran b.

27


28/44

Cih ku ji v nexweiy gelek ziyan dtib j, gund avarn12b. Li wir axa Emr Afxam di nav

jiyaneke luks de dijiya, ew xwediy end gundan b. Dsa j ew di nav derdn mezin de b. Kea

w ji nexweiya kefs (dzanter) di odeya din de diya keik ji nexweiya nav (qolray) di nav

nexweiyn giran de radizan.

ax ku Doktor Sed li iy li mala Mr wal dinr, doktorek j neb ku li kea Emr jina wbinre. Her iqas Emr Afxam bi xwe mirov Mr b j, dsa w nexwest ku ew xwe li ber w bik

bike, gaz Sed bike ku li jina w kea w binre.

L ax rewa nexwean xerab dib, w qma xwe an gaz Sed kir. Herdu jin j z z qenc

dibn; l di demeke kurt de, bi nexweiya nav ji sed deh xelk li dora Hemedan qir bn.

Doktor Sed careke din vegeriya xebata xwe ya bajr. L bel kutepis dihatin guh w. Dihat gotin

ku Xelk li hember te radikin ser piyan, dibjin: Ew zilam bfiht gaz xelk dike, da ku baweriya

w qebl bikin qet dev ji v yek bernade. Sed guhn xwe ji van hemyan re girtin. L bel ew

h btir li pey hev hat hiyarkirin, j re gotin: H gelek neby dereng, ji bajr derkeve xwe xilas

bike. Heta hevalek w bi pircar j re got ku Dijminn te biryar dane ku xerabiy li te bikin, j

xwest ku di cih de w ev bireve.

Sed nedizan ku i bikira; hi w tevlihev bb, l dsa li hviya Xwed sekin ku riyek nan w

bide.

Du sedem wan titn ku dibn, hebn: Yek ji wan avnebariya pekariy b ya din j grfena

siyas b. Doktorn w cih avnebar dibirin serfiraziya Sed yek rab, kitbeke ku yek ngilz li ser

slam nivsb, da end melayn fanatk, got: Ev kitb Sed nivsiye.Ji aliy din ve, eger ji ber v yek xelk rabna ser piyan hengame bya, w bihata gotin ku Mr

wal nikare herma xwe qontrol bike. Emr difikir eger wal bikeve hal teng, wal w mecbr bibe

ku ji karbidestiya xwe derkeve. Bi v away Sed ji bo avnebariya pekariy qurnaziya siyas dib

gor.

Di bajr de birek melayn tr mam j di Mizgefta Mezin de kom bn bi diz Sed scdar kirin;

wan fermana kutina w derxistin, gotin: W li ser pxember me xebern kafir gotine dixebite ku

Misilmanan ji dn derxe. Eger ew fetwa ji mizgeft ji xelk re bihata xwendin, dihat w man ku

diviya hem olperest rabna ser piyan hukum eret bianna cih. Berpirsiyar fermana kutina

Sed kur w melay bi nav deng b y ku rojek ji beriya mirina w Sed j pirsb: Ma pit ku te

evqas xizmet ji Xwed re kiriye, tu ne kfxwe ku tu rast w by?

Rewa di bajr de idand b wek ku Emr difikir, wal di v rew de mab bare. Emr mela

kiandibn aliy xwe wal dizan, ji ber ku tkiliya w ya bi mirovek ku baweriya xwe guhertiye

12Gundek nzk Hemedan ye.

28


29/44

re heye, xelk ji w hez nake. W di reweke weha teng de nikarib alkariya Sed bikira. Di cih v

yek de bi tlgiraf haya serekwezr bi v rew xist.

Tam di w nav de, ew zilamn ku Emr andibn, da ku Sed mala w bibe avarn hatin.

Rebeka ev yek red kir herdu zarokn wan j ji aliy dostn wan ve li cihek hatibn parastin. Vca

w ev Sed bi ten di tariy de ber bi gund ve ket r; pit du rojan mala w j li pey w hat.

Bi ser ku Emr niha dixwest serhildan bisekinne j, d byer ji qontrol derketib. Ekere bb

ku Sed li ku der ye birek xwendevann zanngeha dn bi mrkujn kirkir re ketin ser riya

avarn, da ku y kafir bikujin. Emr di reweke zehmet de b; di cih de w du melayn rihsp

andin, da i tit ku b hi wan, biceribnin wan bi n de binin. Herdu melayan j bi pxember

mamn xwe yn proz sond xwarin gotin: Sed ji gund derketiye. Dsa j bi zor dikaribn ku v

kardestiya xwe pk bnin.

L ji ber ku Emr dihat scdarkirin ku w dijminek dn wan parastiye, ji mvan xwe re got ku

d ew nikare w bihemne. W tlgirafeke ji serekwezr da dest Sed ku t de weha nivs b: Di cih

de w r bikin Tehran.

Doktor Sed bersv da got: ax ku ew din Kerbelay, gaz min kirin ku ez li jina w binrim

careke din j min tevahiya salek xizmeta w kir. Ez bawer dikim ku w biryara her rast daye.

Dostn w hatin ku xatiran j bixwazin. Di nav wan de melayek j heb ku j re got: Doktor, ma

t li Tehran j li ser sa Mesh bipeyiv, an te dersa xwe girt? Sed ewleh da w, got: Heta ku bhna

min neike, ev pwistiya min w berdewam bike.He peyvn Sit Montgomery bn, ew bi awayek din bn. W got: Xwed dixwaze ku tu li

Tehran j hza w nan bid ez ji v yek pitrast im. Rojek t di nav Kurdan de j, di bajar ku tu

t de hatiy din j, ji bo nav Xwed ahidiy bid.

Sed bersva w da, got: Ez guman dikim ku Xwed w bihle ez bijm heta ku ez w roj

bibnim. Hem titn got hem j hviya w rast derketin.

Sed bi agirt xwe ve ket ser r. Pit demek agirt j pirs kir got: Ma te bihst? Ber end rojan

Ermen n ba Emr gotin ku xortek Ermen bi zor ji tirsa bye Misilman dixwestin ku ew w bi

nde bide. L Emr ji wan re got: Ji bo ku yek bhi slam hilbijart, ima hn evqas vedileqin?

ax Sed ku beranber nv slam ye, baweriya we hilbijart, ma me titek got? d ewqas hrs

ketib ku ew hem ji odey derxistin. Pit end rojan Sed sax silamet giht Tehran. Sibeha din

dema ku diperz Xwed, cih ku ji Kitba Proz xwend, weha digot:

29


30/44

Netirse, bipeyive bdeng nemne. imk ez bi te re me tu kes dest xwe dirj te nake ji bo

ku te bine. imk li v bajar gelek gel min heye.13

Ji bo ku maliyn w j w bihatana, w ji bo du salan xaniyek kir kir. Roja ku w peymana xn

destxet kir, ew gihtib dawiya v bea Kitba Proz a ku t de dibje : Ew li ser Padahiya Xwed

dipeyiv bi serbest by ku kesek j re bibe asteng hem titn li ser Xudan sa Mesh hn dikir.14

Sed j eyn wusa kir.

Pit end rojan Sed ba serekwezr ku dost w y kevin b, da ku hurmetkariya xwe pk

bike. Ew bi awayek germ hat qeblkirin serekwezr dilgeiya xwe an zimn ku Sed sax silamet

giht wir. Sed tkiliyn xwe yn bi Mr wal bi Emr Afxam re avnebariya pekariy ji w re

gotin. Serekwezr bei, got: Armanca siyas ya Emr ev b ku ew wal bixe tengahiy, imk wal ji

aliy axayan ve nedihat hezkirin. ax min ev fm kir, min j re tlgirafek and got: Bila Doktor ji

bo demeke kin ji bajr dr keve. Dema ku mesele b ji dil, w tu bir mala xwe xebit ku v

tevliheviy vemirne, nehit ku fetwa kutina te ji xelk re b xwendin. ax ku hviya w nema

bi tlgiraf ji min pirs ku div i bike, min emir li w kir ku te bine vir.

Gava ku Sed ket ser riya Tehran, ew peyvn sa Mesh n ku ax ew ji Sin rev, Hemedan

hatibn hawara w, dsa hatin bra w. sa ji agirtn xwe re gotib: Bi rast ez ji we re dibjim, tu

kes tune ku di ber min de di ber Mizgniy de xan, bira, xwik, d bav, zarok zeviyn xwe

hitibe li v dinyay sed qat xan, bira, xwik, d bav, zarok zeviyan nestne p re cefay j

nekine di dinya din de nekeve jiyana herhey.15Dil w bi van peyvan gelek rihet b.Li Sultanabad ax li benda barkirina ereba post disekinin, Sed ber bi goristanek ve , da ku

bi ser xwe bi Xwed re bimne dua bike. Ji nik ve depikek ket ber avn w ku weha li ser

nivsand b: mam Mizgefta Mezin ji Sultanabad rehma Xwed li te be. Li ba w goreke din bi

tarxa n heb, ku li ser Seyd Baghr nivs b. Ber panzdeh salan ew herdu mirov bi endn din

re di w bajar de li kutina w digeriyan. Ji dil w careke din ikir ji Xwed re kir.

Dema ku nzk bajar Qom bn, rwiyn Misilman dest p kirin li ser serdana gora Fatmay ya

ku w binay peyivn. Ji nik ve yek ji wan ji Sed pirs got: Gelo i bi w doktor ku ji

Hemedan b hat? Ew ku baweriya xwe guhert pitre j kitbek nivs t de rexne li slam kir.

Sed nikarib ku xwe kerr (yan nebihstand) bike got: Nav min Sed e doktor ku baweriya

xwe guhertiye j, ez im. Herduyn Misilman l nrn saqiz bn. Pitre Sed got: L ew kitba ku

li ser w t peyivn, ne min nivsiye. dest p kir, got ku tevlihev awa ji ry avnebariya

pekariy derket.

* * *

13ncl: Karn andiyan 18:9-1014ncl: Karn andiyan 28:30-3115 ncl: Marqos 10:29-30

30


31/44

Ew heft saln ku Doktor Sed li Tehran derbas kiribn (1905-12) ji bo pey w bb demeke

pirxebat; ji her crey mirovan qebl kirin - mirovn dewlemend belengaz, mela seyd, bazirgan

karbidestn hukumet. Wek ku li Hemedan dikir, li Tehran berdewam kir dsa di mala xwe de

dersa ncl dida; her iqas p Ermen ten dihatin, pitre Cih Misilman j bedar bn.

ax ordiya ah16ji aliy hzn netewperest ve hat knandin, Emr Afxam ku algir biray ah

b, ji gund xwe rev. Pitre hat afkirin vegeriya gund xwe, l hem mal w hat talankirin

xemlxela w winda b.

ax ku Emr li ber mirin b, Doktor Sed hat gazkirin; ev zilam ku li ber mirin b, bi dengek

ku ji wijdana w ya ku diperit dihat, dikir qrn digot: Xwed w heyf hilne! Xwed w heyf

hilne! Pit hevnaskirina bi deh salan, ev yek dawiyeke tehl b.

Gelek algirn ah n ku bi dlt hatibn girtin hatibn birin Tehran, Kurd bn. Hinek ji wan ji

bajar Sin bn hinek j ji Hewraman bn, demek vayn ha sond xwaribn ku Sed bikujin. Vca

Doktor Sed dev ji rojn xwe yn bhnvekirin berda, vegeriya Tehran birnn van n ku bi dlt

hatibn girtin yn ku demek dixwestin ku w bikujin, derman dikir pere j didan hinek ji wan. Ji

ber ku Sed zilamek giranbiha b, w wusa kir ku gelek ji wan serbest hatin berdan ew andin

welat wan. Ev mirovn ha vegeriyan nav Kurdan li ser Doktor Sed y ku baweriya xwe guhertiye

titn ecb digotin. Hinan ji wan digot: Ew kerametan dike! Yek din got: Ez j yek ji wan bm nku sond xwaribn ku w bikujin, l w avn min derman kirin, pere cil dan min ez andim mal!

Ev titn ha wek raporan din guh serdar giranbiha y herma Hewraman. Ew d 72 sal b

hema bje ev ar sal b ew kor bb. Di tevahiya w dema tar de li ser jhatiniya Sed bihstib

hviya w heb ku rojek Doktor Sed b avn w derman bike ku ew dsa bibne.

Di sala 1912an de, nzk dawiya lon, Doktor Sed hat gazkirin gund Xosrovabad, da ku

mirovek esilzade, Emr Aladn, derman bike. Emr yek zana b bi xetatiya xwe bi nav deng b. Ji

kulbna ks mj hi xwe winda dikir. Doktor Sed wusa kir ku germa taya Emr h bilindtir bibe

bi v away ew di demeke kin de sax kir.

16 Mihemmed Al ah (1907-1909)

31


32/44

Emr ji bo jhatiniya Sed ewqas bi w ve hatib girdan ku ax Sed dixwest here, Emr hcetn

ku j re bibin asteng, derdixistin. Di v nav de gelek mirovn nexwe ji gundn hawirdor hatin sax

bn.

Di nv meha iriya P de Seyd Necmedn nameyek ji Sed re and, da ku Doktor b

nexweek w sax bike. Seyd Necmedn rber terqetek b, li Kurdistan di gund Amrlah derdinit ji Deryaya Xezar heta bi iyayn dr n Kurdistan j mirdn w hebn. Sed fikir ku ne

kar aqil e ku ew here w herma Kurdistan nav wan serokn Misilmann tr belayek bne ser

xwe. Dostn w j j re gotin ku ew nee. Loma w nameyek ji Seyd Necmedn re and, got: Ji bo

ku min nikarib ez bm, ez dixwazim ku tu min af bik.

Ew qasid ku name birib ket nav tar bagerek wusa ku benikek zuwa di nav ciln w de nema.

bin kon yek koer, da ku xwe zuwa bike di v nav de name ji dest w ket ser gir ewit.

Heftiyek derbas bb, l her roj Emr riyek didt ku nehle Sed vegere Hemedan. Di dawiya v

yek de nameyeke din ji Seyd Necmedn hat ku t de digot: Ji ber ku nameya te di r de ewit, em

nizanin ku i t de nivsand b. Ez guman dikim tu nefikir ku hviya me p derx. Ez dikarim ji

Sultan Tirkan an ji ah ran qenciyek bixwazim ez neym redkirin. Min ji Mr Hewraman

nameyek stand; ew dixwaze ku tu by vir, gund Amrlah, da tu avn w sax bik. Eseh div tu

by.

Er, li pit van hemyan Mr Hewraman y kor heb! L diviya ku Sed i bike? Ne dixwest ku

Mr xelk xwe y pr red bike ne j aqilkar didt ku xwe bavje hewinga ran.

Sed ket ser r ber bi mal ve , li gundek bik serdana hevalek xwe. Li wir ziyafeteke

mezin ji Doktor re kirin ev yek b sedem ku heta saet diduyan ew derneket ser riya xwe. H Sed

ji wir veneqetiyab, deng naln hespan hat bihstin: Seyd Celaledn, yan kur Seyd Necmedn, bi

end mirovn ekdar ve hat. Xweyiy w mala ku Sed li ba wan b, li gor qedirbilindiya w

piya w rikbn w ma kirin. Li ber avn her kes amay, Sed bi ten ser xwe hejand silava

li gor adet day. Seyd Celaledn nameyek dirj w kir ku t de digot: Tu i destheq bixwaz, w ji

te re b dayn.

Roja din ew vegeriyan mala Emr Aladn li Xosrovabad. H ku ew ji hespn xwe peya nebbn,

ev peyvn ha ji Sed re hatin gotin. V sib ji bo te ji Sin deh name hatin, ew dibjin: Em dixwazin

ku tu bi lez by waliy me derman bik.

Name ji wal bi xwe ji end malmezinn Kurdan hatibn. Wal bi taybet ji Emr re j nivsb:

Ez dizanim ku hatina Doktor ya Sin talke ye; ya qenc ew e ku ew b gundek bajr. Ez ne di w

32


33/44

rew de me ku bikarim rwtiy bikim; l ez dikarim riyek bibnim ku ji bo hrekirin

dermankirin li cihek bm ba w.

Niha Sed ji du aliyan ve dihat gazkirin yek ji wan ji bajar ku l hatib dinyay b, ya din ji

herma Kurdan a li iyan b. Herdu j cihn mirovn olperest bn, herdu j zilamn girng bn her

dem bi hev re er dikirin. Hi Sed ji her dem btir tevlihev bb, w xwe da kujek, da ku w riyaewledar ya ku Xwed nan w bide, bibne.

W bi xwe re didt ku ew dikare herdu gazkirinan j qebl bike. Ji oda xwe derket ji xizmetkar

xwe re weha got: Tu i dibj? Xizmetkar w Baghr got: Ew Xweday ku tu baweriy p tn,

bi rast ew dikare te ji gir j xilas bike.

Pit ku Seyd Celaledn kurn Emr Aladn hevpeyivneke dirj bi hev re kirin, biryar dan ku

Celaledn ewledarnameyeke nivsand bide ku Sed sax silamet vegere mala xwe. Bi v away Sed

nameyek ji wal re nivs, got ku ew b Sin.

Sed bi Seyd Celaledn zilamn w re ket ser r. Roja sisiyan gihtin gund Amrlah, yan cih

ku Mr Hewraman l bihata dermankirin parzgern wal bihatana, Sed bibirana Sin. Di

targewrka var de birek zilam ji Hewraman hatin. Celaledn derket piya wan, da ku rapor

bistne. Sed pirs got: Ma Mr j hatiye? W got: Na, ew gelek qelew e hem j kor e. Ji bo w

gelek talke ye ku di van iyan de rwtiy bike; ew hv dike ku tu her ba w. Doktor ser xwe

hejand got: L ev nabe.

Ber dest sibeh xizmetkar w Baghr hat oda w got: x Sadiq di nav jann dijwar de

vediperpite ew dixwazin ku tu li w binr. x yek ji w komel b ku n ji Hewraman hatib.

Doktor ew bi baldar hre kir, kif kir ku ew apands e got: Ax ji bo min, ev i destpk e -

anestez tune! Ev dawiya min e; eger titek bi v zilam girng b, ez helak bibim.

Ji ber ku tu derfeta din di dest Doktor de neb, rab derziya tevizandin li y nexwe xist, da ku

a w bisekinne, xwarin j re qedexe kir got ku bila titek cemid deynin ser apands.

Ji ber ku mkan neb ku y nexwe emeliyat bike, Sed dua kir, ji Xwed xwest raza. Sibeh

rab, dt ku hem n y nexwe derbas bne ew dikare bi rihet bhna xwe bistne.

Sed bi peyvn nivskar Zebr ji Xwed re spas kir: V reben gaz kir Xudan bihst ew ji

hem tengahiyn w xilas kir.17

Pit v byer gaz Sed kirin ku ew here pber bav Seyd Celaledn, Seyd Necmedn. Ew di

koikeke mezin rdinit gelek mirovn giregir karbidest li wir bn. Pitre wan bernameya xwe ji

Sed re rove kir. Plana wan ev b ku Sed here Hewraman avn Mr derman bike.

17Zebr 34:6

33


34/44

Wan giram j re girt lavan j kirin, l bel Sed got: Min soz daye wal ku ez herim Sin ro

parzgern w w bn, ez bi wan re herim. eger Seyd Celaledn wek ku di ewledarnamey de

nivsandiye di n hatin de bi min re b, pitre ez bm Hewraman.

Yek ku ji Hewraman b, got: Ji xwe Seyd Celaledn w bi me re b, l em dua dikin ku heta

niha wal miribe ji bo birina te tu kes ney.Sed got: Ma hn dixwazin ku xelk Sin ji bo Mr we eyn duay bikin?

Wan got: Na!

W got: Naxwe hn v heq ji ku der dibnin ku hn ji bo mirina hinekn din dua bikin? Kesek

bersv neda.

Ne bi gelek deng siwarn hespan yn ku wal andibn hat bihstin. Pit ku di nav siwarn wal

zilamn ji Hewraman de genge derket, Celaledn Doktor Sed kiand aliyek j re got: Hem

zilamn Mr lavan dikin ku em nein Sin.

Sed got: Min soz da wal ku ez herim; awa ez ji soza xwe vegerim?

Celaledn got: Ji bo nena me 100 tomanan didin.

Sed got: Soza mran ji bo min ji peran h hjatir e, ji kerema xwe ji min re hew bje.

Celaledn got: W 200, an 300 tomanan bidin.

Sed ser xwe hejand, got: Na, 3000an j bidin, ez red bikim. Rastbn durustbn ji bo min ji

peran h hjatir in. L wek ku min soza mran daye wal, min soz daye ku pit ez w derman bikim,

ez biim Hewraman j.

Ser sib Sed bi parzgeran ve ber bi Sin ve ket ser r. Beriya ku roj here ava bi s saetan, Sine

ji dr ve xuya b. ax gihtin taxn li tenita bajr, serdar parzgeran sekin got: Wal bi hik

emir daye ku em di riyeke bik re herin qesra wal. Ev yek ji Sed re wek tirsonekiy wek titek

ku li yek Mesh ney hat. ax di dil xwe de dua kir, peyvn Nehemya yn ku di Kitba Proz de

ne hatin bra w. Nehemya gotib: Ma zilam wek min direve?18

Pitre w got: Em di nv bajr re derbas bibin. Serdar parzgeran li hember sekin, got: Eger

titek bi te b, ez berpirsiyar bm hesabkirin. Sed got: Zirar nagihje te, ez berpirsiyar kirinn

xwe me. Bi v away di nv bajr re derbas bn, di w cadeya mezin re ya ku di qesra wal, pve

n.

Di tevahiya r de di cih gefxwarinan de ew dengn ku digotin: Tu bi xr hat! bilind dibn.

Xwediyn dikanan bi ah xeber didan hevd digotin: Er, ev Doktor Sed e! Ew hatiye ku waliy

me derman bike! silav dan w, gotin: nallah vegerna te w bi xr br be.

18 Tewrat:Nehemya 6:11

34


35/44

Di dawiya end ceribandinan de kif b ku nexweiya wal edabgirtina gurikan ya dmdar e. Hem

j ji tansiyona bilind sereke dijwar dikiand. Derziyek sertina bi ava germ tansiyon ser

sekinandin. Roja din wal gelek tir b.

ax ku w sibeh Sed Kitba Proz dixwend, ev peyvn Yremya pxember hatin ber avn w:

Gaz min bike ku ez bersv bidim te ez titn mezin yn ku tu nizan mirov nikare bigihje wannan te bidim.19

Er, dema ku ew pit s salan vegeriya bajar xwe, tam li gor v yek ew hat qeblkirin! Bi dilek

a w ev ayt nan wal da. Pit demeke kurt xeber hat ku gelek nexwe hatine, ku Doktor bibnin.

Wal ditirsiya ku hin ji wan wek nexwean li xwe dikin, l nta wan xerab e; ji lewre ew difikir ku

hemyan n de vegerne. L bel Sed got ku ew hemyan qebl bike dawiy bihle bi hviya

Xwed ve.

W dermann xwe dann ser berbankeke bilind ku hem bajar j ve dixuya. W dikarib ew newal

bidta ya ku roja ew reviyab, Keko ew li ber sing xwe hilgirtib t re derbas kirib.

Nexwe bi dor dihatin hundir Doktor Sed ew hem bela derman dikirin. Pit pnc rojan

rewa wal gelek qenc bb.

Hing wal hem dostn Sed dixebitn ku Doktor dev ji na Hewraman berde, imk ew

ditirsiyan, digotin: Gelek talke ye ku yek baweriya xwe guhert here nav hermeke ku bi carek

fenatk e. Nav xelk Hewraman bi xerab derketiye, ew bi Quran sond dixwin, l dema ku pita

heval wan dikeve wan, ew awa didin ber kran.Yek ji dostn w heta eva daw ma ba w lavan kir ku ew dev ji na Hewraman berde. L bel

Sed got: Min biryar daye ku ez herim.

W got: L t by kutin.

Sed got: Hing w bjin: Ew dixebit ku soza xwe bne cih hat kutin.

ax b sibeh, hespek ji bo Sed hatib amadekirin. Kur wal y mezin heval Sed b, bi w re

hat heta ber dergeh bi daxwazeke ji dil weha got: Ez pitrast im ku Xwed w te biparze. Pit

van peyvn xatirxwestin Doktor parzger ketin ser r, ku herin Hewraman.

Sed wek ku gotib xwe amade kir ku bie Hewraman. Ji mala wal heta bi w gund ku

Hewraman li benda w bn, hinn din bi w re n. Her iqas xelkn Sin bawer dikirin ku Sed bi

Serhatiya Doktor Seîd

Documents

Transcript of Serhatiya Doktor Seîd